o galego que non fala na lingoa da sua terra nin sabe que ten de ...
o galego que non fala na lingoa da sua terra nin sabe que ten de ...
o galego que non fala na lingoa da sua terra nin sabe que ten de ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
O GALEGO QUE NON FALA<br />
NA LINGOA DA SUA TERRA<br />
NIN SABE QUE TEN DE SEU<br />
NIN E MERESCENTE DELA
Sastrería LF1 MODERNI9<br />
DE<br />
Cecilio Villares<br />
C- 11E 1L9 11C '11C 317, 7N, 1F :17Z >X .21.<br />
Sírvase en esta casa para<br />
Trajes <strong>de</strong> Cali<strong>da</strong>d y Elegancia y ob<strong>ten</strong>drá<br />
los ver<strong>da</strong><strong>de</strong>ros casimires ingleses.<br />
DONATO ALVAREZ 2004<br />
T. E. 59 - 6%7<br />
A casa mais galega<br />
con camisas e<br />
todo pro home<br />
Fe<strong>de</strong>rico Lacroze 4086<br />
FABRICA DE<br />
La Hispano Argenti<strong>na</strong> GALLETITAS Y AFINES<br />
<strong>de</strong> Manuel Vaamon<strong>de</strong> e hijo<br />
ESPECIALIDAD EN BIZCOCHOS A LA VAINILLA Y BISCUIT<br />
ACASSUSO 6042 T. E. 64 - 0929
Revista Edita<strong>da</strong> por "Centro Betanzos" - México 1660 -LE, 38-1741<br />
Campo <strong>de</strong> recreo "Os Caneiros" San Isidro, F.C,C,A.<br />
Año XLIII — Buenos Aires, Diciembre <strong>de</strong> 1948 N 43<br />
UN AÑO MAS.<br />
N<br />
coptpar<strong>ten</strong> n'uestras<br />
.(lificrs (.1,e esiu,<br />
e 001/ l'ayes<br />
les ir! uelififi les 90)u<br />
)fi<strong>na</strong> r<br />
tcret- (1.7)<br />
u fi<strong>na</strong> ) 90 l 0 10<br />
vsfu e 5: 0 s i t vi<br />
ínslituciou ,, .0, l't i ) 1 c .ctini, i<br />
(Ic ufiu (0/0 /S)0)( c ult u ) I (le irl<br />
t'u (<br />
sobrP fu bus<br />
Eso c1)misi 1 797 (lv<br />
(›,s,l'uvrzo<br />
(;(t<br />
rlr ese p eS 1)<br />
(1í z0(-1(1 'po )' los so(<br />
l'ir (01 s u (ono Inlersoc"II turiu viene biepon(li,<br />
11 0 ) ' 0107 olupor uovnitlu nIrc Tos s( y efil re lus (1)/U /U<br />
lo con/ 901/ efi „'[109/1W I 'n forlol(ver sus uspirueiours y (la )' maufiplit<br />
lid a su <strong>de</strong>se,nro l'u te'olo, soii (/S/)// ('('/01), (//I( (11 0 0 0e1Y t(-11S<br />
- 7701)nii (-1 ( <strong>de</strong>purarnos .,;fin 1000 e U d Il<strong>da</strong>s> 11 '1108 Sa fi Sf Ueeeopes,<br />
.110 -070e <strong>de</strong>l l'O él ° <strong>de</strong>l b> ( , 10 0 200 00 5 ID Sil 07 i Pía 01 Heha s p(101' 110s,<br />
s), p 0 <strong>de</strong>l 1 IOS 0171 ° lo /7)0/U) ' 'au y ,0(is holo»íívíūís svv (I I<br />
'1ii , us o' /1 ( 1- (1 11(0 /)/)( ¿1) III 17/10 /)( S, 1/C1'ado. ,; por 1111 (lee éld erl -<br />
al terruño f ormulnos su u 0e1e0 . ( . fonc07nuno(los los<br />
<strong>que</strong> uyer err10 .5'0I0 0'1( e 1 .'( S' 17 II SI001 S, pé I ed en (0é 0)0' r-<br />
oi7un efi hemilosu 1' c 0 r 1 (10(1<br />
lo so 1(0,170 /' com fi o . erve l 1 o v<br />
ígunlínos u- sir/entes (II 1/1/000 e'llaS AHíS 17 ell el 1011/50/' 1>S1a, fi S-<br />
pa 1 ria, Crea é (')/ 105 1 0S10100i0lles (le Son ¡soleo ¡Ir /0150 ■017n 91/<br />
reeveo --con pcv,prelivu 0 eonvertirlo en roluro grun s'ociul— (lon<strong>de</strong><br />
os siutufiios por igual 1 ,,I orpullo (le 0977 5 1 i-fui!. 1791o. ,,7010 fo(o 7(e prolonoue<br />
reavive autislo(le,s, reslublezeu vínculos 71 sobrv Iodo e no 0 en 7777<br />
renovodo se 90 1(1//O f )'U( I! e 1-0 01 or 10110S 10:;,' (1H(' V» día 011011(7011 1, 1100(1 1'<br />
pu 1 1'1970. he 01(í 'nuestro 01)11/1(1 y u u(' st cu es [fi , mozo.<br />
j,,:mo'i 1>ste<br />
,,<br />
(tire se juicio el oro( (lc mole<br />
rs
CHANCHERIA y FIAMBRERIA<br />
"CATALANA"<br />
DE -<br />
Rodriguez Mariz Hnos.<br />
Bronceria Artística<br />
- d -<br />
Manuel Barbeito<br />
MERCADO SAN CRISTOBAL<br />
Puestos Nos. 103 - 104 - 105<br />
Cromado - Plateado - Dorado<br />
Ni<strong>que</strong>lado - Artefactos eléctricos<br />
Cromados para obra<br />
INDEPENDENCIA y ENTRE RIOS<br />
T. E. 38 Mayo 8767 CHASCOMUS 4462 T. E. 67 - 2158<br />
"AL MEJOR RANTIOL"<br />
Fábrica <strong>de</strong> Tallarines, Ravioles, Ñoquis y Cappellettis<br />
BENJAMIN GARCIA<br />
Morlitos Blancos, Amarillos y Ver<strong>de</strong>s<br />
FIDEOS SUPER EXTRA Reparto a domicilio<br />
»C=t4<br />
In<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncia 1759 T. E. 38 - 7751<br />
FABRICA DE CAJONES Y VIRUTAS S A STRERIA<br />
Embalajes en general<br />
Compra - Venta <strong>de</strong> Zinc, Flejes<br />
y Arpilleras<br />
Casa Vaz<strong>que</strong>z<br />
para el hombre elegante<br />
Salvador Fernán<strong>de</strong>z y Cía.<br />
Especiali<strong>da</strong>d en Cajones Exportación<br />
Santiago <strong>de</strong>l Estero 382<br />
CATAMARCA 149 T. E. 45 - 3291<br />
T. E. 37 - 2224
Nuestro Presi<strong>de</strong>nte Honorario<br />
Clausurando los actos<br />
con tríen] o rati yos <strong>de</strong><br />
2 1 t'estros trad icio<strong>na</strong> les<br />
festejos <strong>de</strong> _.1gosto,<br />
sábado 21 <strong>de</strong>l<br />
Irealzó<br />
se<strong>de</strong> social<br />
yo acto pat.<br />
llego en el<br />
parte II<br />
«Os Uní<br />
ma<br />
orallini. la<br />
-.() escogi<strong>da</strong>s<br />
cancion<br />
Itro folklore. Escuchose<br />
la palabra <strong>de</strong>l Presi<strong>de</strong>n ,<br />
te <strong>de</strong> la Comisión <strong>de</strong><br />
Culttira Sr. Rafael Cabo,<br />
quien se refirió al<br />
acto a realizarse, y 11) re<br />
ante el numeroso<br />
J) úblico <strong>que</strong> colmaba<br />
nuestro salón <strong>de</strong> actos,<br />
al distinguido consocio<br />
Sr, Vicente 1Ittirrate<strong>que</strong><br />
tuvo a su cap-,<br />
go u<strong>na</strong> brillante y elo<br />
cuente disertación bioe'rafica<br />
<strong>de</strong> Da. .1laría<br />
<strong>de</strong>l Carmen Quiroga <strong>de</strong> Van 1Ia «ti<strong>na</strong> betancera extraordi<strong>na</strong>ria», revelando<br />
ante los presentes u<strong>na</strong> perso<strong>na</strong>li<strong>da</strong>d hasta entornes <strong>de</strong>sconoci<strong>da</strong>, y <strong>que</strong> el<br />
Abarrategui glosó en forma ante<strong>na</strong> e instructiva, confirmando la impresión<br />
<strong>que</strong> <strong>de</strong> sus dotes intelectuales ya <strong>ten</strong>íamos referencia. siendo 10111v<br />
lado por lodos los presentes,<br />
Cumpliendo u<strong>na</strong> resolución <strong>de</strong> la Coi - risión Directiva, nuestro Secttiario<br />
General, Sr. A. Suárez do Pazo, entregó lueg o un diploma al Dr. _\lonso<br />
l'at,telao, por el <strong>que</strong> se confiere al misrim, el título <strong>de</strong> Presi<strong>de</strong>nte Honorario <strong>de</strong><br />
nuestra Institución, haciéndolo con palabras <strong>de</strong> eleogio, i <strong>de</strong>stacando la per-<br />
:-o<strong>na</strong>ti<strong>da</strong>t prestigiosa <strong>de</strong>l Dr. Castelao, y la gran satisfacción (lel Centr o Betanzos,<br />
al ofrecer ese título a iii valor tan dmtacmlo y <strong>que</strong> tanto honra a<br />
licia en todos sus aHus,..<br />
Nuestro flamante Presi<strong>de</strong>nte Honorario, entre lo; aplausos y miusLa s cte<br />
aprecio <strong>de</strong>l público, agra<strong>de</strong>ció la distinción <strong>de</strong> <strong>que</strong> se le hacía objeto, y como<br />
un home<strong>na</strong>je a Betanzos, brindó u<strong>na</strong> extraordi<strong>na</strong>ria disertación sobre la historia<br />
<strong>de</strong> nuestra ciu<strong>da</strong>d <strong>na</strong>tal <strong>de</strong>s<strong>de</strong> sus orígenes hasta fines <strong>de</strong>l siego XIX,<br />
<strong>que</strong> <strong>de</strong>mostró u<strong>na</strong> vez más los conocimientos históricos <strong>de</strong> Castelao, el <strong>que</strong> fui'<br />
,<br />
aplaudidísimo y muy felicitado por todos al fi<strong>na</strong>lizar su magistral exposición,<br />
Huelga <strong>de</strong>stacar aquí la perso<strong>na</strong>li<strong>da</strong>d brillantísima ie f/r. Alonso Et.<br />
Casteao, genuino representante <strong>de</strong> Galicia, y to<strong>da</strong> u<strong>na</strong> exis<strong>ten</strong>cia consagra<strong>da</strong><br />
al servicio <strong>de</strong> nuestra patria, y a quien todos los <strong>galego</strong>s emigrantes nos honramos<br />
en <strong>ten</strong>er a nuestro lado, siendo para el Centro Betanzos un alto honor<br />
el contarle corno Presi<strong>de</strong>nte Honorario <strong>de</strong> la enti<strong>da</strong>d,
• AGENCIA DE PASAJES<br />
LA LUSITANA"<br />
IDAS -<br />
LLAMADAS<br />
PARA Y DESDE CUALQUIER PARTE DEL MUNDO<br />
JE V, (tT Cii A<br />
-larcas 1401 esq. Uruguay T. E. 41 - 0445<br />
SUCURSAL<br />
PERMANENTE SELECC1ON DE NOVEDADES EN<br />
SEDAS - LANAS Y FANTASIAS<br />
BLANCO - LENCERIA BONETERIA<br />
Lope <strong>de</strong> Vega 3186 T. E. 50 - 5724
O 11.4 lit ID 2 111) JE<br />
le'llEillUltY(011)(0 1:9443 111'94V9<br />
Presi<strong>de</strong>nte Honorario: Dr, ALFONSO R. CASTELAO<br />
COMISION DIRECTIVA<br />
Sr. Juan Suárez Sr. Mauel Dans<br />
Presi<strong>de</strong>nte<br />
Vicepresi<strong>de</strong>nte<br />
Sr, Antonio Suárez do Pazo<br />
Secretario General<br />
Sr. Oscar Dans<br />
Prosecretario<br />
Sr. Santiago R Gasalla<br />
Secretario <strong>de</strong> Actas<br />
Sr. Rafael Cabo Sr. Eugenio Vaamon<strong>de</strong><br />
Tesorero<br />
Protesorero<br />
Vocales<br />
Señores: José Daporta, Agustín Cachaza, Pedro Romero, Carlos López.<br />
Rodrigo López, Luis Fariña (h.)<br />
Revisores <strong>de</strong> Cue<strong>na</strong>ts<br />
Señores: Luis Daporta, Joaquín Migal, Ist<strong>na</strong>el Mallo López<br />
Tribu<strong>na</strong>l <strong>de</strong> Honor<br />
Señores: Lisardo Martínez, Celso Migal, Jesús Vía Golpe, Vicente Abarrategui,<br />
Agustín Montoto<br />
Comisión <strong>de</strong> Cultura y Relacion2s<br />
Señores: Juan Suárez, Rafael Cabo, Antonio Suárez Do Pazo, José D'aporta,<br />
Luis Fariña (h.), Eugenio Vaar<strong>non</strong><strong>de</strong><br />
Comisión <strong>de</strong> Coro<br />
Señores: José Daporta, Santiago R. Gasalla, Agustín Cachaza, Carlos López<br />
Comisión <strong>de</strong> Campo<br />
Señores: Ismael Mano López, Luis Daporta, Aquilino Freire, Raimundo Couceiro,<br />
Luis Fariña (h,), Abimael Mano López. Andrés Suárez
Ecos <strong>de</strong> nuestra<br />
¡estas tradicio<strong>na</strong>les<br />
Como en años anteriores, conmeinoramos con<br />
gran brillantez nuestras tradicio<strong>na</strong>lse fiestas <strong>de</strong><br />
Agosto, <strong>que</strong> gozan, ya <strong>de</strong> un sólido prestigio<br />
en el ambiente colecdvo <strong>de</strong> la numerosa famit<br />
gallega <strong>de</strong> Buenos .Aires<br />
Herma<strong>na</strong>dos en u<strong>na</strong> misma inquietud espire<br />
tual, conjuntamente con las socie<strong>da</strong><strong>de</strong>s <strong>de</strong> :nuestro<br />
partirlo judicial, Oza <strong>de</strong> los Ríos, Casa Coirós,<br />
Unido s <strong>de</strong> Sa<strong>da</strong>, Hijos <strong>de</strong> Gis y Resi<strong>de</strong>ntes<br />
<strong>de</strong> Cesuras, realizamos nuestro ban<strong>que</strong>te anual<br />
en nuestra se<strong>de</strong> social México 1660, el Domingo<br />
8 <strong>de</strong> Agosto con u<strong>na</strong> gran canti<strong>da</strong>d. <strong>de</strong> comensales,<br />
matizado con música gallega, y presidido por<br />
las enti<strong>da</strong><strong>de</strong>s organizadoras y <strong>de</strong>staca<strong>da</strong>s perso<strong>na</strong>li<strong>da</strong><strong>de</strong>s<br />
<strong>de</strong> la colectivi<strong>da</strong>d, representantes <strong>de</strong> la<br />
prensa argenti<strong>na</strong> y gallega y <strong>de</strong> las enti<strong>da</strong><strong>de</strong>s<br />
Hablaron a los postres el Presi<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> la Cu<br />
mision Pro Relacione s entre las Socie<strong>da</strong><strong>de</strong>s <strong>de</strong>l<br />
Partido judicial <strong>de</strong> Betanzos, señor Rafael Cabo,<br />
cuyas conceptuosas palabras en pro <strong>de</strong>l acercamient<br />
o y uni<strong>da</strong>d <strong>de</strong> las enti<strong>da</strong><strong>de</strong>s gallegas mere<br />
ron general aprobación, ceriando el acto con<br />
su característica elocuencia el doctor Alfonso R.<br />
Castelao, siendo ambos muy aplaudidos.<br />
Superando los cálculos mas optimistas, tuvo<br />
lugar en los amplio s y cómodos salones <strong>de</strong>l Centro<br />
Asturiano, nuestra tradicio<strong>na</strong>l vela<strong>da</strong> <strong>de</strong> San<br />
Ro<strong>que</strong>, el sábado 14 <strong>de</strong> Agosto, con u<strong>na</strong> afluencia.<br />
numerosísima <strong>de</strong> público <strong>que</strong> siguió, con visiel<br />
<strong>de</strong>sarroflo <strong>de</strong>l programa arustsco<br />
preparado a tal efecto, y <strong>que</strong> contó con el a porte<br />
<strong>de</strong>sinteresado <strong>de</strong>l <strong>de</strong>stacado <strong>ten</strong>or español García<br />
Guirao, la simpática pareja infantil Hermanitos<br />
Freire-- ver<strong>da</strong><strong>de</strong>ros artistas <strong>de</strong> la <strong>da</strong>nza—,<br />
el brillante conjunto <strong>de</strong> gaita s <strong>de</strong>l maestro Sixt0,,<br />
nuestro coro soc i a l «Os Rum.orosos>>,<br />
por el maestro Corallini, y el concurso <strong>de</strong> las<br />
Danzas dos Marineiros organiza<strong>da</strong>s a tal eíSiecto<br />
por nuestra enti<strong>da</strong>d, y <strong>que</strong> puso un ver<strong>da</strong><strong>de</strong>ro<br />
sabor a San Ro<strong>que</strong> en nuestra fiesta. Luego <strong>de</strong>l<br />
espectáculo artístico, hasta altas horas <strong>de</strong> la madruga<strong>da</strong><br />
siguiente tuvo lugar un animadísimo<br />
baile prestigiado por dos or<strong>que</strong>stas <strong>de</strong> sitsgu<br />
atracción, <strong>de</strong>jando esta reunión u<strong>na</strong> muy- grata<br />
impresión en lo s concurrentes <strong>que</strong> colmaron la<br />
capaci<strong>da</strong>d <strong>de</strong> la sala, constituyendo un ver<strong>da</strong><strong>de</strong>ro<br />
strácord>> el aporte brin<strong>da</strong>do por el público a nuestra<br />
enti<strong>da</strong>d, ,entre el <strong>que</strong> se encontraban numerosas<br />
familias briganti<strong>na</strong>s, a cuyo recuerdo acudían<br />
los ano s pasados en nuestra ciu<strong>da</strong>d <strong>na</strong>tal <strong>que</strong><br />
s e vestía <strong>de</strong> fiesta en estos días tan 1111.eStros y<br />
qtte siempre llevaremo s grabados en nuestro pensamiento,<br />
y <strong>que</strong> anhelamos reeditar aquí, lejos<br />
<strong>de</strong> Betanzos, en esta s reuniones famfliares cuya<br />
virtud principal es acercar a los brigantino s aquí<br />
resi<strong>de</strong>ntes al hogar común como es y significa<br />
el Centro Betanzos ,cle Buenos Aires.<br />
Completando los actos comnemorativos, s<br />
realizaron otros <strong>de</strong> real importa.ncia, tales como<br />
la audición <strong>de</strong>l 14 <strong>de</strong> agosto, y el acto patriótico<br />
<strong>de</strong>l 2 1 <strong>de</strong>l mismo, cuyo comentario publicamos<br />
en otro lu eat <strong>de</strong> este número,<br />
1111111111111111111111111111111111111111111111111111111111 111111111111111111111111 111111111111111111111111111111111111111111111111 1111111<br />
eerla<br />
La más mo<strong>de</strong>r<strong>na</strong> y mejor surti<strong>da</strong> <strong>de</strong> todos los barrios<br />
¡Visi <strong>ten</strong>os! en..<br />
Y RECUERDE<br />
Av. SAN MART1N 2432 - T. E. 59-1019<br />
¿ Quiere lucir como u<strong>na</strong> joya .<br />
i Compre en MERCERIA C OYA"!!<br />
111111011111111111111111111111111111111011111111111111111111111111111111111919111IIIMmo
Nacen_ --según e rama— al iuuxa n Ìa<br />
l'aeendollp eldseos a parteira,<br />
Ensinnidles (lis UÌ(II(aj muiñeira<br />
ando pe(Tnerreelm iba elo garu llo.<br />
Voi un don X<strong>na</strong>n Tenorio <strong>na</strong>morando,<br />
e un Alarelal <strong>da</strong> ealznn <strong>de</strong> monteira..<br />
v()Iltabli no adral ()a no laVeira<br />
liklaiiia «raeHon» rei Fer<strong>na</strong>ndo.<br />
iihí;i <strong>da</strong> Inemori Ciprlianillo<br />
libt'aba ( la îií O a canutillo,<br />
eonNuraha ns; melftallos , a c, tro<strong>na</strong>nte._<br />
E Has tOnioxas tl este elan salidos°.<br />
nomn tttaiteiro enxebre e Fachendoso,<br />
ion lio Inixo <strong>nin</strong>guíln nunca n p,"; diante..<br />
Fjiiiicio -ales 1:
La ln'ortu<strong>na</strong><strong>da</strong> Galicia 1111111111111111111111111111111111111f<br />
Po e II os-,t I Pi (le (<br />
, <strong>de</strong>cirlles ti iha vez si<strong>que</strong>ra ,, y t. (1 lle ,,en 1 o rpenlente os (lile s'II<br />
razón fin conoceineuto algrin nos t recia q u ' 11 <strong>na</strong>sa terca e di<strong>na</strong><br />
balizas, é qu •á nosa Nagua <strong>non</strong> e aqiiela <strong>que</strong> bastar<strong>de</strong>an ó vira i<br />
prment e <strong>na</strong>s ma is ilustradísimas provincias c • unha risa <strong>de</strong> nieta, quá <strong>de</strong>cir<br />
ver<strong>da</strong><strong>de</strong> t por mais qu 'esta sea diva), <strong>de</strong>most ra a iñora neta iráis cenen y á<br />
et (loable inxust Mía <strong>que</strong> po<strong>de</strong> lncoi' nubla provincia a oiti a provi<br />
or prohe q u ésta sea. ,11 (lis be aquí qu •ó) milis triste nest a elleSt i(ill<br />
i' á take<strong>da</strong><strong>de</strong> yo e COI'll d 'aquí pautan a os pillos <strong>de</strong> Galicia e ' a (1 alimesilla,<br />
a q He xeneralinent e xll.,:gáll () Uta iS <strong>de</strong> ,sr, ceja b i e e feyo (I 'España.<br />
valido zica so sea O máis hermoso e (lino d 'alabanza.<br />
Non <strong>que</strong>ra ferie con esto á snseeptibili<strong>da</strong><strong>de</strong> d e <strong>na</strong>i<strong>de</strong> ,limpie a <strong>de</strong><br />
IPei'doiórceile este pe<strong>que</strong>n() <strong>de</strong>sat'ogo a <strong>que</strong>n t an<br />
ayesei repet i<strong>da</strong>s veces a q (lelas soi<strong>da</strong><br />
Hin, cote <strong>de</strong>serto; <strong>que</strong> ceci ne , ni a tei az Exl remad n v<br />
ex<strong>ten</strong>sa Mancha, sol • plomo al titileando monótonos cain pos, don-<br />
,<br />
o sor la palla seca prest "a. un tono cansado ó paisaxe <strong>que</strong> rin<strong>de</strong> ó ent jisun<br />
ha barbilla <strong>que</strong> dist rtiy¿, á mira<strong>da</strong> <strong>que</strong> vai per<strong>de</strong>rse u un<br />
(( ,(i sin t bes, tan igual e tan (.11 lisa do CoM . 11 te<strong>ten</strong> (Lile el obe <strong>que</strong> visite i'<br />
os cel e b Ti(108 Pred0Ves d 'Alicante, i lond 'os i lJvosco011 VI' 'eSv I r(<br />
bracio.- en fila ó <strong>de</strong> raro en raro parecen ((llorar <strong>de</strong> verse tan solitarios,<br />
1,( 1 (lela famosa lior1 a <strong>de</strong> Murcia, tan notnea<strong>da</strong>. e tan alaba <strong>da</strong>, e <strong>que</strong>, can<br />
't1o<strong>na</strong> vorn'ó resto d 'a<strong>que</strong>l paise, amosl ra a <strong>sua</strong> vexelavión tal cot<br />
Ptisaxes pintados ata cartón con á l'hoyes postas cunótrieamente en ((arre')<br />
Para diversión dos llenos, Pu <strong>non</strong> podo menos (Vitral a cand•us fulos<br />
d esas proytncias <strong>que</strong> 1 )eus favorecen en fart tira. pero <strong>non</strong> <strong>na</strong> belleza d '(rs<br />
nosos campos, brdranse d 'esta Galicia competidora en (1 111)1 e galanura v 'os<br />
países mals encantadores <strong>da</strong> I erra esta Galicia don<strong>de</strong> todo e espontáneo <strong>na</strong><br />
bri ureza. don<strong>de</strong> á man do honra( ve<strong>de</strong> O smt post() a tran <strong>de</strong> Deus,<br />
agos, casca<strong>da</strong>s, torrentes, yeigas frovi<strong>da</strong>s, valles, montañas, ecos liZlies<br />
los com 'os (l *Italia, horizontes nubra dos e M'a leneírnicos, lu<strong>que</strong> compre<br />
'osOS cornos tan alabados <strong>de</strong> Suiza ribei ras a pacibres e sereniñas, vabo9<br />
tempestuosos qu'a<strong>terra</strong>n e adini i van pO-la xigantesca e xor<strong>da</strong> cólera<br />
tanto encanto reunido. A 1 erra cubert a en to<strong>da</strong>-las estacións <strong>de</strong> lwryiña<br />
(14. frores; os montes ehe,vos <strong>de</strong> pinos, <strong>de</strong> cobres e salgu.eiros ; os lixeiros yen -<br />
l os q He pasan ; as l'unte y os torrentes <strong>de</strong>rramándose temedores e cristaíñ<br />
vean e inverno, ya -1) ,6-os risoños campos, va en prorundw; e som brisas on<strong>da</strong><strong>na</strong><strong>da</strong>s<br />
. Galicia e sernpre un xardín don<strong>de</strong> .,(e respiran aromas puros, l'yes-<br />
( u ra e poesía . . E a pesar (resto (llega a lauto a fa -1 ui<strong>da</strong><strong>de</strong> d 'os itiorantes.<br />
tanto a indi<strong>na</strong> preocupación <strong>que</strong> con 1 Fa á, DOSII te<strong>ten</strong> existe, q u 'in<strong>da</strong> (os<br />
niesrn os <strong>que</strong> po i<strong>de</strong> ron cont en' pra r tanta rnra-c tira (ya <strong>non</strong> ;talarnos d 'os<br />
<strong>que</strong> se buirair <strong>de</strong> nos sin <strong>que</strong> xamáis <strong>non</strong> hayan visto, <strong>nin</strong> ;t'in<strong>da</strong> <strong>de</strong> lonxe.<br />
tic son-os má is) lin<strong>da</strong> (ts <strong>que</strong> penetraron en Galicia e gozaron d 'as <strong>de</strong>licias<br />
gil 'ofrece, afrevóronse a <strong>de</strong>cir ( l ile Galicia era .. `n cor<strong>ten</strong>() inmundo !...<br />
.1 Y éstos eran guisáis filias.., d-li<strong>que</strong>las <strong>terra</strong> ,; abrasa<strong>da</strong>s (ron<strong>de</strong> linst ra os<br />
paxarifios foxen ! ¿ QuO diremos a ésto Na<strong>da</strong> nióis si<strong>non</strong> <strong>que</strong> tile, fat ni-<br />
(',a<strong>de</strong>s respecto do foso país, teñen alg nnha eomparanza e 'as dos 'eta ceses<br />
<strong>fala</strong>r <strong>da</strong>s cuco eter<strong>na</strong>s victorias ga<strong>na</strong><strong>da</strong> os españoles. España, nunea, ulunea<br />
os vencer, pó-lo contrario seinpre salen venci<strong>da</strong>, <strong>de</strong>rrota<strong>da</strong>, humilla<strong>da</strong> e<br />
u triste ['esto e <strong>que</strong> val aritr 'eles tan in fr,me mentira, así como val prá<br />
', epa I "asil illa, prá <strong>de</strong>serta Al ancha é pra tódo-las <strong>de</strong>nulis provincias d 'España<br />
rti iìt'iutolia con] pa l'a (hl en 'er<strong>da</strong>d,'iiu',<br />
le/a <strong>de</strong> osa — (HP
cspr<strong>da</strong>le d ter ra, ine todo !leste mundo<br />
■-en así a sofrir España dun<strong>da</strong> <strong>na</strong>ei(n veci<strong>na</strong> <strong>que</strong> sern<br />
inxustmela in<strong>da</strong> innj nljuihio, ' ,milete c 'ni<br />
(le gula' nunca leal'a, cuino <strong>non</strong> ser, fti'a h in) 1 Ila<br />
1 1 as 11 ' 1 los favore(e] 1 os franceses,<br />
110)111 1 , lIto 'di !les 1 .s1 (a d, (1 ut, 1 11e propor 1111<br />
f." --. .i•C(fl'Ile Ildlis pnipnurp n Lnndn n invj ,4tie 1 (in 'cia fliiiYeZ<br />
VAZQVT E47.4<br />
ARTICULOS FINOS<br />
para CABALLEROS<br />
A V AR 86<br />
Martínez, F.C.C.A,<br />
1)11 _A, tTA.<br />
N TE<br />
Z_ IFJ<br />
18 I Cr 4- 10 1)E CALI]<br />
Famoso por su colorido en La<strong>na</strong>s extranjeras<br />
Mo<strong>de</strong>los Tricots a medi<strong>da</strong> - Especiali<strong>da</strong>d en tejidos <strong>de</strong> punto<br />
Paraguay 651 H. VIA TVE. 31-0648<br />
LI5FIRDO mHRTJNEz<br />
Despachante <strong>de</strong> Adua<strong>na</strong><br />
BALCARCE 254<br />
T. E. 34-8266
BEFANZOS Vista aérea<br />
cántico <strong>de</strong> la ciu<strong>da</strong>d<br />
an<strong>de</strong> vio])<br />
ie<strong>na</strong>s un fimo iatmuiintid<br />
tvantigTftiar I Me la einktut.<br />
V el viento <strong>nin</strong>vinti El eadmi 111 ittiso<br />
tier<strong>de</strong>r enlevaniente la ()Id)) <strong>de</strong>l iortiii),«),<br />
y r v(1:16 -(11 iniTU un puñado <strong>de</strong> titeo<br />
Vddin tnoit i i ïOCntO lo CO amor.<br />
l)i-o te 11.) Hule t rnblo <strong>de</strong><br />
'diente <strong>de</strong> los intiiro);<br />
) no Ilegal)))<br />
lo'iezo<br />
Te<br />
<strong>de</strong>l !ami mil<br />
no reii<strong>de</strong>n encendío<br />
(tos ¡ Qttét ('U<strong>na</strong> lii ra liii<br />
la (quia <strong>que</strong> ra il<br />
¡niel<br />
leliìee' 1 1(¡<br />
(Hl (pite en) 1)<br />
)<br />
lirozo ,;) lioble<br />
I<br />
niti <strong>de</strong> on
En nii entrañas mgo levantarse In ea<br />
<strong>que</strong> así el1L\ ievn ma cerca (le IUs as >s,<br />
a.ntia 1 síntesis <strong>de</strong> la f lle<strong>na</strong> la graein,<br />
a,npi<strong>na</strong>ila pila er el nlai,<br />
.Hei<strong>na</strong> <strong>de</strong> las as <strong>que</strong> aeai 'iei6 el <strong>de</strong>t i. 1<br />
dimbtani <strong>que</strong> dio a Galicia Co.<br />
cruces (pie el ._\ p(ístol Itincalt¡ I ainlieiitejneuiie<br />
- litio guindos paganos„„ i eres tri .-,'<br />
¿Eres tn la (nllljella iieuiiial le los oficios<br />
,zui la a juajI '111.1 ()sea n ielilieiea,<br />
la (.orle áspe ra y p11 ra. liapua <strong>de</strong> caballeros,<br />
pechos dp hiniiee ,V aln1aa (le el° Ṗ•ttal<br />
í-',...Dód 1 estan tu mcellas, hermosas <strong>de</strong> mar1irh<br />
<strong>que</strong> al alfanje, Do al beso, ofrecieron sus<br />
)(ínidle esthn los lebreles (:ausados, las l ahiia<br />
<strong>de</strong>s a perdOn, <strong>de</strong> Andrado «() l3O»<br />
liu<strong>da</strong>d mía, asenta<strong>da</strong> ansias infinitas<br />
sobre cuerpos sin taymbres y virtu<strong>de</strong>s no escritas,.<br />
pue<strong>de</strong> tal iìiaioi' <strong>de</strong> atte.; <strong>de</strong>letrear ta nombre,<br />
salado eni 'mi antigua voz,<br />
Yo os leurieio , rúas mits viejas <strong>que</strong> el ba 110',<br />
dom(stieos renglenes <strong>de</strong> un pOtreo catecism(<br />
caminos (le silencio para el pie endurecido<br />
<strong>de</strong>l <strong>que</strong> busm la. (wila <strong>de</strong> la paz,<br />
Iglesias <strong>de</strong> Betanzos, erg -iti<strong>da</strong>s einno escalas,<br />
-mater<strong>na</strong>les galli<strong>na</strong>s evangMicas,<br />
<strong>de</strong>l solar, prot eCtOras <strong>de</strong> sueima y (1<br />
(in -fuentes cansa<strong>da</strong>s <strong>de</strong> llorar,<br />
orrv 1 o ,fr 'cisca -no, iîou<strong>de</strong> duerraeri su fría<br />
esperanza las manes <strong>de</strong> la insigne hi<strong>da</strong>lguí a<br />
tiharifia<strong>na</strong> liardíu <strong>de</strong> adlerto`', (bal<strong>de</strong> Fi<br />
solo el surtidor ■le laoraenun<br />
.-tlattlia,go, la hilva<strong>na</strong><strong>da</strong> por os sastres en vela,<br />
mano ,ortaban ojivas Pa la tela,<br />
tlaP110 <strong>de</strong> esperanzas rue<strong>da</strong> bato los cascos<br />
<strong>de</strong>l eireel <strong>de</strong> antiluni 'l'U(' eres tñ !<br />
t II, srd ido ,sJnefie <strong>de</strong> a<strong>que</strong>llos mareantes<br />
<strong>que</strong> lian anclado sus vi<strong>da</strong>s en los n o rtes racri a n te s,<br />
<strong>de</strong> la Fe, Virg.en mía <strong>de</strong>l Azogue, <strong>que</strong> brillas<br />
unís <strong>que</strong> el azogaie <strong>de</strong>rrant al sol.<br />
Fabrie s eorneaza<strong>da</strong>s <strong>de</strong>l templo fi la lluvia,<br />
claustros por don<strong>de</strong> yerra la cabellera rubia.<br />
o el la<strong>ten</strong> zueco s(HIP1'0: s'01)0VtItleS<br />
al -dignos sois ha io est a luz lu<strong>na</strong>r!<br />
fl.rigantia ea 1 nocbe tpat alto mastil <strong>de</strong>snud<br />
pobre mano muerta (Inc cincel() tu escudo!<br />
í Ay, Vi<strong>de</strong>S P0101111!<br />
Qaít 'IS .11P1',) eXpl'illattl para ti!
