Mariposas
de Río San Juan, Nicaragua
(Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Jean Michel MAES
MARIPOSAS DE RÍO SAN JUAN
(Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Jean Michel MAES
Managua, Nicaragua; Junio 2006
Papilionidae,
Pieridae, Nymphalidae)
N
595.78
M186 Maes, Jean-Michel
Mariposas del Río San Juan (PAPILIONIDAE,
PIERIDAE, NYMPHALIDAE) / Jean-Michel Maes. --
1a ed.-- Managua : MARENA, 2006.
318 p.: il.
ISBN : 99924-903-7-3
1. MARIPOSAS-RÍO SAN JUAN (NICARAGUA)-
INVESTIGACIONES 2. MARIPOSAS-DISTRIBUCIÓN
GEOGRÁFICA 3. MARIPOSAS-HABITOS Y CONDUCTA
4. TAXONOMÍA ZOOLÓGICA
Primera edición, 2006, financiada con fondos de la Agencia Española de Cooperación
Internacional - AECI, en el marco del Proyecto Integral MARENA/ARAUCARIA Río San
Juan, ejecutado por el Gobierno de la República de Nicaragua, a través del Ministerio
del Ambiente y los Recursos Naturales - MARENA. Teléfono/Fax: 26391271/ 2331595
Fotografía de portada Heliconius cydno galanthus, (Fotografía de Richard Lehman.)
Diseño y Diagramación:
Franklin Ruíz M.
Esta primera edición cuenta de 500 ejemplares, se terminó de imprimir el 30 de Junio
de 2006.
© MARENA – ARAUCARIA – AECI, 2006
© Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Contenido
Presentación 8
Introducción 10
Familia Papilionidae 16
• Battus polydamas ssp. polydamas (LINNAEUS, 1758) 16
• Heraclides (Heraclides) cresphontes (CRAMER, 1777) 18
• Parides childrenae ssp. childrenae (GRAY, 1832) 18
• Parides eurimedes ssp. mylotes (BATES, 1861) 22
• Parides panares ssp. lycimenes (BOISDUVAL, 1870) 24
Familia Pieridae 26
• Aphrissa boisduvalii (FELDER & FELDER, 1861) 26
• Eurema (Eurema) agave ssp. mana (BOISDUVAL, 1836) 27
• Eurema (Eurema) albula ssp. albula (CRAMER, 1775) 28
• Eurema (Eurema) daira ssp. eugenia (WALLENGREN, 1860) 29
• Eurema (Pyrisitia) dina ssp. westwoodi (BOISDUVAL, 1836) 31
• Eurema (Pyrisitia) nise ssp. nelphe FELDER, 1869 33
• Phoebis philea ssp. philea (JOHANSSON, 1764) 34
• Phoebis sennae ssp. marcellina (CRAMER, 1777) 36
Familia Nymphalidae 40
• Subfamilia Charaxinae 40
- Archaeoprepona amphimachus ssp. amphimachus (FABRICIUS, 1775) 40
- Archaeoprepona camilla ssp. camilla (GODMAN & SALVIN, 1884) 42
- Archaeoprepona demophon ssp. centralis (FRUHSTORFER, 1905) 43
- Archaeoprepona demophoon ssp. gulina (FRUHSTORFER, 1904) 45
- Consul fabius ssp. cecrops (DOUBLEDAY & HEWITSON, 1849) 46
- Fountainea eurypyle ssp. confusa (HALL, 1929) 47
3
4
Jean Michel MAES.
- Memphis artacaena (HEWITSON, 1869) 48
- Memphis moruus ssp. boisduvali (COMSTOCK, 1961) 49
- Memphis proserpina ssp. proserpina (SALVIN, 1869) 50
- Memphis xenocles (WESTWOOD, 1850) 51
- Prepona laertes ssp. octavia FRUHSTORFER, 1905 52
• Subfamilia Nymphalinae 55
- Adelpha cytherea ssp. marcia FRUHSTORFER, 1913 55
- Anartia fatima ssp. fatima (FABRICIUS, 1793) 56
- Anartia jatrophae ssp. luteipicta FRUHSTORFER, 1907 58
- Callicore lyca ssp. aerias (GODMAN & SALVIN, 1883) 59
- Callicore pitheas (LATREILLE, 1813) 61
- Catonephele numilia ssp. esite (FELDER, 1869) 62
- Catonephele orites STICHEL, 1898 63
- Colobura dirce ssp. dirce (LINNAEUS, 1758) 64
- Ectima erycinoides ssp. erycinoides FELDER & FELDER, 1867 65
- Hamadryas arinome ssp. arienis (GODMAN & SALVIN, 1883) 66
- Hamadryas feronia ssp. farinulenta (FRUHSTORFER, 1916) 67
- Hamadryas laodamia ssp. saurites (FRUHSTORFER, 1916) 67
- Historis acheronta ssp. acheronta (FABRICIUS, 1775) 69
- Historis odius ssp dious LAMAS, 1994 70
- Marpesia merops (BLANCHARD, 1836) 71
- Nessaea aglaura ssp. aglaura (DOUBLEDAY, 1848) 72
- Nica flavilla ssp. canthara (DOUBLEDAY, 1849) 73
- Pyrrhogyra otolais ssp. otolais BATES, 1864 74
- Siproeta stelenes ssp. biplagiata (FRUHSTORFER, 1907) 75
- Tigridia acesta ssp. acesta (LINNAEUS, 1758) 77
• Subfamilia Melitaeinae 79
- Anthanassa drusilla ssp. lelex (BATES, 1864) 79
- Castilia myia (HEWITSON, 1864) 80
- Chlosyne janais (DRURY, 1782) 80
- Eresia clio ssp. clio (LINNAEUS, 1758) 81
- Janatella leucodesma (FELDER & FELDER, 1861) 83
• Subfamilia Danainae 84
- Danaus eresimus ssp. montezuma TALBOT, 1943 84
- Lycorea halia ssp. atergatis DOUBLEDAY & HEWITSON, 1847 85
• Subfamilia Ithomiinae 87
- Aeria eurimedia ssp. agna GODMAN & SALVIN, 1879 88
- Ceratinia tutia ssp. tutia (HEWITSON, 1853) 89
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
- Hypoleria cassotis (BATES, 1864) 91
- Hypothyris euclea ssp. valora (HAENSCH, 1909) 92
- Mechanitis polymnia ssp. isthmia BATES, 1863 93
- Mechanitis lysimnia ssp. utemaia REAKIRT, 1866 96
- Scada zibia ssp. xanthina (BATES, 1866) 98
- Tithorea tarricina ssp. pinthias GODMAN & SALVIN, 1878 100
• Subfamilia Heliconiinae 102
- Agraulis vanillae ssp. incarnata RILEY, 1926 102
- Dione juno ssp. juno (CRAMER, 1779) 104
- Dryadula phaetusa (LINNAEUS, 1758) 105
- Dryas iulia ssp. moderata RILEY, 1926 107
- Eueides isabella ssp. eva FABRICIUS, 1775 109
- Heliconius charithonia ssp. charithonia (LINNAEUS, 1767) 111
- Heliconius cydno ssp. galanthus BATES, 1864 113
- Heliconius erato ssp. demophoon MENETRIES, 1855 115
- Heliconius hecale ssp. zuleika HEWITSON, 1853 120
- Heliconius ismenius LATREILLE, 1817 123
- Heliconius melpomene ssp. rosina BOISDUVAL, 1870 125
- Heliconius sapho ssp. leuce DOUBLEDAY, 1847 129
- Heliconius sara ssp. fulgidus STICHEL, 1906 131
- Laparus doris ssp. viridis (STAUDINGER, 1885) 132
• Subfamilia Morphinae 133
- Antirrhea philoctetes ssp. lindigii FELDER & FELDER, 1862 134
- Caerois gerdrudtus (FABRICIUS, 1792) 135
- Morpho deidamia ssp. polybaptus BUTLER, 1874 136
- Morpho helenor ssp. montezuma GUENEE, 1859. 138
- Morpho menelaus ssp. amathonte DEYROLLE, 1860 145
• Subfamilia Brassolinae 149
- Caligo atreus ssp. dionysos FRUHSTORFER, 1912 149
- Caligo brasiliensis ssp. sulanus FRUHSTORFER, 1904 151
- Caligo illioneus ssp. oberon BUTLER, 1870 152
- Caligo telamonius ssp. memnon (FELDER & FELDER, 1867) 153
- Caligo oedipus ssp. fruhstorferi STICHEL, 1904 156
- Catoblepia orgetorix (HEWITSON, 1870) 157
- Eryphanis automedon ssp. lycomedon (FELDER, 1862) 159
- Opsiphanes cassina ssp. fabricii (BOISDUVAL, 1870) 160
- Opsiphanes invirae ssp. cuspidatus STICHEL, 1904 162
- Opsiphanes quiteria ssp. quirinus GODMAN & SALVIN, 1881 163
- Opsiphanes tamarindi ssp. tamarindi (FELDER & FELDER, 1861) 164
5
6
Jean Michel MAES.
• Subfamilia Satyrinae 166
- Chloreuptychia arnaca (FABRICIUS, 1777) 166
- Cissia confusa (STAUDINGER, 1887) 167
- Cissia labe (BUTLER, 1870) 168
- Cissia pompilia (FELDER & FELDER, 1867) 169
- Cissia pseudoconfusa SINGER, DE VRIES & EHRLICH, 1983 170
- Cithaerias pireta ssp. pireta (STOLL, 1780) 171
- Dulcedo polita (HEWITSON, 1869) 172
- Euptychia insolata BUTLER & DRUCE, 1872 173
- Euptychia jesia BUTLER, 1869 174
- Euptychia westwoodi BUTLER, 1866 175
- Harjesia oreba (BUTLER, 1870) 176
- Hermeuptychia hermes (FABRICIUS, 1775) 177
- Magneuptychia gomezi (SINGER, DE VRIES & EHRLICH, 1983) 179
- Manataria hercyna ssp. maculata (HOPFFER, 1874) 180
- Pareuptychia ocirrhoe ssp. ocirrhoe (FABRICIUS, 1776) 181
- Pareuptychia metaleuca (BOISDUVAL, 1870) 182
- Pierella helvina ssp. incanescens GODMAN & SALVIN, 1877 184
- Pierella luna ssp. pallida (SALVIN & GODMAN, 1868) 186
- Posttaygetis penelea (CRAMER, 1777) 188
- Taygetis laches ssp. laches (FABRICIUS, 1793) 189
- Taygetis mermeria ssp. excavata BUTLER, 1868 191
- Taygetis virgilia (CRAMER, 1776) 192
- Taygetis uzza BUTLER, 1869 193
- Taygetis rufomarginata STAUDINGER, 1888 194
- Taygetomorpha celia (CRAMER, 1779) 195
Agradecimientos 198
Bibliografía 200
Fotografías de Especies 206
Las ideas, afirmaciones y demás expresiones contenidas en la presente obra,
no representan la posición oficial del Ministerio del Ambiente y los Recursos
Naturales (MARENA), si no que son única y exclusivamente opinión del autor,
por lo que cualquier situación derivada de las mismas y que genere cualquier
tipo de responsabilidad, corresponde al autor asumirla.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
7
Presentación
El presente libro titulado “Mariposas de Río San Juan”, del Doctor
Jean Michel MAES, es producto de un proceso sistemático de colecciones
del Museo Entomológico de León, Nicaragua, así mismo, del resultado de
colectas casuales e investigaciones científicas del ámbito entomológico
realizadas en áreas protegidas del Sureste de Nicaragua.
Las mariposas son insectos benéficos y constituyen elementos
importantes del paisaje, de la biodiversidad, por ser bioindicadoras de la
calidad de los ecosistemas y en la línea turística, principalmente en la
ecoturística fomentan la conservación de sitios donde la naturaleza es
accesible a los turistas, constituyendo hoy en día, un atractivo interesante
por desarrollar. En este sentido, queremos aportar nuestro granito de arena
al presentar este libro sobre las “Mariposas de Río San Juan”, la cual es
una publicación científica especializada que tiene la finalidad de generar una
línea base para futuros programas de monitoreo e investigación científica
relacionada.
Como titular del Ministerio del Ambiente y los Recursos Naturales
(MARENA) considero que la divulgación de ésta información científica es de
vital importancia para la implementación de la Resolución Ministerial Nº 27 –
2002: Estrategia Nacional de Biodiversidad y su Plan de Acción; publicada en
LA GACETA Nº 156 del 20 de agosto del mismo año, la que sustenta el
diseño de programas dirigidos a incrementar los inventarios de los diferentes
grupos taxonómicos y a promover colecciones entomológicas con el objetivo
de generar líneas bases.
Finalmente, es menester agradecer el apoyo del Gobierno de
España quien, a través de la Agencia Española de Cooperación Internacional
8
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
(AECI) y en particular del Proyecto Integral MARENA/ARAUCARIA – Río
San Juan, quien financió esta publicación con el objetivo de ayudar en la
difusión del conocimiento técnico científico en el ámbito de la biodiversidad y
los recursos naturales.
Cristobal (tito) Sequeira González
Ministro
9
Introducción
El Río San Juan abre la imaginación de muchos pobladores de este
continente, recuerdos de la ruta del oro, que vía este río llevaba los colonos
del Este de Norteamérica a las minas y concesiones de oro de California, el
nuevo El Dorado. La ruta llevaba los aventureros en barco, en carreta, o en
mulas de través de Nicaragua. Desde aquel entonces, el "sueño canalero" no
ha descansado, cada cierto tiempo, vuelve la idea... algún día... pero ya,
actualmente un horizonte nuevo se perfila sobre está región.
La Naturaleza, que siempre se había considerada como hostil, llena
de tigres y cocodrilos, poco a poco se considera como un tesoro, tanto por la
hipotética fuente de medicamentos nuevos, como, más pragmáticamente,
una nueva base de operación para desarrollo del Ecoturismo. En este marco
queremos aportar nuestro granito de arena al presentar este libro sobre las
mariposas de Río San Juan.
Las mariposas son uno de los elementos más visibles de la
Biodiversidad. Se puede hablar de los felinos, dantos, manatíes, pero es
difícil de observarlos. Las aves, se oyen pero pocas se pueden ver, al menos
de tener un buen guía y levantarse tempranito. Al contrario, las mariposas,
por lo menos la mayoría de ellas, se dejan ver fácilmente, basta caminar a lo
largo de los senderos del bosque, buscar, al igual que ellas, flores ricas en
néctar o frutas remaduras, para lograr observarlas con toda calma.
Si uno quiere tener más suerte, puede hasta llevar sus propias frutas
fermentadas y de esta manera atraerlas donde quiere observarlas,
Esta guía está basada sobre las colecciones del Museo
Entomológico, resultado de varias colectas casuales en Los Guatuzos,
Refugio Bartola y más recientemente en la Reserva de Biosfera Indio-Maíz.
10
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Para cada especie se presenta los elementos siguientes:
Luego del nombre actualizado de la especie, que aparece como
titulo, va una sinonimía de la especie, basada en la Checklist de Gerardo
Lamas (2004). En este mismo acápite van las citas donde se menciona
Nicaragua, todas son precedidas por el carácter “+”.
La distribución geográfica general de la especie sigue, incluyendo las
subespecies conocidas. Se presentan los países, raras veces, si se
considero necesario, las provincias o regiones de algunos países.
Se reseña las plantas hospederas de las larvas, si se conocen,
proviniendo en general de la literatura estudiada, ya que de Nicaragua es
poco lo que se ha estudiado.
Se indica luego las plantas, o flores visitadas por las mariposas
adultas. También se menciona si la mariposa adulta tiene otros elementos de
alimentación.
En algunos casos se menciona los enemigos naturales, es decir
animales que comen o parasitan la mariposa, la larva o incluso los huevos.
Una distribución local sigue, indicando los especimenes revisados de
esta especie. Para no extender mucho, para los especimenes que no son de
Río San Juan, se da un resumen de los departamentos donde la mariposa
ha sido colectada o observada. Los datos más detallados se pueden
encontrar en la pagina web: www.bio-nica.org
Para los especimenes de Río San Juan, encontramos más útil de
indicarlos todos, ya que en su mayoría, tenemos relativamente pocos datos.
En algunos casos el reporte de la especie está basado sobre una foto,
igualmente se indica en la reseña de especimenes.
Para cada especie se propone una ilustración, compuesta
generalmente de fotos de especimenes del Museo Entomológico de León y
para muchas especies, fotos tomadas de mariposas vivas, para lo cual
hemos tenido apoyo de fotógrafos como Olivier Digoit (Francia), Kim
Garwood (Estados Unidos) y Robert Lehman (Estados Unidos).
11
Mariposas y biogeografía de Nicaragua.
De manera bastante lógica, las especies de mariposas presentes en
cada lugar de Nicaragua no serán exactamente las mismas. Va a depender
de la altitud, precipitación, tipo de bosque o de ecosistema, incluso de la
conectividad entre áreas.
A grandes rasgos podemos dividir Nicaragua en tres áreas para las
mariposas, y consta que dichas áreas serán también válidas para muchos
otros organismos terrestres. La vertiente pacífica caracterizada por bosque
tropicales secos, la vertiente atlántica caracterizada por bosque tropicales
húmedos y la parte nor-central, de montañas más altas, hasta 2,000 metros,
caracterizadas por bosque de neblina. La parte alta se puede a su vez dividir
en dos áreas, una más secas, con bosques de pino y bosques mixtos, que
abarca principalmente las regiones de Estelí, Nueva Segovia y Madriz, y un
área más húmeda de bosque mucho más diversos, que abarca las regiones
de Matagalpa, Jinotega hasta los cerros altos de la Región Autónoma del
Atlántico Norte, como el Cerro Saslaya.
Algunos grupos de mariposas son elementos típicos de una de las
regiones. En la región pacífica tenemos una gran abundancia de Pieridae de
los géneros Eurema y Phoebis, por ejemplo. Los Nymphalidae Ithomiinae
son prácticamente ausentes de está región, pero son abundantes en las dos
otras regiones, con una diversidad mayor en bosques nubosos.
Algunos géneros vistosos como Morpho o Caligo, son más diversos
en los bosques nubosos y en los bosques tropicales húmedos, y si se trata
a nivel de subfamilias, los Morphinae cuentan con una sola especie en la
región pacífica, las demás especies y géneros están presentes
principalmente en la región atlántica. En caso de los Nymphalidae
Brassolinae, de igual manera consta solo de pocas especies en la región
pacífica, teniendo su mayor diversidad en la región atlántica.
La región que nos interesa en este trabajo, el Río San Juan, esta
compuesta, de manera bastante homogénea, de bosques tropicales
húmedos, con elevaciones altitudinales poco prominentes.
Indicadoras de calidad de ambiente:
Las mariposas pueden servir, al igual que otros animales o plantas,
de indicadores de calidad de ambiente. La homogeneidad de los bosques
tropicales húmedos de la región de Río San Juan, se rompe por acción del
12
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
hombre. Prácticamente si tomamos un transepto desde San Carlos hasta
San Juan del Norte, casi tenemos un gradiente de calidad de 0 a 100,
teniendo una ausencia casi total de bosques en San Carlos y bosques casi
prístinos en la zona de San Juan del Norte, lógicamente con muchos matices
de remanentes de bosques en las zonas destruidas y de deforestación
localizada en el área mejor conservado.
No es secreto para nadie que el frente de deforestación, de cambio
de uso de suelo, de bosque a terreno agrícola y luego pastizales, va
avanzando. Hace algunos años solíamos decir a los amigos, de El Castillo
para adelante, todo es bosque; hoy en día tenemos que rectificar y decir, de
Río Bartola en adelante todo es bosque, y aún en los últimos años, se dieron
permisos para afincarse a lo largo del Río San Juan, cerca de San Juan del
Norte, creando un frente de penetración más.
A nivel de las mariposas, se pueden definir indicadores positivos o
indicadores de calidad, así como indicadores negativos o de degradación.
Entre los indicadores positivos podemos poner la cantidad de
especies de Morpho y Caligo o de Morphinae y Brassolinae, ya que son
principalmente frugívoros y dependen más del bosque, tendrán estas
especies más tendencia a desaparecer si se reduce el bosque.
Entre los indicadores negativos, tendremos grupos de mariposas de
áreas abiertas o deforestadas. Entre ellas se pueden citar Nymphalidae
como Anartia, Junonia, Chlosyne, Hermeuptychia, pero también Pieridae
como Phoebis y Eurema. En su mayoría son especies nectarívoras.
Morfología de las mariposas.
Sin entrar en muchos detalles, las mariposas tienen un ciclo de vida
llamado de metamorfosis completas. En muchas especies se pueden
reconocer los machos de las hembras, por coloración diferente o presencias
de órganos sexuales secundarios, por ejemplo grupos de pelos asociados con
glándulas odoríferas. Un ejemplo se puede observar en Opsisphanes cassina.
Después de cortejo y acoplamiento, la hembra busca la planta
hospedera idónea para sus larvas y según las especies, pone un huevo en
cada hoja, en algunas hojas o un grupo de huevos de una vez. Después de
una semana, generalmente, eclosionan las larvas, que tienen un cuerpo
poco quitinizado, el cuerpo entero es blando, de colores variados, liso, o con
sedas. La cabeza o cápsula cefálica es bastante quitinizada y carece de ojos
13
compuestos, solo tiene unos ojos simples o ocelos, diminutos, generalmente
4 o 5 de cada lado de la cabeza. Tiene antenas poco desarrolladas. El tórax
y el abdomen son poco diferenciados entre si, el tórax presenta tres pares de
patas verdaderas, segmentadas, cortas. El abdomen presenta 5 a 6 pares de
falsas patas, en realidad ventosas transformadas, con una suela adornada
de muchos ganchitos diminutos. Estas falsas patas son prácticamente más
eficiente para caminar y agarrarse del sustrato que las patas verdaderas, que
más bien sirven para atrapar las hojas de las cuales las larvas se alimentan.
Las larvas pasan por 5 estadios o instares, generalmente en un lapso de
alrededor de un mes.
Dependiendo de las especies, son monofagas, oligofagas o
polífagas, es decir si se alimentan de una sola especie de planta, de pocas
especies o de muchas especies de plantas. De esto dependerán las
estrategias de sobrevivencia de las especies. Algunas especies tienen pocas
crías, sobre una sola planta, muchas veces tóxica, y tratan de disminuir al
máximo los riesgos causados por depredadores o parasitoides; otras
especies tienen muchas crías, que pueden comer muchas plantas
diferentes, pero también tienen muchos depredadores y parasitoides.
Observación y colecta
Para realizar un inventario, puede basarse sobre observaciones o
colecta, dependiendo un poco de la capacidad de cada uno.
La observación de mariposas ofrece la gran ventaja de no ser
traumático para el medio ambiente, uno se limita a observar sin colectar
ningún ejemplar. Se observa y a la vez se apunta en una libreta los datos. El
riesgo mayor es de no tener especimenes para comprobar luego la
identificación. Se puede apoyar la observación por la toma de fotografías, el
desarrollo de las cámaras digitales nos permite actualmente por un costo
moderado sacar muchas fotos y si bien es cierto, no es tan eficaz como
especimenes en colección, para muchas especies, se puede lograr una
identificación muy acertada.
A medio camino entre observación y colecta está la observación con
trampas cebadas, formales o no. Las trampas se realizan sencillamente
poniendo una mezcla atractiva sobre los árboles o adentro de algún tipo de
jaula. La mezcla puede ser compuesta de muchas cosas, pero la más usual
es una mezcla de frutas maduras (banano, piña, mango, etc.), azúcar, que
luego se deja fermentar al sol. Se le puede agregar, según las especies que
uno quiere ver sobre los atrayentes algo de ron, jugo de manzana, levadura
14
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
para mejorar la fermentación, un poco de excremento de gato, algo de
sangre, etc. Más se conoce las especies que uno quiere ver, más serán
acertadas las trampas.
En general se pone una buena capa de mezcla sobre los árboles,
para evitar que se disequen. Después de una hora, a veces menos, llegan
las primeras mariposas. La gran ventaja de este tipo de trampas informales,
es que la mariposa es directamente visible y muy interesada en comer, por
lo que se pueden tomar tranquilamente las fotos que uno quiere.
Con trampas formales, se pone el mismo tipo de mezcla adentro de
una jaula de cedazo, con una entrada estrecha en la parte inferior. La
mariposa hace el esfuerzo para entrar en la trampa, come y luego busca
como escapar. La manera lógica de escaparse la hace volar en la parte
superior de la trampa, sin encontrar la abertura por donde entró. Esto nos
permite luego colectar las mariposas sin sacrificarlas si no es necesario. Se
puede agarrar delicadamente, observar, identificar, sacar foto (poco
elegantes ya que estarán entre los dedos) y luego soltar el espécimen, que,
en algunos casos regresa adentro de la trampa.
Para estudios taxonómicos, se recomienda colectar algunos
especimenes de cada especie para montar en colección, lo que permite
luego comparar con especimenes de otras localidades u otros países.
Montaje y colección
Si se prepara la mariposa en un tiempo corto (24 horas) después de
colectar, sale más fácil. Se clava la mariposa muerta sobre un alfiler, en el
centro del tórax, perpendicularmente al eje del cuerpo. Luego se coloca sobre
una mesita de extensión de alas (una tabla con un canalito donde poner el
cuerpo de la mariposa funciona también), se abre las alas de manera que
están bien horizontales, se colocan las alas para que el borde del ala anterior
esté exactamente perpendicular al eje del cuerpo y las alas posteriores
levemente metidas debajo de las anteriores. Se bloquean las alas
prensándolas con tiras de papel delgadito. Se deja secar durante unos 3 a 4
días y luego se pueden retirar los papeles y colocar debajo de la mariposa, un
rotulito (1 x 1.5 cm) con los datos de colecta: lugar, fecha, colector.
Las mariposas, con sus datos clavados debajo de cada una, se irán
acumulando poco a poco en cajas entomológicas. Luego se empieza la labor
de identificación, generalmente con guías ilustradas se puede buscar el nombre
de cada una, la familia a la cual pertenece e ir agrupándolas por familias.
15
Familia Papilionidae
Los Papilionidae son los Lepidoptera más famosos, conocidos por su
tamaño grande y sus colores vistosos.
Las larvas son gusanos de color oscuro, que presentan una glándula
reversible en forma de lengua de serpiente, en el primer segmento toráxico,
que sirve como mecanismo de defensa contra enemigos naturales. Muchas
larvas son miméticas de excrementos de pájaros, otras presentan sobre el
tórax un par de ojos pintados que los hace parecer serpientes, o son oscuras
con espinas carnosas rojizas.
Las plantas hospederas son principalmente Rutaceae, Piperaceae,
Annonaceae, Aristolochiaceae y Apiaceae.
Battus polydamas ssp. polydamas (LINNAEUS, 1758) (Foto p. 206)
Papilio polydamas LINNAEUS, 1758:192 [? Guiana].
Battus anguicidas FABRICIUS, 1838.
+Papilio polydamas LINNAEUS; Bates, 1860:228.
+Papilio polydamas LINNAEUS; Godman & Salvin, 1890:200-201, lam. LXV,
fig. 14.
+papilio polydamas (LINNAEUS); Chaves, 1901:22.
+Papilio polydamas; Darge, 1975:108.
16
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
+Battus polydamas polydamas (LINNAEUS); Maes, 1992:16.
+Battus polydamas ssp. polydamas (LINNAEUS); van den Berghe, Murray,
Schweighofer & Hale, 1995:35.
+Battus polydamas ssp. polydamas (LINNAEUS); Maes, 1999:1289.
Distribución:
• [ssp. lucayus (ROTHSCHILD & JORDAN, 1906) : Florida, Bahamas*]
• [ssp. cubensis (DUFRANE, 1946) : Cuba*, Grand Cayman]
• [ssp. jamaicensis (ROTHSCHILD & JORDAN, 1906) : Jamaica*]
• [ssp. polycrates (HOPFFER, 1865) = hypodamas (GUENEE, 1872) :
Dominicana, Haiti (Typus de hypodamas), “Brasil”*]
• [ssp. thyamus (ROTHSCHILD & JORDAN, 1906) ?= cnejus
(FABRICIUS, 1838) nomen dubius : Puerto Rico, Vírgenes, St. Thomas*]
• [ssp. christopheranus (HALL, 1936) : St. Kitts (St. Christopher*, Nevis),
Montserrat]
• [ssp. antiquus (ROTHSCHILD & JORDAN, 1906) : ?St. Kitts, Antigua*]
• [ssp. neodamas (LUCAS, 1852) : Guadalupe*]
• [ssp. dominicus (ROTHSCHILD & JORDAN, 1906) : Dominica]
• [ssp. cebriones (DALMAN, 1823) = xenodamas (HUBNER, 1825) =
eurydamas (KIRBY, 1871) : Martinica (Typus de eurydamas), “loc. No
definida”*]
• [ssp. lucianus (ROTHSCHILD & JORDAN, 1906) : Sta. Lucia*]
• [ssp. vicentius (ROTHSCHILD & JORDAN, 1906) : St. Vincent*]
• [ssp. grenadensis (HALL, 1930) : Granada*]
• SA, México, Guatemala, Honduras, El Salvador, Nicaragua, Costa Rica,
Panamá, Colombia, Venezuela, Guiana*, Ecuador, Brasil, Argentina
• [ssp. streckerianus (HONRATH, 1884) = mathani (OBERTHUR, 1892) :
Ecuador, Perú*]
• [ssp. peruanus (FUCHS, 1954) : Perú*]
• [ssp. atahualpa RACHELI & PISCHEDDA, 1987 : Perú*]
• [ssp. weyrauchi LAMAS, 1998 : Perú*]
• [ssp. renani LAMAS, 1998 : Perú*]
• [ssp. psittacus (MOLINA, 1782) = archidamas (BOISDUVAL, 1936) =
bias (KIRBY, 1871) = lindeni (EHRMANN, 1926) : Chile*, ?Argentina]
Planta hospedera:
• Aristolochiaceae:
- Aristolochia grandiflora
- Aristolochia veraguensis (De Vries, 1987).
17
Visita flores de:
• Apocynaceae:
- Trachelospermum sp.
• Verbenaceae :
- Lantana sp.
Nota:
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Mariposas para caza
de alta intensidad (hasta 10 especimenes por colector por mes)".
Material examinado:
ssp. polydamas (LINNAEUS, 1758):
• Nicaragua: Nueva Segovia, León, Managua, Masaya, Granada, Rivas,
Chontales, Corn Is.
• Nicaragua: Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N - 85°03
W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 17/24-III-2000, col. J.M.
Maes, B. Hernández & J. Sunyer (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua: Río San Juan : El Castillo (1 ex. basado en foto del
Mariposario de El Castillo, 2003).
Heraclides (Heraclides) cresphontes (CRAMER, 1777) (Fotos p. 207)
Papilio cresphontes CRAMER, 1777:lams. 165 A, 166 B [USA].
Papilio oxilus HUBNER, 1819 (nombre para remplazar cresphontes).
Papilio cresphontes ab. lurida SCHULTZ, 1908 (Norte América).
Papilio thoas cresphontes ab. luxuriosa REIFF, 1911 (USA).
Papilio cresphontes ab. intacta STRANDT, 1918 (localidad no definida).
Papilio cresphontes var. maxwelli FRANCK, 1919 (USA).
Papilio cresphontes tr. f. forsythae GUNDER, 1933 (USA).
18
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Papilio cresphontes f. melanurus HOFFMANN, 1940 (México).
Papilio cresphontes pennsylvanicus CHERMOCK & CHERMOCK, 1945 (USA).
+Papilio cresphontes CRAMER; Maes & Téllez, 1988:68.
+Heraclides (Heraclides) cresphontes CRAMER; Maes, 1999:1294, figs.
+Heraclides (Heraclides) cresphontes CRAMER; Maes, 2000:13.
gusano cabeza de perro, cara de perro, lechera, papilio grande.
Distribución:
Canadá, USA*, Cuba, Bahamas, Bermuda, Jamaica, México, Belice,
Guatemala, Honduras, El Salvador, Nicaragua, Costa Rica, Panamá,
Colombia
Planta hospedera:
• Rutaceae:
- Amyris sp.
- Casimiroa edulis (De Vries, 1987).
- Choisya sp.
- Citrus sp. (limón) (De Vries, 1987).
- Dictamnus sp.
- Esenbeckia litoralis (De Vries, 1987).
- Ptelea sp.
- Ruta graveolens
- Thamnosma sp.
- Zanthoxylum setulosum (De Vries, 1987).
Visita flores de:
• Asclepiadaceae :
- Asclepias sp.
• Caesalpinaceae :
- Caesalpina sp.
- Delonix sp.
• Malvaceae :
- Malvaviscus sp.
19
• Sterculiaceae :
- Helicteres sp.
• Verbenaceae :
- Lantana sp.
- Stachytarpheta sp.
Enemigos Naturales:
• Hymenoptera :
- Chalcididae :
Brachymeria robusta.
- Pteromalidae :
Pteromalus cassotis.
Pteromalus vanessae.
Nota:
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Mariposas para caza
de alta intensidad (hasta 10 especimenes por colector por mes)".
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega, León, Managua, Masaya, Granada, RAAS.
• Nicaragua : Los Guatuzos, 2003 (1 ex fotografiado en mariposario de Los
Guatuzos).
• Nicaragua : Río San Juan : El Castillo (1 ex. basado en foto del
mariposario de El Castillo, 2003).
Parides childrenae ssp. childrenae (GRAY, 1832) (Fotos p. 209)
Papilio childrenae GRAY, 1832:673, lam. 38, fig. 1 ['Brasil'].
+Papilio childrenae GRAY; Godman & Salvin, 1890:192, lam. LXV, figs. 1-3.
+Parides childrenae ssp. childrenae (GRAY); Maes, 1999:1289.
Distribución:
• México, Guatemala, Honduras, Nicaragua, Costa Rica, Panamá
20
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
• [ssp. latifasciata (KRUGER, 1925) = oedippus (LUCAS, 1859) preocupado
: Colombia*, W Ecuador, Brasil]
• [ssp. unimacula (JOICEY & TALBOT, 1922) = espinay (LE CERF, 1923)
: Colombia, E Ecuador*]
Nota:
Llorente, Oñate, Luis-Martínez & Vargas-Fernández (1997) no
consideran Parides childrenae como parte de la fauna mexicana.
Planta hospedera:
• Aristolochiaceae:
- Aristolochia tonduzii (De Vries, 1987).
Visita flores de:
• Rubiaceae:
- Cephaelis sp. (De Vries, 1987).
- Hamelia sp. (De Vries, 1987).
- Warsczewiczia sp. (De Vries, 1987).
• Verbenaceae:
- Lantana sp. (De Vries, 1987).
- Stachytarpheta sp. (De Vries, 1987).
• Vochysiaceae:
- Vochysia sp. (De Vries, 1987).
Nota:
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Debe prohibirse su
caza y comercio".
Material examinado:
• Nicaragua: Chontales, col. T. Belt (1 macho, 1 hembra en Natural History
Museum, London).
• Nicaragua: Chontales, col. Janson (1 hembra en Natural History Museum,
London).
• Nicaragua: Chontales, Joicey Bequest Brit. Mus. 1934-120, BMNH(E)
260424 (1 hembra en Natural History Museum, London).
21
• Nicaragua: Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M. Maes & B.
Hernández (1 macho, 1 hembra col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua: Río San Juan : Refugio Bartola, VII-2000, col. P.J. Torres (2
machos, 1 hembra col. P.J. Torres, USA).
• Nicaragua, Hewitson coll. 79-69 (2 hembras en Natural History Museum, London).
Parides eurimedes ssp. mylotes (BATES, 1861) (Fotos p. 209)
+Papilio mylotes GRAY, 1856:64 (nomen nudum) [México, Nicaragua].
+Papilio docimus GRAY, 1856 (nomen nudum) (Nicaragua).
+Papilio mylotes BATES, 1861:346 [Nicaragua].
Papilio caleli REAKIRT, 1863:134 [Guatemala].
Papilio tonila REAKIRT, 1863:140 [Guatemala].
Papilio aristomenes FELDER & FELDER, 1864 (nomen nudum) [México].
Papilio aristomenes FELDER & FELDER, 1865:38, lam. 7, fig. a [México].
+Papilio Eurimedes CRAMER; BOISDUVAL, 1870:6-7.
+Papilio mylotes BATES; Godman & Salvin, 1890:198-199, lam. LXV, fig. 9.
+Papilio alcamedes FELDER; Butler, 1900:191.
+papilio alcamedes (FELDER); Chaves, 1901:22.
+Papilio arcas nylotes; Darge, 1975:150.
+Papilio arcas mylotes; Maes, 1992:11.
+Papilio arcas mylotes; Maes, 1992:22.
+Parides eurimedes ssp. mylotes (BATES); van den Berghe, Murray,
Schweighofer & Hale, 1995:35.
+Parides eurimedes ssp. mylotes (BATES); Maes, 1999:1290.
22
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
+Parides eurimedes ssp. mylotes (BATES); Llorente, Oñate, Luis-Martínez &
Vargas-Fernández, 1997:6.
+Parides eurimedes ssp. mylotes (BATES); Lamas, 2004:92.
Distribución:
• ?USA, SE México, Guatemala, Honduras, El Salvador, Nicaragua*, Costa Rica
• [ssp. mycale (GODMAN & SALVIN, 1890) : Panamá*, Colombia*]
• [ssp. arriphus (BOISDUVAL, 1836) = alcamedes (FELDER & FELDER,
1836) nomen nudum = mabillei (BOULLET & LE CERF, 1912) : Colombia*]
• [ssp. antheas (ROTHSCHILD & JORDAN, 1906) : Colombia*]
• [ssp. agathokles (KOLLAR, 1850) : Colombia*]
• [ssp. emilius CONSTANTINO, 1999 : Colombia*]
• [ssp. eurimedes (STOLL, 1782) = arcas (STOLL, 1781) nombre preocupado:
Colombia, Venezuela, Guiana, Surinam*, Guiana francesa,
Ecuador]
• [ssp. timias (GRAY, 1853) = timias (DOUBLEDAY, 1846) nomen nudum
= bimaculatus (HEWITSON, 1874) = potone ROTHSCHILD & JORDAN,
1906 : W Ecuador*]
Planta hospedera:
• Aristolochiaceae:
- Aristolochia grandiflora
Nota:
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Mariposas para caza
de alta intensidad (hasta 10 especimenes por colector por mes)".
Material examinado:
• Nicaragua: Jinotega, Matagalpa, Boaco, Managua, Masaya, Granada,
Rivas, Ometepe, Solentiname, Chontales, RAAN, RAAS.
• Nicaragua: Río San Juan : El Castillo, VIII-89, col. F. Reinboldt (1 hembra
col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua: Zelaya : Nueva Guinea : Montes Verdes : Finca Doña Rosa,
23/26-IV-2003, col. D. Roiz (1 ex. en coll. Museo Entomológico, León) (2
ex. en coll. Andrés Molina, Chile) (1 ex. descartado).
23
• Nicaragua: Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M. Maes
& B. Hernández (2 machos, 2 hembras col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua: Río San Juan : Refugio Bartola, 6/9-II-2000, col. J.M. Maes &
B. Hernández (1 macho col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, VII-2000, col. P.J. Torres (1
macho col. P.J. Torres, USA).
• Nicaragua: Río San Juan : Refugio Bartola, XI-2003 (1 ex. fotografiado
por Jean-Michel Maes).
• Nicaragua: Río San Juan : Refugio Bartola, 27-XI-2003 (1 ex.
fotografiado por Kim Garwood).
• Nicaragua: Río San Juan : Refugio Bartola, 27-XI-2003 (1 ex.
fotografiado por Robert Lehman).
• Nicaragua: Río San Juan : [Greytown] San Juan del Norte, col.
Muncaster (Citado por Godman & Salvin).
• Nicaragua, col. Delattre (TYPUS de Papilio mylotes BATES 1861 en
British Museum of Natural History, London).
Parides panares ssp. lycimenes (BOISDUVAL, 1870) (Fotos p. 211)
Papilio lycimenes BOISDUVAL, 1870:7-8 [Costa Rica].
Papilio critobulus EHRMANN, 1919 (Guatemala).
+Papilio lycimenes (BOISDUVAL); Darge, 1975:103, 108.
+Parides lycimenes lycimenes (BOISDUVAL); Maes, 1992:16.
+Parides panares ssp. lycimenes (BOISDUVAL); Maes, 1999:1291.
Distribución:
• [ssp. panares (GRAY, 1853) = septentrionalis MAZA & DIAZ, 1978 : SE
México*]
• México (área fronteriza con Guatemala), Guatemala, Honduras,
Nicaragua, Costa Rica*, Panamá
• [ssp. erythrus (ROTHSCHILD & JORDAN, 1906): Colombia*, Venezuela]
• [ssp. rachelii BROWN, 1994: Venezuela]
• [ssp. tachira RACHELI, 1991: Venezuela]
• [ssp. paralius (ROTHSCHILD & JORDAN, 1906) = euryptolemus
(EHRMANN, 1919) : W Ecuador*]
24
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Planta hospedera:
• Aristolochiaceae :
- Aristolochia pilosa (De Vries, 1987).
Material examinado:
• Nicaragua : Chontales, col. Janson (1 macho en Natural History
Museum, London).
• Nicaragua : Chontales, col. T. Belt (1 macho en Natural History Museum,
London).
• Nicaragua : Chontales : Santo Domingo, 1-VIII-94, col. J.M. Maes & J.
Hernández (1 macho col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Corn Is., 1969, col. M. Darge (Citado por M. Darge).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M. Maes
& B. Hernández (1 macho col. Museo Entomológico, León) (Nota : la
coloración de este espécimen es bastante diferente de lo normal, ver foto).
Nota:
Los especimenes de Managua citados por Butler (1900), Chaves
(1901) y Darge (1975) pertenecen a Parides iphidamas.
25
Familia Pieridae
Los Pieridae son mariposas de tamaño pequeño a mediano
(envergadura de 30 a 70 mm), de coloración blanca, amarilla o anaranjada.
Las plantas hospederas son Mimosaceae (Dismorphiinae y Coliadinae),
Fabaceae y Caesalpinaceae (Coliadinae) y Brassicaceae (Pierinae).
Los huevos son blancos o amarillos, puestos aislados o en grupos
sobre el follaje. Las larvas son cilíndricas, a veces con algunas setas largas y
muchas veces con granitos duros en su superficie dorsal. La cápsula cefálica
es redonda y de superficie granulosa. Las pupas son amarillo verdoso y se
confunden con las hojas de las plantas. Presentan una prolongación adelante
de la cabeza. Un hilo de seda mantiene la pupa con un ángulo de 45° con el
sustrato.
Los adultos visitan flores para chupar néctar y contribuyen a la
polinización. También se pueden encontrar sobre suelo húmedo en grupos a
veces de varios centenares de individuos, tomando agua. Al principio de la
estación seca algunas especies migran en grupos grandes (varios miles de
individuos) en búsqueda de lugares más húmedos o de alimentos.
Aphrissa boisduvalii (FELDER & FELDER, 1861) (Fotos p. 212)
Callidryas boisduvalii FELDER & FELDER, 1861:82 [Colombia].
Aphrissa butleri SCUDDER, 1875 (México).
+Aphrissa boisduvalii (FELDER); De Vries, 1987:lam.9, figs. 17-19.
+Aphrissa boisduvalii (FELDER); Maes, 1999:1305.
26
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Distribución:
• México, Guatemala, El Salvador, Nicaragua, Costa Rica, Colombia*,
Ecuador, Perú, Bolivia, Brasil, Argentina.
Planta hospedera:
• Fabaceae: Mora megistosperma (De Vries, 1987).
Visita flores de:
• Malvaceae : Hibiscus sp. (De Vries, 1987).
• Mimosaceae : Inga sp. (De Vries, 1987).
Material examinado:
• Nicaragua : Chontales, T. Belt (1 macho, 1 hembra en Natural History
Museum, London).
• Nicaragua : Zelaya : Caño El Macho, 13°48 N - 84°58 W, XI-95, col. J.M.
Maes & J. Hernández (1 macho col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Zelaya : El Hormiguero, 13°42 N - 84°52 W, XI-95, col. J.M.
Maes & J. Hernández (6 machos col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Zelaya : Río Escondido, XI-1904 (1 macho en Natural History
Museum, London).
• Nicaragua : Zelaya : Nueva Guinea : Montes Verdes : Finca Doña Rosa,
23/26-IV-2003, col. D. Roiz (1 ex. en coll. Andrés Molina, Chile).
• Nicaragua : Río San Juan : San Carlos, 24.29. ex coll. Stichel (1 macho
en Natural History Museum, London).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (1 hembra col. Museo Entomológico, León).
Eurema (Eurema) agave ssp. mana (BOISDUVAL, 1836) (Fotos p. 212)
Terias mana BOISDUVAL, 1836:681 (Surinam, Guiana francesa).
+Terias mana BOISDUVAL; Godman & Salvin, 1889:167-168.
+Eurema agave mana; Llorente-Bousquets & Luis-Martinez, 1987:19-21.
+Eurema (Eurema) mana (BOISDUVAL); Maes, 1999:1307.
27
Distribución:
• [ssp. millerorum LLORENTE-BOUSQUETS & LUIS-MARTINEZ, 1987 :
México:Tabasco*]
• Nicaragua, Costa Rica, Panamá, “Surinam”*, “Guiana Francesa”*
• [ssp. agave CRAMER, 1775 = jodutta HUBNER, 1819 : Surinam*,
Guiana francesa, Ecuador, Brasil (norte)]
• [ssp. pallida (CHAVANNES, 1850) = sinoides (BOISDUVAL, 1874) :
Brasil*]
Material examinado:
• Nicaragua : Chontales, col. Janson, Teris mana in Godman & Salvin (1
macho en Natural History Museum, London).
• Nicaragua : Río San Juan : Boca de Sabalos, 15-III-98, col. E. van den
Berghe (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (3 machos, 1 hembra col. Museo Entomológico,
León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 26-XI-2003 (1 ex.
fotografiado por Kim Garwood).
Eurema (Eurema) albula ssp. albula (CRAMER, 1775) (Fotos p. 213)
Papilio albula CRAMER, 1775:lam. 27, fig. E [Surinam].
Papilio cassiae SEPP, 1844 (pre-ocupado) (Surinam).
Terias clara BATES, 1861 (Brasil).
Terias tapeina BATES, 1861 (Brasil).
Eurema melacheila MOSCHLER, 1877 (Surinam, Panamá).
+Terias albula CRAMER; Godman & Salvin, 1889:166-167.
+Eurema albula (CRAMER); Maes, 1992:37.
+Eurema (Eurema) albula ssp. albula (CRAMER); Maes, 1999:1305.
28
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Distribución:
• [ssp. celata (FELDER, 1869) = leucilla (FELDER, 1869) :
México:Veracruz*]
• Antigua, St. Vincent, Guatemala, Honduras, El Salvador, Nicaragua,
Costa Rica, Panamá, Surinam*, Brasil, Uruguay, Argentina.
• [ssp. marginella (FELDER & FELDER, 1861) = marginula (HERRICH-
SCHAFFER, 1867) nomen nudum: Venezuela*]
• [ssp. totora LAMAS, 1981 : Ecuador, Perú*]
• [ssp. espinosae (FERNANDEZ, 1928) : Ecuador, Perú*]
• [ssp. sinoe (GODART, 1819) : Brasil*]
Planta hospedera:
• Caesalpinaceae: Cassia fruticosa (De Vries, 1987).
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega (Cerro Kilambé), Granada (Volcan Mombacho),
Chontales, RAAN, RAAS.
• Nicaragua : Río San Juan : San Miguelito, VIII-89, col. F. Reinboldt (1 ex.
col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (1 hembra col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, VII-2000, col. P.J. Torres (1
ex. col. P.J. Torres, USA).
Eurema (Eurema) daira ssp. eugenia (WALLENGREN, 1860) (Fotos p. 214)
Terias eugenia WALLENGREN, 1860 (Panamá).
Terias solana REAKIRT, 1866 (México: Veracruz).
Terias persistens BUTLER & DRUCE, 1872:110 [Costa Rica].
+Terias persistens BUTLER & DRUCE; Godman & Salvin, 1889:170, lam.
LXIII, figs. 24-27.
+terias elathaea; Chaves, 1901:24, 27.
Eurema jucunda f. pallidula KLOTS, 1929 (Guatemala).
29
+Eurema daira GODART; Emmel, 1975:53.
+Eurema daira (GODART); Maes & Téllez, 1988:42.
+Eurema daira ssp. daira (GODART); Van Den Berghe, Murray, Schweighofer &
Hale, 1995:36.
+Eurema (Eurema) daira ssp. daira (GODART); Maes, 1999:1306.
+Eurema (Eurema) persistens (BUTLER & DRUCE); Maes, 1999:1307.
+Eurema (Eurema) daira ssp. daira (GODART); Van Den Berghe & Maes, 1999:5.
+Eurema daira (GODART); Maes, 1999:19.
+Eurema daira ssp. daira (GODART); Maes, 1999:13.
+Eurema daira ssp. daira (GODART); Maes, 2000:23.
naranjita de barras.
Nota:
Nota:
Distribución:
Suponemos que la cita terias elathaea de Chaves (1901) corresponde en
realidad a Eurema daira, ya que Chaves la considera como común en los
alrededores de Managua.
Presenta formas estaciónales.
• [ssp. daira (GODART, 1819) = delia (CRAMER, 1780) = demoditas HUBNER,
1819 = jucunda (BOISDUVAL & LE CONTE, 1830) = lemnia (FELDER &
FELDER, 1865) = fusca HARRIS, 1931 = delioides HASKIN, 1933 : USA*]
• (? : Bahamas)
• [ssp. palmira (POEY, 1852) = elathea POEY, 1846 = ebriola (POEY, 1853) =
albina (POEY, 1853) = cubana (HERRICH-SCHAFFER, 1865) : Cuba*,
Jamaica, Haití, Dominicana, Puerto Rico hasta Granada, Barbados]
• [ssp. sidonia (FELDER, 1869) = cepio (GODMAN & SALVIN, 1889) :
México*]
30
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
• México, Guatemala, Honduras, El Salvador, Nicaragua, Costa Rica,
Panamá.
• [ssp. lydia (FELDER & FELDER, 1861) = rhodia (FELDER & FELDER,
1861) = medutina (FELDER & FELDER, 1861) = phoenicia (FELDER &
FELDER, 1865) : Colombia*, Venezuela*]
• [ssp. macheti BREVIGNON, 1996 : Guiana Francesa*]
• [? Ecuador]
Plantas hospederas:
• Fabaceae :
- Desmodium sp. (De Vries, 1987).
- Aeschymomene sp. (De Vries, 1987).
- Stylosanthes sp. (De Vries, 1987).
Visita flores de:
• Cucurbitaceae :
- Citrullus lanatus (sandía).
Nota:
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Mariposas para caza
de alta intensidad (hasta 10 especimenes por colector por mes)".
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega, Matagalpa, Boaco, Chinandega, León, Managua,
Masaya, Granada, Rivas, Ometepe, Chontales, RAAN.
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (1 hembra col. Museo Entomológico, León).
Eurema (Pyrisitia) dina ssp. westwoodi (BOISDUVAL, 1836) (Fotos p. 215)
Terias westwoodi BOISDUVAL, 1836:666 [México].
Terias calceolaria BUTLER & DRUCE, 1872:110 [Costa Rica, Honduras].
+Terias dina POEY; Godman & Salvin, 1889:163.
31
+Eurema diva ssp. westwoodi (BOISDUVAL); Maes & Brabant, 1996:15.
+Eurema (Eurema) leuce ssp. leuce BOISDUVAL; Maes, 1999:1306.
+Eurema (Pyrisitia) dina ssp. westwoodi (BOISDUVAL); Maes, 1999:1307.
+Eurema (Pyrisitia) dina ssp. westwoodi (BOISDUVAL); Maes, 1999:13.
+Eurema (Pyrisitia) dina ssp. westwoodi (BOISDUVAL); Maes, 2000:24.
naranjita de monte.
Nota:
Distribución:
Llorente, Oñate, Luis-Martínez & Vargas-Fernández (1997) y Lamas
(2004) dan a Pyrisitia rango de género.
