12.11.2014 Views

Educación en y con las Nuevas Tecnologías a lo largo de la vida

Educación en y con las Nuevas Tecnologías a lo largo de la vida

Educación en y con las Nuevas Tecnologías a lo largo de la vida

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

5<br />

Página 1 <strong>de</strong> 6<br />

EDUCACIÓN EN Y CON LAS NUEVAS TECNOLOGÍAS A LO LARGO DE LA VIDA<br />

Pres<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong>:<br />

VIII Jornadas sobre <strong>la</strong> L.O.G.S.E.<br />

Granada, Mayo <strong>de</strong> 1998.<br />

Publicado <strong>en</strong> Miranda Beas, M., García Mínguez, J. y otros (Coords.) (1998)<br />

At<strong>en</strong>ción a <strong>lo</strong>s Espacios y Tiempos Extraesco<strong>la</strong>res.<br />

Granada: Grupo Editorial Universitario págs 261 - 266.<br />

Francisco Pavón Rabasco.<br />

Dpto. Didáctica<br />

Universidad <strong>de</strong> Cádiz<br />

< francisco.pavon@uca.es ><br />

"La educación ha <strong>de</strong> <strong>en</strong>señar a vivir, a p<strong>en</strong>sar, a actuar, a realizarse <strong>de</strong> forma libre y crítica"<br />

INTRODUCCIÓN<br />

E. Faure<br />

Al acercarnos al ambi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> cualquier hogar, comprobamos que un simple microondas alberga<br />

varios chips, <strong>lo</strong> mismo que un <strong>la</strong>vavajil<strong><strong>la</strong>s</strong>, <strong>la</strong>vadora, teléfonos, ord<strong>en</strong>adores, TV, ví<strong>de</strong>os, juegos<br />

electrónicos… Vivimos <strong>en</strong> una sociedad don<strong>de</strong> el uso <strong>de</strong> tecno<strong>lo</strong>gías calificadas <strong>de</strong> nuevas es <strong>de</strong> <strong>lo</strong><br />

más corri<strong>en</strong>te; <strong>en</strong> un día normal usamos múltiples aparatos y dispositivos que permit<strong>en</strong> hacernos <strong>la</strong><br />

<strong>vida</strong> más fácil. La fi<strong>lo</strong>sofía <strong>de</strong>l refranero popu<strong>la</strong>r s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia caústicam<strong>en</strong>te: "adaptarse o morir". Vano<br />

int<strong>en</strong>to, cuando perdido el tr<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>vida</strong> sin tregua y sin pausa, int<strong>en</strong>tamos <strong>con</strong> esfuerzos<br />

"hercúleos", integrarnos <strong>en</strong> <strong>lo</strong>s ámbitos que rebasan <strong>lo</strong>s límites <strong>de</strong>l saber y <strong>de</strong>l po<strong>de</strong>r personales.<br />

¡Qué fácilm<strong>en</strong>te cun<strong>de</strong> el <strong>de</strong>sánimo y <strong>la</strong> t<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l abandono ante problemas y situaciones<br />

imprevistas!. Lo normal es volver <strong>la</strong> vista hacia otro <strong>la</strong>do como si no fuera <strong>con</strong> nosotros. Pero <strong>la</strong><br />

realidad <strong>de</strong> <strong>lo</strong>s cambios y <strong>la</strong> evolución, querámos<strong>lo</strong> o no, afecta nuestra exist<strong>en</strong>cia y el "abs<strong>en</strong>tismo"<br />

no hace más que g<strong>en</strong>erar marginación ante <strong>lo</strong>s que están d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>la</strong> corri<strong>en</strong>te evolutiva y pérdida <strong>de</strong><br />

gozo y disfrute <strong>de</strong> <strong>la</strong> b<strong>en</strong>efic<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>lo</strong>s cambios. En auxilio <strong>de</strong>l dial perdido acu<strong>de</strong> <strong>la</strong> educación; a<br />

el<strong>la</strong>, como apunta Fandos (1995), le correspon<strong>de</strong> facilitar <strong>la</strong> acomodación a <strong>lo</strong>s nuevos <strong>en</strong>tornos.<br />

Consi<strong>de</strong>ramos que <strong>la</strong> tarea principal <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación se cifra <strong>en</strong> <strong>lo</strong>grar que el sujeto t<strong>en</strong>ga autonomía,<br />

capacidad <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisión y <strong>de</strong> va<strong>lo</strong>ración, parafraseando a Edgar Faure. Y no po<strong>de</strong>mos pasar por alto<br />

una hermosa y <strong>de</strong>safiante realidad más propia <strong>de</strong> nuestro <strong>en</strong>torno cultural y nuestro tiempo que <strong>en</strong><br />

ninguna otra época anterior: el mundo es tecnológico y está <strong>de</strong>sbordado <strong>de</strong> tecnificación. La ci<strong>en</strong>cia<br />

y, sobre todo <strong>la</strong> tecno<strong>lo</strong>gía, <strong>con</strong>forman el sistema <strong>de</strong> aceleración a unos ritmos que no podíamos<br />

imaginar. El<strong>lo</strong> supone habilitar una caja <strong>de</strong> cambios tan gran<strong>de</strong> y s<strong>en</strong>sible que sea capaz <strong>de</strong><br />

