Educación en y con las Nuevas TecnologÃas a lo largo de la vida
Educación en y con las Nuevas TecnologÃas a lo largo de la vida
Educación en y con las Nuevas TecnologÃas a lo largo de la vida
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
5<br />
Página 1 <strong>de</strong> 6<br />
EDUCACIÓN EN Y CON LAS NUEVAS TECNOLOGÍAS A LO LARGO DE LA VIDA<br />
Pres<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong>:<br />
VIII Jornadas sobre <strong>la</strong> L.O.G.S.E.<br />
Granada, Mayo <strong>de</strong> 1998.<br />
Publicado <strong>en</strong> Miranda Beas, M., García Mínguez, J. y otros (Coords.) (1998)<br />
At<strong>en</strong>ción a <strong>lo</strong>s Espacios y Tiempos Extraesco<strong>la</strong>res.<br />
Granada: Grupo Editorial Universitario págs 261 - 266.<br />
Francisco Pavón Rabasco.<br />
Dpto. Didáctica<br />
Universidad <strong>de</strong> Cádiz<br />
< francisco.pavon@uca.es ><br />
"La educación ha <strong>de</strong> <strong>en</strong>señar a vivir, a p<strong>en</strong>sar, a actuar, a realizarse <strong>de</strong> forma libre y crítica"<br />
INTRODUCCIÓN<br />
E. Faure<br />
Al acercarnos al ambi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> cualquier hogar, comprobamos que un simple microondas alberga<br />
varios chips, <strong>lo</strong> mismo que un <strong>la</strong>vavajil<strong><strong>la</strong>s</strong>, <strong>la</strong>vadora, teléfonos, ord<strong>en</strong>adores, TV, ví<strong>de</strong>os, juegos<br />
electrónicos… Vivimos <strong>en</strong> una sociedad don<strong>de</strong> el uso <strong>de</strong> tecno<strong>lo</strong>gías calificadas <strong>de</strong> nuevas es <strong>de</strong> <strong>lo</strong><br />
más corri<strong>en</strong>te; <strong>en</strong> un día normal usamos múltiples aparatos y dispositivos que permit<strong>en</strong> hacernos <strong>la</strong><br />
<strong>vida</strong> más fácil. La fi<strong>lo</strong>sofía <strong>de</strong>l refranero popu<strong>la</strong>r s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia caústicam<strong>en</strong>te: "adaptarse o morir". Vano<br />
int<strong>en</strong>to, cuando perdido el tr<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>vida</strong> sin tregua y sin pausa, int<strong>en</strong>tamos <strong>con</strong> esfuerzos<br />
"hercúleos", integrarnos <strong>en</strong> <strong>lo</strong>s ámbitos que rebasan <strong>lo</strong>s límites <strong>de</strong>l saber y <strong>de</strong>l po<strong>de</strong>r personales.<br />
¡Qué fácilm<strong>en</strong>te cun<strong>de</strong> el <strong>de</strong>sánimo y <strong>la</strong> t<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l abandono ante problemas y situaciones<br />
imprevistas!. Lo normal es volver <strong>la</strong> vista hacia otro <strong>la</strong>do como si no fuera <strong>con</strong> nosotros. Pero <strong>la</strong><br />
realidad <strong>de</strong> <strong>lo</strong>s cambios y <strong>la</strong> evolución, querámos<strong>lo</strong> o no, afecta nuestra exist<strong>en</strong>cia y el "abs<strong>en</strong>tismo"<br />
no hace más que g<strong>en</strong>erar marginación ante <strong>lo</strong>s que están d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>la</strong> corri<strong>en</strong>te evolutiva y pérdida <strong>de</strong><br />
gozo y disfrute <strong>de</strong> <strong>la</strong> b<strong>en</strong>efic<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>lo</strong>s cambios. En auxilio <strong>de</strong>l dial perdido acu<strong>de</strong> <strong>la</strong> educación; a<br />
el<strong>la</strong>, como apunta Fandos (1995), le correspon<strong>de</strong> facilitar <strong>la</strong> acomodación a <strong>lo</strong>s nuevos <strong>en</strong>tornos.<br />
Consi<strong>de</strong>ramos que <strong>la</strong> tarea principal <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación se cifra <strong>en</strong> <strong>lo</strong>grar que el sujeto t<strong>en</strong>ga autonomía,<br />
capacidad <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisión y <strong>de</strong> va<strong>lo</strong>ración, parafraseando a Edgar Faure. Y no po<strong>de</strong>mos pasar por alto<br />
una hermosa y <strong>de</strong>safiante realidad más propia <strong>de</strong> nuestro <strong>en</strong>torno cultural y nuestro tiempo que <strong>en</strong><br />
ninguna otra época anterior: el mundo es tecnológico y está <strong>de</strong>sbordado <strong>de</strong> tecnificación. La ci<strong>en</strong>cia<br />
y, sobre todo <strong>la</strong> tecno<strong>lo</strong>gía, <strong>con</strong>forman el sistema <strong>de</strong> aceleración a unos ritmos que no podíamos<br />
imaginar. El<strong>lo</strong> supone habilitar una caja <strong>de</strong> cambios tan gran<strong>de</strong> y s<strong>en</strong>sible que sea capaz <strong>de</strong><br />
<strong>con</strong>vertirnos <strong>en</strong> <strong>con</strong>stantes "apr<strong>en</strong>dices <strong>de</strong>l p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to" (B. Rogoff). Si acudimos otra vez a <strong>la</strong><br />
sabiduría popu<strong>la</strong>r el refrán nos <strong>con</strong>mina: "muri<strong>en</strong>do y apr<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do". Verdad tan cierta como<br />
