24.12.2014 Views

Aspectos tecnicos y legales del manejo de lodos en Mexico

Aspectos tecnicos y legales del manejo de lodos en Mexico

Aspectos tecnicos y legales del manejo de lodos en Mexico

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

TALLER SOBRE MANEJO Y APROVECHAMIENTO DE <br />

LODOS PROVENIENTES DE PLANTAS DE <br />

TRATAMIENTO <br />

ASPECTOS TÉCNICOS Y LEGALES DEL <br />

MANEJO DE LODOS EN MÉXICO <br />

ING. ENRIQUE MEJÍA MARAVILLA


ASPECTOS TÉCNICOS Y LEGALES DEL MANEJO DE <br />

LODOS EN MÉXICO <br />

Legislación Fe<strong>de</strong>ral <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>de</strong>scargas <strong>de</strong> <br />

aguas residuales y biosólidos. <br />

Panorámica <strong>de</strong> los sistemas <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to y la <br />

g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> <strong>lodos</strong> <strong>en</strong> México. <br />

Situación <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>manejo</strong> <strong>de</strong> biosólidos <strong>en</strong> México.


P R O D D E R Y PROSANEAR<br />

Ley Fe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong> Derechos <br />

EsFmulos <br />

Sanciones Fiscales <br />

P A S<br />

Aprovechami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> biósolidos <br />

Consejos <strong>de</strong> Cu<strong>en</strong>ca <br />

REÚSO Concertación DE <br />

AGUA<br />

RESIDUAL<br />

Oportunidad <strong>de</strong><br />

Negocios<br />

P R O M A G U A<br />

Ley <strong>de</strong> Aguas Nacionales <br />

Declaratorias <br />

Sanciones <br />

AdministraNvas <br />

A P A Z U y FONDO CONCURSABLE<br />

NORMAS SEMARNAT <br />

NOM-­‐001, NOM-­‐002, NOM-­‐003, NOM-­‐004, PNOM-­‐005 y NOM-­‐052 <br />

NORMAS CONAGUA NOM-­‐014 y NOM-­‐015


Descargas <strong>de</strong> aguas residuales industriales que cumpl<strong>en</strong> con <br />

la NOM-­‐001-­‐SEMARNAT-­‐1996. <br />

Industria tex>l <br />

Industria <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos


Difer<strong>en</strong>tes capacida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> auto<strong>de</strong>puración <strong>de</strong> contaminantes <br />

DBO = 75 mg/l y caudal = 100 l/s <br />

Oxíg<strong>en</strong>o > 6 mg/l <br />

Oxíg<strong>en</strong>o 4 mg/l <br />

Oxíg<strong>en</strong>o < 2 mg/l <br />

Caudal = 40 000 L/s <br />

DBO = 3 mg/L <br />

2 500 L/s <br />

DBO = 15 mg/L <br />

400 L/s <br />

DBO = 60 mg/L <br />

La AnNgua, Ver. Cazones, Ver. San Juan, Qro.


1 <br />

10 <br />

Número <strong>de</strong> plantas <br />

172 <br />

1,650 <br />

PRIMARIAS <br />

SECUNDARIAS <br />

INVENTARIO DE PLANTAS DE TRATAMIENTO DE AGUAS <br />

RESIDUALES MUNICIPALES 2008 <br />

TERCIARIAS <br />

NO ESPECIFICADAS


Gasto L/s <br />

50 <br />

4,373 <br />

11,117 <br />

68,098 <br />

INVENTARIO DE PLANTAS DE TRATAMIENTO DE AGUAS <br />

RESIDUALES MUNICIPALES 2008 <br />

PRIMARIAS <br />

SECUNDARIAS <br />

TERCIARIAS <br />

NO ESPECIFICADAS


183 <br />

Número <strong>de</strong> plantas <br />

66 <br />

648 <br />

1,185 <br />

PRIMARIAS <br />

SECUNDARIAS <br />

INVENTARIO DE PLANTAS DE TRATAMIENTO <br />

DE AGUAS RESIDUALES INDUSTRIALES 2008 <br />

TERCIARIAS <br />

NO ESPECIFICADAS


Gasto L/s <br />

4,373 <br />

826 <br />

12,246 <br />

17,622 <br />

INVENTARIO DE PLANTAS DE TRATAMIENTO DE AGUAS <br />

RESIDUALES INDUSTRIALES 2008 <br />

PRIMARIAS <br />

SECUNDARIAS <br />

TERCIARIAS <br />

NO ESPECIFICADAS


EsNmación <strong><strong>de</strong>l</strong> volum<strong>en</strong> g<strong>en</strong>erado <strong>de</strong> <strong>lodos</strong> <br />

subproducto <strong><strong>de</strong>l</strong> tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> aguas residuales <br />