<strong>con</strong>vertirnos <strong>en</strong> <strong>con</strong>stantes "apr<strong>en</strong>dices <strong>de</strong>l p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to" (B. Rogoff). Si acudimos otra vez a <strong>la</strong><br />

sabiduría popu<strong>la</strong>r el refrán nos <strong>con</strong>mina: "muri<strong>en</strong>do y apr<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do". Verdad tan cierta como<br />

in<strong>con</strong>stante porque ha <strong>de</strong> procurarse el ser racional un equipami<strong>en</strong>to ret<strong>en</strong>tivo y escrutador nada fácil<br />

<strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er. Só<strong>lo</strong> <strong>la</strong> Educación Perman<strong>en</strong>te (Confer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Nairobi, 19978) pue<strong>de</strong> subsanar el obsi<strong>de</strong><br />

http://tecno<strong>lo</strong>giaedu.us.es/revistaslibros/pavon2.html<br />

16/06/2002


5<br />

Página 2 <strong>de</strong> 6<br />

<strong>en</strong> que pue<strong>de</strong> incurrir el hombre. La Formación Perman<strong>en</strong>te sin edad ni tiempo, permite <strong>la</strong><br />

a<strong>de</strong>cuación <strong>de</strong>l p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to y <strong>la</strong> <strong>con</strong>ducta a <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong>s<strong>en</strong>fr<strong>en</strong>ada, "sin límites" <strong>de</strong>l<br />

"<strong>de</strong>sarrollismo actual". Un ejemp<strong>lo</strong> <strong>con</strong>creto y paradigmático <strong>de</strong> <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizajes a <strong>lo</strong><br />

<strong><strong>la</strong>rgo</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>vida</strong> <strong>lo</strong> <strong>con</strong>stituye el manejo <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> nuevas tecno<strong>lo</strong>gías. Saber manejar el aparataje audiotelefónico-viso-<br />

digital es disponer <strong>de</strong> unas posibilida<strong>de</strong>s no únicam<strong>en</strong>te <strong>de</strong> comunicación humana<br />

sino también <strong>de</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> <strong>vida</strong>. Las nuevas tecno<strong>lo</strong>gías <strong>con</strong> un uso racional romp<strong>en</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong><br />

barreras <strong>de</strong>l espacio y <strong>de</strong>l tiempo, procuran medios y recursos totalm<strong>en</strong>te imprevistos para el<br />

hombre, pero exig<strong>en</strong> tanto <strong>la</strong> adaptación <strong>de</strong>l <strong>con</strong>ocimi<strong>en</strong>to, como el análisis crítico. No todo avance<br />

ci<strong>en</strong>tífico o técnico ha <strong>de</strong> recibirse <strong>con</strong> <strong>lo</strong>s brazos abiertos, sin <strong>la</strong> prueba <strong>de</strong> <strong>la</strong> va<strong>lo</strong>ración. Sin<br />

embargo, este apunte pert<strong>en</strong>ece al ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> ética y por el mom<strong>en</strong>to es preferible prescindir <strong>de</strong> él,<br />

no por falta <strong>de</strong> interés, sino por aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> espacio y limitación <strong>de</strong>l tema.<br />

Nadie duda que <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>Nuevas</strong> Tecno<strong>lo</strong>gías <strong>de</strong> <strong>la</strong> Información y Comunicación (NTI), ejerc<strong>en</strong> una<br />

<strong>con</strong>si<strong>de</strong>rable influ<strong>en</strong>cia sobre <strong>la</strong> manera <strong>de</strong> ser y <strong>de</strong> comportarnos: actitu<strong>de</strong>s, cre<strong>en</strong>cias, va<strong>lo</strong>res,<br />

hábitos, priorida<strong>de</strong>s informativas, formas <strong>de</strong> organizar <strong>la</strong> información, <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral, <strong>la</strong> visión <strong>de</strong>l<br />

mundo vi<strong>en</strong>e dada y <strong>en</strong> gran parte <strong>de</strong>terminada por <strong>la</strong> imag<strong>en</strong> que transmit<strong>en</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> NTI. Así <strong>lo</strong> apunta<br />

Agua<strong>de</strong>d (1993), cuando expresa que: "… <strong><strong>la</strong>s</strong> re<strong>la</strong>ciones familiares, el ocio y el trabajo, el<br />

compañerismo y <strong>la</strong> amistad… se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran no pocas veces mediatizados por <strong>la</strong> apabul<strong>la</strong>nte, y peor<br />

aún, involuntaria e in<strong>con</strong>sci<strong>en</strong>te actuación <strong>de</strong> <strong>lo</strong>s medios" (Agua<strong>de</strong>d, 1993:9)<br />

Igualm<strong>en</strong>te, todos re<strong>con</strong>ocemos que <strong>en</strong> <strong>de</strong>terminados mom<strong>en</strong>tos nos hemos s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong>sbordados a<br />

causa <strong>de</strong>l acelerado <strong>de</strong>sarrol<strong>lo</strong> <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> tecno<strong>lo</strong>gías avanzadas: recuér<strong>de</strong>se como ejemp<strong>lo</strong> <strong>la</strong> lucha<br />

mediática <strong>de</strong>l año pasado (1997) <strong>en</strong>tre <strong>lo</strong>s informadores-empresarios y el empache <strong>de</strong> sistemas<br />

digitales <strong>en</strong>tre el ciudadano <strong>de</strong> a pié. Naturalm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> tecno<strong>lo</strong>gía afecta <strong>de</strong> forma directa nuestro<br />