; o r a isO<br />
Pasa el 110 1ll voz <strong>de</strong>bajo<br />
Que largiiísiiro olvi lo pdre(e el Puente Vie, o<br />
< Que li<strong>que</strong>n ri sic 1'1 en tu b<br />
pr ti / bajo el - t t']t a b ril efio.<br />
Pero el viento, jnìjilaalile, iisurroha en mi sueúo<br />
- Esplenclitla mentira <strong>de</strong>l sucito y / lira 1<br />
Yo siento estremerse la (1<br />
d et ras <strong>de</strong> la noii,,he. Qiue viva,<br />
qn presente siento, bel<strong>da</strong>d <strong>de</strong>finitiva !<br />
iRmsbala por la tía un oscuro perfume,<br />
tu alma se pone .1 ult amente en pie !<br />
Por qu ocaso 2 Oh, no ! Ile aun]<br />
el cerezo <strong>que</strong> a 'muta SU I'Llb01° cristalino.<br />
mal- <strong>de</strong> las prontesas <strong>de</strong> t rigos maizales<br />
o las bo<strong>da</strong>s <strong>de</strong> nieve <strong>de</strong>l peral..<br />
Qt.u, júbilo invencible en tus cauces sucios,<br />
en tus molinos <strong>que</strong> hablan con los carrillos llenos,<br />
en tus sierras <strong>que</strong> muer<strong>de</strong>n al ma<strong>de</strong>ro vencido !<br />
¡ Que júbilo en la or<strong>que</strong>sta <strong>de</strong>l t.all e r 1<br />
Otra vez, tú, Bel anzos, <strong>de</strong>sbor<strong>da</strong><strong>da</strong> en tus fuentes<br />
rumorosas <strong>de</strong> frescas risas adoleseent es,<br />
y en tus plazas, sonoras ban<strong>de</strong>jas <strong>de</strong> muchachas<br />
y- <strong>de</strong> abierta sin ce s a<br />
Y en el hombre qtte a rría las velase blorosas<br />
sonríe a sus peces, criaturas hermosas<br />
es ancha su sonrisa por<strong>que</strong> pesa en su mre a .<br />
gro <strong>de</strong> Genezareth !<br />
Qii hermosa, te <strong>de</strong>snu<strong>da</strong>s s'ji las voces <strong>de</strong>l unzo<br />
<strong>que</strong> estremece las i iú as con sus cantos <strong>de</strong> gozo ,<br />
,i a la noche se sienta a la puerta rendido<br />
joven dios fatigado <strong>de</strong> crear !<br />
ell tlis mujeres. carne <strong>de</strong> cerezas <strong>na</strong>cientes,<br />
brazos ensangrentados <strong>de</strong> racinms ardientes,<br />
pupilas miniaturas <strong>de</strong> 'la aurora en<br />
rizos <strong>que</strong> vi en mazorcas <strong>de</strong> maíz.<br />
Así vuelvo a encontrarte, ciu<strong>da</strong>d inespera<strong>da</strong>,<br />
la tunt a <strong>de</strong> tu clámi<strong>de</strong> ape<strong>na</strong>s revela<strong>da</strong><br />
un la in<strong>de</strong>cisa púrpura <strong>de</strong>l }llar , tu voz alegre<br />
en las calupa<strong>na</strong>s <strong>de</strong>l amanecer'.<br />
e hundió el viento en el P111') silencio muId<br />
• pas() u<strong>na</strong> ir uchacha cant ando en el camino.<br />
Slui ti<strong>na</strong> gen fugitiva .está en luí Para sienwre<br />
-muchacha i ya III hq) era la eiu<strong>da</strong>d,<br />
Dirtz, ("ostro,
BETANZOS<br />
Entra<strong>da</strong> a<br />
Porta <strong>da</strong> Va<br />
Pulo Patriótico do "Centro Betanzos"<br />
(Esp. pra H3-etanzosl<br />
Por Antón Alonso Ríos.<br />
Estamo s asistindo a un feíto <strong>da</strong> meiran<strong>de</strong> trascen<strong>de</strong>ncia<br />
no seo <strong>da</strong> noca coleitivi<strong>da</strong><strong>de</strong>: o concre.<br />
camelan) <strong>da</strong> concencia <strong>na</strong>cio<strong>na</strong>l galega.<br />
O sentimento patriótico dos <strong>galego</strong>s, o sau<br />
amor acaso e <strong>de</strong>voto a Terra, foi <strong>de</strong>cote un feito<br />
poseo <strong>de</strong> bulto, individual e cofeitivam ente, polos<br />
<strong>galego</strong> s emigrados coa práitica gozosa <strong>da</strong>s tradiciós<br />
ocaes e <strong>na</strong>cio<strong>na</strong>es, e no produción Iteraria <strong>na</strong>rtiss<br />
rica. Mais iste patriotismo sentimental e lírico,<br />
<strong>que</strong> asologa a ialtria <strong>na</strong> acedume <strong>da</strong> morriña o u<br />
soerge no voo <strong>da</strong> sau<strong>da</strong><strong>de</strong>, vete lioxe cuí-11prd<br />
mentado polo cra ro al umear <strong>da</strong> concencia <strong>na</strong>cio<strong>na</strong>l<br />
galega.<br />
Os liosos emigrados traspulñeron ise estado pu.<br />
ramente sentimental e <strong>de</strong>fensivo, e con<strong>que</strong>ri roo.<br />
plea concencia <strong>da</strong> persoali<strong>da</strong><strong>de</strong> <strong>da</strong> Patria -e dos<br />
seus direitos e atributos consustantivos e<br />
nábels. E, con ista concencia, <strong>na</strong> <strong>que</strong> brillan os<br />
feítos bestóricos, <strong>que</strong> trun fan do (-ampo, e rexur<strong>de</strong><br />
puxant e a vitali<strong>da</strong><strong>de</strong> do noso szr <strong>na</strong>cio<strong>na</strong>l, a aitiru<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong>fensiva trdcase en vounta<strong>de</strong> <strong>de</strong> loita disposta<br />
a recon<strong>que</strong>rir o seu cauto, o canto <strong>que</strong> correspon<strong>de</strong><br />
á silla xerarquia, e a exercer os seca direnos<br />
<strong>de</strong> confronto, e a sita capaci<strong>da</strong><strong>de</strong> crea doi ra<br />
no concertó dos poyos libres, seus iguaes.<br />
Iste espertar <strong>da</strong> concencia <strong>na</strong>cio<strong>na</strong>l galega, fixose<br />
xa tan craro e tan puxante, <strong>que</strong>, a restroras o<br />
probrema político-cultural hespañol , plantexase<br />
términos: Galiza versus Casre12. E, chante<br />
diste dilema, lustre s persoeiros <strong>da</strong> Meseta, ao ver<br />
enfrontad a a hexemonía -<strong>de</strong> Castela polo rexu rdimento<br />
<strong>na</strong>cio<strong>na</strong>l <strong>de</strong> Cali<strong>na</strong>, <strong>non</strong> tañen empacho<br />
en afirmar <strong>que</strong> prefiren quo Estado Hespañol se<br />
<strong>de</strong>smembre, <strong>de</strong><strong>na</strong>ntes d ter <strong>que</strong> renunciar á silla<br />
árela <strong>de</strong> fa celo plea mente castelan<br />
Os <strong>galego</strong>s <strong>non</strong> somos separatistas, <strong>nin</strong> ternos<br />
merca<strong>de</strong>xado nunca con ise tópico, corno tañen<br />
faito ou tro s poyos, entr <strong>de</strong>s Cartela; mais os cas.<br />
teláns prefiren agora, como fixeron tempo atrás<br />
con Portugal ; <strong>que</strong> Hespaña se vexa es<strong>na</strong>quiza<strong>da</strong> e<br />
reduci<strong>da</strong> ,-i pouca cousa <strong>de</strong><strong>na</strong>ntes <strong>de</strong> <strong>que</strong> o seu<br />
infun<strong>da</strong>do orgu lo <strong>de</strong> seren <strong>de</strong>s o s amos, seña <strong>que</strong><br />
ce<strong>de</strong>r conformarónse con ser iguaes os mitres<br />
povos, <strong>que</strong> son tan hespañole s coma iles, ani<strong>da</strong><br />
<strong>que</strong> <strong>non</strong> sexan <strong>nin</strong> <strong>que</strong>iran ser casteláns.<br />
Pois ben niste espertamento <strong>da</strong> concencia <strong>na</strong>cio<strong>na</strong>l<br />
galega , señalase con ben netos perfís, dun<br />
tem po a ista parte, a conduta do Centro Batanzos.<br />
Nú.n s cantos pu los, brincou a mesma van'<br />
par<strong>da</strong> d o noso movirnento patriótico; e os seus<br />
aito s tañen o comido idiolóxico, o simbolismo, a<br />
orientación social e a vibración <strong>na</strong>cio<strong>na</strong>l galega<br />
<strong>que</strong> eisixe a mais pura ortodoxia galegulsta. O<br />
Centro Betanzos ó malla esgrehia irman<strong>da</strong><strong>de</strong> galega,<br />
acugula<strong>da</strong> do sentimento d a Patria Galegai<br />
Unha irman<strong>da</strong><strong>de</strong> ga'ega, <strong>na</strong> <strong>que</strong> a concepción<br />
<strong>na</strong>cio<strong>na</strong>lista <strong>da</strong> Caliza emigra<strong>da</strong> e <strong>da</strong> Galiza «so.<br />
<strong>terra</strong><strong>da</strong>-5>, arnostra a sóa crara olla<strong>da</strong>. encol dos
probremas particulares <strong>de</strong> ca<strong>da</strong> poyo e dos do<br />
conxunto <strong>de</strong> poyos <strong>que</strong> integran ou teran <strong>de</strong> integrar<br />
o Estado Fiespariol.<br />
Hai triste Centro Betanzos to<strong>da</strong> isa a<strong>na</strong>plitu<strong>de</strong><br />
cordial e humán, e to<strong>da</strong> isa capaci<strong>da</strong>d° compresiva<br />
<strong>que</strong> informa e <strong>da</strong> categoría o nriavimento <strong>na</strong>cio<strong>na</strong>l<br />
<strong>galego</strong>, e o fu en xerarquía e cali<strong>da</strong><strong>de</strong><br />
so estreno centralismo hexemónico <strong>da</strong> Meseta.<br />
Ca<strong>da</strong> celebr ción do Centro 3e onces, e unha<br />
afirmación ,do patriótismo <strong>galego</strong>; é un alumear<br />
<strong>da</strong> ialma do noto poyo <strong>que</strong> recobra a pies posesión<br />
<strong>de</strong> si mesmo; é un revivir dos feitos<br />
nuses <strong>na</strong> sáa outa e xenui<strong>na</strong> sifrificación; é un<br />
concerto dos curazóns <strong>galego</strong>s; iinha profesión<br />
<strong>da</strong> fe n o marido <strong>da</strong> Patria.<br />
Os <strong>de</strong>sinios hestóricos <strong>da</strong> Galiza inmorrente,<br />
conquiren nos aires do Centro Betanzos iso interpretación<br />
eispresiva e convincente <strong>que</strong> barre os<br />
neboelros <strong>que</strong> un pasado <strong>de</strong> impostura e <strong>de</strong>formación<br />
dos fenos, puxo no ceta <strong>da</strong> Patria Galega,<br />
NOs, vimos asistindo as ce,ehraciorse do Centra<br />
Betanzos, <strong>na</strong>s <strong>que</strong> se honra e celebra o pasado,<br />
<strong>na</strong>s <strong>que</strong> se <strong>de</strong>fen<strong>de</strong> a difaid.a<strong>de</strong> do nos» neme e<br />
se pon ,en par<strong>da</strong> as xentes encontra dos erres <strong>que</strong><br />
po<strong>de</strong>n t<strong>na</strong>goar e aldraxar os sentimentos e o <strong>non</strong>a><br />
<strong>da</strong> nosa coleitivi<strong>da</strong>.<strong>de</strong> e <strong>da</strong>. Patria &a lega eter<strong>na</strong>mente<br />
liberal, <strong>de</strong>mocrática e humán, e nos <strong>que</strong><br />
n solución <strong>de</strong> continui<strong>da</strong>d <strong>na</strong> intimi<strong>da</strong>do do<br />
ser, xurdindo dista ,hora <strong>de</strong> afundimentos políticos,<br />
sociaes e moraes e saneen culturaes, se amostran<br />
as posibili<strong>da</strong><strong>de</strong>s restes <strong>que</strong>„ o porvir reserva a.<br />
Nación Galega corno premio am sentimentos <strong>de</strong><br />
dirii<strong>da</strong><strong>de</strong> e amor <strong>que</strong> <strong>que</strong>ntan o curazan dos serie<br />
Ellos, e so esforzo e sagreficios <strong>que</strong> istes senti-<br />
;mentas ite s farán levar a cabo con fon<strong>da</strong> e patriótica<br />
ledicia.<br />
Virn os asi a sado con mor> esa o jifas ceebracións,<br />
e cu>'amos tan patriótica laboura, e 500-<br />
<strong>da</strong>mos am irmáns do Centro Betanzos, con fé,<br />
ilusión e g<strong>na</strong>titu<strong>de</strong>, cercos <strong>de</strong> <strong>que</strong> a bestoria <strong>da</strong><br />
Galiza emigra<strong>da</strong> terá <strong>de</strong> acotar en paxima preferente<br />
o set, traba ,lo e os seus merecimentos,<br />
MODAI Hnos y Cía.<br />
Soc. <strong>de</strong> Resp. Lt<strong>da</strong>. - Capital $ 243.000<br />
Casa Importadora <strong>de</strong><br />
TEJIDOS y ANEXOS<br />
e ado "San toba<br />
PUESTOS 24 y 55<br />
Venta <strong>de</strong> Carnes y<br />
Hachuras en General<br />
"EL SENTIMIENTO"<br />
BELGRANO 1211<br />
T. E. 38-9630<br />
ENTRE RIOS 758<br />
T. E. 37-5262<br />
lilegos y n-ipos <strong>de</strong> origen gallego; la (oral d<br />
1 ro betanzos 'osos— realiza lula positiva Obra <strong>de</strong> divnIgici(ín<br />
<strong>de</strong> la música ga. eé -icinese a las i<strong>na</strong>llifestaciones<br />
uales <strong>de</strong> mi estr( o, cooperando a esta patriOtiea<br />
labor.<br />
• v--;e1 Nrd corista más!<br />
11.tiC1'<br />
( ' 'xic() 660, dro os
PASEO EVOCATIVO POR BETANZOS<br />
Por A. Suárez do Paz.<br />
Dedicado a todos los brigaritinos <strong>que</strong> lejos<br />
<strong>de</strong> la tierra ama<strong>da</strong>, llevan en sus reti<strong>na</strong>s la maravillosa<br />
visión <strong>de</strong> sus encantadores paisajes, y<br />
la renova<strong>da</strong> ilusión <strong>de</strong>l siempre <strong>de</strong>seado retorno<br />
al terruño <strong>na</strong>tivo.<br />
Siguiendo la carrera general <strong>que</strong> va <strong>de</strong> Coruña<br />
a Madrid — a unos 23 kilómetro s <strong>de</strong> la primera—,<br />
nos encontramos con u<strong>na</strong> ciu<strong>da</strong>d <strong>que</strong><br />
llama extraordi<strong>na</strong>riamente nuestra a<strong>ten</strong>ción. Des<strong>de</strong><br />
la curva <strong>que</strong> dicha carretera hace CO el lugar<br />
<strong>de</strong>nomi<strong>na</strong>do La Angustia, se ve <strong>de</strong>s<strong>de</strong> lo alto<br />
el caserío, como apretujad o alre<strong>de</strong>do r <strong>de</strong> tres torres<br />
cuyas puntiagud as cúspi<strong>de</strong>s se elevan por<br />
encima <strong>de</strong> u<strong>na</strong> mo<strong>de</strong>r<strong>na</strong> y pintoresc a edificación.<br />
Mirand o hacia la izquier<strong>da</strong>, contemplase la hermosur<br />
a <strong>de</strong> u<strong>na</strong> rí a <strong>que</strong> en forma caprichosa y<br />
con ondulacione s <strong>na</strong>turales, ro<strong>de</strong>a<strong>da</strong> <strong>de</strong> juncales<br />
y prados, va haciendo un zig zag fasci<strong>na</strong>nte hasta<br />
per<strong>de</strong>rse en la lejanía. Si nos <strong>de</strong><strong>ten</strong>emos un<br />
rato, podremos contemplar <strong>de</strong>s<strong>de</strong> allí el regalo<br />
<strong>de</strong> belleza <strong>que</strong> tan generosamente se no s ofrece.<br />
Es la ría <strong>de</strong> Betanzos —la Ciu<strong>da</strong>d <strong>de</strong> los Caballeros--<br />
y a nuestro frente se encuentra la<br />
ciu<strong>da</strong>d más antigua y u<strong>na</strong> <strong>de</strong> las <strong>de</strong> más rica<br />
historia <strong>de</strong> las muchas <strong>que</strong> componen esta maravillosa<br />
patri a gallega.<br />
Entrando al pueblo por el típico barri o <strong>de</strong> la<br />
Mag<strong>da</strong>le<strong>na</strong> —con sus industria s <strong>de</strong> cerámica— y<br />
pasando frente a la 'estación, se ve un par<strong>que</strong><br />
lleno <strong>de</strong> flores, cui<strong>da</strong>dosamente <strong>de</strong>limitado, <strong>que</strong><br />
<strong>da</strong> un motivo <strong>de</strong> alegría a los <strong>que</strong> llegan por eso<br />
punto a la ciu<strong>da</strong>d. Fu é i<strong>na</strong>ugurado en el año<br />
1932, reemplazando al viejo Campo <strong>de</strong> Deportes,<br />
a la sazón abando<strong>na</strong>do por las enti<strong>da</strong><strong>de</strong>s <strong>de</strong>portivas;<br />
en su primer tiempo llevó el nombre<br />
<strong>de</strong> Pablo Iglesias, os<strong>ten</strong>tando actualmente el <strong>de</strong><br />
Par<strong>que</strong> Municipal.<br />
El Puente Nuevo, nos une a la ciu<strong>da</strong>d por<br />
antiguas murallas <strong>que</strong> e n un tiempo ro<strong>de</strong>aban la<br />
ciu<strong>da</strong>d para protección y <strong>de</strong>fens a <strong>de</strong> invasiones<br />
encima <strong>de</strong>l río Mendo; a s u frente en el cruce<br />
<strong>de</strong> las carretera s a Santiago-Ferrol-Madrid-La Coruña,<br />
está el viejo arco románico, resto <strong>de</strong> las<br />
foráneas.<br />
A un costado <strong>de</strong>l Puente se ve n los resto s <strong>de</strong>l<br />
antiguo barrio <strong>de</strong> pescadores. Es el Peirao o Pei<strong>que</strong><br />
confirma co n su exis<strong>ten</strong>cia, la creencia<br />
<strong>de</strong> <strong>que</strong> Becanzo s en épocas remotas fuera u<strong>na</strong><br />
población lacustre.<br />
Al otro lado se halla la Galer a llamad a a si<br />
por ser ese lugar el punto <strong>de</strong> <strong>de</strong>sembarco <strong>de</strong> los<br />
moros y normandos cuya s embarcacione s se <strong>de</strong>nomi<strong>na</strong>ban<br />
galeras. Es un lugar histórico, pues<br />
fué ,esce<strong>na</strong>rio <strong>de</strong> un encarnizad o combate en <strong>que</strong><br />
los brigantino s <strong>de</strong>rrotaron a los normandos haciéndoles<br />
huir y <strong>que</strong>mando las <strong>na</strong>ves <strong>de</strong> a<strong>que</strong>llos<br />
<strong>que</strong> no pudieron hacerlo.<br />
Cruzando el Puente, nos a<strong>de</strong>ntramo s ya hacia<br />
el corazón <strong>de</strong> Betanzos. L a calle Roldán --popularment<br />
e llama<strong>da</strong> do s Ferreiros-- con su cuesta<br />
<strong>de</strong> un <strong>de</strong>clive impresio<strong>na</strong>nte inspira temor el<br />
atreverse a subirla, y optamos por seguir a la <strong>de</strong>recha<br />
en dirección a la Plaza <strong>de</strong> lo s Hnos. García<br />
Navei r a --más conoci<strong>da</strong> por Plaza <strong>de</strong>l Campo.<br />
Yendo por el Valdoncel --cuyo nombre tiene<br />
su origen en uno <strong>de</strong> lo s sucesos má s importante<br />
<strong>de</strong> la historia <strong>de</strong> Betanzos— vemo s el Picar<strong>de</strong>l o<br />
Feri a Nueva —antes Campo <strong>de</strong> las Higueras-- y<br />
allí evocamos el relato <strong>de</strong> a<strong>que</strong>lla hazaña según<br />
la cual hace más <strong>de</strong> un siglo en ese mismo lugar,<br />
los hermanos Figueroa al frente <strong>de</strong> los habitantes<br />
<strong>de</strong> Betanzos, y provistos <strong>de</strong> ramas <strong>de</strong> higuera por<br />
habérsele s inutilizad o las armas, libraron a Galicia<br />
<strong>de</strong>l infame tributo por el cual se obligaban a<br />
entregar cien doncellas anuales con <strong>de</strong>stino a los<br />
harene s <strong>de</strong> los Califas, <strong>de</strong>cisión <strong>que</strong> n o fué acata<strong>da</strong><br />
por los brigantinos <strong>que</strong> en esa oportuni<strong>da</strong>d<br />
y en ese sitio, inf rigiero n a los sarracenos u<strong>na</strong><br />
reso<strong>na</strong>nte <strong>de</strong>rrota, obligándolos a huir sin po<strong>de</strong>r<br />
cumplir su infamante cometido, y libertand o a las<br />
doncellas cautivas, motivo <strong>de</strong>l <strong>que</strong> proviene el<br />
nombre <strong>de</strong> Valcioncel <strong>que</strong> signific a Valle <strong>de</strong> las<br />
Doncellas.<br />
En el centro <strong>de</strong> la Plaza <strong>de</strong>l Campo admirarnos<br />
la artística fuente <strong>de</strong> Dia<strong>na</strong> cazadora con<br />
el antílope a sus plantas, y sus cuatro caños <strong>de</strong><br />
los <strong>que</strong> brota un agua sabrosísima, y nos alojamos<br />
en el Hotel Comercio, frente al magnífico<br />
edificio <strong>de</strong>l Liceo Brigancino, construido para ser<br />
el Archivo <strong>de</strong> Galicia, <strong>de</strong>stin o qu e nunca llegó<br />
a hacerse efectivo.<br />
Luego <strong>de</strong> un reparador <strong>de</strong>scanso, no 3 disponemos<br />
a visitar la ciu<strong>da</strong>d <strong>que</strong> se prepara a festejar<br />
las tradicio<strong>na</strong>le s fiesta s <strong>de</strong> San Ro<strong>que</strong> <strong>que</strong> tuviero<br />
r su orige n en un voto popular hace 533 años,<br />
a raíz <strong>de</strong> u<strong>na</strong> peste <strong>que</strong> azotó a la población.<br />
Cruzando la Plaza <strong>de</strong>l Campo, ro<strong>de</strong>a<strong>da</strong> <strong>de</strong> Soportales<br />
y Cantones <strong>que</strong> sirven <strong>de</strong> luga r <strong>de</strong> paseo<br />
a los habitantes, y <strong>de</strong> magníficos edificios<br />
<strong>de</strong> construcción mo<strong>de</strong>rn a en los <strong>que</strong> se <strong>de</strong>stacan<br />
las galerías con sus amplios venta<strong>na</strong>les y un mo<strong>de</strong>rno<br />
palacete don<strong>de</strong> la Ban<strong>da</strong> Municipal ofrece<br />
sus conciertos <strong>de</strong> música clásic a y bailable, está
la Puerta <strong>de</strong> la Villa con sus viejos escudos señoriales,<br />
en la <strong>que</strong> en un Campo campeó .1a<br />
yen<strong>da</strong>: «esta ciu<strong>da</strong>d es <strong>de</strong> las <strong>de</strong>l Rey», significandó<br />
su in<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncia; ascen<strong>de</strong>mos a la Plaza ole<br />
la Constitución don<strong>de</strong> está la Casa Consisícirial<br />
construjcla en el año 1778 con e] mejor granito<br />
<strong>de</strong> la comarca, siendo <strong>de</strong> traza neoclásica,<br />
A un costado <strong>de</strong> la Plaza se halla la Torr e<br />
<strong>de</strong>l Reloj o Torre IViunic pal, <strong>de</strong> <strong>de</strong>s cue pos y<br />
. <strong>de</strong> planta poligo<strong>na</strong>l. Per<strong>ten</strong>ece este monumento al<br />
siglo XVI, y en él figuran las armas <strong>de</strong>, Retanzos;<br />
antiguamente su campa<strong>na</strong> mayor utilizábase<br />
para anunciar líls horas, convocar a Cabildo y<br />
<strong>da</strong>r la señal para la carta <strong>de</strong>l junco <strong>de</strong> las ma<br />
ri -maC hoy se usa solamente para usos <strong>de</strong> alarma<br />
o en tradício<strong>na</strong>le, A i ado está<br />
Sepulcro <strong>de</strong><br />
Don rernán<br />
Pérez <strong>de</strong> Andra<strong>de</strong><br />
BETANZOS<br />
el palacio <strong>de</strong>l marqués <strong>de</strong> Ben<strong>da</strong>fia con su escudo<br />
señorial; a un costado <strong>de</strong> la Plaza —sobre<br />
la calle <strong>de</strong> Santiago— se ve el antiguo Paco <strong>de</strong><br />
Lanzó s <strong>que</strong> se alza en el solar <strong>de</strong> la antigua<br />
casa <strong>de</strong> los Villouzás, con su escudo <strong>de</strong> armas<br />
tallado en piedra, <strong>ten</strong>iendo en freiste la iglesia<br />
<strong>de</strong> Santiago cuya construcción <strong>da</strong>ta <strong>de</strong>l siglo XI,<br />
siendo reedifica<strong>da</strong> a principo s <strong>de</strong>l siglo XV,<br />
Bajando la calle ' Roldán --hasta la Pesca<strong>da</strong>-<br />
-- y en la intersección <strong>de</strong> bits c:<strong>de</strong>s Rua Traviesa<br />
y A<strong>na</strong> González --anies <strong>de</strong> San Francisco<br />
--se admira la arquitectura <strong>de</strong> la i<strong>de</strong>sia <strong>de</strong> Santa<br />
María <strong>de</strong>l Azogue y el Convento <strong>de</strong> Son<br />
Francisco; la primera <strong>da</strong>ta <strong>de</strong>l nglo IX, y el segundo<br />
fué man<strong>da</strong>do constituir por Fernán Pérez<br />
<strong>de</strong> 'Andra<strong>de</strong> en el año 1385, siendo en un tiempo<br />
panteón <strong>de</strong> la antigua nobleza, por erlcontr:3,.'se<br />
ailí sepultados !o s restos <strong>de</strong> Aras <strong>de</strong> Pardo, <strong>da</strong>s<br />
MariCas, Fernán Pérez <strong>de</strong> Andra<strong>de</strong> 0 BO—<br />
la es <strong>de</strong>ti<strong>que</strong>llos tiempos,<br />
a nta María <strong>de</strong>l A zogue
Absi<strong>de</strong> <strong>de</strong> la<br />
Iglesia <strong>de</strong><br />
San Francisco<br />
BETANZOS<br />
Descendiendo po r la calle <strong>de</strong> San Francisco y.<br />
cami<strong>na</strong>ndo por la <strong>de</strong> la Ribera —con sus muelles<br />
restos <strong>de</strong>l antiguo puerto <strong>de</strong> Betanzos, cm-e fue<br />
<strong>de</strong> ver<strong>da</strong><strong>de</strong>ra importancia per sus industrias d.:<br />
la ma<strong>de</strong>ra y la sal— y <strong>de</strong>jando atrás la calle<br />
<strong>de</strong>l Cristo —con su arco románico <strong>que</strong> formaba<br />
parre <strong>de</strong> las .entra<strong>da</strong> s <strong>de</strong> la ciu<strong>da</strong>d— légase al<br />
Puente Viejo —hoy reconstruido— y <strong>que</strong> dio<br />
orige n al actual escudo <strong>de</strong> Betanzos.<br />
Abaj o corren las aguas <strong>de</strong>l río Man<strong>de</strong>n con<br />
gran<strong>de</strong>s vistas panorámicas, y a su frente siguen<br />
las carreteras <strong>que</strong> van a Ferrol, irijoa y otros<br />
puntos <strong>de</strong> la comarca; en lo alto <strong>de</strong> la calle <strong>de</strong><br />
Nuestra Señora esta el cementeri o <strong>de</strong> la ciu<strong>da</strong>d<br />
con su leyend a <strong>que</strong> llama la a<strong>ten</strong>ción por su<br />
filosófica justeza:
con un mo<strong>de</strong>rno sistema <strong>de</strong> enseñanza totalmente<br />
gratuita, y a cuyo funcio<strong>na</strong>miento se <strong>de</strong>be<br />
en gran parte el a<strong>de</strong>lanto educacio<strong>na</strong>l <strong>de</strong> la ciu<strong>da</strong>d.<br />
El Refugio <strong>de</strong> Niño s Anormales —en la<br />
carretera a la estación <strong>de</strong>l Norte-- es cera <strong>de</strong><br />
sus obras, a<strong>de</strong>más un lava<strong>de</strong>ro público en las<br />
Cascas, la mo<strong>de</strong>r<strong>na</strong> escuela mixta <strong>de</strong> San Francisco<br />
do<strong>na</strong><strong>da</strong> al Ayuntamiento--, la refacción<br />
<strong>de</strong>l Hospital municipal, y otras más <strong>que</strong> escapan<br />
a nuestra memoria; gran<strong>de</strong>s gestos dignos <strong>de</strong> la<br />
mejor alabanza y <strong>que</strong> justifican el <strong>que</strong> l os brigantinos<br />
los <strong>ten</strong>gan siempre presentes en su recuerdo.<br />
Recorremos ese maravilloso jardín <strong>de</strong>l Carrogal<br />
admirando su s varia<strong>da</strong>s y magnífica s atracciones,<br />
y saliendo por un bos<strong>que</strong> encantador<br />
nos a<strong>de</strong>ntramos en la Granja Agrícola, don<strong>de</strong><br />
se exhibe la fertili<strong>da</strong>d <strong>de</strong> esta tierra <strong>que</strong> es cabeza<br />
<strong>de</strong> la s famosa s Mariñas ta n elogia<strong>da</strong>s por<br />
cuantos las visitaron.<br />
Cruzando la Granja —a su izquier<strong>da</strong>-- hay<br />
un camino veci<strong>na</strong>l <strong>que</strong> lleva a las Cascas, pero<br />
antes hay <strong>que</strong> probar la <strong>de</strong>liciosa agua <strong>de</strong>l Escorial<br />
--fuente <strong>na</strong>tural <strong>que</strong> está a la entra<strong>da</strong> <strong>de</strong>l<br />
camino. internándose po r ese lugar se admira<br />
al pasar la maravillosa vegetación <strong>que</strong> lo ro<strong>de</strong>a,<br />
y siguiendo el curso <strong>de</strong>l :viendo, pintoresco y<br />
ensoñador, se llega a has Cascas, cuyo Puente<br />
sobre el río mencio<strong>na</strong>do nos lleva <strong>de</strong> regreso a<br />
la ciu<strong>da</strong>d, no sin antes ver el antiguo Puente<br />
<strong>de</strong> Roibeira <strong>de</strong> construcción roma<strong>na</strong><br />
Agotados por nuestro paseo, y <strong>de</strong>slumbrados<br />
por tan ta belleza , nos retiramos a <strong>de</strong>scansar, es-<br />
