27.10.2014 Views

contribucion a la bibliografia de las lenguas aymara y quichua

contribucion a la bibliografia de las lenguas aymara y quichua

contribucion a la bibliografia de las lenguas aymara y quichua

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

CONTRIBUCION A LA BIBLIOGRAFIA DE LAS LENGUAS<br />

AYMARA Y QUICHUA<br />

En el Catálogo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>lenguas</strong> <strong>de</strong> América <strong>de</strong>l Sur, el profesor Tovar se <strong>la</strong>menta<br />

<strong>de</strong>l abandono en que hemos tenido, españoles e hispanoamericanos el campo <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> lingüística suramericana en los últimos tiempos. Las inquietu<strong>de</strong>s que ha sembrado,<br />

bien directamente por el magisterio <strong>de</strong> <strong>la</strong> pa<strong>la</strong>bra hab<strong>la</strong>da o indirectamente<br />

por el <strong>de</strong> <strong>la</strong> escrita, han hal<strong>la</strong>do eco en el Seminario <strong>de</strong> Indigenismo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Facultad<br />

<strong>de</strong> Filosofía y Letras <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> Madrid, y así, tras crear el doctor<br />

Ballesteros <strong>la</strong> primera cátedra permanente <strong>de</strong> lengua indígena americana, los profesores<br />

Tormo y Alcina se <strong>de</strong>dicaron a reunir materiales lingüísticos con el propósito<br />

<strong>de</strong> establecer algún día <strong>la</strong> línea evolutiva <strong>de</strong> aquel<strong>la</strong>s <strong>lenguas</strong>.<br />

Hasta el momento, <strong>la</strong> bibliografía más completa es <strong>la</strong> Bibliographie <strong>de</strong>s <strong>la</strong>ngues<br />

aymará et kicua con sus 4.247 fichas más 179 adiciones, obra <strong>de</strong> los insignes<br />

investigadores Paul Rivet y George <strong>de</strong> Crequi-Montfort. En torno a el<strong>la</strong><br />

quiero presentar ante el Simposium <strong>de</strong> Indigenismo mi pequeña aportación; unas<br />

sencil<strong>la</strong>s observaciones, <strong>la</strong> localización <strong>de</strong> obras existentes en España en bibliotecas<br />

no citadas por los autores, y <strong>la</strong> noticia <strong>de</strong> algún manuscrito <strong>de</strong>sconocido. Para ello<br />

seguiré el or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> <strong>la</strong> citada Bibliogiaphie, colocando primero el número que allí<br />

tiene <strong>la</strong> obra a <strong>la</strong> que me voy a referir.<br />

2.-El Primer Concilio Provincial Limense <strong>de</strong> 1551-1552 ha sido publicado<br />

por Rubén Vargas Ugarte en el tomo I <strong>de</strong> su obra Concilios Limenses (1551-1772)<br />

(Lima, 1951, págs. 5-93). En su texto no aparece "<strong>la</strong> traducción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s oraciones,<br />

catecismo, doctrina christiana y confessionario", pues seguramente no lo <strong>de</strong>bió<br />

hacer. La primera constitución <strong>de</strong> los naturales dice so<strong>la</strong>mente: "Y porque en estos<br />

reinos <strong>de</strong>l Perú hay una lengua más general y <strong>de</strong> que mas continuamente usan


564 XXXVI Congreso Internacional <strong>de</strong> Americanistas<br />

los naturales <strong>de</strong> el<strong>la</strong>, en <strong>la</strong> cual esta compuesta una cartil<strong>la</strong> y ciertos coloquios en<br />

<strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong>l<strong>la</strong>; permitimos que ésta se pueda usar".<br />

3.-La expresión "nuevamente compuesta" obliga a admitir otra obra <strong>de</strong>!<br />

} mismo autor como antece<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> ésta. Rivet y Crequi-Montfort no se atreven a<br />

sacar tal <strong>de</strong>ducción y <strong>de</strong> ahí que no se haga alusión a esa hipotética primera obra.<br />

El P. Mateos consi<strong>de</strong>ra que fray Domingo <strong>de</strong> Santo Tomás bien pudo hacer <strong>la</strong><br />

cartil<strong>la</strong> autorizada por el Primer Concilio Limense.l<br />

3 y 4.-La edición <strong>de</strong> estas obras fue, según Castro Seoane, <strong>de</strong> 1.500 ejemp<strong>la</strong>res<br />

cada una. Corrigió <strong>la</strong>s pruebas un indio que hizo el viaje <strong>de</strong> Perú a España en<br />

compañía <strong>de</strong> fray Domingo <strong>de</strong> Santo Tomás.2<br />

5.-Existe un ejemp<strong>la</strong>r en <strong>la</strong> Biblioteca <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> Sa<strong>la</strong>manca con<br />

<strong>la</strong> signatura 26.307 s<br />

6.-En <strong>la</strong> colección Graíño, <strong>de</strong> <strong>la</strong> Biblioteca Hispánica, hay un ejemp<strong>la</strong>r con<br />

<strong>la</strong> signatura 7.828. Al pie <strong>de</strong> su portada en letra manuscrita, se lee: "Concuerda<br />

con el original j- Juan <strong>de</strong> Arienca S.I.", y al margen izquierdo también manuscrito:<br />

"es <strong>de</strong> <strong>la</strong> librería <strong>de</strong>l Coles <strong>de</strong> Avi<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comp' <strong>de</strong> JHS".<br />

5, 6, 7 y 8.-Parte <strong>de</strong> estas obras existían manuscritas por el P. José <strong>de</strong> Acosta<br />

en el códice 9-26-8-5036 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Biblioteca <strong>de</strong> <strong>la</strong> Aca<strong>de</strong>mia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Historia, <strong>de</strong><br />

Madrid, según se hace constar en el índice <strong>de</strong>l mismo y comprendían <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el folio<br />

140 hasta el 191 y último, pero han sido sustraídas y arrancadas.<br />

Entre 10 y 11.-Sería conveniente añadir el manuscrito 19.668 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Biblioteca<br />