in<strong>con</strong>stante porque ha <strong>de</strong> procurarse el ser racional un equipami<strong>en</strong>to ret<strong>en</strong>tivo y escrutador nada fácil<br />
<strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er. Só<strong>lo</strong> <strong>la</strong> Educación Perman<strong>en</strong>te (Confer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Nairobi, 19978) pue<strong>de</strong> subsanar el obsi<strong>de</strong><br />
http://tecno<strong>lo</strong>giaedu.us.es/revistaslibros/pavon2.html<br />
16/06/2002
5<br />
Página 2 <strong>de</strong> 6<br />
<strong>en</strong> que pue<strong>de</strong> incurrir el hombre. La Formación Perman<strong>en</strong>te sin edad ni tiempo, permite <strong>la</strong><br />
a<strong>de</strong>cuación <strong>de</strong>l p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to y <strong>la</strong> <strong>con</strong>ducta a <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong>s<strong>en</strong>fr<strong>en</strong>ada, "sin límites" <strong>de</strong>l<br />
"<strong>de</strong>sarrollismo actual". Un ejemp<strong>lo</strong> <strong>con</strong>creto y paradigmático <strong>de</strong> <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizajes a <strong>lo</strong><br />
<strong><strong>la</strong>rgo</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>vida</strong> <strong>lo</strong> <strong>con</strong>stituye el manejo <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> nuevas tecno<strong>lo</strong>gías. Saber manejar el aparataje audiotelefónico-viso-<br />
digital es disponer <strong>de</strong> unas posibilida<strong>de</strong>s no únicam<strong>en</strong>te <strong>de</strong> comunicación humana<br />
sino también <strong>de</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> <strong>vida</strong>. Las nuevas tecno<strong>lo</strong>gías <strong>con</strong> un uso racional romp<strong>en</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong><br />
barreras <strong>de</strong>l espacio y <strong>de</strong>l tiempo, procuran medios y recursos totalm<strong>en</strong>te imprevistos para el<br />
hombre, pero exig<strong>en</strong> tanto <strong>la</strong> adaptación <strong>de</strong>l <strong>con</strong>ocimi<strong>en</strong>to, como el análisis crítico. No todo avance<br />
ci<strong>en</strong>tífico o técnico ha <strong>de</strong> recibirse <strong>con</strong> <strong>lo</strong>s brazos abiertos, sin <strong>la</strong> prueba <strong>de</strong> <strong>la</strong> va<strong>lo</strong>ración. Sin<br />
embargo, este apunte pert<strong>en</strong>ece al ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> ética y por el mom<strong>en</strong>to es preferible prescindir <strong>de</strong> él,<br />
no por falta <strong>de</strong> interés, sino por aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> espacio y limitación <strong>de</strong>l tema.<br />
Nadie duda que <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>Nuevas</strong> Tecno<strong>lo</strong>gías <strong>de</strong> <strong>la</strong> Información y Comunicación (NTI), ejerc<strong>en</strong> una<br />
<strong>con</strong>si<strong>de</strong>rable influ<strong>en</strong>cia sobre <strong>la</strong> manera <strong>de</strong> ser y <strong>de</strong> comportarnos: actitu<strong>de</strong>s, cre<strong>en</strong>cias, va<strong>lo</strong>res,<br />
hábitos, priorida<strong>de</strong>s informativas, formas <strong>de</strong> organizar <strong>la</strong> información, <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral, <strong>la</strong> visión <strong>de</strong>l<br />
mundo vi<strong>en</strong>e dada y <strong>en</strong> gran parte <strong>de</strong>terminada por <strong>la</strong> imag<strong>en</strong> que transmit<strong>en</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> NTI. Así <strong>lo</strong> apunta<br />
Agua<strong>de</strong>d (1993), cuando expresa que: "… <strong><strong>la</strong>s</strong> re<strong>la</strong>ciones familiares, el ocio y el trabajo, el<br />
compañerismo y <strong>la</strong> amistad… se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran no pocas veces mediatizados por <strong>la</strong> apabul<strong>la</strong>nte, y peor<br />
aún, involuntaria e in<strong>con</strong>sci<strong>en</strong>te actuación <strong>de</strong> <strong>lo</strong>s medios" (Agua<strong>de</strong>d, 1993:9)<br />
Igualm<strong>en</strong>te, todos re<strong>con</strong>ocemos que <strong>en</strong> <strong>de</strong>terminados mom<strong>en</strong>tos nos hemos s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong>sbordados a<br />
causa <strong>de</strong>l acelerado <strong>de</strong>sarrol<strong>lo</strong> <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> tecno<strong>lo</strong>gías avanzadas: recuér<strong>de</strong>se como ejemp<strong>lo</strong> <strong>la</strong> lucha<br />
mediática <strong>de</strong>l año pasado (1997) <strong>en</strong>tre <strong>lo</strong>s informadores-empresarios y el empache <strong>de</strong> sistemas<br />
digitales <strong>en</strong>tre el ciudadano <strong>de</strong> a pié. Naturalm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> tecno<strong>lo</strong>gía afecta <strong>de</strong> forma directa nuestro<br />
<strong>en</strong>torno social, cultural, familiar; incluso a nuestra e<strong>con</strong>omía puesto que perman<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te nos<br />