• [ssp. helios BATES, 1934 : Bahamas*]
• [ssp. dina (POEY, 1832) = citrina (POEY, 1852) : Cuba*]
• [ssp. parvumbra (KAYE, 1925) : Jamaica*]
• [ssp. mayobanex BATES, 1939 : Haití*]
• México*, Belice, Guatemala, Honduras, El Salvador, Nicaragua, Costa
Rica, Panamá
Planta hospedera:
• Simaroubaceae :
- Picramnia alleni (De Vries, 1987).
- Picramnia quaternaria (De Vries, 1987).
Visita flores de:
• Asclepiadaceae:
- Asclepias sp. (De Vries, 1987).
• Verbenaceae:
- Lantana sp. (De Vries, 1987).
Material examinado:
• Nicaragua : Nueva Segovia : Ocotal : San Fernando, 15-IX-96, col. J.M.
Maes & J. Hernández (1 macho col. Museo Entomológico, León).
32
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
• Nicaragua : Matagalpa, col. Ridchardson, Terias dina in Godman &
Salvin (5 machos in Natural History Museum, London).
• Nicaragua : Chinandega : Volcan Casita, 20-V-95, col. J.M. Maes &
J. Hernández (4 machos col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Chinandega : Volcan Casita, 5-VI-95, col. J.M. Maes & P.
Jolivet (2 machos col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Chinandega : Volcan Casita, 1-VII-95, col. J.M. Maes & J.
Hernández (4 machos, 4 hembras col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Chinandega : Volcan Casita, 15-VIII-95, col. J.M. Maes, L. de
Armas, Goodwin & J. Hernández (1 hembra col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : León : Río Pochote, 2-VIII-94, col. J.M. Maes & R. Brabant (1
macho col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Chontales, col. T. Belt (Citado por Godman & Salvin).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M. Maes &
B. Hernández (1 macho col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua, Terias dina in Godman & Salvin (2 machos in Natural History
Museum, London).
Eurema (Pyrisitia) nise ssp. nelphe FELDER, 1869 (Fotos p. 216)
Terias nelphe FELDER, 1869:466 [México].
+Terias tenella BOISDUVAL; Godman & Salvin, 1889:165-166.
+Eurema tenella nelphe FELDER; D'Abrera, 1981:116.
+Eurema neda GODART; D'Abrera, 1981:116.
+Eurema nise; Maes, 1992:37.
+Eurema (Eurema) neda (GODART); Maes, 1999:1307.
+Eurema (Pyrisitia) nise ssp. nelphe FELDER; Maes, 1999:1308.
+Eurema (Pyrisitia) nise ssp. nelphe FELDER; Van Den Berghe & Maes, 1999:5
naranjita de punta negra.
Distribución:
• ssp. nise CRAMER, 1775 : Jamaica*]
33
• USA, México*, Guatemala, Honduras, El Salvador, Nicaragua, Costa Rica
• [ssp. sulla WEYMER, 1890 = porteri DÁLMEIDA, 1930 : Ecuador*, Perú].
• [ssp. frieda BAUMANN & REISSINGER, 1969 : Perú]
• Brasil, Uruguay, Argentina
Planta hospedera:
• Mimosaceae: Mimosa pudica (Riley, 1975; De Vries, 1987).
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega, Matagalpa, Boaco, León, Managua, Granada,
Rivas, Ometepe, Chontales, RAAN.
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 17/24-III-2000, col.
J.M. Maes, B. Hernández & J. Sunyer (1 macho descartado).
Phoebis philea ssp. philea (JOHANSSON, 1764) (Fotos p. 217)
Papilio philea JOHANSSON, 1763:764 [“Indiis”].
Papilio aricye CRAMER, 1776:lam. 94, figs. A-B (Surinam).
Papilio melanippe STOLL, 1781:lam. 361, figs. E-F (Surinam).
Colias lollia GODART, 1819 (localidad no definida).
Colias aricia CRAMER, Godart, 1819 (corrección de nombre).
Colias corday HUBNER, 1819 (remplazo de nombre).
+Callidryas philea LINNAEUS; Godman & Salvin, 1889:140-141.
+Callidryas philea LINNAEUS; Butler, 1900:191.
+callidryas philea (LINNAEUS); Chaves, 1901:24.
+Callidryas philea LINNAEUS; Godman & Salvin, 1901:726.
Catopsilia philea var. obsoleta NIEPELT, 1920 (Costa Rica).
34
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Catopsilia philea ab. irma KRUGER, 1929 (Perú).
Phoebis philea ab. inornata DUFRANE, 1947 (Brasil).
Phoebis philea f. androchroma BRYK, 1953 (Perú).
+Phoebis philea ssp. philea (JOHANSSON); Van Den Berghe, Murray,
Schweighofer & Hale, 1995:36.
+Phoebis philea ssp. philea (JOHANSSON); Maes, 1999:1310.
+Phoebis philea ssp. philea (JOHANSSON); Van Den Berghe & Maes, 1999:5.
+Phoebis philea ssp. philea (JOHANSSON); Maes, 1999:13.
sulphurea quemada, amarillona barreada.
Distribución:
• [ssp. huebneri FRUHSTORFER, 1907 : Cuba*]
• [ssp. thalestris (ILLIGER, 1801) : Haití, Dominicana*, ? Puerto Rico]
• USA, México, Guatemala, Honduras, El Salvador, Nicaragua, Costa
Rica, Panamá, Ecuador, Perú, Brasil, Paraguay, Argentina.
Plantas hospederas:
• Caesalpinaceae :
- Caesalpinia (=Poinciana) pulcherrima.
- Cassia alata (De Vries, 1987).
- Cassia fistula
- Cassia fruticosa (De Vries, 1987).
- Cassia grandis (De Vries, 1987).
- Cassia hayesiana (De Vries, 1987).
- Cassia leptocarpa (De Vries, 1987).
- Cassia occidentalis
Visita flores de:
• Caesalpinaceae :
- Delonix sp.
• Combretaceae :
- Combretum sp.
35
• Malvaceae :
- Malvaviscus sp.
• Turneraceae :
- Turnera sp.
• Verbenaceae :
- Lantana sp.
- Stachytarpheta sp.
Nota :
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Mariposas para caza
de alta intensidad (hasta 10 especimenes por colector por mes)".
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega, Matagalpa, Chinandega, León, Managua, Masaya,
Carazo, Granada, Chontales, RAAN.
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M. Maes
& B. Hernández (1 macho, 3 hembras col. Museo Entomológico, León).
Phoebis sennae ssp. marcellina (CRAMER, 1777) (Fotos p. 218)
Papilio marcellina CRAMER, 1777:lam. 141, fig. C [Surinam].
+Callidryas eubule; Godman & Salvin, 1889:141-142.
+Callidryas sennae LINNAEUS; Butler, 1900:191.
+callidryas sennae (LINNAEUS); Chaves, 1901:24.
+Phoebis (Phoebis) sennae marcellina (LINNAEUS); Maes & Téllez, 1988:26.
+Phoebis sennae ssp. marcellina (LINNAEUS); Van Den Berghe, Murray,
Schweighofer & Hale, 1995:36.
+Phoebis sennae ssp. marcellina (CRAMER); Maes, 1999:1310.
36
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
+Phoebis sennae ssp. marcellina (CRAMER); Van Den Berghe & Maes, 1999:5.
+Phoebis sennae ssp. marcellina (CRAMER); Maes, 1999:14.
+Phoebis sennae ssp. marcellina (CRAMER); Maes, 2000:23.
amarilla común.
Distribución:
• [ssp. sennae LINNAEUS, 1767 = eubule LINNAEUS, 1767 : Jamaica*,
todo el Caribe]
• USA, México, Belice, Guatemala, Honduras, El Salvador, Nicaragua,
Costa Rica, Surinam*, Ecuador, Perú, Uruguay, Argentina
• [ssp. amphitrite FEISTHAMEL, 1839 : Chile]
Plantas hospederas:
• Caesalpinaceae :
- Cassia biflora (De Vries, 1987).
- Cassia obtusifolia (De Vries, 1987).
• Fabaceae :
- Phaseolus vulgaris (frijol)
- Trifolium sp.
- Chamaecrysia sp.
Visita flores de:
• Fabaceae :
- Prosopis sp.
• Malvaceae :
- Hibiscus sp.
• Mimosaceae :
- Inga sp.
• Tamaricaceae :
- Tamarix sp.
37
Enemigos naturales:
• Hymenoptera :
- Chalcididae :
Brachymeria incerta.
Spilochalcis eubule.
Nota:
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Mariposas para caza
de alta intensidad (hasta 10 especimenes por colector por mes)".
Material examinado:
• Nicaragua : Estelí, Matagalpa, Chinandega, León, Managua, Masaya,
Carazo, Granada, Rivas, Ometepe, Chontales, RAAN.
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, XI-2003 (1 ex. fotografiado
por Jean-Michel Maes).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 27-XI-2003 (1 ex.
fotografiado por Robert Lehmann).
38
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
39
Familia Nymphalidae
Los Nymphalidae forman una familia muy numerosa y muy diversa,
dividida en varias subfamilias: Charaxinae, Nymphalinae, Melitaeinae,
Ithomiinae, Danainae, Heliconiinae, Morphinae, Brassolinae y Satyrinae.
SUBFAMILIA CHARAXINAE
Los Charaxinae se caracterizan por presentar mariposas de cuerpo
fuerte, encontrándose principalmente sobre frutas caídas o excrementos.
Casi nunca se encuentran sobre flores.
Las plantas hospederas son principalmente Euphorbiaceae,
Fabaceae, Mimosaceae, Lauraceae, Annonaceae, Piperaceae y
Convolvulaceae.
Los huevos, esféricos, son puestos en cadenas pequeñas sobre el
follaje. Las larvas son generalmente gregarias en sus primeros instares.
Luego viven solitarias, sobre hojas o en hojas enrolladas. Las larvas se
parecen a las de los Apaturinae y Satyrinae, presentando extremidad
abdominal bifida y el cuerpo sin espinas. La cabeza presenta algunos cachos
o espinas. La pupa es globosa.
Archaeoprepona amphimachus ssp. amphimachus (FABRICIUS, 1775).
(Fotos p. 220)
Papilio amphimachus FABRICIUS, 1775:457 [Indiis].
Morpho amphimache FABRICIUS; Hubner, 1819 (corrección de nombre).
+Prepona amphimachus FABRICIUS; Godman & Salvin, 1884:322-323.
40
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
+prepona amphimachus (FABRICIUS); Chaves, 1901:41.
+Archaeoprepona amphimachus ssp. amphimachus (FABRICIUS); Maes,
1999:1337.
+Archaeoprepona amphimachus ssp. amphimachus (FABRICIUS); Van Den
Berghe & Maes, 1999:5.
+Archaeoprepona amphimachus ssp. amphimachus (FABRICIUS); Maes,
1999:20.
Distribución:
• [ssp. baroni MAZA, 1982 : México*]
• [ssp. amphiktion (FRUHSTORFER, 1916) = cincta (FRUHSTORFER,
1905) : México, Honduras*]
• Guatemala, Nicaragua, Costa Rica, Panamá, Colombia, Trinidad,
Venezuela, Guiana, Brasil
• [ssp. symaithus (FRUHSTORFER, 1916) = magos (FRUHSTORFER,
1916) : Ecuador*, Perú, Bolivia, Brasil]
• [ssp. pseudomeander (FRUHSTORFER, 1906) = pseudopriene
(FRUHSTORFER, 1906) = fruhstorferi (ROBER, 1914) = falcata
(ROBER, 1914) = soron (FRUHSTORFER, 1914) = melas
(FRUHSTORFER, 1916) : Brasil*]
Nota:
Frugívoro.
D'Abrera recalca el cuidado que se debe de tener de discriminar bien
esta especie de A. meander.
Lamas (2004) pasa la ssp. megacles FRUHSTORFER, descrita de
Brasil, como un sinónimo de Archaeoprepona meander ssp.
castorina (MAY).
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega, Matagalpa, Boaco, Estelí, Chontales, RAAN.
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N - 85°03
W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 17/24-III-2000, col. J.M.
Maes, B. Hernández & J. Sunyer (1 hembra col. Javier Sunyer, Managua).
41
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 21/29-V-2000, col.
B. Hernández & J. Sunyer (1 macho col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Los Guatuzos, 2003 (1 ex tomado en foto en mariposario de
Los Guatuzos).
Archaeoprepona camilla ssp. camilla (GODMAN & SALVIN, 1884)
(Fotos p. 222)
+Prepona camilla GODMAN & SALVIN, 1884:321 [Chontales, Panamá].
+Prepona demophon LINNAEUS; Godman & Salvin, 1884:lam. XXXI, figs. 9-10.
+Prepona camilla GODMAN & SALVIN; De Vries, 1987:115.
+Archaeoprepona camilla (GODMAN & SALVIN); Maes, 1999:1337.
+Archaeoprepona camilla (GODMAN & SALVIN); Maes, 1999:20.
+Archaeoprepona camilla ssp. camilla (GODMAN & SALVIN); Lamas,
2004:228.
Distribución:
• Nicaragua*, Costa Rica, Panamá*, Colombia
• [ssp. metabus (FRUHSTORFER, 1916) : Colombia*].
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega : Cerro Muzú, 220 m, 14°33 N - 85°07 W, 7/10-IX-97,
col. J.M. Maes & B. Hernández (1 macho en Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Chontales, col. T. Belt (SYNTYPUS de Prepona camilla
GODMAN & SALVIN 1884).
• Nicaragua : Zelaya : Río Waspuk : Rápidos Waula Kombas, 14°21 N -
84°36 W, 75 m, IX-96, col. J.M. Maes & J. Hernández (1 ex. en Museo
Entomológico, León).
• Nicaragua : Zelaya : Río Las Latas, 14°04 N - 88°33 W, 220 m, 2-VI-97,
col. J.M. Maes & B. Hernández (2 machos en Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Zelaya : Cerro Saslaya, 13°44 N - 85°01 W, 700 m, IV-96, col.
J.M. Maes & J. Hernández (1 macho en Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Zelaya : BOSAWAS : Cerro Saslaya : Camp 3, UTM-713150-
1521450, 950 m, IV-99, col. J.M. Maes & B. Hernández (1 macho, 2
hembras en Museo Entomológico, León).
42
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (1 hembra col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, XI-2003 (1 ex. fotografiado
por Jean-Michel Maes).
Archaeoprepona demophon ssp. centralis (FRUHSTORFER, 1905)
(Fotos p. 223)
+Prepona demophon LINNAEUS; Godman & Salvin, 1884:320-321 [Indiis].
+Prepona demophon LINNAEUS; Godman & Salvin, 1901:694.
Prepona centralis FRUHSTORFER, 1905 (Honduras).
+Archaeoprepona demophon ssp. centralis (FRUHSTORFER); Van Den
Berghe, Murray, Schweighofer & Hale, 1995:36.
+Archaeoprepona demophon ssp. centralis (FRUHSTORFER); Maes,
1999:1337-1338.
+Archaeoprepona demophon ssp. centralis (FRUHSTORFER); Van Den
Berghe & Maes, 1999:5.
+Archaeoprepona demophon ssp. centralis (FRUHSTORFER); Maes,
1999:14.
Distribución:
• [ssp. occidentalis (STOFFEL & DESCIMON, 1974) : México*]
• México, Guatemala, Honduras*, Nicaragua, Costa Rica, Panamá
[Racheli & Racheli (2001) reportan esta subespecie de Ecuador]
• [ssp. muson (FRUHSTORFER, 1905) : Colombia*, Venezuela, Ecuador*,
Perú, Bolivia*]
• [ssp. demophon (LINNAEUS, 1758) = luctuosus (WALCH, 1775) =
sysiphus (CRAMER, 1777) = sysiphe (HUBNER, 1819) : Guiana,
Surinam, Bolivia, Brasil]
• [ssp. thalpius (HUBNER, 1814) = extincta (STAUDINGER, 1886) =
catachlora (STAUDINGER, 1886) = pamenes (FRUHSTORFER, 1916) =
xynatius (FRUHSTORFER, 1916) = zoranthes (FRUHSTORFER, 1916) :
Brasil, Paraguay].
43
Plantas hospederas:
• Annonaceae : Annona sp. (De Vries, 1987).
• Malpighiaceae : Malpighia glabra (De Vries, 1987).
Nota:
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Mariposas para caza
de baja intensidad (hasta 3 especimenes por colector por mes)".
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega, Matagalpa, Chinandega, Managua, Masaya,
Ometepe, Chontales, RAAN, RAAS.
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 17/24-III-2000, col.
J.M. Maes, B. Hernández & J. Sunyer (1 hembra col. Museo
Entomológico, León; 1 macho, 1 hembra descartados).
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 21/29-V-2000, col.
B. Hernández & J. Sunyer (1 hembra col. Javier Sunyer, Managua; 1
macho col. Museo Entomológico, León; 1 hembra descartada).
• Nicaragua : Río San Juan : El Castillo (1 ex. basado en foto del
Mariposario de El Castillo, 2003).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (1 hembra col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 6/9-II-2000, col. J.M. Maes
& B. Hernández (1 hembra descartada).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, VII-2000, col. P.J. Torres (1
ex. col. P.J. Torres, USA).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, XI-2003 (1 ex. fotografiado
por Jean-Michel Maes).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Bartola :
Campamento 12, UTM 16P – 0790661 – 1213673, Bosque secundario,
21/23-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. descartado).
44
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Archaeoprepona demophoon ssp. gulina (FRUHSTORFER, 1904)
(Fotos p. 223)
Prepona gulina FRUHSTORFER, 1904 (Honduras).
+Archaeoprepona demophoon ssp. gulina (FRUHSTORFER); Maes,
1999:1338.
+Archaeoprepona demophoon ssp. gulina (FRUHSTORFER); Maes, 1999:20.
Distribución:
• [ssp. crassina (FRUHSTORFER, 1904) : Cuba*]
• [ssp. insulicola (FRUHSTORFER, 1897) = ilmatar (FRUHSTORFER, 1916)
= ramosurum JOHNSON & DESCIMON, 1989 : Dominicana*, Puerto Rico]
• [ssp. mexicana LLORENTE, DESCIMON & JOHNSON, 1993 : México*]
• México, Guatemala, Honduras*, Nicaragua, Costa Rica, Panamá, Colombia
• [ssp. andicola (FRUHSTORFER, 1904) = thebais (FRUHSTORFER,
1916) = lyde (FRUHSTORFER, 1916) = oligotaenia (ROBER, 1928) :
Colombia, Venezuela, Ecuador*, Perú, Brasil]
• [ssp. ilmatar FRUHSTORFER, 1916 : Trinidad]
• [ssp. demophoon (HUBNER, 1814) = antimache (STAUDINGER, 1886) =
amazonica (STAUDINGER, 1886) = tyrias (FRUHSTORFER, 1914) :
Guiana, Suriname*, Brasil, Paraguay]
• [ssp. antimache (HUBNER, 1819) = amphitoe (GODART, 1824) : Brasil]
Plantas hospederas:
• Lauraceae:
- Persea americana (De Vries, 1987).
- Nectandra sp. (De Vries, 1987).
- Ocotea sp. (De Vries, 1987).
- Phoebe sp.
Frugivoro.
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega, Managua, Granada, RAAN.
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 17/24-III-2000, col.
J.M. Maes, B. Hernández & J. Sunyer (1 hembra col. Museo
Entomológico, León; 2 machos, 1 hembra descartados).
45
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 21/29-V-2000, col.
B. Hernández & J. Sunyer (1 hembra col. Javier Sunyer, Managua).
Consul fabius ssp. cecrops (DOUBLEDAY & HEWITSON, 1849)
(Fotos p. 224)
Protogonius cecrops DOUBLEDAY & HEWITSON, 1849:314, lam. 49, fig. 2
[“Ecuador”].
Protogonius hippona autores (nec FABRICIUS).
Siderone strigosus GMELIN.
+Protogonius cecrops DOUBLEDAY & HEWITSON; Godman & Salvin,
1884:357-358.
+Protogonius cecrops DOUBLEDAY & HEWITSON; Butler, 1900:190.
+protogonius cecrops (DOUBLEDAY); Chaves, 1901:41.
+Protogonius cecrops DOUBLEDAY & HEWITSON; Godman & Salvin, 1901:699.
Protogonius hippona chiricanus ROBER, 1916 (Panamá).
+Consul fabius cecrops (DOUBLEDAY & HEWITSON); Maes, 1992:11.
+Consul fabius ssp. cecrops (DOUBLEDAY & HEWITSON); Berghe, Murray,
Schweighofer & Hale, 1995:36.
+Consul fabius ssp. cecrops (DOUBLEDAY & HEWITSON); Maes, 1999:1338.
+Consul fabius ssp. cecrops (DOUBLEDAY & HEWITSON); Maes, 1999:14.
Distribución:
• México, Guatemala, El Salvador, Nicaragua, Costa Rica, Panamá,
Ecuador, Bolivia
• [ssp. albinotatus (BUTLER, 1873) = tithoreides (BUTLER, 1874) :
Colombia*]
• [ssp. superba (NIEPELT, 1923) : Colombia*]
46
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
• [ssp. ochraceus (BUTLER, 1874) = trinitatis (ROBER, 1916) : Trinidad,
“Guiana francesa*”]
• [ssp. bogotanus (BUTLER, 1874) = lilops (BUTLER, 1874) = holocrates
(HAHNEL, 1890) : Colombia*, Venezuela]
• [ssp. fabius (CRAMER, 1776) = hippona (FABRICIUS, 1776) : Suriname*]
• [ssp. fassli (ROBER, 1916) : Colombia*, Ecuador]
• [ssp. semifulvus (BUTLER, 1875) : Ecuador*]
• [ssp. diffusus (BUTLER, 1874) = aequatorialis (BUTLER, 1875) =
ecuadorensis (STRAND, 1921) : Ecuador*]
• [ssp. divisus (BUTLER, 1874) = immaculatus (STAUDINGER, 1887) =
peruvianus (STAUDINGER, 1887) : Perú*]
• [ssp. fulvus (BUTLER, 1874) = butleri (STAUDINGER, 1886) : Perú*]
• [ssp. quadridentatus (BUTLER, 1874) : Bolivia*]
• [ssp. castaneus (BUTLER, 1874) : Brasil*]
• [ssp. drurii (BUTLER, 1874) : Brasil, Argentina]
Plantas hospederas:
• Piperaceae : Piper santi-felicis (De Vries, 1987).
Nota:
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Debe prohibirse su
caza y comercio".
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega, Matagalpa, Chinandega, Managua, Masaya,
Granada, Ometepe, Chontales.
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 21/29-V-2000, col.
B. Hernández & J. Sunyer (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
Fountainea eurypyle ssp. confusa (HALL, 1929) (Fotos p. 224)
+Anaea confusa HALL, 1929 (México, Guatemala, Nicaragua, Costa Rica,
Panamá).
+Fountainea eurypyle ssp. confusa (HALL); Lamas, 2004:225.
47
Distribución:
• [ssp. glanzi (ROTGER, ESCALANTE & CORONADO, 1965): México*
(Guerrero)]
• México (Veracruz, Oaxaca), Guatemala, Nicaragua, Costa Rica, Panamá
• [ssp. eurypyle (FELDER & FELDER, 1862) : Colombia, Ecuador, Perú,
Bolivia, Brasil*]
Planta hospedera:
• Euphorbiaceae :
- Croton reflexifolius (De Vries, 1987).
- Croton jalapensis (De Vries, 1987).
Material examinado:
• Nicaragua : Granada : Volcan Mombacho : Finca Cutirre, 11°49’35” N -
85°49’35” W, UTM 16P 0614627 – 13077578, bosque transición, alt. 687
m, 25-I-2004, col. J.M. Maes (1 ex. en col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 6/9-II-2000, col. J.M. Maes
& B. Hernández (1 macho, 1 hembra col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua (SYNTYPUS de Anaea confusa HALL, 1929).
Memphis artacaena (HEWITSON, 1869) (Fotos p. 225)
Paphia artacaena HEWITSON, 1869:lam. 2, figs. 6-7 [Colombia].
+Paphia artacaena HEWITSON; Druce, 1877:638.
+Anaea artacaena HEWITSON; Godman & Salvin, 1884:346.
+Memphis artacaena (HEWITSON); Maes, 1999:1339.
Distribución:
• México, Guatemala, Nicaragua, Costa Rica, Panamá, Colombia*,
Ecuador.
Plantas hospederas:
• Euphorbiaceae : Croton schiedianus (De Vries, 1987).
48
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Nota:
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Mariposas para caza
de baja intensidad (hasta 3 especimenes por colector por mes)".
Material examinado:
• Nicaragua : Chontales, col. T. Belt (Citado por Godman & Salvin).
• Nicaragua : Chontales, col. Janson (Citado por Godman & Salvin).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola (1 ex. col. E. van den Berghe).
Memphis moruus ssp. boisduvali (COMSTOCK, 1961) (Fotos p. 225)
+Paphia Memphis FELDER; Boisduval, 1870:50 (creemos que la cita
pertenece a esta especie; Nymphalis memphis descrito por FELDER es
considerado subespecie de Memphis acidalia).
Paphia onophis BOISDUVAL, 1870 (Guatemala) (nombre pre-ocupado).
Anaea (Memphis) boisduvali COMSTOCK, 1961 (nombre de reemplazo)
(Guatemala).
+Memphis morvus ssp. boisduvali (COMSTOCK); Berghe, Murray,
Schweighofer & Hale, 1995:36.
+Memphis morvus ssp. boisduvali (COMSTOCK); Maes, 1999:1339.
Nota:
Distribución:
Lamas (2004) considera Memphis morta (DRUCE, 1877) como
sinónimo de Memphis oenomais (BOISDUVAL) y no de Memphis
moruus (FABRICIUS). Godman & Salvin (1884) citan de Chontales
dos especies Memphis morta y Memphis oenomais, tal vez una de
estas corresponde en realidad a Memphis moruus.
• México, Belice, Guatemala, Honduras, Nicaragua, Costa Rica, Panamá
49
• [ssp. phila (DRUCE, 1877) = maculata (ROBER, 1927) : Colombia*, Ecuador].
• [ssp. morpheus (STAUDINGER, 1886) : Colombia, Venezuela, Ecuador,
Perú*, Bolivia, Brasil*]
• [ssp. leonila (COMSTOCK, 1961) : Ecuador*]
• ssp. moruus (FABRICIUS, 1775) = amenophis (FELDER & FELDER,
1867) = morvus autores : Guiana, Brasil, “India*”]
• [ssp. stheno (PRITTWITZ, 1865) = coerulescens (KIVIRRKO, 1936) =
cauna (COMSTOCK, 1961) : Bolivia, Brasil*, Paraguay, Argentina]
Plantas hospederas:
• Lauraceae:
- Nectandra sp. (De Vries, 1987).
- Ocotea sp. (De Vries, 1987).
Nota:
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Debe prohibirse su
caza y comercio".
Material examinado:
• Nicaragua : Granada : Laguna de Apoyo, 25-IV-96, col. E. van den
Berghe (1 ex. en Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 17/24-III-2000, col.
J.M. Maes, B. Hernández & J. Sunyer (1 macho, 1 hembra col. Museo
Entomológico, León).
Memphis proserpina ssp. proserpina (SALVIN, 1869) (Fotos p. 226)
Paphia proserpina SALVIN, 1869 (Guatemala).
Paphia pedile DRUCE, 1874 (Guatemala).
Distribución:
• [ssp. schausiana (GODMAN & SALVIN, 1894) : México (Veracruz*)].
• México, Guatemala, Nicaragua (reporte nuevo), Costa Rica
50
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
• [ssp. elara (GODMAN & SALVIN, 1897) : Costa Rica*].
• [ssp. kingi (MILLER & NICOLAY, 1971) : Panamá*].
Material examinado:
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 21/29-V-2000, col.
B. Hernández & J. Sunyer (1 macho col. Museo Entomológico, León).
Memphis xenocles (WESTWOOD, 1850) (Fotos p. 226)
Paphia xenocles WESTWOOD, 1850:319 [Bolivia].
Nymphalis psammis FELDER & FELDER, 1867 (Colombia).
Anaea xenocles f. subbrunnescens ROBER, 1916 (Bolivia).
Anaea appias appiades ROBER, 1916 (Colombia).
Distribución:
• [ssp. carolina (COMSTOCK, 1961) : México (Chiapas*)]
• México, Nicaragua (reporte nuevo), Costa Rica, Ecuador, Brasil, Bolivia*.
• [ssp. fisilis (HALL, 1935) : Colombia*]
• [ssp. marginalis (HALL, 1935) : Brasil*]
Nota:
Fitófago:
Lamas (2004) considera Memphis xenippa (HALL, 1935), descrito de
Colombia, como una especie válida.
• Euphorbiaceae : Croton sp. (De Vries, 1987).
Material examinado:
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (1 macho col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 6/9-II-2000, col. J.M. Maes
& B. Hernández (3 machos, 3 hembras col. Museo Entomológico, León).
51
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, VII-2000, col. P.J. Torres (2
machos col. P.J. Torres, USA).
• Nicaragua : Río San Juan : Bartola (1 ex. col. E. van den Berghe).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Bartola : Campamento
11, UTM – 16P – 0791847 – 1209946, hábitat deforestado, potrero
abandonado, 16/17-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. en
Museo Entomológico de León).
Prepona laertes ssp. octavia FRUHSTORFER, 1905 (Fotos p. 227)
Prepona octavia FRUHSTORFER, 1905 (Honduras).
Prepona omphale amesia FRUHSTORFER, 1905 (Colombia, “Bolivia”).
Prepona joiceyi naranjensis LE MOULT, 1932 (Guatemala).
Prepona pseudojoiceyi apollinari LE MOULT, 1932 (Colombia).
Prepona pseudojoiceyi fonquerniei LE MOULT, 1932 (Guatemala).
Prepona pseudojoiceyi hondurensis LE MOULT, 1932 (Honduras).
Prepona pseudojoiceyi draudti LE MOULT, 1932 (México).
Prepona omphale subdives LE MOULT, 1932 (Colombia).
Prepona omphale subdives ab. subamesia LE MOULT, 1932 (Colombia).
Prepona omphale subdives ab. reducta LE MOULT, 1932 (Colombia).
Prepona omphale caucensis LE MOULT, 1932 (Colombia).
Prepona omphale aguacensis LE MOULT, 1932 (Colombia).
Prepona omphale guatemalensis LE MOULT, 1932 (Guatemala).
Prepona omphale panamensis LE MOULT, 1932 (Panamá).
Prepona omphale schausi LE MOULT, 1932 (Guatemala).
Prepona pseudomphale lichyi LE MOULT, 1932 (Guatemala).
52
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Prepona subomphale LE MOULT, 1932 (Guatemala).
+Prepona omphale ssp. octavia FRUHSTORFER; Van Den Berghe, Murray,
Schweighofer & Hale, 1995:36.
+Prepona omphale ssp. octavia FRUHSTORFER; Maes, 1999:1340.
+Prepona omphale ssp. octavia (FRUHSTORFER); Maes, 1999:14.
Distribución:
• México, Guatemala, Honduras*, El Salvador, Nicaragua, Costa Rica,
Panamá, Colombia.
• [ssp. louisa BUTLER, 1870 = dives FRUHSTORFER, 1905 = joiceyi LE
MOULT, 1932 = horracki LE MOULT, 1932 = violacea LE MOULT, 1932 =
overlaeti LE MOULT, 1932 = adunca LE MOULT, 1932 = pseudodives LE
MOULT, 1932 = sinuosa LE MOULT, 1932 = trinitensis LE MOULT, 1932
= venezuelensis LE MOULT, 1932 = orinocensis LE MOULT, 1932 :
“Cuba*”, Colombia, Trinidad, Venezuela]
• [ssp. demodice (GODART, 1824) = demophon CRAMER, 1777 (no
Linnaeus) = ikarios FRUHSTORFER, 1904 = penelope FRUHSTORFER,
1904 = autolycus FRUHSTORFER, 1905 = antikleia FRUHSTORFER,
1905 = pallantias FRUHSTORFER, 1916 (descrito de Costa Rica y
Colombia) = victrix FRUHSTORFER, 1916 = agathus FRUHSTORFER,
1916 = rhenea FRUHSTORFER, 1916 = abulonia FRUHSTORFER,
1916 = devioletta FASSL, 1922 = lesoudieri LE MOULT, 1932 =
guaraunos LE MOULT, 1932 = heringi LE MOULT, 1932 = bouvieri LE
MOULT, 1932 = subadunca LE MOULT, 1932 = poleti LE MOULT, 1932 =
paraensis LE MOULT, 1932 = pebana LE MOULT, 1932 = nigrobasalis LE
MOULT, 1932 = yurimaguas LE MOULT, 1932 = ucayali LE MOULT, 1932
= tapajona LE MOULT, 1932 = pseudojoiceyi LE MOULT, 1932 =
nigrescens LE MOULT, 1932 = smithi LE MOULT, 1932 = moureaui LE
MOULT, 1932 = philipponi LE MOULT, 1932 = maroniensis LE MOULT,
1932 = marquei LE MOULT, 1932 = nigerrima LE MOULT, 1932 =
rothschildi LE MOULT, 1932 = interrupta LE MOULT, 1932 =
violacelineata LE MOULT, 1932 = violaceapicalis LE MOULT, 1932 =
amazonica LE MOULT, 1932 = cuyabensis LE MOULT, 1932 = lilianae LE
MOULT, 1932 = yanowskyi LE MOULT, 1932 = favareli LE MOULT, 1932
= blanci LE MOULT, 1932 = pseudomphale LE MOULT, 1932 = reducta
LE MOULT, 1932 = violacepunctata LE MOULT, 1932 = circumviolacea
LE MOULT, 1932 = aloisi LE MOULT, 1932 = delormei LE MOULT, 1932
= decellei LE MOULT, 1932 = foucheri LE MOULT, 1932 = guiensis LE
53
MOULT, 1932 = saglioi LE MOULT, 1932 = violaceoconjuncta LE MOULT,
1932 = yahnas LE MOULT, 1932 = talboti LE MOULT, 1932 = steinbachi
LE MOULT, 1932 = buenavista LE MOULT, 1932 = wucherpfennigi
KRUGER, 1933 = laertes (FABRICIUS, 1938) no HUBNER, 1811 =
homonyma BRYK, 1939 : Costa Rica, Colombia, Ecuador, Perú, Bolivia,
Surinam, Guiana Francesa*, Brasil*]
• [ssp. laertes (HUBNER, 1811) = omphale (HUBNER, 1819) nombre de
remplazo = pallidior FRUHSTORFER, 1904 : “localidad no definida*”,
Paraguay]
Nota:
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Debe prohibirse su
caza y comercio".
Plantas hospederas:
• Mimosaceae :
- Inga ruiziana (De Vries, 1987).
- Inga vera (De Vries, 1987).
• Fabaceae :
- Andira inermis (De Vries, 1987).
Frugívoro.
Material examinado:
• Nicaragua : Chinandega, León, Masaya, Granada, RAAN.
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 17/24-III-2000, col.
J.M. Maes, B. Hernández & J. Sunyer (1 macho col. Museo
Entomológico, León; 1 hembra descartada).
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 21/29-V-2000, col.
B. Hernández & J. Sunyer (1 macho col. Museo Entomológico, León; 1
macho col. Javier Sunyer, Managua; 1 hembra descartada).
54
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
SUBFAMILIA NYMPHALINAE
Grupo bastante heterogéneo. Incluimos en este grupo mariposas que
a veces se clasifican en subfamilias como Limenitinae o Biblidinae. Algunos
Nymphalinae son a veces muy comunes, otros son más escasos. Las
plantas hospederas pertenecen a familias muy variadas : Moraceae,
Urticaceae, Euphorbiaceae, Sapindaceae, Rubiaceae o Acanthaceae.
Las larvas por lo general son espinudas, parecido un poco a los
chichicastes (Saturniidae), algunas presentan espinas a todo lo largo del
cuerpo, otros solo dos grandes espinas compuestas en la cabeza. En
algunas especies, hasta las pupas tienen espinas.
Adelpha cytherea ssp. marcia FRUHSTORFER, 1913 (Fotos p. 227)
+Adelpha cytherea LINNAEUS; Godman & Salvin, 1884:303-304.
Adelpha cytherea ssp. marcia FRUHSTORFER, 1913 (Honduras).
+Adelpha cytherea ssp. marcia FRUHSTORFER; Maes, 1999:1344.
Distribución:
• Guatemala, Honduras*, Nicaragua, Costa Rica, Panamá
• [ssp. daguana FRUHSTORFER, 1913 = tarratia FRUHSTORFER, 1913
= despoliata FRUHSTORFER, 1915 : Panamá, Colombia*, Ecuador]
• [ssp. olbia (FELDER & FELDER, 1867) : Colombia*]
• [ssp. insularis FRUHSTORFER, 1913 : Trinidad*]
• [ssp. nahua GROSE-SMITH, 1898 = wernickei ROBER, 1923 : Colombia,
Venezuela*]
• [ssp. aea (FELDER & FELDER, 1867) = herennia FRUHSTORFER,
1915: Brasil*]
• [ssp. cytherea (LINNAEUS, 1758) = eleus (LINNAEUS, 1758) = lanilla
FRUHSTORFER, 1913: Guiana, Ecuador, Perú, Bolivia, Brasil,
Argentina, “Indias*”]
Plantas hospederas:
• Rubiaceae : Sabicea villosa (De Vries, 1987).
Frugívoro.
55
Visita flores de:
• Asteraceae (De Vries, 1987).
• Rubiaceae : Cephaelis sp. (De Vries, 1987).
Material examinado:
• Nicaragua : Chontales, RAAN, RAAS.
• Nicaragua : Río San Juan : El Castillo, VIII-89, col. F. Reinboldt (2 ex. col.
Museo Entomológico, León; 1 ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (1 ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 6/9-II-2000, col. J.M. Maes
& B. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León; 1 ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, VII-2000, col. P.J. Torres (1
ex. col. P.J. Torres, USA).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Indio : Puesto de
control MARENA Dos Bocas : Campamento 1, UTM 17P – 0185272 –
1222665, alt. 33 m, hábitat deforestado, 15/18-IV-2004, col. Marvin
Torrez & Sandra Arana (2 ex. descartados).
Anartia fatima ssp. fatima (FABRICIUS, 1793) (Fotos p. 228)
Papilio fatima FABRICIUS, 1793:81 (“Indiis”).
Anartia kuhlweini GEYER, 1832 (nomen nudum).
+Anartia fatima FABRICIUS; Godman & Salvin, 1882:222.
+Anartia fatima FABRICIUS; Butler, 1900:190.
+anartia fatima (FABRICIUS); Chaves, 1901:38.
Anartia fatima venusta FRUHSTORFER, 1907 (México, Guatemala).
Anartia moreno KRUCK, 1931 (México).
Anartia fatima f. albifasciata HOFFMANN, 1940 (México).
Anartia fatima ab. albifusa HOFFMANN, 1940 (México).
56
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Anartia fatima ab. oscurata MAZA, 1976 (México).
+Anartia amathea ssp. fatima (FABRICIUS); Van Den Berghe, Murray,
Schweighofer & Hale, 1995:37.
+Anartia amathea ssp. fatima (FABRICIUS); Maes, 1999:1357.
+Anartia amathea ssp. fatima (FABRICIUS); Van Den Berghe & Maes,
1999:6.
+Anartia amathea ssp. fatima (FABRICIUS); Maes, 2000:23 cocinera.
Nota:
Distribución:
Lamas (2004) considera Anartia amathea (LINNAEUS, 1758) como
una especie válida distinta de Anartia fatima. Lamas (2004) da como
subespecies de Anartia amathea : roeselia (ESCHSCHOLTZ, 1821),
descrita de Brasil y sticheli FRUHSTORFER, 1907, descrita de
Bolivia.
• [ssp. colima LAMAS, 1995 = colimensis HOFFMANN, 1940 (nombre no
valido) : México (Pacífico)].
• USA, México, Belice, Guatemala, Nicaragua, Costa Rica, Panamá
Plantas hospederas:
• Acanthaceae:
- Blechum sp. (De Vries, 1987).
- Dicliptera sp. (De Vries, 1987).
- Justicia sp. (De Vries, 1987).
- Ruellia sp. (De Vries, 1987).
Visita flores de:
• Asteraceae :
- Clibadium sp.
• Verbenaceae :
- Lantana sp.
57
Nota:
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Mariposas para caza
de alta intensidad (hasta 10 especimenes por colector por mes)".
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega, Matagalpa, León, Managua, Masaya, Carazo,
Granada, Ometepe, Solentiname, Chontales, RAAN, RAAS.
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (9 ex. en Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, VII-2000, col. P.J. Torres (1
ex. col. P.J. Torres, USA).
Anartia jatrophae ssp. luteipicta FRUHSTORFER, 1907 (Fotos p. 228)
+Anartia iatrophae LINNAEUS; Godman & Salvin, 1882:221-222.
+Anartia iatrophae LINNAEUS; Butler, 1900:190.
+anartia iatrophae (LINNAEUS); Chaves, 1901:38.
Anartia jatrophae ssp. luteipicta FRUHSTORFER, 1907 (Honduras).
+Anartia jatrophae ssp. luteipicta FRUHSTORFER; Van Den Berghe, Murray,
Schweighofer & Hale, 1995:37.
+Anartia jatrophae ssp. luteipicta FRUHSTORFER; Maes, 1999:1357.
+Anartia jatrophae ssp. luteipicta FRUHSTORFER; Van Den Berghe & Maes,
1999:6.
Distribución:
• [ssp. saturata STAUDINGER, 1885 : Haití*, Dominicana]
• [ssp. jamaicensis MOSCHLER, 1886 : Jamaica*]
• [ssp. guantanamo MUNROE, 1942 : Cuba*, I. Cayman]
• [ssp. semifusca MUNROE : Puerto Rico*, St. Thomas]
• [ssp. intermedia MUNROE, 1942 : St. Croix*]
• USA, México, Belice, Guatemala, Honduras*, Nicaragua, Costa Rica,
Panamá
58
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
• [ssp. jatrophae (LINNAEUS, 1763) = corona GOSSE, 1880 = margarita
OBERTHUR, 1896 = pallida KOHLER, 1923 : Colombia, Trinidad, Tobago
hasta St. Kitts, Surinam*, Ecuador, Brasil, Paraguay, Argentina].
Plantas hospederas:
• Acanthaceae :
- Blechum sp. (De Vries, 1987).
- Ruellia sp. (De Vries, 1987).
• Scrophulariaceae :
- Bacopa sp. (De Vries, 1987).
- Lindernia sp. (De Vries, 1987).
• Verbenaceae :
- Lippia sp. (De Vries, 1987).
Visita flores de:
• Verbenaceae: Lantana sp.
Nota:
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Mariposas para caza
de alta intensidad (hasta 10 especimenes por colector por mes)".
Material examinado:
• Nicaragua : Matagalpa, León, Managua, Masaya, Chontales.
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 17/24-III-2000, col.
J.M. Maes, B. Hernández & J. Sunyer (1 ex. descartado).
Callicore lyca ssp. aerias (GODMAN & SALVIN, 1883) (Fotos p. 229)
+Catagramma mionina; Boisduval, 1870:42.
+Catagramma aerias GODMAN & SALVIN, 1883:259 [Chontales, Greytown,
Costa Rica, Panamá].
59
+Callicore lyca ssp. aerias (GODMAN & SALVIN); Maes, 1999:1349.
+Callicore lyca ssp. aerias (GODMAN & SALVIN); Lamas, 2004:243.
Distribución:
• [ssp. lyca (DOUBLEDAY, 1847) : México*, Guatemala]
• Guatemala, Nicaragua*, Costa Rica*, Panamá*
• [ssp. mionina (HEWITSON, 1855) = acreensis (DILLON, 1948) :
Panamá, Colombia*, Venezuela, Ecuador, Perú, Bolivia]
• [ssp. odilia (OBERTHUR, 1916) = pauper (HOPP, 1922) : Colombia*]
• [ssp. bella (ROBER, 1924) = cantinela (BARGMANN, 1929) : Colombia*]
• [ssp. sticheli (DILLON, 1948) = lycaonis (STICHEL, 1936) : “Honduras*”,
Colombia]
• [ssp. aegina (FELDER & FELDER, 1861) = mengeli (DILLON, 1948) :
“Ecuador*”, Perú]
• [ssp. salamis (FELDER & FELDER, 1862) : Perú, “Brasil*”]
• [ssp. mena (STAUDINGER, 1886) = maroma (FRUHSTORFER, 1916) :
Perú*]
• [ssp. exultans (FRUHSTORFER, 1916) = lamprolenis (ROBER, 1924) :
Bolivia*].
Plantas hospederas:
• Sapindaceae :
- Serjania sp. (De Vries, 1987).
- Allophylus sp. (De Vries, 1987).
Frugivoro.
Material examinado:
• Nicaragua : Chontales, col. T. Belt (SYNTYPUS de Catagramma aerias
GODMAN & SALVIN 1883).
• Nicaragua : Chontales, col. Janson (SYNTYPUS de Catagramma aerias
GODMAN & SALVIN 1883).
• Nicaragua : Río San Juan, col. Muncaster (SYNTYPUS de Catagramma
aerias GODMAN & SALVIN 1883).
60
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Callicore pitheas (LATREILLE, 1813) (Fotos p. 229)
Erycina pitheas LATREILLE, 1813:90, lam. 37, figs. 5-6 [“Perú”].
+Catagramma pitheas; Boisduval, 1870:42.
+Catagramma pitheas LATREILLE; Godman & Salvin, 1883:263.
Catagramma pitheas var. columbiana STAUDINGER, 1891 (Colombia).
Catagramma pitheas var. centralis STAUDINGER, 1891 (Panamá).
+Callicore pitheas LATREILLE; Butler, 1900:190.
+callicore piitheas (LATREILLE); Chaves, 1901:39.
Callicore pitheas major OBERTHUR, 1916 [Ecuador].
Callicore pitheas columbiana bipupillata OBERTHUR, 1916 [Colombia].
Callicore pitheas pallescens FRUHSTORFER, 1916 [Venezuela].
+Temenis pulchra HEWITSON; Maes, 1992:11.
+Callicore pitheas (LATREILLE); Berghe, Murray, Schweighofer & Hale, 1995:37.
+Callicore pitheas (LATREILLE); Maes, 1999:1350.
+Temenis pulchra HEWITSON; Maes, 1999:1357.
Distribución:
• México, Guatemala, Honduras, Nicaragua, Costa Rica, Panamá,
Colombia*, Venezuela, Ecuador, Perú, Brasil.
Plantas hospederas:
• Sapindaceae :
- Serjania mexicana.
Frugivoro.
Coprofago.
61
Material examinado:
• Nicaragua : Nueva Segovia, Boaco, Managua, Masaya, Granada, Rivas,
Ometepe, Chontales, RAAN.
• Nicaragua : Rio San Juan : San Miguelito, col. Janson (Citado por
Godman & Salvin).
Catonephele numilia ssp. esite (FELDER, 1869) (Fotos p. 229)
Epicalia esite FELDER, 1869:472 [México, Colombia].
+Epicalia Numilia CRAMER; Boisduval, 1870:41.
+Epicalia esite FELDER; Godman & Salvin, 1883:241-242.
Catonephele penthia var. penthiana STAUDINGER, 1886 (Panamá).
+Catonephele numilia ssp. esite (FELDER); Maes, 1999:1350.
Distribución:
• [ssp. immaculata JENKINS, 1985 : México*]
• México*, Belice, Guatemala, Honduras, Nicaragua, Costa Rica, Panamá,
Colombia*, Trinidad, Venezuela, Guiana, Ecuador
• [ssp. numilia (CRAMER, 1775) = micalia (CRAMER, 1777) no CRAMER,
1776 : Colombia, Trinidad, Venezuela, Guiana, Surinam*, Ecuador, Perú,
Bolivia]
• [ssp. penthia (HEWITSON, 1852) = micalia GODART, 1824 no CRAMER:
Brasil*]
• [ssp. neogermanica STICHEL, 1899 = fulva ROBER, 1914 : Brasil,
Paraguay*, Argentina].
Plantas hospederas:
• Euphorbiaceae:
- Alchornea costaricensis (Costa Rica, De Vries, 1987).
- Alchornea latifolia (Costa Rica, De Vries, 1987).
• Lauraceae:
- Nectandra sp. (Costa Rica, De Vries, 1987).
62
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
• Verbenaceae:
- Citharexylum fruticosum (Costa Rica, De Vries, 1987).
Nota:
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Debe prohibirse su
caza y comercio".
Material examinado:
• Nicaragua : Granada : Volcan Mombacho : Plan de Las Flores, 1100 m,
17-I-98, col. J.M. Maes, B. Hernández & E. van den Berghe (1 macho, 2
hembras en Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Granada : Volcan Mombacho : Plan de Las Flores, 1150 m,
16-X-98, col. J.M. Maes & B. Hernández (1 macho, 2 hembras en Museo
Entomológico, León; 1 hembra descartada).
• Nicaragua : Chontales (citado por Maes, 1999).
• Nicaragua : Zelaya : Sulum, 14°15 N - 84°36 W, I-96, col. J.M. Maes & J.
Hernández (1 macho en Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 21/29-V-2000, col.
B. Hernández & J. Sunyer (1 hembra col. Museo Entomológico, León).
Catonephele orites STICHEL, 1898 (Fotos p. 230)
Catonephele orites STICHEL, 1898 (Colombia).
Distribución:
• Nicaragua (reporte nuevo), Costa Rica, Colombia*, Ecuador.
Plantas hospederas:
• Euphorbiaceae :
- Alchornea costaricensis (Costa Rica, De Vries, 1987).
Material examinado:
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 1/5-VI-2003, col. J.M. Maes
(1 macho descartado).
63
Colobura dirce ssp. dirce (LINNAEUS, 1758) (Fotos p. 230)
Papilio dirce LINNAEUS, 1758:287 [Guiana francesa].
Papilio dirco LINNAEUS, 1758 (error de imprenta).
Papilio bates LINNAEUS, 1758 (Guiana francesa).
Papilio dirceoides SEPP, 1852 (Guiana francesa).
+Gynaecia dirce LINNAEUS; Godman & Salvin, 1883:265-266.
+Gynaecia dirce LINNAEUS; Godman & Salvin, 1901:689.
+Gynaecia dirce BOISDUVAL; Butler, 1900:190.
+gynecia dirce (LINNAEUS); Chaves, 1901:40.
Cynthia cassavae FABRICIUS, 1938 (in Surinami Cassava).
+Colobura dirce ssp. dirce (LINNAEUS); Van Den Berghe, Murray,
Schweighofer & Hale, 1995:37.
+Colobura dirce ssp. dirce (LINNAEUS); Maes, 1999:1346.
+Colobura dirce (LINNAEUS); Maes, 1999:20.
+Colobura dirce ssp. dirce (LINNAEUS); Maes, 1999:17.
Distribución:
• [ssp. wolcotti COMSTOCK, 1942 = avinoffi COMSTOCK, 1942 = clementi
COMSTOCK, 1942 : Haiti, Dominicana, Puerto Rico, Jamaica, Cuba]
• México, Guatemala, Honduras, Nicaragua, Costa Rica, Panamá,
Suriname, Guiana francesa*, Ecuador, Brasil, Paraguay, Argentina.
Plantas hospederas:
• Moraceae: Cecropia sp. (De Vries, 1987).
Nota:
64
Jean Michel MAES.
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Mariposas para caza
de alta intensidad (hasta 10 especimenes por colector por mes)".
Material examinado:
• Nicaragua : Matagalpa, Chinandega, León, Managua, Masaya,
Ometepe, Chontales, RAAN.
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 17/24-III-2000, col.
J.M. Maes, B. Hernández & J. Sunyer (2 ex. col. Museo Entomológico,
León; 1 ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 21/29-V-2000, col.
B. Hernández & J. Sunyer (2 ex. col. Museo Entomológico, León; 2 ex.
col. Javier Sunyer, Managua; 2 ex. descartados).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M. Maes
& B. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León; 2 ex. descartados).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 6/9-II-2000, col. J.M. Maes
& B. Hernández (3 ex. col. Museo Entomológico, León; 1 ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : San Juan del Norte :
Campamento 5, UTM 17P – 0203608 – 1208350, Bosque secundario jóven,
30-IV /2-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Bartola :
Campamento 12, UTM 16P – 0790661 – 1213673, Bosque secundario,
21/23-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. descartado).
