10.11.2014 Views

Formación en ética para el ejercicio de la enseñanza y la práctica ...

Formación en ética para el ejercicio de la enseñanza y la práctica ...

Formación en ética para el ejercicio de la enseñanza y la práctica ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Formación <strong>en</strong> ética <strong>para</strong> <strong>el</strong> <strong>ejercicio</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>en</strong>señanza y <strong>la</strong> práctica d<strong>el</strong> profesional <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>fermería. Comité Local <strong>de</strong> Ética.<br />

ACOFAEN 2010<br />

Training in ethics for of teaching and the practice<br />

of professional nursing. Local Ethics Committee. 2010<br />

ACOFAEN<br />

Gloria Judith Sepúlveda Carrillo 1<br />

Carm<strong>en</strong> Lucía Niño Cardoso 2<br />

RESUMEN<br />

El Comité Local <strong>de</strong> Ética <strong>de</strong> ACOFAEN es un<br />

programa que busca <strong>el</strong> fortalecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> ética y<br />

<strong>la</strong> bioética <strong>en</strong> <strong>la</strong> doc<strong>en</strong>cia, <strong>la</strong> asist<strong>en</strong>cia y <strong>la</strong> investigación<br />

<strong>en</strong> Enfermería, con <strong>el</strong> propósito <strong>de</strong> contribuir al<br />

<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> profesión <strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s dim<strong>en</strong>siones<br />

<strong>de</strong> cuidado. La pres<strong>en</strong>te investigación tuvo por objetivo:<br />

id<strong>en</strong>tificar los aportes éticos <strong>para</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza y<br />

práctica <strong>de</strong> los profesionales <strong>de</strong> Enfermería que participan<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Comité Local <strong>de</strong> Ética <strong>de</strong> ACOFAEN,<br />

así como <strong>de</strong>scribir los aspectos éticos <strong>de</strong> los temas<br />

tratados <strong>en</strong> <strong>la</strong>s reuniones d<strong>el</strong> Comité Local <strong>de</strong> Ética<br />

<strong>de</strong> ACOFAEN y su utilidad <strong>para</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza y <strong>la</strong><br />

práctica <strong>de</strong> los profesionales <strong>de</strong> Enfermería.<br />

Se realizó un estudio cualitativo con análisis <strong>de</strong><br />

cont<strong>en</strong>ido a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>cuestas aplicadas a los<br />

participantes <strong>en</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes sesiones d<strong>el</strong> Comité<br />

Local <strong>de</strong> Ética. Se establecieron categorías <strong>de</strong> análisis<br />

<strong>para</strong> cada sesión y <strong>para</strong> cada pregunta <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>cuesta.<br />

Los participantes d<strong>el</strong> estudio consi<strong>de</strong>ran, que es<br />

imprescindible <strong>para</strong> <strong>el</strong> <strong>ejercicio</strong> profesional <strong>el</strong> abordaje<br />

d<strong>el</strong> cuidado con calidad y coher<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre los<br />

conocimi<strong>en</strong>tos teóricos y <strong>la</strong> práctica instrum<strong>en</strong>tal;<br />

a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> revisar los perfiles <strong>de</strong><br />

los egresados <strong>de</strong> tal manera que respondan a <strong>la</strong>s<br />

necesida<strong>de</strong>s s<strong>en</strong>tidas <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad y <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r<br />

ABSTRACT<br />

The Ethics Committee of ACOFAEN is a program<br />

that seeks to str<strong>en</strong>gth<strong>en</strong> ethics and bioethics in<br />

teaching, care and research in nursing, in or<strong>de</strong>r to<br />

contribute to the <strong>de</strong>v<strong>el</strong>opm<strong>en</strong>t of the profession in all<br />

aspects of care. This research aimed to: Id<strong>en</strong>tify the<br />

ethical contributions to the teaching and practice<br />

of nursing professionals involved in the Local Ethics<br />

Committee ACOFAEN and <strong>de</strong>scribe the ethical<br />

aspects of the topics discussed at meetings of the Local<br />

Ethics Committee of ACOFAEN and its usefulness in<br />

teaching and professional practice of nursing.<br />

A qualitative study was conducted from the<br />

cont<strong>en</strong>t analysis of surveys of participants at differ<strong>en</strong>t<br />

meetings of the Local Committee of Ethics.<br />

Analysis categories were established for each<br />

session and for each survey question. The participants<br />

in the study b<strong>el</strong>ieve that it is ess<strong>en</strong>tial to<br />

practice the approach to provi<strong>de</strong> quality care and<br />

consist<strong>en</strong>cy betwe<strong>en</strong> the theoretical and instrum<strong>en</strong>tal<br />

practice. In addition, they b<strong>el</strong>ieve that it is<br />

important to review graduates’ profiles so that they<br />

meet the necessary social needs and in particu<strong>la</strong>r<br />

the needs of people requiring nursing care.<br />

Keywords: Ethics, care, nursing, ethics committee,<br />

education.


| Formación <strong>en</strong> Ética <strong>para</strong> <strong>el</strong> Ejercicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Enseñanza y <strong>la</strong> Práctica d<strong>el</strong> Profesional <strong>de</strong> Enfermería. Comité Local <strong>de</strong> Ética. ACOFAEN 2010<br />

Training in ethics for of teaching and the practice of professional nursing. Local Ethics Committee. 2010 ACOFAEN<br />

a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas que requier<strong>en</strong> d<strong>el</strong><br />

cuidado <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermería.<br />

Pa<strong>la</strong>bras c<strong>la</strong>ve: Ética, cuidado, <strong>en</strong>fermería, comité <strong>de</strong><br />

ética, <strong>en</strong>señanza.<br />

Recibido: 2/7/2010 Aceptado: 21/7/2010<br />

1. Enfermera, Magíster <strong>en</strong> Epi<strong>de</strong>miología Clínica, Doc<strong>en</strong>te Facultad <strong>de</strong> Enfermería Pontificia Universidad Javeriana, Miembro <strong>de</strong> Comité Local <strong>de</strong><br />

Ética <strong>de</strong> ACOFAEN. Miembro d<strong>el</strong> Comité Local <strong>de</strong> Ética <strong>de</strong> <strong>la</strong> Asociación Colombiana <strong>de</strong> Faculta<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Enfermería (ACOFAEN).<br />

2. Enfermera, Magister <strong>en</strong> Bioética, especialista <strong>en</strong> Cuidado Crítico, Doc<strong>en</strong>te Facultad <strong>de</strong> Enfermería Universidad <strong>de</strong> Ci<strong>en</strong>cias Aplicadas y Ambi<strong>en</strong>tales<br />

UDCA. Miembro d<strong>el</strong> Comité Local <strong>de</strong> Ética <strong>de</strong> <strong>la</strong> Asociación Colombiana <strong>de</strong> Faculta<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Enfermería (ACOFAEN).<br />

INTRODUCCIÓN<br />

El <strong>ejercicio</strong> profesional <strong>en</strong> <strong>en</strong>fermería se ori<strong>en</strong>ta al<br />

cuidado <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas <strong>en</strong> diversos esc<strong>en</strong>arios: <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> área asist<strong>en</strong>cial, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s, <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito<br />

administrativo y ger<strong>en</strong>cial, <strong>en</strong> <strong>la</strong> investigación y <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> doc<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre otros. La Ley 266 <strong>de</strong> 1996 (1) <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>fermería, establece que <strong>el</strong> personal <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermería<br />