Nacional, <strong>de</strong> Madrid, cuyo tínilo es: Descripción <strong>de</strong>l Regazo <strong>de</strong>l Piru/<strong>de</strong>l sitio<br />

temple Provincias, Obis/pados, Y ciuda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los Naturales <strong>de</strong> sus <strong>lenguas</strong> y trage.<br />

Al/Ilmo. señor Don Gaspar <strong>de</strong> cuñi/ga y azeuedo Con<strong>de</strong> <strong>de</strong> Monterrey/Sr <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

casa <strong>de</strong> biezma y Ulloa/virrei y capitán general <strong>de</strong> <strong>la</strong> nueva espana etc./Por balthasar<br />

Ramirez su/criado y capellán/en méxico. Año 1597.<br />

Encuar<strong>de</strong>rnación en pergamino, 0.153 x 0.210. 87 hojas precedidas <strong>de</strong> una<br />

<strong>de</strong>dicatoria.<br />

Respecto a <strong>la</strong>s <strong>lenguas</strong>, dice tan sólo:<br />

"Lenguas. Las <strong>lenguas</strong> <strong>de</strong> los indios <strong>de</strong>l piru son muy diferentes unas <strong>de</strong> otras<br />

y al muchas porque en cada prova y en cada valle casi ay una lengua particu<strong>la</strong>r: pero<br />

ay tres muy generales, son yunga, <strong>quichua</strong> y aimara.<br />

Yunga. La lengua yunga se trata en los l<strong>la</strong>nos particu<strong>la</strong>rmente <strong>de</strong>s<strong>de</strong> Lima hasta<br />

guayaquil aunq. también en los valles ay lengus particu<strong>la</strong>res.<br />

La lengua <strong>quichua</strong> se trata en toda <strong>la</strong> sierra <strong>de</strong>s<strong>de</strong> quito hasta el cuzco pero con<br />

alguna variedad <strong>de</strong> bocablos según <strong>la</strong>s provincias pero bien se <strong>de</strong>ja enten<strong>de</strong>r <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

quien <strong>la</strong> sabe medianamente en una prov./15/<br />

La lengua Aymara es <strong>la</strong> más general <strong>de</strong> todas y corre <strong>de</strong>s<strong>de</strong> guamanga, principio<br />

<strong>de</strong>l Obispado <strong>de</strong>l cuzco hasta casi chile o tucumán. es bien diferente <strong>de</strong> <strong>la</strong>s otras len.<br />

1 Francisco Mareos : "Los dos Concilios Limenses <strong>de</strong> Jerónimo <strong>de</strong> Loaysa", en: Missionalia<br />

Hispánica, IV, 500.<br />

2 José Castro Seoane: "La traída <strong>de</strong> libros y vestuarios en si siglo XVI <strong>de</strong> los misioneros<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> sus conventos a Sevil<strong>la</strong>, pagada por el tesoro <strong>de</strong> <strong>la</strong> Casa <strong>de</strong> Contratación ", en: Missionalia<br />

Hispánica, XI, 63.<br />

3 "Catálogo <strong>de</strong> <strong>la</strong> primera exposición <strong>de</strong>l libro misional español . Abril-Mayo 1946",<br />

en: España Misionera, III, 365.


Bibliograf <strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>lenguas</strong> Aymara y Quichua 565<br />

coloquios en<br />

)ira obra <strong>de</strong>!<br />

se atreven a<br />

primera obra.<br />

)udo hacer <strong>la</strong><br />

1.500 ejemp<strong>la</strong>-<br />

1 a España en<br />

Sa<strong>la</strong>manca con<br />

ejemp<strong>la</strong>r con<br />

"Concuerda<br />

n manuscrito:<br />

José <strong>de</strong> Acosta<br />

t Historia, <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> el folio<br />

e <strong>la</strong> Biblioteca<br />

Pinu/<strong>de</strong>l sitio<br />

novias y trage.<br />

:rrey/Sr <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

etc./Por baledidas<br />

<strong>de</strong> una<br />

s unas <strong>de</strong> otras<br />

particu<strong>la</strong>r: pero<br />

es<strong>de</strong> Lima hasta<br />

cuzco pero con<br />

enten<strong>de</strong>r <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

nanga, principio<br />

le <strong>la</strong>s otras lenaysa",<br />

en:<br />

Mis-<br />

'e los misioneros<br />

:ión", en: Misdl-Mayo<br />

1946',<br />

guas aunq , toma algunos bocablos <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>quichua</strong> variando <strong>la</strong> <strong>de</strong>clinación y formación<br />

pero no <strong>la</strong> significación, ésta se hab<strong>la</strong> con alguna variedad en algunas partes pero<br />

como dixe en <strong>la</strong> <strong>quichua</strong> quien <strong>la</strong> supiere bien en una prova, <strong>la</strong> enten<strong>de</strong>ra en <strong>la</strong>s<br />

otras.<br />

...en estas dos <strong>lenguas</strong> <strong>quichua</strong> y aimará andan los catecimos y doctrina para<br />

predicar i instruir los yndios y en estas dos se hab<strong>la</strong> trata y contrata en todo El piru.<br />

porque <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>más aunq . son muchas solo <strong>la</strong>s saben los naturales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s partes<br />

don<strong>de</strong> se p<strong>la</strong>tican y as¡ en so<strong>la</strong>s estas dos esta <strong>la</strong> comunicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> gente <strong>de</strong>l piru."<br />

Esta <strong>de</strong>scripción correspon<strong>de</strong> a <strong>la</strong> <strong>de</strong>l año 80, según ,se dice en el folio 87.<br />

Fue publicada por Trimborn en 1936, junto con otras bajo el título: Fuentes <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> historia cultural <strong>de</strong> <strong>la</strong> América precolombina, citada por Rivet en <strong>la</strong> ficha 2.650.<br />

33.-Al ejemp<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> Colección Graiño, sig. 7.533, le falta <strong>la</strong> portada, no<br />

tiene numeración y también carece <strong>de</strong>l último epígrafe: "Lo que significan en<br />

lenguaje castel<strong>la</strong>no algunos vocablos que van aquí".<br />

34.-Un ejemp<strong>la</strong>r en <strong>la</strong> Colección Graíño, sig. 8.156 con inscripción manuscrita<br />

tachada en <strong>la</strong> portada, don<strong>de</strong> aún pue<strong>de</strong> leerse: "es <strong>de</strong>l capitán... Alonso<br />