<strong>en</strong>torno social, cultural, familiar; incluso a nuestra e<strong>con</strong>omía puesto que perman<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te nos<br />

vemos empujados a r<strong>en</strong>ovar <strong>lo</strong>s equipos (<strong>lo</strong>s informáticos podrían llevar un letrero que pusiera:<br />

"caduca a <strong>lo</strong>s 18 meses"). Vivimos <strong>en</strong> una cultura <strong>con</strong> unas características tecnológicas tan<br />

ext<strong>en</strong>didas cualitativa y cuantitativam<strong>en</strong>te que o <strong><strong>la</strong>s</strong> integramos <strong>en</strong> nuestra <strong>vida</strong> cotidiana o somos<br />

<strong>de</strong>sterrados <strong>de</strong>l mundo <strong>en</strong> que estamos obligados a habitar. De ahí <strong>la</strong> adaptación; <strong>de</strong> ahí, <strong>la</strong> necesidad<br />

<strong>de</strong> integración aunque no fuere más que para subsistir.<br />

LAS NUEVAS TECNOLOGÍAS FORMAN PARTE DE NUESTRA CULTURA<br />

Cada cultura <strong>con</strong>stituye una parce<strong>la</strong> <strong>de</strong>l patrimonio <strong>de</strong> <strong>lo</strong>s grupos humanos y supone <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

i<strong>de</strong>as, va<strong>lo</strong>res y unos l<strong>en</strong>guajes que asum<strong>en</strong> el papel <strong>de</strong> instrum<strong>en</strong>tos para <strong>la</strong> comunicación (De<br />

Pab<strong>lo</strong>s, 1996) y amparo <strong>de</strong>l ser humano indig<strong>en</strong>te y necesitado <strong>de</strong>s<strong>de</strong> su nacimi<strong>en</strong>to.<br />

Cuando Quintanil<strong>la</strong> (1992:2), se refiere a <strong>la</strong> cultura <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral <strong>lo</strong> hace <strong>en</strong> <strong>lo</strong>s sigui<strong>en</strong>tes términos: "el<br />

<strong>con</strong>junto <strong>de</strong> repres<strong>en</strong>taciones, reg<strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>de</strong> <strong>con</strong>ducta, i<strong>de</strong>as, va<strong>lo</strong>res, formas <strong>de</strong> comunicación y pautas<br />

<strong>de</strong> comportami<strong>en</strong>to apr<strong>en</strong>didas (no innatas) que caracterizan a un grupo social". Se trata <strong>de</strong> un<br />

<strong>con</strong>cepto <strong>de</strong> cultura, distinto al clásico, c<strong>en</strong>trado no tanto <strong>en</strong> <strong>lo</strong>s productos i<strong>de</strong>ológicos <strong>de</strong>l<br />

p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to, cuanto <strong>en</strong> <strong>lo</strong>s resultados técnicos <strong>de</strong> <strong>la</strong> razón y <strong>la</strong> ing<strong>en</strong>iería creativa.<br />

Quiero reparar <strong>en</strong> una señal que me parece transc<strong>en</strong>d<strong>en</strong>tal: existe una pluralidad inm<strong>en</strong>sa <strong>de</strong> culturas<br />

<strong>en</strong> el mundo; más todavía, aunque se registr<strong>en</strong> <strong>la</strong> diversidad <strong>de</strong> expresiones culturales d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> una<br />

y misma sociedad, no obstante, <strong>en</strong> todas esas manifestaciones aparece una característica compartida<br />

urbi et orbe: <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción a <strong>la</strong> tecno<strong>lo</strong>gía, todos <strong>lo</strong>s grupos ext<strong>en</strong>sos o pequeños, ricos o pobres, <strong>de</strong>l<br />

norte o <strong>de</strong>l sur, todos compart<strong>en</strong> <strong>lo</strong>s mismos sistemas tecnológicos; prueba <strong>de</strong> el<strong>lo</strong> será el<br />

<strong>la</strong>nzami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el mes <strong>de</strong> Junio <strong>de</strong> 1998, a esca<strong>la</strong> mundial, <strong>de</strong>l programa <strong>de</strong> "software" que <strong>con</strong> el<br />

nombre <strong>de</strong> Windows 98, se <strong>con</strong>vertirá <strong>en</strong> poco tiempo <strong>en</strong> <strong>la</strong> pauta universal <strong>de</strong> <strong>lo</strong>s ci<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><br />

mil<strong>lo</strong>nes <strong>de</strong> microord<strong>en</strong>adores. Cualquier cultura se homog<strong>en</strong>eiza o se universaliza, <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong><br />

cómo se mire, ante <strong><strong>la</strong>s</strong> NTI. La técno<strong>lo</strong>gía está <strong>con</strong>duci<strong>en</strong>do a <strong>la</strong> <strong>de</strong>saparición <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> id<strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s<br />

culturales, triste tributo, <strong>en</strong>tre otros, a <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong> <strong>lo</strong>s tiempos históricos actuales.<br />

http://tecno<strong>lo</strong>giaedu.us.es/revistaslibros/pavon2.html<br />

16/06/2002


5<br />

Página 3 <strong>de</strong> 6<br />

Lo que no admite cuestonami<strong>en</strong>to alguno es que <strong>la</strong> irrupción <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> nuevas tecno<strong>lo</strong>gías, induce a<br />

cambios radicales <strong>en</strong> <strong>la</strong> sociedad, que modifican <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>con</strong>diciones <strong>de</strong> trabajo, va<strong>lo</strong>res y el perfil sociocultural.<br />