Uno <strong>de</strong> los factores a consi<strong>de</strong>rar <strong>en</strong> el tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <br />

aguas residuales es el relacionado con el tratami<strong>en</strong>to y <br />

disposición <strong>de</strong> <strong>lodos</strong> subproducto <strong><strong>de</strong>l</strong> tratami<strong>en</strong>to, <strong>de</strong> las <br />

aguas residuales, ya que su costo pue<strong>de</strong> repres<strong>en</strong>tar <br />

hasta un 50% <strong><strong>de</strong>l</strong> valor total <strong>de</strong> la construcción, <br />

operación y mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las instalaciones. <br />

Agua residual domés>ca con><strong>en</strong>e: <br />

• 0.10% sólidos <br />

• 99.9% agua


EsNmación <strong><strong>de</strong>l</strong> volum<strong>en</strong> g<strong>en</strong>erado <strong>de</strong> <strong>lodos</strong> <br />

subproducto <strong><strong>de</strong>l</strong> tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> aguas residuales <br />

Los <strong>lodos</strong> crudos ><strong>en</strong><strong>en</strong> un bajo cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> sólidos y un <br />

alto cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> humedad (agua). <br />

Los obje>vos principales para su <strong>manejo</strong> y <br />

aprovechami<strong>en</strong>to consist<strong>en</strong>: <br />

• Conc<strong>en</strong>trar los sólidos removi<strong>en</strong>do el volum<strong>en</strong> máximo <br />

posible <strong>de</strong> agua; y <br />

• Reducir su cont<strong>en</strong>ido orgánico y <strong>de</strong> patóg<strong>en</strong>os para <br />

hacerlo inocuo.


EsNmación <strong><strong>de</strong>l</strong> volum<strong>en</strong> g<strong>en</strong>erado <strong>de</strong> <strong>lodos</strong> <br />

subproducto <strong><strong>de</strong>l</strong> tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> aguas residuales <br />

Para el tratami<strong>en</strong>to y disposición efici<strong>en</strong>te <strong>de</strong> los <strong>lodos</strong> <strong>de</strong> una planta <strong>de</strong> <br />

tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> aguas se requiere conocer las caracterís>cas: <br />

• <strong><strong>de</strong>l</strong> agua residual cruda, <br />

• <strong>de</strong> los sólidos y <br />

• <strong><strong>de</strong>l</strong> lodo por procesar. <br />

Así como: <br />

• la ap>tud <strong>de</strong> los difer<strong>en</strong>tes sistemas <strong>de</strong> procesami<strong>en</strong>to; y <br />

• la facilidad <strong>de</strong> acceso a las difer<strong>en</strong>tes opciones <strong>de</strong> disposición final.


Calidad <strong>de</strong> Vida


Disposición <strong><strong>de</strong>l</strong> papel sanitario


Disposición <strong>de</strong> residuos <strong>de</strong> comida


Eliminación <strong>de</strong> aguas residuales y pluviales <br />

Sistema <strong>de</strong> Alcantarillado Combinado (SAC) <br />

Las aguas residuales municipales y no municipales <br />

y las pluviales se <strong>de</strong>scargan al mismo sistema. <br />

Sistema <strong>de</strong> Alcantarillado Separado (SAS) <br />

Las aguas residuales municipales, no municipales y <br />

las pluviales se <strong>de</strong>scargan a dis>ntos sistemas.


