220,0 KB - Euskaltzaindia

EUSKALGINTZA XXI. MENDEARI BURUZ. Euskaltzaindiaren nazioarteko XV. Biltzarra
kin mamitsuak erantsiz. Hainbat hitz, eta esaera. Oso atsegina, egunero dagokiguna
irakurtzeko.
5. HIZTEGIAREN EGITURAKETA ETA OSAGAIAK
284
– Lehenik eta behin, edozein hiztegitan jazotzen den legez, bildutako hitz guztiak
ordena alfabetikoz paratu behar lirateke, a-tik z-ra. Lehendabiziko elea
abaldenbora eta azkenengoa zurumilo.
Bigarrenez, hitzok arloka sailkatu behar lirateke. Eta zeintzuk arlo? UZEI-ren
Meteorologia-hiztegiaren arabera, meteorotzat jotzen direnak, hau da, hidrometeoroak,
litometeoroak, eolometeoroak, fotometeoroak, elektrometeoroak eta garrantzi
bereziko beste bi arlo, hodeiak eta itsasoa, alegia. Izarrak eta konstelazioak ere sar
litezke hiztegian. Ez dira asko eta batzuk bitxi samarrak dira. Bestalde, badira eguraldiarekin
erabiltzen diren beste hitz sailkagaitz batzuk, baina bere eremua zedarriturik
eduki dezaketenak. Adibidez, "ekaitzak", "hilabeteak", "gaixotasunak", "igarregunak",
"eguzkia", "ilargia", "izarrak" , "zerua" "tenperatura" eta abar. Beraz, guztira
7 arlo nagusi eta egokituko litzaizkiekeen azpi-arloak ere. Meteoroaren definizioa
ondoko hau da:
"Atmosferan edo lurrazalaren gainean behaturiko fenomenoa, hodeia izan ezik.
Fenomeno hau izan daiteke urezko edo ez-urezko zatiki likido edo solidoen prezipitazioa,
suspentsioa edo jalkiera, baita azalpen optiko edo elektrikoak ere."
– Azkenik, hirugarren atalean, atsotitz eta esaeren hiztegia. Berauek, hitzen
definizioarekin batera azalduko balira ere, beste toki batean, multzo berezitzat hartura
agertzeari interesgarri deritzogu.
Hitzen alboan nolako informazioak egon behar luke? Hitza beraz gain, gutxienez,
honako elementu hauek agertu behar lirateke:
a kategoria gramatikala: izena, izenondoa, aditza... Badira aditz batzuk fenomeno
meteorologikoekin batera baizik erabiltzen ez direnak.
b. Arloa: gorago azaldu dugunez gero, 7 arlo nagusi bereiztu ditugu. Hala eta
guztiz ere, azpi-arloak definitzekotan gelditzen dira. Adibidez hidrometeoroen
barruan, euri, txingor eta izotzari dagozkienek beste azpi-multzo batzuk
osatuko lituzkete.
c. Definizioa: ahal denik eta zehatzen, hitzak zer adierazi nahi duen.
d. Euskalkia: hitza zein euskalki eta, ahal izanez gero, zein herritan jaso, erabili
edo erabiltzen den.
e. Biltzailea: hiztegi-egilea, lexiko-biltzaile, idazlea edo inkesta bateko lekukoa
izan daiteke.
f. Testua: arras garrantzitsua da testua eta testuingurua ematea. Hitzak perpausaren
barruan bizi dira.
g. Esaerak eta atsotitzak: hitzari loturiko esaerak eta atsotitzak, horrela balegokio.
Zenbaitek esaera ugari dituzte eta batzuek bat ere ez.
h. Mitologia: hitzak mitologiarekin zerikusirik badu, adierazi egin beharko da.
Adibidez, "hodei" hitza.