vemos empujados a r<strong>en</strong>ovar <strong>lo</strong>s equipos (<strong>lo</strong>s informáticos podrían llevar un letrero que pusiera:<br />
"caduca a <strong>lo</strong>s 18 meses"). Vivimos <strong>en</strong> una cultura <strong>con</strong> unas características tecnológicas tan<br />
ext<strong>en</strong>didas cualitativa y cuantitativam<strong>en</strong>te que o <strong><strong>la</strong>s</strong> integramos <strong>en</strong> nuestra <strong>vida</strong> cotidiana o somos<br />
<strong>de</strong>sterrados <strong>de</strong>l mundo <strong>en</strong> que estamos obligados a habitar. De ahí <strong>la</strong> adaptación; <strong>de</strong> ahí, <strong>la</strong> necesidad<br />
<strong>de</strong> integración aunque no fuere más que para subsistir.<br />
LAS NUEVAS TECNOLOGÍAS FORMAN PARTE DE NUESTRA CULTURA<br />
Cada cultura <strong>con</strong>stituye una parce<strong>la</strong> <strong>de</strong>l patrimonio <strong>de</strong> <strong>lo</strong>s grupos humanos y supone <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />
i<strong>de</strong>as, va<strong>lo</strong>res y unos l<strong>en</strong>guajes que asum<strong>en</strong> el papel <strong>de</strong> instrum<strong>en</strong>tos para <strong>la</strong> comunicación (De<br />
Pab<strong>lo</strong>s, 1996) y amparo <strong>de</strong>l ser humano indig<strong>en</strong>te y necesitado <strong>de</strong>s<strong>de</strong> su nacimi<strong>en</strong>to.<br />
Cuando Quintanil<strong>la</strong> (1992:2), se refiere a <strong>la</strong> cultura <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral <strong>lo</strong> hace <strong>en</strong> <strong>lo</strong>s sigui<strong>en</strong>tes términos: "el<br />
<strong>con</strong>junto <strong>de</strong> repres<strong>en</strong>taciones, reg<strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>de</strong> <strong>con</strong>ducta, i<strong>de</strong>as, va<strong>lo</strong>res, formas <strong>de</strong> comunicación y pautas<br />
<strong>de</strong> comportami<strong>en</strong>to apr<strong>en</strong>didas (no innatas) que caracterizan a un grupo social". Se trata <strong>de</strong> un<br />
<strong>con</strong>cepto <strong>de</strong> cultura, distinto al clásico, c<strong>en</strong>trado no tanto <strong>en</strong> <strong>lo</strong>s productos i<strong>de</strong>ológicos <strong>de</strong>l<br />
p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to, cuanto <strong>en</strong> <strong>lo</strong>s resultados técnicos <strong>de</strong> <strong>la</strong> razón y <strong>la</strong> ing<strong>en</strong>iería creativa.<br />
Quiero reparar <strong>en</strong> una señal que me parece transc<strong>en</strong>d<strong>en</strong>tal: existe una pluralidad inm<strong>en</strong>sa <strong>de</strong> culturas<br />
<strong>en</strong> el mundo; más todavía, aunque se registr<strong>en</strong> <strong>la</strong> diversidad <strong>de</strong> expresiones culturales d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> una<br />
y misma sociedad, no obstante, <strong>en</strong> todas esas manifestaciones aparece una característica compartida<br />
urbi et orbe: <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción a <strong>la</strong> tecno<strong>lo</strong>gía, todos <strong>lo</strong>s grupos ext<strong>en</strong>sos o pequeños, ricos o pobres, <strong>de</strong>l<br />
norte o <strong>de</strong>l sur, todos compart<strong>en</strong> <strong>lo</strong>s mismos sistemas tecnológicos; prueba <strong>de</strong> el<strong>lo</strong> será el<br />
<strong>la</strong>nzami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el mes <strong>de</strong> Junio <strong>de</strong> 1998, a esca<strong>la</strong> mundial, <strong>de</strong>l programa <strong>de</strong> "software" que <strong>con</strong> el<br />
nombre <strong>de</strong> Windows 98, se <strong>con</strong>vertirá <strong>en</strong> poco tiempo <strong>en</strong> <strong>la</strong> pauta universal <strong>de</strong> <strong>lo</strong>s ci<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><br />
mil<strong>lo</strong>nes <strong>de</strong> microord<strong>en</strong>adores. Cualquier cultura se homog<strong>en</strong>eiza o se universaliza, <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong><br />
cómo se mire, ante <strong><strong>la</strong>s</strong> NTI. La técno<strong>lo</strong>gía está <strong>con</strong>duci<strong>en</strong>do a <strong>la</strong> <strong>de</strong>saparición <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> id<strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s<br />
culturales, triste tributo, <strong>en</strong>tre otros, a <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong> <strong>lo</strong>s tiempos históricos actuales.<br />
http://tecno<strong>lo</strong>giaedu.us.es/revistaslibros/pavon2.html<br />
16/06/2002
5<br />
Página 3 <strong>de</strong> 6<br />
Lo que no admite cuestonami<strong>en</strong>to alguno es que <strong>la</strong> irrupción <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> nuevas tecno<strong>lo</strong>gías, induce a<br />
cambios radicales <strong>en</strong> <strong>la</strong> sociedad, que modifican <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>con</strong>diciones <strong>de</strong> trabajo, va<strong>lo</strong>res y el perfil sociocultural.<br />