Problemas causados por el SAC


Inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong><strong>de</strong>l</strong> sistema combinado <br />

• Riesgo <strong>de</strong> corrosión <strong><strong>de</strong>l</strong> sistema <strong>de</strong> alcantarillado y <strong>de</strong> las <br />

instalaciones <strong>en</strong> la planta <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to <br />

• Riesgo <strong>de</strong> explosiones <strong>en</strong> el sistema <strong>de</strong> alcantarillado <br />

• Exposición <strong>de</strong> los trabajadores a sustancias tóxicas y gases <br />

peligrosos <br />

• Interfer<strong>en</strong>cia e inhibición a los procesos <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to <br />

• Opciones limitadas o costosas para la disposición <strong>de</strong> <strong>lodos</strong> y <br />

biosólidos <br />

• Paso <strong>de</strong> sustancias tóxicas hacia aguas y bi<strong>en</strong>es y nacionales <br />

• Sobrecargas <strong>en</strong> can>dad y calidad a la planta <strong>de</strong> <br />

tratami<strong>en</strong>to (CSO) <br />

• Malos olores <strong>en</strong> zonas urbanas


Alcantarillado <strong>en</strong> Japón


La contaminación provi<strong>en</strong>e <strong>de</strong> las aguas residuales <br />

al comi<strong>en</strong>zo <strong>de</strong> las lluvias <br />

A pesar <strong>de</strong> haber poca <br />

can>dad, se <strong>en</strong>sucia <br />

Volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> agua <br />

Calidad <strong><strong>de</strong>l</strong> agua <br />

Inicio <strong>de</strong> <br />

precipitación <br />

Conforme aum<strong>en</strong>ta la <br />

can>dad <strong>de</strong> agua, es cada vez <br />

más limpia <br />

Fin <strong>de</strong> <br />

precipitación <br />

20


Mejoras <strong>en</strong> el SAC


Mejoras <strong>en</strong> el SAC<br />

Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> liberación <strong>de</strong> <strong>de</strong>sechos <br />

• Disposi>vo para recolección <strong>de</strong> grasas <br />

• Pantallas <strong>en</strong> estaciones <strong>de</strong> bombeo<br />

• Mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to con>nuo<br />

• Campaña por un Alcantarillado Limpio


Mejoras <strong><strong>de</strong>l</strong> SAC<br />

Antes <br />

Después <br />

Ríos <br />

PTAR <br />

Muro <strong>de</strong> guía <br />

Deflector <br />

Grasa e impurezas liberadas <br />

con las aguas pluviales <br />

Ríos <br />

PTAR <br />

Después <strong>de</strong> que la grasa y otras <br />

impurezas sean expulsadas por el <br />

mecanismo <strong>de</strong> recogida, las aguas <br />

pluviales son liberadas a los ríos <br />

La grasa atrapada y otras impurezas <br />

se eliminan <strong>en</strong> la planta


Mejora <strong><strong>de</strong>l</strong> SAC<br />

Antes<br />

Después (3Q) <br />

CSO Almac<strong>en</strong>ado<br />

Tiempo<br />

Tiempo


Mejora <strong><strong>de</strong>l</strong> SAC<br />

Antes<br />

Después <strong>de</strong> infiltración


Mejoras <strong>en</strong> el SAC<br />

Concepto SAS SAC <br />

Tratami<strong>en</strong>to <br />

secundario <br />

Antes <br />

Después <br />

605 608 647 <br />

Tratami<strong>en</strong>to primario 168 98 <br />

Alcantarillado pluvial <br />

185 <br />

Estación <strong>de</strong> bombeo 253 13 <br />

Total 790 1029 758 <br />

Carga contaminante (Kg/ha/año)


Cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> sólidos y humedad (agua) <strong>en</strong> función <strong>de</strong> los procesos aplicados <br />

Secu<strong>en</strong>cia Lodos crudos Lodos espesados Lodos secados <br />

Cont<strong>en</strong>ido <br />

<strong>de</strong> sólidos <br />

Cont<strong>en</strong>ido <br />

<strong>de</strong> agua <br />

0.5 – 5.0 % <br />

5,000 – 50,000 ppm <br />

2.0 – 15 % <br />

20,000 – 150,000 <br />

ppm <br />

15 – 50 % <br />

150,000 – 500,000 ppm <br />

99.5 – 95 % 98 – 85 % 85 – 50 % <br />

Procesos <br />

ipicos <br />

(1) Sedim<strong>en</strong>tación <br />

(2) Flotación <br />

(1) Por gravedad <br />

(2) Por flotación <br />

(1) Filtros <strong>de</strong> vacio <br />

(2) C<strong>en</strong>trifugación <br />

(3) Filtros a presión <br />

(4) Lechos <strong>de</strong> secado


EsNmación <strong><strong>de</strong>l</strong> volum<strong>en</strong> g<strong>en</strong>erado <strong>de</strong> <strong>lodos</strong> <br />

subproducto <strong><strong>de</strong>l</strong> tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> aguas residuales <br />

Programa Nacional Hídrico 2007 -­‐ 2012 <br />

Meta: Tratar el 60% <strong><strong>de</strong>l</strong> agua residual colectada. <br />

Suponi<strong>en</strong>do que el agua residual se tratara <br />

mediante un proceso secundario (biológico); y <br />

que el lodo producido fuera espesado, digerido y <br />

secado.


Tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> aguas residuales colectadas <br />

206 m 3 /s <br />

Valor al 2006 Meta 2007 -­‐2012 Meta al 2012 <br />

36.1% 23.9% 60% <br />

74.4 m 3 /s 49.2 m 3 /s 123.6 m 3 /s <br />

630,554 ton/año 426,682 ton/año 1’057,236 ton/año <br />

4’203,619 m 3 /año 2’844,547 m 3 /año 7’048,166 m 3 /año


Volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> lodo que equivale a ll<strong>en</strong>ar dos veces al año el <br />

Estadio Azteca hasta la altura <strong>de</strong> las lámparas o hasta su <br />

cúspi<strong>de</strong> a la Gran Pirámi<strong>de</strong> <strong>de</strong> Cholula.


LABORATORIOS ACREDITADOS EN LODOS EN MÉXICO <br />

(FUENTE: En>dad Mexicana <strong>de</strong> Acreditación, A. C.) <br />

Estado Muestreo Análisis Muestreo y <br />

Análisis <br />

Coahuila <br />

Distrito Fe<strong>de</strong>ral <br />

Estado <strong>de</strong> <br />

México <br />

Guanajuato 1 1 <br />

Jalisco 1 1 <br />

Nuevo León 1 3 2 <br />

Querétaro <br />

San Luis Potosí <br />

Subtotal 2 5 13 <br />

Total <br />

1 <br />

18 <br />

5 <br />

1 <br />

2 <br />

1


Biosólidos <br />

Son materiales orgánicos ricos <strong>en</strong> nutri<strong>en</strong>tes,<br />

removidos <strong>de</strong> los sólidos <strong>de</strong> las aguas negras, los<br />

cuales han sido estabilizados y cumple con un<br />

estricto criterio <strong>de</strong> calidad.


• En México: <br />

– 2/3 partes <strong><strong>de</strong>l</strong> territorio son áridas o semi-­‐áridas <br />

– 570,000 km 2 erosionados <br />

– Problemas <strong>de</strong> salinidad y sodicidad <strong>en</strong> 10% <strong>de</strong> <br />

suelos irrigados <br />

• Los <strong>lodos</strong>: <br />

– Reduc<strong>en</strong> el pot<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> <strong>de</strong>gradación y recuperan <br />

la capacidad produc>va <strong>de</strong> los suelos <br />

– Reduc<strong>en</strong> el consumo <strong>de</strong> fer>lizantes químicos <br />

– Ayudan a conservar las reservas <strong>de</strong> P <br />

– Increm<strong>en</strong>tan el r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> ciertos cul>vos


B<strong>en</strong>eficios <strong>de</strong> la materia orgánica <strong>en</strong> biosólidos <br />

aplicados <strong>en</strong> suelos <br />

• Mejora la estructura ssica <strong><strong>de</strong>l</strong> suelo <br />

• Evita la erosión <br />

• Increm<strong>en</strong>ta la ret<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> agua <br />

• Favorece el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> vegetación <br />

• Favorece el intercambio <strong>de</strong> aire a las raíces <strong>de</strong> las <br />

plantas <br />

• Increm<strong>en</strong>ta la capacidad <strong>de</strong> intercambio <strong>de</strong> <br />

nutri<strong>en</strong>tes planta -­‐ suelo <br />

• El crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las plantas es más vigoroso y <br />

disminuye el daño causado por insectos


Plantas <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to <strong><strong>de</strong>l</strong> Norte <strong>de</strong> México que g<strong>en</strong>eran biosólidos.<br />