No se trata <strong>de</strong> una subcultura, sino <strong>de</strong> una gran cultura, ya que sobre <strong><strong>la</strong>s</strong> NTI <strong>de</strong>scansa <strong>la</strong><br />

información, <strong>la</strong> e<strong>con</strong>omía, <strong>la</strong> política, <strong>la</strong> socio<strong>lo</strong>gía <strong>de</strong> <strong>lo</strong>s pueb<strong>lo</strong>s… El<strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>con</strong>forman una fi<strong>lo</strong>sofía<br />

<strong>de</strong>l mundo pres<strong>en</strong>te fuera <strong>de</strong> <strong>la</strong> cual no hay salvación, es <strong>de</strong>cir, no se abr<strong>en</strong> espacios para s<strong>en</strong>tarse a<br />

<strong>la</strong> mesa <strong>de</strong>l progreso y <strong>la</strong> ci<strong>en</strong>cia. En todo caso, po<strong>de</strong>mos <strong>de</strong>cir que <strong><strong>la</strong>s</strong> nuevas técnicas están<br />

<strong>con</strong>figurando una manera <strong>de</strong> ser, hacer y p<strong>en</strong>sar caracterizadas por <strong>la</strong> impronta tecnológica,<br />

supeditada a unos avances que Quintanil<strong>la</strong> (1992:5) <strong>en</strong>cumbra a <strong>la</strong> p<strong>la</strong>taforma i<strong>de</strong>al <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> re<strong>la</strong>ciones<br />

sociales y al "metro" <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>con</strong>dcuta: <strong><strong>la</strong>s</strong> NTI <strong>con</strong>forman "<strong>la</strong> parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> cultura <strong>de</strong> un grupo social<br />

formada por <strong><strong>la</strong>s</strong> repres<strong>en</strong>taciones, reg<strong><strong>la</strong>s</strong>, i<strong>de</strong>as, va<strong>lo</strong>res, sistemas <strong>de</strong> comunicación y pautas <strong>de</strong><br />

comportami<strong>en</strong>to que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que ver <strong>con</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> re<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> <strong>lo</strong>s miembros <strong>de</strong> ese grupo <strong>con</strong> <strong>lo</strong>s<br />

sistemas tecnológicos."<br />

Los progresos tecnológicos se han incrustado <strong>de</strong> tal modo <strong>en</strong> <strong>la</strong> cultura <strong>de</strong> <strong>lo</strong>s países que se han<br />

<strong>con</strong>vertido <strong>en</strong> una "<strong>con</strong>ditio sine qua non" <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrol<strong>lo</strong>. Condición e indicador juntos, <strong><strong>la</strong>s</strong> NTI se<br />

dan <strong>la</strong> mano <strong>de</strong> amigos y socios <strong>en</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> socieda<strong>de</strong>s industrializadas y/o <strong>en</strong> <strong>la</strong> investigación punta <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

racionalidad creativa. Parale<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te el l<strong>la</strong>mado tercer mundo carece <strong>de</strong> ve<strong>la</strong> <strong>en</strong> este <strong>en</strong>tierro, por <strong>lo</strong><br />

que no saldrá <strong>de</strong>l retraso <strong>en</strong>démico mi<strong>en</strong>tras no incorpore <strong>con</strong> g<strong>en</strong>erosidad <strong>lo</strong>s hábitos y <strong><strong>la</strong>s</strong> técnicas<br />

<strong>de</strong> <strong>lo</strong>s nuevos esti<strong>lo</strong> <strong>de</strong> progreso. ¿Cuál sería <strong>la</strong> a<strong>de</strong>cuada cultura tecnológica que <strong>de</strong>beríamos<br />

pot<strong>en</strong>ciar <strong>en</strong> <strong>la</strong> Formación Perman<strong>en</strong>te.? Porque <strong>la</strong> cuestión no se limita a <strong>la</strong> educación esco<strong>la</strong>r, esto<br />

es, al <strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>lo</strong>s niños, sino que ha <strong>de</strong> ext<strong>en</strong><strong>de</strong>rse a todo ciudadano <strong>en</strong> todo mom<strong>en</strong>to, o<br />

sea, a <strong>lo</strong> <strong><strong>la</strong>rgo</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>vida</strong>. Al tratar <strong>de</strong> respon<strong>de</strong>r <strong>la</strong> interrogante, hemos <strong>de</strong> partir <strong>de</strong>l <strong>con</strong>texto cultural<br />

<strong>con</strong>creto ya que el índice <strong>de</strong> aspiraciones, proyectos, ilusiones, metas a <strong>con</strong>seguir, s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong>l<br />

<strong>lo</strong>gro… vehicu<strong>la</strong>rá <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nificación <strong>de</strong>l <strong>con</strong>junto <strong>de</strong> <strong>con</strong>ocimi<strong>en</strong>tos, experi<strong>en</strong>cias, acti<strong>vida</strong><strong>de</strong>s,<br />

actitu<strong>de</strong>s, <strong>de</strong>strezas, va<strong>lo</strong>res y normas <strong>de</strong>seables. La tarea se empeña <strong>en</strong> dar alcance a <strong>la</strong> autonomía y<br />

felicidad <strong>de</strong>l hombre mo<strong>de</strong>rno, sin ignorar <strong>lo</strong>s riesgos y servidumbres que <strong>con</strong>lleva el tecnicismo<br />