Ectima erycinoides ssp. erycinoides FELDER & FELDER, 1867
(Fotos p. 231)
Ectima erycinoides FELDER & FELDER, 1867 [Colombia].
Ectima rectifascia BUTLER & DRUCE, 1874:345 [Costa Rica].
Ectima liria BUTLER & DRUCE, 1874:344 [Costa Rica].
+Ectima rectifascia BUTLER & DRUCE; Godman & Salvin, 1883:266-267.
Ectima chiriquensis JENKINS, 1985 (nomen nudum).
+Ectima rectifascia BUTLER & DRUCE; De Vries, 1987:141, lam. 22, fig. 10.
+Ectima erycinoides ssp. erycinoides FELDER; Maes, 1999:1358.
65
Distribución:
• [ssp. ? : México (Chiapas) en preparación por Gerardo Lamas]
• Guatemala, Nicaragua, Costa Rica, Panamá, Colombia*
• [ssp. ecuadorensis JENKINS, 1985 : Ecuador*].
Plantas hospederas:
• Euphorbiaceae : Dalechampia triphylla (De Vries, 1987).
Material examinado:
• Nicaragua : Chontales, col. T. Belt (Citado por Godman & Salvin).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (1 hembra en Museo Entomológico, León).
Hamadryas arinome ssp. arienis (GODMAN & SALVIN, 1883) (Fotos p. 232)
Peridromia arienis GODMAN & SALVIN, 1883:272 [Panamá, Colombia].
+Hamadryas arinome ssp. arienis (GODMAN & SALVIN); Maes, 1996:2-3.
+Hamadryas arinome ssp. arienis (GODMAN & SALVIN); Maes, 1999:1354.
Distribución:
• México, Nicaragua, Costa Rica, Panamá*, Colombia*, Ecuador
• [ssp. arinome (LUCAS, 1853) = anomala (STRECKER, 1876) = arene
(FRUHSTORFER, 1915) = sterope (FRUHSTORFER, 1916) : Colombia,
Guiana, Guiana francesa*, Ecuador, Perú, Brasil]
• [ssp. obnubila (FRUHSTORFER, 1916) : Brasil*, Paraguay, Argentina].
Plantas hospederas:
• Euphorbiaceae : Dalechampia triphylla (De Vries, 1987).
Material examinado:
• Nicaragua : Zelaya : Caño El Macho, 13°48 N - 84°58 W, XI-95, col. J.M.
Maes & J. Hernández (1 hembra en Museo Entomológico, León).
• Nicaragua Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-99, col. J.M. Maes
& B. Hernández (1 hembra en Museo Entomológico, León).
66
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Hamadryas feronia ssp. farinulenta (FRUHSTORFER, 1916) (Fotos p. 232)
Hamadryas feronia ssp. farinulenta (FRUHSTORFER, 1916) [Honduras].
+Hamadryas feronia ssp. farinulenta (FRUHSTORFER); Maes, 1996:3.
+Hamadryas feronia ssp. farinulenta (FRUHSTORFER); Maes, 1999:1354.
Distribución:
• USA, México, Honduras*, Nicaragua, Costa Rica, Venezuela
• [ssp. feronia LINNAEUS, 1758 : Venezuela, Suriname*, Ecuador, Brasil].
Plantas hospederas:
• Euphorbiaceae: Dalechampia sp. (De Vries, 1987).
Nota:
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Mariposas para caza
de alta intensidad (hasta 10 especimenes por colector por mes)".
Material examinado:
• Nicaragua : Zelaya : Caño El Macho, 13°48 N - 84°58 W, XI-95, col. J.M.
Maes & J. Hernández (1 ex. en Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N - 85°03
W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 17/24-III-2000, col. J.M.
Maes, B. Hernández & J. Sunyer (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 6/9-II-2000, col. J.M. Maes
& B. Hernández (1 ex. en Museo Entomológico, León).
Hamadryas laodamia ssp. saurites (FRUHSTORFER, 1916) (Fotos p. 232)
Peridromia arete LUCAS, 1853 (Mexico) pre-ocupado por Doubleday, 1847.
Peridromia arete BOISDUVAL, 1870 (Mexico, Honduras) pre-ocupado por
Doubleday, 1847.
67
+Peridromia arethusa CRAMER; Godman & Salvin, 1883:270-271.
Ageronia saurites FRUHSTORFER, 1916 (Honduras).
+Hamadryas laodamia ssp. saurites (FRUHSTORFER); Maes, 1995:6.
+Hamadryas laodamia ssp. saurites (FRUHSTORFER); Maes, 1996:2.
+Hamadryas laodamia ssp. saurites (FRUHSTORFER); Maes, 1999:1355.
Distribución:
• México, Belice, Guatemala, Honduras*, Nicaragua, Costa Rica, Panamá
• [ssp. laodamia (CRAMER, 1777) = arethusa (CRAMER, 1775) preocupado
= thearidas (FRUHSTORFER, 1916) = ortygia
(FRUHSTORFER, 1916) : Colombia, Trinidad, Venezuela, Guiana,
Surinam*, Ecuador, Perú, Bolivia, Brasil, Uruguay, Argentina].
Plantas hospederas:
• Euphorbiaceae : Dalechampia triphylla (De Vries, 1987).
Nota:
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Debe prohibirse su
caza y comercio".
Material examinado:
• Nicaragua : Chontales, col. T. Belt (Citado por Godman & Salvin).
• Nicaragua : Zelaya : Río Waspuk : Rápidos Waula Kombas, 14°21 N -
84°36 W, 75 m, IX-96, col. J.M. Maes & J. Hernández (1 macho en
Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 6/9-II-2000, col. J.M. Maes
& B. Hernández (1 hembra en Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, XI-2003 (macho y hembra
fotografiados por Jean-Michel Maes).
68
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Historis acheronta ssp. acheronta (FABRICIUS, 1775) (Fotos p. 234)
Papilio acheronta FABRICIUS, 1775:501 [Brasil].
Papilio pherecydes STOLL, 1780, lam. 330, figs. A-B (Surinam).
+Coea cadmus CRAMER; Godman & Salvin, 1884:326.
+Historis acheronta ssp. acheronta (FABRICIUS); Van Den Berghe, Murray,
Schweighofer & Hale, 1995:37.
+Historis acheronta ssp. acheronta (FABRICIUS); Maes, 1999:1346.
+Historis acheronta (FABRICIUS); Maes, 1999:20.
Distribución:
• [ssp. semele (BATES) : Cuba*, Haiti, Dominicana, ?Puerto Rico]
• [ssp. cadmus (CRAMER, 1775) : Jamaica*, ?Puerto Rico, México]
• México, Guatemala, Honduras, Nicaragua, Costa Rica, Panamá,
Colombia, Ecuador, Perú, Brasil*, Argentina.
Plantas hospederas:
• Moraceae : Cecropia sp. (De Vries, 1987).
Material examinado:
• Nicaragua : Boaco : Camoapa : Santa Elena, 18/24-IV-2003, col. D. Roiz
(1 ex. descartado).
• Nicaragua : Masaya : Laguna de Apoyo (citado por Berghe, Murray,
Schweighofer & Hale, 1995).
• Nicaragua : Chontales, col. T. Belt (Citado por Godman & Salvin).
• Nicaragua : Chontales, col. Janson (Citado por Godman & Salvin).
• Nicaragua : Zelaya : Cerro Saslaya, 13°44 N - 85°01 W, 700 m, IV-96, col.
J.M. Maes & J. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 17/24-III-2000, col.
J.M. Maes, B. Hernández & J. Sunyer (1 ex. col. Museo Entomológico,
León).
• Nicaragua : Río San Juan : El Castillo, VIII-89, col. F. Reinboldt (1 ex. col.
Museo Entomológico, León).
69
Historis odius ssp dious LAMAS, 1994 (Fotos p. 234)
Papilio danaë CRAMER, 1775:lam. 84, figs. A-B [Suriname] (pre-ocupado
por Hufnagel, 1766).
+Aganisthos orion FABRICIUS; Godman & Salvin, 1901:695.
+aganistos orion (FABRICIUS); Chaves, 1901:41.
+Historis odius orion FABRICIUS; Maes & Téllez, 1988:78, 81, 83.
Historis odius ssp dious LAMAS, 1995 [Suriname].
+Historis odius ssp dious LAMAS; Van Den Berghe, Murray, Schweighofer &
Hale, 1995:37.
+Historis odius ssp dious LAMAS; Maes, 1999:1347.
+Historis odius ssp dious LAMAS; Van Den Berghe & Maes, 1999:6.
orion, pescadito.
Distribución:
• [ssp. odius (FABRICIUS, 1775) = orion (FABRICIUS, 1775) : Cuba,
Jamaica, Haiti, Dominicana, Puerto Rico]
• [ssp. caloucaera BREVIGNON, 2003 : Guadalupe]
• USA, Guadalupe, Dominica, Martinica, Sta.Lucia, Granada, México,
Guatemala, Honduras, El Salvador, Nicaragua (Emmel, 1975), Costa
Rica, Panamá, Colombia, Trinidad, Tobago, Surinam, Ecuador, Perú.
Plantas hospederas:
• Moraceae: Cecropia sp. (De Vries, 1987).
Frugivoro:
• Anacardiaceae : Spondias purpurea (jocote), Mangifera indica (mango).
• Moraceae : Ficus.
• Rubiaceae : Genipa.
• Sapotaceae : Manilkara achras (nispero).
70
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Nota:
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Mariposas para caza
de alta intensidad (hasta 10 especimenes por colector por mes)".
Material examinado:
• Nicaragua : Matagalpa, Chinandega, León, Managua, Masaya, Granada,
Chontales, RAAN, RAAS.
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 17/24-III-2000, col.
J.M. Maes, B. Hernández & J. Sunyer (1 ex. col. Museo Entomológico,
León; 1 ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N - 85°03
W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 21/29-V-2000, col. B.
Hernández & J. Sunyer (1 ex. col. Javier Sunyer, Managua; 1 ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : El Castillo (1 ex. basado en foto del
Mariposario de El Castillo, 2003).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 6/9-II-2000, col. J.M. Maes
& B. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 25-XI-2003 (1 ex.
fotografiado por Jean-Michel Maes, Kim Garwood & Richard Lehman).
Marpesia merops (BLANCHARD, 1836) (Fotos p. 236)
Tymetes merops BLANCHARD, 1836:lam. 137, fig. 1. (localidad no
definida) [Racheli & Racheli (2001) asi como Lamas (2004) dan como autor
Doyère, 1840].
Distribución:
• Guatemala, Nicaragua (reporte nuevo), Costa Rica, Panamá, Colombia,
Ecuador, Bolivia.
Planta hospedera:
• Moraceae :
- Brosimum sp. (De Vries, 1987).
71
Material examinado:
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 14-III-98, col. E. van den
Berghe (1 ex. en Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-99, col. J.M. Maes
& B. Hernández (2 ex. en Museo Entomológico, León).
Nessaea aglaura ssp. aglaura (DOUBLEDAY, 1848) (Fotos p. 236)
Epicalia aglaura DOUBLEDAY, 1848 [México].
+Epicalia aglaura WESTWOOD & HEWITSON; Godman & Salvin, 1883:244,
lam. XXIV, figs. 13-15.
+Nessaea aglaura ssp. aglaura (DOUBLEDAY); Maes, 1999:1348.
Distribución:
• México*, Belice, Guatemala, Nicaragua, Costa Rica, Panamá
• [ssp. thalia BARGMANN, 1928 = ecuadorensis (TALBOT, 1932) =
margaretha KRUGER, 1933 : Panamá, Colombia*, Ecuador]
• [ssp. regina (SALVIN, 1869) : Venezuela*, Ecuador].
Nota:
Lamas (2004) considera Nessaea obrinus (LINNAEUS, 1758) como
especie válida, distinta de Nessaea aglaura. Da, para esta especie,
3 subespecies: ssp. obrinus (LINNAEUS, 1758) descrita sin localidad
precisa; ssp. faventia FRUHSTORFER, 1910 descrita de Brasil y
ssp. lesoudieri LE MOULT, 1933, descrita también de Brasil.
Plantas hospederas:
• Euphorbiaceae :
- Alchornea costaricensis (De Vries, 1987).
- Plukenetia volubilis (De Vries, 1987).
Nota:
72
Jean Michel MAES.
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Debe prohibirse su
caza y comercio".
Material examinado:
• Nicaragua : Chontales, col. T. Belt (Citado por Godman & Salvin).
• Nicaragua : Zelaya : Coco Mine, 14°35 N - 84°46 W, 340 m, 25-XI-97, col.
J.M. Maes & B. Hernández (1 hembra col. Museo Entomológico, León; 1
ex. col. van den Berghe).
• Nicaragua : Zelaya : Río Waspuk : Rápidos Waula Kombas, 14°21 N -
84°36 W, 75 m, IX-96, col. J.M. Maes & J. Hernández (1 ex. col. Museo
Entomológico, León).
• Nicaragua : Zelaya : Sulum, 14°15 N - 84°36 W, I-96, col. J.M. Maes & J.
Hernández (1 macho col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Zelaya : Caño El Macho, 13°48 N - 84°58 W, XI-95, col. J.M.
Maes & J. Hernández (1 macho, 1 hembra col. Museo Entomológico,
León).
• Nicaragua : Zelaya : RAAN : Siuna : El Hormiguero, UTM 16P 0728458
– 1518733, 128 m, 25-II-2004, col. J.M. Maes (1 ex. descartado).
• Nicaragua : Zelaya : Nueva Guinea : Montes Verdes : Finca Doña Rosa,
23/26-IV-2003, col. D. Roiz (1 ex. en coll. Andrés Molina, Chile).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (3 machos col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 6/9-II-2000, col. J.M. Maes
& B. Hernández (1 macho col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Bartola :
Campamento 12, UTM 16P – 0790661 – 1213673, Bosque secundario,
21/23-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. En Museo
Entomológico de León).
Nica flavilla ssp. canthara (DOUBLEDAY, 1849) (Fotos p. 237)
Myscelia canthara DOUBLEDAY, 1849:226 [Venezuela].
+Nica canthara DOUBLEDAY; Godman & Salvin, 1883:239-240.
+Nica canthara DOUBLEDAY; Godman & Salvin, 1901:686.
+Nica flavilla ssp. canthara DOUBLEDAY; Berghe, Murray, Schweighofer &
Hale, 1995:37.
+Nica flavilla ssp. canthara DOUBLEDAY; Maes, 1999:1356.
73
Distribución:
• [ssp. bachiana (MAZA & MAZA, 1985) : México (Oaxaca*)]
• Guatemala, Honduras, Nicaragua, Costa Rica, Panamá, Colombia,
Venezuela*, ?Guiana
• [ssp. sylvestris BATES, 1864 : Colombia, Ecuador, Perú, Brasil*]
• [ssp. lucillae NEILD, 1996 : Venezuela*].
• [ssp. sylvestris BATES, 1864 = roqueensis (BRYK, 1953) : Perú, Brasil*].
• [ssp. flavilla (GODART, 1824) = lunigera (FRUHSTORFER, 1907) : Perú,
Bolivia, Brasil*, Paraguay, Argentina].
Plantas hospederas:
• Sapindaceae :
- Cardiospermum sp. (De Vries, 1987).
- Serjania sp. (De Vries, 1987).
- Paullinia sp. (De Vries, 1987).
Nota:
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Mariposas para caza
de alta intensidad (hasta 10 especimenes por colector por mes)".
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega, Matagalpa, Boaco, Masaya, Granada, Chontales,
RAAN, RAAS.
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 6/9-II-2000, col. J.M. Maes
& B. Hernández (1 ex. en Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, VII-2000, col. P.J. Torres (1
ex. col. P.J. Torres, USA).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Boca San Carlos :
Campamento 9, UTM – 16P – 0804520 – 1200254, Bosque secundario
jóven con predominencia de Maranthaceae (Calathea sp) y Musaceae,
9/11-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. descartado).
Pyrrhogyra otolais ssp. otolais BATES, 1864 (Fotos p. 237)
Pyrrhogyra otolais WESTWOOD, 1850 (México) (nomen nudum).
74
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Pyrrhogyra otolais BATES, 1864:126 [México, Guatemala].
Pyrrhogyra neis FELDER, 1869 (México, “Colombia”).
+Pyrrhogyra otolais BATES; Godman & Salvin, 1884:293-294, lam. XXVII,
figs. 5-6.
+Pyrrhogyra otolais ssp. otolais BATES; Maes, 1999:1356.
Distribución:
• México*, Belice, Guatemala, Nicaragua, Costa Rica, Panamá
• [ssp. nasica STAUDINGER, 1886 : Panamá, Colombia*, Ecuador, Perú]
• [ssp. olivenca FRUHSTORFER, 1908 : Ecuador, Perú, Brasil*].
• [ssp. placita BREVIGNON, 1996 : Guiana Francesa*].
• [ssp. seitzi FRUHSTORFER, 1908 : Bolivia*]
Nota:
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Debe prohibirse su
caza y comercio".
Material examinado:
• Nicaragua : Chontales, col. T. Belt (Citado por Godman & Salvin).
• Nicaragua : Río San Juan : Bartola, 14-III-98, col. E. van den Berghe (1
ex. en Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, VII-2000, col. P.J. Torres (1
ex. col. P.J. Torres, USA).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Boca San Carlos :
Campamento 9, UTM – 16P – 0804520 – 1200254, Bosque secundario
jóven con predominencia de Maranthaceae (Calathea sp) y Musaceae,
9/11-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. descartado).
Siproeta stelenes ssp. biplagiata (FRUHSTORFER, 1907) (Fotos p. 238)
+Victorina stelenes LINNAEUS; Godman & Salvin, 1883:280 [Jamaica].
+Victorina steneles LINNAEUS; Butler, 1900:190.
75
+victorina steneles (LINNAEUS); Chaves, 1901:41.
Victorina biplagiata FRUHSTORFER, 1907 (Honduras).
Victorina steneles biplagiata f. pallida FRUHSTORFER, 1907 (México).
Victorina steneles biplagiata ab. stygiana SCHAUS, 1913 (Costa Rica).
+Siproeta stelenes biplagiata (FRUHSTORFER); Maes & Téllez, 1988:78.
+Siproeta steneles LINNAEUS; Maes, 1992:11.
+Siproeta stelenes biplagiata (FRUHSTORFER); Van Den Berghe, Murray,
Schweighofer & Hale, 1995:37.
+Siproeta stelenes biplagiata (FRUHSTORFER); Maes, 1999:1360, fig.
+Siproeta stelenes ssp. biplagiata (FRUHSTORFER); Van Den Berghe &
Maes, 1999:7.
+Siproeta stelenes ssp. biplagiata (FRUHSTORFER); Maes, 1999:15-16.
Distribución:
• [ssp. insularis (HOLLAND, 1916) : Cuba*, I. Pinos, I. Cayman]
• [ssp. stelenes (LINNAEUS, 1758) = jason (LINNAEUS, 1758) nomen
dubius = lavinia (FABRICIUS, 1775) = sthelene (HUBNER, 1819) =
dotata (FABRICIUS, 1938) : Jamaica*, St. Croix]
• USA, St. Kitts hasta el oeste, México, Belice, Guatemala, Honduras*,
Nicaragua (Emmel, 1975), Costa Rica, Panamá, Colombia, Perú
• [ssp. meridionalis (FRUHSTORFER, 1909) = bipunctata
(FRUHSTORFER, 1907) = didoides (FIEDLER, 1931) = vilarsi (BRYK,
1953) : Venezuela, Ecuador, Perú, Brasil*].
• [ssp. sophene (FRUHSTORFER, 1907) : Ecuador*]
Plantas hospederas:
• Acanthaceae :
- Ruellia sp. (De Vries, 1987).
- Justicia sp. (De Vries, 1987).
- Blechum sp. (De Vries, 1987).
76
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Frugivoro:
• Moraceae : Ficus sp.
• Rubiaceae : Coffea arabica (café).
Nota:
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Mariposas para caza
de alta intensidad (hasta 10 especimenes por colector por mes)".
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega, Matagalpa, Chinandega, León, Managua, Masaya,
Granada, Ometepe, Chontales, RAAN.
• Nicaragua : Río San Juan : El Castillo (1 ex. fotografiado en el
Mariposario de El Castillo, 2003).
Tigridia acesta ssp. acesta (LINNAEUS, 1758) (Fotos p. 240)
Papilio acesta LINNAEUS, 1758:298 [“Indiis”].
+Callizona acesta LINNAEUS; Godman & Salvin, 1883:264.
Limenitis theobromatis FABRICIUS, 1938 (“America Theobromate”) nombre
de remplazo.
+Tigridia acesta (LINNAEUS); Maes, 1995:23-24.
+Callizona acesta (LINNAEUS); Maes, 1999:1358.
+Tigridia acesta (LINNAEUS); Maes, 1999:1360.
+Tigridia acesta (LINNAEUS); Maes, 1999:21.
Distribución:
• México, Honduras, Nicaragua, Costa Rica, Panamá, Guiana, Perú,
Brasil.
77
• [ssp. columbina (NEUSTETTER, 1929 : Colombia*].
• [ssp. latifascia (BUTLER, 1873 : Colombia*].
• [ssp. fulvescens (BUTLER, 1873) : Ecuador, Perú*].
• [ssp. ochracea (BRYK, 1953) : Perú*].
• [ssp. tapajona (BUTLER, 1873) : Brasil*].
Plantas hospederas:
• Moraceae :
- Cecropia sp. (De Vries, 1987).
- Paruma aspera (De Vries, 1987).
Material examinado:
• Nicaragua : Chontales, col. T. Belt (Citado por Godman & Salvin).
• Nicaragua : Chontales, col. Janson (Citado por Godman & Salvin).
• Nicaragua : Zelaya : Río Waspuk : Rápidos Waula Kombas, 14°21 N -
84°36 W, 75 m, IX-96, col. J.M. Maes & J. Hernández (1 ex. en Museo
Entomológico, León).
• Nicaragua : Zelaya : Sulum, 14°15 N - 84°36 W, I-96, col. J.M. Maes & J.
Hernández (1 ex. en Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Zelaya : Caño El Macho, 13°48 N - 84°58 W, XI-95, col. J.M.
Maes & J. Hernández (1 ex. en Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Zelaya : BOSAWAS : Cerro Saslaya : Camp 3, 950 m, UTM
– 713150 – 1521450, IV-1999, col. J.M. Maes & B. Hernández (1 ex. en
Museo Entomológico, León; 1 ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-99, col. J.M. Maes
& B. Hernández (3 ex. en Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 6/9-II-2000, col. J.M. Maes
& B. Hernández (4 ex. en Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, VI-2002 (1 ex. fotografiado
por Olivier Digoit).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Indio : Campamento
3, UTM 17P – 0186456 - 1223308, Bosque secundario riberino con
predominancia Arecaceae (Bactris sp, Raphia sp.), 23/25-IV-2004, col.
Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. descartado).
78
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
SUBFAMILIA MELITAEINAE
Los Melitaeini, a veces considerados como subfamilia (Melitaeinae),
forman un grupo de distribución mundial, caracterizado por las antenas de
maza larga y aplanada en la extremidad. Son mariposas de tamaño pequeño
a mediano y de coloración muchas veces café o anaranjada. 25 especies son
reportadas de Nicaragua. Las plantas hospederas son de las familias
Asteraceae, Acanthaceae y Urticaceae. Las larvas presentan espinas sobre
el cuerpo.
Anthanassa drusilla ssp. lelex (BATES, 1864) (Fotos p. 241)
Melitaea lelex BATES, 1864:82 [Panamá].
Melitaea alethes BATES, 1864:82 [Guatemala].
Melitaea stesilea BATES, 1864:82 [Guatemala].
Phyciodes natalces DYAR, 1913 (México).
Distribución:
• México, Nicaragua (reporte nuevo), Costa Rica, Panamá*
• [ssp. drusilla (FELDER & FELDER, 1861) = flavimaculata (ROBER,
1913) : Panamá, Colombia, Venezuela*, Ecuador]
• [ssp. alceta (HEWITSON, 1869) = conflua (ROBER, 1913) : Ecuador*, N.
Perú]
• [ssp. verena (HEWITSON, 1864) : Bolivia*]
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega : Santa Enriqueta, 1250 m, 24/30-V-2003, col. D.
Roiz (2 ex. descartados).
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 17/24-III-2000, col.
J.M. Maes, B. Hernández & J. Sunyer (1 ex. col. Museo Entomológico,
León; 1 ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (2 ex. en Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, XI-2003 (1 ex. fotografiado
por Jean-Michel Maes).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 26-XI-2003 (1 ex.
fotografiado por Richard Lehmann).
79
Castilia myia (HEWITSON, 1864) (Fotos p. 243)
Eresia myia HEWITSON, 1864:17, lam. 9, figs. 16-17 [México].
Castilia griseobasalis ROBER 1914.
+Eresia myia HEWITSON; Godman & Salvin, 1882:188-189.
+Eresia myia HEWITSON; Higgins, 1981:156.
+Eresia myia HEWITSON; D'Abrera, 1987:466.
+Castilia myia (HEWITSON); Maes, 1999:1361.
+Castilia myia (HEWITSON); Van Den Berghe & Maes, 1999:7.
Distribución:
• México*, Guatemala, Honduras, Nicaragua, Costa Rica, Panamá.
Plantas hospederas:
• Acanthaceae :
- Justicia sp. (De Vries, 1987).
Material examinado:
• Nicaragua : Matagalpa : Selva Negra (Citado por Van Den Berghe &
Maes, 1999).
• Nicaragua : Chontales, col. Janson (Citado por Godman & Salvin).
• Nicaragua : Zelaya : Sulum, 14°15 N - 84°36 W, I-96, col. J.M. Maes & J.
Hernández (2 ex. en Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 25-XI-2003 (1 ex.
fotografiado por Kim Garwood & Richard Lehman).
Chlosyne janais (DRURY, 1782) (Fotos p. 243)
Papilio janais DRURY, 1782:22, lam. 17, figs. 5-6 [“Brasil”].
Chlosyne janais gloriosa BAUER.
Chlosyne janais irrubescens HALL.
Chlosyne marianna ROBER.
+Synchloe janais DRURY; Godman & Salvin, 1882:178-179.
80
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
+Synchloe janais DRURY; Godman & Salvin, 1901:671.
+Chlosyne janais (DRURY); Maes, 1999:1362.
+Chlosyne janais (DRURY); Van Den Berghe & Maes, 1999:7.
Distribución:
• USA, México, Guatemala, Honduras, Nicaragua, Costa Rica, Panamá,
Colombia.
• [ssp. gloriosa BAUER, 1960 : México*]
• [ssp. marianna ROBER, 1914 = irrubescens HALL, 1917 : México*]
Plantas hospederas:
• Acanthaceae :
- Odontonema sp. (De Vries, 1987).
- Anisacanthus sp.
Nota:
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Mariposas para caza
de alta intensidad (hasta 10 especimenes por colector por mes)".
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega, Matagalpa, Chontales, RAAN, RAAS.
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (1 ex. en Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 6/9-II-2000, col. J.M. Maes
& B. Hernández (1 ex. en Museo Entomológico, León).
Eresia clio ssp. clio (LINNAEUS, 1758) (Fotos p. 243)
Papilio clio LINNAEUS, 1758 (“America”).
Papilio nauplius CLERCK, 1764 (no LINNAUS, 1758).
Eresia clara BATES, 1864:192 [Brasil].
+Eresia Polina HEWITSON; Boisduval, 1870:35 (suponemos que es Eresia
clara).
81
+Eresia clara BATES; Godman & Salvin, 1882:189, lam. XX, figs. 21-22.
+Eresia clara BATES; Maes, 1999:1363-1364.
Distribución:
• México, Guatemala, Honduras, Nicaragua, Costa Rica, Panamá,
Colombia, Venezuela, Guiana, Ecuador, Perú, Bolivia, Brasil*.
• [ssp. reducta (HALL, 1929) : Ecuador*]
Nota:
Lamas (2004) considera Eresia estebana (HALL, 1929) descrita de
Venezuela, como especie válida.
Visita flores de:
• Acanthaceae :
- Justicia sp. (De Vries, 1987).
• Asteraceae (De Vries, 1987).
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega : Cerro Kilambé : Regreso 5, 898 m, UTM-16P-
0641040-1499050, 10/15-V-98, col. J.M. Maes & B. Hernández (1 ex. en
Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Jinotega : Cerro Kilambé, 1100 m, 10/15-V-98, col. E. van
den Berghe (1 ex. col. E. Van den Berghe).
• Nicaragua : Chontales, col. T. Belt (Citado por Godman & Salvin).
• Nicaragua : Chontales, col. Janson (Citado por Godman & Salvin).
• Nicaragua : Zelaya : Coco Mina, 14°35 N - 84°46 W, 340 m, 25-XI-97, col.
J.M. Maes & B. Hernández (1 macho, 1 hembra en Museo Entomológico,
León; 1 ex. col. van den Berghe).
• Nicaragua : Zelaya : Río Waspuk : Saltos de Yahuk, 22-XI-97, col. J.M.
Maes & B. Hernández (1 hembra en Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Zelaya : Caño El Macho, 13°48 N - 84°58 W, XI-95, col. J.M.
Maes & J. Hernández (2 machos, 1 hembra en Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Zelaya : El Hormiguero, 13°42 N - 84°52 W, XI-95, col. J.M.
Maes & J. Hernández (2 machos en Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Zelaya : 8 km E. Bonanza : CICABO, IV-2000, col. J.M. Maes
82
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
& B. Hernández (1 macho, 1 hembra col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (1 ex. en Museo Entomológico, León).
Janatella leucodesma (FELDER & FELDER, 1861) (Fotos p. 244)
Eresia leucodesma FELDER & FELDER, 1861:103 [Venezuela].
Eresia cincta EDWARDS, 1864:502 [“USA”].
+Melitaea Leucoderma FELDER; Boisduval, 1870:36.
+Phyciodes leucodesma FELDER; Godman & Salvin, 1882:197.
+Janatella leucodesma (FELDER & FELDER); Higgins, 1981:158.
+Janatella leucodesma (FELDER); De Vries, 1987:209.
+Janatella leucodesma (FELDER); D'Abrera, 1987:463.
+Janatella leucodesma (FELDER); Maes, 1999:1364.
Distribución:
• ?USA, St. Vincent, Nicaragua, Costa Rica, Panamá, Colombia, Trinidad,
Venezuela*, Ecuador.
Visita flores de:
• Asteraceae (De Vries, 1987).
Material examinado:
• Nicaragua : Chontales, col. T. Belt (Citado por Godman & Salvin).
• Nicaragua : Río San Juan : Bartola, 14-III-98, col. E. van den Berghe (2
ex. en Museo Entomológico, León).
83
SUBFAMILIA DANAINAE
Los Danainae forman un grupo de relativamente pocas especies,
pero de las cuales algunas son muy frecuentes. Son caracterizadas por las
patas anteriores cortas y las antenas sin escamas. Los machos presentan en
las alas posteriores manchitas negras de escamas androconiales.
Las plantas hospederas son de la familia Asclepiadaceae pero a
veces también Caricaceae, Moraceae, Apocynaceae, etc. Las larvas son sin
espinas, presentan anillos de colores y 2 filamentos carneos en la parte
anterior del cuerpo. Las pupas son verdes y de forma ovalada.
Danaus eresimus ssp. montezuma TALBOT, 1943 (Fotos p. 244)
+Danais cleothera GODART; Godman & Salvin, 1879:3.
+Danais cleothera GODART; Godman & Salvin, 1901:638.
+Tasilia erisimus (CRAMER); Butler, 1900:189.
+tasilia erisimus (GRAM); Chaves, 1901:30.
Danaus eresimus ssp. montezuma TALBOT, 1943 (México).
Danaus nephele FORBES, 1944 (nomen nudum).
Anosia eresimus ares D’ALMEIDA, 1944 (Guatemala).
+Danaus eresimus ssp. montezuma TALBOT; Maes, 1999:1379-1380.
+Danaus eresimus ssp. montezuma TALBOT; Van Den Berghe & Maes,
1999:8.
+Danaus eresimus ssp. montezuma (TALBOT); Maes, 1999:20.
Distribución:
• [ssp. tethys FORBES, 1944 : Haiti*, Dominicana, Cuba, Jamaica, I.
Cayman]
• México*, Guatemala, Honduras, Nicaragua, Costa Rica, Panamá
• [ssp. estevana TALBOT, 1943 : Venezuela*, ?Guiana]
84
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
• [ssp. eresimus (CRAMER, 1777) = asclepidea BRYK, 1937 nomen
nudum = asclepidea (FABRICIUS, 1938) : Guiana, Suriname*, Brasil]
• [ssp. erginus (GODMAN & SALVIN, 1897) = icensis (FUCHS, 1954) :
Ecuador, Perú*]
• [ssp. dilucida FORBES, 1939 : Brasil*]
• [ssp. plexaure (GODART, 1819) : Brasil*]
Plantas hospederas:
• Asclepiadaceae :
- Asclepias sp. (De Vries, 1987).
- Calotropis sp. (De Vries, 1987).
- Cynanchum sp. (De Vries, 1987).
• Loganiaceae : Spigelia sp. (De Vries, 1987).
Visita flores de:
• Asteraceae : Bidens sp.
• Boraginaceae : Cordia sp.
Material examinado:
• Jinotega, Matagalpa, Chinandega, León, Solentiname, RAAN.
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 17/24-III-2000, col.
J.M. Maes, B. Hernández & J. Sunyer (1 hembra col. Javier Sunyer,
Managua).
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 21/29-V-2000, col.
B. Hernández & J. Sunyer (1 hembra col. Museo Entomológico, León).
Lycorea halia ssp. atergatis DOUBLEDAY & HEWITSON, 1847 (Foto p. 245)
Lycorea atergatis DOUBLEDAY, 1847:lam. 16, fig. 1 (Venezuela).
+Lycorea atergatis DOUBLEDAY & HEWITSON; Godman & Salvin, 1879:6.
+Lycorea atergatis DOUBLEDAY & HEWITSON; Butler, 1900:189.
+lycorea atergatis (DOUBLEDAY); Chaves, 1901:32.
85
+Lycorea atergatis DOUBLEDAY & HEWITSON; Godman & Salvin,
1901:639.
+Lycorea cleobaea atergatis DOUBLEDAY & HEWITSON; Maes & Téllez,
1988:78, 84.
+Lycorea cleobaea ssp. atergatis DOUBLEDAY & HEWITSON; Van Den
Berghe, Murray, Schweighofer & Hale, 1995:38.
+Lycorea cleobaea ssp. atergatis (DOUBLEDAY & HEWITSON); Maes,
1999:1381-1382.
+Lycorea cleobaea ssp. atergatis (DOUBLEDAY & HEWITSON); Van Den
Berghe & Maes, 1999:8.
+Lycorea cleobaea ssp. atergatis DOUBLEDAY & HEWITSON; Maes,
1999:22.
+Lycorea cleobaea ssp. atergatis (DOUBLEDAY & HEWITSON); Maes,
1999:20.
Distribución:
• [ssp. cleobaea (GODART, 1819) = domingensis NIEPELT, 1927 : Haiti,
Dominicana, Puerto Rico, Jamaica, “Antillas*”]
• [ssp. demeter FELDER & FELDER, 1865 : Cuba*]
• México, Guatemala, Honduras, Nicaragua, Costa Rica, Panamá,
Colombia, Sta. Lucia, Trinidad, Venezuela*.
• [ssp. fasciata HAENSCH, 1909 : Ecuador*]
• [ssp. pales FELDER & FELDER, 1862 = bicolor PRUFFER, 1922 =
acreana D’ALMEIDA, 1939 = roqueana BRYK, 1953 = obliquinigra
BRYK, 1953 : Ecuador, Perú, Brasil*]
• [ssp. halia (HUBNER, 1816) = ceres (CRAMER, 1776) pre-ocupado =
pieteri LAMAS, 1978 : Surinam*, Guiana francesa, Brasil, Argentina]
• [ssp. cinnamomea WEYMER, 1883 : Brasil*]
• [ssp. discreta HAENSCH, 1909 = referrens HAENSCH, 1909 = conjuncta
ZIKAN, 1941 = minuscula BRYK, 1953 : Brasil*]
Plantas hospederas:
• Asclepiadaceae :
- Asclepias curassavica (De Vries, 1987).
86
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
• Caricaceae :
- Carica papaya (papaya) (De Vries, 1987).
- Jacaratia sp. (De Vries, 1987).
• Moraceae : Ficus sp. (De Vries, 1987).
Visita flores de:
• Asteraceae :
- Eupatorium sp.
• Boraginaceae :
- Heliotropium sp.
- Cordia sp.
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega (Cerro Muzú, Cerro Kilambé, Laguna de Apanas)
Matagalpa (Fuente Pura, Selva Negra), Chinadega (Volcan Casita),
Managua (Sierras de Managua, Las Nubes, Reserva Natural El
Chocoyero – El Brujo), Masaya (Laguna de Apoyo), Granada (Volcan
Mombacho), Ometepe, RAAN (BOSAWAS : Cerro Saslaya).
• Nicaragua : Río San Juan : El Castillo (1 ex. basado en foto del
Mariposario de El Castillo, 2003).
SUBFAMILIA ITHOMIINAE
Los Ithomiinae forman un grupo de mariposas un poco parecidas a
los Heliconiinae algunas, por sus alas alargadas. Algunos géneros presentan
alas transparentes, de donde reciben el nombre común de mariposas de alas
de vidrio o "glass wing" en inglés.
Las plantas hospederas pertenecen a la familia Solanaceae
principalmente. Las larvas no presentan espinas y son parecidas a las de los
Danainae.
Los adultos forman complejos miméticos con los Danainae y los
Heliconiinae.
87
Aeria eurimedia ssp. agna GODMAN & SALVIN, 1879 (Fotos p. 246)
Ithomia agna DOUBLEDAY, p. 127 (nomen nudum).
+Aeria agna GODMAN & SALVIN, 1879:15-16 [Panamá].
+Ithomia eurimedia BUTLER & DRUCE; Godman & Salvin, 1879:lam. III, fig. 12.
+Aeria eurimedia agna GODMAN & SALVIN; Fox, 1968:182.
+Aeria eurimedia agna GODMAN & SALVIN; Young, 1978.
+Aeria eurimedia agna GODMAN & SALVIN; D'Abrera, 1984:259.
+Aeria eurimedia ssp. agna GODMAN & SALVIN; De Vries, 1987:226.
+Aeria eurimedia agna GODMAN & SALVIN; Brabant, 1994:42.
+Aeria eurimedia ssp. agna GODMAN & SALVIN; Maes, 1999:1371.
+Aeria eurimedia ssp. agna GODMAN & SALVIN; Maes, 1999:23.
Distribución:
• [ssp. pacifica GODMAN & SALVIN, 1879: México, Guatemala*,?Honduras]
• El Salvador, Nicaragua, Costa Rica, Panamá*, Colombia, Trinidad,
Venezuela
• [ssp. latistriga HERING, 1925 : Colombia]
• [ssp. eurimedia (CRAMER, 1777) : Guiana, Suriname*, Guiana francesa,
Perú, Brasil]
• [ssp. palmara HAENSCH, 1903 = sisenna WEYMER, 1899 : Ecuador*,
Bolivia]
• [ssp. negricola FELDER & FELDER, 1862 : Ecuador, Perú*]
Plantas hospederas:
• Apocynaceae : Prestonia portabellensis.
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega (Cerro Muzú), Chontales, RAAN (Cerro Saslaya).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 25-XI-2003 (1 ex.
fotografiado por Richard Lehmann).
88
Jean-Michel MAES.
Maripossas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 27-XI-2003 (1 ex.
fotografiado por Kim Garwood y Richard Lehmann).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Indio : Campamento 2,
UTM 17P – 0181528 - 1230721, bosque tropical húmedo bien conservado,
20/21-IV-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Indio : Campamento
3, UTM 17P – 0186456 - 1223308, Bosque secundario riberino con
predominancia Arecaceae (Bactris sp, Raphia sp.), 23/25-IV-2004, col.
Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : San Juan del Norte :
Campamento 5, UTM 17P – 0203608 – 1208350, Bosque secundario
jóven, 30-IV /2-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex.
descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Caño Negro :
Campamento 7, UTM – 17P – 0182068 – 1220102, Bosque tropical
húmedo bien conservado, 6/7-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana
(1 ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Boca San Carlos :
Campamento 9, UTM – 16P – 0804520 – 1200254, Bosque secundario
jóven con predominencia de Maranthaceae (Calathea sp) y Musaceae,
9/11-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan: Reserva Indio Maíz : Río Bartola:
Campamento 12, UTM 16P – 0790661 – 1213673, Bosque secundario,
21/23-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. descartado).
Ceratinia tutia ssp. tutia (HEWITSON, 1853) (Fotos p. 247)
Ithomia tutia HEWITSON, 1853 [“Amazon”].
+Calloleria tutia HEWITSON; Godman & Salvin, 1879:34.
+Ceratinia tutia dorilla (BATES); Fox, 1968:187.
+Ceratinia tutia ssp. dorilla (BATES); De Vries, 1987:228.
+Ceratinia tutia dorilla (BATES); Maes & Téllez, 1988:54.
+Ceratinia tutia dorilla (BATES); Maes, 1992:32.
+Ceratinia tutia dorilla (BATES); Brabant, 1994:43.
+Ceratinia tutia ssp. tutia HEWITSON; Maes, 1999:1372.
89
Distribución:
• [ssp. ?: México en preparación por Gerardo Lamas],
• Nicaragua, Costa Rica, Panamá, Colombia, Venezuela, Ecuador.
• [ssp. dorilla (BATES, 1864) : Panamá*]
• [ssp. tosca (SCHAUS, 1902) : Colombia*].
• [ssp. transversa (HERING, 1925) : Colombia*]
• [ssp. poecila (BATES, 1862) : Colombia*, Ecuador]
• [ssp. radiosa (HAENSCH, 1903) : Ecuador*]
• [ssp. singularis (REBEL, 1902) : Ecuador*]
• [ssp. azara (HEWITSON, 1854) : Ecuador*]
• [ssp. azarina (WEYMER, 1899) = poecilana (HAENSCH, 1909) =
nigronascens (HAENSCH, 1905) : Ecuador*]
• [ssp. callichroma (STAUDINGER, 1885) : Ecuador*]
• [ssp. chanchamaya (HAENSCH, 1905) : Perú*]
• [ssp. selenides (WEYMER, 1899) : Perú*]
• [ssp. hopfferi (WEYMER, 1899) = onoma (HAENSCH, 1909) : Perú*,
Brasil].
• [ssp. poeciloides (RILEY, 1919) : Brasil*].
• [ssp. fuscens (HAENSCH, 1905) : Bolivia*].
• [ssp. porrecta (HAENSCH, 1905) : Bolivia*].
• [ssp. robusta (HAENSCH, 1905) : Bolivia*].
Plantas hospederas:
• Solanaceae : Solanum antillarum.
Visita flores de:
• Rubiaceae.
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega (Grutas de Tunawalan, Cerro Kilambé), Boaco
(Camoapa : Santa Elena), Chontales, RAAN (Coco Mine, El Hormiguero,
Reserva Cerro Banacruz).
• Nicaragua : Río San Juan : El Castillo, viii-89, col. F. Reinboldt (1 ex. col.
Museo Entomológico, León).
90
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Hypoleria cassotis (BATES, 1864) (Fotos p. 248)
Ithomia cassotis BATES, 1864:35 [Guatemala].
+Hypoleria cassotis (BATES); Maes, 1992:11.
+Hypoleria cassotis (BATES); Brabant, 1994:45.
+Hypoleria cassotis (BATES); Maes, 1999:1374.
Nota:
Distribución:
Tal vez es una ssp. de Hypoleria lavinia HEWITSON, 1855, descrito
de Colombia. La subespecie lavinia tiene como sinonimos: mirza
HEWITSON, 1869, descrito de Ecuador; ryphaeno OBERTHUR,
1878, descrito de Ecuador y riffarthi HAENSCH, 1905, descrito de
Ecuador. La especie lavinia tiene una subespecie : chrysodonia
BATES, 1862, descrito de Ecuador, con sinonimo: karschi
HAENSCH, 1903, descrito de Ecuador.
• México, Guatemala*, Nicaragua, Costa Rica, Panamá.
Plantas hospederas:
• Solanaceae : Solanum.
Visita flores de:
• Asteraceae.
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega : Cerro Muzú, 220 m, 14°33 N - 85°07 W, 7/10-IX-
97, col. J.M. Maes & B. Hernández (5 ex. col. Museo Entomológico,
León) (1 macho Natural History Museum, London).
• Nicaragua : Jinotega : Cerro Peñas Blancas, 13°17 N - 85°38 W, 1300 m,
25-VII-97, col. J.M. Maes & B. Hernández (1 ex. col. Museo
Entomológico, León).
91
• Nicaragua : Isla de Ometepe, 15-viii-89, col. F. Reinboldt (1 ex. col.
Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Zelaya : Coco Mine, 14°35 N - 84°46 W, 340 m, 25-XI-97, col.
J.M. Maes & B. Hernández (14 ex. col. Museo Entomológico, León) (2 ex.
col. van den Berghe) (1 hembra Natural History Museum, London).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 24-XI-2003 (1 ex.
fotografiado por Richard Lehman).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Bartola :
Campamento 12, UTM 16P – 0790661 – 1213673, Bosque secundario,
21/23-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. en Museo
Entomológico de León).
Hypothyris euclea ssp. valora (HAENSCH, 1909) (Fotos p. 250)
Ceratinia valora HAENSCH, 1909 [Costa Rica].
Ithomia (Ceratinia) leucania BATES, 1863 (Panamá) hibrido.
+Ceratinia fenestella HEWITSON; Godman & Salvin, 1879:24-25.
+Hypothyris euclea valora HAENSCH; D'Abrera, 1984:284.
+Hypothyris euclea valora HAENSCH; Brabant, 1994:41.
+Hypothyris euclea ssp. valora HAENSCH; Maes, 1999:1374.
+Hypothyris euclea ssp. valora HAENSCH; Van Den Berghe & Maes, 1999:8.
+Hypothyris euclea ssp. valora HAENSCH; Maes, 1999:24.
Distribución:
• México, Guatemala, Nicaragua, Costa Rica*, Panamá.
• [ssp. euclea (GODART, 1819) = fenestella (HEWITSON, 1854) :
“Antillas*”, Trinidad, Venezuela]
• [ssp. philetaera (HEWITSON, 1876) = bifasciata (NEUSTETTER, 1929)
= neustetteri REAL, 1971 hibrido : Colombia, “localidad no definida*”]
• [ssp. caldasensis FOX, 1971 : Colombia*]
• [ssp. intermedia (BUTLER, 1873) : Colombia*, Venezuela, Ecuador]
• [ssp. micheneri FOX, 1971 : Colombia*, Ecuador]
• [ssp. pyrippe (HOPFFER, 1874) = baana (DRUCE, 1876) = tenna
(HAENSCH, 1903) = napona (HAENSCH, 1903) = calva (HAENSCH,
1903) : Ecuador, Perú*]
92
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
• [ssp. forbesi FOX, 1941 : Venezuela*, Guiana, Surinam, Guiana francesa]
• [ssp. barii (BATES, 1862) : Guiana francesa, Brasil*]
• [ssp. peruviana (STAUDINGER, 1885) = hemimelas (STAUDINGER,
1885) : Perú*]
• [ssp. callanga (HAENSCH, 1905) : Perú*, Bolivia]
• [ssp. nina (HAENSCH, 1905) : Bolivia*]
• [ssp. interrupta (ZIKAN, 1941) : Brasil*]
• [ssp. laphria (DOUBLEDAY, 1847) = melphis GEYER, 1832 no GODART,
1819 : Brasil*]
• [ssp. nonia D’ALMEIDA, 1945 : Brasil*]
Plantas hospederas:
• Solanaceae :
- Solanum rugosum.
- Solanum umbellatum.
Visita flores de:
• Mimosaceae : Inga.
• Rubiaceae: Cephaelis, Psychotria.
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega (Cerro Muzú), Matagalpa (Selva Negra), Chontales,
RAAN (Coco Mine, Cerro Saslaya).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (1 macho col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 27-XI-2003 (1 ex.
fotografiado por Kim Garwood).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 27-XI-2003 (1 ex.
fotografiado por Richard Lehman).
Mechanitis polymnia ssp. isthmia BATES, 1863 (Fotos p. 251)
Mechanitis isthmia BATES, 1863:lam. 29, fig. 1 [Panamá].
Mechanitis isthmica BATES, 1863 [mal escrito].
+Mechanitis lycidice BATES, 1864:33 [Guatemala, Nicaragua] (en parte, los
ejemplares de Nicaragua son isthmia).
93
Mechanitis californica REAKIRT, 1866 (“USA: California”).
Mechanitis ovata DISTANT, 1876 (Costa Rica).
+Mechanitis lycidice BATES; Godman & Salvin, 1879:19-20, lam. I, figs. 7-8.
+Mechanitis lycidice BATES; Godman & Salvin, 1901:642.
+Mechanitis isthmia isthmia BATES; D'Abrera, 1984:201.
Mechanitis polymnia isthmia BATES; De Vries, 1987:221.
+Mechanitis polymnia isthmia BATES; Maes & Téllez, 1988:54.
+Mechanitis polymnia isthmia BATES; Maes, 1992:11.
+Mechanitis polymnia isthmia BATES; Maes, 1992:22.
+Mechanitis polymnia isthmia BATES; Maes, 1992:32.
+Mechanitis isthmia isthmia f. lycidice BATES; Brabant, 1994:39.
+Mechanitis isthmia isthmia BATES; Brabant, 1994:39.
+Mechanitis isthmia ssp. isthmia BATES; Van Den Berghe, Murray,
Schweighofer & Hale, 1995:38.
+Mechanitis isthmia ssp. isthmia BATES; Maes, 1999:1375-1376.
+Mechanitis isthmia ssp. isthmia (BATES); Maes, 1999:19.
+Mechanitis isthmia ssp. isthmia (BATES); Maes, 2000:13.
Mechanitis polymnia ssp. isthmia BATES; Lamas, 2004:176.
mariposa del café.
Distribución:
• [ssp. lycidice BATES, 1864 = doryssa BOISDUVAL, 1870 no BATES,
1864 = arcana HAENSCH, 1909 : México, Belice, Guatemala*,
Honduras]
• El Salvador, Nicaragua, Costa Rica, Panamá*,
• [ssp. caucaensis HAENSCH, 1909 : Colombia*]
94
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
• ssp. werneri HERING, 1925 : Colombia*]
• [ssp. kayei FOX, 1967 : Trinidad]
• [ssp. bolivarensis FOX, 1967 : Colombia, Venezuela*]
• [ssp. veritabilis BUTLER, 1873 : Colombia*, Venezuela*]
• [ssp. dorissides STAUDINGER, 1884 = doryssides STAUDINGER, 1885:
Colombia, Ecuador, Perú*, Brasil]
• [ssp. chimborazona BATES, 1864 : Ecuador*]
• [ssp. eurydice HAENSCH, 1905 = argentea PRUFFER, 1922 : Ecuador,
Perú*, Bolivia].
• [ssp. proceriformis BRYK, 1953 : Perú*].
• [ssp. polymnia (LINNAEUS, 1758) = mopsus (LINNAEUS, 1758) =
plagigera BUTLER, 1877 : Surinam*, Brasil].
• [ssp. angustifascia TALBOT, 1928 = travassosi D’ALMEIDA, 1951
hibrido: Brasil*].
• [ssp. apicenotata ZIKAN, 1941 = sancti-gabrielis BRYK, 1953 : Brasil*].
• [ssp. casabranca HAENSCH, 1905 : Brasil*].
• [ssp. mauensis FORBES, 1948 : Brasil*].
Plantas hospederas:
• Solanaceae :
- Solanum sp. (De Vries, 1987).
- Lycopersicum esculentum (tomate).
Enemigos naturales:
• Orthoptera :
- Tettigoniidae.
• Hymenoptera :
- Vespidae :
Polistes sp.
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega, Matagalpa, Chinandega, León, Managua, Masaya,
Granada, Ometepe, Chontales, Solentiname, RAAN.
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 17/24-III-2000, col.
J.M. Maes, B. Hernández & J. Sunyer (12 machos, 25 hembras col.
Museo Entomológico, León; 1 macho, 2 hembras col. Javier Sunyer,
Managua; 4 hembras descartados).
95
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 21/29-V-2000, col.
