220,0 KB - Euskaltzaindia

EUSKALGINTZA XXI. MENDEARI BURUZ. Euskaltzaindiaren nazioarteko XV. Biltzarra
hau da, jakintza horiekiko guztiekiko herri-ideia eta sinesmenak. George P. Murdockek
honela definitzen du etnometerologia:
"Ideas about night and day, dawn and twilight, rising and setting of the sun, phases
of the moon, eclipses, solstices and equinoxes, and the succession of seasons;
notions about heavenly bodies (e.g., sun, moon, stars, constellations planets, comets,
meteorites); ideas about meteorological phenomena (e.g., clouds and fog, frosts and
drought, rain and snow, ice, hail and sleet, winds and whirlwinds, storms, thunder and
lightning, rainbow, parhelion and aurora); associated behavior patterns (e.g., greeting
the dawn, dispelling an eclipse); etc."
Beraz, definizio honen bidez etnometeorologiak zein esparruri heltzen dion
jabetzen gara: fenomeno meteorologikoak ez ezik, zeruan izaten diren gertaera guztiak
ere aintzat hartzen dira, baina herri-ikuspegi batetik, ez meteorologiak, jakintza
gisa, nola ikusi eta azaltzen dituen. Lan honen helburua ez da izango fenomeno meteorologikoen
zientzia-ikuspuntua adieraztea, bai, ostera, hartaz baliatzea taxuzko sailkapenak
egin ahal izateko. Hortaz, meteorologia bitarteko moduan erabiliko dugu eta
ez helburu.
4. OINARRIAK
Oinarriei dagokienez, arlo honetan XIX. mendetik hona gaia jorratu duten zenbait
lanen aipamena egingo dugu. Gaia jorratzeko era berria bada ere, nola edo hala,
zeharka edo zuzenean eta arlo zehatz bati ekinez, barreiaturik, meteorologia-lexikoa
gogoetabide eta idazpide duten hainbat lan topa dezakegu. Egile askok herri bateko
hizkera jasotzen eguraldiaren gaineko hitzak bildu dituzte. Beste batzuk, aldiz, fenomeno
meteorologikoen arlo zehatz bat gidari zutela, ahalik eta berba gehien biltzen
ahalegindu dira. Beste zenbaitek, berriz, euskara-hiztegiak egitean nahitaez sartu
dituzte horretariko hitzak. Eta egileren batek, hizkuntzalaria izan ez arren, mitologia
gaia jorratzean, halabeharrez etnometeorologiarekin egin du topo. Beraz askotarikoak
dira dagokigun gaira garamatzaten bideak. Guztiak baliagarriak, jakina. Bat ere ez
da baztertzekoa. Lan zahar eta lan berri aitzindari batzuk aipatuko ditugu. Honako
hauek, besteak beste:
4.1 Lan zaharrak
– AZKUE, R.M.: Euskalerriaren yakintza (literatura popular del País Vasco).
Madrid 1935, Euskaltzaindia, Bilbo 1989. Esapide eta atsotitzei dagokienez, 103
bildu zituen, gaur egun, oro har, nahiko ezagunak direnak. Atal batean "aldi"-ari
buruz aritzen da eta bertan hilabeteak, urtezaroak eta zotalegunak (igarregunak) aipatzen
ditu. Beste atal batean, "egurasketak" gaia jorratzen du, fenomeno atmosferikoak,
alegia.
– BÄHR, G: El arco iris y la vía láctea en Guipúzcoa. RIEV XXII 1931. Artikulu
horretan, lehenengo eta behin, Gipuzkoan 1931n ostadarra adierazteko erabiltzen
ziren 71 hitzen berri ematen du, herri eta eskualdeka sailkatuta. Artikuluaren bigarren
zatian hitz guztien balizko etimologiaz aritzen da eta azkenik, "Esne-bidea" edo
"Santiago-bidea" euskaraz nola esan gaiaz jarduten du.
– BARANDIARAN, J.M.: Diccionario Ilustrado de Mitología Vasca. Obras completas
I en al. Bilbao, 1972. Hizkuntza aztertzea helburu izan ez bazuen ere -denok
ezagutzen dugunez gero, antropologia zen haren esparrua- sarritan berba batzuen
282