"más allá <strong>de</strong> <strong>lo</strong>s límites <strong>de</strong>l crecimi<strong>en</strong>to" (Meadows, M. y otros, 1992). A partir <strong>de</strong> <strong>lo</strong>s posibles<br />

efectos ilimitados, se hace más precisa y necesaria <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia "pedagógica" <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación.<br />

Des<strong>de</strong> <strong>la</strong> perspectiva educativa po<strong>de</strong>mos aportar i<strong>de</strong>as y soluciones al problema <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>con</strong>tinua puesta<br />

al día <strong>en</strong> el uso y aplicación <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> nuevas tecno<strong>lo</strong>gías, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do pres<strong>en</strong>te <strong><strong>la</strong>s</strong> l<strong>la</strong>madas <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong><br />

<strong><strong>la</strong>s</strong> ci<strong>en</strong>cias auxiliares como <strong>la</strong> psioc<strong>lo</strong>gía, <strong>la</strong> socio<strong>lo</strong>gía, <strong>la</strong> ética… etc. Es cierto que <strong>lo</strong>s progresos <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> ci<strong>en</strong>cia rec<strong>la</strong>man <strong>la</strong> educación <strong>en</strong> <strong>con</strong>tra <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> actitu<strong>de</strong>s <strong>de</strong> brazos cruzados o <strong>la</strong> mirada <strong>de</strong>l que se<br />

hace el <strong>de</strong>spistado. Ante <strong>la</strong> r<strong>en</strong>ovación cuasibelicosa <strong>de</strong>l tecnicismo reflexiona <strong>con</strong> perspicaz<br />

observación Quiroz (1997:31): "estamos inmersos <strong>en</strong> una cultura audiovisual que obliga a <strong><strong>la</strong>s</strong><br />

instituciones educativas a reflexionar sobre <strong>la</strong> vali<strong>de</strong>z actual <strong>de</strong> sus <strong>con</strong>cepciones didácticas y sobre<br />

<strong>la</strong> funcionalidad <strong>de</strong> sus proyectos". Ese será el reto <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación, prestar at<strong>en</strong>ción al riesgo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

intoxicación tecnológica.<br />

La Formación Continuada invoca el <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> nuevas i<strong>de</strong>as, <strong>la</strong> r<strong>en</strong>ovación <strong>de</strong>l p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to y<br />

<strong><strong>la</strong>s</strong> cre<strong>en</strong>cias obsoletas <strong>en</strong>tre <strong><strong>la</strong>s</strong> que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra el manejo <strong>de</strong> <strong>la</strong> NTI. Se adornan <strong>de</strong> un manejo fácil<br />

y, sobre todo, simbolizan un po<strong>de</strong>r inm<strong>en</strong>so sobre <strong>lo</strong>s grupos y <strong>lo</strong>s individuos: dada su p<strong><strong>la</strong>s</strong>ticidad y<br />

versatilidad, <strong>la</strong> influ<strong>en</strong>cia repres<strong>en</strong>ta un forum transnacional <strong>con</strong> unas repercusiones formativas o<br />

<strong>de</strong>formativas <strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación int<strong>en</strong>siva o ext<strong>en</strong>siva que se preste.<br />

POSIBILIDADES DE LAS NUEVAS TECNOLOGÍAS EN LA EDUCACIÓN PERMANENTE<br />

De <strong><strong>la</strong>s</strong> posibles opciones recurr<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>lo</strong>s recursos técnicos <strong>en</strong> cualquier ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>vida</strong> hemos<br />

hab<strong>la</strong>do <strong>en</strong> párrafos anteriones, bi<strong>en</strong> es verdad, sin especificar <strong>lo</strong>s <strong>lo</strong>gros <strong>en</strong> <strong>la</strong> e<strong>con</strong>omía, <strong>la</strong> empresa,<br />

el bi<strong>en</strong>estar social… En este apartado só<strong>lo</strong> <strong>de</strong>seamos <strong>de</strong>t<strong>en</strong>ernos <strong>en</strong> <strong>la</strong> topo<strong>lo</strong>gía <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación,<br />

c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> nuestro interés profesional. A modo <strong>de</strong> síntesis, como señal <strong>de</strong>l camino a recorrer,<br />

<strong>de</strong>sgranamos algunas directrices o metas hacia <strong><strong>la</strong>s</strong> que ha <strong>de</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>r el educador <strong>con</strong> y <strong>en</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>Nuevas</strong><br />

Tecno<strong>lo</strong>gías, al tiempo que retintamos algunos <strong>de</strong> <strong>lo</strong>s peligros originados <strong>en</strong> el uso y abuso irracional<br />

<strong>de</strong>l mundo ap<strong>en</strong>as abarcable <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> tecno<strong>lo</strong>gías.<br />

http://tecno<strong>lo</strong>giaedu.us.es/revistaslibros/pavon2.html<br />

16/06/2002


5<br />

Página 4 <strong>de</strong> 6<br />

- Facilitación <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunicación. Mediante el proceso <strong>de</strong> comunicación proponemos y<br />