No se trata <strong>de</strong> una subcultura, sino <strong>de</strong> una gran cultura, ya que sobre <strong><strong>la</strong>s</strong> NTI <strong>de</strong>scansa <strong>la</strong><br />
información, <strong>la</strong> e<strong>con</strong>omía, <strong>la</strong> política, <strong>la</strong> socio<strong>lo</strong>gía <strong>de</strong> <strong>lo</strong>s pueb<strong>lo</strong>s… El<strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>con</strong>forman una fi<strong>lo</strong>sofía<br />
<strong>de</strong>l mundo pres<strong>en</strong>te fuera <strong>de</strong> <strong>la</strong> cual no hay salvación, es <strong>de</strong>cir, no se abr<strong>en</strong> espacios para s<strong>en</strong>tarse a<br />
<strong>la</strong> mesa <strong>de</strong>l progreso y <strong>la</strong> ci<strong>en</strong>cia. En todo caso, po<strong>de</strong>mos <strong>de</strong>cir que <strong><strong>la</strong>s</strong> nuevas técnicas están<br />
<strong>con</strong>figurando una manera <strong>de</strong> ser, hacer y p<strong>en</strong>sar caracterizadas por <strong>la</strong> impronta tecnológica,<br />
supeditada a unos avances que Quintanil<strong>la</strong> (1992:5) <strong>en</strong>cumbra a <strong>la</strong> p<strong>la</strong>taforma i<strong>de</strong>al <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> re<strong>la</strong>ciones<br />
sociales y al "metro" <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>con</strong>dcuta: <strong><strong>la</strong>s</strong> NTI <strong>con</strong>forman "<strong>la</strong> parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> cultura <strong>de</strong> un grupo social<br />
formada por <strong><strong>la</strong>s</strong> repres<strong>en</strong>taciones, reg<strong><strong>la</strong>s</strong>, i<strong>de</strong>as, va<strong>lo</strong>res, sistemas <strong>de</strong> comunicación y pautas <strong>de</strong><br />
comportami<strong>en</strong>to que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que ver <strong>con</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> re<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> <strong>lo</strong>s miembros <strong>de</strong> ese grupo <strong>con</strong> <strong>lo</strong>s<br />
sistemas tecnológicos."<br />
Los progresos tecnológicos se han incrustado <strong>de</strong> tal modo <strong>en</strong> <strong>la</strong> cultura <strong>de</strong> <strong>lo</strong>s países que se han<br />
<strong>con</strong>vertido <strong>en</strong> una "<strong>con</strong>ditio sine qua non" <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrol<strong>lo</strong>. Condición e indicador juntos, <strong><strong>la</strong>s</strong> NTI se<br />
dan <strong>la</strong> mano <strong>de</strong> amigos y socios <strong>en</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> socieda<strong>de</strong>s industrializadas y/o <strong>en</strong> <strong>la</strong> investigación punta <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
racionalidad creativa. Parale<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te el l<strong>la</strong>mado tercer mundo carece <strong>de</strong> ve<strong>la</strong> <strong>en</strong> este <strong>en</strong>tierro, por <strong>lo</strong><br />
que no saldrá <strong>de</strong>l retraso <strong>en</strong>démico mi<strong>en</strong>tras no incorpore <strong>con</strong> g<strong>en</strong>erosidad <strong>lo</strong>s hábitos y <strong><strong>la</strong>s</strong> técnicas<br />
<strong>de</strong> <strong>lo</strong>s nuevos esti<strong>lo</strong> <strong>de</strong> progreso. ¿Cuál sería <strong>la</strong> a<strong>de</strong>cuada cultura tecnológica que <strong>de</strong>beríamos<br />
pot<strong>en</strong>ciar <strong>en</strong> <strong>la</strong> Formación Perman<strong>en</strong>te.? Porque <strong>la</strong> cuestión no se limita a <strong>la</strong> educación esco<strong>la</strong>r, esto<br />
es, al <strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>lo</strong>s niños, sino que ha <strong>de</strong> ext<strong>en</strong><strong>de</strong>rse a todo ciudadano <strong>en</strong> todo mom<strong>en</strong>to, o<br />
sea, a <strong>lo</strong> <strong><strong>la</strong>rgo</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>vida</strong>. Al tratar <strong>de</strong> respon<strong>de</strong>r <strong>la</strong> interrogante, hemos <strong>de</strong> partir <strong>de</strong>l <strong>con</strong>texto cultural<br />
<strong>con</strong>creto ya que el índice <strong>de</strong> aspiraciones, proyectos, ilusiones, metas a <strong>con</strong>seguir, s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong>l<br />
<strong>lo</strong>gro… vehicu<strong>la</strong>rá <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nificación <strong>de</strong>l <strong>con</strong>junto <strong>de</strong> <strong>con</strong>ocimi<strong>en</strong>tos, experi<strong>en</strong>cias, acti<strong>vida</strong><strong>de</strong>s,<br />
actitu<strong>de</strong>s, <strong>de</strong>strezas, va<strong>lo</strong>res y normas <strong>de</strong>seables. La tarea se empeña <strong>en</strong> dar alcance a <strong>la</strong> autonomía y<br />
felicidad <strong>de</strong>l hombre mo<strong>de</strong>rno, sin ignorar <strong>lo</strong>s riesgos y servidumbres que <strong>con</strong>lleva el tecnicismo<br />