B. Hernández & J. Sunyer (2 machos, 3 hembras col. Museo
Entomológico, León; 1 macho, 1 hembra descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : San Miguelito, viii-89, col. F. Reiboldt (1 ex.
col. Museo Entomológico, León; 1 ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : El Castillo, viii-89, col. F. Reinboldt (1 ex. col.
Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 6/9-II-2000, col. J.M. Maes
& B. Hernández (1 macho col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, VII-2000, col. P.J. Torres (2
ex. col. P.J. Torres, USA).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Boca San Carlos :
Campamento 8, UTM – 16P – 0805502 – 1195523, Bosque secundario
maduro, 6/8-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex.
descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Bartola :
Campamento 12, UTM 16P – 0790661 – 1213673, Bosque secundario,
21/23-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (3 ex. descartados).
• Nicaragua (COTYPUS de Mechanitis lycidice BATES 1864).
Mechanitis lysimnia ssp. utemaia REAKIRT, 1866 (Fotos p. 253)
Mechanitis utemaia REAKIRT, 1866 (Honduras).
+Mechanitis Macrinus; Boisduval, 1870:31.
+Mechanitis doryssus BATES; Godman & Salvin, 1879:21, lam. I, figs. 9-10,
lam. IV, fig. 2.
+Mechanitis labotas DISTANT; Godman & Salvin, 1879:21-22, lam. IV, fig. 1.
+Mechanitis doryssus BATES; Godman & Salvin, 1901:642.
+mechanitis dorysus (BATES); Chaves, 1901:33.
Mechanitis doryssus f. utemaia ab. extrema HOFFMANN, 1940 (México:
Chiapas).
+Mechanitis lysimnia macrinus HEWITSON; Fox, 1968:173.
96
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
+Mechanitis polymnia doryssus BATES; D'Abrera, 1984:202.
Mechanitis lysimnia doryssus BATES; De Vries, 1987:221.
+Mechanitis lysimnia doryssus BATES; Maes, 1992:32.
+Mechanitis macrinus HEWITSON; Brabant, 1994:39.
+Mechanitis lysimnia doryssus BATES; Brabant, 1994:39.
+Mechanitis lysimnia doryssus f. labotas BATES; Brabant, 1994:39.
+Mechanitis lysimnia ssp. doryssus BATES; Van Den Berghe, Murray,
Schweighofer & Hale, 1995:38.
+Mechanitis lysimnia ssp. doryssus BATES; Maes, 1999:1376.
+Mechanitis lysimnia ssp. doryssus f. chr. labotas BATES; Maes, 1999:1376.
+Mechanitis lysimnia ssp. doryssus BATES; Van Den Berghe & Maes,
1999:8.
+Mechanitis lysimnia ssp. doryssus BATES; Maes, 1999:24.
+Mechanitis lysimnia ssp. doryssus (BATES); Maes, 1999:19.
Mechanitis lysimnia ssp. utemaia REAKIRT; Lamas, 2004.
Distribución:
• [ssp. utemaia REAKIRT, 1866 = extrema HOFFMANN, 1940 : México,
Honduras*],
• México, Guatemala*, Honduras, Nicaragua, Costa Rica, Panamá,
Colombia, Venezuela, Ecuador
• [ssp. labotas DISTANT, 1876 : Costa Rica*]
• [ssp. macrinus HEWITSON, 1860 = numerianus FELDER & FELDER,
1865 = blissi FOX, 1942 hibrido : Panamá, Colombia*]
• [ssp. solaria FORBES, 1948 : Colombia, Trinidad, Venezuela*]
• [ssp. bipuncta FORBES, 1948 : Venezuela*]
• [ssp. elisa (GUERIN-MENEVILLE, 1844) = connectens TALBOT, 1928
hibrido : Colombia, Ecuador, Perú, Bolivia*, Brasil]
• [ssp. ocona DRUCE, 1876 = vilcanota ROBER, 1904 : Ecuador, Perú*]
97
• [ssp. roqueensis BRYK, 1953 : Perú*]
• [ssp. limnaea FORBES, 1930 = forbesi BRYK, 1937 : Guiana, Guiana
francesa*, Brasil]
• [ssp. menecles HEWITSON, 1860 = acreana D’ALMEIDA, 1950 : Perú,
Bolivia, Brasil*]
• [ssp. nesaea HUBNER, 1820 = sulphurescens HAENSCH, 1905 hibrido:
Brasil, ?Argentina]
• [ssp. lysimnia (FABRICIUS, 1793) = lysimene (GODART, 1819) = aurea
(MOREIRA, 1881) = albescens HAENSCH, 1905 hibrido = castalia
(LARRAÑAGA, 1923) no Fabricius, 1793 : Brasil, Paraguay, Uruguay,
Argentina].
Plantas hospederas:
• Solanaceae : Solanum sp. (De Vries, 1987).
Coprofago:
• Aves.
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega, Matagalpa, Managua, Masaya, Granada, RAAN.
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 17/24-III-2000, col.
J.M. Maes, B. Hernández & J. Sunyer (1 macho col. Javier Sunyer,
Managua).
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 21/29-V-2000, col.
B. Hernández & J. Sunyer (1 macho col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : El Castillo, viii-89, col. F. Reinboldt (1 ex. col.
Museo Entomológico, León).
Scada zibia ssp. xanthina (BATES, 1866) (Fotos p. 254)
Ithomia (Oleria) xanthina BATES, 1866:52 [Panamá].
+Scada zibia xanthina (BATES); Fox, 1968:173.
98
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
+Scada zibia ssp. xanthina (BATES); De Vries, 1987:221.
+Scada zibia xanthina (BATES); Maes & Téllez, 1988:55.
+Scada zibia xanthina (BATES); Brabant, 1994:39.
+Scada zibia ssp. xanthina (BATES); Maes, 1999:1378.
+Scada zibia ssp. xanthina (BATES); Van Den Berghe & Maes, 1999:8.
+Scada zibia ssp. xanthina (BATES); Maes, 1999:23.
Distribución:
• Honduras, Nicaragua, Costa Rica, Panamá*,
• [ssp. perpunctata KAYE, 1918 : Colombia*]
• [ssp. zibia (HEWITSON, 1856) = amplificata HAENSCH, 1905 :
Colombia*, ?Ecuador]
• [ssp. zeroca FOX, 1967 : Colombia, Ecuador*].
• [ssp. batesi HAENSCH, 1903 = nigrocollaris BRYK, 1953 : Ecuador*, Perú].
• [ssp. quotidiana HAENSCH, 1909 = quotidiana HAENSCH, 1903 = dubia
BRYK, 1953 : Ecuador*, Perú].
Plantas hospederas:
• Solanaceae :
- Solanum enchylozum.
- Solanum siparunoides.
Visita flores de:
• Rubiaceae : Cephaelis, Psychotria.
Material examinado:
• Nicaragua : Matagalpa : Selva Negra, 11-vi-95, col. J.M. Maes, P. Jolivet
& J. Hernandez (1 hembra col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Zelaya : Cerro Saslaya, 600 m, en bosque, 7/14-VII-1999,
col. B. Hernández (1 macho col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Zelaya : Cerro Saslaya, 700 m, 13°44' N - 85°01' W, IV-1996,
col. J.M. Maes & J. Hernández (2 hembras col. Museo Entomológico,
León).
99
• Nicaragua : Zelaya : Cerro Saslaya, 800 m, en bosque, 7/14-VII-1999,
col. B. Hernández (1 hembra col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Zelaya : BOSAWAS : Cerro Saslaya : Campamento 3, 950
m, UTM – 713150 – 1521450, IV-1999, Col. J.M. Maes & B. Hernández
(2 machos, 1 hembra col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Zelaya : BOSAWAS : Cerro Saslaya : Tope, 1650 m, UTM –
712500 – 1522900, IV-1999, Col. J.M. Maes & B. Hernández (1 hembra
col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (2 machos col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, VII-2000, col. P.J. Torres (2
ex. col. P.J. Torres, USA).
Tithorea tarricina ssp. pinthias GODMAN & SALVIN, 1878 (Fotos p. 254)
Tithorea tarricina HEWITSON; Bates, 1863:243.
+Tithorea duenna BATES; Butler & Druce, 1874:335.
Tithorea pinthias GODMAN & SALVIN, 1878:259 [Panamá].
+Tithorea pinthias GODMAN & SALVIN; Godman & Salvin, 1879:10, lam. II, fig. 8.
Tithorea monosticta GODMAN & SALVIN, 1897 (Panamá).
+Tithorea tarricina ssp. pinthias GODMAN & SALVIN; De Vries, 1987:218.
+Tithorea tarricina pinthias GODMAN & SALVIN; Maes, 1992:32.
+Tithorea tarracina pinthias GODMAN & SALVIN; Brabant, 1994:35.
+Tithorea tarracina ssp. pinthias GODMAN & SALVIN; Maes, 1999:1379.
+Tithorea tarracina ssp. pinthias GODMAN & SALVIN; Maes, 1999:24.
+Tithorea tarracina ssp. pinthias GODMAN & SALVIN; Lamas, 2004:173.
Distribución:
• [ssp. duenna BATES, 1864 : México, Guatemala*, Belice, Honduras]
• Guatemala, Honduras, Nicaragua, Costa Rica, Panamá*, Colombia
(Antioquía, Valle)
100
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
• [ssp. tarricina HEWITSON, 1858 : Colombia* (Meta)]
• [ssp. hecalesina FELDER & FELDER, 1865 = obscurata (HAENSCH,
1909) : Colombia (Bogotá*, Cundinamarca)]
• [ssp. parola GODMAN & SALVIN, 1898 : Colombia (Risaralda, Antioquia,
Valle, Cauca*)]
• [ssp. lecromi VITALE & RODRIGUEZ, 2004 : Colombia (Nariño*)]
• [ssp. franciscoi BROWN, 1977 : Colombia (Santander), Venezuela
(Zulia*)]
• [ssp. bonita HAENSCH, 1903 = macasica (NIEPELT, 1915) = melini
BRYK, 1953 : Colombia (Putumayo, Nariño, Huila, Caquetá), Ecuador
(Santa Inés*, Napo, Pastaza), Perú]
• [ssp. tagarma HEWITSON, 1874 = anachoreta THIEME, 1903 : Perú, Bolivia*].
Plantas hospederas:
• Apocynaceae : Prestonia portabellensis.
Visita flores de:
• Asteraceae : Eupatorium sp.
• Orchidaceae : Epidendron sp.
• Rubiaceae : Hamelia sp., Psychotria sp.
Nota:
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Debe prohibirse su
caza y comercio".
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega : Cerro Muzu, 220 m, 14°33 N - 85°07 W, 7/10-IX-97,
col. J.M. Maes & B. Hernández (1 hembra col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Chontales, col. T. Belt (citado por Butler & Druce; luego por
Godman & Salvin).
• Nicaragua : Zelaya : BOSAWAS : Cerro Saslaya : Campamento 3, 950
m, UTM – 713150 – 1521450, IV-1999, Col. J.M. Maes & B. Hernández
(1 macho, 1 hembra col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan: El Castillo, viii-89, col. F. Reinboldt (1 macho
col. Museo Entomológico, León).
101
SUBFAMILIA HELICONIINAE
Los Heliconiinae forman un grupo principalmente Neotropical, de
mariposas muy vistosas y de forma característica, con las alas muy
alargadas. Las plantas hospederas son de la familia Passifloraceae. Las
larvas presentan espinas sobre el cuerpo y dos espinas sobre la cápsula
cefálica. Muchas especies presentan espinas irritantes.
Agraulis vanillae ssp. incarnata RILEY, 1926 (Fotos p. 255)
+Dione vanillae LINNAEUS; Butler, 1900:190.
+Agraulis vanillae LINNAEUS; Godman & Salvin, 1901:671.
+dione vanillae (LINNAEUS); Chaves, 1901:37.
Dione vanillae ab. comstocki GUNDER, 1925 (USA: California).
+Dione incarnata RILEY, 1926:243 [México].
Dione vanillae insularis tr.f. fumosus GUNDER, 1927 (USA: California).
Dione vanillae f. incarnata tr.f. margineapertus GUNDER, 1928 (USA:
California).
Dione vanillae f. incarnata tr.f. hewlettae GUNDER, 1930 (USA: California).
+Agraulis vanillae ssp. incarnata RILEY; ACKERY & SMILES, 1976:193, lam.
1, fig. 10.
+Agraulis vanillae LINNAEUS; Maes & Téllez, 1988:26.
+Agraulis vanillae vanillae LINNAEUS; Maes & Téllez, 1988:79.
+Agraulis vanillae ssp. incarnata RILEY; Berghe, Murray, Schweighofer &
Hale, 1995:38.
+Agraulis vanillae ssp. incarnata RILEY; Maes, 1999:1365-1366.
102
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Distribución:
• [ssp. insularis MAYNARD, 1889 : Bermuda, Bahamas*, Cuba, I. Cayman,
Jamaica, Haiti, Dominicana, Puerto Rico hasta Dominica, Martinica, Sta.
Lucia]
• [ssp. vanillae (LINNAEUS, 1758) = passiflorae (FABRICIUS, 1793) :
Granadinas, Barbados hasta St. Vincent, Dominica, Martinica, Sta. Lucia]
• [ssp. nigrior MICHENER, 1942 : USA (Florida*)]
• Hawaii, USA, México*, Belice, Guatemala, El Salvador, Nicaragua, Costa
Rica, Panamá
• [ssp. vanillae LINNAEUS 1758 : Colombia, Venezuela, Guiana,
Surinam*, Brasil]
• [ssp. lucina FELDER & FELDER, 1862 = catella (STICHEL, 1908)
hibrido: Ecuador, Perú, Bolivia, Brasil*]
• [ssp. galapagensis HOLLAND, 1890 : Galapagos*]
• [ssp. forbesi MICHENER, 1942 : Ecuador, Perú*, Chile]
• [ssp. maculosa (STICHEL, 1907) = argentea (LARRAÑAGA, 1923) =
superargentata (GIACOMELLI, 1925) : Perú, Brasil*, Paraguay*,
Uruguay, Argentina, Chile]
Plantas hospederas:
• Passifloraceae :
- Passiflora auriculata (De Vries, 1987).
- Passiflora costaricensis (De Vries, 1987).
- Passiflora foetida (De Vries, 1987).
- Passiflora edulis (calala, maracuja)
- Passiflora ligularis (De Vries, 1987).
- Passiflora quadrangularis (granadilla) (De Vries, 1987).
Visita flores de:
• Asteraceae :
- Baccharis sp.
- Solidago sp.
• Fabaceae :
- Phaseolus vulgaris (frijol).
• Verbenaceae :
- Lantana sp.
103
Enemigos naturales:
• Hymenoptera : Pteromalidae : Pteromalus puparum.
Nota:
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Mariposas para caza
de alta intensidad (hasta 10 especimenes por colector por mes)".
Material examinado:
• Nicaragua : Matagalpa, León, Managua, Masaya, Chontales, Ometepe,
Corn Is.
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 21/29-V-2000, col.
B. Hernández & J. Sunyer (1 macho col. Javier Sunyer, Managua; 1
macho descartado).
Dione juno ssp. juno (CRAMER, 1779) (Fotos p. 256)
Papilio juno CRAMER, 1779:lam. 215, figs. B-C [Surinam].
+Agraulis juno CRAMER; Godman & Salvin, 1882:170.
+Dione juno CRAMER; Butler, 1900:190.
+dione juno (CRAMERI); Chaves, 1901:37.
+Agraulis juno CRAMER; Godman & Salvin, 1901:670.
+Dione juno ssp. juno (CRAMER); Van Den Berghe, Murray, Schweighofer &
Hale, 1995:38.
+Dione juno ssp. juno (CRAMER); Maes, 1999:1366.
+Dione juno ssp. juno (CRAMER); Van Den Berghe & Maes, 1999:7.
+Dione juno ssp. juno (CRAMER); Maes, 1999:19.
104
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Distribución:
• [ssp. huascuma (REAKIRT 1866) = huascama autores : México*]
• México, Belice, Guatemala, Nicaragua (Carazo), Costa Rica, Panamá,
Colombia, St. Vincent, Martinica, Grenada, Trinidad, Tobago, Venezuela,
Surinam*, Ecuador, Perú hasta Argentina
• [ssp. andicola (BATES, 1864) : Ecuador*, Perú]
• [ssp. miraculosa HERING, 1926 : Perú*]
• [ssp. suffumata BROWN & MIELKE, 1972 = suffumata HAYWARD, 1931:
Brasil, Paraguay*]
Plantas hospederas:
• Passifloraceae :
- Passiflora alata (De Vries, 1987).
- Passiflora edulis (calala, maracuya) (De Vries, 1987).
- Passiflora platyloba (De Vries, 1987).
- Passiflora vitifolia (De Vries, 1987).
Nota:
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Mariposas para caza
de alta intensidad (hasta 10 especimenes por colector por mes)".
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega, Matagalpa, Chinandega, León, Masaya, Granada,
Ometepe, Chontales.
• Nicaragua: Río San Juan : El Castillo (1 ex. basado en foto del
Mariposario de El Castillo, 2003).
Dryadula phaetusa (LINNAEUS, 1758) (Fotos p. 259)
Papilio phaetusa LINNAEUS, 1758:478 ['Indiis'].
Papilio phaerusa LINNAEUS; Linnaeus, 1764:293.
+Colaenis phaerusa LINNAEUS; Godman & Salvin, 1881:167-168.
105
+coloenis pherusa (LINNAEUS); Chaves, 1901:37.
+Colaenis phaetusa f. stupenda STICHEL, 1908 (Panamá).
+Colaenis phaetusa f. lutulenta STICHEL, 1908 (Paraguay).
+Colaenis phaetusa f. deleta STICHEL, 1908 (Paraguay).
+Dryadula phaetusa (LINNAEUS); Maes & Téllez, 1988:79.
+Dryadula phaetusa (LINNAEUS); Van Den Berghe, Murray, Schweighofer &
Hale, 1995:38.
+Dryadula phaetusa (LINNAEUS); Maes, 1999:1366.
+Dryadula phaetusa (LINNAEUS); Van Den Berghe & Maes, 1999:7.
+Dryadula phaetusa (LINNAEUS); Maes, 1999:19.
Distribución:
• USA, México, Belice, Guatemala, Honduras, El Salvador, Nicaragua,
Costa Rica, Panamá, Colombia, Guiana, Ecuador, Perú, Brasil, Uruguay
Plantas hospederas:
• Passifloraceae : Passiflora talamacensis (De Vries, 1987).
Visita flores de:
• Asclepiadaceae : Asclepias sp. (De Vries, 1987).
• Verbenaceae : Lantana sp.
Nota:
106
Jean Michel MAES.
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Mariposas para caza
de alta intensidad (hasta 10 especimenes por colector por mes)".
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Material examinado:
• Nicaragua : Matagalpa, León, Masaya, Ometepe, Chontales, RAAN,
RAAS.
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 17/24-III-2000, col.
J.M. Maes, B. Hernández & J. Sunyer (3 machos, 2 hembras col. Museo
Entomológico, León; 1 macho col. Javier Sunyer, Managua; 4 machos
descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 21/29-V-2000, col.
B. Hernández & J. Sunyer (1 macho col. Museo Entomológico, León; 1
macho descartado).
Dryas iulia ssp. moderata RILEY, 1926 (Fotos p. 259)
+Colaenis delila FABRICIUS; Godman & Salvin, 1881:168-169.
+coloenis delila (FABRA); Chaves, 1901:37.
+Colaenis delila FABRICIUS; Godman & Salvin, 1901:670.
Colaenis iulia delila f. moderata STICHEL, 1908 (invalido por infra-especifico)
(Honduras).
Colaenis iulia ssp. moderata RILEY, 1926 (Honduras).
+Dryas julia moderata RILEY; Emmel, 1975.
+Dryas julia moderata RILEY; Clench, 1975.
+Dryas julia moderata RILEY; Maes & Téllez, 1988:79.
+Dryas iulia moderata RILEY; Berghe, Murray, Schweighofer & Hale,
1995:38.
+Dryas iulia moderata RILEY; Maes, 1999:1366-1367.
+Dryas iulia moderata RILEY; Maes, 1999:38-42.
107
Distribución:
• USA, México, Belice, Guatemala, Honduras, El Salvador, Nicaragua,
Costa Rica, Panamá, Colombia, Trinidad, Tobago, Ecuador*, Uruguay
• [ssp. carteri (RILEY, 1926) : Bahamas*]
• [ssp. zoe MILLER & STEINHAUSER, 1992 : I. Gran Cayman*]
• [ssp. nudeola (BATES, 1934) = nudeola (STICHEL, 1908) invalido :
Cuba*, I. Pinos]
• [ssp. delila (FABRICIUS, 1775) = cillene (CRAMER, 1779) : Jamaica]
• [ssp. fucatus (BODDAERT, 1783) = hispaniola (HALL, 1917): Haiti,
Dominicana*]
• [ssp. iulia (FABRICIUS, 1775) = julia autores = juncta COMSTOCK, 1944:
Virgenes, Puerto Rico, St. Croix]
• [ssp. warneri (HALL, 1936) : St. Kitts*]
• [ssp. dominicana (HALL, 1917) : Dominica*]
• [ssp. martinica ENRICO & PINCHON, 1969 : Martinica*]
• [ssp. lucia (RILEY, 1926) : Sta. Lucia*]
• [ssp. framptoni (RILEY, 1926) : St. Vincent*, Granada]
• [ssp. alcionea (CRAMER, 1779) = titio (STICHEL, 1908) : Suriname*,
Ecuador, Perú]
• [ssp. titio STICHEL : Bolivia]
Plantas hospederas:
• Passifloraceae :
- Passiflora vitifolia (De Vries, 1987).
- Passiflora platyloba (De Vries, 1987).
- Passiflora tuberosa.
- Passiflora (Plectostemma) spp. (De Vries, 1987).
Visita flores de:
• Sapindaceae :
- Serjania sp.
Nota:
108
Jean Michel MAES.
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Mariposas para caza
de alta intensidad (hasta 10 especimenes por colector por mes)".
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Material examinado:
• Nicaragua : Matagalpa, Chinandega, León, Managua, Masaya, Granada,
Chontales, RAAN, Corn Is.
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 17/24-III-2000, col.
J.M. Maes, B. Hernández & J. Sunyer (1 macho, 1 hembra col. Javier
Sunyer, Managua) (1 hembra descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León) (1 ex.
descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 6/9-II-2000, col. J.M. Maes
& B. Hernández (2 ex. col. Museo Entomológico, León) (1 macho
descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, VII-2000, col. P.J. Torres (1
ex. col. P.J. Torres, USA).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Indio : Puesto de
control MARENA Dos Bocas : Campamento 1, UTM 17P – 0185272 –
1222665, alt. 33 m, hábitat deforestado, 15/18-IV-2004, col. Marvin
Torrez & Sandra Arana (1 ex. descartado).
Eueides isabella ssp. eva FABRICIUS, 1775 (Fotos p. 260)
Papilio eva FABRICIUS, 1775 (“Surinam”).
+Eueides anaxa MENETRIES, 1855:21, 115 [Nicaragua].
Eueides zorcaon REAKIRT, 1866:24. [México, Guatemala, Honduras].
+Eueides zorcaon REAKIRT; Godman & Salvin, 1881:165.
+Eueides dynastes FELDER; Butler, 1900:190.
+Eueides zorcaon REAKIRT; Godman & Salvin, 1901:670.
Eueides cleobaea zorcaon ab. adusta STICHEL, 1903 (Panamá).
+Eueides isabella CRAMER; Maes & Téllez, 1988:79.
+Eueides isabella ssp. eva FABRICIUS; Berghe, Murray, Schweighofer &
Hale, 1995:38.
109
+Eueides dynastes FELDER; Maes, 1999:1367.
+Eueides isabella ssp. eva FABRICIUS; Maes, 1999:1367.
+Eueides isabella ssp. eva FABRICIUS; Lamas, 2004:266.
Distribución:
• [ssp. cleobaea GEYER, 1832 : Cuba*]
• [ssp. melphis (GODART, 1819) = monochroma BOULLET & LE CERF,
1910 : Haiti, Dominicana, ?Puerto Rico, “Antillas”*]
• [ssp. nigricornis MAZA, 1982 : México*]
• México, Belice, Guatemala, Honduras, El Salvador, Nicaragua, Costa
Rica, Panamá, Colombia,
• [ssp. arquata STICHEL, 1903 = spoliata STICHEL, 1903 = perimacula
BOULLET & LE CERF, 1910 : Colombia*]
• [ssp. dynastes FELDER & FELDER, 1861 : Colombia*, Venezuela*]
• [ssp. isabella (STOLL, 1781) : Venezuela, Trinidad, Tobago, Guiana,
Surinam*, Guiana francesa, Brasil]
• [ssp. huebneri MENETRIES, 1857 = pellucida SRNKA, 1885 = seitzi
STICHEL, 1903 : Colombia, Ecuador, Perú, “Brasil”*]
• [ssp. dissoluta STICHEL, 1903 = margaritifera STICHEL, 1903 =
vegetissima STICHEL, 1903 = olga NEUSTETTER, 1916 : Ecuador, Perú*]
• [ssp. ecuadorensis STRAND, 1912 : Ecuador*]
• [ssp. hippolinus BUTLER, 1873 = personata STICHEL, 1903 = brunnea
STICHEL, 1903 = imitans SEITZ, 1912 : Perú*, Bolivia, Brasil]
• [ssp. dianasa (HUBNER, 1806) = decolorata STICHEL, 1903 : Brasil*,
Paraguay, Argentina]
Plantas hospederas:
• Passifloraceae :
- Passiflora ambigua (De Vries, 1987).
- Passiflora platyloba (De Vries, 1987).
Visita flores de:
• Sapindaceae :
- Serjania sp.
Material examinado:
• Nicaragua : Matagalpa, León, Masaya, Granada, Chontales, RAAN.
110
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
• Nicaragua : Río San Juan : El Castillo, VIII-89, col. F. Reinboldt (1 macho
col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León; 1 ex. col.
J. Hecq, Belgica).
• Nicaragua (TYPUS de Eueides anaxa MENETRIES, 1855).
Heliconius charithonia ssp. charithonia (LINNAEUS, 1767) (Fotos p. 261)
Papilio charithonia LINNAEUS, 1767:757 [America].
Papilio charihonia LINNAEUS, 1767 (error de redacción).
+Heliconius charithonia LINNAEUS; Godman & Salvin, 1881:151.
+Heliconius charithonia LINNAEUS; Butler, 1900:190.
+heliconia chartitonia (GODAR); Chaves, 1901:31.
+Heliconius charithonius charithonius (LINNAEUS); Maes & Téllez, 1988:79.
+Heliconius charitonius (LINNAEUS); Maes, 1992:11.
+Heliconius charitonius charitonius (LINNAEUS); Van Den Berghe, Murray,
Schweighofer & Hale, 1995:38.
+Heliconius charitonius charitonius (LINNAEUS); Maes, 1999:1367-1368.
+Heliconius charitonius charitonius (LINNAEUS); Van Den Berghe & Maes,
1999:7.
zebra.
Distribución:
• [ssp. antiquus LAMAS, 1988 nombre de remplazo = punctata HALL, 1936
pre-ocupado : St. Kitts*, Antigua*, Montserrat]
• [ssp. churchi COMSTOCK & BROWN, 1950 : Haiti*, Dominicana]
• [ssp. simulator ROBER, 1921 : Jamaica*]
• [ssp. ramsdeni COMSTOCK & BROWN, 1950 : Cuba*]
• [ssp. tuckeri COMSTOCK & BROWN, 1950 = tuckerorum LAMAS, 1988:
USA (Florida*)]
111
• [ssp. vazquezae COMSTOCK & BROWN, 1950: México*]
• USA, Montserrat, I. Saba, Puerto Rico, I. Mona, Belice, Guatemala,
Honduras, El Salvador, Nicaragua, Costa Rica, Panamá, Venezuela,
Ecuador
• [ssp. bassleri COMSTOCK & BROWN, 1950 : Colombia*]
• [ssp. peruvianus FELDER & FELDER, 1859 : Ecuador*, Perú,?Bolivia,
?Chile]
Plantas hospederas:
• Passifloraceae :
- Tetrastylis lobata (De Vries, 1987).
- Passiflora sp.
Visita flores de:
• Rubiaceae :
- Hamelia sp. (De Vries, 1987).
• Verbenaceae :
- Lantana sp. (De Vries, 1987).
- Stachytarpheta sp. (De Vries, 1987).
Nota:
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Mariposas para caza
de alta intensidad (hasta 10 especimenes por colector por mes)".
Material examinado:
• Nicaragua : Nueva Segovia, Jinotega, Matagalpa, León, Managua,
Masaya, Granada, Ometepe, Chontales, RAAN.
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 17/24-III-2000, col.
J.M. Maes, B. Hernández & J. Sunyer (1 macho col. Javier Sunyer,
Managua; 1 macho descartado).
112
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Heliconius cydno ssp. galanthus BATES, 1864 (Fotos p. 261)
Heliconius galanthus BATES, 1864:58 [Guatemala].
+Heliconia diotrephes HEWITSON, 1869:33 [Nicaragua].
+Heliconius galanthus BATES; Godman & Salvin, 1881:155-156, lam. XVIII,
figs. 1-2.
Heliconius cydno ab. stubeli RIFFARTH, 1900 (Costa Rica).
Heliconius piera RIFFARTH, 1901 (nomen nudum).
Heliconius galanthus ab. subrufescens SCHAUS, 1913 (Costa Rica) hibrido.
+Heliconius cydno ssp. galanthus BATES; Ackery & Smiles, 1976.
+Heliconius cydno ssp. galanthus BATES; Maes, 1999:1368.
+Heliconius cydno ssp. galanthus BATES; Maes, 1999:22.
+Heliconius cydno ssp. galanthus BATES; Lamas, 2004:267.
Nota:
Distribución:
En Río San Juan (Bartola) se encuentran formas cromáticas con un
poco más de blanco sobre las alas posteriores, acercándose un poco
a la forma exornata RIFFARTH, de Limón, Costa Rica, transicionales
con la ssp. chioneus, de Panamá.
• México, Belice, Guatemala*, Nicaragua, Costa Rica
• [ssp. chioneus BATES, 1864 = exornata RIFFARTH, 1907 hibrido : Costa
Rica, Panamá*, Colombia]
• [ssp. pachinus SALVIN, 1871 : Panamá*]
• [ssp. cydno DOUBLEDAY, 1847 = mediocydno NEUSTETTER, 1907 =
punctata NEUSTETTER, 1907 : Colombia*]
113
• [ssp. cydnides STAUDINGER, 1885 = epicydnides STAUDINGER, 1897
= subcydnides STAUDINGER, 1897 = interrupta RIFFARTH, 1901 =
werneri NEUSTETTER, 1928 = azteka NEUSTETTER, 1928 =
semicydnides HOLZINGER & HOLZINGER, 1968 = tenebrosa
HOLZINGER & HOLZINGER, 1968 : Colombia* (Cauca)].
• [ssp. hermogenes HEWITSON, 1857 = temerinda HEWITSON, 1873 =
lutescens KAYE, 1916 = anthelea NEUSTETTER, 1925 = dolores
APOLINAR, 1926 : Colombia*]
• [ssp. lisethae NEUKIRSCHEN, 1995 : Colombia*]
• [ssp. wanningeri NEUKIRSCHEN, 1991 : Colombia*]
• [ssp. zelinde BUTLER, 1869 = inca NEUSTETTER, 1928 = flavidior
NEUSTETTER, 1928 hibrido = confluens NEUSTETTER, 1928 hibrido
= albidior NEUSTETTER, 1908 hibrido : Colombia (Valle-parte
pacífica), Ecuador]
• [ssp. weymeri STAUDINGER, 1897 = gustavi STAUDINGER, 1897 =
submarginatus FASSL, 1912 = sulphureomaculatus FASSL, 1914 =
flavomaculatus SEITZ, 1916 = leucosticta APOLINAR, 1926 =
xanthosticta APOLINAR, 1926 = gerstneri HOLZINGER & HOLZINGER,
1968 hibrido = pseudoweymeri HOLZINGER & HOLZINGER, 1968
hibrido = denhezi HOLZINGER & HOLZINGER, 1968 hibrido = flavissima
HOLZINGER & HOLZINGER, 1968 hibrido : Colombia* (Cauca)]
• [ssp. cordula NEUSTETTER, 1913 = larseni NIEPELT, 1916 = flaveola
JOICEY & KAYE, 1917 hibrido = perijaensis MASTERS, 1973 :
Colombia, Venezuela*]
• [ssp. barinasensis MASTERS, 1973 : Venezuela*]
• [ssp. gadouae BROWN & FERNANDEZ, 1985 = hahneli STAUDINGER,
1885 hibrido : Venezuela*]
• [ssp. alithea HEWITSON, 1869 = haenschi RIFFARTH, 1900 broncus
STICHEL, 1906 = egregia RIFFARTH, 1907 = minor NEUSTETTER,
1907 = neustetteri RIFFARTH, 1908 : Ecuador*, Perú]
Plantas hospederas:
• Passifloraceae :
- Passiflora vitifolia (De Vries, 1987).
- Passiflora biflora (De Vries, 1987).
Visita flores de:
• Cucurbitaceae :
- Psiguria sp. (De Vries, 1987).
114
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Nota:
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Debe prohibirse su
caza y comercio".
Material examinado:
• Nicaragua : Chontales, RAAN, RAAS.
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M. Maes &
B. Hernández (7 ex. col. Museo Entomológico, León; 1 ex. col. M. Carrasco,
España; 2 ex. col. E. Carletti, Argentina; 3 ex. col. J. Hecq, Belgica).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 6/9-II-2000, col. J.M. Maes
& B. Hernández (4 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, VII-2000, col. P.J. Torres (1
ex. col. P.J. Torres, USA).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 26/27-XI-2003 (2 ex.
fotografiados por Richard Lehman).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : San Juan del Norte :
Campamento 5, UTM 17P – 0203608 – 1208350, Bosque secundario jóven,
30-IV /2-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Boca San Carlos :
Campamento 8, UTM – 16P – 0805502 – 1195523, Bosque secundario
maduro, 6/8-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (2 ex. descartados).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Bartola :
Campamento 14, UTM 16P – 0790804 – 1214262, Bosque tropical
húmedo bien conservado, 27/28-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra
Arana (1 ex. descartado).
• Nicaragua : Rio San Juan : San Juan del Norte [Greytown], col.
Muncaster (Citado por Godman & Salvin).
• Nicaragua, Hewitson coll. 79-69 (2 machos, 2 hembras SYNTYPUS de
Heliconia diotrephes HEWITSON 1869, en Natural History Museum,
London).
Heliconius erato ssp. demophoon MENETRIES, 1855 (Fotos p. 264)
+Heliconia demophoon MENETRIES, 1855:86, lam. 2, fig. 4 [Nicaragua].
+Heliconius petiveranus DOUBLEDAY; Godman & Salvin, 1881:153-154
[esta cita tal vez se refiere a Heliconius melpomene].
115
+Heliconius erato LINNAEUS; Godman & Salvin, 1881:160-161 [esta cita tal
vez se refiere a Heliconius doris].
+Heliconius petiverana DOUBLEDAY; Butler, 1900:190.
Heliconius chiriquensis RIFFARTH, 1900 nomen nudum.
+heliconia petivoriana (HEURVITRON); Chaves, 1901:31.
+Heliconius erato petiverana DOUBLEDAY; Maes & Téllez, 1988:79.
+Heliconius erato petiveranus DOUBLEDAY; Berghe, Murray, Schweighofer
& Hale, 1995:38.
+Heliconius erato ssp. petiveranus DOUBLEDAY; Maes, 1999:1368.
+Heliconius erato ssp. petiverana DOUBLEDAY; Maes, 1999:22.
+Heliconius erato ssp. demophoon MENETRIES; Lamas, 2004:268.
Distribución:
• [ssp. cruentus LAMAS, 1998 = punctata BEUTELSPACHER, 1992 no
Neustetter, 1907 : México (Chiapas*, Jalisco)]
• [ssp. petiverana DOUBLEDAY, 1847 = mexicana BOISDUVAL, 1870 =
petiverea RIFFARTH, 1901 nomen nudum : México* (Veracruz), Belice,
Guatemala, Honduras]
• Nicaragua*, Costa Rica, Panamá
• [ssp. chestertonii HEWITSON, 1872 = damysus HOPFFER, 1874 =
molina GROSE-SMITH, 1898 hibrido = nocturna RIFFARTH, 1900
hibrido = extrema KAYE, 1919 nomen nudum = extrema KAYE, 1919
hibrido : Colombia*]
• [ssp. colombina STAUDINGER, 1897 = antigona RIFFARTH, 1900 :
Colombia*]
• [ssp. venus STAUDINGER, 1882 : Colombia*]
• [ssp. dignus STICHEL, 1923 = discerpta STICHEL, 1923 hibrido =
problemata NEUSTETTER, 1928 hibrido = meliorina NEUSTETTER,
1928 hibrido = glaucina NEUSTETTER, 1928 hibrido = elvira NIEPELT,
1928 hibrido : Colombia*]
• [ssp. guarica REAKIRT, 1868 = guayana HERRICH-SCHAFFER, 1865
nomen nudum = euryas BOISDUVAL, 1870 : Colombia*, Venezuela]
116
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
• [ssp. adana TURNER, 1967 = adana SEITZ, 1913 invalido = vitellina
STICHEL, 1919 : Trinidad*]
• [ssp. tobagoensis BARCANT, 1982 : Tobago*]
• [ssp. hydara HEWITSON, 1867 = callycopis (CRAMER, 1777) hibrido =
carolina (HERBST, 1790) = coralii BUTLER, 1877 hibrido = palantia
MOSCHLER, 1883 hibrido = juno RIFFARTH, 1900 hibrido = tristis
RIFFARTH, 1900 hibrido = viculata RIFFARTH, 1900 hibrido = dryope
RIFFARTH, 1900 hibrido = callista RIFFARTH, 1900 hibrido = palantes
RIFFARTH, 1901 nomen nudum = belticopis JOICEY & KAYE, 1917
hibrido = rubrizona JOICEY & KAYE, 1917 hibrido : Panamá, Colombia*,
Surinam, Brasil]
• [ssp. lichyi BROWN & FERNANDEZ, 1985 : Venezuela*]
• [ssp. magnifica RIFFARTH, 1900 : Guiana*]
• [ssp. erato (LINNAEUS, 1758) = vesta (CRAMER, 1777) hibrido =
erythrea (CRAMER, 1777) hibrido = andremona (CRAMER, 1780)
hibrido = udalrica (CRAMER, 1780) hibrido = ulrica (HUBNER, 1816) =
cynisca GODART, 1819 = tellus OBERTHUR, 1902 hibrido = oberthurii
RIFFARTH, 1903 hibrido = fuliginosa RIFFARTH, 1907 = hemicycla
JOICEY & KAYE, 1917 hibrido = protea JOICEY & KAYE, 1917 hibrido =
constricta JOICEY & KAYE, 1917 hibrido = albida JOICEY & KAYE, 1919
= telloides JOICEY & TALBOT, 1925 hibrido = roseoflava NEUSTETTER,
1926 hibrido = fumata NEUSTETTER, 1926 hibrido = latiflava
NEUSTETTER, 1931 hibrido = nigrobasalis NEUSTETTER, 1931 hibrido:
Surinam*, Guiana francesa]
• [ssp. amalfreda RIFFARTH, 1901 = elimaea ERICHSON, 1849 hibrido =
cybelina STAUDINGER, 1897 = leda STAUDINGER, 1897 hibrido =
amalfreda RIFFARTH, 1900 invalido = helena RIFFARTH, 1907 hibrido =
cybelellus JOICEY & KAYE, 1917 hibrido = pyritosa ZIKAN, 1937 =
juanita NEUSTETTER, 1938 hibrido = heydei STAMMESHAUS, 1982 :
Surinam, Guinana francesa, Brasil*]
• [ssp. notabilis SALVIN & GODMAN, 1868 = beata RIFFARTH, 1907
hibrido = rosacea RIFFARTH, 1907 hibrido = ilia NIEPELT, 1908 hibrido
= rothschidi NIEPELT, 1909 hibrido = radiata OBERTHUR, 1916 hibrido
= rubrescens ROBER, 1921 hibrido = flavopunctatus NEUSTETTER,
1925 hibrido : Ecuador*]
• [ssp. etylus SALVIN, 1871 = insignis KAYE, 1916 hibrido : Ecuador*]
• [ssp. cyrbia GODART, 1819 = diformata RIFFARTH, 1900 hibrido = bella
RIFFARTH, 1907 : Ecuador, Perú, “America*”]
• [ssp. microclea KAYE, 1907 = microfluens DESCIMON & MAST, 1971
hibrido : Perú*]
• [ssp. lativitta BUTLER, 1877 = vestalis STAUDINGER, 1885 = ochracea
RIFFARTH, 1907 hibrido = feyeri NIEPELT, 1908 hibrido = anactorina
117
STICHEL, 1923 hibrido = sanguinella STICHEL, 1923 hibrido = perplexa
STICHEL, 1923 hibrido = zoraida NEUSTETTER, 1925 hibrido = aurivillii
BRYK, 1953 hibrido : Ecuador*, Perú, Brasil*]
• [ssp. emma RIFFARTH, 1901 = augusta RIFFARTH, 1901 nomen nudum
= palmata STICHEL, 1906 hibrido = agnata STICHEL, 1906 hibrido :
Ecuador, Perú*]
• [ssp. luscombei LAMAS, 1976 : Perú*]
• [ssp. favorinus HOPFFER, 1874 = pseudamaryllis STAUDINGER, 1897
= eratophylla JOICEY & KAYE, 1917 hibrido = pseudoanacreon
NEUSTETTER, 1932 hibrido : Perú, “Bolivia*”]
• [ssp. amphitrite RIFFARTH, 1901 = simplex RIFFARTH, 1906 hibrido =
sperata RIFFARTH, 1907 hibrido = hyperplea DYAR, 1913 = unipuncta
JOICEY & KAYE, 1917 : Perú*]
• [ssp. venustus SALVIN, 1871 = anactorie DOUBLEDAY, 1847 hibrido =
sanguineus STAUDINGER, 1894 hibrido = ottonis RIFFARTH, 1900
hibrido = locris RIFFARTH, 1901 nomen nudum = diva STICHEL, 1906
hibrido = confluens SEITZ, 1913 hibrido = anacreonides NEUSTETTER,
1925 hibrido = krugeri NEUSTETTER, 1925 hibrido = flavomixta
NEUSTETTER, 1925 hibrido = leonora KRUGER, 1927 hibrido = clelia
NEUSTETTER, 1927 hibrido = henrici KRUGER, 1929 hibrido =
pseudolela NEUSTETTER, 1932 hibrido = denieri HAYWARD, 1939 :
Bolivia*]
• [ssp. reductimacula BRYK, 1953 = venusta BRYK, 1953 : Bolivia, Brasil*]
• [ssp. amazona STAUDINGER, 1897 = vesta HUBNER, 1807 no Cramer,
1777 = philadelphus KIRBY, 1900 = androdaixa SEITZ, 1912 hibrido : Brasil*]
• [ssp. estrella BATES, 1862 : Brasil*]
• [ssp. phyllis (FABRICIUS, 1775) = roxane (CRAMER, 1775) = phyllidis
GROSE-SMITH & KIRBY, 1892 = anacreon GROSE-SMITH & KIRBY,
1892 hibrido = amatus STAUDINGER, 1897 hibrido = artifex STICHEL,
1899 = diffluens RIFFARTH, 1907 = anaitis RIFFARTH, 1907 hibrido =
athene NEUSTETTER, 1909 = miletus D’ALMEIDA, 1928 = cohaerens
HAYWARD, 1931 = alicia SCHWEIZER & KAY, 1941 : Bolivia, Brasil*,
Paraguay, Uruguay, Argentina]
Plantas hospederas:
• Passifloraceae :
- Passiflora talamancensis (De Vries, 1987).
- Passiflora coreacea (De Vries, 1987).
- Passiflora biflora (De Vries, 1987).
118
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Nota:
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Mariposas para caza
de alta intensidad (hasta 10 especimenes por colector por mes)".
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega (Cerro Kilambé), Matagalpa, Managua (Sierras de
Managua, El Crucero, Las Nubes, Montibelli, Reserva Natural El
Chocoyero – El Brujo), Masaya (Catarina, Laguna de Apollo), Granada
(Volcan Mombacho), Isla de Ometepe, Chontales, RAAN (Coco Mine,
Río Waspuk : Rápidos Waula Kombas, Cerro Saslaya, El Hormiguero,
Wani, Bonanza : CICABO, Cerro Banacruz : Las America), RAAN (Nueva
Guinea).
• Nicaragua : Río San Juan : El Castillo, VIII-89, col. F. Reinboldt (1 ex. col.
Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 17/24-III-2000, col.
J.M. Maes, B. Hernández & J. Sunyer (3 machos, 1 hembra col. Museo
Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 21/29-V-2000, col.
B. Hernández & J. Sunyer (1 hembra col. Museo Entomológico, León; 1
hembra col. Javier Sunyer, Managua).
• Nicaragua : Río San Juan : El Castillo (1 ex. basado en foto del
Mariposario de El Castillo, 2003).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (9 ex. col. Museo Entomológico, León; 4 ex. col.
M. Carrasco, España; 16 ex. col. E. Carletti, Argentina; 15 ex. col. J.
Hecq, Belgica; 3 ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 6/9-II-2000, col. J.M. Maes
& B. Hernández (6 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, VII-2000, col. P.J. Torres (3
ex. col. P.J. Torres, USA).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 25-XI-2003 (1 ex.
fotografiado por Richard Lehman).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Bartola : Campamento
11, UTM – 16P – 0791847 – 1209946, hábitat deforestado, potrero
abandonado, 16/17-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (2 ex.
descartados).
119
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Bartola :
Campamento 13, UTM 16P – 0790747 – 1214020, hábitat deforestado,
25-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (2 ex. descartados).
• Nicaragua (TYPUS de Heliconia demophoon MENETRIES 1855).
Heliconius hecale ssp. zuleika HEWITSON, 1853 (Fotos p. 265)
+Heliconia zuleika HEWITSON, 1854:lam. 3, fig. 10 [Nicaragua].
Heliconius jucundus BATES, 1864 (Panamá).
Heliconius xanthicus BATES, 1864 (Panamá).
+Heliconia Zudeika HEWITSON; Boisduval 1870:30.
+Heliconius chrysantis GODMAN y SALVIN, 1881:146 [Nicaragua]
+Heliconius zuleika HEWITSON; Godman & Salvin, 1881:146-148.
+Heliconius zuleika HEWITSON; Butler, 1900:190.
Heliconius zuleika ab. albipunctata RIFFARTH, 1900 (Panamá).
+heliconia zuleika (HEURVITRON); Chaves, 1901:31.
Heliconius zuleika ab. dentata NEUSTETTER, 1907 (Panamá).
+Heliconius hecale zuleika HEWITSON; Ackery & Smiles, 1976:183, 209,
lam. 13-14, fig. 140-141.
+Heliconius hecale f. zuleika HEWITSON; D'Abrera, 1984:312.
+Heliconius hecale ssp. zuleika HEWITSON; De Vries, 1987:196.
+Heliconius hecale zuleika HEWITSON; Maes & Téllez, 1988:79.
+Heliconius hecale ssp. zuleika HEWITSON; Berghe, Murray, Schweighofer
& Hale, 1995:38.
+Heliconius hecale ssp. zuleika HEWITSON; Maes, 1999:1369.
120
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
+Heliconius hecale ssp. zuleika HEWITSON; Luis-Martínez, Llorente-
Bousquets & Vargas-Fernández, 2003:9.
+Heliconius hecale ssp. zuleika HEWITSON; Lamas, 2004:269-270.
Nota:
Distribución:
Heliconius chrysantis representa una forma de transición entre
Heliconius hecale fornarina y Heliconius hecale zuleika.
• [ssp. fornarina HEWITSON, 1854 = bouvieri BOULLET & LE CERF, 1909
= styx NIEPELT, 1921 : México, Guatemala, “America”*]
• [ssp. discomaculatus WEYMER, 1891 : Honduras*]
• ?Guatemala, ?Honduras, Nicaragua, Costa Rica, Panamá
• [ssp. melicerata BATES, 1866 = clara (FABRICIUS, 1793) no Cramer, 1775
= albucilla BATES, 1866 = etholea RIFFARTH, 1901 nomen nudum = zygia
RIFFARTH, 1907 = muzoensis NEUSTETTER, 1909 : Panamá*, Colombia*]
• [ssp. ithaca FELDER & FELDER, 1862 = vittatus BUTLER, 1873 =
marius WEYMER, 1890 = ithaka autores = cajetani NEUSTETTER, 1909
= hero WEYMER, 1912 = indecisa JOICEY & KAYE, 1917 =
sulphureofasciata NEUSTETTER, 1925 = nigroapicalis NEUSTETTER,
1925 : Colombia*]
• [ssp. annetta RIFFARTH, 1900 : Colombia*]
• [ssp. holcophorus STAUDINGER, 1897 = semiphorus STAUDINGER,
1897 = eucherius WEYMER, 1906 : Colombia*]
• [ssp. anderida HEWITSON, 1853 = zagora RIFFARTH, 1901 nomen nudum
= rebeli NEUSTETTER, 1907 = estebana KAYE, 1914 : Venezuela*]
• [ssp. barcanti BROWN, 1976 : Venezuela*]
• [ssp. rosalesi BROWN & FERNANDEZ, 1976 : Venezuela*]
• [ssp. clearei HALL, 1930 : Guiana*]
• [ssp. vetustus BUTLER, 1873 = clarissa RIFFARTH, 1901 nomen nudum:
Guiana*]
• [ssp. hecale (FABRICIUS, 1776) = pasithoe (CRAMER, 1775) no
Linnaeus, 1767 = fulvescens LATHY, 1906 : Guiana, Surinam*]
• [ssp. australis BROWN, 1976 : Ecuador*]
• [ssp. quitalena HEWITSON, 1853 : Ecuador*]
• [ssp. sisyphus SALVIN, 1881 = jonas WEYMER, 1894 : Perú*].
• [ssp. felix WEYMER, 1894 = concors WEYMER, 1894 = versicolor
WEYMER, 1894 = umbrina NEUSTETTER, 1931 hibrido : Perú*]
121
• [ssp. humboldti NEUSTETTER, 1928 = alexander NEUSTETTER, 1928 :
Perú*]
• [ssp. shanki LAMAS & BROWN, 1976 : Perú*]
• [ssp. zeus NEUKIRCHEN, 1995 = concors WEYMER, 1894 en parte :
Bolivia*]
• [ssp. latus RIFFARTH, 1900 = xinguensis NEUSTETTER, 1925 : Brasil*]
• [ssp. metellus WEYMER, 1894 = boyi ROBER, 1923 : Brasil*]
• [ssp. naxos NEUKIRCHEN, 1998 : Brasil*]
• [ssp. nigrofasciatus WEYMER, 1894 : Brasil*]
• [ssp. paraensis RIFFARTH, 1900 : Brasil*]
• [ssp. paulus NEUKIRCHEN, 1998 : Brasil*]
• [ssp. sulphureus WEYMER, 1894 = denticulatus RIFFARTH, 1907 =
subsulphuratus ROBER, 1919 nomen dubius : Brasil*]
• [ssp. novatus BATES, 1867 = schulzi RIFFARTH, 1899 = schultzi SEITZ,
1924 : Brasil*]
• [ssp. ennius WEYMER, 1891 : Brasil*]
Plantas hospederas:
• Passifloraceae :
- Passiflora auriculata (De Vries, 1987).
- Passiflora oerstedii (De Vries, 1987).
- Passiflora platyloba (De Vries, 1987).
- Passiflora vitifolia (De Vries, 1987).
Visita flores de:
• Chrysobalanaceae :
- Licania sp.
• Cucurbitaceae :
- Gurania sp. (De Vries, 1987).
- Anguria sp.
- Psiguria sp. (De Vries, 1987).
• Rubiaceae :
- Cephaelis sp.
- Hamelia sp.
• Verbenaceae :
- Lantana sp.
122
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Enemigos naturales:
• Hymenoptera : Formicidae : Ectatomma sp.
Material examinado:
• Nicaragua : León, Managua, Masaya, Granada, Ometepe, Rivas,
Chontales, RAAN, RAAS.