<strong>con</strong>frontamos nuestros saberes <strong>con</strong> <strong>lo</strong>s <strong>de</strong> <strong>lo</strong>s <strong>de</strong>más (Hernán, 1997). Es un hecho que el hombre só<strong>lo</strong><br />

compr<strong>en</strong><strong>de</strong> (y apr<strong>en</strong><strong>de</strong>) <strong>en</strong> <strong>la</strong> medida <strong>en</strong> que sea capaz <strong>de</strong> expresarse y pueda hacer que sus<br />

inter<strong>lo</strong>cutores <strong>en</strong>ti<strong>en</strong>dan <strong>lo</strong> que afirma. En toda comunicación hay un l<strong>en</strong>guaje común. En este caso,<br />

se comparte el medio, el instrum<strong>en</strong>to que canaliza el estímu<strong>lo</strong>.<br />

A nivel personal <strong>la</strong> comunicación sirve para satisfacer necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l "yo", nos permite expresar<br />

i<strong>de</strong>as, compartir experi<strong>en</strong>cias, exteriorizar s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>tos…. En <strong>la</strong> sociedad don<strong>de</strong> nos ha tocado vivir,<br />

<strong>la</strong> información, que viaja vehículizada a través <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> nuevas tecno<strong>lo</strong>gías, estimu<strong>la</strong> <strong>la</strong> interacción <strong>con</strong><br />

<strong>lo</strong>s otros, el trabajo <strong>en</strong> equipo y el funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l grupo. El intercambio <strong>de</strong> puntos <strong>de</strong> vista<br />

acelera no só<strong>lo</strong> <strong>la</strong> <strong>con</strong>strucción colectiva <strong>de</strong> <strong>con</strong>ocimi<strong>en</strong>tos, sino también el <strong>en</strong>riquecimi<strong>en</strong>to y<br />

maduración <strong>de</strong> <strong>la</strong> persona.<br />

- G<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> actitu<strong>de</strong>s positivas hacia nuevos apr<strong>en</strong>dizajes. Los niños <strong>de</strong> hoy crec<strong>en</strong> <strong>en</strong> un<br />

ambi<strong>en</strong>te marcadam<strong>en</strong>te dominado por <strong>la</strong> ve<strong>lo</strong>cidad y no son <strong>con</strong>sci<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> haber hecho algún<br />

esfuerzo por ajustarse a <strong><strong>la</strong>s</strong> variaciones tecnológicas. A <strong>lo</strong>s adultos <strong>la</strong> revolución electrónica nos<br />

sorpr<strong>en</strong>dió y t<strong>en</strong>emos que sufrir una adaptación sorpresiva a <strong><strong>la</strong>s</strong> gran<strong>de</strong>s innovaciones <strong>de</strong>l último 4º<br />

<strong>de</strong> sig<strong>lo</strong> y <strong><strong>la</strong>s</strong> que están por v<strong>en</strong>ir <strong>en</strong> el tercer mil<strong>en</strong>io. Pero a nivel <strong>de</strong> usuario g<strong>en</strong>eral el ord<strong>en</strong>ador,<br />

<strong><strong>la</strong>s</strong> re<strong>de</strong>s, Internet, <strong>la</strong> TV digital, <strong><strong>la</strong>s</strong> vi<strong>de</strong>ore<strong>la</strong>ciones por no poner más que algunos ejemp<strong>lo</strong>s,<br />

provocan susto al que no está d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>la</strong> jerga, aunque <strong>en</strong> el fondo <strong>con</strong>v<strong>en</strong>imos <strong>en</strong> <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong><br />

hacer<strong>la</strong> asequible. Por otro <strong>la</strong>do, su utilización implica un proceso mecánico <strong>de</strong> repetición que<br />

fácilm<strong>en</strong>te termina asumiéndose. Así pues, <strong>con</strong>seguido el manejo nos permite t<strong>en</strong>er acceso a tal<br />

cantidad <strong>de</strong> información que el interés y <strong>la</strong> profundización por <strong>lo</strong>s más variados temas se si<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

altam<strong>en</strong>te estimu<strong>la</strong>dos. No obstante, el educador ha <strong>de</strong> estar at<strong>en</strong>to a <strong>la</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia: <strong><strong>la</strong>s</strong> nuevas<br />

técnicas, particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> TV induce a <strong>la</strong> adicción, a tal extremo que el niño medio español gasta<br />

más tiempo <strong>de</strong><strong>la</strong>nte <strong>de</strong>l televisor que <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>. (Cari<strong>de</strong>, J. A. 1998).<br />

- Estímu<strong>lo</strong> <strong>de</strong>l análisis y el s<strong>en</strong>tido crítico: Ningún m<strong>en</strong>saje, ninguna <strong>con</strong>dcuta es inoc<strong>en</strong>te;<br />

tampoco <strong><strong>la</strong>s</strong> emisiones <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> nuevas técnicas. Absortos, mediatizados por <strong>lo</strong>s instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><br />

comunicación <strong>de</strong> masas, más <strong>de</strong> uno pue<strong>de</strong> s<strong>en</strong>tir <strong>la</strong> t<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> creer que <strong><strong>la</strong>s</strong> imág<strong>en</strong>es, <strong>la</strong><br />

información o el p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to g<strong>en</strong>erado por un procedimi<strong>en</strong>to mecánico (<strong>la</strong> cámara, <strong>la</strong> radio, el<br />

teletipo, el hi<strong>lo</strong> icrofçilmico… etc.) ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong> cualidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> objeti<strong>vida</strong>d y copian <strong>con</strong> toda fi<strong>de</strong>lidad <strong>la</strong><br />

realidad que repres<strong>en</strong>tan. Eso no es cierto, <strong>lo</strong>s medios audiovisuales son <strong>con</strong>structos y<br />

repres<strong>en</strong>taciones <strong>de</strong> <strong>lo</strong> que nos ro<strong>de</strong>a, más que simples reflejos <strong>de</strong>l <strong>en</strong>torno; <strong>de</strong> tal manera que para<br />