"más allá <strong>de</strong> <strong>lo</strong>s límites <strong>de</strong>l crecimi<strong>en</strong>to" (Meadows, M. y otros, 1992). A partir <strong>de</strong> <strong>lo</strong>s posibles<br />
efectos ilimitados, se hace más precisa y necesaria <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia "pedagógica" <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación.<br />
Des<strong>de</strong> <strong>la</strong> perspectiva educativa po<strong>de</strong>mos aportar i<strong>de</strong>as y soluciones al problema <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>con</strong>tinua puesta<br />
al día <strong>en</strong> el uso y aplicación <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> nuevas tecno<strong>lo</strong>gías, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do pres<strong>en</strong>te <strong><strong>la</strong>s</strong> l<strong>la</strong>madas <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong><br />
<strong><strong>la</strong>s</strong> ci<strong>en</strong>cias auxiliares como <strong>la</strong> psioc<strong>lo</strong>gía, <strong>la</strong> socio<strong>lo</strong>gía, <strong>la</strong> ética… etc. Es cierto que <strong>lo</strong>s progresos <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> ci<strong>en</strong>cia rec<strong>la</strong>man <strong>la</strong> educación <strong>en</strong> <strong>con</strong>tra <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> actitu<strong>de</strong>s <strong>de</strong> brazos cruzados o <strong>la</strong> mirada <strong>de</strong>l que se<br />
hace el <strong>de</strong>spistado. Ante <strong>la</strong> r<strong>en</strong>ovación cuasibelicosa <strong>de</strong>l tecnicismo reflexiona <strong>con</strong> perspicaz<br />
observación Quiroz (1997:31): "estamos inmersos <strong>en</strong> una cultura audiovisual que obliga a <strong><strong>la</strong>s</strong><br />
instituciones educativas a reflexionar sobre <strong>la</strong> vali<strong>de</strong>z actual <strong>de</strong> sus <strong>con</strong>cepciones didácticas y sobre<br />
<strong>la</strong> funcionalidad <strong>de</strong> sus proyectos". Ese será el reto <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación, prestar at<strong>en</strong>ción al riesgo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
intoxicación tecnológica.<br />
La Formación Continuada invoca el <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> nuevas i<strong>de</strong>as, <strong>la</strong> r<strong>en</strong>ovación <strong>de</strong>l p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to y<br />
<strong><strong>la</strong>s</strong> cre<strong>en</strong>cias obsoletas <strong>en</strong>tre <strong><strong>la</strong>s</strong> que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra el manejo <strong>de</strong> <strong>la</strong> NTI. Se adornan <strong>de</strong> un manejo fácil<br />
y, sobre todo, simbolizan un po<strong>de</strong>r inm<strong>en</strong>so sobre <strong>lo</strong>s grupos y <strong>lo</strong>s individuos: dada su p<strong><strong>la</strong>s</strong>ticidad y<br />
versatilidad, <strong>la</strong> influ<strong>en</strong>cia repres<strong>en</strong>ta un forum transnacional <strong>con</strong> unas repercusiones formativas o<br />
<strong>de</strong>formativas <strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación int<strong>en</strong>siva o ext<strong>en</strong>siva que se preste.<br />
POSIBILIDADES DE LAS NUEVAS TECNOLOGÍAS EN LA EDUCACIÓN PERMANENTE<br />
De <strong><strong>la</strong>s</strong> posibles opciones recurr<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>lo</strong>s recursos técnicos <strong>en</strong> cualquier ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>vida</strong> hemos<br />
hab<strong>la</strong>do <strong>en</strong> párrafos anteriones, bi<strong>en</strong> es verdad, sin especificar <strong>lo</strong>s <strong>lo</strong>gros <strong>en</strong> <strong>la</strong> e<strong>con</strong>omía, <strong>la</strong> empresa,<br />
el bi<strong>en</strong>estar social… En este apartado só<strong>lo</strong> <strong>de</strong>seamos <strong>de</strong>t<strong>en</strong>ernos <strong>en</strong> <strong>la</strong> topo<strong>lo</strong>gía <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación,<br />
c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> nuestro interés profesional. A modo <strong>de</strong> síntesis, como señal <strong>de</strong>l camino a recorrer,<br />
<strong>de</strong>sgranamos algunas directrices o metas hacia <strong><strong>la</strong>s</strong> que ha <strong>de</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>r el educador <strong>con</strong> y <strong>en</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>Nuevas</strong><br />
Tecno<strong>lo</strong>gías, al tiempo que retintamos algunos <strong>de</strong> <strong>lo</strong>s peligros originados <strong>en</strong> el uso y abuso irracional<br />
<strong>de</strong>l mundo ap<strong>en</strong>as abarcable <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> tecno<strong>lo</strong>gías.<br />
http://tecno<strong>lo</strong>giaedu.us.es/revistaslibros/pavon2.html<br />
16/06/2002
5<br />
Página 4 <strong>de</strong> 6<br />
- Facilitación <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunicación. Mediante el proceso <strong>de</strong> comunicación proponemos y<br />