• Nicaragua : Río San Juan : El Castillo (1 ex. basado en foto del
Mariposario de El Castillo, 2003).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M. Maes &
B. Hernández (9 ex. col. Museo Entomológico, León; 2 ex. col. M. Carrasco,
España; 3 ex. col. E. Carletti, Argentina; 4 ex. col. J. Hecq, Belgica).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 6/9-II-2000, col. J.M. Maes
& B. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, VII-2000, col. P.J. Torres (1
ex. col. P.J. Torres, USA).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, XI-2003 (1 ex. fotografiado
por Jean-Michel Maes).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 25/27-XI-2003 (3 ex.
fotografiados por Richard Lehman).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : San Juan del Norte :
Campamento 5, UTM 17P – 0203608 – 1208350, Bosque secundario jóven,
30-IV /2-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Caño Negro :
Campamento 7, UTM – 17P – 0182068 – 1220102, Bosque tropical
húmedo bien conservado, 6/7-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana
(1 ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Boca San Carlos :
Campamento 9, UTM – 16P – 0804520 – 1200254, Bosque secundario
jóven con predominencia de Maranthaceae (Calathea sp) y Musaceae,
9/11-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (2 ex. descartados).
• Nicaragua, col. T. Bridges, Godman & Salvin coll. 1913-2 (HOLOTYPUS
de Heliconius chrysanthis GODMAN & SALVIN 1881).
• Nicaragua, Hewitson coll. 79-69 (2 machos y 1 hembra SYNTYPUS de
Heliconius zuleika HEWITSON 1853).
Heliconius ismenius LATREILLE, 1817 (Fotos p. 268)
Heliconius ismenius ssp. telchinia DOUBLEDAY, 1847.
123
Heliconia telchinia DOUBLEDAY, 1847:104, lam. 14, fig. 4 [Honduras].
+Heliconius telchinia DOUBLEDAY & HEWITSON; Godman & Salvin,
1881:149-150.
+Heliconius ismenius ssp. telchina DOUBLEDAY; Van Den Berghe, Murray,
Schweighofer & Hale,1995:38.
+Heliconius ismenius ssp. telchina DOUBLEDAY; Maes, 1999:1369-1370.
+Heliconius ismenius ssp. telchina DOUBLEDAY; Van Den Berghe & Maes,
1999:7.
Heliconius ismenius ssp. clarescens BUTLER, 1875.
Heliconius clarescens BUTLER, 1875:223 [Panamá].
+Heliconius ismenius clarescens BUTLER; Maes, 1992:11.
+Heliconius ismenius ssp. clarescens BUTLER; Maes, 1999:1369-1370.
Distribución:
• ssp. telchinia DOUBLEDAY, 1847 : México, Belice, Guatemala,
Honduras*, Nicaragua, Costa Rica, Panamá
• ssp. clarescens BUTLER, 1875 : Nicaragua, Costa Rica, Panamá*
• [ssp. fasciatus GODMAN & SALVIN, 1877 : Panamá*]
• [ssp. ismenius LATREILLE, 1817 = fritschei MOSCHLER, 1872 = ocanna
BUCHECKER, 1880 = faunus STAUDINGER, 1885 = antioquensis
STAUDINGER, 1885 = hermanni RIFFARTH, 1899 = distincta
RIFFARTH, 1901 nomen nudum = immoderata STICHEL, 1906 =
albofasciatus NEUSTETTER, 1907 = defasciatus NEUSTETTER,1909 =
abadiae APOLINAR, 1926 : Colombia, “Suramerica”*]
• [ssp. occidentalis NEUSTETTER, 1928 : Colombia*]
• [ssp. immoderata STICHEL : Colombia]
• [ssp. metaphorus WEYMER, 1883 = catalina RIFFARTH, 1901 nomen
nudum = hoppi NEUSTETTER, 1928 hibrido : Colombia, Ecuador*]
• [ssp. tilletti BROWN & FERNANDEZ, 1976 : Venezuela*]
• [ssp. boulleti NEUSTETTER, 1928 = sticheli BOULLET & LE CERF, 1909
invalido : Guiana Francesa*]
124
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Plantas hospederas:
• Passifloraceae :
- Passiflora alata (De Vries, 1987).
- Passiflora pedata (De Vries, 1987).
- Passiflora ambigua (De Vries, 1987).
- Passiflora platyloba (De Vries, 1987).
Visita flores de:
• Cucurbitaceae :
- Psiguria sp. (De Vries, 1987).
- Gurania sp. (De Vries, 1987).
Material examinado:
ssp. telchina DOUBLEDAY, 1847 :
• Nicaragua : Matagalpa (Fuente Pura, Selva Negra), Masaya (Laguna de
Apoyo), Isla de Ometepe, Chontales.
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 21/29-V-2000, col.
B. Hernández & J. Sunyer (1 macho col. Museo Entomológico, León).
ssp. clarescens BUTLER, 1875 :
• Nicaragua : Isla de Ometepe, 15-VIII-89, col. F. Reinboldt (1 ex. col.
Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 25/26-XI-2003 (2 ex.
fotografiados por Richard Lehman).
Heliconius melpomene ssp. rosina BOISDUVAL, 1870 (Fotos p. 270)
Heliconia rosina BOISDUVAL, 1870 (Costa Rica, “México”).
+Heliconius melpomene LINNAEUS; Godman & Salvin, 1881:154.
+Heliconius melpomene ssp. rosina BOISDUVAL; Maes, 1999:1370.
125
Distribución:
• México, Nicaragua, Costa Rica*, Panamá
• [ssp. vulcanus BUTLER, 1865 = fumosa NEUSTETTER, 1925 hibrido :
Panamá*]
• [ssp. bellula TURNER, 1971 = bellula STICHEL, 1923 invalido = permira
STICHEL, 1923 hibrido = degener STICHEL, 1923 hibrido = anacreontica
STICHEL, 1923 hibrido = perrara STICHEL, 1923 hibrido = parva
NEUSTETTER, 1928 hibrido = mocoa BROWER, 1996 : Colombia*]
• [ssp. flagrans STICHEL, 1919 : Trinidad*]
• [ssp. tessa BARCANT, 1982 : Tobago*]
• [ssp. anduzei BROWN & FERNANDEZ, 1985 : Venezuela*]
• [ssp. pyrforus KAYE, 1907 = immarginata NEUSTETTER, 1938 :
Guiana*]
• [ssp. melpomene (LINNAEUS, 1758) = lucia (STOLL, 1781) = tyche
BATES, 1862 hibrido = hippolyte BATES, 1862 hibrido = rufolimbatus
BUTLER, 1873 hibrido = mutabilis BUTLER, 1877 hibrido = funebris
MOSCHLER, 1877 hibrido = amor STAUDINGER, 1885 hibrido = erebia
RIFFARTH, 1900 hibrido = atrosecta RIFFARTH, 1900 = lucinda
RIFFARTH, 1900 hibrido = melpomenides RIFFARTH, 1900 hibrido =
karschi RIFFARTH, 1900 hibrido = melanippe RIFFARTH, 1900 hibrido =
diana RIFFARTH, 1900 hibrido = gaea RIFFARTH, 1901 nomen nudum
= jussa RIFFARTH, 1901 nomen nudum = justina RIFFARTH, 1901
nomen nudum = collis JOICEY & KAYE, 1917 hibrido = primus JOICEY
& KAYE, 1917 hibrido = melpina JOICEY & KAYE, 1917 hibrido =
dianides JOICEY & KAYE, 1917 hibrido = elegantula JOICEY & KAYE,
1917 hibrido = maris JOICEY & KAYE, 1917 hibrido = eltringhami
JOICEY & KAYE, 1917 hibrido = compacta JOICEY & KAYE, 1919
hibrido = faivrei JOICEY & KAYE, 1919 hibrido = flavorubra
NEUSTETTER, 1926 hibrido = lydia NEUSTETTER, 1926 hibrido =
luteipicta NEUSTETTER, 1926 hibrido = aurelia NEUSTETTER, 1926
hibrido = bang-haasi NEUSTETTER, 1926 hibrido = rubroflammea
NEUSTETTER, 1927 hibrido = laurentina NEUSTETTER, 1927 hibrido =
rufolinea NEUSTETTER, 1928 hibrido = trimacula NEUSTETTER, 1931
hibrido: “America”*, Venezuela, Guiana, Surinam, Guiana francesa,
Brasil]
• [ssp. meriana TURNER, 1967 nombre de remplazo = cybele (CRAMER,
1777) no Fabricius, 1775 = deinia MOSCHLER, 1877 hibrido = faustina
STAUDINGER, 1885 hibrido = eulalia RIFFARTH, 1900 hibrido =
obscurata RIFFARTH, 1907 = fascinatrix SEITZ, 1912 hibrido = faustalia
JOICEY & KAYE, 1917 hibrido = negroida JOICEY & KAYE, 1917 hibrido
= cybeleia JOICEY & KAYE, 1919 hibrido = lavinia NEUSTETTER, 1926
126
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
hibrido = alba STAMMESHAUS, 1982 : Surinam*, Guiana francesa]
• [ssp. thelxiopeia STAUDINGER, 1897 = aglaopeia STAUDINGER, 1897 =
augusta RIFFARTH, 1900 hibrido = judith RIFFARTH, 1901 nomen nudum
= milesia RIFFARTH, 1901 nomen nudum = thelxiope JOICEY & KAYE,
1917 hibrido = lucindella JOICEY & KAYE, 1917 hibrido = majestica
JOICEY & KAYE, 1917 hibrido = stygianus JOICEY & KAYE, 1917 hibrido
= negroidens JOICEY & KAYE, 1917 hibrido = athalia NEUSTETTER,
1927 hibrido = penelopides NEUSTETTER, 1927 hibrido = nigrointerrupta
NEUSTETTER, 1931 hibrido : Surinam, Guiana francesa*].
• [ssp. plesseni RIFFARTH, 1907 = unimaculata HEWITSON, 1869 hibrido
= radiatus RIFFARTH, 1901 nomen nudum = rubicunda NIEPELT, 1907
hibrido = pura NIEPELT, 1907 = niepelti RIFFARTH, 1907 hibrido =
adonis RIFFARTH, 1907 hibrido = corona NIEPELT, 1908 = diadema
NIEPELT, 1908 hibrido = fraterna NIEPELT, 1909 = virgo OBERTHUR,
1916 = dido NEUSTETTER, 1925 hibrido = clytie NEUSTETTER, 1927
hibrido = mimetica NEUSTETTER, 1928 hibrido : Ecuador*]
• [ssp. malleti LAMAS, 1988 = iris RIFFARTH, 1907 hibrido = isolda
NIEPELT, 1908 hibrido = adonides NIEPELT, 1908 hibrido = rubripicta
NIEPELT, 1908 hibrido = gisela NIEPELT, 1908 hibrido = anna
NEUSTETTER, 1909 hibrido = dione NEUSTETTER, 1909 hibrido =
gratiosa NIEPELT, 1909 hibrido = rufata STICHEL, 1923 hibrido =
aglaspis STICHEL, 1923 hibrido = aurofasciata NEUSTETTER, 1928
hibrido = paula NEUSTETTER, 1928 hibrido = paulina NIEPELT, 1928
hibrido = carminata NIEPELT, 1928 hibrido : Ecuador* ]
• [ssp. ecuadorensis EMSLEY, 1964 = ecuadorensis NEUSTETTER, 1909
invalido = equatorensis SEITZ, 1912 = equadoriensis SEITZ, 1913 :
Ecuador*]
• [ssp. cytherea HEWITSON, 1869 = modesta RIFFARTH, 1900 hibrido =
hypna RIFFARTH, 1901 nomen nudum = sticheli RIFFARTH, 1907
hibrido = tenuistriga KAYE, 1920 : Ecuador*, Perú]
• [ssp. aglaope FELDER & FELDER, 1862 = mirabilis RIFFARTH, 1900
hibrido = riffarthi STICHEL, 1906 hibrido = rubescens STICHEL, 1906
hibrido = cognata RIFFARTH, 1907 = flavotenuiata NEUSTETTER, 1931
= magnimaculata NEUSTETTER, 1932 hibrido = daira NEUSTETTER,
1932 hibrido : Ecuador, Perú, “Brasil”*]
• [ssp. amaryllis FELDER & FELDER, 1862 = pseudo-penelamanda
MICHAEL, 1912 hibrido = melpophylla JOICEY & KAYE, 1917 hibrido :
Perú, “Brasil”*]
• [ssp. michellae NEUKIRCHEN, 1997 : Perú*]
• [ssp. xenoclea HEWITSON, 1853 = batesi RIFFARTH, 1900 = superba
LATHY, 1906 hibrido = confluens LATHY, 1906 hibrido = zio ROBER,
1919 hibrido = integra DESCIMON & MAST, 1971 hibrido : “localidad no
definida”*, Perú]
127
• [ssp. schunkei LAMAS, 1976 = rubra STICHEL, 1906 invalido = incarnata
STICHEL, 1906 nomen nudum : Perú]
• [ssp. euryades RIFFARTH, 1900 = rubrica STICHEL, 1919 hibrido :
Perú*]
• [ssp. burchelli POULTONI, 1910 = curvifascia TALBOT, 1928 hibrido :
Brasil*]
• [ssp. intersectus NEUSTETTER, 1928 : Brasil*]
• [ssp. madeira RILEY, 1919 : Brasil*]
• [ssp. thelxiope (HUBNER, 1806) : Brasil*]
• [ssp. vicina MENETRIES, 1857 : Brasil*]
• [ssp. nanna STICHEL, 1899 = bidentatus RIFFARTH, 1901 nomen
nudum = mayi D’ALMEIDA, 1928 : Brasil*]
• [ssp. penelope STAUDINGER, 1894 = pluto STAUDINGER, 1897 hibrido
= margarita RIFFARTH, 1900 hibrido = praxedis NEUSTETTER, 1925
hibrido = noctis NEUSTETTER, 1926 hibrido = exellens NEUSTETTER,
1926 hibrido = aida NEUSTETTER, 1926 hibrido = amneris
NEUSTETTER, 1926 hibrido = rufofascia NEUSTETTER, 1926 hibrido =
obscurifascia TALBOT, 1928 hibrido = flavodiscalis NEUSTETTER, 1931
hibrido : Bolivia*, Brasil]
• [ssp. amandus GROSE-SMITH & KIRBY, 1892 = pelopeia
STAUDINGER, 1894 hibrido = penelamanda STAUDINGER, 1894
hibrido = aphrodyte STAUDINGER, 1897 hibrido = penelopeia
STAUDINGER, 1897 = flammea NIEPELT, 1925 hibrido = biedermanni
NIEPELT, 1926 hibrido = amandoides NEUSTETTER, 1926 hibrido =
carnea NEUSTETTER, 1926 hibrido : Bolivia*]
Plantas hospederas:
• Passifloraceae :
- Passiflora menispermifolia (De Vries, 1987).
- Passiflora oerstedi (De Vries, 1987).
Visita flores de:
• Cucurbitaceae :
- Psiguria sp.
• Rubiaceae :
- Hamelia sp. (De Vries, 1987).
• Verbenaceae :
- Lantana sp. (De Vries, 1987).
128
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
• Vitaceae :
- Cissus sp. (De Vries, 1987).
Material examinado:
• Nicaragua : RAAN, RAAS.
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (4 ex. col. Museo Entomológico, León; 1 ex. col.
R. Brabant, Belgica; 1 ex. col. E. Carletti, Argentina; 1 ex. col. M.
Carrasco, España; 2 ex. col. J. Hecq, Belgica).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 6/9-II-2000, col. J.M. Maes
& B. Hernández (0 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 27-XI-2003 (1 ex.
fotografiado por Richard Lehman).
• Nicaragua : Rio San Juan : San Juan del Norte [Greytown], col.
Muncaster (Citado por Godman & Salvin).
Heliconius sapho ssp. leuce DOUBLEDAY, 1847 (Fotos p. 271)
Ajantis sappho HUBNER, 1831 (pre-ocupado por Drury, 1782).
Heliconia leuce DOUBLEDAY, 1847:102 ['Brasil'].
Heliconius leuce BATES, 1864 (Guatemala) (pre-ocupado por Doubleday, 1847).
Heliconius leuce DOUBLEDAY; Godman & Salvin, 1881:156-157, lam. XVIII,
figs. 3-4.
+Heliconius sapho leuce DOUBLEDAY; Brown & Benson, 1975.
+Heliconius sapho leuce DOUBLEDAY; Maes & Téllez, 1988:79.
+Heliconius sapho ssp. leuce DOUBLEDAY; Maes, 1999:1370.
Distribución:
• México, Belice, Guatemala, Honduras, Nicaragua, Costa Rica
• [ssp. sapho DRURY, 1782 : “Jamaica”*, Panamá]
• [ssp. hewitsoni HEWITSON, 1875 = hewitsoni STAUDINGER, 1876 no
Hewitson, 1875 : Panamá*]
• [ssp. chocoensis BROWN & BENSON, 1975 : Colombia*]
• [ssp. candidus BROWN, 1976 : Ecuador*]
129
Nota:
Lamas (2004) considera Heliconius eleuchia HEWITSON, 1854
como una especie distinta, con 3 subespecies: eleuchia HEWITSON,
1854, descrita de Colombia; eleusinus STAUDINGER, 1885, descrita
de Colombia también y primularis BUTLER, 1869, descrita del
Ecuador.
Lamas (2004) considera Heliconius congener WEYMER, 1890 como
una especie distinta, con 3 subespecies : congener WEYMER, 1890,
descrita del Ecuador; aquilonarius BROWN, 1976, descrita de
Colombia y ocannensis STICHEL, descrita también de Colombia.
Plantas hospederas:
• Passifloraceae :
- Passiflora pittieri (De Vries, 1987).
Visita flores de:
• Cucurbitaceae :
- Anguria sp.
- Psiguria sp. (De Vries, 1987).
Nota:
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Debe prohibirse su
caza y comercio".
Material examinado:
• Nicaragua : Chontales, col. T. Belt (Citado por Godman & Salvin).
• Nicaragua : Río San Juan : El Castillo, VIII-89, col. F. Reinboldt (1 ex. col.
Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : El Castillo (1 ex. basado en foto del
Mariposario de El Castillo, 2003).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León; 1 ex. col.
J. Hecq, Belgica).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 6/9-II-2000, col. J.M. Maes
& B. Hernández (2 ex. col. Museo Entomológico, León).
130
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Heliconius sara ssp. fulgidus STICHEL, 1906 (Fotos p. 272)
+Heliconius magdalena BATES; Godman & Salvin, 1881:159.
Heliconius fulgidus STICHEL, 1906 [Costa Rica].
+Heliconius sara ssp. fulgidus STICHEL; Maes, 1999:1370.
Distribución:
• [ssp. veraepacis BATES, 1864 : Guatemala*]
• Guatemala, Honduras, Nicaragua, Costa Rica*, Panamá
• [ssp. theudela HEWITSON, 1874 : Costa Rica, Panamá*]
• [ssp. magdalena BATES, 1864 = albimaculata STAUDINGER, 1897 =
albula RIFFARTH, 1900 = lilianae EMSLEY, 1965 nomen nudum :
Panamá*, Colombia*, Venezuela].
• [ssp. williami NEUKIRCHEN, 1994 : Trinidad*].
• [ssp. brevimaculata RIFFARTH, 1901 = brevimaculata STAUDINGER,
1897 invalido : Colombia*]
• [ssp. elektra NEUKIRCHEN, 1998 : Colombia*]
• [ssp. sara (FABRICIUS, 1793) = rhea (CRAMER, 1775) no Poda, 1761 =
thamar (HUBNER, 1806) = albilinea RIFFARTH, 1899 = praesignis STICHEL,
1919 = nana STAMMESHAUS, 1982 : “Guyana”*, Surinam, Brasil]
• [ssp. sprucei BATES, 1864 : Ecuador*, Perú]
• [ssp. apseudes (HUBNER, 1813) = apseudes (HUBNER, 1808) nomen
nudum : Brasil*]
Plantas hospederas:
• Passifloraceae :
- Passiflora auriculata (De Vries, 1987).
Visita flores de:
• Cucurbitaceae :
- Psiguria sp. (De Vries, 1987).
• Rubiaceae :
- Hamelia sp. (De Vries, 1987).
- Palicourea sp. (De Vries, 1987).
• Verbenaceae:
- Lantana sp. (De Vries, 1987).
131
Nota:
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Debe prohibirse su
caza y comercio".
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega (Río Bocay : Grutas de Tunawalán), Chontales, RAAN.
• Nicaragua : Río San Juan : El Castillo, VIII-89, col. F. Reinboldt (3 ex. col.
Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (2 ex. col. Museo Entomológico, León) (1 ex. col.
J. Hecq, Belgica).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, VII-2000, col. P.J. Torres (4
ex. col. P.J. Torres, USA).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 26-XI-2003 (1 ex.
fotografiado por Richard Lehman).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Indio : Puesto de
control MARENA Dos Bocas : Campamento 1, UTM 17P – 0185272 –
1222665, alt. 33 m, hábitat deforestado, 15/18-IV-2004, col. Marvin
Torrez & Sandra Arana (1 ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Boca San Carlos :
Campamento 9, UTM – 16P – 0804520 – 1200254, Bosque secundario
jóven con predominencia de Maranthaceae (Calathea sp) y Musaceae,
9/11-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. descartado).
Laparus doris ssp. viridis (STAUDINGER, 1885) (Fotos p. 273)
Heliconius viridis STAUDINGER, 1885 [Panamá].
Heliconius erato var. eratonius STAUDINGER, 1897 [Panamá].
Heliconius erato var. transiens STAUDINGER, 1897 [Honduras].
Heliconius erato luminosus RIFFARTH, 1901 [Panamá].
Nota:
132
Jean Michel MAES.
Esta especie presenta tres formas cromáticas que vuelan juntas:
azul, roja y verde.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Distribución:
• México, Honduras, Nicaragua (reporte nuevo), Costa Rica, Panamá*.
• [ssp. dives (OBERTHUR, 1920) = viridana (STICHEL, 1906) = suavior
(KAYE, 1914) = fascinator (KAYE, 1914) = alberato (AVINOFF, 1926) =
azurea (AVINOFF, 1926) : Colombia*, Venezuela]
• [ssp. doris (LINNAEUS, 1771) = quirina (CRAMER, 1775) = amathusia
(CRAMER, 1777) = delila (HUBNER, 1913) = crenis (HUBNER, 1816) =
brylle (HUBNER, 1821) = dorimena (DOUBLEDAY, 1847) = mars
(STAUDINGER, 1885) = metharmina (STAUDINGER, 1897) = tecta
(RIFFARTH, 1900) = doris-caerulea (RIFFARTH, 1901) = rubra
(STICHEL, 1906) = nigra (STICHEL, 1906) = caeruleatus (STICHEL,
1906) = albina (BOULLET & LE CERF, 1909) = le moulti (BOULLET & LE
CERF, 1910) = gibbisi (KAYE, 1919) = dialis (STICHEL, 1923) =
albescens (NEUSTETTER, 1926) : Guiana, Surinam*, Guiana Francesa,
Perú, Bolivia]
• [ssp. obscurus (WEYMER, 1891) = aristomache (RIFFARTH, 1901) :
Colombia*, Ecuador]
Planta hospedera:
• Passifloraceae :
- Passiflora ambigua (De Vries, 1987).
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega : Río Bocay : 18 Km SW Ayapal : Cerro Kum, 650
m, 28/31-V-1999, col. E. Van den Berghe (1 ex forma roja, 1 ex. forma
azul en col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, XI-2003 (1 ex observado por
Jean-Michel Maes).
• Nicaragua : Río San Juan : 2002, col. FUNDAR (1 ex forma roja en col.
Museo Entomológico, León).
SUBFAMILIA MORPHINAE
Mariposas de gran tamaño, de coloración azul metálica, los
Morphinae, llamadas mariposas de la suerte, son entre las más vistosas del
mundo. Su distribución geográfica es exclusivamente neotropical. De
Nicaragua están reportadas siete especies, de las cuales cinco del género
Morpho.
133
Las plantas hospederas son de las familias Arecaceae, Poaceae,
Fabaceae, Mimosaceae, Sapindaceae y otras. Las larvas son muy peludas
y de coloración vistosa. La cabeza es peluda. La extremidad del abdomen
puede presentar dos filamentos a veces muy desarrollados. Las pupas son
ovaladas.
Antirrhea philoctetes ssp. lindigii FELDER & FELDER, 1862 (Fotos p. 274)
Papilio miltiades FABRICIUS, 1793:66 (“localidad no definida”) (pre-ocupado
por Herbst, 1788).
Antirrhaea lindigii FELDER, 1862:425 [Colombia].
+Antirrhaea Philopaemen FELDER; Boisduval, 1870:61.
+Antirrhaea miltiades FABRICIUS; Godman & Salvin, 1880:70, lam. VII, figs. 1-2.
+Antirrhea miltiades FABRICIUS; Maes, 1996:8.
+Antirrhea miltiades (FABRICIUS); Maes, 1999:1382.
Distribución:
• [ssp. casta BATES, 1865 : México, Guatemala*].
• Honduras, Nicaragua (Monroe, Ross & Williams, 1967), Costa Rica,
Panamá, Colombia*.
• [ssp. tomasia BUTLER, 1875 : Panamá*].
• [ssp. philaretes FELDER & FELDER, 1862 = philopoemen FELDER &
FELDER, 1862 : Colombia*].
• [ssp. intermedia SALAZAR, CONSTANTINO & LOPEZ, 1998 =
interruptus BRYK, 1953 invalido : Colombia*, Perú].
• [ssp. ulei STRAND, 1912 : Venezuela*].
• [ssp. philoctetes (LINNAEUS, 1758) = morna (FABRICIUS, 1775) =
scoparia BUTLER, 1870 : “Indiis”*, ?Surinam].
• [ssp. avernus HOPFFER, 1874 = apoxyomenes FRUHSTORFER, 1912:
Perú*].
• [ssp. theodori FRUHSTORFER, 1907 : Brasil*].
• [ssp. murena STAUDINGER, 1886 = intermedia ZIKAN &
WYGODZINSKY, 1948 nomen nudum : Brasil*].
134
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Planta hospedera:
• Arecaceae : Geonoma longivaginata.
Material examinado:
• Nicaragua : Chontales, col. Janson (Citado por Godman & Salvin).
• Nicaragua : Zelaya : Coco Mina, 14°35 N - 84°46 W, 340 m, 25-XI-97, col.
J.M. Maes & B. Hernández (3 machos Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Zelaya : Sulum, 14°15 N - 84°36 W, I-96, col. J.M. Maes & J.
Hernández (2 machos, 1 hembra Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Zelaya : Río Las Latas, 14°04 N - 88°33 W, 220 m, 2-VI-97,
col. J.M. Maes & B. Hernández (1 macho Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 50 m, 10/20-XI-1999, col.
J.M. Maes & B. Hernández (2 machos, 1 hembra Museo Entomológico,
León) (1 ex. col. E. Carletti, Argentina).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, VII-2000, col. P.J. Torres (1
ex. col. P.J. Torres, USA).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, XI-2003 (1 ex. fotografiado
por Jean-Michel Maes).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 24-XI-2003 (1 ex.
fotografiado por Richard Lehmann).
Caerois gerdrudtus (FABRICIUS, 1792) (Fotos p. 276)
Papilio gerdrudtus FABRICIUS, 1792:72 (Localidad no definida).
Caerois vespertilio THIEME, 1903 (Ecuador).
+Caerois gertrudtus (FABRICIUS); Maes, 1996:9.
+Caerois gertrudtus (FABRICIUS); Maes, 1999:1382.
Distribución:
• Nicaragua, Costa Rica, Panamá, Colombia, Ecuador.
Planta hospedera:
• Arecaceae :
- Elaeis guineensis (palma africana)
- Socratea durisima.
135
Material examinado:
• Nicaragua : Zelaya : Sulum, 14°15 N - 84°36 W, I-96, col. J.M. Maes & J.
Hernández (2 machos Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Zelaya : RAAN : Siuna : El Hormiguero, UTM 16P 0728458
– 1518733, 128 m, 25-II-2004, col. J.M. Maes (1 ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 21/29-V-2000, col.
B. Hernández & J. Sunyer (1 hembra col. Museo Entomológico, León).
Morpho deidamia ssp. polybaptus BUTLER, 1874 (Fotos p. 276)
Morpho polybaptus BUTLER, 1874 (Costa Rica).
+Morpho granadensis FELDER; Godman & Salvin, 1881:118-119, lam. XI,
fig. 3.
+Morpho granadensis amaryllis LE MOULT & REAL, 1962 (Nicaragua).
+Morpho granadensis ssp. polybaptus BUTLER; De Vries, 1987:244, lam.
38, figs. 1-2.
+Morpho granadensis ssp. polybatus BUTLER; Maes, 1998:40.
+Morpho granadensis ssp. polybatus BUTLER; Maes, 1999:1383.
+Morpho granadensis ssp. polybatus BUTLER; Maes, 2000:24.
+Morpho granadensis ssp. polybaptus BUTLER; Lamas, 2004:194.
Distribución:
• Nicaragua, Costa Rica*, Panamá.
• [ssp. granadensis FELDER & FELDER, 1867 = candelariae
STAUDINGER, 1876 = humboldti LE MOULT & REAL, 1962 = pudicitia
LE MOULT & REAL, 1962 = quitensis LE MOULT & REAL, 1962 =
clypeaster LE MOULT & REAL, 1962 = astralis LE MOULT & REAL, 1962
: Panamá, Colombia*].
• [ssp. hermione ROBER, 1903 = nausikaa WEBER, 1944 = smaragdina
LE MOULT & REAL, 1962 = amethystina LE MOULT & REAL, 1962 :
Colombia*].
136
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
• [ssp. lycanor FRUHSTORFER, 1907 = siphra NIEPELT, 1928 =
hemerocallis LE MOULT & REAL, 1962 : Colombia, Ecuador*].
• [ssp. guaraura LE CERF, 1925 = le cerfi LE MOULT, 1926 = depunctata
LE MOULT & REAL, 1962 = nigrapex LE MOULT & REAL, 1962 = thiriodi
LE MOULT & REAL, 1962 = stenochilus LE MOULT & REAL, 1962 :
Venezuela*].
• [ssp. deidamia (HUBNER, 1819) = achilles CRAMER, 1775 no Linnaeus,
1758 = erica FRUHSTORFER, 1907 = praenestina FRUHSTORFER,
1913 = schematica LE MOULT & REAL, 1962 = faroensis LE MOULT &
REAL, 1962 : Venezuela, Surinam*, Brasil (Pará)].
• [ssp. diomedes WEBER, 1944 : Perú*].
• [ssp. pyrrhus STAUDINGER, 1887 = snamenskii WEBER, 1944 =
pyrrhoides LE MOULT & REAL, 1962 = inmixta LE MOULT & REAL,
1962: Perú*].
• [ssp. electra ROBER, 1903 = oxypterus LE MOULT & REAL, 1962 =
tenuimarginata LE MOULT & REAL, 1962 = songoana LE MOULT &
REAL, 1962 : Bolivia*].
• [ssp. steinbachi LE MOULT & REAL, 1962 = brundini LE MOULT & REAL,
1962 = meridionalis LE MOULT & REAL, 1962 : Bolivia*].
• [ssp. diffusa LE MOULT & REAL, 1962 : Brasil (Maranhao*)].
• [ssp. neoptolemus WOOD, 1863 = neoptolemus BATES, 1865 no Wood,
1863 = briseis FELDER & FELDER, 1867 = jason WEBER, 1944 =
grambergi WEBER, 1944 = xenolemus LE MOULT & REAL, 1962 =
ophthalmophorus LE MOULT & REAL, 1962 = ortholemus LE MOULT &
REAL, 1962 = paralemus LE MOULT & REAL, 1962 : Colombia, Ecuador,
Perú, Brasil (Amazonas)].
Plantas hospederas:
• Fabaceae :
- Machaerium seemani.
Material examinado:
• Nicaragua : Chontales, col. T. Belt (Citado por Godman & Salvin).
• Nicaragua : Zelaya : Río Las Latas, 14°04 N - 88°33 W, 220 m, 2-VI-97,
col. J.M. Maes & B. Hernández (2 machos, 1 hembra Museo
Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 50 m, 10/20-XI-1999, col.
J.M. Maes & B. Hernández (4 machos Museo Entomológico, León).
• Nicaragua (TYPUS de Morpho granadensis amaryllis LE MOULT &
REAL, 1962).
137
Morpho helenor ssp. montezuma GUENEE, 1859 (Fotos p. 277)
Morpho montezuma GUENEE, 1859 (México).
Morpho hyacinthus BUTLER, 1866 (Honduras).
+Morpho peleides KOLLAR; Godman & Salvin, 1881:119-121.
+Morpho hyacinthus BUTLER; Butler, 1900:189.
+morpho hyacinthus (BUTTER); Chaves, 1901:42.
+Morpho hyacinthus f. crispitaenia FRUHSTORFER, 1907 (Honduras).
+Morpho peleides pudicis FRUHSTORFER, 1907 (Nicaragua).
+Morpho zela FRUHSTORFER, 1912 (México).
+Morpho montezuma f. stellaris LE MOULT & REAL, 1962 (México).
+Morpho hondurensis LE MOULT & REAL, 1962 (Honduras).
+Morpho hyacinthus f. decolor LE MOULT & REAL, 1962 (Honduras).
+Morpho crispitaenia f. quiriguensis LE MOULT & REAL, 1962 (Guatemala).
+Morpho crispitaenia f. leucotaenia LE MOULT & REAL, 1962 (localidad no
definida).
+Morpho lacambrensis LE MOULT & REAL, 1962 (Honduras).
+Morpho lacambrensis f. cambrensis LE MOULT & REAL, 1962 (Honduras).
+Morpho lacambrensis f. albolineata LE MOULT & REAL, 1962 (Honduras).
+Morpho hyacinthus nicaraguensis LE MOULT & REAL, 1962 (Nicaragua).
+Morpho hyacinthus nicaraguensis f. hyacinthoides LE MOULT & REAL,
1962 (Nicaragua).
+Morpho hyacinthus pudicis f. lucens LE MOULT & REAL, 1962 (Nicaragua).
138
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Morpho izalcoensis LE MOULT & REAL, 1962 (El Salvador).
Morpho izalcoensis f. excaecata LE MOULT & REAL, 1962 (El Salvador).
+Morpho peleides marinita BUTLER; D'Abrera, 1984:358.
+Morpho peleides limpida BUTLER; Maes & Téllez, 1988:30, 75, 78, 81, 83, 89.
+Morpho peleides KOLLAR; Maes, 1992:32.
+Morpho peleides KOLLAR; Brabant, 1995:131.
+Morpho pleiedes ssp. limpida BUTLER; Berghe, Murray, Schweighofer &
Hale, 1995:38.
+Morpho peleides ssp. limpida BUTLER; Maes, 1998:40.
+Morpho peleides ssp. limpida BUTLER; Maes, 1999:1383-1384.
+Morpho peleides ssp. limpida BUTLER; Van Den Berghe & Maes, 1999:9.
+Morpho peleides ssp. limpida BUTLER; Maes, 1999:25.
+Morpho peleides ssp. limpida (BUTLER); Maes, 1999:20.
+Morpho peleides ssp. limpida (BUTLER); Maes, 2003:10.
celeste común, morfo.
Nota:
Distribución:
Lamas, 2004, establece que la subespecie presente en Nicaragua es
narcissus, poniéndole varias sinónimos que Blandin, in litteris,
considera subespecies válidas. Los especimenes de las colecciones
del Museo Entomológico de Nicaragua corresponden a una sola
forma que consideramos, siguiendo la clasificación de Blandin, debe
ser montezuma.
• [ssp. guerrerensis LE MOULT & REAL, 1962 : México (lado Pacífico :
Guerrero*, Oaxaca)]
139
• [ssp. octavia BATES, 1864 = endymion LE MOULT & REAL, 1962 = lichyi
LE MOULT & REAL, 1962 = suboctavia LE MOULT & REAL, 1962 =
septima LE MOULT & REAL, 1962 = cyanostolus LE MOULT & REAL,
1962 : México (lado Pacífico : Chiapas), Guatemala* (lado Pacífico)]
• ssp. montezuma GUENEE, 1859 : México* (lado atlántico : Tamaulipas,
San Luis Potosí, Puebla, Veracruz, Oaxaca, Istmo de Tehuantepec, E.
Chiapas, Yucatán), Belice, Guatemala (lado atlántico), Honduras,
Nicaragua, Costa Rica.
• [ssp. carillensis LE MOULT & REAL, 1962 = orosicola LE MOULT &
REAL, 1962 = cachiensis LE MOULT & REAL, 1962 = lictoria LE MOULT
& REAL, 1962 : Costa Rica* (Heredia, Alajuela, San José, Cartago,
Limón, Guanacaste, Puntarenas) (Blandin, in litteris, considera esta
subespecie como válida y menciona que es lo que De Vries, 1987,
considera como Morpho peleides limpida)
• [ssp. marinita BUTLER, 1872 : Costa Rica* (región de San Mateo en
Alajuela, alrededor de San José)]
• [ssp. limpida BUTLER, 1872 = hydorina BUTLER, 1872 = opaca LE
MOULT & REAL, 1962 = pastellina LE MOULT & REAL, 1962 = effusa LE
MOULT & REAL, 1962 = coeruleofusa LE MOULT & REAL, 1962 =
jonquilla LE MOULT & REAL, 1962 = albostrigata LE MOULT & REAL,
1962 = insolata LE MOULT & REAL, 1962 : Costa Rica* (Puntarenas,
Peninsula de Osa), Panamá (Chiriquí)] (Lamas, 2004, considera limpida
como sinónimo de marinita).
• [ssp. narcissus STAUDINGER, 1887 = ssp. zonaras FRUHSTORFER,
1912 = faustina ROUSSEAU-DECELLE, 1935 = prozonaras LE MOULT
& REAL, 1962 = senilis LE MOULT & REAL, 1962 : Panamá* (Chiriqui,
Veraguas, Herrera)].
• [ssp. taboga LE MOULT & REAL, 1962 = vincicolor LE MOULT & REAL,
1962 = inderivata LE MOULT & REAL, 1962 : Panamá* (Veraguas,
Coclé, zona del Canal, Isla Taboga, Darién).]
• [ssp. veragua LE MOULT & REAL, 1962 : Panamá (costa Atlántica :
Veraguas, Bocas del Toro)]
• [ssp. peleides KOLLAR, 1850 = confusa LE MOULT & REAL, 1962 :
Colombia*]
• [ssp. corotone FRUHSTORFER, 1913 = kollari LE MOULT & REAL, 1962
= pomone LE MOULT & REAL, 1962 : Colombia*]
• [ssp. corydon GUENEE, 1859 = luminosa LE CERF, 1925 = amydon LE
MOULT & REAL, 1962 = myrmidon LE MOULT & REAL, 1962 =
informosa LE MOULT & REAL, 1962 : Colombia*]
• [ssp. leontius FELDER & FELDER, 1867 = hector ROBER, 1903 =
violaceopeleus LE MOULT & REAL, 1962 = pseudopeleus LE MOULT &
REAL, 1962 = diaphana LE MOULT & REAL, 1962 = bogotensis LE
MOULT & REAL, 1962 nomen nudum : Colombia*]
140
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
• [ssp. macrophthalmus FRUHSTORFER, 1913 = microphthalmus
FRUHSTORFER, 1913 = chocoana LE MOULT & REAL, 1962 =
amplectens LE MOULT & REAL, 1962 = exophthalmus LE MOULT &
REAL, 1962 = sirius LE MOULT & REAL, 1962 : Colombia*]
• [ssp. popilius HOPFFER, 1874 = simplificata LE MOULT & REAL, 1962 :
Colombia*]
• [ssp. telamon ROBER, 1903 = joannisi LE CERF, 1925 : Colombia*]
• [ssp. insularis FRUHSTORFER, 1912 = tobagoensis SHELDON, 1938 =
nesophila LE MOULT & REAL, 1962 = trinitas LE MOULT & REAL, 1962
= nitens LE MOULT & REAL, 1962 = laticincta LE MOULT & REAL, 1962:
Trinidad*, Tobago].
• [ssp. peleus ROBER, 1903 = ella WEBER, 1944 = gephyra LE MOULT &
REAL, 1962 = gisini LE MOULT & REAL, 1962 = muscicolor LE MOULT
& REAL, 1962 : Venezuela*]
• [ssp. tucupita LE MOULT, 1925 = mutabilis LE MOULT, 1933 =
coeruleodentatus LE MOULT, 1933 hibrido = subtucupita LE MOULT,
1933 hibrido = semitucupita LE MOULT, 1933 hibrido = semiguaraunos
LE MOULT, 1933 = brisi LE MOULT, 1933 hibrido = subtransiens LE
MOULT, 1933 = imataca LE MOULT, 1933 = marginatus LE MOULT, 1933
hibrido = latemarginatus LE MOULT, 1933 hibrido = joiceyi LE MOULT,
1933 hibrido = incertus LE MOULT, 1933 = oudini LE MOULT & REAL,
1962 hibrido = narbonii LE MOULT & REAL, 1962 = aereoviridis LE
MOULT & REAL, 1962 = orinoca LE MOULT & REAL, 1962 = rectilinea
LE MOULT & REAL, 1962 = invelata LE MOULT & REAL, 1962 hibrido :
Venezuela*]
• [ssp. ululina LE MOULT & REAL, 1962 : Venezuela*]
• [ssp. helenor (CRAMER, 1776) = thetis BUTLER, 1865 = lacrimans
FRUHSTORFER, 1907 = amazonicus FRUHSTORFER, 1907 =
cyaneobasalis LE MOULT, 1933 hibrido = favareli LE MOULT, 1933
hibrido = parallelus LE MOULT, 1933 hibrido = teyssandieri LE MOULT,
1933 hibrido = lioreti LE MOULT, 1933 hibrido = transiens LE MOULT,
1933 = coerulaeconfusus LE MOULT, 1933 hibrido = pitardi LE MOULT,
1933 = tepuina FORBES, 1942 = preponina LE MOULT & REAL, 1962 =
perspicua LE MOULT & REAL, 1962 = merianae LE MOULT & REAL,
1962 = fluviatilis LE MOULT & REAL, 1962 = triplagiata LE MOULT &
REAL, 1962 = esperi LE MOULT & REAL, 1962 = fulvoligata LE MOULT
& REAL, 1962 = polyophthalmus LE MOULT & REAL, 1962 = libridecem
LE MOULT & REAL, 1962 = luteifusa LE MOULT & REAL, 1962 =
vulcanica LE MOULT & REAL, 1962 = violaceocayennensis LE MOULT
& REAL, 1962 = belemensis LE MOULT & REAL, 1962 = insulicola LE
MOULT & REAL, 1962 : Venezuela, Surinam*, Guiana francesa, Brasil
(Roraima, Pará)]
141
• [ssp. marajoensis LE MOULT & REAL, 1962 = paulensis LE MOULT &
REAL, 1962 : Brasil (Pará*)]
• [ssp. maculata ROBER, 1903 = perlucida LE MOULT & REAL, 1962 :
Ecuador*]
• [ssp. rugitaeniatus FRUHSTORFER, 1907 = daguaensis LE MOULT &
REAL, 1962 = pulchrimitella LE MOULT & REAL, 1962 : Ecuador*]
• [ssp. charapensis LE MOULT & REAL, 1962 : Perú*]
• [ssp. papirius HOPFFER, 1874 = oxapampensis LE MOULT & REAL,
1962 = eluta LE MOULT & REAL, 1962 = epimedes LE MOULT & REAL,
1962 = bolivari LE MOULT & REAL, 1962 = velata LE MOULT & REAL,
1962 : Perú*]
• [ssp. coelestis BUTLER, 1866 = hopfferi LE MOULT & REAL, 1962 =
poppaea LE MOULT & REAL, 1962 = cycliria LE MOULT & REAL, 1962
= grosesmithei LE MOULT & REAL, 1962 = nubifera LE MOULT & REAL,
1962 : Bolivia, “Brasil”*]
• [ssp. pindarus FRUHSTORFER, 1910 = intercubitalis LE MOULT &
REAL, 1962 = punctilineata LE MOULT & REAL, 1962 = coracina LE
MOULT & REAL, 1962 = indentata LE MOULT & REAL, 1962 =
perelectrica LE MOULT & REAL, 1962 = aurantiipuncta LE MOULT &
REAL, 1962 = aurantiipunctata LE MOULT & REAL, 1962 = burityensis
LE MOULT & REAL, 1962 : Bolivia, Brasil (Matto Grosso*)]
• [ssp. theodorus FRUHSTORFER, 1907 = micans FRUHSTORFER, 1907
= michaeli ROBER, 1929 = adelaide WEBER, 1944 = roqueensis BRYK,
1953 = hannemanni LE MOULT & REAL, 1962 = albertii LE MOULT &
REAL, 1962 = indecisa LE MOULT & REAL, 1962 = basquini LE MOULT
& REAL, 1962 = maloensis LE MOULT & REAL, 1962 = conquistador LE
MOULT & REAL, 1962 = felipensis LE MOULT & REAL, 1962 =
peripherica LE MOULT & REAL, 1962: Ecuador, Perú, Bolivia, Brasil
(Amazonas*)]
• [ssp. achilleana (HUBNER, 1823) = bahiana FRUHSTORFER, 1897 =
subfasciata ROBER, 1903 = pellana FRUHSTORFER, 1907 = paulista
FRUHSTORFER, 1907 = benkoi D’ALMEIDA, 1923 = mytilena LE
MOULT & REAL, 1962 = spiritualis LE MOULT & REAL, 1962 =
interfluvialis LE MOULT & REAL, 1962 = nattereri LE MOULT & REAL,
1962 = chapadensis LE MOULT & REAL, 1962 = callicreon LE MOULT &
REAL, 1962 = instincta LE MOULT & REAL, 1962 = sebae LE MOULT &
REAL, 1962 = antipodica LE MOULT & REAL, 1962 = blumi LE MOULT
& REAL, 1962 = knorri LE MOULT & REAL, 1962 = roeberi LE MOULT &
REAL, 1962 = intervertita LE MOULT & REAL, 1962 = aravanthua LE
MOULT & REAL, 1962 = elliana LE MOULT & REAL, 1962 = nodicula LE
MOULT & REAL, 1962 : Brasil (Amazonas, Minas Gerais, Sao Paulo, Rio
de Janeiro, Espirito Santo, Bahia, Matto Grosso, Pernambuca), “localida
no definida”*]
142
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
• [ssp. anakreon FRUHSTORFER, 1910 = poppaeina LE MOULT & REAL,
1962 = marginella LE MOULT & REAL, 1962 : Brasil (Pernambuco*,
Bahia)]
• [ssp. violaceus FRUHSTORFER, 1912 = hansaensis LE MOULT &
REAL, 1962 : Brasil (Santa Catarina*)]
• [ssp. achillides FELDER & FELDER, 1867 = trojana ROBER, 1903 =
mullea FRUHSTORFER, 1907 = mystica FRUHSTORFER, 1907 =
castroensis LE MOULT & REAL, 1962 = minensis LE MOULT & REAL,
1962 = excentrica LE MOULT & REAL, 1962 = missionum LE MOULT &
REAL, 1962 = punctatissima LE MOULT & REAL, 1962 = discreta LE
MOULT & REAL, 1962 = depauperata LE MOULT & REAL, 1962 =
completa LE MOULT & REAL, 1962 = popillina LE MOULT & REAL, 1962
= dulcis LE MOULT & REAL, 1962 = oiticicai LE MOULT & REAL, 1962
= paranensis LE MOULT & REAL, 1962 = uberabensis LE MOULT &
REAL, 1962 = honorina LE MOULT & REAL, 1962 : Brasil* (Sao Paulo,
Minas Gerais, Santa Catarina, Paraná), Paraguay, Argentina]
Plantas hospederas:
• Bignoniaceae:
- Paragonia.
• Fabaceae:
- Arachis hypogaea (maní) alimento de substitución en laboratorio.
- Dalbergia.
- Dioclea.
- Erythrina.
- Inga.
- Lonchocarpus.
- Machaerium.
- Medicago.
- Mucuna.
- Platymiscium.
- Pterocarpus.
- Swartzia.
Frugivoro:
• Anacardiaceae :
- Mangifera indica (mango)
- Spondias purpurea (jocote).
• Moraceae :
- Ficus
- Brosimum.
143
• Musaceae :
- Musa sapientum (banano).
• Sapotaceae :
- Manilkara achras (nispero)
- Sapote
- Pouteria mammosa (zapote).
• Sterculiaceae :
- Guazuma
- Theobroma cacao (cacao).
Enemigos naturales:
• Aves :
- Galbulidae : Galbula.
- Tyrannidae : Mionectes.
Nota:
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Mariposas para caza
de baja intensidad (hasta 3 especimenes por colector por mes)".
Material examinado:
• Nicaragua : Nueva Segovia, Jinotega, Matagalpa, Chinandega,
Managua, Masaya, Granada, Chontales, RAAN.
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 17/24-III-2000, col.
J.M. Maes, B. Hernández & J. Sunyer (1 macho col. Javier Sunyer,
Managua).
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 21/29-V-2000, col.
B. Hernández & J. Sunyer (1 macho col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Los Guatuzos, 2003 (1 ex tomado en foto en mariposario de
Los Guatuzos).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 50 m, 10/20-XI-1999, col.
J.M. Maes & B. Hernández (1 macho, 1 hembra Museo Entomológico,
León).
144
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Indio : Campamento 2,
UTM 17P – 0181528 - 1230721, bosque tropical húmedo bien conservado,
20/21-IV-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Boca San Carlos :
Campamento 8, UTM – 16P – 0805502 – 1195523, Bosque secundario
maduro, 6/8-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. descartado).
• Nicaragua (TYPUS de Morpho peleides pudicis FRUHSTORFER, 1907).
• Nicaragua (TYPUS de Morpho hyacinthus nicaraguensis LE MOULT &
REAL, 1962).
• Nicaragua (TYPUS de Morpho hyacinthus nicaraguensis f. hyacinthoides
LE MOULT & REAL, 1962).
• Nicaragua (TYPUS de Morpho hyacinthus pudicis f. lucens LE MOULT &
REAL, 1962).
Morpho menelaus ssp. amathonte DEYROLLE, 1860 (Fotos p. 279)
Morpho amathonte DEYROLLE, 1860 (Colombia*).
+Morpho Menelaus LINNÉ; Boisduval, 1870:61.
+Morpho amathonte DEYROLLE; Godman & Salvin, 1881:117-118.
Morpho amathonte var. centralis STAUDINGER, 1887 (Panamá).
Morpho amathonte sarareus LE CERF, 1926 (Venezuela).
Morpho amathonte var. nigromarginata APOLINAR, 1942 (Colombia).
Morpho amathonte orientalis WEBER, 1951 (Colombia) nombre pre-ocupado
por Kruger, 1925.
Morpho (Grasseia) centralis llanalis LE MOULT & REAL, 1962 (Venezuela).
Morpho (Grasseia) centralis f. seguyi LE MOULT & REAL, 1962 (Panamá).
Morpho (Grasseia) amathonte margaritaria LE MOULT & REAL, 1962
(Panamá).
Morpho (Grasseia) amathonte charonia LE MOULT & REAL, 1962 (Costa
Rica).
145
Morpho (Grasseia) amathonte ecuadorensis LE MOULT & REAL, 1962
(Ecuador).
+Morpho amathonte DEYROLLE; D'Abrera, 1984:350.
+Morpho amathonte DEYROLLE; Constantino, 1997:77
+Morpho amathonte DEYROLLE; Maes, 1998:40.
+Morpho amathonte DEYROLLE; Maes, 1999:1383.
+Morpho amathonte DEYROLLE; Maes, 1999:25-26, 34.
Distribución:
• Nicaragua, Costa Rica, Panamá, Colombia*, Venezuela, Ecuador.
• [ssp. orinocensis LE MOULT, 1925 = occoecata LE MOULT, 1925 =
rubigo LE MOULT & REAL, 1962 : Venezuela*].