<strong>de</strong>be garantizar cuidados <strong>de</strong> calidad a qui<strong>en</strong>es<br />

recib<strong>en</strong> sus servicios. Para Torralba, es fundam<strong>en</strong>tal<br />

que <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermera responsable d<strong>el</strong> acto d<strong>el</strong> cuidado<br />

maximice los b<strong>en</strong>eficios hacia <strong>el</strong> paci<strong>en</strong>te y prevea<br />

cualquier riesgo que él mismo pueda correr (2).<br />

Para Boff cuidar significa “<strong>en</strong>tretejer una r<strong>el</strong>ación<br />

amorosa con <strong>la</strong> realidad y con cada ser <strong>de</strong> <strong>la</strong> creación.<br />

Es investir corazón, afecto y subjetividad <strong>de</strong><br />

esta s<strong>en</strong>sibilidad. Las cosas son más que cosas que<br />

po<strong>de</strong>mos usar. Son valores que po<strong>de</strong>mos apreciar,<br />

son símbolos que po<strong>de</strong>mos <strong>de</strong>scifrar. Cuidar significa<br />

implicarse con <strong>la</strong>s personas y <strong>la</strong>s cosas, darles<br />

at<strong>en</strong>ción, colocarse junto a <strong>el</strong><strong>la</strong>s, s<strong>en</strong>tir<strong>la</strong>s d<strong>en</strong>tro d<strong>el</strong><br />

corazón, <strong>en</strong>trar <strong>en</strong> comunión con <strong>el</strong><strong>la</strong>s, valorizar<strong>la</strong>s<br />

y compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r<strong>la</strong>s <strong>en</strong> su interioridad y todo lo que<br />

cuidamos es lo que amamos. Y todo lo que amamos<br />

lo cuidamos. Por <strong>el</strong> hecho <strong>de</strong> ligarnos afectivam<strong>en</strong>te<br />

con <strong>la</strong>s personas y <strong>la</strong>s cosas nos preocupamos <strong>de</strong><br />

<strong>el</strong><strong>la</strong>s y s<strong>en</strong>timos responsabilidad por <strong>el</strong><strong>la</strong>s” (3).<br />

En <strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> salud colombiano, <strong>el</strong> profesional <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>fermería, se <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>ta a situaciones que g<strong>en</strong>eran<br />

dilemas fr<strong>en</strong>te al objeto d<strong>el</strong> cuidado, que se dirige<br />

principalm<strong>en</strong>te al bi<strong>en</strong>estar y <strong>la</strong> preservación <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> dignidad d<strong>el</strong> ser humano. Por tanto se <strong>de</strong>be dar<br />

respuesta <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> contexto ético legal al acto d<strong>el</strong><br />

cuidado, que a<strong>de</strong>más <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta al individuo,<br />

a <strong>la</strong> familia y a <strong>la</strong> comunidad; este “proceso se<br />

da a partir <strong>de</strong> una r<strong>el</strong>ación interpersonal humanizada<br />

<strong>en</strong>tre <strong>la</strong> persona que cuida y <strong>el</strong> sujeto d<strong>el</strong> cuidado” (4).<br />

El Comité Local <strong>de</strong> Ética <strong>de</strong> ACOFAEN es un<br />

programa que busca <strong>el</strong> fortalecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> ética y<br />

<strong>la</strong> bioética <strong>en</strong> <strong>la</strong> doc<strong>en</strong>cia, <strong>la</strong> asist<strong>en</strong>cia y <strong>la</strong> investigación<br />

<strong>en</strong> Enfermería, con <strong>el</strong> propósito <strong>de</strong> contribuir<br />

al <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> profesión <strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s dim<strong>en</strong>siones<br />

<strong>de</strong> cuidado; al mismo tiempo promueve y<br />

apoya <strong>la</strong> constitución <strong>de</strong> Comités <strong>de</strong> Ética <strong>de</strong> Enfermería<br />

<strong>en</strong> clínicas, hospitales, instituciones <strong>de</strong> salud<br />

y faculta<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermería. Des<strong>de</strong> su creación, éste<br />

Comité se ha interesado <strong>en</strong> <strong>el</strong> fortalecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

investigación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ética <strong>en</strong> Enfermería, muestra <strong>de</strong><br />

<strong>el</strong>lo <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>te investigación.<br />

OBJETIVOS<br />

››<br />

Id<strong>en</strong>tificar los aportes éticos <strong>para</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza<br />

y <strong>la</strong> práctica <strong>de</strong> los profesionales <strong>de</strong><br />

Enfermería que participan <strong>en</strong> <strong>el</strong> Comité Local<br />

<strong>de</strong> Ética <strong>de</strong> ACOFAEN.<br />

››<br />

Describir los aspectos éticos <strong>de</strong> los temas<br />

tratados <strong>en</strong> <strong>la</strong>s reuniones d<strong>el</strong> Comité Local<br />

<strong>de</strong> ética <strong>de</strong> ACOFAEN y su utilidad <strong>para</strong><br />

<strong>en</strong>señanza y práctica <strong>de</strong> los profesionales <strong>de</strong><br />

Enfermería.<br />

METODOLOGÍA<br />

Se realizó un estudio cualitativo con análisis <strong>de</strong><br />

cont<strong>en</strong>ido a partir <strong>de</strong> <strong>en</strong>cuestas aplicadas a los participantes<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes sesiones d<strong>el</strong> Comité Local<br />

94


Revista Colombiana <strong>de</strong> Enfermería • Volum<strong>en</strong> 5 Año 5<br />

<strong>de</strong> Ética. Se establecieron categorías <strong>de</strong> análisis <strong>para</strong><br />

cada sesión y <strong>para</strong> cada pregunta <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>cuesta.<br />

Las preguntas ori<strong>en</strong>tadoras fueron <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes:<br />

¿Des<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>de</strong> <strong>la</strong> ética, cuáles son los aportes<br />

que le han servido <strong>en</strong> su práctica profesional?.<br />

¿Qué aspectos d<strong>el</strong> tema <strong>en</strong> <strong>el</strong> día <strong>de</strong> hoy consi<strong>de</strong>ra<br />

que son <strong>de</strong> utilidad <strong>para</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>de</strong> <strong>la</strong> ética?.<br />

¿Qué aspectos d<strong>el</strong> tema tratado <strong>en</strong> <strong>el</strong> día <strong>de</strong> hoy consi<strong>de</strong>ra<br />

que son <strong>de</strong> utilidad <strong>para</strong> <strong>la</strong> práctica profesional?.<br />

RESULTADOS Y ANÁLISIS<br />

Se realizaron 7 confer<strong>en</strong>cias a <strong>la</strong>s que asistieron un<br />

promedio <strong>de</strong> 15 participantes por sesión. A partir <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s <strong>en</strong>cuestas aplicadas a los participantes d<strong>el</strong> Comité<br />

Local <strong>de</strong> Ética <strong>en</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes sesiones, se establecieron<br />

categorías <strong>de</strong> análisis <strong>para</strong> cada sesión y <strong>para</strong><br />

cada pregunta. Las categorías y subcategorías predominantes<br />

<strong>en</strong> cada sesión se pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> <strong>la</strong> Tab<strong>la</strong> 1.<br />

Para <strong>la</strong> pregunta, ¿Qué aportes id<strong>en</strong>tifica usted<br />

que <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>de</strong> <strong>la</strong> ética, le han servido <strong>en</strong><br />

su práctica profesional? se <strong>en</strong>contró que, <strong>para</strong><br />

<strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los participantes, ti<strong>en</strong><strong>en</strong> gran<br />

importancia los principios y valores éticos y <strong>la</strong><br />

humanización <strong>en</strong> <strong>el</strong> cuidado. Los principios d<strong>el</strong><br />

<strong>ejercicio</strong> profesional son concebidos como: <strong>el</strong> colegaje,<br />

<strong>el</strong> empo<strong>de</strong>rami<strong>en</strong>to, <strong>la</strong> actitud y <strong>la</strong> calidad.<br />

En cuanto a <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza, se evid<strong>en</strong>cia <strong>la</strong> importancia<br />

<strong>de</strong> abordar <strong>la</strong> ética <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> reflexión <strong>de</strong><br />

dilemas y problemas éticos que se pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

at<strong>en</strong>ción al sujeto <strong>de</strong> cuidado.<br />

TEMÁTICA<br />

CATEGORÍA DE RESPUESTA<br />

PREGUNTA 1<br />

CATEGORÍA DE RESPUESTA<br />

PREGUNTA 2<br />

CATEGORÍA DE RESPUESTA<br />

PREGUNTA 3<br />

Derechos humanos y<br />

reinserción<br />

- Principios y valores éticos<br />

- Humanización<br />

- Principios d<strong>el</strong> <strong>ejercicio</strong> profesional<br />

(colegaje, empo<strong>de</strong>rami<strong>en</strong>to,<br />

actitud, calidad)<br />

- Enseñanza <strong>de</strong> <strong>la</strong> ética, dilemas<br />

reflexión<br />

- Abordaje situación <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zami<strong>en</strong>to<br />

- Programas <strong>de</strong> gobierno y problemas<br />

sociales, económicos.<br />

- Valores y principios: Cultura,<br />

estigmatización, justicia, viol<strong>en</strong>cia,<br />

corrupción, indifer<strong>en</strong>cia<br />

social, tolerancia<br />

- Fortalecimi<strong>en</strong>to Profesional,<br />

s<strong>en</strong>sibilización, análisis <strong>de</strong> dilemas<br />

y reflexión<br />

- Pre<strong>para</strong>r al estudiante <strong>para</strong> <strong>la</strong><br />

práctica profesional<br />

- Características <strong>de</strong> los reinsertados:<br />

s<strong>en</strong>sibilización <strong>en</strong> <strong>el</strong> conflicto,<br />

políticas <strong>de</strong> gobierno, problemas<br />

sociales, <strong>de</strong>rechos humanos,<br />

reconciliación, at<strong>en</strong>ción a víctimas<br />

- Justicia principios equidad valores,<br />

no discriminación <strong>en</strong> salud<br />

Tab<strong>la</strong> 1. Categoría y subcategorías resultantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> sesión “Derechos humanos y reinserción”. Fu<strong>en</strong>te: E<strong>la</strong>boración Propia.<br />

TEMÁTICA<br />

CATEGORÍA DE RESPUESTA<br />

PREGUNTA 1<br />

CATEGORÍA DE RESPUESTA<br />

PREGUNTA 2<br />

CATEGORÍA DE RESPUESTA<br />

PREGUNTA 3<br />

Ética d<strong>el</strong> cuidado<br />

- Contexto cultural y social<br />

- Principios y valores<br />

- Formación <strong>para</strong> <strong>el</strong> cuidado:<br />

colegaje, cuidado, coher<strong>en</strong>cia <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> práctica, empo<strong>de</strong>rami<strong>en</strong>to,<br />

TICs, humanización, calidad,<br />

ética<br />

- Formación <strong>para</strong> <strong>el</strong> cuidado, calidad,<br />

legis<strong>la</strong>ción, coher<strong>en</strong>cia <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> práctica, <strong>de</strong>rechos d<strong>el</strong> paci<strong>en</strong>te,<br />

cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to informado<br />

- Principios y valores y reflexión<br />

- Principios y valores<br />

- Formación <strong>para</strong> <strong>el</strong> cuidado, humanización,<br />

cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to informado,<br />

empo<strong>de</strong>rami<strong>en</strong>to, legis<strong>la</strong>ción<br />

d<strong>el</strong> cuidado, viv<strong>en</strong>cias profesionales,<br />

comunidad<br />

Tab<strong>la</strong> 2. Categoría y subcategorías resultantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> sesión “Ética d<strong>el</strong> cuidado”. Fu<strong>en</strong>te: E<strong>la</strong>boración Propia.<br />

95


| Formación <strong>en</strong> Ética <strong>para</strong> <strong>el</strong> Ejercicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Enseñanza y <strong>la</strong> Práctica d<strong>el</strong> Profesional <strong>de</strong> Enfermería. Comité Local <strong>de</strong> Ética. ACOFAEN 2010<br />

Training in ethics for of teaching and the practice of professional nursing. Local Ethics Committee. 2010 ACOFAEN<br />

Para <strong>la</strong> pregunta, ¿Qué aspectos d<strong>el</strong> tema <strong>en</strong> <strong>el</strong> día <strong>de</strong><br />

hoy consi<strong>de</strong>ra que son <strong>de</strong> utilidad <strong>para</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza<br />

ética? los participantes afirman que son aspectos<br />

importantes <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>de</strong> <strong>la</strong> ética: <strong>el</strong> abordaje<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> situación <strong>de</strong> <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zami<strong>en</strong>to y <strong>la</strong> inclusión <strong>de</strong><br />

este tema <strong>en</strong> los programas <strong>de</strong> gobierno y <strong>el</strong> manejo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s problemáticas sociales y económicas. Por otro<br />

<strong>la</strong>do aspectos como <strong>la</strong> cultura, <strong>la</strong> estigmatización, <strong>la</strong><br />

justicia, <strong>la</strong> viol<strong>en</strong>cia, <strong>la</strong> corrupción, <strong>la</strong> indifer<strong>en</strong>cia<br />

social y <strong>la</strong> intolerancia agravan los conflictos y no<br />

aseguran <strong>la</strong> <strong>de</strong>mocracia ni los <strong>de</strong>rechos sociales. Por<br />

esta razón se hace fortalecimi<strong>en</strong>to profesional con<br />

respecto a <strong>la</strong> s<strong>en</strong>sibilización <strong>en</strong> este tema, mediante<br />

<strong>el</strong> análisis <strong>de</strong> dilemas y <strong>la</strong> reflexión ética.<br />

Para <strong>la</strong> pregunta, ¿Qué aspectos d<strong>el</strong> tema tratado<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> día <strong>de</strong> hoy consi<strong>de</strong>ra que son <strong>de</strong> utilidad <strong>para</strong><br />

<strong>la</strong> práctica profesional? Es un aspecto r<strong>el</strong>evante<br />

<strong>para</strong> los <strong>en</strong>cuestados que se prepare al estudiante<br />

<strong>para</strong> <strong>el</strong> abordaje <strong>de</strong> temas como: <strong>la</strong> s<strong>en</strong>sibilización<br />

ante <strong>el</strong> conflicto, <strong>la</strong>s políticas <strong>de</strong> gobierno,<br />

los problemas sociales, los <strong>de</strong>rechos humanos, <strong>la</strong><br />

reconciliación, <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción a víctimas y los principios<br />

<strong>de</strong> equidad y justicia.<br />

El conflicto armado es un distintivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> naturaleza<br />

humana (5). En Colombia <strong>la</strong>s ciuda<strong>de</strong>s y los<br />

pueblos se v<strong>en</strong> afectados por <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> grupos<br />

al marg<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> ley. Los profesionales <strong>de</strong> Enfermería<br />