<strong>con</strong>frontamos nuestros saberes <strong>con</strong> <strong>lo</strong>s <strong>de</strong> <strong>lo</strong>s <strong>de</strong>más (Hernán, 1997). Es un hecho que el hombre só<strong>lo</strong><br />
compr<strong>en</strong><strong>de</strong> (y apr<strong>en</strong><strong>de</strong>) <strong>en</strong> <strong>la</strong> medida <strong>en</strong> que sea capaz <strong>de</strong> expresarse y pueda hacer que sus<br />
inter<strong>lo</strong>cutores <strong>en</strong>ti<strong>en</strong>dan <strong>lo</strong> que afirma. En toda comunicación hay un l<strong>en</strong>guaje común. En este caso,<br />
se comparte el medio, el instrum<strong>en</strong>to que canaliza el estímu<strong>lo</strong>.<br />
A nivel personal <strong>la</strong> comunicación sirve para satisfacer necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l "yo", nos permite expresar<br />
i<strong>de</strong>as, compartir experi<strong>en</strong>cias, exteriorizar s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>tos…. En <strong>la</strong> sociedad don<strong>de</strong> nos ha tocado vivir,<br />
<strong>la</strong> información, que viaja vehículizada a través <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> nuevas tecno<strong>lo</strong>gías, estimu<strong>la</strong> <strong>la</strong> interacción <strong>con</strong><br />
<strong>lo</strong>s otros, el trabajo <strong>en</strong> equipo y el funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l grupo. El intercambio <strong>de</strong> puntos <strong>de</strong> vista<br />
acelera no só<strong>lo</strong> <strong>la</strong> <strong>con</strong>strucción colectiva <strong>de</strong> <strong>con</strong>ocimi<strong>en</strong>tos, sino también el <strong>en</strong>riquecimi<strong>en</strong>to y<br />
maduración <strong>de</strong> <strong>la</strong> persona.<br />
- G<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> actitu<strong>de</strong>s positivas hacia nuevos apr<strong>en</strong>dizajes. Los niños <strong>de</strong> hoy crec<strong>en</strong> <strong>en</strong> un<br />
ambi<strong>en</strong>te marcadam<strong>en</strong>te dominado por <strong>la</strong> ve<strong>lo</strong>cidad y no son <strong>con</strong>sci<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> haber hecho algún<br />
esfuerzo por ajustarse a <strong><strong>la</strong>s</strong> variaciones tecnológicas. A <strong>lo</strong>s adultos <strong>la</strong> revolución electrónica nos<br />
sorpr<strong>en</strong>dió y t<strong>en</strong>emos que sufrir una adaptación sorpresiva a <strong><strong>la</strong>s</strong> gran<strong>de</strong>s innovaciones <strong>de</strong>l último 4º<br />
<strong>de</strong> sig<strong>lo</strong> y <strong><strong>la</strong>s</strong> que están por v<strong>en</strong>ir <strong>en</strong> el tercer mil<strong>en</strong>io. Pero a nivel <strong>de</strong> usuario g<strong>en</strong>eral el ord<strong>en</strong>ador,<br />
<strong><strong>la</strong>s</strong> re<strong>de</strong>s, Internet, <strong>la</strong> TV digital, <strong><strong>la</strong>s</strong> vi<strong>de</strong>ore<strong>la</strong>ciones por no poner más que algunos ejemp<strong>lo</strong>s,<br />
provocan susto al que no está d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>la</strong> jerga, aunque <strong>en</strong> el fondo <strong>con</strong>v<strong>en</strong>imos <strong>en</strong> <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong><br />
hacer<strong>la</strong> asequible. Por otro <strong>la</strong>do, su utilización implica un proceso mecánico <strong>de</strong> repetición que<br />
fácilm<strong>en</strong>te termina asumiéndose. Así pues, <strong>con</strong>seguido el manejo nos permite t<strong>en</strong>er acceso a tal<br />
cantidad <strong>de</strong> información que el interés y <strong>la</strong> profundización por <strong>lo</strong>s más variados temas se si<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
altam<strong>en</strong>te estimu<strong>la</strong>dos. No obstante, el educador ha <strong>de</strong> estar at<strong>en</strong>to a <strong>la</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia: <strong><strong>la</strong>s</strong> nuevas<br />
técnicas, particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> TV induce a <strong>la</strong> adicción, a tal extremo que el niño medio español gasta<br />
más tiempo <strong>de</strong><strong>la</strong>nte <strong>de</strong>l televisor que <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>. (Cari<strong>de</strong>, J. A. 1998).<br />
- Estímu<strong>lo</strong> <strong>de</strong>l análisis y el s<strong>en</strong>tido crítico: Ningún m<strong>en</strong>saje, ninguna <strong>con</strong>dcuta es inoc<strong>en</strong>te;<br />
tampoco <strong><strong>la</strong>s</strong> emisiones <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> nuevas técnicas. Absortos, mediatizados por <strong>lo</strong>s instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><br />
comunicación <strong>de</strong> masas, más <strong>de</strong> uno pue<strong>de</strong> s<strong>en</strong>tir <strong>la</strong> t<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> creer que <strong><strong>la</strong>s</strong> imág<strong>en</strong>es, <strong>la</strong><br />
información o el p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to g<strong>en</strong>erado por un procedimi<strong>en</strong>to mecánico (<strong>la</strong> cámara, <strong>la</strong> radio, el<br />