• [ssp. menelaus (LINNAEUS, 1758) = nestor (LINNAEUS, 1758) =
menelae (HUBNER, 1819) = melanippe BUTLER, 1866 = nestirina LE
CERF, 1926 = pulchra LE CERF, 1933 = chlorophorus ROUSSEAU-
DECELLE, 1935 = purpureotinctus ROUSSEAU-DECELLE, 1935 =
punicae FABRICIUS, 1938 = nakaharai LE MOULT, 1958 = holmii LE
MOULT & REAL, 1962 = aguirensis LE MOULT & REAL, 1962 = radiosa
LE MOULT & REAL, 1962 = guyanensis LE MOULT & REAL, 1962 =
viridescens LE MOULT & REAL, 1962 = subcoerulea LE MOULT &
REAL, 1962 = rubrocincta LE MOULT & REAL, 1962 = pseudeugenia LE
MOULT & REAL, 1962 = discoaerea LE MOULT & REAL, 1962 =
geminata LE MOULT & REAL, 1962 = discomicans LE MOULT & REAL,
1962 = deidamoides LE MOULT & REAL, 1962 = ovifera LE MOULT &
REAL, 1962 = nigroculata LE MOULT & REAL, 1962 = aurantioculata LE
MOULT & REAL, 1962 = oculoplagiata LE MOULT & REAL, 1962 =
oculaurantiaca LE MOULT & REAL, 1962 = subobsoleta LE MOULT &
REAL, 1962 = obsoletina LE MOULT & REAL, 1962 = festaliella LE
MOULT & REAL, 1962 = pupillata LE MOULT & REAL, 1962 = hubneri
FISCHER, 1962 no Le Moult, 1933: Venezuela, Guiana, Surinam*,
Guiana francesa, Brasil (Pará)].
• [ssp. julanthiscus FRUHSTORFER, 1907 = sapphirus LE CERF, 1926 =
naponis LE CERF, 1926 = kruegeri ROBER, 1927 = cyanomarginata
BRYK, 1953 = secreta LE MOULT & REAL, 1962 = abitagua LE MOULT
& REAL, 1962 = finiticola LE MOULT & REAL, 1962 = argentoligata LE
MOULT & REAL, 1962 : Colombia, Ecuador*].
146
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
• [ssp. occidentalis FELDER & FELDER, 1862 = melacheilus
STAUDINGER, 1886 = ornata FRUHSTORFER, 1913 = paris LE CERF,
1926 = niger WEBER, 1951 = offenbachi BRYK, 1953 = pratorii
FISCHER, 1962 = canelosana LE MOULT & REAL, 1962 = juruensis LE
MOULT & REAL, 1962 = puruensis LE MOULT & REAL, 1962 =
nigrocincta LE MOULT & REAL, 1962 = sanguicincta LE MOULT & REAL,
1962 = violaceocincta LE MOULT & REAL, 1962 = orientis LE MOULT &
REAL, 1962 = arcufera LE MOULT & REAL, 1962 = punctata LE MOULT
& REAL, 1962 = amseli WEBER, 1963 : Colombia, Ecuador, Brasil
(Amazonas*)].
• [ssp. alexandrovna DRUCE, 1874 : Perú*].
• [ssp. argentiferus FRUHSTORFER, 1913 = subtusfemina BRYK, 1953 =
bronzina LE MOULT & REAL, 1962 nomen nudum = nestiroides LE
MOULT & REAL, 1962 = menelaoides LE MOULT & REAL, 1962 =
roeberi WEBER, 1963 no Le Moult & Real, 1962 : Perú*].
• [ssp. assarapai ROBER, 1903 = plinius LE MOULT & REAL, 1962 =
assardius LE MOULT & REAL, 1962 = subtuscitrina LE MOULT & REAL,
1962 = ulula LE MOULT & REAL, 1962 = rotifera LE MOULT & REAL,
1962 = solstitialis LE MOULT & REAL, 1962 : Perú*].
• [ssp. didius HOPFFER, 1874 = incompta TALBOT, 1929 =
hypanophthalma NIEPELT, 1934 = flavolimbata NIEPELT, 1934 =
bipunctata ROUSSEAU-DECELLE, 1935 = subrufa ROUSSEAU-
DECELLE, 1935 = albomarginalis WEBER, 1951 = pseudassarpai LE
MOULT & REAL, 1962 = destituta LE MOULT & REAL, 1962 = rubiginosa
LE MOULT & REAL, 1962 = decompta LE MOULT & REAL, 1962 =
decempunctata LE MOULT & REAL, 1962 = nucleata LE MOULT &
REAL, 1962 = diluta LE MOULT & REAL, 1962 = limbata LE MOULT &
REAL, 1962 = scopifera LE MOULT & REAL, 1962 = atlas LE MOULT &
REAL, 1962 = caeca LE MOULT & REAL, 1962 = nana LE MOULT &
REAL, 1962 = stygia LE MOULT & REAL, 1962 = coelicolor LE MOULT
& REAL, 1962 : Perú*].
• [ssp. godartii GUERIN-MENEVILLE, 1844 = alexandra HEWITSON,
1863 = lactescens ROUSSEAU-DECELLE, 1935 = fraterna LE MOULT &
REAL, 1962 = consueta LE MOULT & REAL, 1962 = exspectans LE
MOULT & REAL, 1962 = subtuspulverea LE MOULT & REAL, 1962 =
subtuscinerea LE MOULT & REAL, 1962 = y-argenteum LE MOULT &
REAL, 1962 = oroyensis LE MOULT & REAL, 1962 = alexandrina LE
MOULT & REAL, 1962 = baroca LE MOULT & REAL, 1962 : Perú,
Bolivia*].
• [ssp. zischkai FISCHER, 1962 : Bolivia*].
• [ssp. terrestris BUTLER, 1866 = innocentia RIBEIRO, 1931 = agesilaus
LE MOULT & REAL, 1962 = wucherpfennigi FISCHER, 1962 : Brasil
147
(Amazonas*, Rondonia)].
• [ssp. coeruleus (PERRY, 1810) = nestira (HUBNER, 1821) = mineiro
FRUHSTORFER, 1907 = tenuilimbata FRUHSTORFER, 1907 = maxima
STRAND, 1918 = pulverosa LE CERF, 1926 = mattogrossensis TALBOT,
1928 = agamemnon LE MOULT & REAL, 1962 = pseudoalexandrowna
LE MOULT & REAL, 1962 = aurifera LE MOULT & REAL, 1962 =
acutangulata LE MOULT & REAL, 1962 = cometa LE MOULT & REAL,
1962 : Brasil (Minas Gerais, Rio Janeiro, Mato Groso, Paraná, “localidad
no definida”*].
• [ssp. kesselringi FISCHER, 1962 : Brasil (Pará*)].
• [ssp. verae WEBER, 1951 = declinans LE MOULT & REAL, 1962 : Brasil
(Pará*)].
• [ssp. eberti WEBER, 1963 : Brasil (Pernambuco*)].
Plantas hospederas:
• Fabaceae : Pterocarpus officinale.
• Ochnaceae : Cespedezia.
Frugivoro:
• Anacardiaceae : Spondias.
• Chrysobalanaceae : Licania.
• Fabaceae : Dipteryx.
• Moraceae : Brosimum, Ficus.
• Sapotaceae : Manilkara.
Material examinado:
• Nicaragua : Chontales, col. T. Belt (Citado por Godman & Salvin).
• Nicaragua : Zelaya : Coco Mine, 14°35 N - 84°46 W, 340 m, 25-XI-97, col.
J.M. Maes & B. Hernández (2 machos Museo Entomológico, León; 1
macho col. van den Berghe).
• Nicaragua : Zelaya : Cerro Saslaya, 13°44 N - 85°01 W, 700 m, IV-96, col.
J.M. Maes & J. Hernández (1 hembra Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Zelaya : Cerro Saslaya : Camp 3, UTM – 713150 - 1521450,
950 m, IV-99, col. J.M. Maes & B. Hernández (2 machos observados).
• Nicaragua : Ría San Juan : Refugio Bartola, VI-2003 (1 ex. colectado en
trampas de frutas por J.M. Maes, liberado).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Bartola :
Campamento 12, UTM 16P – 0790661 – 1213673, Bosque secundario,
21/23-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 macho en Museo
Entomológico de León).
148
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Nota:
Esta especie es la mariposa más hermosa que se puede ver volar en
Río San Juan, iguala en luminosidad a Morpho cypris, con un tamaño
mayor. Se colectó en Refugio Bartola en una temporada muy seca,
creemos que vive en altitud mayor (300 a 500 metros) y baja cuando
no encuentra comida en la parte alta.
SUBFAMILIA BRASSOLINAE
Mariposas de tamaño mediano a grande, los Brassolinae son
conocidos más que todo por el género Caligo, llamado comúnmente
mariposas búhos por los falsos ojos que tienen dibujado debajo de las alas
posteriores.
Las plantas hospederas son de las familias Poaceae, Arecaceae,
Musaceae, Heliconiaceae y Bromeliaceae. Las larvas no presentan espinas
sobre el cuerpo, solo a veces unas espinas sobre la línea dorsal. La cápsula
cefálica presenta a veces 2 a 4 pares de cuernos según las especies. La
extremidad posterior abdominal presenta dos prolongaciones. Las pupas son
más o menos ovaladas.
Caligo atreus ssp. dionysos FRUHSTORFER, 1912 (Fotos p. 280)
+Pavonia Ajax DOUBLEDAY; Boisduval, 1870:57.
+Caligo atreus KOLLAR; Godman & Salvin, 1881:135.
Caligo dionysos FRUHSTORFER, 1912 (Panamá).
+Caligo uranus HERRICH-SCHAFFER; D'Abrera, 1987:430.
+Caligo atreus ssp. dionysos FRUHSTORFER; Brabant, 1995:131.
+Caligo atreus ssp. dionysos FRUHSTORFER; Maes, 1999:1385.
+Caligo uranus HERRICH-SCHAFFER; Maes, 1999:1386.
+Caligo atreus ssp. dionysos FRUHSTORFER; Van Den Berghe & Maes,
1999:9.
149
+Caligo atreus ssp. dionysos FRUHSTORFER; Maes, 1999:26-27.
Distribución:
• Nicaragua, Costa Rica, Panamá*
• [ssp. atreus (KOLLAR, 1850) = iris (KIRBY, 1884) nomen nudum : Costa
Rica, Panamá, Colombia*]
• [ssp. ajax (DOUBLEDAY, 1849) : Colombia, Venezuela*]
• [ssp. agesilaus DRUCE, 1902 : Colombia, Ecuador*]
• [ssp. dentina DRUCE, 1874 : “Perú”*]
Nota:
Lamas (2004) considera Caligo uranus HERRICH-SCHAEFFER,
1850, descrita de México, como una especie distinta. La distribución
reportada por esta especie es México, Guatemala y Honduras.
Plantas hospederas:
• Cyclanthaceae.
• Heliconiaceae : Heliconia.
• Maranthaceae : Calathea.
• Musaceae : Musa.
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega, Matagalpa, Chontales, RAAN.
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 17/24-III-2000, col.
J.M. Maes, B. Hernández & J. Sunyer (5 machos, 4 hembras col. Museo
Entomológico, León; 1 macho, 1 hembra col. Javier Sunyer, Managua; 3
machos, 2 hembras descartadas).
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 21/29-V-2000, col.
B. Hernández & J. Sunyer (1 macho, 1 hembra col. Museo Entomológico,
León; 3 machos descartados).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 50 m, 10/20-XI-1999, col.
J.M. Maes & B. Hernández (1 hembra Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Indio : Campamento
2, UTM 17P – 0181528 - 1230721, bosque tropical húmedo bien
conservado, 20/21-IV-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex.
descartado).
150
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Indio : Campamento
4, Bosque secundario, 27/28-IV-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana
(1 ex observado).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Caño Negro :
Campamento 7, UTM – 17P – 0182068 – 1220102, Bosque tropical
húmedo bien conservado, 6/7-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana
(1 ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Boca San Carlos :
Campamento 9, UTM – 16P – 0804520 – 1200254, Bosque secundario
jóven con predominencia de Maranthaceae (Calathea sp) y Musaceae,
9/11-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. descartado).
Caligo brasiliensis ssp. sulanus FRUHSTORFER, 1904 (Fotos p. 281)
+Caligo eurylochus CRAMER; Godman & Salvin, 1881:131-132.
Caligo sulanus FRUHSTORFER, 1904 (Honduras).
+Caligo eurilochus ssp. sulanus FRUHSTORFER; Maes, 1999:1385.
+Caligo eurilochus ssp. sulanus FRUHSTORFER; Maes, 1999:27.
Distribución:
• Guatemala, Honduras*, Nicaragua, Costa Rica, Panamá
• [ssp. caesius STICHEL, 1903 : Panamá, Venezuela*]
• [ssp. galba (DEYROLLE, 1874) : Colombia*]
• [ssp. minor KAYE, 1904 = phryasus FRUHSTORFER, 1912 : Trinidad*]
• [ssp. morpheus STICHEL, 1903 : Colombia*, Ecuador*, Perú]
• [ssp. brasiliensis (FELDER, 1862) = privata FRUHSTORFER, 1912 :
Brasil (Río de Janeiro*, Espirito Santo)]
Nota:
Lamas (2004) considera sulanus como subespecie de brasiliensis.
Reagrupa bajo eurilochus 5 subespecies : eurilochus (CRAMER, 1775)
descrito de Surinam (= euriloche HUBNER, 1819); delectans JOICEY
& KAYE, 1917, descrita de Venezuela; livius STAUDINGER, 1886,
descrita de Perú y Brasil (= andicolens STICHEL, 1903 = obliterata
DUFRANE, 1959); mattogrossensis RIBEIRO, 1931, descrita de Brasil
y pallidus FRUHSTORFER, 1912, descrita de Bolivia.
151
Plantas hospederas:
• Heliconiaceae : Heliconia.
• Maranthaceae : Calathea.
• Musaceae : Musa.
Enemigos naturales:
• Hymenoptera : Trichogrammatidae : Xenufens sp.
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega (Río Coco), Chontales, RAAN.
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 17/24-III-2000, col.
J.M. Maes, B. Hernández & J. Sunyer (2 machos col. Museo
Entomológico, León; 1 macho col. Javier Sunyer, Managua).
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 21/29-V-2000, col.
B. Hernández & J. Sunyer (x ex. col. Museo Entomológico, León; 1
macho descartado).
• Nicaragua : Los Guatuzos, 2003 (1 ex tomado en foto en mariposario de
Los Guatuzos).
• Nicaragua : Río San Juan : El Castillo (1 ex. basado en foto del
Mariposario de El Castillo, 2003).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, XI-2003 (1 ex. fotografiado
por Jean-Michel Maes).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 24-XI-2003 (1 ex.
fotografiado por Richard Lehmann).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 25-XI-2003 (1 ex.
fotografiado por Kim Garwood & Richard Lehmann).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 26-XI-2003 (1 ex.
fotografiado por Richard Lehmann).
Caligo illioneus ssp. oberon BUTLER, 1870 (Fotos p. 283)
Caligo oberon BUTLER, 1870 [Colombia, Venezuela].
+Caligo ilioneus ssp. oberon BUTLER; Maes, 1999:1385.
152
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Distribución:
• Nicaragua, Costa Rica, Panamá, Colombia*, Venezuela*, Ecuador, Perú,
Bolivia.
• [ssp. praxsiodus FRUHSTORFER, 1912 : Ecuador, Perú*]
• [ssp. illioneus (CRAMER, 1775) = polyxenus STICHEL, 1903 = saltus
KAYE, 1904 : Trinidad, Venezuela, Surinam*, Brasil]
• [ssp. pheidriades FRUHSTORFER, 1912 : Bolivia*].
• [ssp. pampeiro FRUHSTORFER, 1904 : Brasil, Paraguay, Argentina].
Plantas hospederas:
• Poaceae : Saccharum.
Material examinado:
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 17/24-III-2000, col.
J.M. Maes, B. Hernández & J. Sunyer (2 hembras col. Museo
Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 21/29-V-2000, col.
B. Hernández & J. Sunyer (6 machos, 6 hembras col. Museo
Entomológico, León).
• Nicaragua : Los Guatuzos, 2003 (1 ex tomado en foto en mariposario de
Los Guatuzos).
• Nicaragua : Río San Juan : El Castillo (1 ex. basado en foto del
Mariposario de El Castillo, 2003).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, XI-2003 (1 ex. fotografiado
por Jean-Michel Maes).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 26-XI-2003 (1 ex.
fotografiado por Kim Garwood & Richard Lehman).
Caligo telamonius ssp. memnon (FELDER & FELDER, 1867) (Fotos p. 286)
Pavonia memnon FELDER & FELDER, 1867:454 [México, Guatemala].
Pavonia dardanus BOISDUVAL, 1870 (Guatemala, Honduras, “Colombia”)
+Pavonia Telamonius FELDER; Boisduval, 1870:57.
153
+Caligo memnon FELDER; Godman & Salvin, 1881:133-134.
+Morpho prometheus KOLLAR; Butler, 1900:190.
+caligo prometeus (KOLLAR); Chaves, 1901:42.
+Caligo memnon memnon FELDER & FELDER; Maes & Téllez, 1988:63, 77,
81, 83, 89.
+Caligo memnon FELDER & FELDER; Maes, 1992:11.
+Caligo memnon FELDER & FELDER; Maes, 1992:22.
+Caligo memmnon memmnon (FELDER & FELDER); Berghe, Murray,
Schweighofer & Hale, 1995:39.
+Caligo memmnon ssp. memmnon (FELDER & FELDER); Maes, 1999:1385-
1386.
+Caligo prometheus ssp. prometheus (KOLLAR); Maes, 1999:1386.
+Caligo memmnon ssp. memmnon (FELDER & FELDER); Van Den Berghe
& Maes, 1999:9.
+Caligo memmnon ssp. memmnon (FELDER & FELDER); Maes, 1999:20.
+Caligo memmnon ssp. memmnon (FELDER & FELDER); Maes, 2000:13.
Mariposa buho, buhito pardo, caligo.
Nota:
Distribución:
Luis-Martínez, Vargas-Fernández & Llorente-Bousquets (1996)
ubican memnon como una ssp. de Caligo prometheus. Lamas (2004)
ubica memnon como subespecie de Caligo telamonius.
• México*, Guatemala*, Honduras, El Salvador, Nicaragua, Costa Rica,
Panamá,
• [ssp. menus FRUHSTORFER, 1903 = livoris STICHEL, 1904 nomen
nudum = diluta STICHEL, 1909 = cachi JOICEY & KAYE, 1917 : Costa
Rica, Panamá*, Colombia]
154
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
• [ssp. telamonius (FELDER & FELDER, 1862) = meton (BOISDUVAL,
1870) nomen nudum = pavo ROBER, 1904 = peleus STICHEL, 1904 :
Colombia*, Venezuela]
• [ssp. modestus NIEPELT, 1934 : Surinam*]
Plantas hospederas:
• Heliconiaceae :
- Heliconia sp.
• Musaceae :
- Musa sapientum (banano).
Visita flores de:
• Orchidaceae :
- Epidendrum sp.
Frugivoro:
• Anacardiaceae :
- Spondias purpurea (jocote).
• Annonaceae :
- Annona sp.
• Bromeliaceae :
- Ananas comosus (piña).
• Musaceae :
- Musa sapientum (banano).
• Sapotaceae :
- Sapote sp.
- Pouteria mammosa (zapote).
Fungivoro y Coprophago.
Enemigos naturales:
• Hymenoptera :
- Encyrtidae :
Ooencyrtus sp.
- Braconidae.
155
• Diptera :
- Tachinidae :
Winthemia pinguis.
Nota:
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Mariposas para caza
de baja intensidad (hasta 3 especimenes por colector por mes)".
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega, Matagalpa, Boaco, Chinandega, León, Managua,
Masaya, Granada, Ometepe, Solentiname, Chontales, RAAN.
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N - 85°03
W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 17/24-III-2000, col. J.M. Maes,
B. Hernández & J. Sunyer (2 machos, 1 hembra col. Museo Entomológico,
León; 1 macho col. Javier Sunyer, Managua; 5 machos descartados).
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 21/29-V-2000, col.
B. Hernández & J. Sunyer (2 hembras col. Museo Entomológico, León; 1
macho, 2 hembras descartados).
• Nicaragua : Los Guatuzos, 2003 (1 ex tomado en foto en mariposario de
Los Guatuzos).
Caligo oedipus ssp. fruhstorferi STICHEL, 1904 (Fotos p. 287)
Caligo oedipus ssp. fruhstorferi STICHEL, 1904 (Honduras, “Surinam”).
Distribución:
• Honduras*, Nicaragua (reporte nuevo), Costa Rica, Panamá
• [ssp. oedipus STICHEL, 1903 = nocturnus STICHEL, 1903 =
hyposchesis DYAR, 1914 : Panamá, Colombia*
Plantas hospederas:
• Poaceae : Saccharum.
156
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega : Cerro Muzú, 14°33 N - 85°07 W, 220 m, 7/10-IX-
97, col. J.M. Maes & B. Hernández, identificado por Andrew Neild (1
macho Museo Entomológico, León; 1 hembra descartada).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Indio : Campamento
3, UTM 17P – 0186456 - 1223308, Bosque secundario riberino con
predominancia Arecaceae (Bactris sp, Raphia sp.), 23/25-IV-2004, col.
Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : San Juan del Norte :
Campamento 5, UTM 17P – 0203608 – 1208350, Bosque secundario
jóven, 30-IV /2-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex.
descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Boca San Carlos :
Campamento 9, UTM – 16P – 0804520 – 1200254, Bosque secundario
jóven con predominencia de Maranthaceae (Calathea sp) y Musaceae,
9/11-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 macho en Museo
Entomológico de León) (4 ex. descartados).
Catoblepia orgetorix (HEWITSON, 1870) (Fotos p. 288)
Catoblepia orgetorix ssp. orgetorix (HEWITSON, 1870)
+Opsiphanes orgetorix HEWITSON, 1870:177 [Chontales].
+Opsiphanes orgetorix HEWITSON; Hewitson, 1870:lam.1, figs. 1-2.
+Opsiphanes orgetorix HEWITSON; Godman & Salvin, 1881:129-130.
+Opsiphanes hewitsoni ROTHSCHILD, 1932 [Chontales].
+Catoblepia orgetorix HEWITSON; D'Abrera, 1987:400.
+Catoblepia orgetorix ssp. orgetorix (HEWITSON); Maes, 1999:1386.
+Catoblepia orgetorix ssp. orgetorix HEWITSON; Racheli & Racheli,
2001:318.
+Catoblepia orgetorix ssp. orgetorix HEWITSON; Lamas, 2004:203.
157
Catoblepia orgetorix ssp. championi BRISTOW, 1981
Catoblepia orgetorix ssp. championi BRISTOW, 1981 (Panamá).
+Catoblepia orgetorix ssp. championi BRISTOW; De Vries, 1987:253, lam.
44., figs. 3-5.
+Catoblepia orgetorix championi BRISTOW; Maes & Téllez, 1988:77.
+Catoblepia orgetorix ssp. championi BRISTOW; Maes, 1999:1386.
+Catoblepia orgetorix ssp. championi BRISTOW; Maes, 1999:27.
Distribución:
• ssp. orgetorix HEWITSON, 1870 : Nicaragua*, Panamá;
• ssp. championi BRISTOW, 1981 : Nicaragua, Costa Rica, Panamá*
• [ssp. rothschildi CASAGRANDE & LAMAS, 2004 nombre de remplazo =
sticheli (ROTHSCHILD, 1932) pre-ocupado por Rober, 1906 :
Colombia*].
• [ssp. magnalis STICHEL, 1902 = flemmingi (ROTHSCHILD, 1916) :
Ecuador*].
Plantas hospederas:
• Arecaceae.
Frugivoro:
• Arecaceae : Welfia.
• Fabaceae : Dipteryx.
Material examinado:
ssp. championi BRISTOW, 1981:
• Nicaragua : Chontales, col. T. Belt (TYPUS de Opsiphanes orgetorix
HEWITSON 1870).
• Nicaragua : Zelaya : Río Waspuk : Rápidos Waula Kombas, 14°21 N -
84°36 W, 75 m, IX-96, col. J.M. Maes & J. Hernández (1 macho Museo
Entomológico, León).
158
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
• Nicaragua : Zelaya : Sulum, 14°15 N - 84°36 W, I-96, col. J.M. Maes & J.
Hernández (1 macho Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Zelaya : Cerro Saslaya, 13°44 N - 85°01 W, 700 m, col. J.M.
Maes & J. Hernández (1 hembra Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 50 m, 6/9-II-2000, col. J.M.
Maes & B. Hernández (1 hembra Museo Entomológico, León).
• Nicaragua (TYPUS de Opsiphanes hewitsoni ROTHSCHILD, 1932).
Eryphanis automedon ssp. lycomedon (FELDER, 1862) (Fotos p. 289)
Pavonia lycomedon FELDER & FELDER, 1862 (Colombia).
+Eryphanis Wardii BOISDUVAL, 1870:58 [“Guatemala”, “Nicaragua”] (las
localidades de los typus son erroneas, wardii es sinónimo de amphimedon,
de Brasil).
+Eryphanis wardi BOISDUVAL; Godman & Salvin, 1881:137, lam. XIII, figs.
1-2.
Eryphanis polyxena lycomedon f. costaricensis STRAND, 1916 (Costa Rica).
+Eryphanis wardi BOISDUVAL; Maes, 1999:1387.
+Eryphanis automedon ssp. amphimedon FELDER & FELDER; Lamas,
2004:203 (pone la localidad Nicaragua como erronea).
Distribución:
• Guatemala*, Nicaragua*, Costa Rica, Colombia,
• [ssp. spintharus FRUHSTORFER, 1912 : Colombia*].
• [ssp. automedon (CRAMER, 1775) = polyxena MEERBURGH, 1780 preocupado
por Denis & Schiffermuller, 1775 = automedaena (HUBNER,
1819) : Surinam*, Brasil].
• [ssp. amphimedon (FELDER & FELDER, 1867) = wardii BOISDUVAL,
1870 : Brasil*].
• [ssp. novicia STICHEL, 1904 : Ecuador*].
• [ssp. tristis STAUDINGER, 1887 : Perú*].
• [ssp. cheiremon FRUHSTORFER, 1912 : Bolivia*].
Fitófago:
• Poaceae : Bambusa.
159
Material examinado:
• Nicaragua : Chontales, col. T. Belt (Citado por Godman & Salvin).
• Nicaragua (TYPUS de Eryphanis wardi BOISDUVAL 1870).
• Nicaragua : Zelaya : Coco Mine, 14°35 N - 84°46 W, 340 m, 25-XI-97, col.
J.M. Maes & B. Hernández (2 machos Museo Entomológico, León; 1
macho col. van den Berghe).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 50 m, 10/20-XI-1999, col.
J.M. Maes & B. Hernández (2 machos Museo Entomológico, León).
Opsiphanes cassina ssp. fabricii (BOISDUVAL, 1870) (Fotos p. 289)
Caligo fabricii BOISDUVAL, 1870:54 [Guatemala].
+Opsiphanes cassiae LINNAEUS; Godman & Salvin, 1881:127.
+Opsisphanes cassina fabricii BOISDUVAL; D'Abrera, 1987:412.
+Opsisphanes cassina chiriquensis STICHEL; D'Abrera, 1987:412.
+Opsisphanes cassina fabricii BOISDUVAL; Maes & Téllez, 1988:77.
+Opsisphanes cassina ssp. fabricii BOISDUVAL; Van Den Berghe, Murray,
Schweighofer & Hale, 1995:39.
+Opsisphanes cassina ssp. fabricii (BOISDUVAL); Maes, 1999:1387.
+Opsisphanes cassina ssp. fabricii (BOISDUVAL); Maes, 1999:27.
Nota:
Distribución:
Lamas (2004) considera aequatorialis STICHEL, 1902, descrita del
Ecuador, como una subespecie de invirae.
• México, Guatemala*, Honduras, Nicaragua, Costa Rica, Panamá,
• [ssp. chiriquensis STICHEL, 1902 = aiellae BRISTOW, 1991 : Costa
Rica, Panamá*]
• [ssp. caliensis BRISTOW, 1991 : Colombia*].
160
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
• [ssp. numatius FRUHSTORFER, 1912 = periphetes FRUHSTORFER,
1912 = aucotti BRISTOW, 1991 : Panamá, Colombia*].
• [ssp. merianae STICHEL, 1902 = fabricii AURIVILLUS, 1882 no
Boisduval, 1870 : Venezuela, Trinidad, Guiana]
• [ssp. barkeri BRISTOW, 1991 : Ecuador*].
• [ssp. cassina FELDER & FELDER, 1862 : Ecuador, Perú, “Brasil”*].
• [ssp. notanda STICHEL, 1904 : Perú*, Bolivia]
• [ssp. milesi BRISTOW, 1991 : Brasil (Pará*)]
Plantas hospederas:
• Arecaceae :
- Acrocomia vitifera.
- Bactris.
- Cocos nucifera.
- Elaeis guineensis (palma africana).
- Guiliema gasipaes (pijibaye).
Frugivoro.
Enemigos naturales:
• Acarida.
Nota:
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Mariposas para caza
de baja intensidad (hasta 3 especimenes por colector por mes)".
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega, Boaco, León, Masaya, Carazo, Granada,
Chontales, RAAN.
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 17/24-III-2000, col.
J.M. Maes, B. Hernández & J. Sunyer (8 machos, 1 hembra col. Museo
Entomológico, León; 1 macho, 1 hembra col. Javier Sunyer, Managua; 2
hembras descartadas).
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 21/29-V-2000, col.
161
B. Hernández & J. Sunyer (4 machos, 1 hembra col. Museo
Entomológico, León).
• Nicaragua : Los Guatuzos, 2003 (1 adulto y una larva fotografiados en
mariposario de Los Guatuzos).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 27-XI-2003 (1 ex.
fotografiado por Richard Lehman).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Indio : Puesto de
control MARENA Dos Bocas : Campamento 1, UTM 17P – 0185272 –
1222665, alt. 33 m, hábitat deforestado, 15/18-IV-2004, col. Marvin
Torrez & Sandra Arana (1 ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Indio : Campamento
3, UTM 17P – 0186456 - 1223308, Bosque secundario riberino con
predominancia Arecaceae (Bactris sp, Raphia sp.), 23/25-IV-2004, col.
Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. descartado).
Opsiphanes invirae ssp. cuspidatus STICHEL, 1904 (Fotos p. 292)
Opsiphanes invirae ssp. cuspidatus STICHEL, 1904 (Panamá).
+Opsisphanes invirae ssp. cuspidatus STICHEL; Maes, 1998:40-42.
Distribución:
• [ssp. relucens FRUHSTORFER, 1907 : Honduras*]
• Nicaragua, Costa Rica, Panamá*.
• [ssp. sticheli ROBER, 1906 : Colombia*, Venezuela]
• [ssp. roraimaensis BRISTOW, 1991 : Guiana*]
• [ssp. sieberti BRISTOW, 1991 : Guiana francesa*]
• [ssp. aequatorialis STICHEL, 1902 : Ecuador*]
• [ssp. camposi BRISTOW, 1991 : Ecuador* (Balzapamba)]
• [ssp. agasthenes FRUHSTORFER, 1907 = rectifasciata FRUHSTORFER,
1907 = androsthenes FRUHSTORFER, 1907 = isagoras FRUHSTORFER,
1907 : Perú*, Bolivia]
• [ssp. intermedius STICHEL, 1902 : Perú, Brasil (Amazonas*)]
• [ssp. pseudophilon FRUHSTORFER, 1907 : Brasil (Espirito Santo*)]
• [ssp. remoliatus FRUHSTORFER, 1907 = remuliata FRUHSTORFER,
1907 nomen nudum = pernambucoensis BRISTOW, 1991 : Brasil (Santa
Catarina*, Pernambuco)]
• [ssp. invirae (HUBNER, 1808) = ledon FRUHSTORFER, 1912 : Brasil,
“localidad no definida”*]
• [ssp. amplificatus STICHEL, 1904 : Brasil, Paraguay*, Argentina]
162
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Fitófago:
• Arecaceae.
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega : Cerro Muzú, 14°33 N - 85°07 W, 220 m, 7/10-IX-
97, col. J.M. Maes & B. Hernández (1 hembra Museo Entomológico,
León).
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 17/24-III-2000, col.
J.M. Maes, B. Hernández & J. Sunyer (1 macho col. Museo
Entomológico, León).
Opsiphanes quiteria ssp. quirinus GODMAN & SALVIN, 1881 (Fotos p. 292)
+Opsiphanes quirinus GODMAN & SALVIN, 1881:128-129 [Guatemala,
Chontales, Panamá].
+Opsiphanes quiteria ssp. quirinus GODMAN & SALVIN; Maes, 1999:1387.
+Opsiphanes quiteria ssp. quirinus GODMAN & SALVIN; Lamas, 2004:204.
Distribución:
• México, Guatemala*, Honduras, Nicaragua*, Costa Rica, Panamá*
• [ssp. talamancensis BRISTOW, 1991 : Panamá*]
• [ssp. badius STICHEL, 1902 = pseudospadix STRAND, 1916 : ?Panamá,
Colombia*, Venezuela]
• [ssp. cauca ROBER, 1906 = augeias FRUHSTORFER, 1912 :
Colombia*]
• [ssp. phylas FRUHSTORFER, 1912 : Colombia*]
• [ssp. quiteria (STOLL, 1780) = obidonus FRUHSTORFER, 1907 :
Guiana, Surinam*, Brasil]
• [ssp. angostura BRISTOW, 1979 : Ecuador*]
• [ssp. erebus ROBER, 1927 : Perú*]
• [ssp. quirinalis STAUDINGER, 1887 : Perú*]
• [ssp. bolivianus STICHEL, 1902 : Perú, Bolivia*]
• [ssp. quaestor STICHEL, 1902 = mylasa FRUHSTORFER, 1907 :
Ecuador*, Brasil (Amazonas)]
• [ssp. cardenasi BRISTOW, 1991 : Brasil (Pará*)].
163
• [ssp. meridionalis STAUDINGER, 1887 = philon FRUHSTORFER, 1907
= oresbios FRUHSTORFER, 1912 = obidionoides BREYER, 1939 : Brasil
(Santa Catarina*, Espirito Santo, Sao Paulo), Paraguay, Argentina].
Plantas hospederas:
• Arecaceae : Cocos.
Frugivoro.
Nota:
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Mariposas para caza
de baja intensidad (hasta 3 especimenes por colector por mes)".
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega : Cerro Muzú, 14°33 N - 85°07 W, 220 m, 7/10-IX-97,
col. J.M. Maes & B. Hernández (1 hembra Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Chontales, col. T. Belt (COTYPUS de Opsiphanes quirinus
GODMAN & SALVIN 1881).
• Nicaragua : Zelaya : Las Americas, 13°07 N - 84°31 W, 230 m, 10-VII-97,
col. J.M. Maes & B. Hernández (1 macho Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 25-XI-2003 (1 ex.
fotografiado por Jean-Michel Maes, Kim Garwood & Richard Lehman).
Opsiphanes tamarindi ssp. tamarindi (FELDER & FELDER, 1861)
(Fotos p. 294)
Opsiphanes tamarindi FELDER & FELDER, 1861:111 [México].
Caligo tamarindi BOISDUVAL, 1870 pre-ocupado por Felder & Felder, 1861
(Guatemala, Honduras, Colombia).
Opsiphanes tamarindi sikyon FRUHSTORFER, 1912 (Honduras).
+Opsiphanes tamarindi tamarindi (FELDER & FELDER); Maes & Téllez, 1988:89.
+Opsiphanes tamarindi ssp. tamarindi (FELDER); Berghe, Murray,
Schweighofer & Hale, 1995:39.
164
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
+Opsiphanes tamarindi ssp. tamarindi (FELDER & FELDER); Maes,
1999:1387-1388.
Distribución:
• México*, Guatemala, Honduras, El Salvador, Nicaragua, Costa Rica,
Panamá, Colombia
• [ssp. xiphos FRUHSTORFER, 1907 = terenzius FRUHSTORFER, 1912
= mesomerista STICHEL, 1925 = mesomerista BRISTOW, 1991 :
Colombia, Venezuela*]
• [ssp. corrosus STICHEL, 1904 = spadix STICHEL, 1902 : Colombia,
Ecuador*]
• [ssp. latifascia ROTHSCHILD, 1916 : Perú*]
• [ssp. incolumis STICHEL, 1904 = peruanus ROTHSCHILD, 1916 =
profana STICHEL, 1936 = douglasi BRYK, 1953 : Perú*,?Bolivia]
Plantas hospederas:
• Heliconiaceae : Heliconia.
• Musaceae : Musa sapientum (banano).
Enemigos naturales:
• Acarida.
Material examinado:
• Nicaragua : León, Managua, Masaya, Granada, Ometepe.
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 17/24-III-2000, col.
J.M. Maes, B. Hernández & J. Sunyer (6 machos, 2 hembras col. Museo
Entomológico, León; 1 hembra descartada).
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 21/29-V-2000, col.
B. Hernández & J. Sunyer (3 machos, 5 hembras col. Museo
Entomológico, León; 1 macho, 1 hembra col. Javier Sunyer, Managua; 1
macho, 1 hembra descartados).
165
SUBFAMILIA SATYRINAE
Los Satyrinae son mariposas pequeñas a medianas, de coloración
café, con ocelos en el margen de las alas. Un par de especies de Río San
Juan son transparentes.
Las plantas hospederas son principalmente de la familia Poaceae y
otras monocotiledóneas, pero las larvas de Euptychia viven sobre
selaginellas (Selaginellaceae y Neckeraceae). Las larvas no presentan
espinas sobre el cuerpo (con excepción de Euptychia). La cápsula cefálica
presenta un par de cuernos. El abdomen se termina por 2 prolongaciones.
Las pupas son más o menos ovaladas.
Chloreuptychia arnaca (FABRICIUS, 1777) (Fotos p. 295)
Papilio arnaca FABRICIUS, 1776 [Surinam].
Papilio ebusa CRAMER, 1780:lam. 292, figs. F-G [Surinam].
+Euptychia ebusa CRAMER; Godman & Salvin, 1881:88-89.
Euptychia arnaea f. priamis D’ALMEIDA, 1922 (Brasil)
+Euptychia arnaea FABRICIUS; D'Abrera, 1988:770.
+Chloreuptychia arnaea (FABRICIUS); Maes, 1999:1388.
+Chloreuptychia arnaea (FABRICIUS); Maes, 1999:30-31.
Distribución:
• México, Nicaragua, Costa Rica, Panamá, Colombia, Guiana, Surinam*,
Ecuador, Brasil.
Nota:
Los machos presentan azul sobre las alas posteriores y las hembras
presentan azul sobre las alas anteriores y posteriores.
Plantas hospederas:
• Poaceae : Eleusine, Oplismenus, Ichanthus.
166
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Frugivoro.
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega (Río Coco), Chontales, RAAN, RAAS.
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 6/9-II-2000, col. J.M. Maes
& B. Hernández (1 hembra descartada).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, XI-2003 (1 ex. fotografiado
por Jean-Michel Maes).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 27-XI-2003 (1 ex.
fotografiado por Kim Garwood & Richard Lehman).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Bartola :
Campamento 12, UTM 16P – 0790661 – 1213673, Bosque secundario,
21/23-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. descartado).
Cissia confusa (STAUDINGER, 1887) (Fotos p. 298)
Euptychia confusa STAUDINGER, 1887 [Panamá].
Euptychia myncea, STAUDINGER, 1888.
+Euptychia confusa STAUDINGER; Godman & Salvin, 1901:652-653.
+Cissia confusa (STAUDINGER); Maes, 1999:1388.
+Cissia confusa (STAUDINGER); Maes, 1999:29.
Distribución:
• México, Guatemala, Nicaragua, Costa Rica, Panamá*, Colombia,
Ecuador.
Plantas hospederas:
• Arecaceae : Irartia, Genoma.
• Maranthaceae : Calathea.
• Poaceae : Panicum.
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega : Cerro Muzú, 14°33 N - 85°07 W, 220 m, 7/10-IX-
97, col. J.M. Maes & B. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
167
• Nicaragua : Chontales , col. Janson (citado por Godman & Salvin, 1901).
• Nicaragua : Zelaya : Sulum, 14°15 N - 84°36 W, I-96, col. J.M. Maes & J.
Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Zelaya : Cerro Saslaya, 13°44 N - 85°01 W, 700 m, col. J.M.
Maes & J. Hernández (2 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : San Juan del Norte :
Campamento 5, UTM 17P – 0203608 – 1208350, Bosque secundario
jóven, 30-IV /2-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. en
Museo Entomológico de León).
Cissia labe (BUTLER, 1870) (Fotos p. 299)
Euptychia labe BUTLER, 1870:250, lam. 1, fig. 2 [Panamá].
Euptychia crantor HEWITSON, 1871:373 [Honduras].
Euptychia myncea CRAMER; Distant, 1876:xii [Costa Rica].
+Euptychia labe BUTLER; Godman & Salvin, 1880:79, lam. VIII, fig. 3.
+Cissia labe (BUTLER); Maes, 1999:1389.
+Cissia labe (BUTLER); Van Den Berghe & Maes, 1999:9.
Distribución:
• México, Guatemala, Honduras, Nicaragua, Costa Rica, Panamá*,
Colombia, Ecuador.
Plantas hospederas:
• Poaceae : Paspalum, Ichananthus.
Frugivoro.
Fungivoro.
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega : km 147.5 carretera Matagalpa - Jinotega, 20-XI-
94, col. J.M. Maes & J. Téllez (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
168
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
• Nicaragua : Matagalpa : Fuente Pura, 22-I-94, col. J.M. Maes, J. Téllez &
E. van den Berghe (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Matagalpa : Fuente Pura, 9-IX-94, col. J.M. Maes, J. Téllez,
R. Brabant & J. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Boaco : Camoapa : Santa Elena, 18/24-IV-2003, col. D. Roiz
(2 ex. descartados).
• Nicaragua : Granada : Volcan Mombacho : Finca Cutirre, 11°49’35” N -
85°49’35” W, UTM 16P 0614627 – 13077578, bosque transición, alt. 687
m, 25-I-2004, col. J.M. Maes (3 ex. en col. Jacques Hecq, Belgica; 1 ex.
descartado).
• Nicaragua : Chontales, col. Janson (Citado por Godman & Salvin)
• Nicaragua : Zelaya : Coco Mine, 14°35 N - 84°46 W, 340 m, 25-XI-97, col.
J.M. Maes & B. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Zelaya : Río Waspuk : Rápidos Waula Kombas, 14°21 N -
84°36 W, 75 m, IX-96, col. J.M. Maes & J. Hernández (1 ex. col. Museo
Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (3 ex. col. Museo Entomológico, León).
Cissia pompilia (FELDER & FELDER, 1867) (Fotos p. 299)
Neonympha pompilia FELDER & FELDER, 1867:479 (Colombia, México).
Euptychia pieria BUTLER, 1867 (Honduras).
Euptychia usitata BUTLER, 1867:336 [Venezuela].
+Euptychia pieria BUTLER; Godman & Salvin, 1880:79-80.
Neonympha thelete SNELLEN, 1887 (Curaçao).
+Euptychia pieria BUTLER; Godman & Salvin, 1901:654.
+Vareuptychia usitata (BUTLER); Maes, 1999:1395.
Distribución:
• México*, Guatemala*, Honduras, Nicaragua, Costa Rica, Panamá,
Colombia*, Venezuela.
Plantas hospederas:
• Poaceae : Eleusine.
169
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega, Matagalpa, Boaco, Granada, Chontales, RAAN.
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N - 85°03
W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 17/24-III-2000, col. J.M.
Maes, B. Hernández & J. Sunyer (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 21/29-V-2000, col.
B. Hernández & J. Sunyer (1 ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 6/9-II-2000, col. J.M. Maes
& B. Hernández (2 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, XI-2003 (1 ex. fotografiado
por Jean-Michel Maes).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 25/26-XI-2003 (2 ex.
fotografiados por Kim Garwood).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Boca San Carlos :
Campamento 9, UTM – 16P – 0804520 – 1200254, Bosque secundario
jóven con predominencia de Maranthaceae (Calathea sp) y Musaceae,
9/11-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Bartola : Campamento 11,
UTM – 16P – 0791847 – 1209946, hábitat deforestado, potrero abandonado,
16/17-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (5 ex. descartados).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Bartola :
Campamento 13, UTM 16P – 0790747 – 1214020, hábitat deforestado,
25-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. descartado).
Cissia pseudoconfusa SINGER, DE VRIES & EHRLICH, 1983 (Fotos p. 302)
Cissia pseudoconfusa SINGER, DE VRIES & EHRLICH, 1983 (Costa Rica).
+Cissia pseudoconfusa (SINGER, DE VRIES & EHRLICH); Maes, 1995:27.
+Cissia pseudoconfusa (SINGER, DE VRIES & EHRLICH); Maes,
1999:1389.
Distribución:
• México, Nicaragua, Costa Rica*, Panamá, Ecuador.
170
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Plantas hospederas:
• Poaceae.
Material examinado:
• Nicaragua : Zelaya : Sulum, 14°15 N - 84°36 W, I-96, col. J.M. Maes & J.
Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Zelaya : Río Las Latas, 14°04 N - 88°33 W, 220 m, 2-VI-97,
col. J.M. Maes & B. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Zelaya : Caño El Macho, 13°48 N - 84°58 W, XI-95, col. J.M.
Maes & J. Hernández (4 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Zelaya : Wani, 13°42 N - 84°51 W, XI-95, col. J.M. Maes & J.
Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 17/24-III-2000, col.
J.M. Maes, B. Hernández & J. Sunyer (1 ex. col. Museo Entomológico,
León; 2 ex. descartados).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 26-XI-2003 (1 ex.
fotografiado por Richard Lehman).
Cithaerias pireta ssp. pireta (STOLL, 1780) (Fotos p. 303)
Papilio pireta STOLL, 1780 (Localidad no definida).
Papilio menander DRURY, 1782:lam. XXVIII, fig. 3 ['Jamaica'] (pre-ocupado
por Stoll, 1780).
+Haetera Andromeda FABRICIUS; Boisduval, 1870:62 (andromeda es un
Cithaerias suramericano).
+Callitaera menander DRURY; Godman & Salvin, 1880:63-64, lam. VI, figs. 1-2.
+Callitaera menander DRURY; Godman & Salvin, 1901:650.
+Callitaera menander; Darge, 1975:150.
+Cithaerias menander (DRURY); Maes, 1999:1389-1390.
+Cithaerias menander (DRURY); Van Den Berghe & Maes, 1999:9.
+Cithaerias menander (DRURY); Maes, 1999:28.
171
Distribución:
• México, Honduras, Nicaragua, Costa Rica, Panamá, Colombia, Bolivia.
• [ssp. magdalenensis CONSTANTINO, 1995 : Colombia*]
• [ssp. aurora (FELDER & FELDER, 1862) : Perú*]
• [ssp. tambopata LAMAS, 1998 : Perú*]
• [ssp. aura (LANGER, 1943) = juruaensis D’ALMEIDA, 1951 : Brasil*]
• [ssp. aurorina (WEYMER, 1910) = merolina ZIKAN, 1942 : Brasil*]
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega, Matagalpa, Chontales, RAAN.
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León; 1 ex. col.
M. Carrasco, España).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 27-XI-2003 (2 ex.
fotografiados por Kim Garwood & Richard Lehman).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Indio : Campamento 2,
UTM 17P – 0181528 - 1230721, bosque tropical húmedo bien conservado,
20/21-IV-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (3 ex. descartados).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Boca San Carlos :
Campamento 8, UTM – 16P – 0805502 – 1195523, Bosque secundario
maduro, 6/8-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (5 ex. descartados).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Bartola :
Campamento 12, UTM 16P – 0790661 – 1213673, Bosque secundario,
21/23-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Bartola :
Campamento 14, UTM 16P – 0790804 – 1214262, Bosque tropical
húmedo bien conservado, 27/28-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra
Arana (1 ex. descartado).
Dulcedo polita (HEWITSON, 1869) (Fotos p. 304)
+ Haetera polita HEWITSON, 1869:34 [Chontales].
+Callitaera polita HEWITSON; Godman & Salvin, 1880:64-65.
+Dulcedo polita HEWITSON; D'Abrera, 1988:738.
+Dulcedo polita (HEWITSON); Maes, 1999:1390.
+Dulcedo polita (HEWITSON); Maes, 1999:28.
172
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
+Dulcedo polita (HEWITSON); Maes, 2000:14, 24, fig.
+Dulcedo polita HEWITSON; Racheli & Racheli, 2001:322.
+Dulcedo polita HEWITSON; Lamas, 2004:205.
Distribución:
• Nicaragua*, Costa Rica, Panamá, Colombia, Ecuador.
Plantas hospederas:
• Arecaceae :
- Geonoma sp.
- Welfia sp.
Frugivoro:
• Arecaceae :
- Welfia sp.
Material examinado:
• Nicaragua : Chontales, col. T. Belt (TYPUS de Haetera polita HEWITSON
1869).
• Nicaragua : Chontales, col. Janson (Citado por Godman & Salvin).
• Nicaragua : Zelaya : Cerro Saslaya, 13°44 N - 85°01 W, 700 m, col. J.M.
Maes & J. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Laguna Silico :
Campamento 6, UTM 17P – 0197450 – 1199617, Bosque secundario,
col. Marvin Torrez & Sandra Arana, 3/4-V-2004, col. Marvin Torrez &
Sandra Arana (1 ex observado)
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Boca San Carlos :
Campamento 8, UTM – 16P – 0805502 – 1195523, Bosque secundario
maduro, 6/8-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. descartado).
Euptychia insolata BUTLER & DRUCE, 1872 (Fotos p. 305)
Euptychia insolata BUTLER & DRUCE, 1872:99 [Costa Rica].
Euptychia macrophthalma STAUDINGER, 1876:106 [Panamá].
173
+Euptychia insolata BUTLER & DRUCE; Godman & Salvin, 1880:77-78.
+Euptychia insolata BUTLER & DRUCE; D'Abrera, 1988:760.
+Euptychia insolata BUTLER & DRUCE; Maes, 1999:1391.
Distribución:
• Nicaragua, Costa Rica*, Panamá, Ecuador.
Plantas hospederas:
• Neckeraceae : Neckeropsis undulata.
Frugivoro.
Material examinado:
• Nicaragua : Chontales, col. T. Belt (Citado por Godman & Salvin).
• Nicaragua : Zelaya : Sulum, 14°15 N - 84°36 W, I-96, col. J.M. Maes & J.
Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Boca San Carlos :
Campamento 8, UTM – 16P – 0805502 – 1195523, Bosque secundario
maduro, 6/8-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Boca San Carlos :
Campamento 9, UTM – 16P – 0804520 – 1200254, Bosque secundario
jóven con predominencia de Maranthaceae (Calathea sp) y Musaceae,
9/11-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. descartado).
Euptychia jesia BUTLER, 1869 (Fotos p. 306)
Euptychia jesia BUTLER, 1869 [Ecuador, Venezuela, Perú].
Distribución:
• México, Nicaragua (reporte nuevo), Costa Rica, Colombia, Venezuela,
Ecuador, Perú.
Plantas hospederas:
• Selaginellaceae : Selaginella.
174
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Material examinado:
• Nicaragua : Granada : Volcan Mombacho : Plan de Las Flores, 1100 m,
17-I-98, col. J.M. Maes & E. van den Berghe (1 ex. col. Museo
Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : San Juan del Norte :
Campamento 5, UTM 17P – 0203608 – 1208350, Bosque secundario
jóven, 30-IV /2-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex.
descartado).
Euptychia westwoodi BUTLER, 1866 (Fotos p. 307)
Euptychia westwoodi BUTLER, 1867:481 [Honduras].
Euptychia mollis STAUDINGER, 1876:105 [Panamá].
+Euptychia mollina HUBNER; Godman & Salvin, 1880:76.
+Euptychia westwoodi BUTLER; Godman & Salvin, 1880:lam. VIII, figs. 13-14.
+Euptychia mollina HUBNER; Godman & Salvin, 1901:652.
+Euptychia mollis STAUDINGER; Maes, 1999:1391 (en base a la sinonimía
de esta especie con E. mollina en Godman & Salvin, 1880).
+Euptychia westwoodi BUTLER; Maes, 1999:1391.
+Euptychia westwoodi BUTLER; Van Den Berghe & Maes, 1999:9.
Distribución:
• México, Guatemala, Honduras*, Nicaragua, Costa Rica, Panamá,
Colombia, Bolivia.