Vazquez".<br />

36.-En <strong>la</strong> Biblioteca Nacional, <strong>de</strong> Madrid, con <strong>la</strong> signatura 3/63.248, hay un<br />

ejemp<strong>la</strong>r no reseñado en <strong>la</strong> Bibliographie.<br />

39.-Sin catalogar hay un ejemp<strong>la</strong>r en <strong>la</strong> Biblioteca Hispánica, en cuya portada,<br />

al margen <strong>de</strong>recho, está escrito en tinta roja y letra <strong>de</strong> palo: "Es <strong>de</strong> Don<br />

Ioseph <strong>de</strong> Elizondo López <strong>de</strong> Los Arcos".<br />

Entre 45 y 46.-Sería conveniente añadir el manuscrito <strong>de</strong> <strong>la</strong> Biblioteca Nacional,<br />

<strong>de</strong> Madrid, sig. 3.032, titu<strong>la</strong>do: Padrón <strong>de</strong> los Indios que se hal<strong>la</strong>ron en <strong>la</strong><br />

ciudad/<strong>de</strong> los Reyes dl. Piru hecho e virtud <strong>de</strong> Comissio/<strong>de</strong>l Exm° Sr. M. R Qs.<br />

<strong>de</strong> Montesc<strong>la</strong>ros VIREI EL/escudo/. POR MIGUEL <strong>de</strong> Contreras Escribano <strong>de</strong> su<br />

MAGt. Año d. 1613.<br />

Está encua<strong>de</strong>rnado en pergamino, 0.213 x 0.307. 346 hojas numeradas más<br />

<strong>la</strong> portada. Hay en él múltiples voces indígenas; así por ejemplo, entre los folios<br />

7v-8, leemos: "en casa <strong>de</strong>l Padre Acosta vivía un ¡dio que dixo liamarse Xpobal<br />

Usco natural <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> Huamanga y ser <strong>de</strong> <strong>la</strong> encomienda <strong>de</strong> Diego Gavilán<br />

y su cacique Don Xpobal X unayalli <strong>de</strong>l ayllo A;.apillo".<br />

47.-Un ejemp<strong>la</strong>r en <strong>la</strong> Biblioteca Hispánica, Colección Graíño, sig. 8.153. En<br />

<strong>la</strong> portada está añadido a mano, <strong>de</strong>trás <strong>de</strong> Lengua General <strong>de</strong>l Perú l<strong>la</strong>moda Quichua,<br />

<strong>la</strong>s siguientes pa<strong>la</strong>bras: "i vulgarmente lengua <strong>de</strong>l Inca". En el margen izquierdo<br />

<strong>de</strong>l escudo hay un nombre fuertemente tachado e ilegible; en el <strong>de</strong>recho,<br />

un sello en rojo antiguo y roto, <strong>de</strong>l que tan sólo se lee: "EX LIBCAR - MAR - DE<br />

LA". En su interior hay punteadas bastantes voces y algunas corregidas.<br />

58.-En <strong>la</strong> Biblioteca Nacional hay dos ejemp<strong>la</strong>res que no se citan: uno en<br />

Raros, signatura 2.491, y otro en <strong>la</strong> sa<strong>la</strong> general, sig. 2/62.063.<br />

62.-Un ejemp<strong>la</strong>r en <strong>la</strong> Biblioteca Nacional con <strong>la</strong> signatura: R/25.667, no<br />

indicado en <strong>la</strong> Bibliographie.<br />

Entre 64 y 65.-Sería conveniente añadir el manuscrito <strong>de</strong> <strong>la</strong> Biblioteca Nacional<br />

<strong>de</strong> Madrid, sig. 723, titu<strong>la</strong>do: Constituciones synodales <strong>de</strong>l Obispadol<strong>de</strong><br />

Arequipa hechas y or<strong>de</strong>nadas por el Ilmo. y Rmo. Sr. D. Pedro <strong>de</strong> Vil<strong>la</strong>gomes,


566 XXXVI Congreso Internacional <strong>de</strong> Antericanistas<br />

Obis/po <strong>de</strong> <strong>la</strong> Santa Iglesia <strong>de</strong> Arequipa en <strong>la</strong> pri/mera synodo que se celebro en<br />

el dho./obispado que fue por el año/<strong>de</strong> 1638.<br />

Está encua<strong>de</strong>rnado en tafilete, 0.205 x 0.315, XXIII más 108 hojas numeradas.<br />

En el folio 17 y siguientes existe este texto:<br />

"Cap. 6. Tit. 1. Lib. I. Oraciones para adorar El SSm° sacramt°<br />

"En el cathecismo que por or<strong>de</strong>n <strong>de</strong>l Concilio Limense anda impreso no se traduxeron<br />

oraciones para adorar el Santissimo sacramento y para que los Indios <strong>de</strong><br />

este nuestro obispado <strong>la</strong>s tengan y sepan y sus curas se <strong>la</strong>s enseñen mandam05 pOne['<br />

1<br />

<strong>la</strong>s aquí en <strong>la</strong>s ¿os <strong>lenguas</strong> Qmch112 y 2ytllátá y que se tradusgan en <strong>la</strong> puquina con<br />

el cathecismo <strong>de</strong>l<strong>la</strong> por <strong>la</strong>s personas a quien auemos cometido su tradución.<br />

"A <strong>la</strong> Hostia eu romance<br />

Adórote cuerpo vivo <strong>de</strong> mi Señor Jesucristo, Tú naciste <strong>de</strong>l vientre <strong>de</strong> <strong>la</strong> Virgen<br />

Santa Maria unido con tu alma y tu ser divino, moriste en <strong>la</strong> cruz, resucitaste al<br />

tercer día, subiste al cielo don<strong>de</strong> vives glorioso a <strong>la</strong> diestra <strong>de</strong> Dios Padre y vendrá<br />

a juzgar a los hombres en el último día. Dame vida limpia y que me muera como<br />

cristiano para que en compañía tuya viva vida gloriosa en el Cielo. Amen.<br />

"Al cáliz en lengua romance -<br />

Adórote preciosa Sangre <strong>de</strong> mi Señor jesucristo, Tú fuiste <strong>de</strong>rramada en <strong>la</strong> cruz<br />

por nuestros pecados y al tercer día cuando resucitó tu cuerpo te reuniste con él,<br />

subiste al Cielo don<strong>de</strong> vives vida gloriosa. Sangre pura. lávame, purificame para que<br />

así <strong>la</strong>vado y perificado viva en el Cielo vida gloriosa. Amen."<br />