teletipo, el hi<strong>lo</strong> icrofçilmico… etc.) ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong> cualidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> objeti<strong>vida</strong>d y copian <strong>con</strong> toda fi<strong>de</strong>lidad <strong>la</strong><br />
realidad que repres<strong>en</strong>tan. Eso no es cierto, <strong>lo</strong>s medios audiovisuales son <strong>con</strong>structos y<br />
repres<strong>en</strong>taciones <strong>de</strong> <strong>lo</strong> que nos ro<strong>de</strong>a, más que simples reflejos <strong>de</strong>l <strong>en</strong>torno; <strong>de</strong> tal manera que para<br />
<strong>de</strong>scifrar sus m<strong>en</strong>sajes y compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r<strong>lo</strong>s, es necesario estar familiarizado <strong>con</strong> unos <strong>con</strong>ocimi<strong>en</strong>tos y<br />
disponer <strong>de</strong> <strong>la</strong> metodo<strong>lo</strong>gía <strong>de</strong> análisis a<strong>de</strong>cuada, que permita extraer <strong><strong>la</strong>s</strong> significaciones <strong>de</strong> cualquier<br />
obra. Las formas <strong>de</strong> repres<strong>en</strong>tación audiovisual, son productos culturales, que reflejan <strong>la</strong> visión <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
sociedad <strong>de</strong>l mom<strong>en</strong>to y no únicam<strong>en</strong>te simples formas <strong>de</strong> <strong>en</strong>tret<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to y <strong>de</strong> diversión. No pue<strong>de</strong><br />
ignorarse que el soporte <strong>de</strong> <strong>lo</strong>s medios <strong>de</strong> comunicación resi<strong>de</strong> <strong>en</strong> una <strong>con</strong>cepción empresarial don<strong>de</strong><br />
el primer hito no es <strong>la</strong> información ing<strong>en</strong>ua, sino el hace dineros. Todo el trabajo mediatizado por <strong>la</strong><br />
tecno<strong>lo</strong>gía está supeditado a <strong>la</strong> estructura industrial. De aquí, <strong>en</strong> bu<strong>en</strong>a lógica, se <strong>con</strong>cluye que <strong>la</strong><br />
educación ti<strong>en</strong>e el camino <strong>de</strong>l apr<strong>en</strong>dizaje y <strong>la</strong> revisión críticos.<br />
- Capacidad <strong>de</strong> imaginación y creati<strong>vida</strong>d fr<strong>en</strong>te al <strong>con</strong>sumo. Mi<strong>en</strong>tras que <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong><br />
m<strong>en</strong>sajes que pue<strong>de</strong> recibir una persona se multiplica <strong>de</strong> una forma vertiginosa, cuando cada día<br />
aum<strong>en</strong>ta imprevisiblem<strong>en</strong>te el número <strong>de</strong> sujetos dispuestos a escuchar y <strong>con</strong>temp<strong>la</strong>r <strong>lo</strong>s productos<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> técnica, son bastante reducidos <strong>lo</strong>s que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> el privilegio <strong>de</strong> expresarse y crear. Actualm<strong>en</strong>te,<br />
que vivimos <strong>en</strong> <strong>de</strong>mocracia y <strong>la</strong> participación <strong>en</strong> <strong>la</strong> colecti<strong>vida</strong>d es <strong>de</strong>seable, <strong>la</strong> educación <strong>en</strong> nuevas<br />
tecno<strong>lo</strong>gías nos <strong>de</strong>be preparar para que <strong>la</strong> información se reciba no como punto <strong>de</strong> llegada, sino<br />
como raya <strong>de</strong> partida para el <strong>de</strong>sarrol<strong>lo</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> creati<strong>vida</strong>d: ser productor <strong>de</strong> i<strong>de</strong>as, transmitir<br />
s<strong>en</strong>saciones y visiones <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> cosas, atreverse a <strong>la</strong> av<strong>en</strong>tura <strong>de</strong> <strong>la</strong> experim<strong>en</strong>tación, t<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> propia<br />
repres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong> realidad y comunicarse utilizando otras formas y l<strong>en</strong>guajes es uno <strong>de</strong> <strong>lo</strong>s<br />
posibles méritos <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> NTI. El f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>con</strong>formar un aparateje cómodo para el amnejo y emitir<br />
un m<strong>en</strong>saje dirigido prefer<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te a <strong>lo</strong>s s<strong>en</strong>tidos, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>t <strong>la</strong> vista y el oído, <strong>con</strong>tribuye a<br />
http://tecno<strong>lo</strong>giaedu.us.es/revistaslibros/pavon2.html<br />
16/06/2002
5<br />
Página 5 <strong>de</strong> 6<br />
g<strong>en</strong>erar <strong>la</strong> pasi<strong>vida</strong>d y el <strong>con</strong>sumo. La opción po<strong>la</strong>rizada <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación no es otra que: o crear y<br />
revisar o gastar y <strong>con</strong>sumir. Al educador no le cabe más que una alternativa.<br />