<strong>de</strong>b<strong>en</strong> estar pre<strong>para</strong>dos <strong>para</strong> dar respuesta<br />

fr<strong>en</strong>te al cuidado <strong>de</strong> los individuos y <strong>de</strong> manera<br />

imparcial, actuar <strong>de</strong>s<strong>de</strong> los preceptos d<strong>el</strong> Derecho<br />

Internacional Humanitario. Es imperativo que<br />

los profesionales conozcan aspectos como: los<br />

tratados internacionales, cómo se da <strong>la</strong> asist<strong>en</strong>cia a<br />

<strong>la</strong>s víctimas, cuál es <strong>la</strong> <strong>la</strong>bor <strong>de</strong> <strong>la</strong> Misión Médica y<br />

<strong>de</strong> esta manera, que cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con <strong>la</strong>s herrami<strong>en</strong>tas<br />

necesarias <strong>para</strong> realizar su <strong>la</strong>bor <strong>de</strong>s<strong>de</strong> los difer<strong>en</strong>tes<br />

sitios <strong>de</strong> <strong>la</strong> geografía colombiana.<br />

Los participantes manifiestan con r<strong>el</strong>ación a <strong>la</strong><br />

pregunta ¿Qué aportes id<strong>en</strong>tifica usted que <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> ética, le han servido <strong>en</strong> su práctica<br />

profesional? que es importante que <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> ética contemple <strong>el</strong> contexto cultural, social y<br />

los principios y valores éticos <strong>en</strong> <strong>la</strong> formación como<br />

cuidadores. Lo anterior se pue<strong>de</strong> lograr a través <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> coher<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> teoría y <strong>la</strong> práctica y <strong>el</strong> uso <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s nuevas tecnologías, sin olvidar <strong>el</strong> cuidado compet<strong>en</strong>te<br />

e individual, <strong>el</strong> trato afectivo, <strong>la</strong> s<strong>en</strong>sibilidad, <strong>la</strong><br />

confid<strong>en</strong>cialidad y <strong>la</strong> proximidad <strong>de</strong> ord<strong>en</strong> ético, lo<br />

cual exige gran dominio <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunicación.<br />

A <strong>la</strong> pregunta ¿Qué aspectos d<strong>el</strong> tema <strong>en</strong> <strong>el</strong> día<br />

<strong>de</strong> hoy consi<strong>de</strong>ra que son <strong>de</strong> utilidad <strong>para</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>en</strong>señanza ética? los participantes consi<strong>de</strong>ran<br />

importante <strong>para</strong> <strong>el</strong> <strong>ejercicio</strong> profesional, <strong>el</strong> abordaje<br />

d<strong>el</strong> cuidado con calidad y coher<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre los<br />

conocimi<strong>en</strong>tos teóricos y <strong>la</strong> práctica instrum<strong>en</strong>tal,<br />

al igual que poner <strong>de</strong> manifiesto los principios<br />

éticos y los valores morales <strong>en</strong> <strong>el</strong> acto d<strong>el</strong> cuidado.<br />

Al interrogante ¿Qué aspectos d<strong>el</strong> tema tratado <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> día <strong>de</strong> hoy consi<strong>de</strong>ra que son <strong>de</strong> utilidad <strong>para</strong><br />

<strong>la</strong> práctica profesional? los participantes cre<strong>en</strong><br />

que <strong>el</strong> abordaje <strong>de</strong> <strong>la</strong> ética se <strong>de</strong>be <strong>en</strong>marcar <strong>en</strong> los<br />

principios <strong>de</strong> autonomía, con <strong>el</strong> uso apropiado d<strong>el</strong><br />

cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to informado, <strong>el</strong> empo<strong>de</strong>rami<strong>en</strong>to, <strong>la</strong><br />

b<strong>en</strong>efic<strong>en</strong>cia y <strong>la</strong> justicia aplicada al trabajo <strong>en</strong> los<br />

difer<strong>en</strong>tes contextos d<strong>el</strong> <strong>ejercicio</strong> profesional.<br />

A medida que se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> <strong>la</strong> profesión <strong>de</strong> Enfermería<br />

se hace más explícito <strong>el</strong> fundam<strong>en</strong>to ético d<strong>el</strong><br />

cuidado. De igual manera, <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to ético<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermera se transforma <strong>de</strong> “una bu<strong>en</strong>a mujer<br />

al servicio <strong>de</strong> otros” (6), pasando por <strong>la</strong> propuesta<br />

<strong>de</strong> Lavinia Dock, qui<strong>en</strong> argum<strong>en</strong>ta que <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeras<br />

<strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser libres (autonomía profesional) y<br />

t<strong>en</strong>er <strong>la</strong> misma in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia que cualquier <strong>en</strong>te<br />

moral requiere (6), hasta <strong>el</strong> rec<strong>la</strong>mo <strong>de</strong> autoridad<br />

<strong>para</strong> tomar <strong>de</strong>cisiones in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>el</strong> cuidado<br />

d<strong>el</strong> paci<strong>en</strong>te, incluy<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s <strong>de</strong>cisiones <strong>de</strong> tipo ético<br />

(6). Los estudiantes <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser formados d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> autonomía profesional, permitir <strong>la</strong> disertación y<br />

<strong>el</strong> cuestionami<strong>en</strong>to fr<strong>en</strong>te a dilemas éticos que se<br />

pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> <strong>el</strong> acto d<strong>el</strong> cuidado.<br />

Des<strong>de</strong> esta perspectiva, se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> consi<strong>de</strong>ran los principios<br />

bioéticos d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>la</strong> práctica <strong>de</strong> Enfermería,<br />

fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Autonomía<br />

como <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> tomar <strong>de</strong>cisiones fr<strong>en</strong>te al<br />

cuidado <strong>de</strong> una persona, así como <strong>el</strong> respeto por <strong>la</strong>s<br />

<strong>de</strong>cisiones tomadas por los sujetos y sus familias.<br />

Para Beauchamp y Childress, respetar <strong>la</strong>s <strong>de</strong>cisiones<br />

<strong>de</strong> otros <strong>en</strong>tra d<strong>en</strong>tro d<strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> moral común,<br />

igual que cualquier otro principio, pero no parece<br />

haber mucho acuerdo sobre su naturaleza y su po<strong>de</strong>r,<br />

ni sobre sus <strong>de</strong>rechos específicos <strong>de</strong> autonomía (7).<br />

96


Revista Colombiana <strong>de</strong> Enfermería • Volum<strong>en</strong> 5 Año 5<br />

TEMÁTICA<br />

CATEGORÍA DE RESPUESTA<br />

PREGUNTA 1<br />

CATEGORÍA DE RESPUESTA<br />

PREGUNTA 2<br />

CATEGORÍA DE RESPUESTA<br />

PREGUNTA 3<br />

Derechos y <strong>de</strong>beres d<strong>el</strong><br />

paci<strong>en</strong>te<br />

- Cuidado: humanización, calidad,<br />

reflexión, cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to<br />

informado, formación, dilemas<br />

éticos y <strong>de</strong>rechos y <strong>de</strong>beres<br />

- Principios y valores<br />

- Derechos y <strong>de</strong>beres<br />

- Cuidado: TICs, empo<strong>de</strong>rami<strong>en</strong>to,<br />

legis<strong>la</strong>ción, cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to<br />

informado y comunicación<br />

- Principios y valores<br />

- Derechos y <strong>de</strong>beres<br />

- Cuidado: Calidad, legis<strong>la</strong>ción,<br />

participación, cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to<br />

informado y comunicación<br />

Tab<strong>la</strong> 3. Categoría y subcategorías resultantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> sesión “Derechos y <strong>de</strong>beres d<strong>el</strong> paci<strong>en</strong>te”. Fu<strong>en</strong>te: E<strong>la</strong>boración Propia.<br />