"Oración para adorar <strong>la</strong> Hostia en <strong>la</strong> lengua <strong>quichua</strong><br />

Chunca muchay cuccayqui apuy Jesu Christo causac ucuh cammi Virgen santa<br />

Maria vicsanmanta animayqui huan, Dios cay ñiqui. huampas tinquisca pacarimurcanqui:<br />

cruzpi huanurcanqui quinta nequen punchaupi causarircanqui: hanacpachaman<br />

vicharircanqui Dios Yayap pañanequempi capac causayta causaspa tiach campi gquepa<br />

punchaupiri runacunacta taripac hampunqui l<strong>la</strong>mpac causayta coay christiano hñuyta<br />

huampas hanacpachapi cam huam capac caysayta causanaypac. Amen."<br />

"Al cáliz en <strong>la</strong> lengua <strong>quichua</strong><br />

Chunca muchay cuscayqui apuy Jesu Christop capac vahuarnin cammi cruzpi<br />

huchaycu cunaraycu hichay tucurcanqui quimja nequen punchaupi ucuyqui causariptim<br />

yacupuranqui; hanac pachaman vicharircanqui cusi causayta causachcanqui, Ilumpac<br />

yahuar mayl<strong>la</strong>huay l<strong>la</strong>mpac chachaguay may Masca, llumpac chasca, hanac pachapi<br />

cam huan capac causayta causaynapac. Amen."<br />

"A <strong>la</strong> Hostia en lengua aymará<br />

Tunca tunca hampatccama apu Jesu Christo haquirin hanchipa huma hua Virgen<br />

santa Maria purac pata yuritta alnt<strong>la</strong>manpi cancaña mampisa maachata cruzane chacucata<br />

ta cancasina hyhuata quimua vrutsca hiuirinacata hauatatuta: vratsca araccpácha<br />

nacuru mistituta: taqque atipiri Dios Auquina cupi amparapana, cusi hacaña hacasctta<br />

qquipa vrunsca hiuirina casa haquirina casa taripiri vtccahata asqui hacaña churita<br />

christiano hama hihicana hataquisa humaru aracpacharic qquespiña hataqui . Amen."<br />

"Al cáliz en <strong>la</strong> lengua aymará<br />

Tunca, tunca hampataccama -apu Jesu Cristan vi<strong>la</strong>pa huma hua huchanac sa<strong>la</strong>ycu<br />

cruzana huarata cancta quimua urutsca acatacta humanpi hanchimampi maachasccta<br />

aracpacharu mistitura ucansca, cusi hacana hacascta, col<strong>la</strong>na vi<strong>la</strong> hareqqueta ccornachita<br />

ucahama harita ccomachata aracpachana humampi hacaña hataqui. Amen."<br />

65.-Un ejemp<strong>la</strong>r en <strong>la</strong> Biblioteca Nacional, sig. 2/10.657.<br />

82.-Con <strong>la</strong> signatura 7.831 existe un ejemp<strong>la</strong>r en <strong>la</strong> Colección Graíño En <strong>la</strong><br />

primera hoja en b<strong>la</strong>nco está escrito a tinta: "Soy <strong>de</strong> Dn. Luis <strong>de</strong> Ulloa y Soto-<br />

4 Dio noticia <strong>de</strong> este manuscrito Ange<strong>la</strong> Vega González en su Memoria <strong>de</strong> Licenciatura<br />

"El Obispado <strong>de</strong> Arequipa y sus Constituciones Sinodales", presentada en <strong>la</strong> Sección<br />

<strong>de</strong> Historia <strong>de</strong> América <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> Madrid, el curso 1956-1957.


568 XXXVI Congreso Internacional <strong>de</strong> Americanistas<br />

323.-Biblioteca Hispánica, 91 (866) Vill.<br />

330.--Biblioteca Hispánica, 9 (85) Lor.<br />

341.-Biblioteca Hispánica, R 91 (85) Paz.<br />

346.-Graíño, 7.182.5.<br />

417. ••-Graíño, 7.319 y Biblioteca América y Filipinas, E -III, 28.<br />

418.--Graíño, 7.407.<br />

419.-Graíño, 7.468.<br />

420.-Craíño, 7.426.<br />

446.-Biblioteca América y Filipinas, E-III, 149.<br />

456.-Graíño, 7.522-29 y Biblioteca América y Filipinas , D-III, 151/1.<br />

534.-Biblioteca Hispánica, R 498 -j- 497 (8.03) Col.<br />

553.--Craíño, 7.422.<br />

574.--Graíño, 7.613.<br />

666.--Graíño, 7.594, y Biblioteca América y Filipinas, E-111, 10.<br />

699.-Craíño, 7.760.<br />

700.--Graíño, 7.624.<br />

724.---Graíño, 7.265 y 7.578 (dos ejemp<strong>la</strong>res).<br />

729.--Graíño, 7.569.<br />

748.-Graíño, 7.362.<br />

749.--Graíño, 7.280.<br />

750.--Graíño, 7.330.<br />

779.--Graíño, 7.442-5.<br />

780.-Graíño, 7.269-76.<br />

783.-Graíño, 7.265.<br />

803.-Graíño, 8.014-5.<br />

812.--Graíño, 7.577.<br />

836.--Biblioteca Hispánica, 016 : 497 + 498 (46) Viñ.<br />

882.-Biblioteca <strong>de</strong>l Consejo Superior <strong>de</strong> Misiones, 8/434.<br />

896.-Biblioteca <strong>de</strong>l Consejo Superior <strong>de</strong> Misiones, sin catalogar ,<br />

América y Filipinas, F-IV, 59.<br />

946.-Biblioteca <strong>de</strong>l Consejo Superior <strong>de</strong> Misiones , sin catalogar.<br />