- Reg<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> <strong>la</strong> innovación educativa. Sabemos que el cambio educativo no es algo<br />
reductible a meras alteraciones externas <strong>de</strong> ciertas <strong>con</strong>ducta, ni se limita al simple uso <strong>de</strong> métodos,<br />
acti<strong>vida</strong><strong>de</strong>s, medios o tecno<strong>lo</strong>gías <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza. No obstante, <strong><strong>la</strong>s</strong> nuevas tecno<strong>lo</strong>gías pued<strong>en</strong> ser<br />
elem<strong>en</strong>tos facilitadores <strong>de</strong> <strong>lo</strong>s procesos que se dan <strong>en</strong> el apr<strong>en</strong>dizaje a cualquier edad, <strong>con</strong> sus<br />
m<strong>en</strong>sajes actuales y atractivos, sus l<strong>en</strong>guajes y técnicas que dinamizan y <strong>en</strong>riquec<strong>en</strong> <strong>la</strong> práctica<br />
educativa.<br />
Aunque algunos autores como Escu<strong>de</strong>ro (1995), Zabalza (1994), Cabero (1995)…, sosti<strong>en</strong><strong>en</strong> que <strong>la</strong><br />
finalidad real <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> nuevas tecno<strong>lo</strong>gías es propiciar una <strong>en</strong>señanza innovadora, estas ti<strong>en</strong>d<strong>en</strong> a<br />
legitimar <strong>la</strong> cultura que transmit<strong>en</strong> y a <strong>con</strong>vertirse el<strong><strong>la</strong>s</strong> mismas <strong>en</strong> m<strong>en</strong>saje cultural, haci<strong>en</strong>do cierta<br />
<strong>la</strong> frase <strong>de</strong> Mc Luhan "el medio es el m<strong>en</strong>saje".<br />
Por todo el<strong>lo</strong>, creemos que <strong>con</strong> el uso racional y <strong>la</strong> educación <strong>en</strong> y <strong>con</strong> nuevas tecno<strong>lo</strong>gías po<strong>de</strong>mos<br />
formar, ser personas más críticas y capaces <strong>de</strong>:<br />
• Autoelimitar el <strong>con</strong>sumo <strong>de</strong> medios.<br />
• Fundam<strong>en</strong>tar gustos, prefer<strong>en</strong>cias y necesida<strong>de</strong>s.<br />
• Contro<strong>la</strong>r el po<strong>de</strong>r manipu<strong>la</strong>dor <strong>de</strong> <strong>lo</strong>s medios.<br />
• Obrar <strong>de</strong> manera activa a <strong>lo</strong> <strong><strong>la</strong>rgo</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>vida</strong>.<br />
• Participar activam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el proceso social.<br />
REFERENCIAS BIBLIOGRÁFICAS<br />
AGUADED, J.I. (1993), Comunicación audiovisual, Huelva, Grupo Pedagógico<br />
Andaluz "Pr<strong>en</strong>sa y Educación".<br />
CABERO, J. (1995), "Medios audiovisuales y nuevas tecno<strong>lo</strong>gías <strong>de</strong> <strong>la</strong> información y<br />
comunicación <strong>en</strong> el <strong>con</strong>texto hispano", <strong>en</strong> Agua<strong>de</strong>d,J.I. y Cabero, J (dirs) Educación y<br />
Medios <strong>de</strong> Comunicación <strong>en</strong> el <strong>con</strong>texto iberoamericano (pp,49-69), Huelva,<br />
Universidad Internacional <strong>de</strong> Andalucía, Se<strong>de</strong> Iberoamericana <strong>de</strong> <strong>la</strong> Rábida.<br />
DE PABLOS, J. (1996), Tecno<strong>lo</strong>gía y Educación. Barce<strong>lo</strong>na, Ce<strong>de</strong>cs.<br />
ESCUDERO, J.M. (1995). La integración <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> nuevas tecno<strong>lo</strong>gías <strong>en</strong> el curriculum y<br />
el sistema esco<strong>la</strong>r. En Rodriguez, J.L. y Sá<strong>en</strong>z, O. Tecno<strong>lo</strong>gía Educativa. <strong>Nuevas</strong><br />
tecno<strong>lo</strong>gías aplicadas a <strong>la</strong> educación, (pp 397-412)<br />
FANDOS, M. (1995). "La revolución <strong>de</strong>l silicio: `infordomésticos´ y educación." En<br />
Agua<strong>de</strong>d, J.I. y Cabero, J. (dirs) Educación y Medios <strong>de</strong> Comunicación <strong>en</strong> el <strong>con</strong>texto<br />
iberoamericano (pp 213-226). Huelva, Universidad Internacional <strong>de</strong> Andalucía, Se<strong>de</strong><br />
Iberoamericana <strong>de</strong> <strong>la</strong> Rábida.<br />
HERNÁN, J. (1997)."Hacia una cultura comunicativa". Comunicar , 8. 17-24.<br />
QUINTANILLA, M.A. (1992). "Educación y cultura tecnológica". En X Congreso<br />
Nacional <strong>de</strong> Pedagogía. Educación intercultural <strong>en</strong> <strong>la</strong> perspectiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> Europa Unida.<br />
Vol. III, Sa<strong>la</strong>manca, 977-986.<br />
http://tecno<strong>lo</strong>giaedu.us.es/revistaslibros/pavon2.html<br />
16/06/2002
5<br />
Página 6 <strong>de</strong> 6<br />
QUIROZ, M. (1997). "Propuestas para <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong> comunicación". Comunicar, 8,<br />
31-37.<br />
ZABALZA, M. A. (1994)." Diseño <strong>de</strong> medios para <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza". En Varios: Medios <strong>de</strong><br />
Comunicación, Recursos y Materiales para <strong>la</strong> Mejor Educativa. Secretariado <strong>de</strong><br />
recursos Audiovisuales y <strong>Nuevas</strong> Tecno<strong>lo</strong>gías, Universidad <strong>de</strong> Sevil<strong>la</strong>.<br />
http://tecno<strong>lo</strong>giaedu.us.es/revistaslibros/pavon2.html<br />
16/06/2002