perando impac entes el nuevo día <strong>que</strong> ha do<br />
llevarnos a conocer los tan comentados alre<strong>de</strong>dores<br />
<strong>de</strong> Betanzos.<br />
Llegó el nuevo día ; por la s venta<strong>na</strong>s traseras<br />
<strong>de</strong> nuestro alojamiento, observamos el edificio<br />
<strong>de</strong>l antiguo cuartel <strong>de</strong> Milicias contiguo al convento<br />
<strong>de</strong> Santo Domingo, hoy refaccio<strong>na</strong>do y<br />
<strong>de</strong>dicado a cinematógrafo e Instituto <strong>de</strong> Segun<strong>da</strong><br />
Enseñanza, El sol besa nuestros aposentos, los<br />
pájaros salu<strong>da</strong>n alegremente nuestro <strong>de</strong>spertar<br />
Apresurámonos, pu es <strong>de</strong>bemos iniciar el paseo ;<br />
salimos <strong>de</strong>l Hotel, cruzamos el Campo, bajamos<br />
la Fuente d- Unta, pasamos el Puente Viejo, y<br />
tomando la carretera d e Ferrol, llegamos a Canilla<br />
<strong>que</strong> cautiva con sus viejo s hórreos, su edificación<br />
antigua, los arroyos y casca<strong>da</strong>s <strong>que</strong> cruzan<br />
en to<strong>da</strong>s direcciones, y la varie<strong>da</strong>d <strong>de</strong> figuras<br />
y paisajes caprichosamente dibujados por la<br />
propia Naturaleza. Como el tiempo aprem^a, no<br />
sin cierta pe<strong>na</strong> <strong>de</strong>jamos Cararía, hermosa y<br />
atractiva, y saliendo a la carretera, tomamos un<br />
atajo, cm rei<strong>na</strong>do y estrecho, <strong>que</strong> nos hace bajar<br />
basta el Puente <strong>de</strong> hierro <strong>de</strong>l Ferrocarril <strong>de</strong> Ben<br />
zos a Ferro I, y siguiendo el trayecto <strong>de</strong> la<br />
férrea, contemplamos el hermoso especo<br />
<strong>de</strong> la entra<strong>da</strong> <strong>de</strong> un tren <strong>que</strong> saliendo<br />
<strong>de</strong>l túnel <strong>de</strong> Castro viene a la estación <strong>de</strong> Batatazos.<br />
Son milagros grandiosos <strong>de</strong> est a ciu<strong>da</strong>d ;<br />
el viajero don<strong>de</strong> menos lo espera encuentra nuevos<br />
motivos <strong>de</strong> admiración.<br />
Siguiendo hasta -el Puente <strong>de</strong> Castro --en la<br />
carretera a Bergondo y So<strong>da</strong> es imposible <strong>de</strong>scribir<br />
tanta belleza encontra<strong>da</strong>. Vamos a Vista<br />
.A legre con sus viñedos generosos, y <strong>de</strong>s<strong>de</strong> a llí
se contempla la visión <strong>de</strong>l panorama y se explica<br />
el origen <strong>de</strong>l nombre sugestivo <strong>de</strong>l lugar<br />
en <strong>que</strong> nos encontramos. No sin cierta melancolía<br />
adivi<strong>na</strong>mos a lo lejos la belleza <strong>de</strong> otros<br />
puntos <strong>que</strong> no podremos visitar; <strong>de</strong> un lado,<br />
el Pasaje, Bergondo, Sa<strong>da</strong>, Fontán, Moruxo; todo<br />
el encanto <strong>de</strong> las Mariñas meigas <strong>que</strong> <strong>de</strong>scribió<br />
con tanto acierto García 'Acu<strong>na</strong>, su caballero<br />
cantor; al frente, Souto, San Panialeón,<br />
Pa<strong>de</strong>rne, Mino; todos bor<strong>de</strong>ando esa ría <strong>de</strong> ensueño,<br />
y nos sobrecogemos pensando como será<br />
posible reunir tanta belleza en el mism o lugar.<br />
Volvemos a Betanzos po r el Puente Nuevo, subirno<br />
s la calle Roldán, <strong>de</strong>scendiendo la Plaza<br />
Constitución, <strong>de</strong>jando atrá s la Puert a <strong>de</strong> la Villa,<br />
y siguiend o por aba j <strong>de</strong> los soportales <strong>de</strong>l<br />
Campo, continuamos por la Canola para admirar<br />
e l paisaje <strong>de</strong> Sanxia o y los Angeles, y gozar<br />
<strong>de</strong> un merecido <strong>de</strong>scanso a la sombra <strong>de</strong> los árboles<br />
<strong>que</strong> se eleva n a orillas <strong>de</strong> río Man<strong>de</strong>o. Allí<br />
escondi<strong>da</strong> entre el follaje —sobre el río— está<br />
la <strong>de</strong>liciosa fuente <strong>que</strong> lleva ese nombre y <strong>que</strong><br />
forma u n marco encantador a ese celestial paisaje<br />
<strong>de</strong>l Man<strong>de</strong>o. Luego <strong>de</strong> <strong>de</strong>scansar, nos encami<strong>na</strong>mos<br />
por entre las huertas artísticament e trabaja<strong>da</strong>s,<br />
y por la Cruz Ver<strong>de</strong> se sale a la carretera<br />
<strong>de</strong> Castill a don<strong>de</strong> está la Casilla —lugar<br />
obligado <strong>de</strong> todo viajero—, y en u<strong>na</strong> glorieta<br />
ro<strong>de</strong>a<strong>da</strong> <strong>de</strong> flores y con opipars manjares hacemos<br />
honor al <strong>de</strong>licioso vino <strong>de</strong>l país, y luego<br />
<strong>de</strong> u<strong>na</strong> siesta bajo l a sombra <strong>de</strong> los árboles, seguimos<br />
viaje por un camino veci<strong>na</strong>l hasta Roibeira<br />
a orillas <strong>de</strong>l Man<strong>de</strong>o; <strong>de</strong>spuós <strong>de</strong> contemplar<br />
la Ace a —otro Paraje encantador-- varno3<br />
a Picachá, cuyo valle <strong>de</strong>lic'oso y <strong>de</strong> u<strong>na</strong> belleza<br />
magistral es imposible <strong>de</strong> <strong>na</strong>rrar. Sólo a<strong>que</strong>llos<br />
<strong>que</strong> tuvimos la suerte <strong>de</strong> haberlo visto, po<strong>de</strong>mos<br />
<strong>da</strong>r fe <strong>de</strong> tanta belleza. Ya caí<strong>da</strong> la tar<strong>de</strong>, contemplamo<br />
s la puesta <strong>de</strong> sol, admirable y encantadora<br />
como todo lo <strong>que</strong> nos ro<strong>de</strong>a en a<strong>que</strong>l silencio<br />
absoluto, y volvemos al pueblo convencidos<br />
<strong>de</strong> <strong>que</strong> si todo Bstanzos es, hermoso, Picachá<br />
es el lugar más divi<strong>na</strong>meni- bello <strong>que</strong> pue<strong>de</strong> contemplarse.<br />
Y a en el hotel, <strong>de</strong>sfilan por nuestra<br />
mente todos los lugares recorridos, y nos dormimos<br />
pláci<strong>da</strong>mente con la 'inpresió n <strong>de</strong> haber estado<br />
en un paraíso celestial.<br />
So n las 9 <strong>de</strong> la maña<strong>na</strong> <strong>de</strong>l día 14 <strong>de</strong> este<br />
mes <strong>de</strong> Agosto.<br />
A nuestros oídos llega u<strong>na</strong> gran algarabía;<br />
bombas <strong>de</strong> estruendo; comparsas <strong>de</strong> gigantes y<br />
cabezudos; <strong>da</strong>nzas gremiales; ban<strong>da</strong>s d,e música;<br />
coros y gaitas; y todos seguido s <strong>de</strong> gran canti<strong>da</strong>d<br />
<strong>de</strong> chicos y gran<strong>de</strong>s, recorren la ciu<strong>da</strong>d; ya<br />
empezaron las fiesta s, y no <strong>que</strong><strong>da</strong> <strong>na</strong><strong>da</strong> <strong>de</strong> a<strong>que</strong>lla<br />
ciu<strong>da</strong>d tranquil a y reposa<strong>da</strong> <strong>de</strong> nuestra llega<strong>da</strong>;<br />
ahora todo es bullicio y animación. Las<br />
calles se lle<strong>na</strong>n <strong>de</strong> gentes <strong>de</strong> to<strong>da</strong> la comarca; la<br />
Plaza <strong>de</strong>l Campo está ador<strong>na</strong>d a con guir<strong>na</strong>l<strong>da</strong>s,<br />
farolillo s y serpenti<strong>na</strong>s; hay facha<strong>da</strong>s <strong>de</strong> fuegos<br />
artificiales; se realizan bailes populares; exis<strong>ten</strong><br />
sin fin <strong>de</strong> atracciones y juegos variados; se efectúan<br />
cucañas, regaras, partidos <strong>de</strong> fútbol, carreras<br />
pe<strong>de</strong>stres, etc.; en el centro <strong>de</strong> la Plaza, está<br />
el típico «pao <strong>da</strong> meren<strong>da</strong>» rociad o <strong>de</strong> sebo para<br />
hacer difícil la ascensión, y en su punta hay un<br />
<strong>ten</strong>tador lacón esperando al valiente <strong>que</strong> se atreva<br />
a llegar a lo alto; es un espectáculo emocio<strong>na</strong>nte<br />
y divertido, ver como rivalizan en subir<br />
hasta su cúspi<strong>de</strong> sin po<strong>de</strong>r cumplir la empresa;<br />
entre las carcaja<strong>da</strong>s <strong>de</strong>l público, unos y otros pug<strong>na</strong>n<br />
por subir, hasta <strong>que</strong> por fin un marinero<br />
—acostumbrado a estos ejercicios— luego <strong>de</strong> varios<br />
in<strong>ten</strong>tos logra feliz éxito, y entre los aplausos<br />
<strong>de</strong> todos, alcanza la meta <strong>de</strong>sea<strong>da</strong>.<br />
Son días inolvi<strong>da</strong>bles; no <strong>que</strong><strong>da</strong> un rincón <strong>de</strong><br />
la ciu<strong>da</strong>d <strong>que</strong> no se transforme en estos días <strong>de</strong><br />
Agosto. Los amplios salones <strong>de</strong>l Liceo Recreativo,<br />
l a pintoresca Alame<strong>da</strong>, la Plaza García Hnos.,<br />
lo s Cantones, el Par<strong>que</strong> Municipal, son hervi<strong>de</strong>ros<br />
<strong>de</strong> gentes <strong>que</strong> bailan, ríen y se divier<strong>ten</strong>. En<br />
el Teatro Alfonsetti, se cían los último s to<strong>que</strong>s al<br />
globo, colosal —único en su género— <strong>que</strong> habrá<br />
<strong>de</strong> elevarse el día 16 al anochecer; todos los chicos<br />
<strong>de</strong>l pueblo, rivalizan en <strong>da</strong>r las primicias <strong>de</strong><br />
los dibujos alegór co s <strong>que</strong> este ario lleva; los<br />
acontecimiento s más saliente s <strong>de</strong>l pueblo, caricaturas<br />
política s , dibujos populares, todo ro<strong>de</strong>ado<br />
<strong>de</strong> buen gusto, pintad o en los diferente s gajos <strong>de</strong>l<br />
globo, por aficio<strong>na</strong>dos brigantinos, <strong>que</strong> son ver<strong>da</strong><strong>de</strong>ros<br />
maestros en este estilo <strong>de</strong> la pintura.<br />
Presenciamos el espectáculo <strong>de</strong> su elevació n <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />
lo alto <strong>de</strong> la torr e <strong>de</strong> Santo Domingo. Se sostiene<br />
el globo <strong>de</strong> u<strong>na</strong> cuer<strong>da</strong>, mientras la muchedumbre<br />
sigue con interés los pormenores. El globo<br />
se infla mediant e el calor producido por la<br />
<strong>que</strong>ma <strong>de</strong> u<strong>na</strong> gran canti<strong>da</strong>d <strong>de</strong> envoltorios <strong>de</strong><br />
papel y paja impreg<strong>na</strong>dos <strong>de</strong> líquido combustible,<br />
popularmente llamados «chorizos» o «pachuzos»<br />
To<strong>que</strong>s <strong>de</strong> corneta, indican a los <strong>de</strong> arriba los<br />
movimiento s <strong>que</strong> <strong>de</strong>ben hacer, es <strong>de</strong>cir, bajar o<br />
subir el globo. Ya está todo a punto; el clásico<br />
tres to<strong>que</strong> s <strong>de</strong> corneta y el grito <strong>de</strong>l pueblo ¡ corte!:<br />
arriba, el ruido <strong>de</strong>l hacha <strong>que</strong> corta la soga,<br />
y el globo en medio <strong>de</strong> un gran silencio, comienza<br />
a elevarse llevando en su base u<strong>na</strong> artística<br />
barquita profusamente ador<strong>na</strong><strong>da</strong>. Al pasar por<br />
encima <strong>de</strong> la torre, las campa<strong>na</strong>s tocan a triunfo,<br />
y el pueblo <strong>da</strong>nd o escape a la emoción con<strong>ten</strong>i<strong>da</strong>,<br />
prorrumpe en aplausos y grito s <strong>de</strong> entusiasmo,<br />
mientras allá a lo lejos, la barquilla<br />
<strong>de</strong>l globo <strong>que</strong> se va perdiendo en el espacio, inicia<br />
u<strong>na</strong> fantástica sesión <strong>de</strong> piroc<strong>ten</strong>ia, en u<strong>na</strong><br />
<strong>da</strong>ntesca visión <strong>de</strong> fuegos artificiales. Se lleva<br />
a cabo <strong>de</strong>spués l a <strong>que</strong>ma <strong>de</strong> la tradicion a l facha-
<strong>da</strong> <strong>de</strong>l Santo Patrono, con la s tracas y <strong>de</strong>más, tan<br />
similares a las conoci<strong>da</strong>s fallas valencia<strong>na</strong>s; hermoso<br />
espectácuo y <strong>de</strong> gran colorido.<br />
18 <strong>de</strong> Agosto. ¡OLA DE LOS CANEIROS! A<br />
las 8 <strong>de</strong> la maña<strong>na</strong>, todo s van al Puente V.o jo<br />
<strong>que</strong> está profusamente ador<strong>na</strong>do y con muy buen<br />
gusto; en su embarca<strong>de</strong>ro hay lanchas por doquier<br />
esperando iniciar esta poéíica gira por el río<br />
Man<strong>de</strong>°. IVI<strong>de</strong>s <strong>de</strong> persc<strong>na</strong>s ocupan las embarcaciones<br />
<strong>que</strong> van ador<strong>na</strong><strong>da</strong>s con flores, farolillos,<br />
serpenti<strong>na</strong>s y alegorías artísticas. Todo el<br />
do lleva la clásica empa<strong>na</strong><strong>da</strong> —manjar obligado<br />
ese día— y provistos <strong>de</strong> garrafones con el buen<br />
vino <strong>de</strong>l país, no s embarcamos río a<strong>de</strong>lante en<br />
dirección a Árnica, admirando en el recorrido el<br />
magnífico y ondulante paisaje <strong>que</strong> se presenta ante<br />
los ojos. Pasando la casa <strong>de</strong>
para Becanzos<br />
arïn,i <strong>de</strong> rosa;<br />
i monos para Betanzos;<br />
<strong>que</strong> <strong>non</strong> has tersa. coma nosa.<br />
FI Puente Viejo, ilumi<strong>na</strong>do a la Yeneciat a<br />
con gra n canti<strong>da</strong>d <strong>de</strong> gente <strong>que</strong> no pudo con,<br />
a fiesta, espera a los viajeros. El Man<strong>de</strong>()<br />
se va <strong>que</strong><strong>da</strong>nd o en silencio; las<br />
chas llegan al muelle <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> gozar hasta lo<br />
infinito la dicha <strong>de</strong> ese día inolvi<strong>da</strong>.be. Luego .<br />
el <strong>de</strong>sembarco airisteza, las añoranzas y<br />
recuerdos... ¡Hay días <strong>que</strong> <strong>de</strong>biera n ser eternos!<br />
Dejando a Betanzos dormir el cansancio y el<br />
júbilo <strong>de</strong> tanto s días <strong>de</strong> fiesta., no s alejamos <strong>de</strong><br />
esta ciu<strong>da</strong>d <strong>que</strong> no s hizo remont!-Ir a tantos años<br />
atrás, tan lle<strong>na</strong> <strong>de</strong> historia, tradiciones y recuer<br />
dos, llevand o en la mente el recuerd o <strong>de</strong> sus monumentos<br />
antiguos, Ia belleza <strong>de</strong> su s paisajes, la<br />
Fastuosi<strong>da</strong>d <strong>de</strong> sus fiestas, las empi<strong>na</strong><strong>da</strong>s cuesta ,<br />
<strong>de</strong> sus calles <strong>que</strong> hicieron popular a<strong>que</strong>llo <strong>de</strong><br />
«Betanzos es parecid o a u<strong>na</strong> taza, pue s to<strong>da</strong>s son<br />
cuestas arriba hasta llegar a la Plaza», y nos <strong>de</strong>s<br />
pedimos <strong>de</strong> esta antigua V pintoresca ciu<strong>da</strong>d bien<br />
llama<strong>da</strong> <strong>de</strong> lo s Caballeros, por su nobleza e hi<strong>da</strong>lguía<br />
tradicio<strong>na</strong>l, llevando un a nostálgica pe<strong>na</strong><br />
al <strong>ten</strong>er <strong>que</strong> <strong>de</strong>cirle adiós, pero con<strong>ten</strong>tos <strong>de</strong> haber<br />
admirado esta adorable campiña gallega, y<br />
reso<strong>na</strong>nd o to<strong>da</strong>vía en nuestros oído s a<strong>que</strong>lla eS-<br />
. trot a popular:<br />
Imono s para Betanzo s<br />
<strong>que</strong> <strong>non</strong> Itat<br />
conua nosa,<br />
Contempa o <strong>de</strong>s<strong>de</strong> ,lejos su -caserío, y mielanceilihamente<br />
nos preguntamos:-<br />
. día <strong>ten</strong>dremos la suerte le volver á<br />
este paraíso divino<br />
Y iempezamo s a sentir la nostálgica y dulce<br />
emorriña» <strong>que</strong> a todos contagia esta tan <strong>que</strong>ri<strong>da</strong><br />
y recor<strong>da</strong><strong>da</strong> tierra gallega,<br />
Buenos Aires, Agosto <strong>de</strong> 1948.
' Pie 111 1 ,i(11'1 OS • ••1 1 Z i alía 11<br />
_....logiosos comentarios en torno a<br />
la actuación <strong>de</strong> nuestra oral<br />
Nueva te <strong>de</strong>beinos ocupa 1110s <strong>de</strong> 1as brillantes actuaciones (-:tini<br />
por la masa coral <strong>de</strong> nuestra enti<strong>da</strong>d <strong>que</strong> bajo la acerta<strong>da</strong> direccirin <strong>de</strong>l ni<br />
tro 4r. losé ( lliì, Viístle Vea 'izando u<strong>na</strong> patrira iea lahor difun<br />
1:1 miísiea gallega.<br />
Sus relevan es e on i lieiones aití1iea t pusamion nuevamente maní -<br />
o a 1ra ves lié, sus interpretaciones en ael os cid avales organizados por en -<br />
I i<strong>da</strong><strong>de</strong>s <strong>de</strong> mies1 ra colect ivi<strong>da</strong>d y <strong>de</strong> esta instit nrién, 1110(10 í''Spacia I en<br />
los actc:t eouniem0rid t vos <strong>de</strong> las Jor<strong>na</strong><strong>da</strong>s Ga<br />
Sus ael wicii in. i• o la Radio <strong>de</strong>l Fi:tajo, lifiime<strong>na</strong>je a Rusalía<br />
ndjejn « 'Ik'■ 0, (111111 1.1. a Galicia» , a lidie ion, radialcs <strong>de</strong>l ( 'en 1 tin T., (<strong>ten</strong>se<br />
muchas 01 ras, loot rmi (fue bast,i e • a 1 I)ireeti va ii -gaseo gran<br />
canti<strong>da</strong>d <strong>de</strong> felicitaciones, re las qii my. si; im ani<strong>da</strong> <strong>de</strong>slth-mnos las<br />
nierd e<br />
tli EG(,) l)R -W E i\P- AIREs<br />
. ,. .isto ile 1 ì4si<br />
«E0 ()min.(' él( 1.1 In /);e, , ra (7 ( iír 110100 0 en, el pi<br />
lijo, ¡E (((Ir, lo sali.s.fa ,1;ri!ill imf, ,t , o fin elle ileÍpur (1 Ite.oi.,,<br />
JI! ota io (le iueslra » ( ,iiii,,. gral,'1, 1 , i' pro' la 'ilíaprec;01)!`e eolmboracton preslado a<br />
, 4e, Cevir, , ,,7 fuef;i:/,.. ,/, iiii,, como oț esính , , ,,,,,,i,f, el s je9,, p re<br />
•••pi , n.‹.., eciéci -//éito •ii 1 • " ..0...• ,i,'é. iiii•i.:•::osi>, (1,, le // •ic,irig,/,•,,,, pir<br />
f . i,i , •: ,i: I;! /,' ; ,., ,,,/, a, 1,, r, '., ./H'fl , f,, ( 0 ;11(.<br />
, S.'1 . '•<br />
.i..0/' />> SOC,i7, y e )1, Ir! .!i:. , i,,,,./7 , i;f ,, ,q,lifla p, l' Eslodr, , Ti<br />
eGm-nenloracwn
VíS bl l'91 ee('. <strong>que</strong> fui' ag<strong>na</strong>i<strong>da</strong><strong>da</strong> ¡pesentac <strong>de</strong> es(<br />
ojoso y afnitado conjunto, rióse pie 901.90 ente ,mlisfecito, (0200 lo alesliguan fer<br />
aacientemen te los nutridos y calurosos apila u. ,ps <strong>que</strong> la concurreneiu le 1 - 1'17,0(5<br />
entu,siastamente, en nuesto local social; al términ o <strong>de</strong> cu<strong>da</strong> u<strong>na</strong> (le sus escogi<strong>da</strong>s,<br />
íel erprelaciones, ,Vos es gralo asimismo aprovechar esta ocasión para<br />
ex<strong>ten</strong><strong>de</strong>r po r su in le rmedin 100/o al eximio,llues1 ro Coranlini como a lodos y<br />
n1(1(1, 1010 (/( 10s e9d e gerentes <strong>de</strong> tan califica<strong>da</strong> agrupación, nuestras niós cordiales<br />
felicitaciones, U (l'II l'rí e5 91m1 serie <strong>de</strong> siempre renovados iii,ritos.<br />
Al re if er(t' el e el. mós peOPOU10 ay l'O Cei ie ni-o, en nomb re d e iodo s lo s q ue<br />
apreciable gesto, pu (li)11 Os elee reO. e) os C,s9)'2" rit ViI IJP e V l( y 1)0r ullOS<br />
ivst ontes a nuestra. <strong>que</strong>ri<strong>da</strong> tierra ni<strong>da</strong>l, 'rugole aceiite„junto con el afee=<br />
',toso salud o _ <strong>de</strong> los miemibros esta 1. 11,, las seguri<strong>da</strong><strong>de</strong>s <strong>de</strong> mi particular<br />
consi<strong>de</strong>pa C iÓn y eslimai»<br />
Fi 'nimio' losé ín, ryreielente. — Peño, proaeraía<br />
DE ( n'EA DEL cENTR( E\sE<br />
(28 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1948)<br />
.«Q )te re o/ os hacerle a Vd. intérprete ante los componentes <strong>de</strong>l Coro «Os<br />
Eumorosos:, gae tan acertu<strong>da</strong>mente dirige el Maestro Corallini, <strong>de</strong> nuestro<br />
Profundo agra<strong>de</strong>cimiento por la eficaz y t.!(!iosa, colaboración presta<strong>da</strong> por<br />
(Si conjunto en los -<br />
actos <strong>de</strong> la celebración <strong>de</strong> la se manir gallega CO)) <strong>que</strong> viresiro<br />
Centro celebró tan fausta fecha,<br />
Ello conlribuyó a <strong>da</strong>r éealee tanto a las transmisiones radiales, como a<br />
nuestro festival <strong>de</strong>l día 22 en el 'Teatro Argentino, cuyas interpretaciones magistrales<br />
enorgullecían nuestros sentimientos <strong>de</strong> gallegos, a la par <strong>que</strong> <strong>da</strong>ban<br />
a nuestra colectici<strong>da</strong>d jerarquía artística por la justeza .11 preeisión nueshn<br />
ml)sica regio<strong>na</strong>l.»<br />
Firmado : 2'„ esi don .1 e. Norb lo Fernón<strong>de</strong>z. eer ario.<br />
.A IRAIAN1)A1)E °ALEGA<br />
(27 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1948)<br />
«Teño o procer <strong>de</strong> pie dioixir a ooste<strong>de</strong> pró poi-o sea (lino intermedio,<br />
eispresar a Xunta 1firectira d-ise prestixioso Centro as i<strong>na</strong>is afervoil<strong>da</strong>s<br />
eilacións d-isla Irmand
tan gcut paelicípuevón (le la 1100 coral (I ,se :e 1 ). qut ,<br />
rige el 3filestro José ("orallini.<br />
Le ruego quiera hacer ex<strong>ten</strong>sivo l( (1) .1ceinciento, a los integrantes<br />
<strong>de</strong> dicha masa eoial. quiefies en un hermoso gesta espontiuneo como cordia',<br />
do<strong>na</strong>ron a la biblioteca <strong>de</strong> reclusos cfc dicha 17 a alacl, un ejemplar <strong>de</strong> «()bras<br />
ramplelas» <strong>de</strong> la eumortal poetisa (/07/1 ja 11'(""l t(1 ('"tr()-<br />
Firmado: haberle 1)( lista/lo , reutor General <strong>de</strong> nstílutos<br />
Pe<strong>na</strong>'es <strong>de</strong> la Naein1.<br />
CASA PEPE<br />
PELUQUERIA DE SEÑORAS<br />
PEINADOS Permanente Obsequio $ 3.—<br />
TINTUR AS mencio<strong>na</strong>ndo este aviso<br />
Montes <strong>de</strong> Oca 282 23 - 6849<br />
TADOJ UNIDO/ AtR É /<br />
Marcelo L. Cabrera 38-9818
o<br />
0 1 KK I I I I »<br />
o<br />
las lino o 'seo) 0 liosa leuituro, vomo se ven <strong>de</strong>ein<strong>de</strong>ben<br />
<strong>na</strong>seer 1 .1110 611 0 hriiiiitio palo ardor., seear e iionservar; os<br />
roil 1)011))11
Editado por nuestra enti<strong>da</strong>d. juntatnentc con las socie<strong>da</strong><strong>de</strong>s: CENTROS:<br />
Lucertse, Orensano, Pentevedres, Coruñés, A_ B. C. <strong>de</strong>l Partido <strong>de</strong> Corcubión,<br />
Fe<strong>de</strong>ración <strong>de</strong> Socie<strong>da</strong><strong>de</strong>s Gallegas e Irr<strong>na</strong>n<strong>da</strong><strong>de</strong> Galega, fué publicado el Estatuto<br />
<strong>de</strong> Galicia con antece<strong>de</strong>ntes y comentarios sobre las aspiraciones <strong>de</strong> nuestro<br />
pueblo, y <strong>que</strong> fue repartido en ocasión <strong>de</strong> conmemorarse el XII aniversario <strong>de</strong>l<br />
plebiscito <strong>de</strong> la autonomía <strong>de</strong> Galicia. <strong>de</strong>l <strong>que</strong> .extractamos lo siguiente:<br />
A PERSONALIDADE NACIONAL DE GALIZA"<br />
Galiza <strong>ten</strong> unha <strong>lingoa</strong> propria, cria<strong>da</strong> no berce <strong>de</strong> outra anterior —probabelmente<br />
céltiga--, <strong>que</strong> é filia do latín, irmán maor do casrián e <strong>na</strong>i do mal<br />
chamado portugués, en cuia língoa se produxo un dos moimentos líricos unáis<br />
antigos e a<strong>de</strong>mirabeis <strong>de</strong> Europa. E se a <strong>lingoa</strong> <strong>non</strong> fose un distintivo <strong>na</strong>cio<strong>na</strong>l,<br />
porq ue <strong>non</strong> respeta fronteiras e vemos <strong>que</strong> unlia mesilla <strong>lingoa</strong> po<strong>de</strong> servir <strong>de</strong><br />
<strong>lingoa</strong>xe a diversas <strong>na</strong>cións, xusto será reconocer <strong>que</strong> pol-o menos o idioma<br />
<strong>galego</strong> hoxe <strong>fala</strong>clo en varias partes do mundo e <strong>na</strong>tural <strong>de</strong> Galiza. por<strong>que</strong><br />
nlí <strong>na</strong>sceu e alí se criou e fixou literariamente.<br />
Galiza <strong>ten</strong> un territorio propio <strong>de</strong>limitado por frontetras <strong>na</strong>turaes <strong>de</strong> formas<br />
doces i entra<strong>na</strong>s duras, <strong>que</strong> foi unha ílla <strong>de</strong> pedra nos tempos xeolóxicos,<br />
e <strong>que</strong> hoxe semel'a unha inmensa esmeral<strong>da</strong> engarza<strong>da</strong> no estremo <strong>da</strong> cordilleira<br />
cantábrica: cabo do mundo antigo e peirán avanzado cara o novo . Es ata<strong>que</strong> a<br />
<strong>na</strong>ción <strong>non</strong> fose máis <strong>que</strong> unha alma, como dixo Renán, capaz <strong>de</strong> espandirse por<br />
riba <strong>da</strong>s montañas, dos ríos e dos mares, conservando a s<strong>na</strong> uni<strong>da</strong><strong>de</strong> en diversos<br />
climas e rexións, xusto será recoñocer <strong>que</strong> a ter<strong>na</strong> galega única e diferente do<br />
resto d Hespa<strong>na</strong>: 'o lugar on<strong>de</strong> ce a masou a ilesa carne e se mo<strong>de</strong>lou o nos()<br />
esprito'", como ben elixo NOvoa Santos.<br />
Galiza <strong>ten</strong> unha morfoloxía social i económica propia <strong>de</strong> tan rara orixi<strong>na</strong>licla<strong>de</strong><br />
<strong>que</strong> <strong>non</strong> hai ecoación posibel antre os seus problemas vitaes e a lexislación<br />
única do Estado laespañol, polo <strong>que</strong> alí se siguen pralticando as vellas costumes<br />
xurídicas, a furto <strong>da</strong> leí irradia<strong>da</strong> <strong>de</strong>n<strong>de</strong> Madrid. E se Galiza, en longas , centur:as<br />
<strong>de</strong> traballo, chegou a formar un ca.dro compreto <strong>da</strong> súa vi<strong>da</strong> priva<strong>da</strong> e social,<br />
<strong>que</strong> <strong>non</strong> encaixa <strong>na</strong> orgaización uniformista ée Hespaña, xusto sera recoñoce<br />
r a <strong>na</strong>cesi<strong>da</strong><strong>de</strong> d-unha política estatal galega.<br />
Galiza <strong>ten</strong> unh a cu'lura propia, en todo diferente <strong>da</strong> dos <strong>de</strong>ntái s grupos<br />
hispanos, <strong>que</strong> se revela <strong>na</strong>s artes plásticas, <strong>na</strong> sabiduría popular, <strong>na</strong> música e<br />
instrumentos, <strong>na</strong>s <strong>da</strong>nzas e cantigas, nos estii.os <strong>da</strong> arcriteitura civil e relixiosa,<br />
no lirismo <strong>da</strong> poesía oral í escrita, no ritmo <strong>da</strong>s espresións literarias e musicaes,<br />
filoEofía dos refráns, no sentido saudoso do amor e no sentido trascen<strong>de</strong>nte<br />
<strong>da</strong> vi<strong>da</strong> e <strong>da</strong> raorte. E se a cultura galega xur<strong>de</strong> <strong>de</strong> fondos primitivos e insobor<strong>na</strong>beis,<br />
como a <strong>de</strong> Bretaña ‹<strong>na</strong> Franza e a <strong>de</strong> Escocía en Ingla<strong>terra</strong>, ben<br />