<strong>de</strong>scifrar sus m<strong>en</strong>sajes y compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r<strong>lo</strong>s, es necesario estar familiarizado <strong>con</strong> unos <strong>con</strong>ocimi<strong>en</strong>tos y<br />

disponer <strong>de</strong> <strong>la</strong> metodo<strong>lo</strong>gía <strong>de</strong> análisis a<strong>de</strong>cuada, que permita extraer <strong><strong>la</strong>s</strong> significaciones <strong>de</strong> cualquier<br />

obra. Las formas <strong>de</strong> repres<strong>en</strong>tación audiovisual, son productos culturales, que reflejan <strong>la</strong> visión <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

sociedad <strong>de</strong>l mom<strong>en</strong>to y no únicam<strong>en</strong>te simples formas <strong>de</strong> <strong>en</strong>tret<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to y <strong>de</strong> diversión. No pue<strong>de</strong><br />

ignorarse que el soporte <strong>de</strong> <strong>lo</strong>s medios <strong>de</strong> comunicación resi<strong>de</strong> <strong>en</strong> una <strong>con</strong>cepción empresarial don<strong>de</strong><br />

el primer hito no es <strong>la</strong> información ing<strong>en</strong>ua, sino el hace dineros. Todo el trabajo mediatizado por <strong>la</strong><br />

tecno<strong>lo</strong>gía está supeditado a <strong>la</strong> estructura industrial. De aquí, <strong>en</strong> bu<strong>en</strong>a lógica, se <strong>con</strong>cluye que <strong>la</strong><br />

educación ti<strong>en</strong>e el camino <strong>de</strong>l apr<strong>en</strong>dizaje y <strong>la</strong> revisión críticos.<br />

- Capacidad <strong>de</strong> imaginación y creati<strong>vida</strong>d fr<strong>en</strong>te al <strong>con</strong>sumo. Mi<strong>en</strong>tras que <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong><br />

m<strong>en</strong>sajes que pue<strong>de</strong> recibir una persona se multiplica <strong>de</strong> una forma vertiginosa, cuando cada día<br />

aum<strong>en</strong>ta imprevisiblem<strong>en</strong>te el número <strong>de</strong> sujetos dispuestos a escuchar y <strong>con</strong>temp<strong>la</strong>r <strong>lo</strong>s productos<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> técnica, son bastante reducidos <strong>lo</strong>s que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> el privilegio <strong>de</strong> expresarse y crear. Actualm<strong>en</strong>te,<br />

que vivimos <strong>en</strong> <strong>de</strong>mocracia y <strong>la</strong> participación <strong>en</strong> <strong>la</strong> colecti<strong>vida</strong>d es <strong>de</strong>seable, <strong>la</strong> educación <strong>en</strong> nuevas<br />

tecno<strong>lo</strong>gías nos <strong>de</strong>be preparar para que <strong>la</strong> información se reciba no como punto <strong>de</strong> llegada, sino<br />

como raya <strong>de</strong> partida para el <strong>de</strong>sarrol<strong>lo</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> creati<strong>vida</strong>d: ser productor <strong>de</strong> i<strong>de</strong>as, transmitir<br />

s<strong>en</strong>saciones y visiones <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> cosas, atreverse a <strong>la</strong> av<strong>en</strong>tura <strong>de</strong> <strong>la</strong> experim<strong>en</strong>tación, t<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> propia<br />

repres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong> realidad y comunicarse utilizando otras formas y l<strong>en</strong>guajes es uno <strong>de</strong> <strong>lo</strong>s<br />

posibles méritos <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> NTI. El f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>con</strong>formar un aparateje cómodo para el amnejo y emitir<br />

un m<strong>en</strong>saje dirigido prefer<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te a <strong>lo</strong>s s<strong>en</strong>tidos, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>t <strong>la</strong> vista y el oído, <strong>con</strong>tribuye a<br />

http://tecno<strong>lo</strong>giaedu.us.es/revistaslibros/pavon2.html<br />

16/06/2002


5<br />

Página 5 <strong>de</strong> 6<br />

g<strong>en</strong>erar <strong>la</strong> pasi<strong>vida</strong>d y el <strong>con</strong>sumo. La opción po<strong>la</strong>rizada <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación no es otra que: o crear y<br />

revisar o gastar y <strong>con</strong>sumir. Al educador no le cabe más que una alternativa.<br />