961.--Graíño, 7.980.<br />

965.-Graíño, 7.590.<br />

1.006.--Graíño, 8.009.<br />

1.022-Graíño, 7.96L<br />

1.063 --Graíño, 7.864.<br />

1.087.-Graíño, 7.918.<br />

y Biblioteca<br />

Entre 1 .149 y 1.150.-En <strong>la</strong> Biblioteca <strong>de</strong>l Consejo Superior <strong>de</strong> Misiones, con


Bibliografía <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>lenguas</strong> Aymara y Quichua 567<br />

bro en<br />

ieradas.<br />

se tradios<br />

<strong>de</strong><br />

ponerna<br />

Con<br />

Virgen<br />

raste al<br />

vendrá<br />

1 como<br />

<strong>la</strong> cruz<br />

con él,<br />

ira que<br />

i santa<br />

nurcanchaman<br />

qquepa<br />

hñuyta<br />

cruzpi<br />

tusarip-<br />

llum-<br />

Dachapi<br />

Virgen<br />

chacucpacha<br />

icasctta<br />

churita<br />

Lmcn."<br />

sa<strong>la</strong>scu<br />

iasccta<br />

iachi!a<br />

En <strong>la</strong><br />

Soto-<br />

Licen.<br />

t Sec-<br />

mayor". Hay notas marginales en <strong>la</strong>s páginas: 16, 19, 33, 46. 62v., 74 y 78. Esta<br />

última dice así: "Año <strong>de</strong> 1680 siendo Theniente Gnl. en <strong>la</strong> Provin,'. <strong>de</strong> Guarachiri<br />

Dn. Franc° <strong>de</strong>l Junco vienieron a Lima 2 religiosos <strong>de</strong>l, hor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> S. Domingo<br />

armenios a pedir limosna y habiendo llegado a dha. Provincia a dho . Pueblo <strong>de</strong><br />

Guarichiri los dos religiosos estando para pasar oieron a los Indios ab<strong>la</strong>r en su<br />

lengua y Al iuii,Aic ¡9 salindieroa y ab<strong>la</strong>ioa coa ellos y <strong>de</strong>c<strong>la</strong>raron dha. rili.<br />

giosos ser su lengua en que ab<strong>la</strong>ban los dhos . Indios armenia". En <strong>la</strong> última hoja<br />

en b<strong>la</strong>nco se ha vuelto a escribir : "Soy <strong>de</strong> Da . Luis <strong>de</strong> Ulloa y Taboada y Sotomayor".<br />

112.-Un ejemp<strong>la</strong>r en <strong>la</strong> Colección Graíño , sig. 7.085.<br />

114.-Dos ejemp<strong>la</strong>res en <strong>la</strong> Biblioteca Hispánica : uno en <strong>la</strong> Colección Graíño,<br />

sig. 7.006, y otro sin catalogar.<br />

117.-En <strong>la</strong> Biblioteca Nacional hay un ejemp<strong>la</strong>r, sig. 2 /61.634-6; en <strong>la</strong> Biblioteca<br />

Hispánica , dos: uno en <strong>la</strong> Colección Graíño, sig. 7.003 -5, y otro sin<br />

catalogar.<br />

122.-En <strong>la</strong> contraportada <strong>de</strong>l ejemp<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> Colección Graíño, sig. 8.124,<br />

se lee: "Este cua<strong>de</strong>rno es <strong>de</strong> José María Pare<strong>de</strong>s" , y en <strong>la</strong> última hoja repite: "Esta<br />

gramática es <strong>de</strong> <strong>la</strong> propiedad <strong>de</strong>l Presbítero José María Pare<strong>de</strong>s i Astudillo".<br />

124.-Un ejemp<strong>la</strong>r en Colección Graíño, sig. 8.113.<br />

126.-Un ejemp<strong>la</strong>r en <strong>la</strong> Biblioteca Nacional , sig. 2/8.503.<br />

128.-Un ejemp<strong>la</strong>r en <strong>la</strong> Biblioteca Nacional , sig. 3 1 14.379 y otro en <strong>la</strong><br />

Biblioteca Hispánica, sig. 325.3 (8.03: 46) Ull.<br />

141.-Un ejemp<strong>la</strong>r en Biblioteca Nacional, sig. 2 / 68.896-99.<br />

143.-Un ejemp<strong>la</strong>r en Biblioteca Nacional , sig. 3 / 56.473.<br />

147.-Un ejemp<strong>la</strong>r en Biblioteca Hispánica ,<br />

sin catalogar.<br />

157.-Dos ejemp<strong>la</strong>res en <strong>la</strong> Biblioteca Hispánica, signaturas : Graíño 7.696-5<br />

y 91 + 9 (7+8) (03) Alc.<br />

160.-Un ejemp<strong>la</strong>r <strong>de</strong> Graíño, 7.783.<br />

161.-Un ejemp<strong>la</strong>r en Biblioteca Nacional, 3/15.36,3 y en Biblioteca Hispánica<br />

otro, sig. 325.3 (8.03: 46) Ull.<br />

167.-Dos en Biblioteca Hispánica, Graíño 7 .708-13 y 4 (46 &) Her.<br />

168.-Un ejemp<strong>la</strong>r en <strong>la</strong> Biblioteca <strong>de</strong> América y Filipinas , sita en <strong>la</strong> calle<br />

Pablo Aranda núm. 3 , Madrid, sig. D-VI, 891.<br />

243.-Un ejemp<strong>la</strong>r en Graíño 8.079-82 y otro en <strong>la</strong> Biblioteca <strong>de</strong> América y<br />

Filipinas, D-IV, 90/2.<br />

253.-Un ejemp<strong>la</strong>r en <strong>la</strong> Biblioteca Hispánica , sig. 9 (82) (00) Col.<br />

262.-Graíño, 7.676.<br />

264.-Graíño, 7.888.<br />

292.-Biblioteca Hispánica , 9 (8.03) Fer.<br />

313.-Graíño , 7.113 . En <strong>la</strong> Biblioteca <strong>de</strong>l Consejo Superior <strong>de</strong> Misiones, calle<br />

José Marañón núm- 2 , Madrid; hay otro ejemp<strong>la</strong>r con <strong>la</strong> signatura 2/195.<br />

314.-Graíño, 7.113.