advirte <strong>na</strong> alma <strong>de</strong> Caliza un refi<strong>na</strong>mento europeo. <strong>que</strong> se <strong>de</strong>nota en rasgos <strong>de</strong><br />
tolerancia, <strong>de</strong> crítica, <strong>de</strong> humor, <strong>de</strong> trasacordo e <strong>de</strong> cautela. cali<strong>da</strong><strong>de</strong>s <strong>que</strong> <strong>non</strong><br />
sobresaen nos poyos <strong>de</strong> <strong>fala</strong> castelán.<br />
Galiza <strong>ten</strong> un caráiter étnico propio, <strong>que</strong> provén dos povoadores ce':tas, <strong>que</strong><br />
constituiron o seu primeiro orgaistno habitual e territorial, po<strong>de</strong>ndo afirmarse<br />
<strong>que</strong> todos cantos ahi chegaron dispois procedían do mesmo tronco e repetían<br />
o mesmo sangue. E se a raza fose, a-efeíto, a <strong>de</strong>termiñante do caráiter homoxéneo<br />
d-un poyo, sen <strong>que</strong> por así credo ineurrísemos en pecado, ben podía Ga-<br />
1:za enfrentar a silla enxebreza co mestizaxe do resto <strong>de</strong> Hespliia, atribuíndolle<br />
ao sangue árabe a indiscipri<strong>na</strong>, a intolerancia e a íntransixencia con <strong>que</strong> os bespañoes<br />
se ador<strong>na</strong>n,
Galiza„ pois, conta con todol-os atributos hestórico-<strong>na</strong>turaes q ue caraiterizan<br />
ás ver<strong>da</strong><strong>de</strong>iras <strong>na</strong>cio<strong>na</strong>li<strong>da</strong><strong>de</strong>s; pero :faltalle aleo mol impórtame para ser per -<br />
feíta: f a lta rles in<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>nci a política o goberno propio, <strong>que</strong> tod a socie<strong>da</strong><strong>de</strong><br />
liuman, necesita,<br />
¿Qué (<strong>da</strong>lias <strong>non</strong> é unha <strong>na</strong>cio<strong>na</strong>li<strong>da</strong><strong>de</strong> por <strong>non</strong> ser un Estado in<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>nte<br />
e soberan Se tal <strong>de</strong>feíto nos fose imputado por hespañoes, oós sentiríamonOs<br />
incitados so separatismo; pero en ver<strong>da</strong><strong>de</strong> sóio aspiramos a unha autonomía integral,<br />
<strong>de</strong>ntro <strong>da</strong>- libre fe<strong>de</strong>ración <strong>de</strong> todol-os poyos hispanos.<br />
Galiza <strong>non</strong> necesita máis <strong>que</strong> eso ; pero <strong>non</strong> po<strong>de</strong> conformarse c on menos,<br />
por<strong>que</strong> tal é o set' <strong>de</strong>.sinio hestórico,<br />
JOSK DAPORTA<br />
Camisería<br />
BoneteríaMedi<strong>da</strong>s<br />
SA EN Z P14-",'N A 14<br />
H'LOR1RiA<br />
Coro<strong>na</strong>s Palmas — Ca<strong>na</strong>stas — Ramos — Venta <strong>de</strong> Plantas<br />
PRECIOS MODICOS<br />
ROQUE SSI<br />
ENTRE ROS 762 T. E. 38-7043 Particular: E. Ríos 761<br />
Hágase socio <strong>de</strong>l CENTRO BETANZOS
\No fiagas case le lamentos<br />
g\ri <strong>de</strong> falsas<br />
Bus mejopes<br />
Son los gPan<strong>de</strong>s pensamientos<br />
, puesto <strong>que</strong>, por momentos,<br />
mal <strong>que</strong> te 5ipid se agrava,<br />
_Wesupge, indómita y 6-rava,<br />
antes <strong>de</strong> 5undirte co6aPcie<br />
(5'stalla en pe<strong>da</strong>zos y ar<strong>de</strong>,<br />
ÇPrirnero muerta <strong>que</strong> esclava.<br />
Fe<strong>de</strong>rico rcío i-orcor<br />
A
BETANZOS<br />
Torre Municipal<br />
R. E C O R DO<br />
( - tpaiña eampaiña,<br />
campa<strong>na</strong> (la <strong>na</strong>sa. al<strong>de</strong>a,<br />
tau alegre pat-a [esta<br />
e ¡a. (16r,<br />
(la la pariila <strong>que</strong> os <strong>que</strong> ruorrell<br />
r(:10 escalla nd o o eu son<br />
Clompa<strong>na</strong> <strong>da</strong> noso eire.ro.<br />
campo-no I„° len compasión!<br />
Dos <strong>que</strong> soleen, (los qtt erho r<br />
dos qu.r coîi l eñen n in pan:<br />
<strong>da</strong>s feri(las. (los <strong>que</strong> re.ras<br />
5i5 1(1' 11, 0 i. 1.,(17<br />
Xon drtrilas os le us ollos<br />
hasta m'u! ir .ro it/VI oil.<br />
o. (le lelnbra iLarl<br />
<strong>de</strong> "LA CASA DE LA TROYA"<br />
Carmiña Panduriño y Gerardo<br />
u<strong>na</strong> esce<strong>na</strong> (roe (1050)'60114 lo ,<br />
/rae r!) <strong>de</strong> lo Cotc(lrat <strong>de</strong> Santiago; allí<br />
¡(1 o(11 o 11, 61 (t)1po. y lo rirolilud<br />
su , o I 0,<br />
1>und uri Un el .0 <strong>de</strong>l (doul frolleou,<br />
wbc (le «olores., dc dolores y <strong>de</strong> (/101<br />
111(1(0 trilogía sublime <strong>que</strong> se ((soma o los<br />
1010'0, (16 Pren(luriíro, uounciorl,<br />
Geror(10 III Irrolo MICI'r1 (1 1 (1110 fltí,<br />
Onibl 'die() (le l(r. Compaillo (lel Norte,<br />
en La ((70, 01(011(10 «1 fi<strong>na</strong>l (le so<br />
r(Irrel'U, S2)091í0 11 ir O' lo (11(16,1 a<br />
yor (pu' la suerte le <strong>de</strong>pararo 1111 11111111 . 1(1(<br />
osí se expreso /ovino (t'ole Corolino<br />
y Ger0 1 (10<br />
«PAN 1)(.7111Ñ().-11 .6 (lej(ffl<br />
7111 iVSIO'Oe 1 lOrqr 'no es loy ridículo...<br />
Y 'un (loetor„.. Porrptc yo soy<br />
(1 doctor Pandurlii0.., Digo, 910, el (10)-<br />
I o r (101/ Adolfo Poil eir0 . ; lo, o) ie -<br />
lo! El (loclor Pon(11( riño soy.... ¡Eso rs,<br />
61 (100106 Pondurtilo! Que yo no rencyon<br />
ós <strong>de</strong>l cornetín y (le lo aluruo, (710'<br />
e107) el pan (1 carrero... ;Eso es,<br />
y lo carrero! Y si 1, 1eÇJO for<br />
la Aco(leni ;((Pcielo <strong>que</strong> (leen<br />
la eo lo Aca(leatio`;‘y<br />
lo (5:lurá cl (.10, "011(1'<br />
(1097(10 I0(10,s' r'eSpelaron romo esew<br />
billario (le no liontbre <strong>que</strong> luchó (16 1<br />
le con/ ro 1(1 if11 09 `011 ci1)<br />
río ;Eso es, (0)1 I ro 10 /1/ )l'O'(I 11c1 ('(' 1)-<br />
1,•(1 miserio 1»<br />
La Gala<strong>na</strong> y Eudyigio<br />
Las 2 -.00o - las (i( (receso o la nnopostelono,<br />
<strong>que</strong> rr b¡ertu. es1 (in 10<br />
Cari<strong>da</strong>d, 1(1<br />
Avíe 11(tu)rt•o 16 ellos se ¡Ion esetilo<br />
p('Igi<strong>na</strong>,s sublimes notíslicas,<br />
La eSeelia (le «Lo (- uso (le lo ((yo».<br />
11 (71.0/0 9o10. ella,q,<br />
Lo (7olano —a<strong>que</strong>llo P 1d0'( (1 1 "(110(-<br />
yl e(11 ( sltplicolor u<strong>na</strong> limos<strong>na</strong> ,r10(10 coy el<br />
CF('..[Jo r( lUto lo <br />
clel bolle, en- eI11I111 . 0 10 COleelu hecho, co-<br />
M.o US0D0i,S1)10 Cl litiO (le lo c()11(911 ° I'e)1(10 (Ti<br />
Dufsino, Otra. (1 6 los 010/1(1 0/1.1 (pw fo6olu))<br />
61 coro, lefel(1 thee<br />
--IV <strong>de</strong> lo:to y (le rcslir cuonl o le lirio<br />
es poco, ¡Von 'bosta s( bolo» sin<br />
orribal<br />
A lo (7<br />
eonl Ílrr Erl PI<br />
,<br />
h 'bien como el (le lo vo'sr«,<br />
NOVO, VIA 81 DE SANTO<br />
1F A 11311EZ Ji C 2 T lE<br />
Lencería Artículos para Bebés Higiénicos<br />
Bdo. <strong>de</strong> Irígoyen 447 T. E 37-6406
Le branza d'un home representativo<br />
ja 1l0s !<br />
a irlembrarse<br />
'ine o <strong>de</strong>rr eipendurado<br />
col<br />
r'a meiga paisaxe<br />
lue <strong>non</strong><br />
Oti Oelleer i ì tr e 11a<br />
O<br />
aristarquiea i-ohn noxenerori<strong>da</strong><strong>de</strong><br />
e e ult ura, lirrva ex luí-<br />
' xemea <strong>da</strong> do señor1 Gondomar,<br />
k <strong>de</strong> ('oo ,valegw.<br />
) d,t l'espolia<br />
trn'o Dante pos <strong>de</strong>do<br />
eorn'o o<br />
para entrar<br />
pecados capitaes,<br />
¡tic ei1t1fl u nr Pi<strong>de</strong>n o <strong>de</strong>garo <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> x :alfil-no e trorvoroso<br />
rmeei<strong>da</strong> t bela <strong>da</strong> <strong>terra</strong> brigans<br />
guía espir<br />
weiro. Por<strong>que</strong> "L<br />
.-\_cu<strong>na</strong> 6 o semello<br />
Ita<br />
EllIT('"1 gii pO1 0e <strong>de</strong> Jedra, X11. an<br />
tura<strong>da</strong>s o tiOtO ÛI Pile Inca todo,<br />
ver <strong>de</strong>centes marisma no mosaico <strong>de</strong><br />
como mendos d un l'alelo <strong>de</strong> probo rrtreir<br />
con fí os <strong>de</strong> suo r labrego, no j o'ntdpi'ania<br />
<strong>de</strong> viPa, soetteidir <strong>de</strong> ledients<br />
nos portas<br />
ndlaniitoron as leenlas,<br />
nos nos amplios balcOns<br />
las igo estiJo mrcos<br />
bravos doe Andra q ue novoso<br />
<strong>de</strong> pedva gor<strong>da</strong> 1 se,e'redo do.9<br />
Lanz(ís e as foza los lomand<br />
iñ o,! , on<strong>de</strong> metro o espívito <strong>de</strong> García<br />
t1eu<strong>na</strong>, ( ,,Ton L'abole:ro <strong>da</strong> cibela<strong>de</strong> dos ea:<br />
baleiros, aellase rrn eit le,<br />
pol-as tristes ce"! 'os d'a<strong>que</strong>l vello<br />
mosteiro psa molla sens<br />
n cisean os pOs fl río (a Oreas dovmen<br />
no loma:. ,ba<strong>da</strong>s em -eaciOs fluperV,<br />
iranse os rezos <strong>da</strong>s freiras <strong>que</strong><br />
eomo anxo ,<br />
;beis rondptl culto á<br />
r<strong>na</strong>ri,<strong>na</strong>nn cOu -mas slmi<br />
sfias dow-es Careía Acufia„<br />
'Bruj, ,, 1 a inuerárnente<br />
ro-toi,o s; <strong>ten</strong> orle "ar<br />
categóric0.<br />
einzos do<br />
se betane<br />
vensto <strong>da</strong> s<strong>na</strong><br />
lgo no (pie<br />
<strong>da</strong> oedosa<br />
reereia o son()<br />
eomln vello Narciso<br />
<strong>da</strong> río <strong>que</strong> peitean<br />
s<br />
col:ale:ro <strong>da</strong><br />
verme,,,. <strong>da</strong> /1<br />
para troeare<br />
cos bravos <strong>de</strong><br />
e o espirtto<br />
<strong>de</strong><br />
<strong>que</strong> ve<br />
sonrisa, pOe rocron os<br />
-rriaxe dos seis<br />
e ltts, E os<br />
dos Andro<strong>de</strong> bí-<br />
1 do foseament e Os ex() ,<br />
cemento, embl.ema do pseu-<br />
41-0 mar.<br />
d<br />
A. -Villar Po oír...<br />
ARTICULOS PARA EL HOGAR —<br />
REGALOS
Aporte Gaflego a la Cultura General <strong>de</strong> España<br />
La Universi<strong>da</strong>d <strong>de</strong> Saiitiago <strong>de</strong> Compostela<br />
can<br />
ticoiendo a en suelo<br />
turiollocer la cultura ileiversnl<br />
111 noln ITo<br />
<strong>de</strong> Victo -<br />
1 'nivel<br />
ácn eli<strong>da</strong><br />
os suyos.<br />
Indo, Al°<br />
la enseñanza<br />
m'ovo «Es -Indio», al<br />
Ni I (1 1111<br />
( en i os ii macias.(< E ti<br />
acostaban <strong>da</strong> ea. trítHlini<br />
) Irt-,,s p<br />
1)1)ís -pt)<br />
)<br />
i"T osiPtai<br />
tercer<br />
1 1-g) b,s tustem<strong>da</strong>s por el<br />
parGoulares, crea<strong>da</strong>s -)or<br />
retados. Se co<br />
Prlt<br />
" 0 1<br />
s i e n a 11(h) «<br />
),› va. exl.steil.tirO<br />
tity , sig)]«* 'd . EE nte cinc) Bol.<br />
<strong>de</strong> al noei<br />
11 leo n\-; e cons<br />
°ea casa o in 1<br />
otorga In tras('<br />
)<br />
categoría d<br />
E n<br />
(q-t<br />
Pnyo arps„<br />
logio <strong>de</strong>sti<strong>na</strong>do n osludinntes<br />
, Valencia. en rec<br />
lama dich edificio parn alojan -) ie<br />
las montas <strong>de</strong> San Illeni1o.<br />
!creed al obispo dc, lla<strong>na</strong> rias, Don<br />
le Aluvos, le es posible a Don 'TODO<br />
rzoa, ob<strong>ten</strong>er olla ca.,,u en la Reo Nueva.<br />
En principio se dietaron estudios <strong>de</strong><br />
gramática. El pers o ciencias eonstaba<br />
<strong>de</strong> un cated rátioo 0 1 , 111 repetjdor.<br />
inspeeeidn la constituían adores:<br />
uno en representa eión <strong>de</strong>l Cabildo y otro<br />
<strong>de</strong>l Concejo.<br />
tle<br />
El (- 1clor t1inl<br />
:<br />
1)(»<br />
Concejo<br />
E) ( , 0115 V1(111<br />
os CoVall'illlia,s y<br />
tíll y Iflhaz ; como peenidos<br />
Yillagrán . No_<br />
dros nienm")resd<br />
dispone lo si-<br />
JO Asentamiento <strong>de</strong>l « ldíctlii1g» en el<br />
edificio man<strong>da</strong>do n por -Fonseca.<br />
2 0 Instalación en la misma ensn <strong>de</strong>l co<br />
logio <strong>de</strong> teólogos pobres.<br />
:1 Organizaeión <strong>de</strong>l colegio <strong>de</strong> eslinli1mtos<br />
artistas,<br />
A la , muerte <strong>de</strong> Don Lope <strong>de</strong> <strong>na</strong>rzoa, 1» Gobierno (le la 1 'o iversiílad por el<br />
erlige,‘:e eu continuador <strong>de</strong> su obra, el Deán claustro <strong>de</strong> doctores y maestros, pro<strong>de</strong>.<br />
la Catedral <strong>de</strong> Santiago, llamado tain- sididos por el rector elegido anualbién<br />
Diego <strong>de</strong> Muros,<br />
/ente ri e los canónigos <strong>de</strong> San-<br />
Fi 17 <strong>de</strong> Diciembre <strong>de</strong> 1501, llago,
1,-"acilltaih's erais'<br />
D'ilosofía. (lancines<br />
1 aparecen dota<strong>da</strong>s l'11<br />
p i ir<br />
lid II e<br />
- 1 -in,Y1.•;'11l 1 la lectur a (le río, (1<br />
1 1 ivÍl s ilociores licenciado s vol-, allí-0-<br />
COD.<br />
Igre' ell a ila rul<br />
reeidos<br />
<strong>que</strong> consagraron 511 i la a la<br />
-idola en todo momento, COlf10<br />
-t(), Doctor en Ciencias y<br />
Lliiieisiiluul<br />
entonees compost ela<strong>na</strong>,<br />
estable,.<br />
fnuilo'dor<br />
Filosofía<br />
<strong>de</strong>l Museo <strong>de</strong> Trist<br />
v<br />
don<strong>de</strong> se hallan reunidos<br />
con lecciones<br />
to-<br />
)laris <strong>de</strong> la la Hila <strong>de</strong> Gil<br />
En 1:573, se<br />
a la ensee<br />
-<br />
reeonoeiend o<br />
cefOs 110 piad i<br />
ci<br />
>pe <strong>de</strong> ill,farzoa, quien a4<br />
'iii Cli i<strong>de</strong>a clii OPigen a es e gran.<br />
110 a la Cultura<br />
aria entera, la<br />
ereaci61i le este <<br />
I. donos,<br />
Pepa e<br />
eiend o<br />
<strong>de</strong><br />
-1,(,) d 1,',1<br />
ihi 1-isittil<br />
tiVa se nohifi<br />
dpi 11 i 1 ii a horas <strong>que</strong> 1 -1(1<br />
iesei 1 Ii 1111 iIli los eslinlios<br />
Moreno y Cía.<br />
ile Fonseo .<br />
1.0, -bienes per<strong>ten</strong> es a loS ieSllítaS<br />
fnéron <strong>de</strong>sti<strong>na</strong>do s a<br />
,<br />
siendo<br />
a<strong>de</strong>más 1 yasla<strong>da</strong>dos l 1 ìiive<br />
Colevi o <strong>de</strong> San -lerili<strong>nin</strong>i o a las casas <strong>de</strong><br />
los por Peal CilChila <strong>de</strong>l 19 <strong>da</strong><br />
7H9. No hallándose éstas en<br />
combino frié necesario ui<br />
(H ntl ileijíji ile im nuevo local cine se<br />
FABRICANTES DE<br />
Mantelería - Ropa <strong>de</strong> cama<br />
Cu<strong>na</strong> y Colchas<br />
<strong>de</strong> lelas blancas<br />
<strong>da</strong>Pt() 11 liii ipo neoclásic o .<br />
oarli r <strong>de</strong> 1845, la -Universi<strong>da</strong>d toma<br />
nuevo /alm a . Se modifielm beneficiosamente<br />
las loacultados <strong>de</strong> Medici<strong>na</strong> y Filosofía<br />
liii<br />
la enseitanz a <strong>de</strong> la Facullail<br />
créase la Farmacia,<br />
5 IililIille la Teología,<br />
Yr1goyen 1246/50<br />
T. E 37-6928<br />
Buenos Aires<br />
Los pal mmoii los , <strong>de</strong> ca<strong>da</strong> tiniversi<strong>da</strong>d pasan<br />
a manos <strong>de</strong>l po<strong>de</strong>r central, y los Minis-
oa, Oza <strong>de</strong> los Rios, Pa<strong>de</strong>rne, y Saga. Está situado<br />
M S.E. <strong>de</strong>l partido judicial <strong>de</strong> La Coruña<br />
y limita al N. con Puente<strong>de</strong>ume, <strong>de</strong> quien lo<br />
separa el río Lambre. Al E. con el <strong>de</strong> Villalba,<br />
al S. con el <strong>de</strong> Arzúa, al S.O. con el <strong>de</strong> Or<strong>de</strong>nes<br />
totali<strong>da</strong>d y re <strong>de</strong>stacan las Mari<strong>na</strong>s, <strong>que</strong> es u<strong>na</strong><br />
sucesiñn <strong>de</strong> valles <strong>que</strong> constituyen
.3u 5 lados se conservan etnpotrados en la Pared<br />
tres escudos, Gran parte <strong>de</strong> la plaza <strong>de</strong>l Campo<br />
'está ro<strong>de</strong>a<strong>da</strong> par soportales y constituye el corazón<br />
<strong>de</strong> la ciu<strong>da</strong>d. El puerto <strong>de</strong> Betanzos f ué<br />
-muy important e en l a época medioeval rivalizand<br />
o con el <strong>de</strong> La Coruña con el <strong>que</strong> sostuvo<br />
-numerosos pleitos, Un a plazuel a bellísima es<br />
a<strong>da</strong> <strong>de</strong>l Consistorio y <strong>que</strong> en el sí -<br />
gl o XVI se llamaba <strong>de</strong>l Reloj. Se conservan<br />
sus antiguos arcos en punta, tres <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> la ciu<strong>da</strong>d, la <strong>de</strong>l Ponte Novo, al<br />
fi<strong>na</strong>l <strong>de</strong> la Rua dos Eerreiros hoy <strong>de</strong>nomi<strong>na</strong><strong>da</strong><br />
Roldán la <strong>de</strong>l Cristo y a <strong>de</strong> Ponte Vello, en<br />
la unión <strong>de</strong> las calles <strong>de</strong> los Plateiras y <strong>de</strong> Sobre<br />
.rla Cerca, , Su calle más igual es la Da Ribeira,<br />
don<strong>de</strong> estaba situado el viejo cuartel <strong>de</strong> Juilicias<br />
'y fueron famosas en la E<strong>da</strong>d Media la <strong>de</strong> los<br />
Clérigos, San Francisco, Pescad.ería y la <strong>de</strong> L'ante<br />
<strong>de</strong> Unta. De los puentes <strong>que</strong> atraviesan la ría<br />
Ley <strong>que</strong> <strong>de</strong>staca r O Vello, y O Nova, El edificio<br />
<strong>de</strong>l Archivo fue edificado para Archivo <strong>de</strong><br />
Galicia poco <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> la mitad <strong>de</strong>l siglo XVIII,<br />
habiend o sido costeado por el Reino Gallego con<br />
un impuesto sobre la sal y el vin o durante diez<br />
(anos, Se había <strong>de</strong>sti<strong>na</strong>do u<strong>na</strong> crujía para ca<strong>da</strong><br />
U<strong>na</strong> <strong>de</strong> las siete provincias en <strong>que</strong> se dividía<br />
entonces Galicia, consta <strong>de</strong> dos cuerpos y nunca,<br />
llegó a ser utilizado parta Archivo. La Casa<br />
Consistorial fue res Da<strong>da</strong> po r el gran arquitecto<br />
Don Bue<strong>na</strong>ventura Rodríguez a fi<strong>na</strong>les <strong>de</strong>l siglo<br />
XVIII. La cárcel <strong>de</strong>l Partido fue .palacio ele<br />
Leen sic Pérez <strong>de</strong> Andra<strong>de</strong> <strong>que</strong> la cediói para<br />
a lo <strong>que</strong> <strong>de</strong>s<strong>de</strong> entonces se <strong>de</strong>dicó. Su arquitectura<br />
•ántigua era ojival, aun<strong>que</strong> ya no <strong>que</strong><strong>da</strong> <strong>na</strong><strong>da</strong> <strong>de</strong><br />
sus formas características, pues aparte <strong>de</strong>l incendio<br />
<strong>que</strong> Stl Dio en el siglo XVII pa„<strong>de</strong>ció riu-<br />
rvilenén<strong>de</strong>z ele Texeci a y hace bastantes<br />
filántropo s señores García Naveira fun<strong>da</strong>ron el<br />
Asilo y Escuela <strong>de</strong> su no m bre y un lava<strong>de</strong>ro público<br />
junto a l puente <strong>de</strong> las Cascas, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong><br />
numerosas man<strong>da</strong> s <strong>de</strong> cari<strong>da</strong>d. Se <strong>de</strong>stacaron los<br />
hijos <strong>de</strong> este pueblo por su amor a la ciu<strong>da</strong>d y<br />
mucho s <strong>que</strong> lograron fortu<strong>na</strong> o la here<strong>da</strong>ron; hib<br />
ri eron gran<strong>de</strong>s do<strong>na</strong>tivos. Un libro curioso sobre<br />
este asunto es el titulado «La Beneficencia en<br />
Betanzos en los siglo s XVI, XVII y XVIII»,<br />
erice por LS. André s Martínez Salazar,<br />
Entre sus monumentos <strong>de</strong>scuella la Iglesia <strong>de</strong><br />
Santiago, cuya fun<strong>da</strong>ción correspon<strong>de</strong> al siglo XI,<br />
realiza<strong>da</strong> par la cofradía <strong>de</strong> Alfayates (sastres),<br />
uria <strong>de</strong> las más antiguas <strong>de</strong> la Península y aun<strong>que</strong><br />
se reedificó a principios <strong>de</strong>l siglo XV, conserva<br />
afín notables caracteres románicos, paseen<br />
esto s caracteres las facha<strong>da</strong> principal y lateral Y<br />
la colum<strong>na</strong> s <strong>de</strong>l interior <strong>de</strong> la <strong>na</strong>ve, así como<br />
son <strong>de</strong> la transición a lo ojival el Pórtico, notable<br />
por sus archivoltas. La capilla ele San Pedro<br />
y San Pablo <strong>de</strong>gesta iglesia fue fun<strong>da</strong>rla por<br />
D. Pe.clro Deben, <strong>que</strong> fue su cura párroco y más<br />
'merosas reformas a<strong>de</strong>má s <strong>de</strong>l <strong>de</strong>rribo <strong>de</strong> su s arcos<br />
góticos a fi<strong>na</strong>les <strong>de</strong>l sigl o pasado, El cuartel<br />
<strong>de</strong> milicias fue crea.clo por Felipe V a principios<br />
<strong>de</strong>l siglo XVIII y reedificado en los pria<br />
meros años <strong>de</strong>l sigl o XIX. Los puente s fueron<br />
fun<strong>da</strong>dos, el Ponte Vello probablemente en tiempos<br />
<strong>de</strong> 'r eco al construirs e la vía tic tese re<br />
-<br />
ma<strong>na</strong> <strong>de</strong> Braga a Astorga y fue reconstruido a<br />
tnediad.os <strong>de</strong>l siglo XVI en <strong>que</strong> sobre los tatamarts<br />
<strong>que</strong> siguen al tercer arco se levantó la torre<br />
<strong>de</strong> Caramo<strong>na</strong>; el Ponte N> ve fui hecho probablemente<br />
ante s <strong>de</strong>l siglo XV. Importante edificio<br />
es el hospital <strong>de</strong> San Antonio <strong>de</strong> Padua, fun<strong>da</strong>do<br />
en el siglo XVII po r D. lAntonio Sánch2e<br />
<strong>de</strong> T'albo, <strong>na</strong>tural <strong>de</strong> Bergondo, caballero <strong>de</strong>l hábito<br />
<strong>de</strong> Santiago y ministr o <strong>de</strong>l Consej o <strong>de</strong> Indias<br />
<strong>de</strong> Felipe IV y Carlos II. De estas do<strong>na</strong>ciones<br />
para obra s piadosa s y humanitarias hubo<br />
varias importantes en est a ciu<strong>da</strong>d, <strong>de</strong>stacándose<br />
la ban<strong>da</strong><strong>da</strong> en el si.glo XVI con objeto <strong>de</strong> proteger<br />
a las doncellas huérfa<strong>na</strong>s por Doña Jua<strong>na</strong><br />
<strong>de</strong> Lemas y Andra<strong>de</strong> y en el siglo XVII, el Colegi<br />
o <strong>de</strong> Fluerfcieas do<strong>na</strong>do por Doña Ursula<br />
Labradora <strong>de</strong> la Provincia <strong>de</strong> Betanzos<br />
según grabado <strong>de</strong>.I Siglo XVIII
tar<strong>de</strong> A redu ti 1 Trasn mitO it Ccan.postela,<br />
Un belio eje uplo ojival <strong>de</strong>l arte <strong>de</strong> repujar en<br />
Ga<strong>na</strong><strong>da</strong> es la verja <strong>que</strong> cierra la capilla. Se recuer<strong>da</strong><br />
la teediEcación por los Andra<strong>de</strong> en la profusión<br />
<strong>de</strong> escudos <strong>de</strong> arma j <strong>de</strong>, dicha familia. En<br />
el siglo se construyó la torre <strong>de</strong>l Reloj a<br />
expensas <strong>de</strong>l Ayuntamiento y al principio <strong>de</strong> este<br />
siglo se realizaron en esta iglesia lamentables reformas<br />
<strong>que</strong> dock citar.<br />
ihanha María <strong>de</strong> Azougue, te u bac s probablemente<br />
en el siglo IX como igles.a parroquial<br />
y en ella. estaba instalado ,e1 gremio <strong>de</strong> ni al: S' anms<br />
<strong>que</strong> fue tan antiguo como la parroquia, gremio<br />
muy importante cuyo mayordomo. os<strong>ten</strong>taba el título<br />
<strong>de</strong> Alcal<strong>de</strong> <strong>de</strong> mar y <strong>que</strong> ex<strong>ten</strong>día isu jurisdicción<br />
hasta Corre, A principios <strong>de</strong>l siglo XV<br />
fué reedifica<strong>da</strong> corno reza u<strong>na</strong> inscr,pción en la<br />
facha<strong>da</strong> principal graba<strong>da</strong> en idioma gallego,<br />
probablemente por Nufio Frene <strong>de</strong> Andra<strong>de</strong>. Tiene<br />
u<strong>na</strong>. porta<strong>da</strong> <strong>de</strong> gran valor artístico con herincisos<br />
capiteles y cerra<strong>da</strong> por un arco aboci<strong>na</strong>do<br />
<strong>de</strong> medio punto sobre ocho colum<strong>na</strong>s acodilla<strong>da</strong>s,<br />
siendo noiable la or<strong>na</strong>mentación <strong>de</strong> hojas y<br />
as <strong>de</strong> <strong>que</strong> está compuesto. Su interior e s también<br />
hermoso y está formado por tres nisves<br />
tres ábsi<strong>de</strong>s. En el siglo XVIII <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong>l ati<strong>na</strong>r<br />
mayor <strong>de</strong> esta iglesia se encontró u<strong>na</strong> gran lapi<strong>da</strong><br />
<strong>de</strong> mármol graba<strong>da</strong> en caractmes arribigoi,<br />
seg,uramente lápi<strong>da</strong> sepulcral <strong>de</strong>l príncipe moro<br />
Hammard III , muerto en la batalla <strong>de</strong> POntllITLIO. -<br />
La iglesia <strong>de</strong>l ex Convento <strong>de</strong> San Franciscose<br />
rememis a principios <strong>de</strong>l óglo XIII y fue roa<br />
fhiales <strong>de</strong>l siglo XIV por Fermín Pérez<br />
<strong>de</strong> Andra<strong>de</strong> o Beso, <strong>que</strong> la protegió <strong>de</strong><br />
manera 120 a ser habita<strong>da</strong> por 80 religiosos,<br />
sos<strong>ten</strong>iendo claSe <strong>de</strong> gramática, ,música, filosofía<br />
y te logía, i en do <strong>de</strong> estos claustros h011-lbres <strong>que</strong><br />
arartin . a Galicia por su <strong>sabe</strong>r, Sólo <strong>que</strong><strong>da</strong> en.-<br />
tutZ111117.11t hs iglesia <strong>de</strong>l antiguo Mo<strong>na</strong>sterio <strong>que</strong><br />
esa <strong>de</strong> u<strong>na</strong> sola <strong>na</strong>ve en forma <strong>de</strong> cruz<br />
con un solo ábsi<strong>de</strong>. Tiene en el muro<br />
mi- <strong>de</strong>l cutcero un gran Josetón. y en el norte<br />
u<strong>na</strong> h rmosa venta<strong>na</strong> flan<strong>que</strong>a<strong>da</strong> por Pe<strong>que</strong>ñas<br />
colum<strong>na</strong>s y ador<strong>na</strong><strong>da</strong> con un arco <strong>de</strong> flore s <strong>de</strong><br />
;e, Es u<strong>na</strong> iglesia <strong>de</strong> gran mérito arquitecico,<br />
don<strong>de</strong> hay <strong>que</strong> <strong>de</strong>stacar a<strong>de</strong>más la puerta<br />
principal, así como la lateral y las esculturas <strong>de</strong><br />
San Francisco, <strong>de</strong> la Virgen, <strong>de</strong> San Gabriel, etc.;<br />
el ábsi<strong>de</strong> es <strong>de</strong> siete lados con cuatro venta<strong>na</strong>s<br />
largas con adornos <strong>de</strong> punta <strong>de</strong> diamante y son<br />
rucio os los canecillos <strong>que</strong> sus<strong>ten</strong>ta al ácula <strong>que</strong><br />
<strong>da</strong> luz a la capilla. En la puerta exterior <strong>de</strong> la<br />
iglesia aún hay ligeros restos <strong>de</strong> pintura mural;<br />
este templo fueí preferido por los señores e hi<strong>da</strong>lgo<br />
s <strong>de</strong> la ciu<strong>da</strong>d para ser ,en<strong>terra</strong>dos, <strong>de</strong> modo<br />
<strong>que</strong> el templo está lleno <strong>de</strong> arcos sepulcro<br />
cáfagos, estatuas e inscripciones <strong>que</strong> hacen <strong>de</strong> él<br />