Plantas hospederas:
• Selaginellaceae: Selaginella arthriticum, Selaginella horizontalis.
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega : Peñas Blancas, 13°17 N - 85°38 W, 1300 m, 25-
VII-87, col. J.M. Maes & B. Hernández (2 ex. col. Museo Entomológico,
León; 2 ex. descartados).
175
• Nicaragua : Matagalpa : Selva Negra, 11-VI-95, col. J.M. Maes & P.
Jolivet (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Matagalpa, col. Richardson (citado por Godman & Salvin, 1901).
• Nicaragua : Chontales (citado por Godman & Salvin, 1880).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Bartola :
Campamento 12, UTM 16P – 0790661 – 1213673, Bosque secundario,
21/23-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. en Museo
Entomológico de León).
Harjesia oreba (BUTLER, 1870) (Fotos p. 308)
Euptychia oreba BUTLER, 1870 (Localidad no definida).
Euptychia gulnare BUTLER, 1870:250 [Panama].
Euptychia civica WEYMER, 1911 (Bolivia) nomen nudum.
+Cissia gulnare BUTLER; Maes, 1995:27.
+Cissia gulnare (BUTLER); Maes, 1999:1399.
Distribución:
• Nicaragua, Costa Rica, Panamá, Colombia, Bolivia.
Plantas hospederas:
• Poaceae.
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega : Cerro Muzú, 14°33 N - 85°07 W, 220 m, 7/10-IX-
97, col. J.M. Maes & B. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Jinotega : Santa Enriqueta, 1250 m, 24/30-V-2003, col. D.
Roiz (2 ex. descartados).
• Nicaragua : Zelaya : Coco Mine, 14°35 N - 84°46 W, 340 m, 25-XI-97, col.
J.M. Maes & B. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León) (1 ex.
descartado).
• Nicaragua : Zelaya : Caño El Macho, 13°48 N - 84°58 W, XI-95, col. J.M.
Maes & J. Hernández (6 ex. col. Museo Entomológico, León) (1 ex.
descartado).
176
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
• Nicaragua : Zelaya : Las Americas, 13°07 N - 84°31 W, 230 m, 10-VII-97,
col. J.M. Maes & B. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Bartola :
Campamento 12, UTM 16P – 0790661 – 1213673, Bosque secundario,
21/23-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. descartado).
Hermeuptychia hermes (FABRICIUS, 1775) (Fotos p. 308)
Papilio hermes FABRICIUS, 1775:158 [Brasil].
Papilio camerta CRAMER, 1780:lam. 293, fig. F (Surinam).
Oreas canthe HUBNER, 1811 (Surinam).
Euptychia hermessa HUBNER, 1819 (Brasil).
+Euptychia hermes FABRICIUS; Butler & Druce, 1874:336.
Euptychia nana MOSCHLER, 1877 (Surinam).
+Euptychia camerta CRAMER; Godman & Salvin, 1880:86, lam. VIII, figs. 6-7.
Hermeuptychia hermes f. hermesina FORSTER, 1964 (Bolivia).
+Cissia sp.; Maes, 1992:32.
Hermeuptychia hermes isabella ANKEN, 1994 (Brasil).
+Hermeuptychia hermes (FABRICIUS); Van Den Berghe, Murray,
Schweighofer & Hale, 1995:39.
+Cissia sp.; Maes, 1999:1389.
+Hermeuptychia hermes (FABRICIUS); Maes, 1999:1391.
+Hermeuptychia hermes (FABRICIUS); Van Den Berghe & Maes, 1999:9.
+Hermeuptychia hermes (FABRICIUS); Maes, 1999:21.
+Hermeuptychia hermes (FABRICIUS); Maes, 2000:23.
177
Distribución:
• USA, México, Belice, Guatemala, Honduras, Nicaragua, Costa Rica,
Panamá, Surinam, Brasil*, Bolivia, Uruguay.
Plantas hospederas:
• Poaceae.
Frugivoro.
Coprofago.
Material examinado:
• Nicaragua : Estelí, Jinotega, Matagalpa, Boaco, Chinandega, León,
Managua, Masaya, Granada, Chontales, RAAN, RAAS.
• Nicaragua : Río San Juan : San Miguelito, VIII-89, col. F. Reinboldt (2 ex.
descartados).
• Nicaragua : Río San Juan : Boca de Sabalos, 15-III-98, col. E. van den
Berghe (1 ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 6/9-II-2000, col. J.M. Maes
& B. Hernández (3 ex. descartados).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, VII-2000, col. P.J. Torres (1
ex. col. P.J. Torres, USA).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Indio : Puesto de
control MARENA Dos Bocas : Campamento 1, UTM 17P – 0185272 –
1222665, alt. 33 m, hábitat deforestado, 15/18-IV-2004, col. Marvin
Torrez & Sandra Arana (9 ex. descartados).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : San Juan del Norte :
Campamento 5, UTM 17P – 0203608 – 1208350, Bosque secundario
jóven, 30-IV /2-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (2 ex.
descartados).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Bartola : Campamento
11, UTM – 16P – 0791847 – 1209946, hábitat deforestado, potrero
abandonado, 16/17-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (7 ex.
descartados).
178
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Magneuptychia gomezi (SINGER, DE VRIES & EHRLICH, 1983)
(Fotos p. 310)
Cissia gomezi SINGER, DE VRIES & EHRLICH, 1983 (Costa Rica).
+Cissia gomezi (SINGER, DE VRIES & EHRLICH); Maes, 1995:26-27.
+Cissia gomezi (SINGER, DE VRIES & EHRLICH); Maes, 1999:1389.
Distribución:
• Nicaragua, Costa Rica*.
Plantas hospederas:
• Poaceae.
Material examinado:
• Nicaragua : Zelaya : Caño El Macho, 13°48 N - 84°58 W, XI-95, col. J.M.
Maes & J. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Bartola : Campamento
11, UTM – 16P – 0791847 – 1209946, hábitat deforestado, potrero
abandonado, 16/17-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex.en
Museo Entomológico de León).
Magneuptychia libye (LINNAEUS, 1767) (Fotos p. 311)
Papilio libye LINNAEUS, 1767:772 [“India”].
+Euptychia libyoidea BUTLER, 1867:487 [Nicaragua].
+Euptychia libyoidea BUTLER, 1867:lam. 11, fig. 13[Nicaragua].
+Euptychia harpyia FELDER & FELDER, 1867 [Suriname].
+Euptychia libye LINNAEUS; Godman & Salvin, 1880:83.
Euptychia lethra MOSCHLER, 1883 (Surinam).
+Euptychia libye LINNAEUS; Godman & Salvin, 1901:655.
179
+Cissia libye (LINNAEUS); Berghe, Murray, Schweighofer & Hale, 1995:39.
+Magneuptychia libye (LINNAEUS); Maes, 1999:1391-1392.
+Magneuptychia libye (LINNAEUS); Lamas, 2004:220.
Distribución:
• México, Guatemala, Honduras, Nicaragua, Costa Rica, Panamá, Guiana,
Surinam, Ecuador, Brasil.
Plantas hospederas:
• Poaceae : Panicum.
Material examinado:
• Nicaragua : Matagalpa, Chinandega, León, Masaya, Chontales, RAAS.
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (8 ex. col. Museo Entomológico, León; 2 ex.
descartados).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Bartola :
Campamento 13, UTM 16P – 0790747 – 1214020, hábitat deforestado,
25-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. descartado).
• Nicaragua (TYPUS de Euptychia libyoidea BUTLER, 1867).
Manataria hercyna ssp. maculata (HOPFFER, 1874) (Fotos p. 311)
Tisiphone maculata HOPFFER, 1874:360 [México, Costa Rica, “Bolivia”].
+Tisiphone maculata HOPFFER; Godman & Salvin, 1880:72.
+Manataria maculata (HOPFFER); Maes, 1999:1392.
+Manataria maculata (HOPFFER); Van Den Berghe & Maes, 1999:9.
+Manataria maculata (HOPFFER); Maes, 1999:31.
Distribución:
• México*, Guatemala, Nicaragua, Costa Rica*, Panamá, Colombia,
Venezuela, Ecuador, Bolivia*, Brasil, ?Paraguay.
180
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
• [ssp. daguana (NEUSTETTER, 1929) : Colombia*]
• [ssp. distincta (LATHY, 1918) : Guiana francesa*]
• [ssp. hyrnethia FRUHSTORFER, 1912 = fasciata (KRUGER, 1925) :
Perú*, Bolivia*]
• [ssp. hercyna (HUBNER, 1821) = anosia (GODART, 1824) : Brasil*]
Plantas hospederas:
• Poaceae : Bambusa.
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega, Matagalpa, Boaco, Leónm Granada, Chontales,
RAAN.
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 21/29-V-2000, col.
B. Hernández & J. Sunyer (1 ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 6/9-II-2000, col. J.M. Maes
& B. Hernández (1 ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León; 1 ex. col.
M. Carrasco, España; 2 ex. col. E. Carletti, Argentina).
Pareuptychia ocirrhoe ssp. ocirrhoe (FABRICIUS, 1776) (Fotos p. 312)
Papilio hesione SULZER, 1776 [“India”] (pre-ocupado por Cramer, 1775).
Papilio ocirrhoe FABRICIUS, 1776:260 [Surinam].
Papilio cissia CRAMER, 1779 (Surinam).
+Euptychia ocirrhoe FABRICIUS; Godman & Salvin, 1880:75.
+Euptychia ocirrhoe FABRICIUS; Godman & Salvin, 1901:651.
+Pareuptychia hesione (SULZER); Maes, 1999:1392.
+Pareuptychia ocirrhoe (FABRICIUS); Maes, 1999:1392.
+Pareuptychia hesione (SULZER); Van Den Berghe & Maes, 1999:9.
181
Distribución:
• México, Belice, Guatemala, Nicaragua, Costa Rica, Panamá, Venezuela,
Surinam*, Ecuador, Brasil, Bolivia, ?Paraguay.
• [ssp. interjecta (D’ALMEIDA, 1952) : Brasil*]
• [ssp. emarginata (BRYK, 1953) = bivari ANKEN, 1994 : Brasil*]
Plantas hospederas:
• Poaceae : Eleusine.
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega, Matagalpa, Chontales, RAAN, RAAS.
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 21/29-V-2000, col.
B. Hernández & J. Sunyer (1 hembra col. Museo Entomológico, León; 2
machos, 1 hembra descartados).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 6/9-II-2000, col. J.M. Maes
& B. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M. Maes
& B. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León; 1 ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, VII-2000, col. P.J. Torres (1
ex. col. P.J. Torres, USA).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Indio : Puesto de
control MARENA Dos Bocas : Campamento 1, UTM 17P – 0185272 –
1222665, alt. 33 m, hábitat deforestado, 15/18-IV-2004, col. Marvin
Torrez & Sandra Arana (4 ex. descartados).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Indio : Campamento
3, UTM 17P – 0186456 - 1223308, Bosque secundario riberino con
predominancia Arecaceae (Bactris sp, Raphia sp.), 23/25-IV-2004, col.
Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. descartado).
Pareuptychia metaleuca (BOISDUVAL, 1870) (Fotos p. 313)
Neonympha metaleuca BOISDUVAL, 1870:63 [Guatemala].
Euptychia butleri DISTANT, 1876:xii [Costa Rica].
+Euptychia metaleuca BOISDUVAL; Godman & Salvin, 1880:75-76, lam. VIII,
figs. 1-2.
182
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
+Euptychia metaleuca BOISDUVAL; Godman & Salvin, 1901:652.
+Pareuptychia metaleuca (BOISDUVAL); Maes, 1999:1392.
+Pareuptychia metaleuca (BOISDUVAL); Van Den Berghe & Maes, 1999:9.
+Pareuptychia metaleuca (BOISDUVAL); Maes, 1999:29-30.
Distribución:
• México, Belice, Guatemala*, Honduras, Nicaragua, Costa Rica,
Colombia, Guiana francesa, Ecuador, Brasil, Bolivia.
Plantas hospederas:
• Poaceae.
Frugivoro:
• Arecaceae.
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega, Matagalpa, Boaco, Chontales, RAAN, RAAS.
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 21/29-V-2000, col.
B. Hernández & J. Sunyer (4 ex. col. Museo Entomológico, León; 4 ex.
descartados).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 6/9-II-2000, col. J.M. Maes &
B. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León; 2 ex. descartados).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (2 ex. descartados).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, XI-2003 (1 ex. fotografiado
por Jean-Michel Maes).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 25-XI-2003 (1 ex.
fotografiado por Kim Garwood).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 25-XI-2003 (1 ex.
fotografiado por Richard Lehman).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Indio : Campamento
3, UTM 17P – 0186456 - 1223308, Bosque secundario riberino con
183
predominancia Arecaceae (Bactris sp, Raphia sp.), 23/25-IV-2004, col.
Marvin Torrez & Sandra Arana (2 ex. descartados).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : San Juan del Norte :
Campamento 5, UTM 17P – 0203608 – 1208350, Bosque secundario jóven,
30-IV /2-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (2 ex. descartados).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Caño Negro :
Campamento 7, UTM – 17P – 0182068 – 1220102, Bosque tropical
húmedo bien conservado, 6/7-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana
(2 ex. descartados).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Boca San Carlos :
Campamento 9, UTM – 16P – 0804520 – 1200254, Bosque secundario
jóven con predominencia de Maranthaceae (Calathea sp) y Musaceae,
9/11-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. descartado).
Pierella helvina ssp. incanescens GODMAN & SALVIN, 1877 (Fotos p. 315)
+Pierella incanescens GODMAN & SALVIN, 1877:61 [Nicaragua:Chontales,
Costa Rica].
+Pierella incanescens GODMAN & SALVIN; Godman & Salvin, 1880:68, lam.
VI, figs. 5-6.
Pierella incanescens costaricana NIEPELT, 1927 (Costa Rica).
+Pierella helvetia ssp. incanescens GODMAN & SALVIN; De Vries,
1987:263.
+Pierella helvetia ssp. incanescens GODMAN & SALVIN; Maes, 1999:1392.
+Pierella helvetia ssp. incanescens GODMAN & SALVIN; Maes, 1999:28.
+Pierella helvina ssp. incanescens GODMAN & SALVIN; Lamas, 2004:206.
Distribución:
• Nicaragua*, Costa Rica*, Panamá*,
• [ssp. ocreata SALVIN & GODMAN, 1868 = ocreata BUTLER, 1868
nomen nudum : Panamá*]
• [ssp. helvina (HEWITSON, 1859) : Colombia*]
• [ssp. pacifica NIEPELT, 1924 = johnsoni TALBOT, 1932 : Colombia*]
184
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
• ssp. hymettia (STAUDINGER, 1886) = werneri HERING & HOPPS, 1925:
Colombia*, ?Venezuela].
Plantas hospederas:
• Heliconiaceae : Heliconia.
• Maranthaceae : Calathea.
Material examinado:
• Nicaragua : Chontales, col. T. Belt (Citado por Godman & Salvin)
• Nicaragua : Chontales, col. Janson (COTYPUS de Pierella incanescens
GODMAN & SALVIN, 1877)
• Nicaragua : Zelaya : Coco Mine, 14°35 N - 84°46 W, 340 m, 25-XI-97, col.
J.M. Maes & B. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León; 1 ex.
descartado).
• Nicaragua : Zelaya : Río Waspuk : Rápidos Waula Kombas, 14°21 N -
84°36 W, 75 m, IX-96, col. J.M. Maes & J. Hernández (1 ex. descartado).
• Nicaragua : Zelaya : Sulum, 14°15 N - 84°36 W, I-96, col. J.M. Maes & J.
Hernández (4 ex. col. Museo Entomológico, León; 1 ex. descartado).
• Nicaragua : Zelaya : Caño El Macho, 13°48 N - 84°58 W, XI-95, col. J.M. Maes
& J. Hernández (3 ex. col. Museo Entomológico, León; 2 ex. descartados).
• Nicaragua : Zelaya : BOSAWAS : Cerro Saslaya, 600 m, 7/14-VII-1999,
en bosque, col. B. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Zelaya : Cerro Saslaya, 13°44 N - 85°01 W, 700 m, col. J.M.
Maes & J. Hernández (2 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Boca de Sabalos, 15-III-98, col. E. van den
Berghe (2 ex. descartados).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, XI-2003 (1 ex. fotografiado
por Jean-Michel Maes).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 24-XI-2003 (2 ex.
fotografiados por Richard Lehman).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 27-XI-2003 (1 ex.
fotografiado por Richard Lehman).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Indio : Campamento
3, UTM 17P – 0186456 - 1223308, Bosque secundario riberino con
predominancia Arecaceae (Bactris sp, Raphia sp.), 23/25-IV-2004, col.
Marvin Torrez & Sandra Arana (6 ex. descartados).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Caño Negro :
Campamento 7, UTM – 17P – 0182068 – 1220102, Bosque tropical
185
húmedo bien conservado, 6/7-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana
(2 ex. descartados).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Boca San Carlos :
Campamento 8, UTM – 16P – 0805502 – 1195523, Bosque secundario
maduro, 6/8-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (3 ex.
descartados).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Boca San Carlos :
Campamento 9, UTM – 16P – 0804520 – 1200254, Bosque secundario
jóven con predominencia de Maranthaceae (Calathea sp) y Musaceae,
9/11-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (3 ex. descartados).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Boca San Carlos :
Campamento 10, UTM – 16P – 0802295 – 1204241, Bosque tropical
húmedo bien conservado, 13/14-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra
Arana (3 ex. descartados).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Bartola :
Campamento 14, UTM 16P – 0790804 – 1214262, Bosque tropical
húmedo bien conservado, 27/28-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra
Arana (3 ex. descartados).
Pierella luna ssp. pallida (SALVIN & GODMAN, 1868) (Fotos p. 316)
+Haetera luna FABRICIUS; Hewitson, 1863:lam.1, fig. 3.
+Hetaera pallida SALVIN & GODMAN, 1868:142 [Nicaragua].
+Pierella luna FABRICIUS; Godman & Salvin, 1880:66-67.
+Pierella luna ssp. luna FABRICIUS; De Vries, 1987:263-264.
+Pierella luna luna FABRICIUS; D'Abrera, 1988:732.
+Pierella luna ssp. luna (FABRICIUS); Berghe, Murray, Schweighofer & Hale,
1995:39.
+Pierella luna ssp. luna (FABRICIUS); Maes, 1999:1392-1393.
+Pierella luna ssp. pallida (SALVIN & GODMAN); Lamas, 2004:207.
Distribución:
• [ssp. rubecula SALVIN & GODMAN, 1868 = heracles (BOISDUVAL,
1870) : México, Guatemala*, Honduras]
186
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
• Nicaragua*, Costa Rica, Panamá, Colombia
• [ssp. luna (FABRICIUS, 1793) = rubra BROWN, 1948 : Colombia,
Ecuador, “Surinam”*]
• [ssp. lesbia STAUDINGER, 1887 : Colombia*, Ecuador]
Plantas hospederas:
• Heliconiaceae : Heliconia.
Nota:
En Guatemala esta especie está en la "Lista Roja de Fauna Silvestre
para Guatemala (Arañas, coleópteros, mariposas, peces, anfibios,
reptiles, aves y mamíferos)", con la mención "Debe prohibirse su
caza y comercio".
Material examinado:
• Nicaragua : Masaya (Laguna de Apoyo), Granada (Volcán Mombacho),
Chontales, RAAN (Cerro Saslaya : Caño El Macho), RAAS (Nueva
Guinea : Montes Verdes : Finca Doña Rosa).
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 21/29-V-2000, col.
B. Hernández & J. Sunyer (1 ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Boca de Sabalos, 15-III-98, col. E. van den
Berghe (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Bartola, 14-III-98, col. E. van den Berghe (1
ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León) (1 ex. col.
M. Carrasco, España).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, VII-2000, col. P.J. Torres (2
ex. col. P.J. Torres, USA).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, XI-2003 (1 ex. fotografiado
por Jean-Michel Maes).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 25-XI-2003 (1 ex. por Kim
Garwood).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 27-XI-2003 (1 ex.
fotografiado por Richard Lehman).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : San Juan del Norte :
Campamento 5, UTM 17P – 0203608 – 1208350, Bosque secundario jóven,
30-IV /2-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. descartado).
187
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Boca San Carlos :
Campamento 9, UTM – 16P – 0804520 – 1200254, Bosque secundario
jóven con predominencia de Maranthaceae (Calathea sp) y Musaceae,
9/11-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (2 ex. descartados).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Bartola :
Campamento 12, UTM 16P – 0790661 – 1213673, Bosque secundario,
21/23-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. descartado).
• Nicaragua, col. Bridges (TYPUS de Hetaera pallida SALVIN & GODMAN,
1868).
Posttaygetis penelea (CRAMER, 1777) (Fotos p. 317)
Papilio penelea CRAMER, 1777:8, lam. 101, fig. G [Surinam].
Taygetis penelea var. penelina STAUDINGER, 1888 (Brasil).
+Taygetis penelea (CRAMER); Maes, 1996:5-6.
+Taygetis penelea (CRAMER); Maes, 1999:1394.
Distribución:
• Nicaragua, Costa Rica, Panamá, Surinam*, Ecuador, Brasil.
Plantas hospederas:
• Poaceae.
Material examinado:
• Nicaragua : Zelaya : Coco Mine, 14°35 N - 84°46 W, 340 m, 25-XI-97, col.
J.M. Maes & B. Hernández (5 ex. col. Museo Entomológico, León) (1 ex.
col. van den Berghe).
• Nicaragua : Zelaya : Río Waspuk : Rápidos Waula Kombas, 14°21 N -
84°36 W, 75 m, IX-96, col. J.M. Maes & J. Hernández (1 ex. col. Museo
Entomológico, León).
• Nicaragua : Zelaya : Sulum, 14°15 N - 84°36 W, I-96, col. J.M. Maes & J.
Hernández (6 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Zelaya : Caño El Macho, 13°48 N - 84°58 W, XI-95, col. J.M.
Maes & J. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
188
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Bartola :
Campamento 12, UTM 16P – 0790661 – 1213673, Bosque secundario,
21/23-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. descartado).
Taygetis laches ssp. laches (FABRICIUS, 1793) (Fotos p. 318)
Papilio andromeda CRAMER, 1776:149 [Surinam] (pre-ocupado por
Fabricius, 1775).
Papilio andromede CRAMER, 1776 (lapsus)
Papilio laches FABRICIUS, 1793 (Guyana).
Taygetis fatua HUBNER, 1819 (Surinam).
+Taygetis andromeda CRAMER; Butler, 1868:11.
+Taygetis andromeda CRAMER; Godman & Salvin, 1881:98-99.
+Taygetis sylvia BATES; Godman & Salvin, 1881:lam. X, fig. 1.
+Taygetis andromeda CRAMER; Godman & Salvin, 1901:659.
+Taygetis andromeda CRAMER; Maes, 1992:22.
+Taygetis andromeda CRAMER; Berghe, Murray, Schweighofer & Hale, 1995:39.
+Taygetis andromeda (CRAMER); Maes, 1999:1393.
+Taygetis andromeda (CRAMER); Van Den Berghe & Maes, 1999:9.
+Taygetis andromeda (CRAMER); Maes, 1999:29.
+Taygetis andromeda (CRAMER); Maes, 1999:21.
Distribución:
• México, Belice, Guatemala, Honduras, Nicaragua, Costa Rica, Panamá,
Guiana*, Surinam
• (ssp. marginata STAUDINGER, 1887 : Brasil*, Paraguay).
189
Plantas hospederas:
• Poaceae :
- Acroceras zizanioides.
- Olyra.
- Panicum.
Frugivoro.
Coprofago.
Fungivoro.
Material examinado:
• Nicaragua : Estelí, Jinotega, Matagalpa, Boaco, Chinandega, León,
Managua, Masaya, Granada, Ometepe, Solentiname, Chontales, RAAN.
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 17/24-III-2000, col.
J.M. Maes, B. Hernández & J. Sunyer (3 ex. col. Museo Entomológico,
León; 6 ex. descartados).
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N -
85°03 W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 21/29-V-2000, col.
B. Hernández & J. Sunyer (9 ex. descartados).
• Nicaragua : Río San Juan : Bartola, 14-III-98, col. E. van den Berghe (1
ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M. Maes
& B. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León; 1 ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 1/5-VI-2003, col. J.M. Maes
(1 ex. en coll. Andrés Molina, Chile).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 25-XI-2003 (2 ex.
fotografiados por Richard Lehman).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Indio : Puesto de
control MARENA Dos Bocas : Campamento 1, UTM 17P – 0185272 –
1222665, alt. 33 m, hábitat deforestado, 15/18-IV-2004, col. Marvin
Torrez & Sandra Arana (3 ex. descartados).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Indio : Campamento
3, UTM 17P – 0186456 - 1223308, Bosque secundario riberino con
predominancia Arecaceae (Bactris sp, Raphia sp.), 23/25-IV-2004, col.
Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Caño Negro :
Campamento 7, UTM – 17P – 0182068 – 1220102, Bosque tropical
húmedo bien conservado, 6/7-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana
(1 ex. descartado).
190
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Bartola : Campamento
11, UTM – 16P – 0791847 – 1209946, hábitat deforestado, potrero
abandonado, 16/17-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex.
descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Bartola :
Campamento 12, UTM 16P – 0790661 – 1213673, Bosque secundario,
21/23-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (2 ex. descartados).
Taygetis mermeria ssp. excavata BUTLER, 1868 (Fotos p. 319)
Taygetis excavata BUTLER, 1868:8, lam. 1, fig. 1 [Honduras].
+Taygetis mermeria CRAMER; Butler, 1868:7.
+Taygetis mermeria CRAMER; Godman & Salvin, 1881:95-96.
+Taygetis mermeria ssp. excavata BUTLER; Van Den Berghe, Murray,
Schweighofer & Hale, 1995:39.
+Taygetis mermeria ssp. excavata BUTLER; Maes, 1999:1394.
+Taygetis mermeria ssp. excavata BUTLER; Van Den Berghe & Maes,
1999:9.
+Taygetis mermeria ssp. excavata BUTLER; Maes, 1999:28.
Distribución:
• [ssp. griseomarginata Miller, 1978 : México (Guerrero)].
• México, Honduras*, Nicaragua, Costa Rica, Panamá,
• [ssp. mermeria (CRAMER, 1776) = tenebrosus (BLANCHARD, 1844) =
crameri WEYMER, 1910 : Suriname*, Ecuador, Perú, Brasil, Bolivia]
• [ssp. cleopatra : Perú].
Plantas hospederas:
• Poaceae.
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega (Cerro Muzú), Matagalpa (Selva Negra), Masaya
(Laguna de Apoyo), Granada (Volcan Mombacho), Chontales, RAAN
191
(Coco Mine, Río Waspuk : Rápidos Waula Kombas, Sulum, Río Las
Latas, Caño El Macho, Cerro Saslaya, Siuna : El Hormiguero).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León) (1 ex. col.
M. Carrasco, España) (1 ex. col. E. Carletti, Argentina).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 25-XI-2003 (1 ex.
fotografiado por Kim Garwood).
Taygetis virgilia (CRAMER, 1776) (Fotos p. 321)
Papilio virgilia CRAMER, 1776 (Surinam).
Papilio rebecca FABRICIUS, 1793 (Guiana).
Taygetis nympha BUTLER, 1868:9, lam. I, fig. 7 [Honduras].
Taygetis erubescens BUTLER, 1868 (Colombia).
+Taygetis nympha BUTLER; Godman & Salvin, 1881:97-98.
Taygetis virgilia f. daguana BARGMANN, 1928 (Colombia).
Taygetis erubescens ab. pseudorufomarginata BARGMANN, 1929
(Colombia).
+Taygetis nympha BUTLER; D'Abrera, 1988:749.
+Taygetis nympha BUTLER; Maes, 1999:1394.
Distribución:
• México, Guatemala, Honduras, Nicaragua, Colombia, Guiana, Surinam*,
Ecuador.
Plantas hospederas:
• Poaceae.
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega : Cerro Muzú, 14°33 N - 85°07 W, 220 m, 7/10-IX-
97, col. J.M. Maes & B. Hernández (8 ex. col. Museo Entomológico,
León) (1 ex. descartado).
192
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
• Nicaragua : Chontales, col. Janson (Citado por Godman & Salvin).
• Nicaragua : Zelaya : Coco Mine, 14°35 N - 84°46 W, 340 m, 25-XI-97, col.
J.M. Maes & B. Hernández (14 ex. col. Museo Entomológico, León) (2 ex.
descartados).
• Nicaragua : Zelaya : Rápidos de Waula Kombas, 14°21 N - 84°36 W, 75 m,
IX-96, col. J.M. Maes & J. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Zelaya : Sulum, 14°15 N - 84°36 W, I-96, col. J.M. Maes & J.
Hernández (7 ex. col. Museo Entomológico, León) (2 ex. descartados).
• Nicaragua : Zelaya : Caño El Macho, 13°48 N - 84°58 W, XI-95, col. J.M.
Maes & J. Hernández (3 ex. col. Museo Entomológico, León) (3 ex.
descartados).
• Nicaragua : Zelaya : Las Americas, 13°07 N - 84°31 W, 230 m, 10-VII-97,
col. J.M. Maes & B. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León) (1
ex. descartado).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (5 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Bartola :
Campamento 12, UTM 16P – 0790661 – 1213673, Bosque secundario,
21/23-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (6 ex. descartados).
Taygetis uzza BUTLER, 1869 (Fotos p. 322)
Taygetis uzza BUTLER, 1869 (Guatemala).
Taygetis salvini STAUDINGER, 1887:236, lam. 85 [Panamá].
Distribución:
• Guatemala*, Nicaragua (reporte nuevo), Costa Rica, Panamá*,
Colombia.
Material examinado:
• Nicaragua : Boaco : Camoapa : Santa Elena, 18/24-IV-2003, col. D. Roiz
(4 ex. descartados).
• Nicaragua : Zelaya : BOSAWAS : Cerro Saslaya : Campamento 3, 950
m, IV-1999, UTM – 713150 – 1521450, col. J.M. Maes & B. Hernández
(2 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 6/9-II-2000, col. J.M. Maes
& B. Hernández (2 ex. col. Museo Entomológico, León).
193
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 27-XI-2003 (1 ex.
fotografiado por Richard Lehman).
Taygetis rufomarginata STAUDINGER, 1888 (Fotos p. 323)
+Taygetis virgilia CRAMER; Godman & Salvin, 1881:97. (esta cita tal vez es
de Taygetis rufomarginata).
Taygetis virgilia var. rufomarginata STAUDINGER, 1888:235, lam. 85
(Panamá).
+Taygetis virgilia CRAMER; Godman & Salvin, 1901:659. (esta cita tal vez es
de Taygetis virgilia).
+Taygetis virgula ssp. rufomarginata STAUDINGER; Berghe, Murray,
Schweighofer & Hale, 1995:39.
+Taygetis virgilia ssp. rufomarginata STAUDINGER; Maes, 1999:1394.
Nota:
Distribución:
Lamas (2004) considera rufomarginata como una especie distinta de
virgilia.
• México, Guatemala, Honduras, Nicaragua, Costa Rica, Panamá*.
Plantas hospederas:
• Poaceae : Bambusa.
Frugivoro.
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega : Cerro Muzú, 14°33 N - 85°07 W, 220 m, 7/10-IX-97,
col. J.M. Maes & B. Hernández (81 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Matagalpa, col. R.W. Richardson (Citado por Godman & Salvin).
• Nicaragua : Managua : El Crucero : Los Alpes, 1/6-V-2003, col. D. Roiz
(1 ex. en coll. Andrés Molina, Chile) (1 ex. in coll. Ronald Brabant,
Belgica) (1 ex. descartado).
194
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
• Nicaragua : Managua : Montibelli, V-2003, col. D. Roiz (2 ex. en coll.
Andrés Molina, Chile) (3 ex. descartados).
• Nicaragua : Masaya : Laguna de Apoyo (citado por Berghe, Murray,
Schweighofer & Hale, 1995).
• Nicaragua : Granada : Volcan Mombacho : Finca Cutirre, 11°49’35” N -
85°49’35” W, UTM 16P 0614627 – 13077578, bosque transición, alt. 687
m, 25-I-2004, col. J.M. Maes (1 ex. en col. Jacques Hecq, Belgica).
• Nicaragua : Chontales, col. T. Belt (Citado por Godman & Salvin).
• Nicaragua : Chontales, col. Janson (Citado por Godman & Salvin).
• Nicaragua : Zelaya : Caño El Macho, 13°48 N - 84°58 W, XI-95, col. J.M.
Maes & J. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Zelaya : Las Americas, 13°07 N - 84°31 W, 230 m, 10-VII-97,
col. J.M. Maes & B. Hernández (2 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, 11°01 N - 85°03
W, UTM - 16P - 0712686 - 1220212, alt. 40 m, 17/24-III-2000, col. J.M.
Maes, B. Hernández & J. Sunyer (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M.
Maes & B. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
Taygetomorpha celia (CRAMER, 1779) (Fotos p. 324)
Papilio celia CRAMER, 1779 (Surinam).
Papilio phorcys FABRICIUS, 1793 (“Indiis”).
Taygetis keneza BUTLER, 1870:19, lam. 7, fig. 4 [Guiana francesa].
+Taygetis keneza BUTLER; Godman & Salvin, 1881:99.
+Taygetis celia ssp. keneza BUTLER; De Vries, 1987:267.
+Taygetis celia CRAMER; D'Abrera, 1988:751.
+Taygetis celia ssp. keneza BUTLER; Maes, 1999:1393.
+Taygetis celia (CRAMER); López-Vaamonde & Cárdenas Murillo, 2002:68.
Distribución:
• Nicaragua, Costa Rica, Panamá, Colombia, Surinam*, Ecuador, Brazil,
?Bolivia.
195
Material examinado:
• Nicaragua : Jinotega (Río Coco : Cerro Muzú), Chontales, RAAN.
• Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 6/9-II-2000, col. J.M. Maes
& B. Hernández (1 ex. col. Museo Entomológico, León).
• Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Bartola :
Campamento 12, UTM 16P – 0790661 – 1213673, Bosque secundario,
21/23-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 ex. descartado).
196
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
197
Agradecimientos
A Juana Téllez, mi esposa y entomóloga, por el apoyo constante
desde la creación del Museo Entomológico de León.
A Wanda Dameron por su apoyo constante en bibliografía y por la
organización del grupo de butterfly watchers, probablemente primera
experiencia de este estilo en Nicaragua.
A Kim Garwood y Richard Lehman, observadores de mariposas, en
ingles butterfly watchers. Tienen un magnifico sitio web con fotos de
mariposas de todo el continente : www.neotropicalbutterflies.com
A Sandra Castrillo, dueña de Refugio Bartola, por el apoyo dado en
las giras de campo en la zona.
A MARENA / ARAUCARIA RÍO SAN JUAN, por el apoyo de tesis e
investigaciones participativas con estudiantes y guarda bosques de la
Reserva de Biosfera Indio-Maíz. En especial a Miguel Torres por el
entusiasmo que pone en toda la cooperación y a German Cruz por estar al
cuido de la organización y los enlaces con los guarda bosques.
A Marvin Torres y Sandra Arana por los datos de su tesis sobre
Lepidoptera y Coleoptera de la Reserva de Biosfera Indio-Maíz.
FUNDAR, por la organización de una gira en Río San Juan donde
participó por el Museo Entomológico de León, Blas Hernández.
A Blas Hernández y Javier Sunyer, por las colectas abundantes de
Los Guatuzos y Indio Maíz, entre otras.
198
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
A Heidi Herrera y las mujeres del mariposario de El Castillo, por el
aporte de fotos de algunas de las especies que están criando.
A Olivier Digoit, fotógrafo francés, radicado en Nice, por muchas
fotos, de las cuales algunas están en este libro. Tiene fotos en varias
agencias internacionales entre otras: www.biosphoto.com,
www.fotonatura.com y www.alamy.com
A Ronald Brabant por el apoyo constante con los problemas de
taxonomía, a Didier Bishler por el apoyo en búsqueda de literatura, a
Gerardo Lamas por opiniones sobre taxonomía y por publicar su Checklist de
las mariposas de las Américas, que sirve de base para este trabajo. A Patrick
Blandin por las fotos y aclaraciones sobre las especies del género Morpho.
A Eric van den Berghe por regalarme muchas fotos, datos de colecta,
compartir salidas de campo y un compañerismo sin igual.
A Phil J. Torres por el envío de sus datos de colecta.
A muchos amigos que por mi mala memoria se me olvida citar.
199
Bibliografia
ACKERY P.R. & SMILES R.L. (1976) An illustrated list of the type-specimens
of the Heliconiinae (Lepidoptera : Nymphalidae) in the British Museum
(Natural History). Bull. British Museum (Natural History), Entomology,
32(5):214 pp., 39 lams.
BATES (1860) Trans. Ent. Soc., ser. 2, V:228.
BATES (1861) Trans. Ent. Soc., ser. 2, V:346.
BOISDUVAL (1870) Considérations sur des Lépidoptères envoyés du
Guatemala á M. de l’Orza. Typographie OBERTHUR, Rennes, 99 pp.
BRABANT R. (1994) Clef d'identification des Ithomiidae (Lepidoptera) du
Nicaragua. Rev. Nica. Ent., 29:25-46.
BUTLER A.G. (1866) Proc. Zool. Soc. Lond., pp.463, 487.
BUTLER A.G. (1867) Proc. Zool. Soc. Lond., lam.12, fig.10.
BUTLER A.G. (1868) Cat. Sat. B.M., p.7-8, 11, lam.1:f.1.
BUTLER A.G. & DRUCE H. (1874) Proc. Zool. Soc. Lond., p.335-336.
BUTLER A.G. (1900) On a small collection of insects, chiefly Lepidoptera,
from Nicaragua. The Entomologist, pp.189-191.
CCAD (1999) Listas de Fauna de Importancia para la Conservación en
Centroamérica y México. CCAD / UICN - HORMA / WWF. San José, Costa
Rica, 225 pp.
200
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
CHAVES D. (1901) Apuntes de Historia Natural. Managua, 1901, 52 pp.
CONSTANTINO L.M. (1997) Natural history, immature stages and hostplants
of Morpho amathonte from western Colombia (Lepidoptera : Nymphalidae :
Morphinae). Tropical Lepidoptera, 8(2):75-80.
D'ABRERA B. (1981) Butterflies of the Neotropical Region. Part I. Papilionidae
& Pieridae. Landsdowne & Classey, Melbourne, Australia, 172 pp.
D'ABRERA B. (1984) Butterflies of the Neotropical Region. Part II. Danaidae,
Ithomiidae, Heliconiidae & Morphidae. Hill House, Australia, pp. 173-384.
D'ABRERA B. (1987) Butterflies of the Neotropical Region. Part III.
Brassolidae, Acraeidae & Nymphalidae (Partim), Addenda & Corrigenda to
Pars I & II. Hill House, Australia, pp. 386-525.
D'ABRERA B. (1988) Butterflies of the Neotropical Region. Part V.
Nymphalidae (Conc.) & Satyridae. Hill House, Australia, pp. 680-877.
DARGE M. (1975) Impressions d'un Lépidoptériste en Amérique Centrale.
Alexanor, IX(3):97-109, 149-152.
DE VRIES P.J. (1987) The butterflies of Costa Rica and their natural history.
Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae. Princeton University Press, USA,
327pp., 50 lams.
DRUCE H. (1877) P. Z. S., p.638.
EMMEL T.C. (1975) The butterfly faunas of San Andres and Providencia
Islands in the Western Carribean. Jl. Res. Lep., 14(1):49-56.
FOX R.M. (1968) Ithomiidae (Lepidoptera : Nymphaloidea) of Central
America. Trans. Amer. Entomol. Soc., 94(3):155-208.
FRUHSTORFER (1907) ...
GODMAN F.D. & SALVIN O. (1877) Proc. Zool. Soc. Lond., p.61.
GODMAN F.D. & SALVIN O. (1879-1886) Biologia Centrali- Americana.
Insecta, Lepidoptera- Rhopalocera. London, Taylor & Francis. Vol. I. 487 pp.
201
GODMAN F.D. & SALVIN O. (1882-1901) Biologia Centrali-Americana.
Insecta: Lepidoptera: Rhopalocera. London, Taylor & Francis. II:782 pp.
GODMAN F.D. & SALVIN O. (1887-1901) Biologia Centrali-Americana.
Insecta. Lepidoptera-Rhopalocera. Vol. II. (Text). London. 782 pp. Vol. III.
Lams. I-CXII & XXIVa.
GRAY (1856) List Lep. B. M., p.64.
HALL (1925) xxx.
HEWITSON W.C. (1852-1877) Exotic Butterflies, being illustrations of new
species selected chiefly from the collection of William Wilson Saunders and
William C. Hewitson. London, V. Voorst. 3 Vols.
HEWITSON W.C. (1863-1878) Illustrations of diurnal lepidoptera:
Lycaenidae. London, V. Voorst. Vol.1:229 pp.; Vol. 2:90 lams.
HEWITSON W.C. (1869) Descriptions of six new species of diurnal
Lepidoptera from Nicaragua. Trans. Ent. Soc. Lond., 1869:33-35.
HEWITSON W.C. (1870) Ent. Monthly Mag., VI:177.
HIGGINS L.G. (1981) A revision of Phyciodes Hubner and related genera,
with a review of the classification of the Melitaeinae (Lepidoptera :
Nymphalidae). Bull. British Museum, Entomology Series, 43(3):77-243.
LAMAS G. (2004) Atlas of Neotropical Lepidoptera. Checklist: Part 4A
Hesperioidea – Papilionoidea. Association for Tropical Lepidoptera. Scientific
Publishers. 439 pp.
LAMAS G., CASAGRANDE M.M., VILORIA A.L. & PYRCZ T.W. (2004) 101.
NYMPHALIDAE. En LAMAS G. Editor. Atlas of Neotropical Lepidoptera.
Checklist: Part 4A Hesperioidea – Papilionoidea. Association for Tropical
Lepidoptera. Scientific Publishers. 439 pp.
LE MOULT & REAL (1962) xxx.
LLORENTE-BOUSQUETS J. & LUIS-MARTINEZ A. (1987) Una nueva
subespecie de Eurema agave Cramer (Lepidoptera: Pieridae: Coliadinae).
Folia Entomologica Mexicana, 71:17-25.
202
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
LLORENT-BOUSQUETS J.E., OÑATE-OCAÑA L., LUIS-MARTINEZ A. &
VARGAS-FERNANDEZ I. (1997) Papilionidae y Pieridae de México:
Distribución geográfica e ilustración. Museo de Zoología, , Facultad de
Ciencias, UNAM, México, 228 pp., 28 lams.
LOPEZ-VAAMONDE C. & CARDENAS MURILLO R. (2002) Composición
faunística de las comunidades de mariposas diurnas de un bosque subandino
tropical, Colombia (Lepidoptera : Rhopalocera). Boletín Científico del Museo
de Historia Natural de la Universidad de Caldas, Colombia, 6:45-71.
LUIS-MARTINEZ A., LLORENT-BOUSQUETS J.E. & VARGAS-
FERNANDEZ I. (2003) Nymphalidae de México I (Danainae, Apaturinae,
Biblidinae & Heliconiinae): Distribución geográfica e ilustración. Museo de
Zoología, , Facultad de Ciencias, UNAM, México, 249 pp., 30 lams.
MAES J.M. & TELLEZ J. (1988) Catálogo de los insectos y artrópodos
terrestres asociados a las principales plantas de importancia económica en
Nicaragua. Revista Nicaraguense de Entomología, 5:1-95.
MAES J.M. (1992) Fauna entomológica del Departamento de Zelaya,
Nicaragua (segunda nota). Rev. Nica. Ent., 19:29-41.
MAES J.M. (1992) Fauna entomológica del Departamento de Río San Juan,
Nicaragua. Rev. Nica. Ent., 20:29-32.
MAES J.M. (1992) Fauna entomológica de la isla de Ometepe, Nicaragua.
Revista Nicaraguense de Entomología, 21:9-13.
MAES J.M. (1992) Fauna entomológica de Corn Island (Isla del Maíz),
Zelaya, Nicaragua. Revista Nicaraguense de Entomología, 21:15-17.
MAES J.M. (1992) Fauna entomológica del archipielago de Solentiname,
Nicaragua. Revista Nicaraguense de Entomología, 21:19-24.
MAES J.M. (1995) Hamadryas atlantis ssp. atlantis Bates (Lepidoptera:
Nymphalidae) nuevo reporte para Nicaragua. Rev. Nica. Ent., 34:1-7.
MAES J.M. (1995) Fauna entomológica de la Reserva Natural Bosawas,
Nicaragua. I. Tigridia acesta (Linnaeus) nuevo para la fauna de Nicaragua
(Lepidoptera: Nymphalidae). Rev. Nica. Ent., 34:23-24.
MAES J.M. (1995) Fauna entomológica de la Reserva Natural Bosawas,
Nicaragua. II. Cissia : cuatro nuevos reportes para la fauna de Nicaragua
(Lepidoptera: Nymphalidae: Satyrinae). Rev. Nica. Ent., 34:25-28.
203
MAES J.M. (1996) Fauna entomológica de la Reserva Natural Bosawas,
Nicaragua. III. Dos reportes del género Hamadryas, nuevos para la fauna de
Nicaragua (Lepidoptera: Nymphalidae). Rev. Nica. Ent., 35:1-4.
MAES J.M. (1996) Fauna entomológica de la Reserva Natural Bosawas,
Nicaragua. IV. Taygetis penelea (Cramer) nuevo para la fauna de Nicaragua
(Lepidoptera: Nymphalidae: Satyrinae). Rev. Nica. Ent., 35:5-8.
MAES J.M. (1996) Fauna entomológica de la Reserva Natural Bosawas,
Nicaragua. VII. Dos Morphinae nuevos para la fauna de Nicaragua
(Lepidoptera: Nymphalidae). Rev. Nica. Ent., 36:7-9.
MAES J.M. & BRABANT R. (1996) Premier recensement d'Hamadryas
atlantis Bates, 1864 pour le Nicaragua (Lepidoptera, Nymphalidae).
Lambillionea, p.15.
MAES J.M. (1998) Las mariposas del género Morpho (Nymphalidae:
Morphinae) en Nicaragua. Mesoamericana, 3(3):40.
MAES J.M. (1999) Catálogo de los Insectos y artrópodos terrestres de
Nicaragua. Secretaría Técnica BOSAWAS, MARENA. Vol. III, pp.1170-1898.
MAES J.M. (1999) El grupo mimético mulleriano Dryas iulia, Eueides
aliphera y Eueides lineata (Lepidoptera : Nymphalidae : Heliconiinae) en
Nicaragua. Rev. Nica. Ent., 48:37-47.
MAES J.M. (1999) Mariposas (Lepidoptera : Papilionoidea) del Cerro
Saslaya, Reserva de la Biosfera BOSAWAS, Nicaragua. Rev. Nica. Entomol.,
50:17-45.
MAES J.M. (1999) Mariposas del Volcán Casita, departamento de
Chinandega, Nicaragua. Encuentro, 51:10-22.
MAES J.M. (2000) Mariposas de Nicaragua. The Nicaraguan Academic
Journal, Ave Maria College of the Americas, San Marcos, Nicaragua, 1(2):1-
26.
MAES J.M. (2003) Entomología en Santa Maura, Jinotega. P. 10. En LOPEZ
DE LA FUENTE A. Estación Biológica Don Francisco Chaves, Santa Maura,
Jinotega. Facultad de Ciencia, Tecnología y Ambiente, UCA, Managua,
Nicaragua. 22 pp.
204
Jean Michel MAES.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
MENETRIES E. (1857) Enumeratio corporum animalium Musei Imperialis
Academiae Scientarum Petropolitanae. Classis Insectarum, Ordo
Lepidopterorum. Petropolis. Vol. II. pp. 67-112, lams. 7-14. [+pp. 99-144].
RACHELI T. & RACHELI L. (2001) An annotated list of Ecuadorian
Butterflies (Lepidoptera: apilionidae, Pieridae, Nymphalidae). Fragmenta
Entomologica, Roma, 33(2):213-380.
ROTHSCHILD (1932) xxx
SALVIN O. & GODMAN F.D. (?) Ann. & Mag. Nat. Hist., (4)II:142.
VAN DEN BERGHE E.P., MURRAY B., SCHWEIGHOFER M. & HALE J.
(1995) Mariposas de la Laguna de Apoyo, Nicaragua. Revista Nicaraguense
de Entomología, 34:33-39.
VAN DEN BERGHE E. & MAES J.M. (1999) Mariposas de la reserva
biológica El Arenal, Matagalpa, Nicaragua. Rev. Nica. Entomol., 47:1-10.
205
Fotografías de Especies
FAMILIA PAPILIONIDAE
Battus polydamas ssp. polydamas (LINNAEUS, 1758)
206
Jean Michel MAES.
Battus polydamas ssp. polydamas: Vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Rivas : La Flor, 9-
XI-97, col. J.M. Maes, J. Téllez & E. van den Berghe.
Battus polydamas ssp. polydamas: Río San Juan : Mariposario de El Castillo, 2003 (Foto
Heidi Herrera, FUNDAR).
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Heraclides (Heraclides) cresphontes (CRAMER, 1777)
Vista dorsal y ventral de Heraclides cresphontes: Nicaragua : León, s/Citrus, VI-89, col.
J.M. Maes
Vistas dorsal y lateral de pupa de Heraclides cresphontes: Nicaragua : León, s/Citrus, X-
89, col. J.M. Maes
Larva de Heraclides cresphontes, mostrando el osmaterium salido, en el Volcán
Mombacho (foto J.M. Maes, X-2001)
207
208
Jean Michel MAES.
Heraclides cresphontes: Río San Juan : Mariposario de El Castillo, 2003 (Foto Heidi
Herrera, FUNDAR).
Heraclides cresphontes: Los Guatuzos: Mariposario, 2003 (Foto Jean-Michel Maes).
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Parides childrenae ssp. childrenae (GRAY, 1832)
Vistas dorsal y ventral de macho de Parides childrenae ssp. childrenae: Nicaragua : Río
San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M. Maes & B. Hernández
Vistas dorsal y ventral de hembra de Parides childrenae ssp. childrenae: Nicaragua : Río
San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M. Maes & B. Hernández
Parides eurimedes ssp. mylotes (BATES, 1861)
Parides eurimedes ssp. mylotes: macho en vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Granada
: Volcan Mombacho : San Joaquín, 5/6-II-99, col. B. Hernández.
209
210
Jean Michel MAES.
Parides eurimedes ssp. mylotes: hembra en vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Granada
: Volcan Mombacho, 9-IX-95, col. J.M. Maes, J. Téllez & J. Hernández.
Parides eurimedes ssp. mylotes: Río San Juan : Refugio Bartola, XI-2003 (foto Jean-
Michel Maes).
Parides eurimedes ssp. mylote: Río San Juan: Refugio Bartola, 27-XI-2003 (foto Kim
Garwood).
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Parides panares ssp. lycimenes (BOISDUVAL, 1870)
Parides panares ssp. lycimenes: Vistas dorsal y ventral de macho de Nicaragua :
Chontales : Santo Domingo, 1-VIII-1994
Parides panares ssp. lycimenes: Vistas dorsal y ventral de macho con coloración
diferente de lo normal de Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col.
J.M. Maes & B. Hernández
Hembra de Parides panares ssp. lycimenes, de Costa Rica (según De Vries, 1987)
211
FAMILIA PIERIDAE
Aphrissa boisduvalii (FELDER & FELDER, 1861)
212
Jean Michel MAES.
Macho de Aphrissa boisduvalii, en vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Zelaya : Caño El
Macho, 13°48 N - 84°58 W, XI-95, col. J.M. Maes & J. Hernández
Hembra de Aphrissa boisduvalii, en vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Río San Juan:
Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M. Maes & B. Hernández
Eurema (Eurema) agave ssp. mana (BOISDUVAL, 1836)
Macho de Eurema agave ssp. mana en vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Río San Juan:
Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M. Maes & B. Hernández
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Hembra de Eurema agave ssp. mana en vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Río San
Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M. Maes & B. Hernández
Eurema agave ssp. mana: Río San Juan : Refugio Bartola, 26-XI-2003 (© foto Kim
Garwood).
Eurema (Eurema) albula ssp. albula (CRAMER, 1775).