TEMÁTICA<br />

CATEGORÍA DE RESPUESTA<br />

PREGUNTA 1<br />

CATEGORÍA DE RESPUESTA<br />

PREGUNTA 2<br />

CATEGORÍA DE RESPUESTA<br />

PREGUNTA 3<br />

Ev<strong>en</strong>to adverso<br />

-Calidad<br />

-Responsabilidad<br />

-Derechos y <strong>de</strong>beres<br />

-Cuidado humanizado<br />

-Principios y valores<br />

-Honestidad<br />

-Respeto<br />

-Ética<br />

-Prev<strong>en</strong>ción<br />

-Seguridad<br />

-Id<strong>en</strong>tidad<br />

-Comunicación<br />

-Conci<strong>en</strong>cia<br />

-Calidad<br />

-Prev<strong>en</strong>ción<br />

-Normatividad<br />

-Seguridad<br />

-Reporte<br />

-Conci<strong>en</strong>cia<br />

-Responsabilidad<br />

-Temor<br />

-Cali<strong>de</strong>z<br />

-Respeto<br />

-Dignidad<br />

-Factor <strong>de</strong> riesgo<br />

-Reporte oportuno<br />

-Cuidado <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermería<br />

-Prev<strong>en</strong>ción<br />

-Legis<strong>la</strong>ción<br />

-Seguridad<br />

-Evaluación<br />

-Capacitación<br />

-P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> acción<br />

-Normatividad vig<strong>en</strong>te<br />

-Apropiación<br />

-Am<strong>en</strong>aza<br />

-Códigos internacionales<br />

-Análisis<br />

-Reflexión<br />

-Actualidad<br />

-Política<br />

-Protocolos<br />

-Re<strong>para</strong>r<br />

-Responsabilidad<br />

Tab<strong>la</strong> 4. Categoría y subcategorías resultantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> sesión “Ev<strong>en</strong>to adverso”. Fu<strong>en</strong>te: E<strong>la</strong>boración Propia.<br />

A <strong>la</strong> pregunta ¿Qué aportes id<strong>en</strong>tifica usted que <strong>la</strong><br />

<strong>en</strong>señanza <strong>de</strong> <strong>la</strong> ética, le han servido <strong>en</strong> su práctica<br />

profesional? los <strong>en</strong>cuestados respondieron que los<br />

aspectos más importantes <strong>en</strong> <strong>el</strong> cuidado <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermería,<br />

que respetan los <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> los paci<strong>en</strong>tes<br />

son: humanización, calidad, reflexión y cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to<br />

informado y que <strong>para</strong> <strong>la</strong> formación <strong>de</strong><br />

los profesionales es importante <strong>la</strong> reflexión <strong>de</strong> los<br />

problemas y dilemas éticos, así como <strong>la</strong> s<strong>en</strong>sibilización<br />

y apropiación <strong>en</strong> principios y valores éticos.<br />

A <strong>la</strong> pregunta ¿Qué aspectos d<strong>el</strong> tema <strong>en</strong> <strong>el</strong> día<br />

<strong>de</strong> hoy consi<strong>de</strong>ra que son <strong>de</strong> utilidad <strong>para</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza<br />

ética? <strong>para</strong> los participantes es importante<br />

conocer los aspectos legales y <strong>la</strong> normatividad con<br />

r<strong>el</strong>ación al tema, <strong>de</strong> manera que les permita apropiarse<br />

<strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos y <strong>de</strong>beres <strong>de</strong> los paci<strong>en</strong>tes y<br />

<strong>de</strong> esta forma, evitar vulnerarlos y actuar, como se<br />

ha v<strong>en</strong>ido m<strong>en</strong>cionando a través d<strong>el</strong> análisis, <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

los principios y valores éticos.<br />

Para <strong>la</strong> última pregunta ¿Qué aspectos d<strong>el</strong> tema<br />

tratado <strong>en</strong> <strong>el</strong> día <strong>de</strong> hoy consi<strong>de</strong>ra que son <strong>de</strong><br />

97


| Formación <strong>en</strong> Ética <strong>para</strong> <strong>el</strong> Ejercicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Enseñanza y <strong>la</strong> Práctica d<strong>el</strong> Profesional <strong>de</strong> Enfermería. Comité Local <strong>de</strong> Ética. ACOFAEN 2010<br />

Training in ethics for of teaching and the practice of professional nursing. Local Ethics Committee. 2010 ACOFAEN<br />

utilidad <strong>para</strong> <strong>la</strong> práctica profesional? los <strong>en</strong>trevistados<br />

consi<strong>de</strong>ran que aspectos como <strong>el</strong> conocimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos y <strong>de</strong>beres <strong>de</strong> los paci<strong>en</strong>tes, aporta<br />

a un cuidado <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermería <strong>de</strong> calidad y permite<br />

a<strong>de</strong>más, <strong>la</strong> participación d<strong>el</strong> sujeto <strong>de</strong> cuidado <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones respetando su autonomía y<br />

abogando por <strong>el</strong> respeto <strong>de</strong> sus <strong>de</strong>rechos, así como<br />

<strong>el</strong> cumplim<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sus <strong>de</strong>beres.<br />

En una investigación realizada <strong>en</strong> España, con<br />

personas que habían estado hospitalizadas, referían<br />

<strong>la</strong> hospitalización como una situación nueva, impre<strong>de</strong>cible,<br />

<strong>de</strong>spersonalizadora y, <strong>en</strong> muchas ocasiones,<br />

estresante, con <strong>de</strong>terioro importante <strong>de</strong> <strong>la</strong> intimidad,<br />

<strong>la</strong> confid<strong>en</strong>cialidad y <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma dignidad. Se sigue<br />

pres<strong>en</strong>tando <strong>el</strong> paternalismo <strong>de</strong> manera importante<br />

y aunque se da <strong>la</strong> toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones por parte d<strong>el</strong><br />

paci<strong>en</strong>te o sus familias, <strong>la</strong> r<strong>el</strong>ación sigue si<strong>en</strong>do <strong>de</strong><br />

sumisión (9). El cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to informado o los<br />

<strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> los paci<strong>en</strong>tes son vistos como trabas<br />

burocráticas y consi<strong>de</strong>ran que <strong>la</strong> confianza <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

médico <strong>de</strong>be ser <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ve <strong>de</strong> <strong>la</strong> r<strong>el</strong>ación médicopaci<strong>en</strong>te.<br />

Por último, los <strong>en</strong>fermeros pres<strong>en</strong>taban<br />

una posición muy respetuosa con los <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> los<br />

paci<strong>en</strong>tes, manifestándose explícitam<strong>en</strong>te incluso<br />

como sus abogados y <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sores <strong>de</strong>s<strong>de</strong> su posición<br />