un panteón extraordi<strong>na</strong>rio <strong>de</strong> la nobleza gallegas<br />
1os Figueiroa, Mezquita, Vilouzás, Bañobre y Andra<strong>de</strong><br />
reposan e a elle Se <strong>de</strong>staca. <strong>de</strong> todo s el sepulcro<br />
<strong>de</strong> Fer<strong>na</strong>n Pérez <strong>de</strong> Andra<strong>de</strong> o Bóo, <strong>que</strong><br />
<strong>de</strong>scansa sobre los animales simbólicos <strong>de</strong> las an<br />
mas <strong>de</strong> Andra<strong>de</strong>, un enorme jabalí y un uso do<br />
.iño sirven <strong>de</strong> soporte y contribuyen a lo<br />
or<strong>na</strong>mentación <strong>de</strong>l monumento. La ca ja <strong>de</strong> la ses<br />
pultura os<strong>ten</strong>ta en bajorrelieve esce<strong>na</strong>s referentes.<br />
a la cacería <strong>de</strong> reses u-layo:res, la cabeza y el pie<br />
tiene también en bajorrelieve el escudo <strong>de</strong> armas<br />
<strong>de</strong> la familia, la estatua yacente cubre el sepulcro,<br />
<strong>que</strong> representa a Fermín Pérez <strong>de</strong> Andra<strong>de</strong><br />
veszido <strong>de</strong> guerrero escoltado por tres perros echados<br />
a los pies y a los costados. Está escoltado<br />
también por un sacerdote <strong>que</strong> <strong>de</strong> rodillas y en<br />
actitud <strong>de</strong> orar se Rvanta al medio y al bor<strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> la Lia<strong>na</strong> funeraria y por un ángel colocado,<br />
cabecera arrodillado también; la Inscripción<br />
d.el sepulcro está escrita en idioma gallego. En<br />
eta iglesia, párrocos encargados <strong>de</strong> ella, <strong>que</strong> no<br />
<strong>que</strong>remos calificar por<strong>que</strong> su ignorancia lo s eaca<br />
por n al, nos man<strong>da</strong>ron arrasar capiteles,<br />
arcos sepuicrale s y sepulturas, mutilando inscrip-<br />
(<strong>non</strong>es y borraron belleza.s, hicieron. <strong>de</strong>saparecer<br />
rí as <strong>que</strong> se perdieron para siempre para la<br />
gl c e'. arquitectónica <strong>de</strong> Galicia y posteriormente<br />
igualaron la superficie <strong>de</strong> la capilla <strong>de</strong> San Juan<br />
con u<strong>na</strong> capa <strong>de</strong> cemento, <strong>que</strong> hizo .<strong>de</strong>saparecer<br />
sepulturas importantes entre las <strong>que</strong> se cuentan<br />
lápi<strong>da</strong>s <strong>de</strong> los Parragues, Riva<strong>de</strong>leira y otros<br />
nobles <strong>que</strong> te nían sus sepulturas e n el suel o , p or<br />
}<strong>sabe</strong>r sido <strong>de</strong> su fun<strong>da</strong>ción esta capilla, El so,ar<br />
cite ocupa la iglesia fué <strong>de</strong>, la Casa <strong>de</strong> los Templarios<br />
y fue ensanchado en el siglo XVI hasta<br />
co.mpren<strong>de</strong>r en su interior parte <strong>de</strong> las murallas<br />
<strong>de</strong> la ciu<strong>da</strong>d; sufrió un incendio en el siglo XVIII -<br />
- poiteriormente se encontró un. curioso grupo<br />
<strong>de</strong> la Virgen <strong>de</strong> las Angustias <strong>de</strong> mármol blanco,<br />
d,elicaclamente ilumi<strong>na</strong><strong>da</strong> con to<strong>que</strong>s <strong>de</strong> oro en<br />
las orlas <strong>de</strong>l vestido, Posteriormente otro bárbaro<br />
a hizo pintar al óleo. La comuni<strong>da</strong>d <strong>que</strong> actualmente<br />
tiene :el templo hizo levantar un edificio<br />
para COnVento <strong>que</strong> a-ombra a la iglesia, a pesar<br />
<strong>de</strong> las pi-otee:as <strong>de</strong> los amantes <strong>de</strong>l arte y las<br />
as <strong>de</strong> Galicia, contemplaron impo<strong>ten</strong>tes cómo,<br />
E la capilla. <strong>de</strong> la Veracruz <strong>que</strong><br />
-rasc asia un problema ar<strong>que</strong>ológico <strong>de</strong>l siglo XV,<br />
Dice refirindoSe a estas profa<strong>na</strong>ciones el escritor<br />
gallego E. Careé Al<strong>da</strong>rs:
Isfi cables, cual <strong>de</strong>sen<strong>terra</strong>r los muertos y echar<br />
su s cenizas fuera <strong>de</strong> los templos don<strong>de</strong> <strong>de</strong>jaron<br />
cuando vivos piadosas fun<strong>da</strong>ciones>.<br />
El Convento <strong>de</strong> Sant o Domingo fue comenzad<br />
o a comienzo s <strong>de</strong>l siglo XVI y reformado y<br />
ampliado a principios <strong>de</strong> los siglo s XVI y XVIII.<br />
En él se <strong>da</strong>ban clases completas <strong>de</strong> Filosofía y<br />
Humani<strong>da</strong><strong>de</strong> s y su patro<strong>na</strong>to estuvo a cargo <strong>de</strong><br />
los con<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Taboa<strong>da</strong>, <strong>que</strong> poseen dos magníficos<br />
panteones, un o a ca<strong>da</strong> lado <strong>de</strong> la capilla<br />
mayor. Este convento no ofrece actualment e atractivos<br />
particulares también por <strong>de</strong>spojos <strong>que</strong> en él<br />
Se realizaron.<br />
Del siglo XVII es ransbión el Convento <strong>de</strong><br />
Agusimas y la fun<strong>da</strong>czon <strong>de</strong> la Capilla <strong>de</strong> San<br />
Ro<strong>que</strong>. La capilla <strong>de</strong> la Mag<strong>da</strong>le<strong>na</strong> procz<strong>de</strong> <strong>de</strong>l<br />
Hospital <strong>de</strong> San Lázaro <strong>que</strong> para enfermo s lepro:<br />
os fun<strong>da</strong>ra Fernán Pérez <strong>de</strong> Andra<strong>de</strong>; fué<br />
reconstruid a . en el último tercio <strong>de</strong>l siglo XIX.<br />
En el siglo XVI el Regidor Alfonso Bao fundó<br />
la capilla <strong>de</strong> las Angustias, reedifica<strong>da</strong> luego<br />
en el siglo XVIII por cuenta <strong>de</strong> un generoso<br />
parLcula r. En esta capilla se celebra la última<br />
comi<strong>da</strong> <strong>de</strong>l año 1920 <strong>que</strong> se hizo cargo <strong>de</strong><br />
costear esta f un sirva la Asociación <strong>de</strong> Cigarreras,<br />
<strong>de</strong> La Coruña.<br />
Historia <strong>de</strong> la ciu<strong>da</strong>d.--Betanzos es la antigua<br />
Brigniatium cuya fun<strong>da</strong>ción no se recuer<strong>da</strong>
la niebla <strong>de</strong> la Lisio ia. De<br />
comO aran las crónicas irlan<strong>de</strong>sas sar<strong>na</strong><br />
y regresaron las expediciones <strong>de</strong> Ith, el<br />
<strong>de</strong>l Rey Breogán, asi como las <strong>de</strong> Golán,<br />
nieto <strong>de</strong> este último, per<strong>ten</strong>ecientes a tribus celtas.<br />
Fué la llave <strong>de</strong> la rica comarca en <strong>que</strong> se<br />
asienta la ciu<strong>da</strong>d y se <strong>sabe</strong>, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> luego, <strong>que</strong><br />
cuando los fenicios vinieron a Galicia ya existía<br />
la primitiva Mu<strong>da</strong>d <strong>de</strong> Betanzos, formando<br />
u<strong>na</strong> especie <strong>de</strong> República con La Coruña, <strong>que</strong><br />
era uno <strong>de</strong> lo s puertos db; esta comarca. Fue<br />
conquista.<strong>da</strong> por Decir Julio Bruto, cónsul <strong>de</strong><br />
r °m anos, y presenció el paso victorioso <strong>de</strong><br />
julio César en su campaña por Galicia, experimentando<br />
en este período los efectos <strong>de</strong> un<br />
gran terremoto. Augusto puso cerco a Briganllamándose<br />
poco <strong>de</strong>spués Brigantium Fla-<br />
Po r las merce<strong>de</strong>s y dones <strong>que</strong> el em—plera.-<br />
do r Favio Vespasiano ofreció a esta ciu<strong>da</strong>d.<br />
Cuando los suevos domi<strong>na</strong>ron Galicia <strong>de</strong>sapareció<br />
hasta su nombre, acogiéndose la población<br />
briganti<strong>na</strong> a la antigua acrópolis <strong>de</strong>l castro<br />
<strong>de</strong> Tiobre, apoyándose a<strong>de</strong>más, en los seis<br />
castros <strong>que</strong> le ro<strong>de</strong>an, pues la primitiva Brigantium<br />
fue <strong>de</strong>strui<strong>da</strong> por Erui<strong>na</strong>rio y volvió,<br />
EL re<strong>na</strong>cer en los último s años <strong>de</strong> la domi<strong>na</strong>ción<br />
su 'va cuando u<strong>na</strong> numerosa población monástica<br />
fué creando centros religiosos, recobrando<br />
la capital <strong>de</strong> las raariñas su antigua importancia.<br />
Estuvo en po<strong>de</strong>r <strong>de</strong> los árabes y <strong>de</strong> los<br />
normandos, en epoca <strong>de</strong> los primeros.<br />
ros <strong>de</strong> Beta zo s Resistieron las acometi<strong>da</strong>s<br />
rey Ma u re gato <strong>de</strong>rrotado en Va ld oncel.<br />
Después <strong>de</strong> un nuevo ata<strong>que</strong> y sa<strong>que</strong>o <strong>de</strong> los<br />
normandos en el 969, Beranzos pasa a ser la<br />
Corre <strong>de</strong>l rey <strong>de</strong> Galicia D. García durante escaso<br />
tiempo. Con u<strong>na</strong> excursión guerrera <strong>de</strong><br />
Al manzo r sufrió nuevos <strong>que</strong>brautos. En el siglo<br />
XII fue uno <strong>de</strong> los puertos gallegos <strong>que</strong><br />
más se ,<strong>de</strong>sarrollaron. En época <strong>de</strong> Alfonso IX<br />
d e León, por privilegios <strong>de</strong> éste, la ciu<strong>da</strong>d se<br />
trasladó <strong>de</strong>l Castro <strong>de</strong> Tiobre al <strong>de</strong> Un ta; sostuvo<br />
con la ciu<strong>da</strong>d <strong>de</strong> La Coruña el famoso<br />
pleito <strong>de</strong> la sal, en el <strong>que</strong> se disputaba si la<br />
<strong>de</strong>scarga <strong>de</strong>bía efectuarse en La Coruña o en<br />
Betanzos, hasta <strong>que</strong> el Rey Sabio falló Favorablemente<br />
a La Coruña; resolvió nuevos conflictos<br />
entre, ambas ciu<strong>da</strong><strong>de</strong>s Alfonso XI y más<br />
tar<strong>de</strong> Pedro I <strong>que</strong> fallé, nuevamente por La<br />
Coruña. Sufrió u<strong>na</strong> terrible peste en 1386 y<br />
rná.s tar<strong>de</strong> en el siglo siguiente entre los años<br />
1404 y 1415, nueva s pestes <strong>que</strong> asolaron la ciu-<br />
Betanzos tomó partido a favor <strong>de</strong> Don<br />
Fer<strong>na</strong>nd o <strong>de</strong> Portugal en su aspiración a la<br />
coro<strong>na</strong> <strong>de</strong> España y algún tlempo ,<strong>de</strong>spué s siguió<br />
la causa <strong>de</strong>l Du<strong>que</strong> Trastálmara, <strong>ten</strong>iendo<br />
<strong>que</strong> sufrir por esto el sitio <strong>de</strong> las tropas <strong>de</strong>!<br />
Du<strong>que</strong> <strong>de</strong> Lancaster. En el siglo XIV tuv o extraordi<strong>na</strong>ria<br />
importancia. el &tarro no <strong>de</strong>l comercio<br />
y <strong>na</strong>vegación en Botanzos, diciendo Carré<br />
Ai<strong>da</strong>o <strong>que</strong> en .esa época «GIS habitantes<br />
fuer on como los genoveses <strong>de</strong> España». Enri<strong>que</strong><br />
IV elevó la villa a categoría <strong>de</strong> ciu<strong>da</strong>d y<br />
en esta época se rebeló contra el señorío <strong>de</strong><br />
huno Ereire <strong>de</strong> Andra<strong>de</strong>, <strong>de</strong>rrotando sus tropas<br />
lo mismo <strong>que</strong> la s <strong>de</strong>l Con<strong>de</strong> <strong>de</strong> Be<strong>na</strong>vente, Luego<br />
<strong>de</strong> subido al trono los Reyes Católicos 16<br />
ciu<strong>da</strong>d llegó a alcanzar extraordi<strong>na</strong>ria prosperi<strong>da</strong>d<br />
ydurante tres siglos fué capital <strong>de</strong> provincia<br />
y u<strong>na</strong> <strong>de</strong> las principales <strong>de</strong> Galicia.<br />
Por su puerto se exportab a. la sardi<strong>na</strong> y el<br />
es ao <strong>de</strong>l <strong>que</strong> se surtían las arma<strong>da</strong> s <strong>que</strong> salían<br />
La Coruña y El Eerrol para América, asi<br />
como la manza<strong>na</strong> <strong>que</strong> se exportaba para Eran<br />
cia, Porougal y puertos <strong>de</strong> España, llegando a<br />
cargarse en un solo año má s <strong>de</strong> cien <strong>na</strong>ves <strong>de</strong><br />
dicha fruta. Por su prosperi<strong>da</strong>d las principales<br />
casas solariega s <strong>de</strong> Galicia vivían en sus alre<strong>de</strong>dores<br />
y llegó a lamársele por este motivo Betanzos<br />
<strong>de</strong> los Caballeros,<br />
Pa arospor ese puerto en el siglo XVII<br />
Doña. María A<strong>na</strong> <strong>de</strong> Neubourg, esposa <strong>de</strong> Carlos<br />
II y Don Luis <strong>de</strong> Baviera, su hermano, gran<br />
maestr o <strong>de</strong> la Or<strong>de</strong>n teutóinictí. La Mu<strong>da</strong>d <strong>de</strong><br />
El Forrol fu le incorpora<strong>da</strong> a la jurisdicción <strong>de</strong><br />
la provincia <strong>de</strong> Betanzos c-on motivo <strong>de</strong> la creación<br />
<strong>de</strong> su arse<strong>na</strong>l en el año 17591 ele modo<br />
<strong>que</strong> El Eerrol creció e n población y en prosperi<br />
ciad. Pero más tar<strong>de</strong>, por efecto <strong>de</strong> la mala<br />
adminiRración <strong>de</strong>l po<strong>de</strong>r central y <strong>de</strong> las mar<br />
las rebi c iones <strong>de</strong> España con Ingla<strong>terra</strong> y Portugal,<br />
suf rió Betanzo s las consecuencias <strong>de</strong> la<br />
escasez. En 1809 f ué invadi<strong>da</strong> por las tropas<br />
<strong>de</strong>l general francés Soult <strong>que</strong> sa<strong>que</strong>a ron las<br />
iglesias' y <strong>de</strong>struyeron la documentación <strong>de</strong> 16<br />
Casa Consistorial, imponiéndose a la ciu<strong>da</strong>d <strong>de</strong><br />
Betanzos u<strong>na</strong> contribución <strong>de</strong> guerra extraor,<br />
di<strong>na</strong>ria. Luego pasó por to<strong>da</strong>s las alter<strong>na</strong>tivas<br />
<strong>de</strong> la poltica cambiant e y revueta <strong>de</strong> la Península.<br />
<strong>de</strong> Be formad as por<br />
un puente sobre cuatro arcos sobre un río y<br />
en el medio <strong>de</strong>l puente u<strong>na</strong> torre ro<strong>de</strong>a<strong>da</strong> por<br />
seis roeles y en lo más alto <strong>de</strong>l escudo u<strong>na</strong><br />
cabeza <strong>de</strong> dragón y sobre ella la coro<strong>na</strong> real.<br />
Hijos ilustres. Se supone <strong>na</strong>cido en esta ciu -<br />
<strong>da</strong>d al poeta epigramático latino Marco Va'<br />
lerio Marcial, a los santos San Domicio, San<br />
lo, y las santas Pe:agria, Teodosia y Aquí:<br />
leya, martirizados en el año 306; al <strong>que</strong> fué<br />
obispo <strong>de</strong> Astorga, Santo Toribio <strong>de</strong> Liéba<strong>na</strong><br />
y a los frailes Miguel. González y Pedro <strong>da</strong>s<br />
Marirías, compañeros <strong>de</strong> San Pedro González<br />
Telmo. También es <strong>na</strong>cido en esta ciu<strong>da</strong>d Fray<br />
Rodrigo Núñez, <strong>que</strong> fué abad mitrado <strong>de</strong> Sobrado<br />
basta 1471 y alcanzó u<strong>na</strong> perso<strong>na</strong>li<strong>da</strong>d<br />
relevante en los rei<strong>na</strong>dos <strong>de</strong> Juan II y Enri<strong>que</strong><br />
IV, interviniendo en los asuntos <strong>de</strong> D. Alvaro
111 1 11 1 1 1 11 1 11 1 1 1 11 1 11 1 1 1 11 1 1111 1 11 1 1111 M11 1111 1 11 1 1111 1 11 1 1111 1 11 1 1111 1 11 1 1111 1 11 1 111 1 1 11 1 1111 1 11 1 1111 1 11 1 1111 1 11 1 1111 1 11 1 1111 1 11 1 1 111i<br />
Lu<strong>na</strong>, Juan <strong>de</strong> Betanzos <strong>que</strong> ;<strong>de</strong>scribió la<br />
Histeria <strong>de</strong>l Imperio <strong>de</strong> les Incas luego <strong>de</strong><br />
acompañar a Pica s ro en !a conquista <strong>de</strong>l Perú,<br />
Fray Alonso <strong>de</strong> Betanzos, <strong>que</strong> fue misionero<br />
en América y <strong>que</strong> escribió un vocabulario<br />
<strong>de</strong> Guatemala, País en el <strong>que</strong> murió. El inquisido<br />
r general <strong>de</strong> las indias, misionero y fun<strong>da</strong>dor<br />
Fray Domingo <strong>de</strong> Betanzes. También<br />
se cree <strong>que</strong> <strong>na</strong>ció en esta ciu<strong>da</strong>d Gómez <strong>de</strong><br />
Pérez <strong>da</strong>s Mariña s (1579- ]593), aun<strong>que</strong> algunos<br />
le cren coruñés, fué perso<strong>na</strong>je ilustre, Capitán<br />
General <strong>de</strong> las Filipi<strong>na</strong>s don<strong>de</strong> encontró<br />
muerte heroica por traición. Fray Juan <strong>de</strong> Betanzos,<br />
<strong>que</strong> <strong>na</strong>ció a principi o <strong>de</strong>l s'glo XVI y<br />
<strong>que</strong> luego <strong>de</strong> venir a América don<strong>de</strong> vivió largo<br />
.tiempo, <strong>de</strong>jó inédita su interesante id:disforia<br />
<strong>de</strong> Indiorum. móribus>>. El catedrát:c o Fran-<br />
cisco <strong>de</strong> Aguiar Seixas, <strong>que</strong> fue Rector <strong>de</strong> la<br />
Universi<strong>da</strong>d <strong>de</strong> Santiago y más tar<strong>de</strong> obispo<br />
<strong>de</strong> Gua<strong>da</strong>lajara en Michoucan en Nueva, Espa.-<br />
ña y arzobisp o <strong>de</strong> México, don<strong>de</strong> falleció en<br />
1698. Los rectore s <strong>de</strong> la Universi<strong>da</strong>d <strong>de</strong> Santiago<br />
durante el. siglo XVII, Alonso Rouco <strong>de</strong><br />
Parga, Antonio Mase<strong>da</strong> Aguiar y Pedro Par<strong>da</strong><br />
<strong>de</strong> Arca<strong>de</strong>. El héroe <strong>de</strong> Trafalgar, José Bran<strong>da</strong>riz<br />
España, <strong>ten</strong>iente general <strong>de</strong> la arma<strong>da</strong>;<br />
el también <strong>ten</strong>iente general <strong>de</strong> la arma<strong>da</strong>, Ramón<br />
fun<strong>da</strong>dor <strong>de</strong>l Museo Naval;<br />
<strong>ten</strong>sente general <strong>de</strong>l ejército Antonio Quiroga,<br />
<strong>que</strong> luchó to<strong>da</strong> su vi<strong>da</strong> contra el régimen absolutista<br />
en <strong>de</strong>fensa <strong>de</strong> la libertad y el progreso;<br />
el historiado r y catedfaitico Manuel Verín y<br />
Seixas, auto r <strong>de</strong> u<strong>na</strong> Histori a <strong>de</strong> Betanzos, etc.<br />
GALICIA<br />
)» -fi 1:c / a<br />
(pa fía te cillero<br />
ai 1 le boa compaña,<br />
te <strong>de</strong>sprecia,<br />
renega d-Ilespa ñ a<br />
Se pagas la u<strong>de</strong>milo<br />
TI epa ñ a 1-PSf0 1 a<br />
Tira t í jum í prem i o<br />
chama rt-hespañola.<br />
_ A 'el /no Día z,<br />
erva teu go o<strong>da</strong><br />
u j Ro it s'aros<br />
ïren irte eei hija do<br />
Don teña.s ropa ros,<br />
Desperta do sano<br />
ta eolleerta !<br />
Se <strong>que</strong>res ter trono<br />
Desperta„
Qué tarea tan difícil<br />
Hoy me pi<strong>de</strong>n en la escuela<br />
Que hable algo <strong>de</strong> Galicia<br />
¡De ésta 1 jerra <strong>que</strong> es 1an b el<br />
Mi lengua se entorpece<br />
Y es inútil para hablar,<br />
1)e ésta tierra en <strong>que</strong> he <strong>na</strong>cido<br />
Y siempre he oído misa Iza r<br />
Por eso voy e esyribi<br />
En mi chano escolar,<br />
ri poco <strong>de</strong> lo mucho qué y<br />
Y <strong>que</strong> no puedo explicar,<br />
micha tristeza<br />
i'or<strong>que</strong> me voy a marchar,<br />
esta escuela <strong>que</strong> muy niño<br />
Empecé a frecuentar ,<br />
En ella ims inculcan<br />
EL cariño y gratilud<br />
Hacia la -tierra bendita<br />
En <strong>que</strong> hemos visto la luz.<br />
Esta tierra en <strong>que</strong> he Ha ido,<br />
De campiña sin igual,<br />
or incomparable,<br />
<strong>de</strong> cielo sin rival.<br />
Tiene fuentes, tiene ríos,<br />
'riene y flores,<br />
Tiene buenos labradíos,<br />
Y pin a montones,<br />
13afiatla. iyor los dos ríos<br />
Pintorescos y ensoñadores.<br />
El Mendo y el Man<strong>de</strong>()<br />
Que sus riberas convier<strong>ten</strong><br />
EH un hermoso vergel.<br />
/ on o l re ,‹ / Varc.<br />
iaI'lO escolar <strong>de</strong>nn 14410<br />
brig,antino).<br />
BETANZOS — CINE CAPITOL
UNIM OLLADA A BETANZOS<br />
Adicado as afervoado patriota <strong>galego</strong>, filio <strong>de</strong> Betanzos,<br />
irmán Xosé Ares Miramontes Pra remst a<br />
A fi<strong>da</strong>lga cib<strong>da</strong> d e Botanzos <strong>ten</strong> pro os galeguistas<br />
abondosas suxestiós. Fon<strong>da</strong> s e trascendnetaes.<br />
N-el a atopamos reza raigame <strong>da</strong> nosa<br />
historia, agar<strong>da</strong>ndo auguriosa poi-os patriotas <strong>que</strong><br />
esper<strong>ten</strong> -e a po<strong>da</strong>n en vixenza pr a froitecer<br />
lumiosa futuri<strong>da</strong><strong>de</strong>. No chan betanceiro pón a<br />
leen<strong>da</strong> unha <strong>da</strong> s primeir as paboacións precélticas<br />
<strong>da</strong> Galiza, E. <strong>de</strong>n<strong>de</strong> logo, foi o seu come acento<br />
<strong>de</strong> núcreo<br />
Coñece r Betanzos <strong>que</strong> foi capital <strong>da</strong><br />
lega, asulagarse ras fonduras <strong>da</strong> <strong>sua</strong> vedreriaza<br />
acugulad a <strong>de</strong> leen<strong>da</strong>s, <strong>de</strong> hestoria, <strong>de</strong> fi<strong>da</strong>lguia; cami<strong>na</strong>r<br />
as sutE ve<strong>da</strong>s rúas, ollar os seus antergos<br />
pozo s críos escudo s tostemuñan a <strong>sua</strong> nobreza<br />
contemprar as <strong>sua</strong>s beli<strong>da</strong> s i rezas, costituía un dos<br />
meu s ance-os <strong>de</strong> patriota <strong>galego</strong>. E vai facer dous<br />
ano s <strong>que</strong> lie poi<strong>de</strong>n doar ise pracer ao metí espíritu,<br />
se ben soto fose en pe<strong>que</strong>niña parte, pois somentes<br />
dispuxen d-unha hora pra adicor<strong>de</strong>,<br />
culos dispois a rivali<strong>da</strong><strong>de</strong> trécase n-unha ahanza<br />
patriótica: a <strong>que</strong> firman a Cru<strong>da</strong> a Betanzo s no<br />
29 <strong>de</strong> Xuno do 1507 pra se oponer xuntas as<br />
pre<strong>ten</strong>siéts do Con<strong>de</strong> <strong>de</strong> Be<strong>na</strong>vente, u n castelan<br />
con pu.los <strong>de</strong> invaso r <strong>que</strong> <strong>ten</strong>cioaba ser dono e<br />
siñor <strong>da</strong>s dua s cib<strong>da</strong><strong>de</strong>s galegas.<br />
Xa irnos entrand o pal-as roas <strong>de</strong> Betanzos, Si<br />
o espritu do Rol Xordo an<strong>da</strong>b a a revoar polio<br />
ar do agro mari<strong>da</strong>n, nos .entra<strong>na</strong>s <strong>da</strong> cibdá <strong>de</strong><br />
Betanzos latexa o espr,tu mañífec o <strong>de</strong> Antolin<br />
Faraldo, o esgrevio segre<strong>da</strong>rio <strong>da</strong> Xunta Superior<br />
Provisio<strong>na</strong>l do Goberno <strong>da</strong> Galiza n a revoluzón<br />
do 1846, ocluid afervoad o patriota <strong>galego</strong> <strong>que</strong> i a .<br />
faguer a «Grand e Obra» —a <strong>de</strong> ceibar a Galiza—,<br />
enso<strong>na</strong>ci a no Asambrea <strong>de</strong> Lugo do ano<br />
1843, obra <strong>que</strong> pol-a treizón <strong>de</strong> uns e pal-a torpez<br />
a <strong>de</strong> °Litros, tivo o tráxic o tomate dos Mártires<br />
<strong>de</strong> Carral. ¡Orne, coma hoxe, a nosa Gallea<br />
agriolla<strong>da</strong>, e os teu s Ellos patriotas fusilados!<br />
Foi n-unha mañán le<strong>da</strong> <strong>de</strong> xaneiro. Deixamo<br />
s a Cruña ain<strong>da</strong> <strong>non</strong> ben esperta. O automéx<br />
vele rubia, baixaba e zigzagueab a pal-a carreteira<br />
achante, <strong>na</strong>mentras a miña ialma se acochaba pracenteira<br />
no amago <strong>da</strong> paisaxe. Os ollos dábanse<br />
fartura <strong>de</strong> lumtosa beleza no agro mariñan. ¡E<br />
iso <strong>que</strong> o invern o Ile tiña posr o sordi<strong>na</strong> a sinfonía<br />
<strong>de</strong> coores! E iso <strong>que</strong>, o siempre latexante recordo<br />
dos nosos morros, dos mártires gaiegos, dos 11 osq<br />
u e ci dos irmáns <strong>que</strong> cairon n-a<strong>que</strong>la paracLarlar7a,<br />
comarca, --com a en ro<strong>da</strong>l-as <strong>da</strong> cosa sagra Terra—,<br />
mantiña atrirturado o meu curazón! Pol-o<br />
ár <strong>da</strong>s Mari<strong>na</strong>s anclaba a revoar o espritu <strong>de</strong> Roi<br />
Xordo, o rezo e va!ente guierro <strong>da</strong>s Irmandiños<br />
do medioevo.<br />
Xa che-gamos ao ine:o <strong>da</strong> cibdá. Baixamos.<br />
Po<strong>de</strong>mo s pf roas losas centearias. Comiñamos<br />
dispacio e co anemo aterecido d-emozón. O pensamento,<br />
en tro<strong>que</strong>s, corre <strong>de</strong> presa. Atropela<strong>da</strong>mente<br />
<strong>de</strong>sfían os brigantiños, os abOri celtas, as<br />
bita s feu<strong>da</strong>es e monásticas, —revolt a social dos<br />
Irmandiños, peiexas dos monxe s d o Mosteiro<br />
Sobrado cos sifiares betanceiros----, o s po<strong>de</strong>ntas<br />
Andra<strong>de</strong>, os gremios dos sastre s e dos mareantes<br />
<strong>que</strong> custearan as ;reza s <strong>de</strong> Sant Yago e <strong>de</strong> Santa<br />
María do Ama-ligue moimentos quo son orgulo <strong>da</strong><br />
í <strong>da</strong><strong>da</strong>, o núcre o fl<strong>da</strong>lgo: os Mezquita, os Figueroas,<br />
os Bañobre, os Mace<strong>da</strong>, <strong>que</strong> zoco en<strong>terra</strong>do<br />
<strong>na</strong> i reza do Convento dos Menores ergui<strong>da</strong> pol-o<br />
con<strong>de</strong> Ferán Pérez <strong>de</strong> Andra<strong>de</strong>, o Bó, <strong>que</strong> tamén<br />
xace elí en fermoso sartego, ver<strong>da</strong><strong>de</strong>i ra xoya ar-<br />
Guísame ficou n-unha revo:ta do camiño. Axiña<br />
remos o engodo do Man<strong>de</strong>o, o belido río dos<br />
poéticos meandros <strong>da</strong> s Xunqu.eiras. E, <strong>de</strong> segui<strong>da</strong>,<br />
meravilosa estampa, —ver<strong>da</strong><strong>de</strong>iro augaforte--,<br />
do Castro <strong>de</strong> Unta, (an<strong>de</strong> s-ergue, esgre.via e alteirosa,<br />
a Betanzos dos Cabaleiros. O Castro <strong>de</strong><br />
Unta <strong>que</strong> fora peito <strong>de</strong> ferro <strong>que</strong> a Galiza opuña<br />
as invasiós norman<strong>da</strong>s. O Castro <strong>de</strong> Unta, chau<br />
sagro <strong>da</strong> tribu bergaraBiOn <strong>que</strong> foi, o dicir<br />
Murguía, forte <strong>da</strong>s virtu<strong>de</strong>s, <strong>da</strong>s forzos espritoaes<br />
e <strong>da</strong>s espranza s <strong>da</strong> pobo celtmgaletgo,<br />
Elí Betanzos, a amarg a «-Brigantium FlaviunD<br />
dos románs, n-un tempo porto máis importante<br />
<strong>que</strong> o <strong>da</strong> Cru<strong>da</strong>, co cal tivo langos preitos, rosal.<br />
tos por Alfons o IX no Xullo <strong>de</strong> 1345 <strong>na</strong> viaxe<br />
<strong>que</strong>, pra elo, fax() a comarc a mariñdrr. Dous sé-<br />
Xa istamos diante d o maxestuoso pozo d o Arquivo<br />
Xeral <strong>da</strong> Galiza, gran<strong>de</strong>iro <strong>de</strong> volúme e<br />