Macho de Eurema albula ssp. albula en vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Granada :
Volcan Mombacho, 9-VII-94, col. J.M. Maes, J. Téllez & J. Hernández
213
214
Jean Michel MAES.
Hembra de Eurema albula ssp. albula en vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Río San
Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M. Maes & B. Hernández
Eurema (Eurema) daira ssp. eugenia (WALLENGREN, 1860)
Eurema daira ssp. eugenia: Macho de estación húmeda en vistas dorsal y ventral :
Nicaragua : Zelaya : Wani, 13°42 N - 84°51 W, XI-95, col. J.M. Maes & J. Hernández
Eurema daira ssp. eugenia: Macho de estación seca en vistas dorsal y ventral : Nicaragua
: León : Río Pochote, 16-XII-94, col. J.M. Maes & L.R. Hernández
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Eurema daira ssp. eugenia: Hembra de estación húmeda en vistas dorsal y ventral :
Nicaragua : Chontales : Santo Domingo, 1-VIII-94, col. J.M. Maes & J. Hernández
Eurema daira ssp. eugenia: Hembra de estación seca en vistas dorsal y ventral :
Nicaragua : Matagalpa : Fuente Pura, 28-XII-94, col. J.M. Maes, J. Hernández & L.R.
Hernández
Eurema (Pyrisitia) dina ssp. westwoodi (BOISDUVAL, 1836)
Macho de Eurema dina ssp. westwoodi en vistas dorsal y ventral : Nicaragua :
Chinandega : Volcan Casita, 20-V-95, col. J.M. Maes & J. Hernández
215
216
Jean Michel MAES.
Hembra de Eurema dina ssp. westwoodi en vistas dorsal y ventral : Nicaragua :
Chinandega : Volcan Casita, 1-VII-95, col. J.M. Maes & J. Hernández
Eurema (Pyrisitia) nise ssp. nelphe FELDER, 1869.
Eurema nise nelphe: Macho en vistas dorsal y ventral : Nicaragua : León : Río Pochote,
2-VIII-94, col. J.M. Maes & R. Brabant
Eurema nise nelphe: Macho en vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Jinotega : km 147.5
carretera Matagalpa - Jinotega, 18-XII-94, col. J.M. Maes & L.R. Hernández
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Eurema nise nelphe: Hembra en vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Zelaya : Wani, 13°42
N - 84°51 W, XI-95, col. J.M. Maes & J. Hernández
Eurema nise nelphe: Hembra en vistas dorsal y ventral : Nicaragua : León : Laguna de
Asososca, 21-IX-94, col. J.M. Maes, J. Hernández & R. Brabant
Phoebis philea ssp. philea (JOHANSSON, 1764)
Macho de Phoebis philea ssp. philea en vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Granada :
Volcan Mombacho, 9-VII-94, col. J.M. Maes, J. Téllez & J. Hernández
217
218
Jean Michel MAES.
Hembra de Phoebis philea ssp. philea en vistas dorsal y ventral : Nicaragua : León, VI-
93, col. J. Téllez
Hembra de Phoebis philea ssp. philea en vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Matagalpa:
Fuente Pura, 22-I-94, col. J.M. Maes, J. Téllez & E. van den Berghe
Phoebis sennae ssp. marcellina (CRAMER, 1777).
Macho de Phoebis sennae ssp. marcellina en vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Rivas:
La Flor, 9-XI-97, col. J.M. Maes, J. Téllez & E. Van den Berghe
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Hembra de Phoebis sennae ssp. marcellina en vistas dorsal y ventral : Nicaragua :
Granada : Volcan Mombacho, 9-VII-94, col. J.M. Maes, J. Téllez & J. Hernández
Hembra de Phoebis sennae ssp. marcellina en vistas dorsal y ventral : Nicaragua : León
: Río Pochote, V-87, col. J.P. Desmedt
Phoebis sennae ssp. marcellina: Río San Juan : Refugio Bartola, XI-2003 (foto Jean-
Michel Maes).
219
220
Jean Michel MAES.
Phoebis sennae ssp. marcellina: Río San Juan : Refugio Bartola, 27-XI-2003 (foto Robert
Lehmann).
FAMILIA NYMPHALIDAE
Archaeoprepona amphimachus ssp. amphimachus (FABRICIUS, 1775)
Hembra de Archaeoprepona amphimachus amphimachus, en vistas dorsal y ventral.
Nicaragua: Zelaya : Wani, I-1996
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Hembra de Archaeoprepona amphimachus amphimachus, en vistas dorsal y ventral.
Nicaragua: Zelaya : Coco Mine, XI-1997
Archaeoprepona amphimachus amphimachus: Los Guatuzos : Mariposario, 2003 (Foto
Jean-Michel Maes).
221
Archaeoprepona camilla ssp. camilla (GODMAN & SALVIN, 1884)
222
Jean Michel MAES.
Macho de Archaeoprepona camilla camilla, en vistas dorsal y ventral. Nicaragua: Zelaya
: Río Las Latas, VI-1997
Archaeoprepona camilla ssp. camilla: Río San Juan : Refugio Bartola, XI-2003 (foto Jean-
Michel Maes).
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Archaeoprepona demophon ssp. centralis (FRUHSTORFER, 1905)
Archaeoprepona demophon centralis: en vistas dorsal y ventral. Nicaragua: Jinotega :
Cerro Muzú, IX-1997
Archaeoprepona demophon centralis: Río
San Juan : Mariposario de El Castillo, 2003
(Foto Heidi Herrera, FUNDAR).
Archaeoprepona demophon centralis:
Río San Juan : Refugio Bartola, XI-2003
(foto Jean-Michel Maes).
Archaeoprepona demophoon ssp. gulina (FRUHSTORFER, 1904)
Hembra de Archaeoprepona demophoon ssp. gulina: en vistas dorsal y ventral. Nicaragua
: Zelaya : Cerro Saslaya, IV-1996
223
Consul fabius ssp. cecrops (DOUBLEDAY & HEWITSON, 1849).
Fountainea eurypyle ssp. confusa (HALL, 1929)
224
Jean Michel MAES.
Consul fabius cecrops, en vistas dorsal y ventral. Nicaragua : Chinandega : Volcán
Casita, VIII-1995
Macho de Fountainea eurypyle ssp. confusa: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Río San
Juan : Refugio Bartola, 6/9-II-2000, col. J.M. Maes & B. Hernández
Hembra de Fountainea eurypyle ssp. confusa : vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Río
San Juan : Refugio Bartola, 6/9-II-2000, col. J.M. Maes & B. Hernández
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Memphis artacaena (HEWITSON, 1869)
Macho y hembra de Memphis artacaena (retomado de D’Abrera).
Memphis moruus ssp. boisduvali (COMSTOCK, 1961)
Macho de Memphis moruus ssp. boisduvali: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Río San
Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, III-2000, col. J.M. Maes, B. Hernández & J. Sunyer
Hembra de Memphis moruus ssp. boisduvali: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Río San
Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, III-2000, col. J.M. Maes, B. Hernández & J. Sunyer
225
Memphis proserpina ssp. proserpina (SALVIN, 1869)
Memphis xenocles (WESTWOOD, 1850)
226
Jean Michel MAES.
Macho de Memphis proserpina, en vistas dorsal y ventral. Nicaragua : Río San Juan : Los
Guatuzos : Río Papaturro, V-2000, col. B. Hernández & J. Sunyer
Macho de Memphis xenocles, en vistas dorsal y ventral. Nicaragua : Río San Juan :
Refugio Bartola, 6/9-II-2000, col. J.M. Maes & B. Hernández
Hembra de Memphis xenocles, en vistas dorsal y ventral. Nicaragua : Río San Juan :
Refugio Bartola, 6/9-II-2000, col. J.M. Maes & B. Hernández
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Prepona laertes ssp. octavia (FRUHSTORFER, 1905)
Macho de Prepona laertes octavia, en vistas dorsal y ventral. Nicaragua : Zelaya : Río
Las Latas, VI-97
Hembra de Prepona laertes octavia, en vistas dorsal y ventral. Nicaragua : Chinandega:
Volcan Casita, VI-95
SUBFAMILIA NYMPHALINAE
Adelpha cytherea ssp. marcia FRUHSTORFER, 1913
Adelpha cytherea ssp. marcia: vistas dorsal y ventral de un ejemplar de Coco Mine, XI-
1997.
227
Anartia fatima ssp. fatima (FABRICIUS, 1793)
Anartia jatrophae ssp. luteipicta FRUHSTORFER, 1907
228
Jean Michel MAES.
Anartia fatima ssp. fatima: vistas dorsal y ventral de un macho de Fuente Pura, I-1994.
Anartia fatima ssp. fatima: vistas dorsal y ventral de una hembra de Ometepe, III-1994
Anartia jatrophae ssp. luteipicta: vistas dorsal y ventral de un especímen de Río Pochote,
IV-1987.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Callicore lyca ssp. aerias (GODMAN & SALVIN, 1883)
Callicore lyca ssp. aerias: macho de Panamá en vista ventral (retomado de De Vries,
1987)
Callicore pitheas (LATREILLE, 1813)
Callicore pitheas: vistas dorsal y ventral de un especímen de Volcán Mombacho, VII-
1994.
Catonephele numilia ssp. esite (FELDER, 1869)
Catonephele numilia ssp. esite: vistas dorsal y ventral de un macho de Volcán
Mombacho, I-1998.
229
Catonephele orites STICHEL, 1898
Colobura dirce ssp. dirce (LINNAEUS, 1758)
230
Jean Michel MAES.
Catonephele numilia ssp. esite: vistas dorsal y ventral de una hembra de Volcán
Mombacho, I-1998
Catonephele orites: vistas dorsal y ventral de un macho de Bartola, VI-2003.
Colobura dirce ssp. dirce: vistas dorsal y ventral de un ejemplar de Río Pochote, XII-1994.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Ectima erycinoides ssp. erycinoides FELDER & FELDER, 1867
Ectima erycinoides ssp. erycinoides: vistas dorsal y ventral de una hembra de Nicaragua
: Río San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M. Maes & B. Hernández
Ectima erycinoides ssp. erycinoides: vistas dorsal (col. Institut royal des Sciences
Naturelle de Belgique; foto Didier Bishler)
231
Hamadryas arinome ssp. arienis (GODMAN & SALVIN, 1883)
Hamadryas feronia ssp. farinulenta (FRUHSTORFER, 1916)
232
Jean Michel MAES.
Hamadryas arinome ssp. arienis: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Zelaya : Caño El
Macho, XI-95, col. J.M. Maes & J. Hernández
Hamadryas feronia ssp. farinulenta: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Río San Juan :
Los Guatuzos : Río Papaturro, 17/24-III-2000, col. J.M. Maes, B. Hernández & J. Sunyer
Hamadryas laodamia ssp. saurites (FRUHSTORFER, 1916)
Macho de Hamadryas laodamia ssp. saurites: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Zelaya:
Río Waspuk : Rápidos Waula Kombas, IX-96, col. J.M. Maes & J. Hernández
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Hembra de Hamadryas laodamia ssp. saurites: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Río
San Juan : Refugio Bartola, 6/9-II-2000, col. J.M. Maes & B. Hernández
Hamadryas laodamia ssp. saurites: macho de Hamadryas laodamia ssp. saurites : Río
San Juan : Refugio Bartola, XI-2003 (foto Jean-Michel Maes).
Hamadryas laodamia ssp. saurites: hembra de Hamadryas laodamia ssp. saurites : Río
San Juan : Refugio Bartola, XI-2003 (foto Jean-Michel Maes).
233
Historis acheronta ssp. acheronta (FABRICIUS, 1775)
Historis odius ssp dious LAMAS, 1994
234
Jean Michel MAES.
Historis acheronta ssp. acheronta: vistas dorsal y ventral de un ejemplar de El Castillo,
VIII-1989.
Historis odius ssp. dious: vistas dorsal y ventral de un ejemplar de Volcán Casita, VII-
1995.
Historis odius ssp. dious: pupa de
Juigalpa.
Historis odius ssp. dious: Río San Juan :
Mariposario de El Castillo, 2003 (Foto Heidi
Herrera, FUNDAR).
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Historis odius ssp. dious: Río San Juan : Refugio Bartola, 25-XI-2003 (foto Jean-Michel
Maes).
Historis odius ssp. dious: Río San Juan : Refugio Bartola, 25-XI-2003 (© foto Richard
Lehman).
235
Marpesia merops (BLANCHARD, 1836)
Nessaea aglaura ssp. aglaura (DOUBLEDAY, 1848)
236
Jean Michel MAES.
Marpesia merops: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola,
14-III-98, col. E. van den Berghe
Hembra de Marpesia merops: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Río San Juan : Refugio
Bartola, 10/20-XI-99, col. J.M. Maes & B. Hernández
Hembra de Nessaea aglaura ssp. aglaura: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Zelaya :
Caño El Macho, XI-95, col. J.M. Maes & J. Hernández
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Macho de Nessaea aglaura ssp. aglaura: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Río San
Juan : Reserva Indio Maíz : Río Bartola : Campamento 12, 21/23-V-2004, col. Marvin
Torrez & Sandra Arana.
Nica flavilla ssp. canthara (DOUBLEDAY, 1849)
Nica flavilla ssp. canthara: vistas dorsal y ventral de un especímen de Coco Mine, XI-1997.
Pyrrhogyra otolais ssp. otolais BATES, 1864
Pyrrhogyra otolais ssp. otolais: vistas dorsal y ventral de un especímen de Bartola, III-
1998.
237
Pyrrhogyra otolais ssp. ???: vistas dorsal y ventral de un especímen de Perú.
Siproeta stelenes ssp. biplagiata (FRUHSTORFER, 1907)
238
Jean Michel MAES.
Siproeta stelenes ssp. biplagiata: vistas dorsal y ventral de un especímen de León : Izapa,
XI-1994.
Siproeta stelenes ssp. biplagiata: Volcán Mombacho (foto Laurence Huez, VII-2002)
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Siproeta stelenes ssp. biplagiata: Volcán Mombacho (foto Laurence Huez, VII-2002)
Siproeta stelenes ssp. biplagiata: Río San Juan : Mariposario de El Castillo, 2003 (Foto
Heidi Herrera, FUNDAR).
239
Tigridia acesta ssp. acesta (LINNAEUS, 1758)
240
Jean Michel MAES.
Tigridia acesta ssp. acesta: vistas dorsal y ventral de un especímen de Caño El Macho,
XI-1995
Tigridia acesta ssp. acesta: Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, VI-2002 (© foto
Olivier Digoit).
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
SUBFAMILIA MELITAEINAE
Anthanassa drusilla ssp. lelex (BATES, 1864)
Anthanassa drusilla ssp. lelex: (Costa Rica) : 1y3 : macho en vista dorsal; 2 : macho en
vista ventra; 4 : hembra en vista dorsal (adaptado de De Vries, 1987).
Anthanassa drusilla ssp. lelex: Río San Juan : Refugio Bartola, 26-XI-2003 (© foto
Richard Lehmann).
241
Castilia myia (HEWITSON, 1864)
Castilia myia: vistas dorsal y ventral de un especimen de Sulum, I-1996.
Castilia myia: Río San Juan: Refugio Bartola, 25-XI-2003 (© foto Kim Garwood).
242
Jean Michel MAES.
Castilia myia: Río San Juan : Refugio Bartola, 25-XI-2003 (© foto Richard Lehman).
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Chlosyne janais (DRURY, 1782)
Chlosyne janais: vistas dorsal y ventral de un especímen de km 147.5 carretera
Matagalpa - Jinotega, XI-1995.
Eresia clio ssp. clio (LINNAEUS, 1758)
Eresia clio ssp. clio: vistas dorsal y ventral de un macho de Coco Mina, XI-1997.
Eresia clio ssp. clio: vistas dorsal y ventral de una hembra de Caño El Macho, XI-1995.
243
Janatella leucodesma (FELDER & FELDER, 1861)
244
Jean Michel MAES.
Janatella leucodesma: vistas dorsal y ventral de un especímen de Bartola, XII-1998.
SUBFAMILIA DANAINAEU
Danaus eresimus ssp. montezuma TALBOT, 1943
Danaus eresimus ssp. montezuma: vistas dorsal y ventral de un macho de Río Pochote,
V-1987.
Danaus eresimus ssp. montezuma: vistas dorsal y ventral de una hembra de Wani, XI-
1995.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Lycorea halia ssp. atergatis DOUBLEDAY & HEWITSON, 1847.
Macho de Lycorea halia ssp. atergatis: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Managua : Las
Nubes, 690 m, 10-I-98, col. J.M. Maes, J. Téllez & B. Hernández
Lycorea halia ssp. atergatis: Volcán Mombacho (foto Laurence Huez, VII-2002)
Lycorea halia ssp. atergatis: Río San Juan : Mariposario de El Castillo, 2003 (Foto Heidi
Herrera, FUNDAR).
245
SUBFAMILIA ITHOMIINAE
Aeria eurimedia ssp. agna GODMAN & SALVIN, 1879
246
Jean Michel MAES.
Hembra de Aeria eurymedia ssp. agna: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Zelaya : Caño
El Macho, XI-1995, col. J.M. Maes & J. Hernández
Aeria eurymedia ssp. agna: Río San Juan : Refugio Bartola, 27-XI-2003 (© foto Richard
Lehmann).
Aeria eurymedia ssp. agna: Río San Juan : Refugio Bartola, 25-XI-2003 (© foto Richard
Lehmann).
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Aeria eurymedia ssp. agna: Río San Juan : Refugio Bartola, 25-XI-2003 (© foto Richard
Lehmann).
Ceratinia tutia ssp. tutia (HEWITSON, 1853)
Ceratinia tutia ssp. tutia: vistas dorsal y ventral de un macho de Zelaya : Coco Mine.
Ceratinia tutia ssp. tutia: vistas dorsal y ventral de una hembra de Zelaya : Las Américas.
247
Hypoleria cassotis (BATES, 1864)
Hypoleria cassotis: vistas dorsal y ventral de un macho de Coco Mine.
Hypoleria cassotis : vistas dorsal y ventral de una hembra de Coco Mine.
248
Jean Michel MAES.
Hypoleria cassotis : detalle de las setas del margen anterior del ala posterior de un macho
de Coco Mine.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Hypoleria cassotis : Río San Juan : Refugio Bartola, 24-XI-2003 (© foto Richard Lehman).
Hypoleria cassotis : Hembra : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Bartola :
Campamento 12, 21/23-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana.
249
Hypothyris euclea ssp. valora (HAENSCH, 1909)
250
Jean Michel MAES.
Macho de Hypothyris euclea ssp. valora: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Zelaya :
Cerro Saslaya, 700 m, IV-1996, col. J.M. Maes & J. Hernández
Hembra de Hypothyris euclea ssp. valora: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Zelaya :
Coco Mine, 340 m, 25-XI-97, col. J.M. Maes & B. Hernández
Hypothyris euclea ssp. valora : Río San Juan: Refugio Bartola, 27-XI-2003 (© foto Kim
Garwood).
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Hypothyris euclea ssp. valora : Río San Juan: Refugio Bartola, 27-XI-2003 (© foto Richard
Lehman).
Mechanitis polymnia ssp. isthmia BATES, 1863
Mechanitis polymnia ssp. isthmia: vistas dorsal y ventral de una hembra de Santo
Domingo, VIII-1994.
Mechanitis polymnia ssp. isthmia : vistas dorsal y ventral de una hembra de Solentiname,
VIII-1989.
251
252
Jean Michel MAES.
Mechanitis polymnia ssp. isthmia: vistas dorsal y ventral de un macho de Volcán
Mombacho, X-1995.
Mechanitis polymnia ssp. isthmia : vistas dorsal y ventral de una hembra de Río Pochote,
VIII-1995.
Mechanitis polymnia ssp. isthmia: vistas dorsal y ventral de una hembra de Volcán Casita,
VI-1995.
Mechanitis polymnia ssp. isthmia: vistas dorsal y ventral de una hembra de Las Nubes, I-
1998.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Mechanitis polymnia ssp. isthmia: Volcán Mombacho (foto Laurence Huez, VII-2002)
Mechanitis lysimnia ssp. utemaia REAKIRT, 1866
Mechanitis lysimnia ssp. utemaia: vistas dorsal y ventral de un macho de Cerro Muzú, IX-
1997.
253
254
Jean Michel MAES.
Mechanitis lysimnia ssp. utemaia: vistas dorsal y ventral de una hembra de Cerro Muzú,
IX-1997.
Scada zibia ssp. xanthina (BATES, 1866)
Scada zibia ssp. xanthina : vistas dorsal y ventral de una hembra de Selva Negra, VI-
1995.
Tithorea tarricina ssp. pinthias GODMAN & SALVIN, 1878
Macho de Tithorea tarricina ssp. pinthias: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Zelaya :
BOSAWAS : Cerro Saslaya : Campamento 3, 950 m, IV-1999, Col. J.M. Maes & B.
Hernández
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Hembra de Tithorea tarricina ssp. pinthias: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Zelaya :
BOSAWAS : Cerro Saslaya : Campamento 3, 950 m, IV-1999, Col. J.M. Maes & B.
Hernández
SUBFAMILIA HELICONIINAE
Agraulis vanillae ssp. incarnata RILEY, 1926
Agraulis vanillae ssp. incarnata: vistas dorsal y ventral de un especímen de Laguna de
Asososca, III-1994.
Agraulis vanillae ssp. incarnata: pupa de León, III-1994.
255
Dione juno ssp. juno (CRAMER, 1779)
256
Jean Michel MAES.
Dione juno ssp. juno: vistas dorsal y ventral: Nicaragua : Chinandega : Volcan Casita, 10-
VI-95, col. J.M. Maes & P. Jolivet
Dione juno ssp. juno: Río San Juan : Mariposario de El Castillo, 2003 (Foto Heidi Herrera,
FUNDAR).
Dione juno ssp. juno: hembra ovipositando sobre calala (Passiflora edulis) : Nicaragua :
Zelaya : Bonanza : CICABO.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Dione juno ssp. juno: hembra ovipositando sobre calala (Passiflora edulis) : Nicaragua :
Zelaya : Bonanza : CICABO.
Dione juno ssp. juno: huevos sobre calala (Passiflora edulis) : Nicaragua : Zelaya :
Bonanza : CICABO.
257
258
Jean Michel MAES.
Dione juno ssp. juno: larvas pequeñas, gregarias sobre calala (Passiflora edulis):
Nicaragua : Zelaya : Bonanza : CICABO.
Dione juno ssp. juno: larva grande sobre calala (Passiflora edulis): Nicaragua : Zelaya :
Bonanza : CICABO.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Dryadula phaetusa (LINNAEUS, 1758)
Macho de Dryadula phaetusa: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Chinandega : Volcan
Casita, 20-V-95, col. J.M. Maes & J. Hernández
Hembra de Dryadula phaetusa: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Río San Juan : Los
Guatuzos : Río Papaturro, alt. 40 m, 17/24-III-2000, col. J.M. Maes, B. Hernández & J.
Sunyer
Dryas iulia ssp. moderata RILEY, 1926
Macho de Dryas iulia ssp. moderata: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : León : Río
Pochote, 22-XII-94, col. J.M. Maes & L.R. Hernández
259
260
Jean Michel MAES.
Macho de Dryas iulia ssp. moderata: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Granada :
Volcan Mombacho, 400 m, 17-I-98, col. J.M. Maes, B. Hernández & E. van den Berghe
Hembra de Dryas iulia ssp. moderata: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Zelaya : Coco
Mina, 340 m, 25-XI-97, col. J.M. Maes & B. Hernández
Eueides isabella ssp. eva FABRICIUS, 1775
Macho de Eueides isabella ssp. eva: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Zelaya : Coco
Mine, 14°35 N - 84°46 W, 340 m, 25-XI-97, col. J.M. Maes & B. Hernández
Hembra de Eueides isabella ssp. eva: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Masaya :
Laguna de Apollo, 27-VIII-95, col. J.M. Maes, L. de Armas & J. Hernández
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Hembra de Eueides isabella ssp. eva: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Granada :
Volcan Mombacho : Plan de Las Flores, 1150 m, 16-X-98, col. J.M. Maes & B. Hernández
(El ejemplar presenta la ala posterior izquierda muy reducida)
Heliconius charithonia ssp. charithonia (LINNAEUS, 1767)
Heliconius charithonia ssp. charithonia: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Granada :
Volcan Mombacho, 1000 m, 17-I-98, col. J.M. Maes & B. Hernández
Heliconius cydno ssp. galanthus BATES, 1864
SYNTYPUS DE Heliconius diotrephes HEWITSON, de Nicaragua, actualmente sinonimo
de Heliconius cydno ssp. galanthus (adaptado de ACKERY & SMILES, 1976).
261
262
Jean Michel MAES.
Hembra de Heliconius cydno ssp. galanthus: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Zelaya
Coco Mine, 340 m, 25-XI-97, col. J.M. Maes & B. Hernández
Macho de Heliconius cydno galanthus: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Río San Juan
Refugio Bartola, 6/9-II-2000, col. J.M. Maes & B. Hernández
Hembra de Heliconius cydno galanthus: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Río San Juan
Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M. Maes & B. Hernández
TYPUS de Heliconius exoranata de Carillo y Limon (Costa Rica), considerado
actualmente una forma de transición entre Heliconius cydno galanthus (de Nicaragua) y
Heliconius cydno chioneus (de Panamá) (adaptado de ACKERY y SMILES, 1976).
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Heliconius cydno galanthus: Río San Juan: Refugio Bartola, 26-XI-2003 (© foto Richard
Lehman).
Heliconius cydno galanthus: Río San Juan : Refugio Bartola, 26-XI-2003 (© foto Richard
Lehman).
263
Heliconius erato ssp. demophoon MENETRIES, 1855
264
Jean Michel MAES.
Heliconius erato ssp. demophoon: vistas dorsal y ventral de un especímen de Managua :
Las Nubes, I-1998.
Heliconius erato ssp. demophoon: Río San Juan : Refugio Bartola, 25-XI-2003 (© foto
Richard Lehman).
Heliconius erato ssp. demophoon: Río San Juan : Refugio Bartola, 25-XI-2003 (© foto
Richard Lehman).
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Heliconius hecale ssp. zuleika HEWITSON, 1853
Holotypus macho de Heliconius chrysanthis GODMAN & SALVIN (adaptado de ACKERY
& SMILES, 1976).
Syntypus de Heliconius zuleika HEWITSON, de Nicaragua (adaptado de ACKERY &
SMILES, 1976).
Hembra de Heliconius hecale ssp. zuleika: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Masaya :
Las Flores, 17-IX-94, col. R. Brabant
265
266
Jean Michel MAES.
Macho de Heliconius hecale ssp. zuleika: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Granada :
Volcan Mombacho, 5-X-95, col. J.M. Maes, J. Téllez & J. Hernández
Macho de Heliconius hecale ssp. zuleika: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Granada :
Volcan Mombacho, 5-X-95, col. J.M. Maes, J. Téllez & J. Hernández
Heliconius hecale ssp. zuleika: Río San Juan : Refugio Bartola, XI-2003 (foto Jean-Michel
Maes).
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Heliconius hecale ssp. zuleika: Río San Juan : Refugio Bartola, 26-XI-2003 (© foto
Richard Lehman).
Heliconius hecale ssp. zuleika: Río San Juan : Refugio Bartola, 26-XI-2003 (© foto
Richard Lehman).
267
Heliconius ismenius LATREILLE, 1817
268
Jean Michel MAES.
Macho de Heliconius ismenius ssp. telchinia: vistas dorsal y ventral : Nicaragua :
Matagalpa : Fuente Pura, 16-VIII-94, col. J.M. Maes & J. Hernández
Hembra de Heliconius ismenius ssp. telchinia: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Isla de
Ometepe, III-94, col. J.P. Desmedt
Macho de Heliconius ismenius ssp. clarescens: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Isla
de Ometepe, 15-VIII-89, col. F. Reinboldt
Macho de Heliconius ismenius ssp. clarescens: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Río
San Juan : Refugio Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M. Maes & B. Hernández
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Heliconius ismenius ssp. clarescens: Río San Juan : Refugio Bartola, 25-XI-2003 (© foto
Richard Lehman).
Heliconius ismenius ssp. clarescens: Río San Juan : Refugio Bartola, 26-XI-2003 (© foto
Richard Lehman).
269
270
Jean Michel MAES.
Heliconius ismenius ssp. clarescens: Río San Juan : Refugio Bartola, 26-XI-2003 (© foto
Richard Lehman).
Heliconius melpomene ssp. rosina BOISDUVAL, 1870
Macho de Heliconius melpomene ssp. rosina: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Zelaya
: Las Americas, 230 m, 10-VI-97, col. J.M. Maes & B. Hernández
Hembra de Heliconius melpomene ssp. rosina: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Zelaya
: Caño El Macho, XI-95, col. J.M. Maes & J. Hernández
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Heliconius melpomene ssp. rosina: Río San Juan : Refugio Bartola, 27-XI-2003 (© foto
Richard Lehman).
Heliconius sapho ssp. leuce DOUBLEDAY, 1847
Heliconius sapho ssp. leuce: vistas dorsal y ventral de un especímen de El Castillo, VIII-
1989.
Heliconius sapho ssp. leuce: Río San Juan: Mariposario de El Castillo, 2003 (Foto Heidi
Herrera, FUNDAR).
271
Heliconius sara ssp. fulgidus STICHEL, 1906
272
Jean Michel MAES.
Heliconius sara ssp. fulgidus : vistas dorsal y ventral de un especímen de Coco Mine, XI-
1997.
Heliconius sara ssp. fulgidus : Río San Juan : Refugio Bartola, 26-XI-2003 (© foto Richard
Lehman).
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Heliconius sara ssp. fulgidus : Río San Juan : Refugio Bartola, 26-XI-2003 (© foto Richard
Lehman).
Laparus doris ssp. viridis (STAUDINGER, 1885)
Macho de Laparus doris ssp. viridis forma azul : vistas dorsal y ventral : Nicaragua :
Jinotega : Río Bocay : 18 Km SW Ayapal : Cerro Kum, 650 m, 28/31-V-1999, col. E. Van
den Berghe
Hembra de Laparus doris ssp. viridis forma roja: vistas dorsal y ventral : Nicaragua :
Jinotega : Río Bocay : 18 Km SW Ayapal : Cerro Kum, 650 m, 28/31-V-1999, col. E. Van
den Berghe
273
274
Jean Michel MAES.
Laparus doris ssp. viridis forma roja: Nicaragua: Río San Juan : 2002, col. FUNDAR.
Laparus doris ssp. viridis forma verde : macho de Costa Rica en vista dorsal (retomado
de De Vries, 1987)
SUBFAMILIA MORPHINAE
Antirrhea philoctetes ssp. lindigii FELDER & FELDER, 1862
Anthirrhaea philoctetes ssp. lindigii: vistas dorsal y ventral de un macho de Coco Mine.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Anthirrhaea philoctetes ssp. lindigii: vistas dorsal y ventral de una hembra de Sulum.
Anthirrhaea philoctetes ssp. lindigii: Río San Juan : Refugio Bartola, 24-XI-2003 (© foto
Richard Lehmann).
275
Caerois gerdrudtus (FABRICIUS, 1792)
Morpho deidamia ssp. polybaptus BUTLER, 1874
276
Jean Michel MAES.
Macho de Caerois gertrudtus: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Zelaya : Sulum, I-96,
col. J.M. Maes & J. Hernández
Hembra de Caerois gertrudtus: vistas dorsal y ventral: Nicaragua : Río San Juan : Los
Guatuzos : Río Papaturro, alt. 40 m, 21/29-V-2000, col. B. Hernández & J. Sunyer
Morpho deidamia ssp. polybaptus: vistas dorsal y ventral de un macho de Río Las Latas.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Morpho deidamia ssp. polybaptus: vistas dorsal y ventral de una hembra de Río Las Latas.
Morpho helenor ssp. montezuma GUENEE, 1859
Macho de Morpho helenor ssp. montezuma: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Zelaya :
Wani, XI-95, col. J.M. Maes & J. Hernández
Macho de Morpho helenor ssp. montezuma vista ventral : Nicaragua : Chinandega :
Volcan Casita, 1-VII-95, col. J.M. Maes & J. Hernández (un ocelo de forma curiosa).
277
278
Jean Michel MAES.
Hembra de Morpho helenor ssp. montezuma: vistas dorsal y ventral: Nicaragua :
Matagalpa : Selva Negra, 14-VIII-95, col. J.M. Maes, L. de Armas, Goodwin & J.
Hernández
Morpho helenor ssp. montezuma Los Guatuzos : Mariposario, 2003 (Foto Jean-Michel
Maes).
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Morpho helenor ssp. montezuma: Los
Guatuzos : Mariposario, 2003 (Foto Jean-
Michel Maes).
Morpho helenor ssp. montezuma macho:
Nicaragua : Río San Juan : Refugio
Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M. Maes &
B. Hernández.
Morpho menelaus ssp. amathonte DEYROLLE, 1860
Morpho helenor ssp. montezuma macho:
Nicaragua : Río San Juan : Los Guatuzos:
Río Papaturro, 21/29-V-2000, col. B.
Hernández & J. Sunyer.
Morpho helenor ssp. montezuma hembra :
Nicaragua : Río San Juan : Refugio
Bartola, 10/20-XI-1999, col. J.M. Maes & B.
Hernández.
Morpho menelaus ssp. amathonte: vistas dorsal y ventral de un macho de Coco Mine.
279
280
Jean Michel MAES.
Morpho menelaus ssp. amathonte: vistas dorsal y ventral de una hembra de Cerro
Saslaya.
SUBFAMILIA BRASSOLINAE
Caligo atreus ssp. dionysos FRUHSTORFER, 1912
Caligo atreus ssp. dionysos: vistas dorsal y ventral de un macho de Coco Mine.
Caligo atreus ssp. dionysos: vistas dorsal y ventral de una hembra de Cerro Muzú.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Caligo brasiliensis ssp. sulanus FRUHSTORFER, 1904
Caligo brasiliensis ssp. sulanus: vistas dorsal y ventral de un macho de Cerro Muzú.
Caligo brasiliensis ssp. sulanus: vistas dorsal y ventral de una hembra de Coco Mine.
Caligo brasiliensis ssp. sulanus: Los Guatuzos : Mariposario, 2003 (Foto Jean-Michel
Maes).
281
282
Jean Michel MAES.
Caligo brasiliensis ssp. sulanus: Río San Juan : Refugio Bartola, XI-2003 (foto Jean-
Michel Maes).
Caligo brasiliensis ssp. sulanus: Río
San Juan : Refugio Bartola, 26-XI-2003
(© foto Richard Lehman).
Caligo brasiliensis ssp. sulanus: Río San
Juan : Refugio Bartola, 25-XI-2003 (© foto
Kim Garwood).
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Caligo illioneus ssp. oberon BUTLER, 1870
Caligo illioneus ssp. oberon: vista dorsal de un macho de Nicaragua : Río San Juan : Los
Guatuzos : Río Papaturro, 21/29-V-2000, col. B. Hernández & J. Sunyer.
Caligo illioneus ssp. oberon: vista ventral de un macho de Nicaragua : Río San Juan : Los
Guatuzos : Río Papaturro, 21/29-V-2000, col. B. Hernández & J. Sunyer.
Caligo illioneus ssp. oberon: vista dorsal de una hembra de Nicaragua : Río San Juan :
Los Guatuzos : Río Papaturro, 17/24-III-2000, col. J.M. Maes, B. Hernández & J. Sunyer.
283
284
Jean Michel MAES.
Caligo illioneus ssp. oberon: vista ventral de una hembra de Nicaragua : Río San Juan :
Los Guatuzos : Río Papaturro, 17/24-III-2000, col. J.M. Maes, B. Hernández & J. Sunyer.
Caligo illioneus ssp. oberon : Los Guatuzos: Mariposario, 2003 (Foto Jean-Michel Maes).
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Caligo illioneus ssp. oberon: Río San Juan : Mariposario de El Castillo, 2003 (Foto Heidi
Herrera, FUNDAR).
Caligo illioneus ssp. oberon: Río San Juan : Refugio Bartola, 26-XI-2003 (© foto Richard
Lehman).
285
Caligo telamonius ssp. memnon (FELDER & FELDER, 1867)
286
Jean Michel MAES.
Caligo telamonius ssp. memnon: vistas dorsal y ventral de un macho de Caño El Macho.
Caligo telamonius ssp. memnon: vistas dorsal y ventral de una hembra de León, XII-1995.
Hembra de Caligo telamonius ssp. memnon: Nicaragua : León : CIMAC, 22-VI-2000, col.
M. Torres
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Caligo telamonius ssp. memnon: Los Guatuzos : Mariposario, 2003 (Foto Jean-Michel
Maes).
Caligo telamonius ssp. memnon: Los Guatuzos : Mariposario, 2003 (Foto Jean-Michel
Maes).
Caligo oedipus ssp. fruhstorferi STICHEL, 1904
Caligo oedipus ssp. fruhstorferi: Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Boca
San Carlos : Campamento 9, 9/11-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana (1 macho
en Museo Entomológico de León).
287
Caligo oedipus ssp. fruhstorferi: Nicaragua
: Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río
Indio : Campamento 3, 23/25-IV-2004, col.
Marvin Torrez & Sandra Arana.
Catoblepia orgetorix (HEWITSON, 1870)
288
Jean Michel MAES.
Caligo oedipus ssp. fruhstorferi: Nicaragua
: Río San Juan : Reserva Indio Maíz : San
Juan del Norte : Campamento 5, 30-IV /2-
V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana.
Catoblepia orgetorix ssp. championi: vistas dorsal y ventral de un macho de Sulum.
Catoblepia orgetorix ssp. championi: vistas dorsal y ventral de una hembra de Cerro
Saslaya.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Eryphanis automedon ssp. lycomedon (FELDER, 1862)
Eryphanis automedon ssp. lycomedon: vistas dorsal y ventral de un macho de Coco
Mine; detalle de las escamas androconiales del mismo.
Opsiphanes cassina ssp. fabricii (BOISDUVAL, 1870)
Opsiphanes cassina ssp. fabricii: vistas dorsal y ventral de un macho de León, I-1995.
289
290
Jean Michel MAES.
Opsiphanes cassina ssp. fabricii: macho de León, I-1995 : detalle de las escamas
androconiales.
Opsiphanes cassina ssp. fabricii: vistas dorsal y ventral de una hembra de León, III-1997.
Opsiphanes cassina ssp. fabricii: larva, en casa museo entomológico de León.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Opsiphanes cassina ssp. fabricii: larva, en casa museo entomológico de León.
Opsiphanes cassina ssp. fabricii: Los Guatuzos : Mariposario, 2003 (Foto Jean-Michel
Maes).
291
Opsiphanes invirae ssp. cuspidatus STICHEL, 1904
Opsiphanes quiteria ssp. quirinus GODMAN & SALVIN, 1881
292
Jean Michel MAES.
Macho de Opsiphanes invirae ssp. cuspidatus: vistas dorsal y ventral : Nicaragua : Río
San Juan : Los Guatuzos : Río Papaturro, alt. 40 m, 17/24-III-2000, col. J.M. Maes, B.
Hernández & J. Sunyer
Hembra de Opsiphanes invirae ssp. cuspidatus: vistas dorsal y ventral : Nicaragua :
Jinotega : Cerro Muzú, 220 m, 7/10-IX-97, col. J.M. Maes & B. Hernández
Opsiphanes quiteria ssp. quirinus: vistas dorsal y ventral de un macho de Las Américas.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Opsiphanes quiteria ssp. quirinus: vistas dorsal y ventral de una hembra de Cerro Muzú.
Opsiphanes quiteria ssp. quirinus: Río San Juan : Refugio Bartola, 25-XI-2003 (foto Jean-
Michel Maes).
293
294
Jean Michel MAES.
Opsiphanes quiteria ssp. quirinus: Río San Juan : Refugio Bartola, 25-XI-2003 (© foto
Richard Lehman).
Opsiphanes tamarindi ssp. tamarindi (FELDER & FELDER, 1861)
Opsiphanes tamarindi ssp. tamarindi: vistas dorsal y ventral de un macho de León, VIII-
1987.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Opsiphanes tamarindi ssp. tamarindi: vistas dorsal y ventral de una hembra de León, XI-
1995.
SUBFAMILIA SATYRINAE
Chloreuptychia arnaca (FABRICIUS, 1777)
Chloreuptychia arnaca: vistas dorsal y ventral de un macho de Coco Mine.
Chloreuptychia arnaca: vistas dorsal de un macho.
295
Chloreuptychia arnaca: vistas dorsal y ventral de una hembra de Coco Mine.
Chloreuptychia arnaca: vistas dorsal de una hembra.
296
Jean Michel MAES.
Chloreuptychia arnaca: Río San Juan : Refugio Bartola, XI-2003 (foto Jean-Michel Maes).
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Chloreuptychia arnaca : Río San Juan: Refugio Bartola, 27-XI-2003 (© foto Kim
Garwood).
Chloreuptychia arnaca : Río San Juan: Refugio Bartola, 27-XI-2003 (© foto Richard
Lehman).
297
Cissia confusa (STAUDINGER, 1887)
298
Jean Michel MAES.
Cissia confusa: vistas dorsal y ventral de un especímen de México (este especímen
parece ser diferente)
Cissia confusa: vistas dorsal y ventral de un especímen de Sulum.
Cissia confusa: Nicaragua: Río San Juan: Reserva Indio Maíz : San Juan del Norte :
Campamento 5, 30-IV /2-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Cissia labe (BUTLER, 1870)
Cissia labe: vistas dorsal y ventral de un especímen de km 147.5 carretera Matagalpa -
Jinotega, 20-XI-1994.
Cissia labe: vistas dorsal y ventral de un especímen de Coco Mine.
Cissia pompilia (FELDER & FELDER, 1867)
Macho de Cissia pompilia: vistas dorsal y ventral: Nicaragua : Zelaya : Las Americas, 230
m, 10-VII-97, col. J.M. Maes & B. Hernández
299
300
Jean Michel MAES.
Hembra de Cissia pompilia: vistas dorsal y ventral: Nicaragua : Zelaya : Sulum, I-96, col.
J.M. Maes & J. Hernández
Cissia pompilia: Río San Juan : Refugio Bartola, XI-2003 (foto Jean-Michel Maes).
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Cissia pompilia: Río San Juan : Refugio Bartola, 26-XI-2003 (© foto Kim Garwood).
Cissia pompilia : Nicaragua: Río San Juan: Reserva Indio Maíz : Boca San Carlos :
Campamento 9, 9/11-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana.
301
Cissia pseudoconfusa SINGER, DE VRIES & EHRLICH, 1983
302
Jean Michel MAES.
Cissia pseudoconfusa: vistas dorsal y ventral de un especímen de Río Las Latas.
Cissia pseudoconfusa: vistas dorsal y ventral de un especímen de Caño El Macho.
Cissia pseudoconfusa: Río San Juan: Refugio Bartola, 26-XI-2003 (© foto Richard
Lehman). Se puede ver bien la doble linea caracteristica de esta especie en el tornus del
ala posterior.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Cithaerias pireta ssp. pireta (STOLL, 1780)
Cithaerias pireta ssp. pireta : vistas dorsal y ventral de un especímen de Coco Mine
Cithaerias pireta ssp. pireta: Río San Juan : Refugio Bartola, 27-XI-2003 (© foto Richard
Lehman).
303
304
Jean Michel MAES.
Cithaerias pireta ssp. pireta : Río San Juan : Refugio Bartola, 27-XI-2003 (© foto Kim
Garwood).
Dulcedo polita (HEWITSON, 1869)
Dulcedo polita: vistas dorsal y ventral de un especímen de Cerro Saslaya.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Euptychia insolata BUTLER & DRUCE, 1872
Euptychia insolata: vistas dorsal y ventral de un especímen de Sulum.
Euptychia insolata: Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Boca San Carlos :
Campamento 8, 6/8-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana.
305
Euptychia jesia BUTLER, 1869
306
Jean Michel MAES.
Euptychia jesia: vistas dorsal y ventral de un especímen de Volcán Mombacho, I-1998.
Euptychia jesia: Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : San Juan del Norte :
Campamento 5, 30-IV /2-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana.
Euptychia jesia: Nicaragua: Río San Juan: Reserva Indio Maíz: San Juan del Norte :
Campamento 5, 30-IV /2-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Euptychia westwoodi BUTLER, 1866
Euptychia westwoodi: vistas dorsal y ventral de un especímen de Peñas Blancas.
Euptychia westwoodi: Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Bartola :
Campamento 12, 21/23-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana.
Euptychia westwoodi: macho de Costa Rica en vista ventral (retomado de De Vries, 1987
como Euptychia mollis)
307
Harjesia oreba (BUTLER, 1870)
Harjesia oreba: vistas dorsal y ventral de un especímen de Cerro Muzú.
Hermeuptychia hermes (FABRICIUS, 1775)
308
Jean Michel MAES.
Hermeuptychia hermes : vista dorsal y ventral de un macho de Wani, XI-1995 (forma con
ocelos de las alas posteriores grandes).
Hermeuptychia hermes: vistas dorsal y ventral de un macho de Volcán Mombacho, IX-
1995 (forma más parecida a H. harmonia = calixta).
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Hermeuptychia hermes: vistas dorsal y ventral de una hembra de Las Nubes, I-1998
(forma con ocelos de las alas posteriores pequeños).
Hermeuptychia hermes: Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Indio :
Puesto de control MARENA Dos Bocas : Campamento 1, 15/18-IV-2004, col. Marvin
Torrez & Sandra Arana.
Hermeuptychia hermes: Nicaragua : Río
San Juan : Reserva Indio Maíz : Río Indio
: Puesto de control MARENA Dos Bocas :
Campamento 1, 15/18-IV-2004, col.
Marvin Torrez & Sandra Arana. Este
ejemplar se asemeja un poco a
Hermeuptychia harmonia = calixto.
Hermeuptychia hermes: Nicaragua : Río
San Juan : Reserva Indio Maíz : San Juan
del Norte : Campamento 5, 30-IV /2-V-
2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana.
Este ejemplar se asemeja un poco a
Hermeuptychia harmonia = calixto.
309
Magneuptychia gomezi (SINGER, DE VRIES & EHRLICH, 1983)
310
Jean Michel MAES.
Magneuptychia gomezi : vistas dorsal y ventral de un especímen de Caño El Macho.
Magneuptychia gomezi: Nicaragua: Río San Juan: Reserva Indio Maíz: Bartola:
Campamento 11, 16/17-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Magneuptychia libye (LINNAEUS, 1767)
Magneuptychia libye: vistas dorsal y ventral de un especímen de México : Veracruz.
Magneuptychia libye: vistas dorsal y ventral de un especímen de León : Santa Clara.
Manataria hercyna ssp. maculata (HOPFFER, 1874)
Manataria hercyna ssp. maculata: vistas dorsal y ventral de una hembra de Cerro
Kilambé, VIII-1997.
311
312
Jean Michel MAES.
Manataria hercyna ssp. maculata: vistas dorsal y ventral de una hembra de Cerro
Kilambé, VIII-1997
Pareuptychia ocirrhoe ssp. ocirrhoe (FABRICIUS, 1776).
Pareuptychia ocirrhoe ssp. ocirrhoe: vistas dorsal y ventral de un macho de Selva Negra,
VIII-1995.
Pareuptychia ocirrhoe ssp. ocirrhoe: vistas dorsal y ventral de una hembra de Selva
Negra, VIII-1995.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Pareuptychia ocirrhoe ssp. ocirrhoe: Nicaragua : Río San Juan : Reserva Indio Maíz : Río
Indio : Puesto de control MARENA Dos Bocas : Campamento 1, 15/18-IV-2004, col.
Marvin Torrez & Sandra Arana.
Pareuptychia metaleuca (BOISDUVAL, 1870)
Pareuptychia metaleuca: vistas dorsal y ventral de un especímen de Selva Negra, XII-
1995.
313
314
Jean Michel MAES.
Pareuptychia metaleuca: Río San Juan : Refugio Bartola, XI-2003 (foto Jean-Michel Maes).
Pareuptychia metaleuca: Río San Juan : Refugio Bartola, 26-XI-2003 (© foto Kim
Garwood & Richard Lehman).
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Pierella helvina ssp. incanescens GODMAN & SALVIN, 1877
Pierella helvina ssp. incanescens: vistas dorsal y ventral de un macho de Coco Mine.
Pierella helvina ssp. incanescens: vistas dorsal y ventral de una hembra de Sulum.
Pierella helvina ssp. incanescens: Río San Juan: Refugio Bartola, 24-XI-2003 (© foto
Richard Lehman).
315
316
Jean Michel MAES.
Pierella helvina ssp. incanescens: Río San Juan: Refugio Bartola, 27-XI-2003 (© foto
Richard Lehman).
Pierella luna ssp. pallida (SALVIN & GODMAN, 1868)
Pierella luna ssp. pallida: vistas dorsal y ventral de un macho de Caño El Macho.
Pierella luna ssp. pallida: Río San Juan: Refugio Bartola, XI-2003 (foto Jean-Michel Maes).
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Pierella luna ssp. pallida: Río San Juan : Refugio Bartola, 27-XI-2003 (© foto Richard
Lehman).
Posttaygetis penelea (CRAMER, 1777)
Posttaygetis penelea: vistas dorsal y ventral de un especímen de Coco Mine.
317
Taygetis laches ssp. laches (FABRICIUS, 1793)
318
Jean Michel MAES.
Taygetis laches ssp. laches: vistas dorsal y ventral de una hembra de Río Pochote, XII-
1994.
Taygetis laches ssp. laches: vistas dorsal y ventral de un macho de Caño El Macho.
Taygetis laches ssp. laches: Río San Juan : Refugio Bartola, 25-XI-2003 (© foto Richard
Lehman).
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Taygetis laches ssp. laches: Río San Juan : Refugio Bartola, 25-XI-2003 (© foto Richard
Lehman).
Taygetis mermeria ssp. excavata BUTLER, 1868
Taygetis mermeria ssp. excavata: vistas dorsal y ventral de un macho de Coco Mine.
Taygetis mermeria ssp. excavata: vistas ventral de un macho de Caño El Macho.
319
320
Jean Michel MAES.
Taygetis mermeria ssp. excavata: vistas dorsal y ventral de una hembra de Sulum.
Taygetis mermeria ssp. excavata: vistas ventral de una hembra de Coco Mine.
Taygetis mermeria ssp. excavata: Río San Juan : Refugio Bartola, 25-XI-2003 (© foto Kim
Garwood).
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Taygetis virgilia (CRAMER, 1776)
Taygetis virgilia: vistas dorsal y ventral de un especímen de Cerro Muzú.
Taygetis virgilia: Nicaragua: Río San Juan: Reserva Indio Maíz : Río Bartola :
Campamento 12, 21/23-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana.
Taygetis virgilia: Nicaragua : Río San Juan: Reserva Indio Maíz : Río Bartola :
Campamento 12, 21/23-V-2004, col. Marvin Torrez & Sandra Arana.
321
Taygetis uzza BUTLER, 1869
322
Jean Michel MAES.
Taygetis uzza: vistas dorsal y ventral: Nicaragua : Río San Juan : Refugio Bartola, 6/9-II-
2000, col. J.M. Maes & B. Hernández
Taygetis uzza: Río San Juan : Refugio Bartola, 27-XI-2003 (© foto Richard Lehman). Se
puede diferenciar de un individuo de Taygetis laches por la linea interna del ala posterior,
que es delgadita, mientras es ancha en Taygetis laches.
Mariposas de Río San Juan (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae)
Taygetis rufomarginata STAUDINGER, 1888
Taygetis rufomarginata: vistas dorsal y ventral de un especímen de Las Américas.
Taygetis rufomarginata: vistas ventral de un especímen de Los Alpes, El Crucero,
Managua. Se puede diferenciar la especie por la línea interna del ala posterior recta,
mientra es curva en otras especies similares.
323
Taygetomorpha celia (CRAMER, 1779)
Taygetomorpha celia: vistas dorsal y ventral de un macho de Coco Mine.
Taygetomorpha celia: vistas dorsal y ventral de una hembra de Sulum.
324
Jean Michel MAES.
MUSEO ENTOMOLÓGICO
DE LEÓN
Mariposas del Río San Juan, Nicaragua (Papilionidae, Pieridae, Nymphalidae) • Jean-Michel MAES