<strong>de</strong> «cuidar» al paci<strong>en</strong>te, y con una notable po<strong>la</strong>ridad<br />

con respecto al colectivo médico (9).<br />

Con r<strong>el</strong>ación a <strong>la</strong> pregunta ¿Qué aportes id<strong>en</strong>tifica<br />

usted que <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>de</strong> <strong>la</strong> ética, le han servido <strong>en</strong><br />

su práctica profesional? Y t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que <strong>el</strong><br />

ev<strong>en</strong>to adverso se da cuando se produc<strong>en</strong> lesiones<br />

o complicaciones involuntarias que ocurr<strong>en</strong> durante<br />

<strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> salud, y que pued<strong>en</strong> conducir a <strong>la</strong><br />

incapacidad o al <strong>de</strong>terioro <strong>en</strong> <strong>el</strong> estado <strong>de</strong> salud d<strong>el</strong><br />

paci<strong>en</strong>te, a <strong>la</strong> prolongación d<strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> estancia<br />

y al increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los costos directos e indirectos<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción; es importante actuar con responsabilidad,<br />

respetar los <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> los paci<strong>en</strong>tes, los<br />

principios y valores éticos, lo cual redundará <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> mejorami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>en</strong> <strong>la</strong> prestación d<strong>el</strong><br />

servicio. Se <strong>de</strong>be actuar <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> b<strong>en</strong>efic<strong>en</strong>cia <strong>en</strong><br />

todo mom<strong>en</strong>to, <strong>de</strong> tal manera que se garantice <strong>la</strong><br />

seguridad <strong>en</strong> <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción. De incurrir <strong>en</strong> un error<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> administración d<strong>el</strong> cuidado se <strong>de</strong>be reportar<br />

inmediatam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> incid<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> persona <strong>de</strong>signada<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> servicio <strong>de</strong> calidad y seguridad <strong>de</strong> <strong>la</strong> institución.<br />

En <strong>el</strong> estudio d<strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to adverso no se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> buscar<br />

culpables, sino <strong>la</strong>s causas que lo ocasionan.<br />

Es necesario fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> comunicación con <strong>el</strong><br />

sujeto <strong>de</strong> cuidado y <strong>la</strong> familia, así como d<strong>el</strong> equipo<br />

<strong>de</strong> trabajo con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ir <strong>la</strong> ocurr<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

ev<strong>en</strong>tos adversos.<br />

A <strong>la</strong> pregunta ¿Qué aspectos d<strong>el</strong> tema <strong>en</strong> <strong>el</strong> día<br />

<strong>de</strong> hoy consi<strong>de</strong>ra que son <strong>de</strong> utilidad <strong>para</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza<br />

ética? se consi<strong>de</strong>ra importante conocer los<br />

factores <strong>de</strong> riesgo que precipitan <strong>la</strong> ocurr<strong>en</strong>cia<br />

d<strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to adverso <strong>para</strong> prev<strong>en</strong>ir<strong>la</strong>. Es necesario<br />

conocer <strong>la</strong> normatividad al respecto, fom<strong>en</strong>tar <strong>el</strong><br />

reporte <strong>de</strong> <strong>la</strong> ocurr<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> ev<strong>en</strong>tos adversos a pesar<br />

d<strong>el</strong> temor que esta situación g<strong>en</strong>era y <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> institución<br />

se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> implem<strong>en</strong>tar políticas <strong>de</strong> calidad<br />

que g<strong>en</strong>er<strong>en</strong> seguridad <strong>en</strong> <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> salud.<br />

Finalm<strong>en</strong>te, a <strong>la</strong> pregunta ¿Qué aspectos d<strong>el</strong><br />

tema tratado <strong>en</strong> <strong>el</strong> día <strong>de</strong> hoy consi<strong>de</strong>ra que son<br />

<strong>de</strong> utilidad <strong>para</strong> <strong>la</strong> práctica profesional? Se hace<br />

énfasis <strong>en</strong> <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> reportar oportunam<strong>en</strong>te<br />

<strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to adverso así como <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong><br />

capacitación, no sólo a niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> legis<strong>la</strong>ción sino<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción d<strong>el</strong> riesgo. En <strong>la</strong>s instituciones<br />

<strong>de</strong> salud se <strong>de</strong>be imp<strong>la</strong>ntar un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> acción que<br />

contemple <strong>la</strong> evaluación, análisis y reflexión <strong>de</strong><br />

los ev<strong>en</strong>tos adversos que ocurr<strong>en</strong>, no sólo <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

institución sino fuera, <strong>para</strong> formu<strong>la</strong>r protocolos<br />

PREGUNTA CATEGORÍA SUBCATEGORÍAS<br />

¿Qué aportes le ha <strong>de</strong>jado <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>de</strong> <strong>la</strong> ética <strong>en</strong><br />

su práctica profesional?<br />

Reflexión ética y valores<br />

Trabajo con IPS<br />

Responsabilidad legal<br />

Empo<strong>de</strong>rami<strong>en</strong>to<br />

Tab<strong>la</strong> 5. Categoría y subcategorías resultantes d<strong>el</strong> pan<strong>el</strong> con empleadores y estudiantes <strong>de</strong> Enfermería. Fu<strong>en</strong>te: E<strong>la</strong>boración Propia.<br />

98


Revista Colombiana <strong>de</strong> Enfermería • Volum<strong>en</strong> 5 Año 5<br />

PREGUNTAS<br />

RESPUESTAS<br />

El perfil <strong>de</strong> los egresados es indifer<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los<br />

paci<strong>en</strong>tes.<br />

Falta li<strong>de</strong>razgo y autoestima d<strong>el</strong> estudiante.<br />

Falta honestidad y responsabilidad por parte <strong>de</strong> los estudiantes.<br />

Déficit <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>tos, faltan habilida<strong>de</strong>s y <strong>de</strong>strezas <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

quehacer <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermera.<br />

Falta <strong>de</strong> s<strong>en</strong>tido crítico.<br />

¿Cómo se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> formar a los estudiantes <strong>en</strong> ética?<br />

¿Cuál es <strong>la</strong> visión que se ti<strong>en</strong>e con respecto a <strong>la</strong> formación ética<br />

y bioética <strong>de</strong> los estudiantes y profesionales <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermería?<br />

No hay c<strong>la</strong>ridad <strong>en</strong> <strong>la</strong> conceptualización ética, consi<strong>de</strong>rada pi<strong>la</strong>r<br />

fundam<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación.<br />

Poco compromiso con <strong>la</strong> profesión.<br />

Crisis <strong>de</strong> valores y principios <strong>para</strong> <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> mundo.<br />

La teoría distanciada <strong>de</strong> <strong>la</strong> práctica.<br />

El contexto <strong>la</strong>boral no es <strong>el</strong> a<strong>de</strong>cuado, por falta <strong>de</strong> estímulos y<br />

<strong>de</strong> recursos <strong>para</strong> <strong>la</strong> prestación d<strong>el</strong> servicio a<strong>de</strong>cuado.<br />

Los valores se forman <strong>en</strong> <strong>la</strong> familia.<br />

La Ética es <strong>el</strong> pi<strong>la</strong>r fundam<strong>en</strong>tal <strong>para</strong> ofrecer un mejor servicio y<br />

lograr un servicio humanizado.<br />

Falta pres<strong>en</strong>tación personal por parte <strong>de</strong> los estudiantes.<br />

Tab<strong>la</strong> 6. Preguntas y respuestas resultantes d<strong>el</strong> pan<strong>el</strong> con empleadores <strong>de</strong> profesionales <strong>de</strong> Enfermería. Fu<strong>en</strong>te: E<strong>la</strong>boración Propia.<br />

<strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción que promuevan prácticas seguras<br />

que se vean reflejadas <strong>en</strong> <strong>el</strong> mejorami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

prestación d<strong>el</strong> servicio.<br />

Es responsabilidad d<strong>el</strong> profesional <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermería<br />

capacitarse continuam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s nuevas<br />

tecnologías, medicam<strong>en</strong>tos y dispositivos médicos;<br />

sólo así se disminuirá <strong>la</strong> ocurr<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> errores <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

administración d<strong>el</strong> cuidado.<br />

Pan<strong>el</strong> <strong>de</strong> Empleadores:<br />

En <strong>el</strong> pan<strong>el</strong> con jefes <strong>de</strong> <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Clínicas<br />

y Hospitales Bogotá, participaron ocho jefes <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>partam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermería, y <strong>la</strong>s preguntas abordadas<br />

fueron:<br />

1. ¿Cómo se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> formar a los estudiantes <strong>en</strong><br />

ética?.<br />

2. ¿Cuál es <strong>la</strong> visión que se ti<strong>en</strong>e con respecto<br />

a <strong>la</strong> formación ética y bioética <strong>de</strong> los estudiantes<br />

y profesionales <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermería?.<br />

Se observa <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> revisar los perfiles <strong>de</strong><br />

los egresados <strong>de</strong> tal manera que respondan a <strong>la</strong>s<br />

necesida<strong>de</strong>s s<strong>en</strong>tidas <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad y <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r,<br />

a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas que requier<strong>en</strong> d<strong>el</strong><br />

cuidado <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermería. También se evid<strong>en</strong>cia <strong>la</strong><br />

necesidad <strong>de</strong> articu<strong>la</strong>r lo teórico con lo práctico y<br />

<strong>el</strong> compromiso que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> asumir todos los ag<strong>en</strong>tes<br />

(personas, familias, instituciones, sociedad y políticas<br />

educativas) que intervi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong><br />

formación <strong>de</strong> los estudiantes.<br />

Se hace manifiesto <strong>el</strong> gran valor y <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> los<br />

principios éticos, <strong>de</strong> los valores y <strong>el</strong> empo<strong>de</strong>rami<strong>en</strong>to<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> cuidado <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermería, ofrecido <strong>en</strong> todos los esc<strong>en</strong>arios<br />

<strong>la</strong>borales. El cuidado <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermería es aqu<strong>el</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> que <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermera integra <strong>el</strong> conocimi<strong>en</strong>to ci<strong>en</strong>tífico<br />

técnico, los valores morales tales como <strong>el</strong> respeto, <strong>la</strong><br />

prud<strong>en</strong>cia, <strong>la</strong> calidad, <strong>el</strong> compromiso y <strong>la</strong> responsabilidad,<br />

<strong>en</strong>tre otros. Es responsabilidad d<strong>el</strong> profesional<br />

<strong>de</strong> Enfermería, según <strong>el</strong> Código <strong>de</strong> Ética <strong>para</strong> Enfermeras,<br />

2006 promover <strong>la</strong> salud, prev<strong>en</strong>ir <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad,<br />

99


| Formación <strong>en</strong> Ética <strong>para</strong> <strong>el</strong> Ejercicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Enseñanza y <strong>la</strong> Práctica d<strong>el</strong> Profesional <strong>de</strong> Enfermería. Comité Local <strong>de</strong> Ética. ACOFAEN 2010<br />

Training in ethics for of teaching and the practice of professional nursing. Local Ethics Committee. 2010 ACOFAEN<br />

PREGUNTAS<br />

RESPUESTAS<br />

La asignatura <strong>de</strong> Ética se <strong>de</strong>be iniciar <strong>de</strong>s<strong>de</strong> los primeros semestres hasta <strong>el</strong> último.<br />

Los tiempos asignados a <strong>la</strong> Ética son insufici<strong>en</strong>tes.<br />

Debe consi<strong>de</strong>rarse como básica <strong>en</strong> los currículos.<br />

¿Cómo percibe <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

ética y <strong>la</strong> bioética <strong>en</strong> su formación?<br />

¿Qué <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>la</strong> ética y <strong>la</strong> bioética<br />

le han aportado <strong>en</strong> su práctica<br />

profesional?<br />

Se le <strong>de</strong>be reconocer tres mom<strong>en</strong>tos: al iniciar, a <strong>la</strong> mitad y al final <strong>de</strong> <strong>la</strong> carrera <strong>para</strong> profundizar<br />

y cuando los estudiantes ti<strong>en</strong><strong>en</strong> mayor capacidad <strong>de</strong> análisis.<br />

La asignatura está ubicada <strong>en</strong> V, VI o VII semestre, <strong>en</strong> unas faculta<strong>de</strong>s <strong>la</strong> v<strong>en</strong> <strong>en</strong> un semestre<br />

y <strong>en</strong> otras está repartida, <strong>en</strong> un semestre ética y <strong>en</strong> otro bioética. En unas no revisan<br />

Bioética. En dos universida<strong>de</strong>s es transversal.<br />

Revisión <strong>de</strong> cont<strong>en</strong>idos, son muy ext<strong>en</strong>sos.<br />

La teoría no se articu<strong>la</strong> con <strong>la</strong> práctica.<br />

Necesidad <strong>de</strong> formación y capacitación ética <strong>de</strong> los doc<strong>en</strong>tes (los doc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> práctica no<br />

son los mismos doc<strong>en</strong>tes que dictan <strong>la</strong> teoría).<br />

Necesidad d<strong>el</strong> ejemplo.<br />

El resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> información <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> d<strong>el</strong> <strong>en</strong>foque <strong>de</strong> cada doc<strong>en</strong>te.<br />

Tab<strong>la</strong> 7. Preguntas y respuestas resultantes d<strong>el</strong> pan<strong>el</strong> con estudiantes <strong>de</strong> Enfermería. Fu<strong>en</strong>te: E<strong>la</strong>boración Propia.<br />

restaurar <strong>la</strong> salud y aliviar <strong>el</strong> sufrimi<strong>en</strong>to (8). La responsabilidad<br />

es un precepto ético <strong>de</strong> r<strong>el</strong>evancia especial por<br />

<strong>la</strong> r<strong>el</strong>ación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermera y <strong>el</strong> sujeto <strong>de</strong> cuidado; <strong>para</strong><br />

Levinas, <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia ética d<strong>el</strong> cuidado se da cuando <strong>la</strong><br />

<strong>en</strong>fermera está por <strong>el</strong> otro (9).<br />

Pan<strong>el</strong> con Estudiantes <strong>de</strong> Enfermería<br />

Participaron <strong>en</strong> <strong>el</strong> pan<strong>el</strong> estudiantes <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermería<br />

<strong>de</strong> siete Faculta<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Enfermería <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong><br />

Bogotá. Las preguntas ori<strong>en</strong>tadoras fueron dadas a<br />

conocer previam<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> realización d<strong>el</strong> pan<strong>el</strong>.<br />

Este pan<strong>el</strong> fue convocado por <strong>el</strong> Comité Local <strong>de</strong><br />

Ética <strong>de</strong> <strong>la</strong> Asociación Colombiana <strong>de</strong> Faculta<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> Enfermería ACOFAEN, con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er<br />

información acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> percepción, apropiación,<br />

viv<strong>en</strong>cias, intereses y necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación<br />

ética <strong>de</strong> los estudiantes <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermería durante <strong>el</strong><br />