nobre <strong>de</strong> liñas, feít o costrui r no século XVIII<br />
pol-a Xunta do Reino <strong>da</strong> Galiza. O contempro<br />
co anemo arrErurado, pois tamén rí un sanego:<br />
eh í istá en<strong>terra</strong><strong>da</strong> a hestolfa fustra<strong>da</strong> <strong>da</strong> patrio<br />
galega. II represor-- ta a fi<strong>na</strong>mento <strong>da</strong>s <strong>de</strong>rra<strong>de</strong>iras<br />
liberta<strong>de</strong>s d a Galiza. A Xunta do Reino Galogo,<br />
<strong>que</strong> o fix0 erguer, xa <strong>non</strong> cheguu a estre<strong>na</strong>to.<br />
En<strong>de</strong>xamOis tivo a función pra o cal istaba<br />
<strong>de</strong>stiñado, no n embargante s <strong>que</strong> n o século cierra<strong>de</strong>iro,<br />
----o XIX—, coritos <strong>de</strong> carros levaron a 1i<br />
motea s <strong>de</strong> feixes <strong>de</strong> documee tos proverronte s<br />
arquivos <strong>de</strong> canvenros, irexas, <strong>de</strong> notaría :, e<br />
oficiña s <strong>de</strong> casi ru<strong>da</strong> Caliz a . Elí xacen arrome
ados e comestros po<strong>da</strong> coliga e pohos o os<br />
Namentras, o señoritisma do Betanzos <strong>de</strong> hoxe,<br />
xoga, bebe e troupelea no <strong>que</strong> tiña <strong>de</strong> ser santuario<br />
<strong>da</strong> <strong>na</strong>zo<strong>na</strong>li<strong>da</strong><strong>de</strong> galega, adicado inconscentemente<br />
agora, no <strong>sua</strong> millar parte, a casino .. A<br />
cura arre<strong>que</strong>ce ao ollas- <strong>que</strong>, o gran<strong>de</strong>iro<br />
pago, amostra fen<strong>de</strong>duras nos seu s rauradouros<br />
eisteriores. Istá feudo <strong>de</strong> 'norte, e caiis<strong>que</strong>ra día<br />
po<strong>de</strong>mos ter a door do seu <strong>de</strong>rrumbamenta, asepon<br />
a autoriza<strong>da</strong> oponen do compe<strong>ten</strong>te inxe-<br />
1-Vieira a cota xentileza <strong>de</strong>bo a miña eiscursión<br />
Betanzos! Elo costituiría unha ver<strong>da</strong>.<strong>de</strong>ira catástrofe<br />
pra galegui<strong>da</strong><strong>de</strong>, pon amagastraría o tesauro<br />
documental <strong>da</strong> <strong>sua</strong> hestoria ell <strong>de</strong>positado.<br />
Un anceo patriótico me empurra a 11c, <strong>da</strong>r unha<br />
olla<strong>da</strong> as clepen<strong>de</strong>nzas en<strong>de</strong> xace a mosma <strong>de</strong><br />
documentos o( pasado <strong>galego</strong>. Mais as siso es<br />
<strong>non</strong> se mopan. O conserxe <strong>non</strong> as <strong>ten</strong>. E <strong>que</strong>n<br />
as <strong>ten</strong>, <strong>non</strong> istá eh . chavos parecen,<br />
fico cos meus anceos insatiffelos!<br />
<strong>de</strong> Betanzos co isa door rablEñandome o espritu,<br />
Non embargantes, <strong>de</strong>n<strong>de</strong> a fondos- a <strong>da</strong> mi<strong>na</strong><br />
alma alega, xur<strong>de</strong> lumiosa a doce espranza
(o lo izquierdo edificio <strong>de</strong>l liceo)<br />
El hundimiento <strong>de</strong>l Liceo <strong>de</strong> Betanzos<br />
N. <strong>de</strong> 1 --1---(11•I'Peettlo ,' 1111 05 11.05 colores o infi n'inneidn recibi<strong>da</strong> <strong>de</strong> la<br />
prensa ,2allega ohre el hundimiento parcial <strong>de</strong>l edificio tlei Leeo <strong>de</strong> Benme,<br />
yes, se<strong>de</strong> <strong>de</strong> la Socie<strong>da</strong>d leereativa <strong>de</strong> ■rtesanos, acaecido el pasado ines <strong>de</strong><br />
Huero <strong>de</strong>l corriente ano, por creerlo <strong>de</strong> inleril ,s para Iodos los bri(zanlinos.<br />
pues el T,iceo trae a nue,.Ira mente los recuerdos (l t‘ a<strong>que</strong>llas ion vi<strong>da</strong>bles vela<strong>da</strong>s<br />
clati'/onles allí celebra<strong>da</strong>s y <strong>que</strong> los airios le einig an<strong>de</strong>s un han pndi , b ,<br />
borrarlos. No ,. congratulaino ,1 do (pie no bac lioliiiio (pie lamentar ilesoTa-<br />
,•'05 peNowle, ,„<br />
EL EDIFICIO FUE CONSTRUIDO EN 1761<br />
POR EL AUTOR DE LOS PLANOS DE LA<br />
Al ccu<br />
CAPITANIA GENERAL<br />
d e<br />
sóstrofe se produjeron esce<strong>na</strong>s<br />
enorme emoción<br />
El <strong>de</strong>rrumbamiento <strong>de</strong>l magnifico edificio <strong>que</strong><br />
ocupaba el Liceo Brigantino, ocurrido anteayer<br />
causó sensación no sólo en Galicia, sino en diferentes<br />
puntos <strong>de</strong> España. Al difundir la radio.<br />
la not: cia, fueron muchas las perso<strong>na</strong>li<strong>da</strong><strong>de</strong>s <strong>que</strong><br />
se interesaron por el lamentable suceso, entre<br />
las <strong>que</strong> po<strong>de</strong>mos mencio<strong>na</strong>r al marqués <strong>de</strong> locoya,<br />
Deseando ofrecer a nuestros lectores u<strong>na</strong> versión<br />
completa <strong>de</strong> lo acaecido, nos hemo s <strong>de</strong>splazado<br />
a Betanzos, don<strong>de</strong> conversamo ; con diversos<br />
testigos, <strong>de</strong> quienes recogemo s los siguientes<br />
<strong>da</strong>to s <strong>de</strong> indu<strong>da</strong>ble interé s:<br />
--El hundimiento se produjo poco <strong>de</strong>spués<br />
<strong>de</strong> la u<strong>na</strong> y media, es <strong>de</strong>cir, al mediodía. Ocuparían<br />
el Liceo y el bar Chirri u<strong>na</strong>s cincuenta<br />
perso<strong>na</strong>s en a<strong>que</strong>l momento. Si se llegara a retrasar<br />
un par <strong>de</strong> horas, Sería probablemente un<br />
par <strong>de</strong> cente<strong>na</strong>res <strong>de</strong> vecinos los <strong>que</strong> allí habría.<br />
Y <strong>na</strong><strong>da</strong> digamos si ocurre por la noche, durante<br />
el baile <strong>que</strong> se proyectara, por<strong>que</strong> caían blo<strong>que</strong>s<br />
<strong>de</strong> piedra <strong>de</strong> cuatro metros cuadrados<br />
—¿Pero el baile se haría en la misma <strong>na</strong>ve<br />
hundi<strong>da</strong><br />
--:Sobre u<strong>na</strong> d e ellas, por<strong>que</strong> se hundieron las<br />
dos <strong>de</strong>l ala izquier<strong>da</strong> <strong>de</strong>l edificio. Asi <strong>que</strong> calcule<br />
usted un piso <strong>de</strong> veinte metro s <strong>de</strong> fon<strong>da</strong><br />
por cinco o sé is <strong>de</strong> ancho ller o <strong>de</strong> gente, sobre<br />
un café también abarrotado. U<strong>na</strong> ver<strong>da</strong><strong>de</strong>ra ca<br />
astro fe. La otra <strong>na</strong>ve estaba inhabilita<strong>da</strong> <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />
hacia tiempo.<br />
Nuestro interlocutor to<strong>da</strong>vía se estremece al<br />
recor<strong>da</strong>rlo.<br />
Sólo había muchachos y sen ciara allí entonces.<br />
El hundim<strong>ten</strong>to con-len/ó por el techo,<br />
y fue rupìdísíuso. Inmediatament e se congregaron
cente<strong>na</strong>res <strong>de</strong> perso<strong>na</strong>s —yo fui un e <strong>de</strong> ellas--,<br />
ansiosas por comprobar si algún parïente había<br />
sido afectado por la <strong>de</strong>sgracia. Cuando se encontraban,<br />
se sucedían esce<strong>na</strong>s conmovedoras,<br />
los <strong>que</strong> estaban <strong>de</strong>ntro<br />
--Arriba, todos buscaban escapar por don<strong>de</strong><br />
pudieran, incluso por las venta<strong>na</strong>s. Un muchacho<br />
<strong>que</strong>dó colgado para fuera <strong>de</strong> u<strong>na</strong> die ellas,<br />
con un pie aprisio<strong>na</strong>do bajo un enorme blo<strong>que</strong><br />
<strong>de</strong> piedra. Y boca abajo, sujetaba to<strong>da</strong>vía a<br />
otro amigo colgado sobre la calle. Fueron unos<br />
mo mentos <strong>de</strong> enorme emoción. Por fin sobre<br />
la acera colocaron colchones, y uno se <strong>de</strong>jó<br />
caer. Al otro, José Golpe Germado, <strong>de</strong> 19 años,<br />
<strong>que</strong> sufría la fractura <strong>de</strong> u<strong>na</strong> pier<strong>na</strong> —tibia y<br />
peroné-- lo <strong>de</strong>scolgaron dos valiente-3 compañeros<br />
por medio <strong>de</strong> u<strong>na</strong> escalera. Y a todo esto,<br />
diluviando Los <strong>de</strong>más, chicas y chicos, todos<br />
sufrieron algu<strong>na</strong> pe<strong>que</strong>ña heri<strong>da</strong> a consecuencia<br />
SIC la rotura <strong>de</strong> cristales.<br />
—¿Y en el bar<br />
—U<strong>na</strong> briga<strong>da</strong> <strong>de</strong> la Guardia Civil <strong>de</strong> Castas,<br />
<strong>que</strong> se hallaba próximo a la puerta, fu violentamente<br />
<strong>de</strong>spedido, y el chófer Pedro Cortes,<br />
atravesé, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la puerta to<strong>da</strong> la acera, chocando<br />
con un coche <strong>de</strong> alquiler. Un muchacho empleado<br />
<strong>de</strong>l café <strong>que</strong>dó bajo un montón <strong>de</strong> escombro<br />
s protegido por el mostrador. Cuando se<br />
le rescató, estuvo sin po<strong>de</strong>r hablar durante varias<br />
horas a causa <strong>de</strong> la impresión.<br />
To<strong>da</strong>vía hoy no se habla en Botanzos <strong>de</strong> orza<br />
cosa. Y aun algunos guar<strong>da</strong>n cama a consecuencia<br />
<strong>de</strong>l susto. 'Al parecer, está <strong>de</strong>scarta<strong>da</strong> la posibiliad<br />
<strong>de</strong> <strong>que</strong> haya <strong>que</strong><strong>da</strong>do alguien bajo los<br />
e-combros, aun<strong>que</strong> al princp o se sospechaba algu<strong>na</strong><br />
<strong>de</strong>sgracia por<strong>que</strong> aparecieron <strong>de</strong>s gabardi<strong>na</strong>s<br />
<strong>que</strong> <strong>na</strong>die reclamó. Pero lo cierto es <strong>que</strong> no<br />
falta <strong>nin</strong>gún vecino, y b len pudiera ser <strong>que</strong> con<br />
e; susto se hayan olvi<strong>da</strong>do <strong>de</strong> estas pren<strong>da</strong>s.<br />
Deseoso s <strong>de</strong> completa r esos <strong>da</strong>tos con el informe<br />
<strong>de</strong> un técnico, hemo s interrogado al arquitecto<br />
D. Juan González Cebrián, a quien el<br />
ayuntamiento brigantino había encomen<strong>da</strong>do recientemente<br />
las obras <strong>de</strong> re.<strong>na</strong>tación en el edif<br />
ci o siniestrado. <strong>que</strong> no había comenzado<br />
La s referencias histdrica s son las siguientes:<br />
El edificio comenzó a ea:astro irse en 1764, bajo<br />
la dtreccioia <strong>da</strong> arquitecto Don uez,<br />
autor asimismo <strong>de</strong> los plano s <strong>de</strong>l edificio <strong>de</strong> Capitanía.<br />
General en La Coruña. Costó 800 000<br />
reales, recau<strong>da</strong>dos gravando con un impuesto el<br />
consumo <strong>de</strong> sal y vino duran te diez años. Estaba<br />
<strong>de</strong>sti<strong>na</strong>do al Archivo <strong>de</strong> Galicia, aun<strong>que</strong> nunca<br />
cumplió esta fi<strong>na</strong>li<strong>da</strong>d, pues el Archivo continuó,<br />
radicando en La Coruña. Sin embargo, fu utilizado<br />
para los usos más diversos: Cuartel, cárcel,<br />
caballerizas, almacenes, escuela, ofici<strong>na</strong>s, espectáculos,<br />
etc.<br />
La facha<strong>da</strong> es neoclosica, y reviste un e-tii<strong>na</strong>bl<br />
e valor.<br />
Por último, el señor Cehr fin nos <strong>da</strong> su opiin<br />
ión<br />
- Sitaceremetate, creo <strong>que</strong> la única culpa cle<br />
lo ocurrido la tiene el arquitecto. El edificio estaba<br />
dividido en siete <strong>na</strong>ves above<strong>da</strong><strong>da</strong>s, y la<br />
parte superior <strong>de</strong> ca<strong>da</strong> bóve<strong>da</strong> se halla cubieista<br />
<strong>de</strong> piedras, quizá para evitar el uso <strong>de</strong> la ma<strong>de</strong>ra<br />
por temar a un posible incendio. Y M peso<br />
acumulado era ,cnorrum El muro <strong>que</strong> contearrestaba<br />
en el ala izquier<strong>da</strong> el e m pu je <strong>de</strong> las bóve<strong>da</strong>s<br />
ya estaba res<strong>que</strong>brajado. Yo hace cosa <strong>de</strong><br />
un año <strong>que</strong> lo había visto, y ya había hollo rmes<br />
anteriores al mío <strong>que</strong> coincidían con el cariz peligroso<br />
<strong>de</strong> a<strong>que</strong>lla parte.<br />
—¿Crees <strong>que</strong> hubo <strong>de</strong>sidia por parte <strong>de</strong><br />
p opietarios<br />
--De <strong>nin</strong>gu<strong>na</strong> manera. La <strong>que</strong> hubo fu falta<br />
<strong>de</strong> pesetas. Hace tiempo <strong>que</strong> se <strong>de</strong>seaba arreglar<br />
a<strong>que</strong>llo, y no se podía empezar. Claro <strong>que</strong> esto<br />
vino a beneficiar, ya <strong>que</strong> ahora la reconstrucción<br />
<strong>ten</strong>drá <strong>que</strong> ser total, y con tma bue<strong>na</strong> ,distribución<br />
pue<strong>de</strong> ga<strong>na</strong>rse espacio para otras muchas<br />
a<strong>ten</strong>ciones.<br />
--¿Pueberon ser las lus ias las culpables<br />
—Lo mismo <strong>da</strong> <strong>que</strong> fuer a la lluvi a <strong>que</strong> 1.111<br />
simple portazo. Ami olla, no podía resisti<br />
tiempo, por lo menos la <strong>na</strong>ve lateral, <strong>que</strong> ya<br />
estaba totalmente con<strong>de</strong><strong>na</strong><strong>da</strong>. Para raí, repito, el<br />
motivo principal fue el señor Míguez.<br />
Esto es lo <strong>que</strong> nos dijo el señor Cebrián, cuyas<br />
explicaciones técnicas r; uponemos haber reflejado<br />
con bastante exactitud. Al mism o tiempo<br />
afirmó qu.e la facha<strong>da</strong> principal :u) ha sufrido<br />
<strong>na</strong><strong>da</strong>. Por lo <strong>que</strong> podrá respetarse íntegramenteen<br />
las próximas obra-, restauradoras.<br />
11111110111111111 11111119111Illiffill111101111t,7wlem<br />
Las gran<strong>de</strong>s obras son posibles, si se <strong>de</strong>ponen egoísmos e individuaUsnios be—<br />
rieficio colectivo. Por encima <strong>de</strong> todo individualismo, <strong>de</strong>be estar la Institución a la<br />
<strong>que</strong> <strong>de</strong>bemos apoyar con todo nuestro ezinerzo, quienes quiera <strong>que</strong> sean los <strong>que</strong><br />
la dirigen.<br />
Los hombres pasan, el CENTRO BETANZOS perdura<br />
Haga su obra!!<br />
UN BRIGANT O
floala7aq 1)/aza García iermaaos<br />
(11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111 WM11111111111111111111111111111111111111111111i1111111111iiiiimia<br />
Home<strong>na</strong>je a los Socios Argentinos<br />
Con u<strong>na</strong> ce<strong>na</strong> <strong>de</strong> camara<strong>de</strong>ría y u<strong>na</strong> extraordi<strong>na</strong>ria<br />
concurrencia, el sábado 16 <strong>de</strong> octubre se<br />
realizó en nuestra se<strong>de</strong> social u<strong>na</strong> <strong>de</strong>mostraciór<br />
<strong>de</strong> aprecio y simpatía a las socias y socios argentinos<br />
<strong>de</strong>l Centro Betanzos <strong>que</strong> <strong>de</strong> modo tan eficaz<br />
cooperaron y cooperan al engran<strong>de</strong>cimiento <strong>de</strong><br />
nuestra enti<strong>da</strong>d.<br />
La comid a <strong>que</strong> estuvo muy anima<strong>da</strong>, contó, con<br />
la presencia <strong>de</strong> muchas familias briganti<strong>na</strong>s,<br />
siendo nuestros invitados <strong>de</strong> honor los miempros<br />
<strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong> Galicia, Sres. Dr. Alfonso R.<br />
Castelao y Antonio Alonso Ríos, y el Presi<strong>de</strong>nte<br />
<strong>de</strong>l Centro Gallego d e Buenos .Aires, Don José<br />
Villamarín, ocupando la cabecera <strong>de</strong> la mesa jure<br />
tia a los directivos <strong>de</strong> nuestra institución, representantes<br />
<strong>de</strong> las socie<strong>da</strong>d es. amigas y <strong>de</strong> la Prensa<br />
argentin a y gallega,<br />
A lo s postres ofreció la <strong>de</strong>mostració n nuestro<br />
Secretario General, <strong>de</strong>stacand o el aporte <strong>de</strong> los<br />
socios argentinos y la presencia <strong>de</strong> los señore s invitados<br />
especiales, haciendo un llamado a la uni<strong>da</strong>d<br />
<strong>de</strong> las enti<strong>da</strong><strong>de</strong>s <strong>de</strong> la Provincia <strong>de</strong> La Coruña.<br />
Segui<strong>da</strong>mente hicieron uso <strong>de</strong> la palabra<br />
a nuestro re<strong>que</strong>rimiento, los señores Alons o Ríos,<br />
Villamarí n y Castelao, siendo todos ellos muy<br />
aplaudido s por el público presinte.<br />
Terminó la cordial reunión con un baile familiar,<br />
habiéndose puesto <strong>da</strong> manifiesto la importancia<br />
adquiri<strong>da</strong> por los actos <strong>que</strong> organiza<br />
la enti<strong>da</strong>d, <strong>que</strong> cuenta siempre coa la presencia<br />
<strong>de</strong> numeros o público, y las gran<strong>de</strong>s simpatías<br />
<strong>que</strong> su orientaclón patriótica <strong>de</strong>spierta en nuestro<br />
ambiente colectivo,
Palabras pronuncia<strong>da</strong>s por el Doctor G.<br />
Sánchez Guisan<strong>de</strong>, en "Radio Montevi<strong>de</strong>o",<br />
el día 18 <strong>de</strong> Noviembre <strong>de</strong> 1948.<br />
Señoresradioyentes:<br />
Al encontrarme nuevamente en Montevi<strong>de</strong>o, aprovechando la oportuni<strong>da</strong>d<br />
<strong>que</strong> me brin<strong>da</strong> esta emisora, quiero dirigir un cordial saludo al pueblo<br />
uruguli,vo, a mis compatriotas y, en especial a mis conterráneos los gallegos.<br />
como , no hay ria<strong>da</strong> más grato <strong>que</strong> oír !rabiar <strong>de</strong> a<strong>que</strong>llo <strong>que</strong> más se ama, <strong>de</strong>seo<br />
recor<strong>da</strong>ros algo <strong>que</strong> es muy nuestro.<br />
Si pudiéramos contempla .' el tapiz ibérico <strong>de</strong>s<strong>de</strong> estas leja<strong>na</strong>s y hospitalarias<br />
tierras <strong>de</strong> América, lo veríamos integrado por un conjunto <strong>de</strong> pueblos con<br />
características propias, cuyos límites coinci<strong>de</strong>n casi exactamente con el perfil<br />
geogrtífico (le ca<strong>da</strong> uno Pero litly algunos <strong>que</strong> tienen tan arraigado el<br />
sentiittiento <strong>de</strong> la patria chica : <strong>que</strong> se sien<strong>ten</strong> morir miando la abando<strong>na</strong>n y<br />
experimentan ansias insaciables <strong>de</strong> reincorporarse :1 ella. Falo <strong>de</strong> esos pueblos<br />
Así pensando,. d e be mos h aeer nota r <strong>que</strong> s i Aragón iien su joia <strong>que</strong> estalla<br />
viril en la gargant¿-i <strong>de</strong>l baturro, An<strong>da</strong>lucía tiene su cante jondo, dice N'ILs:<br />
pe<strong>na</strong>s y sus do;ores al bordón <strong>de</strong> su guitarra. Si 'tlataluria líeme su sardo<br />
en la <strong>que</strong> vierte las mas puras esencias <strong>de</strong> su ser. Castilla grave y solemne como<br />
el mar, y austera como el <strong>de</strong>sierto, plasma -to<strong>da</strong> su emoción en la charra<strong>da</strong>.<br />
Si Valencia rasga el aire con su música mora y c ristia<strong>na</strong> al mismo tiempo, y<br />
sestea l'Arriba<strong>da</strong> al sol levantino embriaga<strong>da</strong> en el perfume <strong>de</strong> sus azahares. Murcia<br />
ento<strong>na</strong> canciones inimitables al compás <strong>de</strong> 1r,; pisa<strong>da</strong>s <strong>de</strong> sus huerta<strong>na</strong>s.<br />
Si Vasconia y Navarra con sus chimlus <strong>da</strong>n inspiración y bríos a sus <strong>da</strong>nzari,<br />
Pes, AsillriaS se yergue orgullosa y brava, con sus montañas puntiagu<strong>da</strong>s como,<br />
saetas <strong>que</strong> ame<strong>na</strong>zan atravesar el cielo. Si Extremadura refleja su reciedumbre<br />
en <strong>da</strong>nzas y to<strong>na</strong><strong>da</strong>s <strong>de</strong>l mas rancio sabor, Baleares <strong>de</strong>scansa en su.<br />
<strong>da</strong>d mediterránea. Ca<strong>na</strong>rias llora <strong>de</strong>sconsola<strong>da</strong> la perdi<strong>da</strong> <strong>de</strong> su A<strong>na</strong>ma<strong>na</strong><br />
Portugal musita u inconiparable f wlo <strong>que</strong>, al <strong>de</strong>cir <strong>de</strong> U<strong>na</strong>muno. fue pedido<br />
<strong>de</strong> limos<strong>na</strong> al Todopoeroso. Galicia, en cambio, tiene su »tu /lío' ro , <strong>que</strong><br />
Lace estremecer las 1111-1S <strong>de</strong>lica<strong>da</strong>s fibras <strong>de</strong>l sentimiento artístico materializado<br />
en ti<strong>na</strong> din, tu gual. y tiene también sti a-la-lá, <strong>que</strong> es alg,o así corno uu,<br />
salmo (le la liturgia gallega capaz <strong>de</strong> ruoducir tan hondtis emociones, <strong>que</strong> al<br />
pre<strong>ten</strong><strong>de</strong>r exteriorizarse o al <strong>que</strong>rer salir en tropel, se agarrotan en la garganta<br />
y se „escon<strong>de</strong> luego en el corazón para (ori<strong>na</strong>r allí un sedimento <strong>que</strong> se<br />
relle ja ren la melancolía <strong>de</strong> nuestro carácter. cii la dulzura ele nuestras mujeres<br />
y en la lealtad <strong>de</strong> nuestro pueblo.<br />
Por eso quiero <strong>que</strong> veáis a Galicia, no con un tono macilento, sino tapiza<strong>da</strong><br />
<strong>de</strong> un verdor <strong>de</strong> múltiples to<strong>na</strong>li<strong>da</strong><strong>de</strong>s. Quiero <strong>que</strong> veáis a Galicia tal<br />
'..orno es, húme<strong>da</strong> y vivifica<strong>da</strong> por el agua pura <strong>de</strong> nuestros ríos y por la linfa<br />
cristali<strong>na</strong> <strong>de</strong> nuestros arroYos., y salpica<strong>da</strong> <strong>de</strong> ga<strong>na</strong>do <strong>que</strong> elevare afanosamente<br />
la hierba, como tier<strong>na</strong> ofren<strong>da</strong> <strong>de</strong>l campo gallego, <strong>que</strong> ha <strong>de</strong> transformarse dócilmente<br />
en carne y leche,<br />
Quiero <strong>que</strong> veáis a Gr.'icia hermosa, y a la vez altiva y dig<strong>na</strong> con ardientes<br />
<strong>de</strong>seos <strong>de</strong> ser fecun<strong>da</strong><strong>da</strong>, no por la fuerma omnímo<strong>da</strong> <strong>de</strong> los océanos, cuyas<br />
aguas ascien<strong>de</strong>n por les acantilados <strong>de</strong> don<strong>de</strong> se retiran luego, fracasa<strong>da</strong>s y<br />
habeantes <strong>de</strong> lujuria, sino por el dulce ori7ollo <strong>que</strong> moja sin <strong>sabe</strong>rlo, o por la<br />
armoniosa -lloviz<strong>na</strong> ^ <strong>que</strong>- resbala por la superficie <strong>de</strong> los altozanos con o u<strong>na</strong><br />
<strong>sua</strong>ve caricia <strong>de</strong> mujer. Quiero <strong>que</strong> veáis a Galicia lle<strong>na</strong> <strong>de</strong> la ri<strong>que</strong>za histórica<br />
v e rtísfien <strong>que</strong> se gmar<strong>da</strong> en las viejas caso<strong>na</strong>s, en los mo<strong>na</strong>sterios y en
las vetustas abadías, y satura<strong>da</strong> di , la ernociOn <strong>que</strong> le. eomuniea la vi<strong>da</strong> campeiría<br />
y marinera enyns perso<strong>na</strong>jes ento<strong>na</strong>n todos los días al salir 1-1 8'01 1ln<br />
Jiirrno al j-r:nbajo y un canto <strong>de</strong> amor a la tierra une les vín <strong>na</strong>cer,<br />
iírsinn i a aj ni- ra d iogra I' lea <strong>de</strong> la Sita E.OrcUo Suórez).<br />
N. <strong>de</strong> R.—Gustosamente reproducimos la s expresiones verti<strong>da</strong>s por el eminente profesor<br />
gallego, doctor G. Sánchez GL7 Sancip, a quien consi<strong>de</strong>ramo s uno <strong>de</strong> nuestros valores más<br />
extraordi<strong>na</strong>rios, cuyas actuaciones prsidigian a Galicia, y <strong>de</strong> cuy a perso<strong>na</strong>li<strong>da</strong>d mucho <strong>de</strong>bemos<br />
esperar a poco <strong>que</strong> se materialice nuestro anhelo <strong>de</strong> verle nuevamente en l a militanci<br />
a irictiva en el seno <strong>de</strong> nue ira colectivi<strong>da</strong>d, <strong>de</strong> la cual el doctor Sánchez Ctuisan<strong>de</strong> es<br />
ano <strong>de</strong> sus miembros más prominentes.<br />
SANTIAGO R. GASALLA<br />
SAST RE<br />
LIBRERIA - JUGUETERIA CIGARRER A AGENCIA DE LOTERIA<br />
Q1 E<br />
El tro I;ettorzas <strong>de</strong> Euenos iI ,<br />
prolo <strong>de</strong> la Socie<strong>da</strong>d Hijos<br />
tanzos, fon ìadft liticiembre<br />
Por con'ilgulente u<strong>na</strong> <strong>de</strong> las entiantiguas<br />
<strong>de</strong> la colonia gallega,<br />
ci os i res<br />
<strong>que</strong> ,11 eeuu tone iauiipesl res<br />
ealizaban en los bos<strong>que</strong>s <strong>de</strong><br />
co ando eh Ja actuali<strong>da</strong>d son 1<br />
) d0 De 110 11 01-1 el] San Isidro<br />
le P rOn1 o SeVi'l dotado <strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s vos<br />
ilacles para reereo <strong>de</strong> '1:1'; asociados'<br />
„ Entre la s mu c h as olivas meritorias<br />
rcal iza<strong>da</strong>s flor -la enti<strong>da</strong>d, <strong>de</strong>be <strong>de</strong>sta carse<br />
el 5(0 le<strong>nin</strong>iueiito reagiruumuon (le la<br />
co ral (< 064 I,1um osos 'uncla<strong>da</strong> por Prieto<br />
i\laleos y <strong>que</strong> act<strong>na</strong>liaen te bajo la dirección<br />
<strong>de</strong>l maestrii argentino Don Jose (ojal lini,<br />
es uno <strong>de</strong> los más) rieles exponentes <strong>de</strong>l al .-<br />
611ic16r1c0 gallego<br />
•iaus riesias <strong>de</strong>l S-lari EZo<strong>que</strong>, <strong>que</strong> eu<br />
el mes <strong>de</strong> ..1giosto se celebran eu Belanzos,<br />
tuvieron su origen en el 6 son<br />
acivalmente mur, <strong>de</strong> las iras lunportantes<br />
<strong>de</strong> 61alieia!<br />
) Betanzos ile Buenos<br />
ee 42 anos las v<br />
zando, siendo<br />
e la<br />
leelivi<strong>da</strong>d uallega ".<br />
FIÁMBRERIÅ QUESERIA<br />
DE —<br />
ANTONIO DIAZ<br />
Surtido y especiali<strong>da</strong>d en Fiambres<br />
finos y- Quesos <strong>de</strong> to<strong>da</strong>s clases<br />
Manteca y Conservas<br />
REPARTO A DOMICILIO<br />
Mercado <strong>de</strong>l Congreso<br />
Puestos Nos. 33 al 61<br />
Moreno 1747 al 53<br />
T. E. 37 - 3361<br />
GRINSTEIN &<br />
ATES - PROPIEDADES<br />
RIVADAVIA 1273 - 2.°<br />
Bar - 25 <strong>de</strong> Mayo-Billares<br />
DE —<br />
JESUS VARELA<br />
Especiali<strong>da</strong>d en Sandwiches <strong>de</strong> Lomo y Miga<br />
T. E. 37 - 7760 - 8649 - 5302 Moieno 16 T. E. 38 - 3971<br />
:Las instalacio e tipo ale Deportes en San<br />
pl.-outo selait dota<strong>da</strong>s <strong>de</strong> las más amplias (...,outodi<strong>da</strong>siempre<br />
al servicio <strong>de</strong> .nuestros asociados.<br />
1:ágase Vd, socio <strong>de</strong>l Centro Betanzos, y concurra con sus<br />
millares a pasa t' inolvi<strong>da</strong>l.-)le día en este aditifrabie<br />
lugar <strong>de</strong> recreo.<br />
Entra d a gr a tui t a para socios, familia y .