Bibliografía <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>lenguas</strong> Aymara y Quichua 569<br />

ioteca<br />

con<br />

<strong>la</strong> signatura 71332, existe <strong>la</strong> obra <strong>de</strong> Manuel Navarro, Doctrina cristiana en lengua<br />

Quechua, Ocopa, 1903. Esta edición <strong>de</strong> Ocopa no <strong>la</strong> he encontrado en <strong>la</strong><br />

Bibliographie.<br />

1.195.-Biblioteca <strong>de</strong>l Consejo Superior <strong>de</strong> Misiones, sin catalogar.<br />

1.197.-Biblioteca <strong>de</strong>l Conse¡o Superior <strong>de</strong> Misiones, sin catalogar.<br />

1.220.-Biblioteca <strong>de</strong>l Consejo Superior <strong>de</strong> Misiones, sin catalogar.<br />

1.221-Biblioteca <strong>de</strong>l Consejo Superior <strong>de</strong> Misiones , sin catalogar.<br />

1.222--Biblioteca <strong>de</strong>l Conejo Superior <strong>de</strong> Misiones, sin catalogar.<br />

1.226.-Biblioteca <strong>de</strong>l Consejo Superior <strong>de</strong> Misiones, 71107.<br />

1.321.-Graíño, 7.463.<br />

1.341.--Graíño, 8.342.<br />

1.366.-Graíño, 7.427.<br />

1.406 a.-Biblioteca <strong>de</strong> América y Filipinas, E-III, 1.<br />

1.422.-Biblioteca <strong>de</strong>l Consejo Superior <strong>de</strong> Misiones, sin catalogar.<br />

1.524.-Graíño, 7.891.<br />

1.526.-Biblioteca <strong>de</strong>l Consejo Superior <strong>de</strong> Misiones, 7/329.<br />

1.548.-Biblioteca América y Filipinas, E-III-13.<br />

1.565.-Biblioteca <strong>de</strong>l Consejo Superior <strong>de</strong> Misiones, sin catalogar.<br />

1.566.-Biblioteca <strong>de</strong>l Consejo Superior <strong>de</strong> Misiones, sin catalogar (dos ejemp<strong>la</strong>res).<br />

1.567.-Biblioteca <strong>de</strong>l Consejo Superior <strong>de</strong> Misiones, sin catalogar (dos ejemp<strong>la</strong>res).<br />

1.620.-Graíño, 7.897.<br />

1.634.-Biblioteca Hispánica, 497.22 (84), Ber.<br />

1.658.-Biblioteca <strong>de</strong>l Consejo Superior <strong>de</strong> Misiones, sin catalogar.<br />

1.677.-Graíño, 7.774.<br />

1.704.-Biblioteca América y Filipinas, F-1V, 48.<br />

1.705.-Graíño, 8.171.<br />

1.890.-Biblioteca América y Filipinas, D-IV, 73 y Biblioteca <strong>de</strong>l Consejo<br />

Superior <strong>de</strong> Misiones, sin catalogar.<br />

1.977.-Biblioteca América y Filipinas, D-IV, 77.<br />

1.999 b.-Biblioteca América y Filipinas, F-III, 42.<br />

2.022.-Graíño, 7.740-52; Biblioteca América y Filipinas, D-III, 115 y Biblioteca<br />

<strong>de</strong>l Consejo Superior <strong>de</strong> Misiones.<br />

2.110.-Biblioteca <strong>de</strong>l Consejo Superior <strong>de</strong> Misiones, sin catalogar (dos ejemp<strong>la</strong>res).<br />

2.034.-Biblioteca Nacional, H. A. 21.412.<br />

2.183.-Graíño, 7.322.<br />

2.232.-Biblioteca <strong>de</strong>l Consejo Superior <strong>de</strong> Misiones, sin catalogar.


XXXVI Congreso Internacional <strong>de</strong> Aanericanistas<br />

2.236-Graíño, 7.751; Biblioteca América y Filipinas, D-III, 115 y Biblioteca<br />

<strong>de</strong>l Consejo Superior <strong>de</strong> Misiones, 7/106.<br />

2.278.-Biblioteca <strong>de</strong>l Consejo Superior <strong>de</strong> Misiones, sin catalogar.<br />

2.375.-Biblioteca <strong>de</strong>l Consejo Superior <strong>de</strong> Misiones, sin catalogar.<br />

2.453.-Biblioteca <strong>de</strong>l Consejo Superior <strong>de</strong> Misiones, sin catalogar ( tres ejem.<br />

p<strong>la</strong>res).<br />

2.479.-Biblioteca <strong>de</strong>l Consejo Superior <strong>de</strong> Misiones, sin catalogar.<br />

2.517: Bibli(V.eca Nacional, 1/86.494.<br />

2.547.-Biblioteca Hispánica, 497.22 (82) Gri.<br />

2.803.-Biblioteca <strong>de</strong>l Consejo Superior <strong>de</strong> Misiones, 8/322.<br />

2.815.-Biblioteca América y Filipinas, D-11I, 84.<br />

2.832.-Biblioteca Hispánica, 86.0-94 (85) Las.<br />

2.890.-Biblioteca Nacional y Biblioteca Hispánica, 498.21 (82). Agui.<br />

3.028.-Biblioteca Hispánica, 497.221 3 + 398 (84) Vili.<br />

3.062.-Biblioteca Hispánica, 497.22 (35) Far.<br />

3.118.-Biblioteca América y Filipinas, F-II. 1711 y Biblioteca Nacional H.A.<br />

19.740-2.<br />

3.129.-Biblioteca Hispánica, 9 (85: 399.7) -i- 982. 1 Avi.<br />

3.198.-Biblioteca Hispánica, 498.21 (84) Vil.<br />

3.235.-Biblioteca Hispánica, 9 (85) Las.<br />

3.244.-Biblioteca Hispánica 268 (25: 397.7) y Biblioteca Nacional 1/96.871.<br />

3.284.-Biblioteca Hispánica, 498 (82) Str.<br />

3.431 a.-Biblioteca Nacional, H. A. 17.728.<br />

3.391.-Biblioteca Hispánica, 497. 22-3 (82) Lir.<br />

3.394.-Biblioteca <strong>de</strong>l Consejo Superior <strong>de</strong> Misiones, sin catalogar.<br />