Estado Plantas Gasto (L/s) Biosólidos <br />

(t/año) B.H. <br />

Biosólidos <br />

(t/año) B.S. <br />

Nuevo León 20 8,161 238,301 47,660 <br />

Chihuahua 5 3,652 106,638 21,328 <br />

Baja California 3 1,146 33,469 6,694 <br />

Tamaulipas 7 1,026 29,959 5,992 <br />

Sinaloa 3 843 24,616 4,923 <br />

Coahuila 5 570 16,644 3,329 <br />

Baja California Sur 7 541 15,797 3,159 <br />

Aguascali<strong>en</strong>tes 10 287 8,392 1,678 <br />

Durango 1 25 730 146 <br />

Zacatecas 1 2 58 12 <br />

Total 474,604 94,921


Calidad <strong>de</strong> los biosólidos <strong>de</strong> Chihuahua<br />

Muestreo <br />

Indicador <br />

bacteriológico <strong>de</strong> <br />

contaminación <br />

Coliformes <br />

fecales NMP/g <strong>en</strong> <br />

base seca <br />

Patóg<strong>en</strong>os <br />

Salmonella spp. <br />

NMP/g <strong>en</strong> base <br />

seca <br />

Parásitos <br />

Huevos <strong>de</strong> <br />

helminto/g <strong>en</strong> <br />

base seca <br />

Octubre 2004 15,000 ND 1 <br />

Abril 2004 352,000 57 0 <br />

Octubre 2003 24,000 150 0 <br />

Límite uso <br />

agrícola Clase C <br />

M<strong>en</strong>or <strong>de</strong> <br />

2,000,000 <br />

M<strong>en</strong>or <strong>de</strong> 300 <br />

M<strong>en</strong>or <strong>de</strong> 35


Calidad <strong>de</strong> los biosólidos <strong>de</strong> Chihuahua<br />

Metales <br />

pesados <br />

Febrero <br />

2001 <br />

Abril 2004 <br />

Octubre <br />

2004 <br />

Excel<strong>en</strong>tes <br />

Bu<strong>en</strong>os <br />

Cadmio 4.20 0.79 ND 39 85 <br />

Cromo 90.85 69.48 82.82 1200 3000 <br />

Mercurio 4.07 1.17 1.81 17 57 <br />

Níquel 19.37 16.99 17.69 420 420 <br />

Plomo 245.50 109.14 64.50 300 840 <br />

Arsénico -­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐ 12.04 ND 41 75 <br />

Cobre 455.06 619.46 252.05 1500 4300 <br />

Sel<strong>en</strong>io -­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐ -­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐ -­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐ 100 100 <br />

Zinc 950.56 1555.16 1081.24 2800 7500


LLENADO DEL ESPARCIDOR


Cul>vo Tecnología agricultor Tecnología con uso <strong>de</strong> <br />

biosólidos <br />

Maíz <br />

forrajero <br />

R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to Producción R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to Producción <br />

44.9 kg/ha 64,818 t 53.7 kg/ha 77,606 t <br />

Alfalfa 14,834 kg/ha 14,834 t 17,369 kg/ha 17,369 ton <br />

Av<strong>en</strong>a <br />

forrajera <br />

9.2 t/ha 13,285 t 10.9 t/ha 15,740 t <br />

Algodón 6,847 kg/ha 225,951 t 7,358 kg/ha 242,814 t


Conclusiones <strong><strong>de</strong>l</strong> INIFAP<br />

• En los cultivos estudiados, la aplicación <strong>de</strong> biosólidos<br />

produjo altos r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos y fue superior a la fertilización<br />

química.<br />

• Dosis <strong>de</strong> 11 a 13 Ton ha -1 <strong>de</strong> biosólidos, satisfac<strong>en</strong> los<br />

requerimi<strong>en</strong>tos nutrim<strong>en</strong>tales para un ciclo, <strong>en</strong> los cultivos<br />

estudiados.<br />

• Dosis <strong>de</strong> biosólidos mayores a las necesarias para cada<br />

cultivo no increm<strong>en</strong>tan la producción, este comportami<strong>en</strong>to<br />

se <strong>de</strong>scribe apropiadam<strong>en</strong>te con un mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o lineal<br />

segm<strong>en</strong>tado.<br />

• Aplicaciones <strong>de</strong> más <strong>de</strong> 20 Ton ha -1 <strong>de</strong> biosólidos<br />

produc<strong>en</strong> cantida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> N-NO 3 que el cultivo no utiliza<br />

(50-60%), y que pot<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te pue<strong>de</strong>n contaminar<br />

cuerpos <strong>de</strong> agua, sobre todo cuando se siembra un solo<br />

cultivo <strong>en</strong> el año.