A los hijos <strong>de</strong> Betanzos en Buenos Aires<br />
Ani do llegar a vuestros corazones, y <strong>de</strong>spertar<br />
vuestros sentimientos <strong>de</strong> amor a Betanzos,<br />
por intermedio <strong>de</strong> la Revista <strong>que</strong> lleva el<br />
nombre <strong>de</strong> nuestro <strong>que</strong>rid o e inolvi<strong>da</strong>ble pueblo,<br />
me dirijo a todos vosotros sin más títulos <strong>que</strong><br />
los <strong>que</strong> me confiere el tan preciado <strong>de</strong> ser hijo<br />
<strong>de</strong> Betanzos; uno más como vosotros <strong>que</strong> por azares<br />
<strong>de</strong>, la vi<strong>da</strong>, y por ese espíritu an<strong>da</strong>rieg o <strong>que</strong><br />
los gallego s <strong>ten</strong>emos, abandoné un día el suelo<br />
<strong>na</strong>tivo rumbo a lo <strong>de</strong>sconocido, animado <strong>de</strong> esa<br />
fe, voluntad, constand o <strong>de</strong> labrar un porvenir,<br />
lejos- <strong>de</strong> la tierra en dond e <strong>que</strong><strong>da</strong>ba lo más cato<br />
amiv sentimientos: padres, hermanos, amigos, re -<br />
cuerdos <strong>de</strong> la infancia, en fin, todo a<strong>que</strong>l mundo<br />
<strong>que</strong> constituía la ¿alegría <strong>de</strong> ti<strong>na</strong> nlEez venturosa.<br />
Buenos Aires se abría ame mis ojos COMO un<br />
paraíso ensoñador <strong>que</strong> habría <strong>de</strong> colmar mis<br />
anhelos y satisfacer mi s aspiraciones. Pero<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> el día mismo <strong>de</strong> la llega<strong>da</strong>, ¡lo <strong>que</strong> a todos!,<br />
el cariño a la tlerra, el recuerdo <strong>de</strong> todo<br />
lo <strong>que</strong> allá lejo s como a hijo pródigo me ,espetraba,<br />
ese algo <strong>que</strong> nos golpea fuertemente, un<br />
día y otro, llevaba mi pensamiento a Betanzos,<br />
a a<strong>que</strong>l encantador y <strong>de</strong>licioso vergel mari<strong>na</strong>no<br />
<strong>que</strong> allá <strong>que</strong><strong>da</strong>ba con sus calles, fuentes, ríos,<br />
jes sus fiestas, romerías, todo a<strong>que</strong>ll o <strong>que</strong><br />
antes nos parecía <strong>na</strong>tural y sin importancia, igual<br />
a to<strong>da</strong> s partes, pero <strong>que</strong> la reali<strong>da</strong>d nos hacía<br />
ver <strong>que</strong> Betanzos, su vi<strong>da</strong> y sus costumbres, sólo<br />
podríamos encontrarlo únicamente en Beianzos.<br />
La vi<strong>da</strong> <strong>de</strong> emigrante, dura, áspera, chfícil,<br />
como u<strong>na</strong> noche sin fin, nos impulsa a agruparnos<br />
en comuni<strong>da</strong><strong>de</strong>s espirituales <strong>que</strong> sirven<br />
<strong>de</strong> paliativo a nuestr o ánimo, y <strong>que</strong> nos transportan<br />
imagi<strong>na</strong>riamente a nuestros lare s por medio<br />
<strong>de</strong> la convivenci a mutua entre la s perso<strong>na</strong>s <strong>na</strong>ci<strong>da</strong>s<br />
en el mismo suelo.<br />
lAsí surgió el Centro Betanzos; así surgieron<br />
las socie<strong>da</strong><strong>de</strong>s gallegas, coms) un <strong>de</strong>seo <strong>na</strong>tural<br />
<strong>de</strong> esta r juntos, hablando <strong>de</strong>l ayer, <strong>de</strong>l pasado,<br />
<strong>de</strong> lo <strong>que</strong> <strong>que</strong>dó atrás nuestro, como u<strong>na</strong> prolongació<br />
n familiar <strong>de</strong> a<strong>que</strong>lla <strong>que</strong> un día abando<strong>na</strong>mos.<br />
En nuestra voluntad, capaci<strong>da</strong>d, <strong>de</strong>dicación y<br />
entusiasmo, está el hacer <strong>de</strong> esta enti<strong>da</strong>d —<strong>que</strong><br />
sobre todos su s vicios e imperfecciones,<br />
la innegable vlrrud <strong>de</strong> llevar un nombre ¡Betanzos!<br />
<strong>que</strong> nos atrae, nos llama y nos impulsa a<br />
colu ar en ella nuestras mutuas esperanzas— un<br />
gran organism o <strong>que</strong> represente, un hogar frate<strong>na</strong>l,<br />
a don<strong>de</strong> todos los brigantinos concurramos<br />
formand o u<strong>na</strong> numerosa y uni<strong>da</strong> famili a espiritual.<br />
Hay en Bueno s Aires, miles <strong>de</strong> hijos <strong>de</strong> Betanzos,<br />
y sólo u<strong>na</strong> parte íntegra esta familia <strong>que</strong><br />
se represent a en nuestra Socie<strong>da</strong>d. Mis <strong>de</strong>seos<br />
--los <strong>de</strong> todos— son <strong>que</strong> el Centro Betanzos<br />
agrupe a todos sus hijos eniigrados, y sobre todo,<br />
a <strong>que</strong> concurran sin exclusiones, a nuestro s actos,<br />
reuniones, festivales ; a <strong>que</strong> frecuen<strong>ten</strong> las <strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncias<br />
sociales; en u<strong>na</strong> palabra, a <strong>que</strong> sé<br />
man<strong>ten</strong>ga la<strong>ten</strong>te el vínculo afectuoso <strong>de</strong> u<strong>na</strong><br />
herman<strong>da</strong>d <strong>que</strong> <strong>de</strong>be ser más sóli<strong>da</strong> y con más<br />
proyecciones, y todos unidos hacer <strong>de</strong> esta socie<strong>da</strong>d<br />
briganti<strong>na</strong>, u<strong>na</strong> gran casa familia r <strong>que</strong><br />
al mismo tiempo <strong>que</strong> sea nuestr o punto <strong>de</strong> reunión,<br />
sea <strong>de</strong> igual modo un lugar <strong>de</strong> orientación<br />
y <strong>de</strong> apoyo par a los nuevos emigrantes al<br />
llegar a estas tierras, <strong>que</strong> <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el mismo día <strong>de</strong><br />
su llega<strong>da</strong>, encuentren tus hogar <strong>que</strong> les haga<br />
sentirse más seguros <strong>de</strong> sí mismos, y les trasume<br />
optimismo, inyectándole s fe y confianzq.<br />
en sus propias fuerzas, elimi<strong>na</strong>nd o <strong>de</strong> su espíritu<br />
las amarguras <strong>de</strong> esa terrible primer sole<strong>da</strong>d.<br />
Tod o e s difícil , p ero <strong>na</strong><strong>da</strong> hay imposible ante<br />
la voluntad férrea e in<strong>que</strong>brantable. Yo, como<br />
socio <strong>de</strong> esta enti<strong>da</strong>d ; como hij o <strong>de</strong> Becanzos, y<br />
como ferviente e<strong>na</strong>morado <strong>de</strong> nuestra tierra, hago<br />
esta exhortación a todos los brigantinos , para<br />
<strong>que</strong> se agrupen en la socie<strong>da</strong>d, incorporándose<br />
a nuestras filas. Que <strong>na</strong>die <strong>que</strong> quiera a Betanzos,<br />
<strong>de</strong>je <strong>de</strong> formar parte <strong>de</strong> esta comuni<strong>da</strong>d<br />
en don<strong>de</strong> estonios todos los amigos <strong>de</strong>l ayer, los<br />
<strong>que</strong> en la niñez compartimos sus alegrías y tristezas;<br />
<strong>que</strong> vengan a esta casa <strong>de</strong> herman<strong>da</strong>d,<br />
<strong>que</strong> nuestros actos cuen<strong>ten</strong> con el fervor y la<br />
presencia <strong>de</strong> todo s los betanceros . y manco m u-<br />
<strong>na</strong>ndo las volunta<strong>de</strong> s, <strong>de</strong>mos el gra n impulso<br />
a la socie<strong>da</strong>d, para <strong>que</strong> ca<strong>da</strong> día avance con paso<br />
más firme en su camino <strong>de</strong> progreso.<br />
¿Qué menos po<strong>de</strong>mos ofrecer a nuestra ciu<strong>da</strong>d<br />
<strong>na</strong>tal, eme el orgullo y la satisfacción <strong>de</strong> legrar<br />
<strong>que</strong> el Centro Betanzos forme a la cabeza <strong>de</strong> nuestra<br />
colectivi<strong>da</strong>d, como enti<strong>da</strong>d <strong>de</strong> prestigio,<br />
rarquí a y capaci<strong>da</strong>d<br />
Un betanc(iro<br />
;SIN )N- I('E! S. ,5 Tndjp IivH1ii iB (le Riieuos<br />
lo(los los sál)zt(l()s (ir , 14 ¿i 1:5 \ N- 1) 1J<br />
Hin \ - (1'(1:111(-Ni \-<br />
1()gji
¿Sabia Vd. <strong>que</strong><br />
A la muerte <strong>de</strong> Don Alfonso V 1. oci<br />
<strong>da</strong> en 1109, sucedióle su hija D 4 1,Trraca<br />
viu<strong>da</strong> <strong>de</strong>l Con<strong>de</strong> Don Raimundo <strong>de</strong> Borgoa,<br />
y fue su rei<strong>na</strong>do motivo <strong>de</strong> gran<strong>de</strong>l<strong>de</strong>sór<strong>de</strong>nes<br />
especialmente en Galicia, don<strong>de</strong><br />
se educaba Don Alfonso VII, a quien<br />
los mag<strong>na</strong>tes reconocieran ilor Rey,<br />
La rei<strong>na</strong> contra el consejo <strong>de</strong>l arzobispo<br />
<strong>de</strong> Santiago <strong>de</strong> Compostela Don Diego<br />
Gelmirez y <strong>de</strong> otros señores , gallegos, había<br />
contraído matrimonio con Don Alfonso<br />
el Batallador, rey <strong>de</strong> Aragón ; el cual<br />
<strong>de</strong> esta suerte in<strong>ten</strong>taba hacerse dueíío <strong>de</strong><br />
los estados <strong>de</strong> Castilla, mas los pueblos y<br />
la nobleza no lo consintieron, y esto costó<br />
a la rei<strong>na</strong> eTavísimos disgustos, llegando a<br />
verse <strong>de</strong>sampara<strong>da</strong> ■- sola en repeti<strong>da</strong>s ocasiones.<br />
En ti<strong>na</strong> <strong>de</strong> óstas, 1 .116 a Betanzos,.<br />
don<strong>de</strong> era tan poco el prestigio <strong>que</strong> <strong>ten</strong>ía,<br />
<strong>que</strong> seginn u<strong>na</strong> antigua tradición, se<br />
precisa<strong>da</strong> a hospe<strong>da</strong>rse en casa <strong>de</strong> un !ralo:e<br />
menesti al cuyo eficio era fabricar cernidores,<br />
—lo <strong>que</strong> ei idioma gallego se dice<br />
«peneiraseEn agra<strong>de</strong>cimiento a la<br />
acogi<strong>da</strong> <strong>que</strong> le dispensó este artesano, tan<br />
luego como IP Vrraca tuvo proporción,<br />
concedió extraordi<strong>na</strong>rio prii ileg,ios a los<br />
individuos <strong>de</strong> a<strong>que</strong>l oficio. espeeialmente a<br />
su hospe<strong>de</strong>ro, a los <strong>que</strong> libró <strong>de</strong> tributos,<br />
y ann Iii y cn 1>etanzos se conserva el a<strong>da</strong>gio<br />
cilY 0 origen es <strong>de</strong> esa ópoca : «corre libre<br />
c0111-0 peneireil'o»<br />
[lace ',() años, el 1:l <strong>de</strong> Abril 1S9S,<br />
el periódico «La Voz <strong>de</strong> Galieia» informaba<br />
qué... Por gestiones <strong>de</strong>l dip u tado se_<br />
ñor Gasset, parece <strong>que</strong> v11 a proce<strong>de</strong>rse al<br />
pronto pago <strong>de</strong> los terrenos expropiados<br />
para el fenoearril <strong>de</strong> Betanzos a Ferro!.<br />
así como quo el vino ob<strong>ten</strong>ido en las cereanías<br />
<strong>de</strong> la ciu<strong>da</strong>d <strong>de</strong>l l‘tan<strong>de</strong>o, sea consi<strong>de</strong>rado<br />
como «chacolí» a los efectos <strong>de</strong> la<br />
trihutacirui <strong>de</strong> consumo<br />
„El 19 <strong>de</strong> Mayo 159S, se recibió un<br />
libramiento <strong>de</strong> 140,000 pesetas pa Pu el pae'0<br />
inmediato <strong>de</strong> los terrenos <strong>que</strong> se P7Xpropia.'"<br />
en el Aymitarnienio <strong>de</strong> Betanzos<br />
para dichas obras<br />
-Y <strong>que</strong>. . La Socie<strong>da</strong>d <strong>de</strong> Socorros<br />
Mutuos <strong>de</strong> Artesanos <strong>de</strong> Betanzos, celebró<br />
su cente<strong>na</strong>rio el 12 <strong>de</strong> .Nlavo <strong>de</strong>l corriente<br />
año<br />
Dalton<br />
ARTICULOS FINOS PARA CABALLEROS<br />
Av. San Martín 2336<br />
T. E. 59 pater<strong>na</strong>l 5641<br />
Sombreros - Guantes - Corbata<br />
Camisas - Sport - Perfumeria<br />
"Sección Camisería <strong>de</strong> Medi<strong>da</strong>"<br />
Mercado San Cristobal<br />
Ventas <strong>de</strong> Aves y Huevos<br />
por mayor y menor<br />
MANZORRO y Cía.<br />
T. E. 37-3190<br />
"COVADONGA"<br />
ACEITE COMESTIBLE<br />
BLANCO Hnos.<br />
1729 - RIOJA - 1731<br />
CARNA VAL GALLEGO EN BUENOS AIRES<br />
Orga iizado por el Centro 13etanzos. 8 GRANDES I3XI1 ES<br />
<strong>de</strong> Disfraz y fantasía<br />
Ent erro <strong>da</strong> sardifia, filloas, mellas, alegría, buen 11 urnor<br />
Ambiente familiar<br />
Se efeetm á los días 26, 27 y 28 <strong>de</strong> Febrero<br />
, 5 y 12 <strong>de</strong> 1.1arzo <strong>de</strong> 1949, en México 1660<br />
CONCURRA !
Puente Viejo<br />
Betanzos<br />
GEOGRAFIA DE<br />
RIO MANDEO. — Nace en el <strong>de</strong>sfila<strong>de</strong>ro<br />
<strong>de</strong> Pias —lugar <strong>de</strong>l Delan<strong>de</strong>o—, en el punto<br />
más culmi<strong>na</strong>nte <strong>de</strong>l Bocelo —687 metros sobre<br />
el nivel <strong>de</strong>l mar--, ayuntamiento <strong>de</strong> Sobrado<br />
—partido <strong>de</strong> Arzóta. Va <strong>de</strong> N. a S., sirviendo<br />
<strong>de</strong> límites entre este ayuntamiento y el <strong>de</strong> Curtís<br />
—partido <strong>de</strong> Arzúa— y los <strong>de</strong> Arenga y<br />
Coiró s --partido <strong>de</strong> Betanzos—. Des<strong>de</strong> la Ponte<br />
Castella<strong>na</strong> —en la carretera <strong>de</strong> Coruña a Madrid—<br />
traza un semicírculo al E. hasta Muniferral,<br />
éste con su pintoresco puente, y <strong>de</strong>ja a<br />
la <strong>de</strong>recha las rocas <strong>de</strong> Churlo y Curuxeira, y<br />
a la izquierd a las fal<strong>da</strong>s <strong>de</strong> la cuesta <strong>de</strong>l Sal<br />
—carretera <strong>de</strong> Castilla—; vuelve a tomar al<br />
N. O., y sirve <strong>de</strong> límite entre los ayuntamientos<br />
<strong>de</strong> Irixo a y Pa<strong>de</strong>rne con el <strong>de</strong> Coirós, y <strong>de</strong><br />
Pa<strong>de</strong>rne con Betanzos; al llegar al rocoso monte<br />
<strong>de</strong> Espenuca, hace un ro<strong>de</strong>o y sigue a <strong>de</strong>sembocar<br />
<strong>de</strong>spués <strong>de</strong>l Puente Viejo <strong>de</strong> la ciu<strong>da</strong>d<br />
en la ría <strong>de</strong> Betanzos. En su largo recorrido<br />
<strong>de</strong> 43 kión-tetros tiene los puentes <strong>de</strong> la<br />
Castella<strong>na</strong>. Aranga, Muniferral y el anteriormente<br />
citad o <strong>de</strong> Betanzos, y ' su cauce se ve reno<br />
<strong>de</strong> espumas por batir contra los peñascos<br />
<strong>de</strong> EUS riberas.<br />
Es un río pintoresco y muy hermos o, en él<br />
cerca <strong>de</strong> Betanzos se celebra la tan renombra<strong>da</strong><br />
gira a los Caneiros, <strong>que</strong> rememora las más fantásticas<br />
fiestas venecia<strong>na</strong>s.<br />
AFLUENTES. --- Derecha : Grixalba, <strong>que</strong> <strong>na</strong>ce<br />
en Coba <strong>da</strong> Serpe --ayuntamiento <strong>de</strong> Sobrado—<br />
y va a unirse al Man<strong>de</strong>° cerca <strong>de</strong> Foxado-Curtis-,-,<br />
en los límites entre los dos ayuntamientos.<br />
Va <strong>de</strong> E. a O., siendo su partido<br />
judicial el <strong>de</strong> A rzúa.<br />
Zarzo, <strong>que</strong> fluye <strong>de</strong>l Pico <strong>de</strong> Va les, corre<br />
Ríos <strong>de</strong> Betanzos<br />
al S. O. y <strong>de</strong>sagua en el Man<strong>de</strong>o en la conf<br />
uencia <strong>de</strong> sus límites con los ayuntamientos <strong>de</strong><br />
itáxoa, Pa<strong>de</strong>rne y Coi rós —partido <strong>de</strong> Betan<br />
zos.<br />
ARROYOS. — Izquier<strong>da</strong> : Vilarosa <strong>que</strong> surge<br />
en los montes <strong>de</strong> Curtis próximo a la estación<br />
<strong>de</strong>l ferrocarril <strong>de</strong> este nombre en la línea<br />
<strong>de</strong> Coruña a Madrid o <strong>de</strong> Norte. Sigue su<br />
curso al N. E. y <strong>de</strong>semboca en el puent e <strong>de</strong> la<br />
Castella<strong>na</strong>, ayuntamient o <strong>de</strong> Aranga, partido<br />
<strong>de</strong> Betanzos , y vario s arroyos más cuyos nombres<br />
no mencio<strong>na</strong>mos,<br />
RIO MENDO. — Sa'e <strong>de</strong> los montes <strong>de</strong> la<br />
Tieira —partido <strong>de</strong> A rzúa. Corre <strong>de</strong> S. a N.,<br />
y entra en el ayuntamiento <strong>de</strong> Oca <strong>de</strong> los Ríos<br />
—partido <strong>de</strong> Betanzos— por Brasan<strong>que</strong>los. Sirve<br />
<strong>de</strong> límite entre lo s ayuntamiento s <strong>de</strong> Oca y<br />
Coiróá, y por Brabio, entra en el <strong>de</strong> Betanzos,<br />
don<strong>de</strong> <strong>de</strong>spués <strong>de</strong>l Ponte <strong>da</strong>s Cascas, se une<br />
al N. <strong>de</strong> la ciu<strong>da</strong>d con el Man<strong>de</strong>°, formando<br />
ambos la ría <strong>de</strong> Betanzos. A más <strong>de</strong>l puente<br />
citado, cuenta ta<strong>na</strong>bién con el <strong>de</strong> Trasan<strong>que</strong>los<br />
—Cesuras--, el pintoresc o <strong>de</strong>l Carregal y Puente<br />
Nuevo, y en la confluencia <strong>de</strong> los dos ríos<br />
citado s el puente <strong>de</strong> hierro <strong>de</strong>l ferrocarril Betanzos-Ferrol.<br />
En su curso <strong>de</strong> 20 kilómetros,<br />
recibe a rroyo s por sus <strong>da</strong>s lados. También se<br />
llama ría <strong>da</strong>s Cascas.<br />
El Man<strong>de</strong>° y el 'Men d o, bañan con sus aguas<br />
el hermoso, rico y pintoresco valle <strong>de</strong> Betanzos,<br />
don<strong>de</strong> comienza la feraz tierra <strong>de</strong> las Mari<strong>da</strong>s<br />
<strong>que</strong> se extien<strong>de</strong> hasta La Coruña, y <strong>que</strong><br />
tiene la justa fama <strong>de</strong> ser uno <strong>de</strong> los paisajes<br />
más anca-- ra<strong>da</strong> :es <strong>de</strong> Galicia.<br />
E. Carré Aldo,<br />
(Geografía <strong>de</strong>l Reino <strong>de</strong> Galicia.)
AYUNTAM [M'OS DE M'AMOS<br />
'a 1)()1 las eiCl (<br />
(1 <strong>de</strong> os liíos. Casa<br />
s1 ;,..1(la<br />
sil<strong>de</strong>lltes<br />
Comisión<br />
dieial (le 1 - etalizos,<br />
( '('111 191 1),,e , ¿tuz<br />
LIT;<br />
Ltun 1 a<br />
AYUNTAMIENTO DE CESURAS<br />
Limita al N, con el ayuntamiento <strong>de</strong> Oca <strong>de</strong><br />
los Ríos, al E. con el <strong>de</strong> Curtis, al S. con el <strong>de</strong><br />
Mesis y a O. con el e Abegondo. Lo cruza el<br />
río Mero, el Mando, a cuyos ríos van a parar<br />
muchos riachuelos <strong>que</strong> riegan la comarca. Les<br />
montes importante ron los do Seixas, Zurren,<br />
Pereira, San Gregorio, Leiros, Castilla y el Pico<br />
<strong>de</strong> Mé<strong>de</strong>la, <strong>de</strong>stacándose entre ellos 21 valle <strong>de</strong><br />
Figueira <strong>de</strong> Barranca. En la h t ría <strong>de</strong> Galicia<br />
ocupa este ayuntamiento un lugar <strong>de</strong>stacado por<br />
la misteriosa <strong>de</strong>sapariciOn <strong>de</strong> dos escuaddmnes d<br />
tren <strong>de</strong> artillería <strong>de</strong>l ejército francés per<strong>ten</strong>eciente<br />
al 6" cuerpo <strong>de</strong> mando <strong>de</strong>l Du<strong>que</strong> d<br />
Elchinge, hecho <strong>que</strong> tuvo lugar en las fel igi<br />
sillas <strong>de</strong> Cartees, Cesuras, Man<strong>da</strong>yo, Trasan<strong>que</strong>los,<br />
Dor<strong>da</strong>rio y Loure<strong>da</strong>, Dice Carro Al<strong>da</strong>o : «A mediados<br />
<strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 1809, los 200 hombres y<br />
200 caballos <strong>que</strong> componían las fuerzas francesas<br />
situa<strong>da</strong>s en medio <strong>de</strong> cuatro briga<strong>da</strong> ; <strong>que</strong> distaban<br />
<strong>de</strong>l punto <strong>de</strong> acanto<strong>na</strong>miento u<strong>na</strong>s dos o<br />
tres leguas y sin <strong>que</strong> en un radio <strong>de</strong> otras veinte<br />
se supiera <strong>de</strong> <strong>nin</strong>gu<strong>na</strong> tropa ,española<br />
Jamini, jefe <strong>de</strong> Estado Mayor entonces <strong>de</strong>! mariscal<br />
Ney, en su obra EY 1trategia, capítulo --,<br />
<strong>de</strong>saparecieron hombres y caballos como<br />
si realmente hubiera un arte m<strong>da</strong>rdco <strong>que</strong> can<br />
lo s sol<strong>da</strong>dos franceses hubiere extremad o su po<strong>de</strong>r.<br />
Tan sólo se supo por un cabo herid o <strong>que</strong><br />
pudo escapar y llegar hasta las otras fuerzas,<br />
manifestando <strong>que</strong> su s <strong>de</strong>más campal', aros habían<br />
sido <strong>de</strong>gollados por los al<strong>de</strong>anos. Tal <strong>de</strong>termi<strong>na</strong>ción<br />
fuel lleva<strong>da</strong> a cabo por los halad:Míos<br />
<strong>de</strong> a<strong>que</strong>llas pa rroquias, <strong>que</strong> entonce s per<strong>ten</strong>ecían<br />
a la provin cia <strong>de</strong> Betanzes, efecto <strong>de</strong> los bandos<br />
y ór<strong>de</strong>nes para el sa<strong>que</strong>o. incendio y exte tan in io<br />
<strong>de</strong> to<strong>da</strong>s las al<strong>de</strong>as inmediatas a La Coruña con<br />
objeto <strong>de</strong> atemoriza r e imponerse nor el ;error<br />
al paisa<strong>na</strong>je <strong>que</strong> luchaba <strong>de</strong>no<strong>da</strong><strong>da</strong>mente por<br />
arrojar al invasor <strong>de</strong>l profa<strong>na</strong>do suelo do la pa -<br />
ria, Sólo hubo la <strong>de</strong>claración <strong>de</strong>l cabo ; p or lo<br />
<strong>de</strong>más no pudo aneo ;airarse ni un rastro, ni u<strong>na</strong><br />
C'fiEt I <strong>que</strong> revelar a lo sucedido. Investigaciones<br />
y cuantos medios se pusieron en práctica no d<br />
ron resultado alguno. Ni la muerte ni los rol:-<br />
mentas cl <strong>que</strong> som 'ticto i<br />
roo eficaces. Todo <strong>que</strong>dó, sil enei ado, y el mar<br />
scal Ney, en su 'ciego furor, impuso a la ciu<strong>da</strong>d<br />
<strong>de</strong> Betanzos u<strong>na</strong> multa <strong>de</strong> 9.000.000 <strong>de</strong> reales,<br />
y dispuso <strong>que</strong> u<strong>na</strong> fuerte colum<strong>na</strong> recorriera<br />
la s al<strong>de</strong>as don<strong>de</strong> don<strong>de</strong> habían c-lesa parecido su<br />
sol<strong>da</strong>dos <strong>que</strong>mando a cuatro <strong>de</strong> ellas y hacl en do<br />
violar en 21 atrio <strong>de</strong> las iglesias a cuantas mujeres<br />
no habían podido hui r, sin respetar e<strong>da</strong><strong>de</strong>s,<br />
fusilando a gran número <strong>de</strong> al<strong>de</strong>anos y asta a<br />
perso<strong>na</strong>s <strong>de</strong> Botanzos <strong>que</strong> no se habían movido<br />
hacía tiempo <strong>de</strong> sus domicilios.<br />
Posteriormente, pasarla ya la divas<br />
sa, tan sólo se transparentó <strong>que</strong> los autores <strong>de</strong><br />
a<strong>que</strong>llas vísperas sicilia<strong>na</strong>s fueron los al cleanos<br />
<strong>que</strong>, can, a dos <strong>de</strong> sufrir atropellos, robos, y<br />
a<strong>ten</strong>tado s <strong>de</strong> jefes, oficiales y sol<strong>da</strong>dos, puestos<br />
<strong>de</strong> acuerdo por medio do los mayordomos y cu -<br />
ra s <strong>de</strong> sus parroquias, en u<strong>na</strong> noche y a u<strong>na</strong><br />
h ora con veni<strong>da</strong> dieron muerte a todos sus aclara<br />
igos en cerrándolos con armamento 3 y .efectos,<br />
ya <strong>de</strong> día, e los más fragoso <strong>de</strong> los pi<strong>na</strong>res<br />
(!e sus montes. Lo s caballos fueron conducidosen<br />
a<strong>que</strong>ll a terribl e noche hasta Riha<strong>da</strong>via y luego<br />
entregado s al Ma rqués <strong>de</strong> la Roma<strong>na</strong>, en la<br />
frontera <strong>de</strong> Portugal.<br />
Sus parroquia s scn: Santa María <strong>de</strong> Dor<strong>da</strong>ri o ;<br />
San Pedro <strong>de</strong> Barrifáns; San Mamad <strong>de</strong> Bragad:<br />
San Vicencio <strong>de</strong> Cures; San Xoan <strong>de</strong> Cu<br />
tián ; Sant a María dc Flgueiredo ; San Pedro <strong>de</strong><br />
Figueira <strong>da</strong> Barranca: San Miguel <strong>da</strong> Loure<strong>da</strong><br />
San Xia n <strong>de</strong> Mar <strong>da</strong>yo Santiago <strong>de</strong> Pa <strong>da</strong>rn e<br />
Sontaya <strong>de</strong> Pro baos y San Salvador <strong>de</strong> Trasan<strong>que</strong>los.<br />
En esta parroquia está la al<strong>de</strong>a <strong>de</strong> Forn<br />
elos, don <strong>de</strong> .segúto . u<strong>na</strong> viej a crónica encontró<br />
la muerto en el siglo X el obispo compostelano<br />
Sis<strong>na</strong>ndo, luchando contra los invasores n armandos.<br />
AYUNTAMIENTO ,OIROS<br />
1 imita o N. con el dc Parlé me y Beta tazas, al<br />
E. con el do Aranga e Irixo a y al S. y al O. con<br />
Oxa <strong>de</strong> los Ríos. Sus ríos son a<strong>de</strong>má s <strong>de</strong>l Mari-<br />
- 'leo y el Metido el Xora. De los monumentos<br />
antig-u os sólo se conserva.n los castillo s <strong>de</strong> San
Cago <strong>de</strong> Oís y <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong> Fórez, En<br />
Corréis se <strong>de</strong>cidió la batalla contra los invasores<br />
normandos a favor <strong>de</strong> los con<strong>de</strong>s gallegos en la<br />
época <strong>de</strong>l rey D. Ramiro I, siglo IX, Sus parroquias<br />
son; San Xian <strong>de</strong> Corras, con un templo<br />
<strong>de</strong>l siglo XIII; San Vicente <strong>de</strong> Arrneá; San<br />
Salvador <strong>de</strong> Collantres; Santaya <strong>de</strong> Espenuca,<br />
en cuyo elevado monte en los primeros tiempos<br />
<strong>de</strong>l cristianismo se fundó la iglesia y mo<strong>na</strong>sterio<br />
<strong>de</strong> gran nombradía en la antigüe<strong>da</strong>d: un caballero<br />
gallego lo reedificó <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> luchas religiosas<br />
.en el siglo IX y <strong>que</strong><strong>da</strong> la leyen<strong>da</strong> <strong>que</strong><br />
el fun<strong>da</strong>dor haya sido un furibund o pecador <strong>que</strong><br />
fundó cuatro templos en los sitios más elevados<br />
para <strong>que</strong> pudiesen ser vistos unos <strong>de</strong>s<strong>de</strong> or<strong>na</strong>s.<br />
Actualmente se conservan el <strong>de</strong> Babio y el <strong>de</strong><br />
Espenuca; en la iglesia <strong>de</strong>l siglo XII se conservan<br />
restos <strong>de</strong> pintura s murales <strong>de</strong>l siglo XV<br />
y algu<strong>na</strong>s lápi<strong>da</strong> s con inscripciones. Se encontraron<br />
en esta parroquia restos <strong>de</strong> antiguos templos<br />
paganos, Santa Marin a <strong>de</strong> Lesa, la igizsia<br />
proce<strong>de</strong> <strong>de</strong>l siglo XIII, así como tres imágenes<br />
<strong>que</strong> se conservan en su interior. Santa María<br />
<strong>de</strong> Oís, en don<strong>de</strong> se celebr a u<strong>na</strong> concurrid a romería<br />
en honor a Fr. Pedro Manzano, <strong>na</strong>tural<br />
<strong>de</strong> esa zon a <strong>que</strong> alcanzó gran fama como taumaturgo<br />
y <strong>que</strong> fue a<strong>de</strong>má s gran escritor, <strong>na</strong>rdo<br />
en 28 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1642 y murió en ,Sevilla en<br />
16 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1690; este notab'e domínico es<br />
autor <strong>de</strong> la celebra<strong>da</strong> obra Arco Iris <strong>de</strong> Paz. En<br />
Elórez se encontró un tor<strong>que</strong>s <strong>de</strong> oro en 1915.<br />
Santiago <strong>de</strong> Oís, don<strong>de</strong> se encuentra el castillo<br />