3.469.-Biblioteca Hispánica, 9 (85) "...1516" Mor.<br />

3.471: Biblioteca Hispárdca, dos ejemp<strong>la</strong>res, 9 + 929 (85 : 399.7) Mur,<br />

y R. 9 (85).<br />

3.497.-Biblioteca América y Filipinas, D-I-139.<br />

3.545.-Biblioteca Hispánica, 497.22-5 (886) Dom.; Biblioteca América y<br />

Filipinas, F-III-22; y Biblioteca Nacional, H.A. 23.199.<br />

3.688 a.-Biblioteca <strong>de</strong>l Consejo Superior <strong>de</strong> Misiones, 7/415.<br />

3.826.-Hay un ejemp<strong>la</strong>r en el diccionario <strong>de</strong>l P. Gassó, cuya reseña daremos<br />

al final <strong>de</strong> esta lista.<br />

3.901.-Biblioteca América y Filipinas, D-III, 147.<br />

3.902.-Biblioteca América y Filipinas, D-III, 148.<br />

4.023.-Biblioteca Hispánica, 497.22 5 (85) Al.<br />

4.059.-Biblioteca Hispánica, 498.925 (84) Ibar.<br />

4.224 a.-Biblioteca Hispánica, 497.22 5 (84) Uri<br />

Esta es <strong>la</strong> lista <strong>de</strong> <strong>la</strong>s obras citadas por Rivet y Crequi-Montfort, en cuyas


Bibliografía <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>lenguas</strong> Aymara y Qllichl<strong>la</strong> 571<br />

dioteca<br />

1 ejemal<br />

H.A.<br />

(96.871.<br />

%i Mur,<br />

uérica y<br />

daremos<br />

.n cuyas<br />

fichas no existe <strong>la</strong> localización que he reseñado. No preten<strong>de</strong> ser un trabajo exhaustivo,<br />

ni aun <strong>de</strong> <strong>la</strong> Biblioteca Hispánica, don<strong>de</strong> trabajo. Tan sólo me he propuesto<br />

con esta pequeña contribución indicar, a quienes investigan en España, <strong>la</strong><br />

existencia <strong>de</strong> diversos fondos bibliográficos interesantes e importantes para el estudio<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>lenguas</strong> indígenas <strong>de</strong> Suramérica. No están todos, ni aun los <strong>de</strong> Madrid,<br />

pues <strong>de</strong>ben existir más obras <strong>de</strong>l tipo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reseñadas en el Archivo Iberoamericano<br />

(calle <strong>de</strong> Joaquín Costa, 36); en <strong>la</strong> biblioteca central <strong>de</strong>l Consejo Superior<br />

<strong>de</strong> Investigaciones Científicas y en institutos como el Gonzalo Fernán<strong>de</strong>z <strong>de</strong><br />

Oviedo, Santo Toribio <strong>de</strong> Mogrovejo, Miguel <strong>de</strong> Cervantes y otros; en el Museo<br />

Naval; en el Ateneo Literario y, posiblemente, en el jardín Botánico; Museo <strong>de</strong><br />

Ciencias Naturales, Aca<strong>de</strong>mia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Lengua, Obras Misionales Pontificias, Facultad<br />

<strong>de</strong> Filosofía y Letras, etc.<br />

A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> Madrid, muchos otros lugares <strong>de</strong> España cuentan con fondos apreciables.<br />

Encabezarían <strong>la</strong> lista los <strong>de</strong> <strong>la</strong> Biblioteca <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> Sa<strong>la</strong>manca,<br />

seguidos por los <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong> Cuenca y el Archivo <strong>de</strong> Loyo<strong>la</strong>, consultados<br />

por Rivet y Crequi-Montfort. Es seguro que existen también en <strong>la</strong> Escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> Estudios<br />

Hispanoamericanos <strong>de</strong> Sevil<strong>la</strong>, posiblemente en <strong>la</strong> Colombina y en <strong>la</strong>s bibliotecas<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> Sevil<strong>la</strong>, Granada, Val<strong>la</strong>dolid, Valencia, Oviedo, Santiago<br />

<strong>de</strong> Composte<strong>la</strong>, Central <strong>de</strong> Barcelona (don<strong>de</strong> existe el <strong>de</strong>pósito <strong>de</strong>l Virrey <strong>de</strong>l Perú<br />

Amat y Junyet) y en algunos lugares apartados, como el Monasterio <strong>de</strong> Oña, el <strong>de</strong><br />

Roncesvalles, o cabildos, como el <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong> Palencia don<strong>de</strong>, según me han<br />

informado, se encuentran obras <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reseñadas en <strong>la</strong> bibliografía que he tomado<br />

como centro <strong>de</strong> mi trabajo.<br />

Tan sólo me queda añadir tres fichas, al parecer inéditas y no <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>das. La<br />

primera correspon<strong>de</strong> al siglo xviII; se trata <strong>de</strong> un Vocabu<strong>la</strong>rio Quichua, <strong>de</strong>l P. Juan<br />

<strong>de</strong> Ve<strong>la</strong>sco, que se conserva en e! Archivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Provincia jesuita <strong>de</strong> Toledo. Es<br />

una obra primeriza y <strong>de</strong> juventud, que está estudiando <strong>de</strong>tenidamente el filólogo<br />

ecuatoriano Humberto Toscano Mateus.<br />

La segunda es <strong>de</strong> finales <strong>de</strong>l siglo XIX., más concretamente se podría situar<br />

hacia 1895. Se trata <strong>de</strong>l Diccionario Hisparao-Qiticima <strong>de</strong>l P. Leonardo Gassó, que<br />

por aquel año, en compañía <strong>de</strong>l P. Manuel Guzmán, publicaba el Directorio <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s doctrinas <strong>quichua</strong>s en el Ecuador (ficha 896 <strong>de</strong> Rivet). Este diccionario carece<br />

<strong>de</strong> portada; en su lugar hay pegadas cuatro estampas, una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuales está registrada<br />

por Rivet y Crequi-Montfort con el n{imero 3.S26, <strong>la</strong>s otras tres, sin embargo,<br />

no <strong>la</strong>s he podido encontrar en su bibliografía. Tratan <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma promesa<br />