<strong>de</strong>sarrollo d<strong>el</strong> Proyecto <strong>de</strong> Investigación Acción<br />

Participación realizado por <strong>el</strong> Comité Local <strong>de</strong> Ética.<br />

De lo anterior, se <strong>de</strong>duce que <strong>la</strong> ubicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> asignatura,<br />

no respon<strong>de</strong> a los intereses <strong>de</strong> los estudiantes,<br />

qui<strong>en</strong>es manifestaron <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> profundizar<br />

<strong>en</strong> los temas y por lo tanto exig<strong>en</strong> mayor tiempo<br />

<strong>para</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> los mismos. Consi<strong>de</strong>ran que<br />

se le <strong>de</strong>be dar mayor importancia a <strong>la</strong> ética d<strong>en</strong>tro<br />

d<strong>el</strong> currículo y consi<strong>de</strong>rar<strong>la</strong> como un núcleo c<strong>en</strong>tral<br />

d<strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> formación, ya que a través <strong>de</strong> <strong>el</strong><strong>la</strong><br />

podrán resolver problemas y dilemas propios <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> profesión y asegurar su <strong>de</strong>sempeño tanto <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

vida personal como <strong>en</strong> <strong>la</strong> vida profesional (10). La<br />

revisión <strong>de</strong> los cont<strong>en</strong>idos <strong>de</strong>be respon<strong>de</strong>r a <strong>la</strong>s<br />

motivaciones e intereses <strong>de</strong> los estudiantes lo que<br />

exige un contexto real que permita <strong>la</strong> articu<strong>la</strong>ción<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> teoría con <strong>la</strong> práctica. Los estudiantes<br />

consi<strong>de</strong>ran importante que los doc<strong>en</strong>tes reciban<br />

formación y actualización <strong>en</strong> ética, y que busqu<strong>en</strong><br />

integrar lo teórico con lo práctico (10).<br />

CONCLUSIONES<br />

El cuidado <strong>de</strong> Enfermería, se fundam<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> los<br />

principios y valores éticos y <strong>la</strong> humanización. Los<br />

principios d<strong>el</strong> <strong>ejercicio</strong> profesional se pres<strong>en</strong>tan como:<br />

<strong>el</strong> colegaje, <strong>el</strong> empo<strong>de</strong>rami<strong>en</strong>to, <strong>la</strong> actitud y <strong>la</strong> calidad.<br />

Es importante, que <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>de</strong> <strong>la</strong> ética contemple<br />

<strong>el</strong> contexto cultural, social y los principios y valores<br />

éticos <strong>en</strong> <strong>la</strong> formación como cuidadores.<br />

Se consi<strong>de</strong>ra imprescindible <strong>para</strong> <strong>el</strong> <strong>ejercicio</strong><br />

profesional, <strong>el</strong> abordaje d<strong>el</strong> cuidado con calidad<br />

100


Revista Colombiana <strong>de</strong> Enfermería • Volum<strong>en</strong> 5 Año 5<br />

y coher<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre los conocimi<strong>en</strong>tos teóricos y <strong>la</strong><br />

práctica instrum<strong>en</strong>tal.<br />

Se observa <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> revisar los perfiles <strong>de</strong><br />

los egresados <strong>de</strong> tal manera que respondan a <strong>la</strong>s<br />

necesida<strong>de</strong>s s<strong>en</strong>tidas <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad y <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r<br />

a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas que requier<strong>en</strong> d<strong>el</strong><br />

cuidado <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermería.<br />

10. Mora R, Ruth Beatriz. Propuesta curricu<strong>la</strong>r <strong>para</strong> <strong>la</strong><br />

formación ética <strong>de</strong> estudiantes <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermería. Universidad<br />

Libre Colombia, Universidad <strong>la</strong>s Tunas Cuba.<br />

Mayo 2010.<br />

REFERENCIAS BIBLIOGRÁFICAS<br />

1. La Ley 266 <strong>de</strong> 1996 (Enero 25). Diario Oficial No. 42.710,<br />

d<strong>el</strong> 5 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 1996.<br />

2. Torralba, Francesc. Ética d<strong>el</strong> Cuidar: Fundam<strong>en</strong>tos,<br />

Contextos y Problemas. Instituto Borja <strong>de</strong> Bioética.<br />

MAPFRE, España: 2002: 69.<br />

3. Boff, Leonardo. Ética d<strong>el</strong> nuevo mil<strong>en</strong>io: justa medida<br />

y cuidado es<strong>en</strong>cial. Revista EnvíoUniversidad C<strong>en</strong>troamericana<br />

UCA. Disponible <strong>en</strong>: http://www.<strong>en</strong>vio.org.<br />

ni/articulo/997. Consultado julio 2 <strong>de</strong> 2010.<br />

4. Arias <strong>de</strong> Ospina, María Rubi<strong>el</strong>a. La ética y humanización<br />

d<strong>el</strong> cuidado <strong>de</strong> Enfermería. Página <strong>de</strong> Ética No 16.<br />

Tribunal Nacional Ético <strong>de</strong> Enfermería. Bogotá, octubre<br />

<strong>de</strong> 2007. Disponible <strong>en</strong>: http://www.tri<strong>en</strong>fer.org.co/<br />

in<strong>de</strong>x.php?option=com_cont<strong>en</strong>t&view=article&id=65<br />

&Itemid=62. Consultado julio 2 <strong>de</strong> 2010.<br />

5. Comité Internacional <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cruz Roja. Producciones<br />

CIRC. Agosto <strong>de</strong> 2001: 3.<br />

6. Fry T. Sara y Johnstone, Magan-Jane. Ética <strong>en</strong> <strong>la</strong> Práctica<br />

<strong>de</strong> Enfermería una guía <strong>para</strong> <strong>la</strong> Toma <strong>de</strong> Decisiones Éticas.<br />

Manual Mo<strong>de</strong>rno, 3 edición, México, 2010: 52 – 54.<br />

7. Beauchamp, T. y Childress, J. Principios <strong>de</strong> ética biomédica.<br />

Editorial Masson. España, 1999: 113.<br />

8. Lo in<strong>el</strong>udiblem<strong>en</strong>te humano, hacia una fundam<strong>en</strong>tación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> ética d<strong>el</strong> cuidar. Instituto Borja <strong>de</strong> Bioética.<br />

Hermanos <strong>de</strong> San Juan <strong>de</strong> Dios. Rev. Labor Hospita<strong>la</strong>ria.<br />

Año 51. Segunda época, Julio, agosto, septiembre.<br />

Barc<strong>el</strong>ona, 1999: 125- 185.<br />

9. Joan Guix Oliver; Joan Fernán<strong>de</strong>z Bal<strong>la</strong>rt; Joan<br />

Sa<strong>la</strong> Barbany. Paci<strong>en</strong>tes, médicos y <strong>en</strong>fermeros:<br />

tres puntos <strong>de</strong> vista distintos sobre una misma<br />

realidad. Actitu<strong>de</strong>s y percepciones ante los <strong>de</strong>rechos<br />

<strong>de</strong> los paci<strong>en</strong>tes. Gaceta Sanitaria, ISSN<br />

0213-9111Gac Sanit v.20 n.6 Barc<strong>el</strong>ona nov.-<br />

dic. 2006. Disponible <strong>en</strong>: http://sci<strong>el</strong>o.isciii.es/sci<strong>el</strong>o.<br />

php?pid=S0213-91112006000600009&script=sci_<br />

arttext&tlng=es.<br />

101

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!