• La aplicación <strong>de</strong> biosólidos <strong>en</strong> cantida<strong>de</strong>s agronómicas no<br />

afecta la conc<strong>en</strong>tración <strong>de</strong> metales pesados <strong>en</strong> los suelos y<br />

plantas evaluados.<br />

• La dosis económica más a<strong>de</strong>cuada para los cultivos<br />

estudiados fue 10 ton ha -1 <strong>de</strong> biosólidos, muy similar a la<br />

estimada agronómicam<strong>en</strong>te.<br />

• La aplicación <strong>de</strong> biosólidos <strong>en</strong> la agricultura es una<br />

alternativa viable para el uso <strong>de</strong> materiales residuales y<br />

ti<strong>en</strong>e altas perspectivas para aum<strong>en</strong>tar la fertilidad <strong>de</strong><br />

suelos con bajo nivel productivo.<br />

• La aplicación <strong>de</strong> biosólidos increm<strong>en</strong>tó el r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> un<br />

21 a 25% <strong>en</strong> alfalfa, 8 a 9% <strong>en</strong> algodonero y <strong>de</strong> 4 a 88%<br />

<strong>en</strong> maíz forrajero <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong><strong>de</strong>l</strong> tipo <strong>de</strong> suelo y dosis <strong>de</strong><br />

fertilización aplicada por el agricultor.<br />

• Las dosis <strong>de</strong> biosólidos evaluadas, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> satisfacer<br />

los requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> N <strong><strong>de</strong>l</strong> cultivo, no <strong>de</strong>jaron cantida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> nitróg<strong>en</strong>o residual <strong>en</strong> el suelo que pudieran contaminar<br />

cuerpos <strong>de</strong> agua.


• La aplicación <strong>de</strong> biosólidos increm<strong>en</strong>tó el cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> P<br />

aprovechable (Ols<strong>en</strong>), existi<strong>en</strong>do parcelas con 138% más<br />

que <strong>en</strong> las fertilizadas químicam<strong>en</strong>te. La dosis económica<br />

más a<strong>de</strong>cuada para los cultivos estudiados fue 10 ton ha -1<br />

<strong>de</strong> biosólidos, muy similar a la estimada agronómicam<strong>en</strong>te.<br />

• La respuesta más evi<strong>de</strong>nte a la aplicación <strong>de</strong> biosólidos <strong>en</strong><br />

r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to fue <strong>en</strong> maíz forrajero, don<strong>de</strong> se observó un<br />

increm<strong>en</strong>to <strong>en</strong> la conc<strong>en</strong>tración <strong>de</strong> zinc y cobre <strong>de</strong> 1,354 y<br />

402% <strong>en</strong> el tejido <strong><strong>de</strong>l</strong> cultivo, respectivam<strong>en</strong>te.<br />

• Las conc<strong>en</strong>traciones <strong>de</strong> metales pesados <strong>en</strong> el suelo y <strong>en</strong><br />

el tejido <strong>de</strong> la planta, están muy por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong> las<br />

reportadas como críticas <strong>en</strong> la literatura, lo que sugiere que<br />

el uso racional <strong>de</strong> biosólidos es seguro y ecológicam<strong>en</strong>te<br />

factible.<br />

• El análisis económico mostró <strong>en</strong> todos los cultivos, que el<br />

uso <strong>de</strong> biosólidos es la mejor alternativa <strong>de</strong> fertilización, ya<br />

que <strong>en</strong> la mayoría <strong>de</strong> las parcelas aum<strong>en</strong>tó el r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to<br />

(7-88%) o bi<strong>en</strong> disminuyeron los costos <strong><strong>de</strong>l</strong> cultivo por el<br />

ahorro <strong><strong>de</strong>l</strong> fertilizante (0-27%). Debido a lo anterior, el uso<br />

<strong>de</strong> biosólidos increm<strong>en</strong>to el índice <strong>de</strong> redituabilidad <strong>de</strong><br />

todos los cultivos, llegando a ser hasta <strong>de</strong> 105% más que<br />

la aplicación química <strong>de</strong> fertilizantes.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!