- Reg<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> <strong>la</strong> innovación educativa. Sabemos que el cambio educativo no es algo<br />

reductible a meras alteraciones externas <strong>de</strong> ciertas <strong>con</strong>ducta, ni se limita al simple uso <strong>de</strong> métodos,<br />

acti<strong>vida</strong><strong>de</strong>s, medios o tecno<strong>lo</strong>gías <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza. No obstante, <strong><strong>la</strong>s</strong> nuevas tecno<strong>lo</strong>gías pued<strong>en</strong> ser<br />

elem<strong>en</strong>tos facilitadores <strong>de</strong> <strong>lo</strong>s procesos que se dan <strong>en</strong> el apr<strong>en</strong>dizaje a cualquier edad, <strong>con</strong> sus<br />

m<strong>en</strong>sajes actuales y atractivos, sus l<strong>en</strong>guajes y técnicas que dinamizan y <strong>en</strong>riquec<strong>en</strong> <strong>la</strong> práctica<br />

educativa.<br />

Aunque algunos autores como Escu<strong>de</strong>ro (1995), Zabalza (1994), Cabero (1995)…, sosti<strong>en</strong><strong>en</strong> que <strong>la</strong><br />

finalidad real <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> nuevas tecno<strong>lo</strong>gías es propiciar una <strong>en</strong>señanza innovadora, estas ti<strong>en</strong>d<strong>en</strong> a<br />

legitimar <strong>la</strong> cultura que transmit<strong>en</strong> y a <strong>con</strong>vertirse el<strong><strong>la</strong>s</strong> mismas <strong>en</strong> m<strong>en</strong>saje cultural, haci<strong>en</strong>do cierta<br />

<strong>la</strong> frase <strong>de</strong> Mc Luhan "el medio es el m<strong>en</strong>saje".<br />

Por todo el<strong>lo</strong>, creemos que <strong>con</strong> el uso racional y <strong>la</strong> educación <strong>en</strong> y <strong>con</strong> nuevas tecno<strong>lo</strong>gías po<strong>de</strong>mos<br />

formar, ser personas más críticas y capaces <strong>de</strong>:<br />

• Autoelimitar el <strong>con</strong>sumo <strong>de</strong> medios.<br />

• Fundam<strong>en</strong>tar gustos, prefer<strong>en</strong>cias y necesida<strong>de</strong>s.<br />

• Contro<strong>la</strong>r el po<strong>de</strong>r manipu<strong>la</strong>dor <strong>de</strong> <strong>lo</strong>s medios.<br />

• Obrar <strong>de</strong> manera activa a <strong>lo</strong> <strong><strong>la</strong>rgo</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>vida</strong>.<br />

• Participar activam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el proceso social.<br />

REFERENCIAS BIBLIOGRÁFICAS<br />

AGUADED, J.I. (1993), Comunicación audiovisual, Huelva, Grupo Pedagógico<br />

Andaluz "Pr<strong>en</strong>sa y Educación".<br />

CABERO, J. (1995), "Medios audiovisuales y nuevas tecno<strong>lo</strong>gías <strong>de</strong> <strong>la</strong> información y<br />

comunicación <strong>en</strong> el <strong>con</strong>texto hispano", <strong>en</strong> Agua<strong>de</strong>d,J.I. y Cabero, J (dirs) Educación y<br />

Medios <strong>de</strong> Comunicación <strong>en</strong> el <strong>con</strong>texto iberoamericano (pp,49-69), Huelva,<br />

Universidad Internacional <strong>de</strong> Andalucía, Se<strong>de</strong> Iberoamericana <strong>de</strong> <strong>la</strong> Rábida.<br />

DE PABLOS, J. (1996), Tecno<strong>lo</strong>gía y Educación. Barce<strong>lo</strong>na, Ce<strong>de</strong>cs.<br />

ESCUDERO, J.M. (1995). La integración <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> nuevas tecno<strong>lo</strong>gías <strong>en</strong> el curriculum y<br />

el sistema esco<strong>la</strong>r. En Rodriguez, J.L. y Sá<strong>en</strong>z, O. Tecno<strong>lo</strong>gía Educativa. <strong>Nuevas</strong><br />

tecno<strong>lo</strong>gías aplicadas a <strong>la</strong> educación, (pp 397-412)<br />

FANDOS, M. (1995). "La revolución <strong>de</strong>l silicio: `infordomésticos´ y educación." En<br />

Agua<strong>de</strong>d, J.I. y Cabero, J. (dirs) Educación y Medios <strong>de</strong> Comunicación <strong>en</strong> el <strong>con</strong>texto<br />

iberoamericano (pp 213-226). Huelva, Universidad Internacional <strong>de</strong> Andalucía, Se<strong>de</strong><br />

Iberoamericana <strong>de</strong> <strong>la</strong> Rábida.<br />

HERNÁN, J. (1997)."Hacia una cultura comunicativa". Comunicar , 8. 17-24.<br />

QUINTANILLA, M.A. (1992). "Educación y cultura tecnológica". En X Congreso<br />

Nacional <strong>de</strong> Pedagogía. Educación intercultural <strong>en</strong> <strong>la</strong> perspectiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> Europa Unida.<br />

Vol. III, Sa<strong>la</strong>manca, 977-986.<br />

http://tecno<strong>lo</strong>giaedu.us.es/revistaslibros/pavon2.html<br />

16/06/2002


5<br />

Página 6 <strong>de</strong> 6<br />

QUIROZ, M. (1997). "Propuestas para <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong> comunicación". Comunicar, 8,<br />

31-37.<br />

ZABALZA, M. A. (1994)." Diseño <strong>de</strong> medios para <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza". En Varios: Medios <strong>de</strong><br />

Comunicación, Recursos y Materiales para <strong>la</strong> Mejor Educativa. Secretariado <strong>de</strong><br />

recursos Audiovisuales y <strong>Nuevas</strong> Tecno<strong>lo</strong>gías, Universidad <strong>de</strong> Sevil<strong>la</strong>.<br />

http://tecno<strong>lo</strong>giaedu.us.es/revistaslibros/pavon2.html<br />

16/06/2002

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!