<strong>de</strong> Nuestro Señor jesucristo a <strong>la</strong> Beata Margarita María A<strong>la</strong>coque, traducida al<br />

<strong>quichua</strong>, pero <strong>de</strong> distinta región. Los títulos <strong>la</strong>tinos son idénticos, pero los <strong>quichua</strong>s<br />

difieren. Así, el primero, que es <strong>de</strong> Argentina, dice así: "Apunchic Jesu<br />

Cristop/paipa B. A<strong>la</strong>coqueman canqan kjapaj sonqon/pamunacnin-cunaman gracias<br />

chaskichana".<br />

El segundo texto es <strong>quichua</strong> <strong>de</strong> Quito y dice así: "Jesucristopa cushanihsca<br />

palpa/shuguta yupaichaicunaman".<br />

Y el tercero es <strong>quichua</strong> <strong>de</strong> Ancash, Perú, en el cual se lee: "Shuncunta réckeziccunaman<br />

Teitánzic/Jesucristopa "cushácmi" nishca shimincúna,/imatami Sanca<br />

Margarita A<strong>la</strong>coqueman huil<strong>la</strong>rcan".<br />

Antes <strong>de</strong> esta especie <strong>de</strong> portada actual <strong>de</strong>bieron existir varias hojas, pues lo


572 - XXXVI Congreso Internacional <strong>de</strong> Americanistas<br />

que sigue es el punto tercero <strong>de</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ve ortográfica don<strong>de</strong> se reproducen <strong>la</strong>s. pa<strong>la</strong>bras<br />

<strong>de</strong>l P. Ve<strong>la</strong>sco correspondientes al capítulo 8 <strong>de</strong>l libro segundo. Lo que nos<br />

queda <strong>de</strong> <strong>la</strong> introducción son dieciséis páginas sin numerar y en el<strong>la</strong>s se hab<strong>la</strong> <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s distintas versiones dialectales <strong>de</strong>l <strong>quichua</strong> seña<strong>la</strong>das en <strong>la</strong>s cuatro estampas <strong>de</strong><br />

referencia. nn este prólogo cita, a<strong>de</strong>más, al P. Holguin en su edición <strong>de</strong> 1608, y<br />

a Anchorena en <strong>la</strong> <strong>de</strong> 1874. Le siguen 800 páginas numeradas a lápiz, y en <strong>la</strong> primera<br />

se dice: "Hay que comprar un diccionario <strong>de</strong>l Perú para cotejar <strong>la</strong> escritura".<br />

Hasta mitad <strong>de</strong> <strong>la</strong> página 4 es <strong>de</strong> un tipo <strong>de</strong> letra; <strong>de</strong>spués es todo <strong>de</strong> otra d`stinta,<br />

pero con algunas variantes, seguramente por cambio <strong>de</strong> pluma o por haber sido<br />

escrito más <strong>de</strong> prisa o en otra época. Existen muchas pa<strong>la</strong>bras interca<strong>la</strong>das con el<br />

mismo tipo <strong>de</strong> letra, pero más pequeña también hay tachaduras y notas lUígil<strong>la</strong>lCá<br />

y una especie <strong>de</strong> punteo o cotejo <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminadas voces, hecho a lápiz.<br />

Su tamaño es <strong>de</strong> cuartil<strong>la</strong>. Están rayadas <strong>de</strong> <strong>la</strong> página primera a <strong>la</strong> 606, y <strong>la</strong>s<br />

restantes no, siendo <strong>de</strong>l mismo tipo <strong>de</strong> papel que <strong>la</strong>s empleadas en <strong>la</strong> introducción.<br />

Se trata principalmente <strong>de</strong>l <strong>quichua</strong> hab<strong>la</strong>do en <strong>la</strong>s Misiones <strong>de</strong>l Napo y constantemente<br />

se hacen referencias a cómo se pronuncian <strong>la</strong>s voces en Pifo, Archidona<br />

y Loreto. Es, por lo tanto, muy útil para estudios <strong>de</strong> dialectología.<br />

Finalmente, <strong>la</strong> tercera ficha respon<strong>de</strong> a un códice escrito a máquina, que se<br />

conserva en <strong>la</strong> Biblioteca <strong>de</strong>l Consejo Superior <strong>de</strong> Misiones con <strong>la</strong> signatura 1/201,<br />

titu<strong>la</strong>do: "Septezn Verba a Clhristo Jesu Domino Nostro in Cruce Con/Fixo Pro<strong>la</strong>to<br />

Secundum Quatuor Evangelistas", y a continuación va su traducción en <strong>quichua</strong>:<br />

"Coanchis simÚ Jesucristo Apunchicpa cruzpi chacata/rayascca cach-caspa rimasccan,<br />

tahuan Evangelistacunap huil<strong>la</strong>cusccanlpi hina".<br />

Consta <strong>de</strong> 132 folios sin numerar; son copia <strong>de</strong> máquina escrita por una cara<br />

y a un solo espacio. Todo él está en <strong>quichua</strong>, menos algunas partes <strong>de</strong> los epígrafes<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s siete pa<strong>la</strong>bras, y tras el<strong>la</strong>s vienen varios sermones hasta un total <strong>de</strong><br />

treinta y uno.<br />

No he podido averiguar el autor, pero se trata <strong>de</strong> un misionero franciscano<br />

<strong>de</strong>l Colegio <strong>de</strong> Santa Rosa <strong>de</strong> Ocopa, <strong>de</strong> principios <strong>de</strong> este siglo, pues hay un<br />

sello en tinta que dice: "CENTRUS STUDIORUM - Prov. S. F. SOLANI -<br />

OCOPAE".<br />

Por último, sólo me queda <strong>de</strong>sear que estas notas recogidas sean algo más<br />

que un simple trabajo <strong>de</strong> erudición; quisiera contribuir con el<strong>la</strong>s al estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

<strong>lenguas</strong> cuya bibliografía, con una aportación casi insiginficante, he podido aumentar.<br />

Biblioteca Hispánica y Seminario <strong>de</strong> Indigenismo<br />

Madrid

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!