<strong>de</strong> la Mota <strong>de</strong> Oís y <strong>que</strong> per<strong>ten</strong>eció a la familia<br />
<strong>de</strong> los Andra<strong>de</strong>.<br />
AYUNTAMIENTO DE 07A DE LOS RIOS<br />
L'rnit a al N. con los ayuntamientos <strong>de</strong> Betanzo-<br />
y Coirós, al E. con el ayuntamient o <strong>de</strong> Arenga<br />
y al O. con el Abegondo y al S. con los<br />
municipios <strong>de</strong> Curtís y Cesuras. Entre sus montes<br />
el más nombrado e s el conocido por el Monte<br />
<strong>de</strong> O Gato y le riega n los ríos Mer o , Men<strong>da</strong>,<br />
Balotara y Cabalos. Sus parroquias son: San Pedro<br />
<strong>de</strong> Oza <strong>de</strong> los Ríos; San Martiri o <strong>de</strong> Ban<strong>da</strong>zo;<br />
San Nicolás <strong>de</strong> Cines, en don<strong>de</strong> hubo uno<br />
<strong>de</strong> los mo<strong>na</strong>sterios más antiguos <strong>de</strong> Galicia fun<strong>da</strong>do<br />
en el _sigl o X 'y' do<strong>na</strong>do por los con<strong>de</strong>s don<br />
-lermegild o y doña Pater<strong>na</strong> y su hija el obispo<br />
<strong>de</strong> Iria Don Sis<strong>na</strong>ndo, mo<strong>na</strong>sterio incendiado<br />
Icor su prio r Fr. Satur<strong>nin</strong>o cuand o la insurrección<br />
carlista en Galicia. Su iglesia ojival es <strong>de</strong><br />
la segun<strong>da</strong> mitad <strong>de</strong>l siglo XIV. Santa María<br />
<strong>de</strong> Cuiria <strong>que</strong> tiene u<strong>na</strong> iglesia proce<strong>de</strong>nte <strong>de</strong>l<br />
siglo XIII. Santa Cruz d e IVIondoy con iglesia<br />
<strong>de</strong>l siglo XII, San Estebo <strong>de</strong> Para<strong>da</strong>. San Pedro<br />
<strong>de</strong> Porzon-nlios, <strong>que</strong> conserva restos <strong>de</strong> un<br />
convento <strong>que</strong> se supone per<strong>ten</strong>eció a los templa-<br />
os y <strong>que</strong> es seguramente <strong>de</strong>l siglo XIII. Santiago<br />
<strong>de</strong> Reboredo cote iglesia proce<strong>de</strong>nte <strong>de</strong>l<br />
siglo XII, Santa María <strong>de</strong> Reguiera. Santa María<br />
<strong>de</strong> Ro<strong>de</strong>iro. Santo Tomás <strong>de</strong> Salto, también<br />
con iglesia <strong>de</strong> principios <strong>de</strong>l XIII y San Estela°<br />
<strong>de</strong> Vivente,<br />
AYUNTAMIIENTO DE SADA<br />
Confi<strong>na</strong> al N. y al E. con la ría <strong>de</strong> Sa<strong>da</strong> y'<br />
Betanzos, al S. con el municipo <strong>de</strong> Bergondo y<br />
al O. con el <strong>de</strong> Oleiros. Las Maririas <strong>de</strong> Se<strong>da</strong><br />
se conocen por Maririas dos Con<strong>de</strong>s, po r haber<br />
per<strong>ten</strong>ecid o a la familia <strong>de</strong> los con<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Traba.<br />
Sus montes principales son los <strong>de</strong> Fame, Espíritu<br />
Santo, Mandria, M , eirás, Mon<strong>de</strong>go, Veigue y,<br />
Carnoedo. Su capital está a diecisiete kilómetros.<br />
<strong>de</strong> La Coruña; es lugar veraniego y su ría es<br />
<strong>de</strong> u<strong>na</strong> belleza incomparable.; numeroso s arroyos<br />
<strong>de</strong>sembocan en ella y está uni<strong>da</strong> a la ciu<strong>da</strong>d<br />
<strong>de</strong> La ,Coruña por tranvía eléctrico i<strong>na</strong>ugurado<br />
en 1922. Sus parroquias F. on: Santa María <strong>de</strong><br />
Se<strong>da</strong>, en don<strong>de</strong> está situa<strong>da</strong> So<strong>da</strong>, la capital, villa<br />
progresista y hermosa, y ,cle comerci regular ,<br />
mente importante <strong>que</strong> cuenta con bue<strong>na</strong>s y mo<strong>de</strong>r<strong>na</strong><br />
s edificaciones <strong>que</strong> se extien<strong>de</strong> n en :ori<strong>na</strong><br />
<strong>de</strong> anfiteatro en el fondo <strong>de</strong> u<strong>na</strong> ense<strong>na</strong><strong>da</strong> en<br />
la espléndi<strong>da</strong> ría <strong>de</strong> Se<strong>da</strong>. En el , siglo XVIII<br />
fue lugar importante por su fabricación <strong>de</strong> paños,<br />
jarcia, lo<strong>na</strong>, mantelería y lienzos, crea<strong>da</strong>:,<br />
por el flamenco Adrián <strong>de</strong> Roo, conservándose<br />
en la actual<strong>da</strong>d resto s <strong>de</strong> los antiguo s talleres.<br />
En sus orígenes parece <strong>que</strong> <strong>de</strong>bió ser población<br />
lacuitre y se supone fun<strong>da</strong><strong>da</strong> por los celtas o<br />
por los fcinicios. En la al<strong>de</strong>a <strong>de</strong> Samoedo '2 encuentra<br />
el Castr o <strong>de</strong> Samoedo o .Agra <strong>da</strong>s Arca;<br />
y <strong>que</strong> es uno <strong>de</strong> los mayores <strong>de</strong> Galicia. Se dice<br />
<strong>que</strong> sus moradore s eran buenos amigos <strong>de</strong> sus<br />
vecinos <strong>de</strong>l Cast ro <strong>de</strong> Bergondirio y se entre<strong>ten</strong>ían<br />
en sus ratos <strong>de</strong> ocio jugand o unos con<br />
otros a los bolos y al marro y lanzándose ha<br />
rras o pellas <strong>de</strong> hierro <strong>de</strong> u n castro a otro. De<br />
es:e lugar proce<strong>de</strong>n curiosa s leyen<strong>da</strong>s en <strong>que</strong> hacen<br />
aparecer a estos casero s habitados por gigantes.<br />
Parece <strong>que</strong> luego <strong>de</strong> conquista<strong>da</strong> la villa<br />
por los ror<strong>na</strong>nos predicó en ella el evangelio Nataniel,<br />
<strong>que</strong> murió en Bergond o y también se cree<br />
<strong>que</strong> propagó el cristianismo en esta zo<strong>na</strong> San<br />
Martín Dumiense ; fué <strong>que</strong>mad a por los godos<br />
en tiempo s <strong>de</strong> Leovigild o y levanta<strong>da</strong> s por lo:,<br />
nomi<strong>na</strong>dos en diversa s oportuni<strong>da</strong>dcis. Los árabes<br />
llegaro n a ella en sus incursiones por Galicia<br />
y Almanzo r la <strong>de</strong>struyó y en el sigla XI<br />
volvió nuevamente a re<strong>na</strong>cer. En el siglo XIV<br />
se apo<strong>de</strong>ra <strong>de</strong> ella el con<strong>de</strong> <strong>de</strong> l.ancásier, en el<br />
XVI 'el pirata inglés Drake <strong>de</strong>sembarcó' gente con<br />
objeto <strong>de</strong> invadi r el territorio, pero fue expulsa<strong>da</strong><br />
por el capitán COlmelo. En la época !no-
<strong>de</strong>r<strong>na</strong> figura entre otros hechos importantes el<br />
<strong>de</strong> la lucha <strong>que</strong> dirigió D. Rafael Freiré <strong>de</strong> Ancira<strong>de</strong><br />
contra los invasores franceses. El nombre<br />
<strong>de</strong> Sa<strong>da</strong> parece <strong>que</strong> proviene <strong>de</strong> Sata, <strong>que</strong> significaría<br />
campos sembrados. En esta villa se en<br />
encontró u<strong>na</strong> curiosa colección <strong>de</strong> poesías en<br />
gallego escritas por el sabio Comi<strong>de</strong>, a quien<br />
también se <strong>de</strong>bió la creación <strong>de</strong> un teatro en<br />
Sa<strong>da</strong> en el siglo XVIII. Entre los hijos ilustres<br />
<strong>de</strong> esta villa se distinguen José María Rouco,<br />
compositor <strong>que</strong> se distinguió por su música clásica-litúrgica<br />
a fines <strong>de</strong>l siglo XVIII; el ilustre<br />
marino Oreiro, <strong>que</strong> luchó en Trafalgar y llegó<br />
a almirante; el poeta Juan María Monte; Ramón<br />
Castro Arias, autor <strong>de</strong> u<strong>na</strong> interesante obra<br />
sobre agricultura, y Manuel Lugrís Freire, poeta<br />
y autor dramático. Otras parroquias <strong>de</strong> ecce<br />
ayuntamiento son: San Andrés <strong>de</strong> Carnoedo; San<br />
Martiño <strong>de</strong> 1Vleirás, don<strong>de</strong> se halla la aristocrática<br />
posesión <strong>de</strong> recreo llama<strong>da</strong> Torres o Paco<br />
<strong>de</strong> Meirás, <strong>que</strong> per<strong>ten</strong>eció a la gran escritora Doña<br />
Emilia Pardo Bazán y don<strong>de</strong> fueron escritas<br />
muchas <strong>de</strong> las obras <strong>que</strong> le dieron fama mundial.<br />
En el cementerio <strong>de</strong> su humil<strong>de</strong> iglesia está<br />
en<strong>terra</strong>do el malogrado pintor gallego Joaquín<br />
Vaamon<strong>de</strong>; San Xian <strong>de</strong> Mon<strong>de</strong>go, San Nicolás<br />
<strong>de</strong> Mosteirón, 'San Xian <strong>de</strong> Osado, San Xia n <strong>de</strong><br />
Solleiro y Santa Comba <strong>de</strong> Veigue.<br />
PR OVISION "OZ A"<br />
COMESTIBLES — FIAMBRES<br />
Bebi<strong>da</strong>s Envasa<strong>da</strong>s - Nacio<strong>na</strong>les y Extrangeras<br />
DE<br />
JOAQUIN VAZQUEZ<br />
AVELLANEDA 2957 T. E. 67 - 0792<br />
F a s e rn<br />
CASINIIRES NACIONALES<br />
BELGRANO 837 T, E, 33 -2454<br />
n111~10111111111 111111111 H111111111111HUONIMUHUnnfinnn <strong>non</strong>insan<strong>nin</strong>finfinn on<strong>non</strong>nun<strong>nin</strong>nunn in<br />
Un gran maestro DON JOSE CORALLINI; 1111 gran coro<br />
gallego "OS RtTMOROSOS" <strong>de</strong>l Centro Betanzos; u<strong>na</strong> i<strong>de</strong>a<br />
noble v patriótica DIFUNDIR EL ALMA GALLEGA a través<br />
<strong>de</strong> su música.<br />
Aporte Vd. mi nuevo corista a esta benemérita agrupación<br />
Inscríbase en el Centro Betanzos.--México 1660.—T. 1-11 38-1741
Nuestro saludo radiotelefónico<br />
C(>rrio pa le iiite-iil los fesiejoo <strong>de</strong> Agnoto, con el pal roe( i()<br />
enti<strong>da</strong>d „y por u<strong>na</strong> gen1 P(>za <strong>de</strong> sus olflponeTiteo. la a (id «liee<br />
im a (la », tledie(1 su espacio radial tleP iil>at 14 (1( (), a ex>1.11 a<br />
■ lores ifundir las 1 l'a Oln'S e historia <strong>de</strong> nuest ra ( nula].<br />
Ii d ieeci ora,<br />
pagin>r<br />
ilot eo a etís1 cas<br />
P os, o eon andn con<br />
serwrit a Alarn eon sen1 i<strong>da</strong>s lia ses<br />
m'In Ji] Centro 13(4 anzos, poniendo luego en eyidrnicia,<br />
en el recitado (le hermosas poesías sobre lemas brigaiatieolal>tniaciOn<br />
<strong>de</strong> los seCior(i- 1 rredo i(lt'gui lea<br />
pando 1 leolas « rnichol<br />
(le la ]iioínia ira<br />
((l'i<strong>da</strong> unes -1 ra<br />
'» y Enri<strong>que</strong> „\.1 rredi, (;enzález, ,seenifipa ro ll<br />
a<strong>de</strong>rtiz"H en r1111111<br />
o<strong>da</strong> u<strong>na</strong> infancia<br />
1 > (i reZ He Anillad —0<br />
<strong>de</strong>l rey .Enei<strong>que</strong> I V. „\- guau<br />
seiror <strong>de</strong> la E<strong>da</strong>d Al edi loo herr<strong>na</strong>tios<br />
ven nivosa ro<strong>de</strong>atiGs <strong>de</strong> lu'icleos Ianiil ia res<br />
igus, vergEd<br />
mlos los anos en el irles <strong>de</strong><br />
>st( , pareciera <strong>que</strong> <strong>de</strong>spertase <strong>de</strong>l leo<br />
en <strong>que</strong> 1 an 1 os siglos (10 gleriosa -<br />
le llenen slinlidn, Vitiliera C 1 111<br />
lneinia'S galas pa ra of>, pepe t 1 asolnbro (le<br />
su_ belleza incom pa ral>I e ln" -<br />
jeeps <strong>que</strong> <strong>de</strong> 1 oilas phl1eo a 1 ), 011111700 Ile<br />
ali para p l1oe!itilJ e el os 1 radieiorial,-;<br />
noel<br />
(lí1 <strong>de</strong> i-s'an 10(10 letanzos<br />
amanece ( le Vies1 a, y ricos y pol,res her-<br />
111>mḻidos en un ni,ismo aran, en las calleo.<br />
plazas, par<strong>que</strong>s, o e n e l eomániieo c an-, o °<br />
<strong>de</strong> los Canciros, rebosant es <strong>de</strong> alegría<br />
(1.(In llueva vi<strong>da</strong> y pintoresca .<br />
sotmtuía a e 'L- 0 pueblo lleno <strong>de</strong> 1 radici(ni<br />
con sabor a a nt iguo, qm> por>, Glera<br />
orgullosa v dig<strong>na</strong> ea pil i I <strong>de</strong>l aru<br />
n o (le (la I icia.<br />
- Habla r (le la gean<strong>de</strong>za ( Petanzos,<br />
sevía repei ir lo (pie trincho se ha<br />
(Heli o al re ,<br />
,peci o, Asiento <strong>de</strong> reyes y cinta<br />
me jorea tIÍJN 111 P s, ciu<strong>da</strong>d <strong>que</strong> NI('<br />
ruiente <strong>de</strong> nobles, fue llama<strong>da</strong> un bIiltIaeia día la «Ciu<strong>da</strong>d<br />
le las rrirp; adlnirnwts<br />
ehva, artí ,,Lien,-; <strong>de</strong> Kotoma, , <strong>de</strong> los ( 'a ba leros'>>, y cid re mis m JI 1111 las<br />
,,v,<br />
(lino hablan <strong>de</strong> un pasado rernol o, en-<br />
( - iere( 1111 iw<strong>da</strong>zo gran<strong>de</strong> <strong>de</strong> la orla <strong>de</strong><br />
Ga I la (110 , 11(1<br />
Sin iliclieinil:i1 Ji a (11,1<br />
Alan<strong>de</strong>o,<br />
Figueroa, <strong>que</strong> (1 i(iron rin al ¡ilfalne tiibul n<br />
<strong>de</strong> 1118 doneellati: 4111111<br />
(!lle ova lì'elia.6 os> a<br />
parle (le \ merica, lilollilahando a Piza c.'o<br />
en la conquista <strong>de</strong>l l'evú, N (<br />
In historia (le] imperio (le los jlitJis ; (le<br />
fiera I 1)(11 Antonio Qui yoga, (pi(' aeompa<br />
ellí a Riego en su i nup,rt a I empresa ;<br />
gadier pa <strong>de</strong>l, Cast dio, a I ma<br />
pecti unei<strong>nin</strong>ien lo libei al en 1 ,-:spafia ;<br />
1 orín jC1iral>lo, 10(11 III nmvitnient<br />
reivindicztiorio (.1(> ; Den> Su' \ - 11(1(o<br />
'abeza (le 1,,e(M, ritialador <strong>de</strong>l Semilla Hl<br />
ItEsl ios Ga II(>gos y rector (le la<br />
■ -ersidnd (le S'Inri ugt <strong>de</strong> Conrims1ela ;<br />
(mplesa 1)'' Entiba (le li'ardo 1>izan,<br />
eril ora <strong>de</strong> reriornIvre universal ; Eilomem<br />
1)a lo y S'ofía ('nolIlinu ii exquusil no eseri<br />
1 orns y poc‘tisas ; (hl rcín escritor<br />
tlenS111ico, ico e 1101Vid1iiilc 11<br />
or <strong>de</strong> las bellezas <strong>de</strong> nues1 ro pueblo ; 1,11<br />
Ltrís Frei brillant e escribo> e i<strong>de</strong>alista<br />
\ iÌiutiltto 010' q ne sería exleitso enultic<br />
r, pile \ - īeron sil luz o han ado sus<br />
( -1(i <strong>que</strong><strong>da</strong> ese pueblo ma eavilloso<br />
(ríen ennozeo<br />
II<br />
exelam(1 un (lía<br />
"Tal] pintor Zulloaga exI lisiado a m<br />
emplar las bellezas <strong>de</strong>. los pa isa les (1
t auz en y 181 as llegaron a<br />
110S,<br />
En Beta iìios in<br />
Es u -leb o julore<br />
cho K11.'0E:ter<br />
Camba, Dori Minel<br />
do <strong>de</strong><br />
Orgullosos <strong>de</strong> 11 t'estro con_<br />
fe<br />
O 110 11 ra (11 epa rarnos<br />
luevos ilias ii gloria y <strong>de</strong> gran<strong>de</strong>zas, el<br />
Centro Betanzos <strong>de</strong> Buimos Àir es, ca<br />
te día (le 1 itoiiiiióii, haee I lega<br />
iii C1'ÌlìC(IlIi Iii Kmdial y (II ((1 111)50 elliudIl<br />
a -todos los huqjaiit inos <strong>de</strong> u <strong>de</strong>s-<br />
11(1 pueblo, día acrecentamos nuestro<br />
eluilio, y 1011OYa mos nuestras esperanzas<br />
(le 1111 retorno al solar ilativo. Y los<br />
in vi to u<strong>na</strong> vez mas, a agrupiuse en las<br />
las <strong>de</strong> fluieî a rnsiítu,, (pie al ti<br />
sea 1111)5 1 ro la ('ni<br />
lo soñiaron sus fun<strong>da</strong>dores. va■ a tant<br />
0 t riav(':is <strong>de</strong>l espacio, nuest ro abra<br />
e -r -rto a los <strong>que</strong> lietallZuS nos es<br />
KM la peri<strong>na</strong>nente ji usiOn <strong>de</strong> 1111 pro fll<br />
regreso, y I legue nuest va voz <strong>de</strong> aliento a<br />
los hermanos gallegos <strong>que</strong> en lodos' los<br />
países <strong>de</strong> la tierra, 11010111 por engran<strong>de</strong>cer,<br />
honrar y 11( 51' tetar el<br />
nombre y con los cuales {_si a-<br />
remos 510111110 1111 idos. en la <strong>de</strong>l' ensa <strong>de</strong><br />
nuest ros <strong>de</strong>rechos 1 Oil iI culto a las vi r-<br />
t -n<strong>de</strong>s ielou al es ile nuestro p -ueblo,<br />
-pues como dijera 111 nuestros poetas<br />
a ba I lid)<br />
/I los (la 11 1h11' <strong>da</strong>] hila<br />
li ii ((II leo chau!<br />
(lucra rey(' ¡lo do Inundo.<br />
os ga los I ( 1 los u iuiittns<br />
Cali<strong>da</strong>d - Distin ción<br />
Servicios <strong>de</strong> Lunch<br />
Fabricación propia y a la vista<br />
San Juan 1840 T. E. 26-5114 y 23-7407<br />
Manufactura <strong>de</strong> Cafés y Tés Finos<br />
{) 1E1<br />
11 O<br />
<strong>de</strong> °UVERA, CORT1ÑAS y SOULERES<br />
Unidos 1502 Ventas por mayor y menor T. E. 23-1153
Opiniones Argenti<strong>na</strong>s<br />
sobre la cultura Gallega<br />
1111111111111111111111111111111111111111no<br />
tìno «I.:1<br />
(1e)<br />
)1:Joer pro) uteimo. la<br />
5(1 itoria 1<br />
uit r(isrdnen (14) las publie:<br />
(■allego<br />
las ronoirestaoiorws<br />
EL LIBRO GALLEGO<br />
Muy plausible nos parece <strong>que</strong> se haya organizado<br />
u<strong>na</strong> exposición <strong>de</strong>l libro gallego en la<br />
ciu<strong>da</strong>d <strong>de</strong> Buenos Aires. Indice <strong>de</strong> la cultura<br />
<strong>de</strong> un pueblo es el libro, precioso legado espiritual<br />
<strong>que</strong> resiste a los embates <strong>de</strong>l tiempo cuando<br />
expresa los i<strong>de</strong>ales y afanes <strong>de</strong> u<strong>na</strong> raza.<br />
Pasan lo s hombres y con ellos sus gran<strong>de</strong>zas y<br />
oropeles. Los siglos todo lo envejecen y mu<strong>da</strong>n.<br />
Las ciu<strong>da</strong><strong>de</strong>s se transforman cuando no <strong>de</strong>saparecen<br />
totalmente. Lo único <strong>que</strong> se salva <strong>de</strong> la rui<strong>na</strong><br />
y <strong>de</strong>l olvido es el alma, gracias a su provi<strong>de</strong>ncial<br />
instrumento <strong>de</strong> expresión: la lengua y la literatura.<br />
Na<strong>da</strong> podría <strong>sabe</strong>rse <strong>de</strong>l pueblo <strong>que</strong><br />
no <strong>de</strong>jara monumentos literarios, teasimonos escritos<br />
<strong>de</strong> sus costumbres e idiosincrasia,<br />
Sóbranle motivos <strong>de</strong> orgullo al pueblo gallego.<br />
En primer término por ser Galicia un<br />
magnífico regalo <strong>de</strong> la Naturaleza en la má s extraordi<strong>na</strong>ria<br />
conjunción <strong>de</strong> cielo y tierra <strong>que</strong> co -<br />
nocen los ojos <strong>de</strong>l hombre. Después, por<strong>que</strong> esa<br />
tierra hispánica, solar <strong>de</strong> poetas, héroes y -caballeros,<br />
es la madre <strong>de</strong> nuestro idioma. Así lo<br />
recuer<strong>da</strong> el marqués <strong>de</strong> Santilla<strong>na</strong>: «, <strong>non</strong> ha<br />
mucho cualesquier <strong>de</strong>cidores e trovadores <strong>de</strong>stas<br />
partes, agora fuesen castellanos, an<strong>da</strong>luce 3 o <strong>de</strong><br />
la Extremadura, to<strong>da</strong>s sus obras componían en<br />
lengua gallega». Los más enjundiosos hi-toriadores<br />
<strong>de</strong> la literatura corroboran el hecho: fijé<br />
el gallego la primera lengua lírica pe<strong>nin</strong>sular.<br />
Alfonso X el Sabio, en el trance <strong>de</strong> crear la<br />
prosa castella<strong>na</strong>, escrlbía en gallego, por<strong>que</strong> era<br />
la lengua más a<strong>de</strong>cua<strong>da</strong> para los motivos musicale,<br />
y <strong>de</strong> esencia subjetiva, El castellano, to<strong>da</strong>vía<br />
muy lejos <strong>de</strong> su estructur a <strong>de</strong>finitiva, era<br />
un idioma sonoro y viril, más propio <strong>de</strong> domi<strong>na</strong>dores<br />
<strong>que</strong> <strong>de</strong> Alfonso, <strong>da</strong>do en a<strong>que</strong>lla época<br />
a ento<strong>na</strong>r «Cantigas» en honor <strong>de</strong> la Virgen.<br />
El pueblo gallego no ha perdido ese excepcio<strong>na</strong>l<br />
espíritu lírico. Francisco Grandmontagne,<br />
en pági<strong>na</strong>s lblices <strong>de</strong>dica<strong>da</strong>s a Galicia, también<br />
lo reconoce y le rin<strong>de</strong> justicia: «Un pueblo con<br />
tal aptitud general para compren<strong>de</strong>r, sentir y<br />
gozar la poesía, es necesariamente un pueblo<br />
bueno, dulce, cordial, efusivo. Y así veréis <strong>que</strong><br />
esta condición espiritual <strong>de</strong>l gallego trascien<strong>de</strong><br />
a las <strong>de</strong>má s esferas <strong>de</strong> la vi<strong>da</strong>, al hogar y la fa.<br />
milia, don<strong>de</strong> imperan la bon<strong>da</strong>d y la ternura;<br />
a la amistad, <strong>que</strong> se mantiene por la mutua y<br />
constante !actitud leal; a to<strong>da</strong>s las relaciones<br />
huma<strong>na</strong>s, pues el sentimiento poético <strong>de</strong> la vi<strong>da</strong><br />
abarca todo s los elementos morales y afectivos<br />
<strong>de</strong>l hombre. Todos los poetas, así antiguos<br />
como mo<strong>de</strong>rnos, tanto los <strong>que</strong> escriben en castellano<br />
como a<strong>que</strong>llos <strong>que</strong> cultivan la lengua regio<strong>na</strong>l,<br />
son popularísimos en Galicia, Des<strong>de</strong> las<br />
clases más cultas <strong>de</strong>l país hasta las más inferiores<br />
en instrucción saturado se llalla su espíritu<br />
<strong>de</strong> poesía».<br />
En la exposición <strong>de</strong>l libro gallego, recientemente<br />
i<strong>na</strong>ugura<strong>da</strong>, brillan los nombres <strong>de</strong> los<br />
gran<strong>de</strong>s poetas y escritore s <strong>de</strong> ese pueblo lírico<br />
y a la vez industrioso, afable y cordial, humil<strong>de</strong><br />
y enérgico, antiguo por la ascen<strong>de</strong>ncia y mo<strong>de</strong>rno<br />
por el ímpetu <strong>de</strong> empresa: Curros Enrí<strong>que</strong>z,<br />
Rosalía <strong>de</strong> Castro, Pon<strong>da</strong>l, Pintos, Añón,<br />
Losa<strong>da</strong>, Murguia, Ribalta, Pauman, en la no menos<br />
ilustre compañía <strong>de</strong> sus prosistas. Es <strong>de</strong> notar<br />
el gran espacio <strong>que</strong> la mujer gallega ocupa<br />
en letras, A la ya recor<strong>da</strong><strong>da</strong> y gloriosa Rosalía,<br />
siguenla Concepción Are<strong>na</strong>l y Emilia Pardo Bazán,<br />
Entre los libros, fieles mensajeros <strong>de</strong>l e<br />
ritu, el visitante encuentra fotografías <strong>de</strong>l aluci<strong>na</strong>dor<br />
paisaje <strong>de</strong> Galicia, <strong>de</strong> sus valles, <strong>de</strong> sus<br />
montañas y <strong>de</strong> sus costas, <strong>que</strong> impresio<strong>na</strong>n la<br />
reú<strong>na</strong>, como otro mensaje <strong>de</strong> insuperable belleza.
COL D-UNHA GRAN IDE1A<br />
íFspe iii pra
Pois yac a proba. Estase reaizando en Hespa-<br />
, nos 1.ises "ti <strong>que</strong> en escribo, unis a ce sin 'no<br />
ración <strong>de</strong> son se qué cente<strong>na</strong>rio <strong>da</strong> 'Arma<strong>da</strong> <strong>de</strong><br />
Castilla.; multo bimbo e chasscoGraschas, pro,<br />
<strong>non</strong> se dice <strong>nin</strong> miga <strong>de</strong> <strong>que</strong> a pirmeira Arms<strong>da</strong><br />
<strong>que</strong> tico a <strong>que</strong> hoxe se chama Despeno, fui orgaizado<br />
po r un <strong>galego</strong>, en Gediza, por Xelmirez.<br />
Estase conmemorando, se <strong>non</strong> me trabuca, a<strong>que</strong>l<br />
ferro <strong>da</strong> toma <strong>de</strong> Sevill a 6s mouros e <strong>fala</strong>se <strong>de</strong><br />
Bonifáz, e d-outro s <strong>que</strong> olí estiverom pro, <strong>non</strong><br />
se <strong>fala</strong> <strong>de</strong> Palo Gómez Charló°, <strong>que</strong> era <strong>galego</strong>,<br />
<strong>que</strong>n tomou os montes, e <strong>que</strong> era<br />
tals almirante d e (<strong>de</strong>steja como Bonifáz.<br />
¿Curra proba Vaia lego. Eu ferio un Diccio<strong>na</strong>rio<br />
castelán, ele certa categoría, <strong>que</strong>, se ben<br />
cita a Sarmiento <strong>de</strong> Acuña, con<strong>de</strong> Gondomar iá<br />
Sarmiento <strong>de</strong> Gambo a (dous alegos, <strong>que</strong> <strong>da</strong> como<br />
José Troncos°<br />
hespariples) <strong>non</strong> cita a Fray Martín 'Sarmiente.<br />
Pase ésto, por es<strong>que</strong>ncemento, ou por inorancia<br />
dos <strong>que</strong> fan diccio<strong>na</strong>rios. Pro, <strong>ten</strong>° mitro Eñecio<strong>na</strong>rio,<br />
mais mo<strong>de</strong>sto, pe<strong>que</strong>n°, o Campano,<br />
edicciésn <strong>de</strong> Garnier --1923-- <strong>que</strong>, citando a Fray<br />
Martín Sarmiento, di así: Sarmiento (Martín).<br />
Escrito r español y monje benefictino <strong>de</strong> Sagovía—<br />
Chi <strong>ten</strong> o leutor: ou nos es<strong>que</strong>ncen, ou<br />
nos estafan. Po<strong>de</strong>rianse <strong>de</strong>cir mutes ma:s eixem,<br />
pros, ani<strong>de</strong> <strong>que</strong> ces ditos abon<strong>da</strong>.<br />
Debemos lembrar a to<strong>da</strong>s as figsiras alegas<br />
<strong>que</strong> fixeron patria e historia <strong>da</strong>ndo brilo ci nosa<br />
<strong>terra</strong> itó mundo; <strong>de</strong>bemos ren<strong>de</strong>r hor<strong>na</strong>xe a todos<br />
os <strong>que</strong> nos <strong>de</strong>ixaron un eixempro i-unh a gomi<strong>na</strong>,<br />
ós <strong>que</strong> fixeron multo pro <strong>que</strong> Galiza se sentase<br />
orgulhosa <strong>de</strong> sí mesm a e pro <strong>que</strong> os <strong>galego</strong>s nos<br />
sintamos felices <strong>de</strong> ser tales. Debemos lembrar os<br />
feítos <strong>que</strong> marcaron fitos <strong>na</strong> historia e diexaron<br />
BARTOLOME MITRE 782<br />
T. L. 34-1350<br />
Buenos Aires<br />
a impronta <strong>de</strong> Caliza 6 tongo dos séculos como<br />
un ronsel <strong>de</strong> luz.<br />
As socie<strong>da</strong><strong>de</strong> s galega s <strong>de</strong>ben <strong>da</strong>r xeito <strong>de</strong> realzación<br />
á i<strong>de</strong>la do irmán Suárez do Paco. Hai <strong>que</strong><br />
facer o lioso Calen<strong>da</strong>rio, o nos° santoral cívico<br />
e laico pra festexa1-0 nos oucasios percisas, corno<br />
<strong>galego</strong> s <strong>de</strong> lei, pra remarcar a nosa perso<strong>na</strong>li<strong>da</strong><strong>de</strong><br />
e pro facer <strong>que</strong> se conozan mellor os fritos<br />
pronos <strong>de</strong> Caliza, escornenzando <strong>de</strong>n<strong>de</strong> Alexandre.<br />
Bóve<strong>da</strong> e seguindo até Breogán, ou ó rosin<br />
<strong>de</strong>ixar figura nín auclem <strong>que</strong> <strong>non</strong> se lembre.<br />
Temes <strong>que</strong> ¿leer a ver<strong>da</strong><strong>de</strong>ira e real historia<br />
ele Caliza co n divulgacions <strong>da</strong>s ilesas cousas, con<br />
xeiras <strong>que</strong> nos :Paga n dino s dos <strong>que</strong> nos <strong>de</strong>ron<br />
un nome grorios o e nos <strong>de</strong>ixaron un herdo <strong>que</strong><br />
rno s <strong>de</strong> conservar <strong>na</strong>crecer con amo r e con ve,<br />
pro <strong>que</strong> e noto paso po<strong>da</strong> vi<strong>da</strong> <strong>de</strong>ixe<br />
.1 <strong>de</strong> luz e, no mañán, po<strong>da</strong>n os<br />
nenes <strong>de</strong>scen<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>cir <strong>que</strong> inicien trinos sido<br />
«be s e xenerosos». A.sí sela.<br />
u )<br />
in<br />
O S C-<br />
Bos Aíres, 1948.<br />
Avelino<br />
ICOR! TA'S O8TiLAOORES<br />
onAlii,.1 Y MASSERA
Ln i'ROUINCIf9 DE ESET9NIZO5<br />
Tenía unos 1.250 kilómetros cuadrados y u<strong>na</strong><br />
población <strong>de</strong> 127155 almas (2-. Limitaba <strong>de</strong> N.<br />
a S. durante 30 kilómetros con la provincia <strong>de</strong><br />
Mondoñedo, a unos 5 kilómetros <strong>de</strong>l puert o <strong>de</strong><br />
Vares por los lugares <strong>de</strong> Loiba, Mogor, Couzadoiro<br />
y Freixo, hasta unos 2 kilómetros al S, 0.<br />
<strong>de</strong>l monte <strong>de</strong>l Vito. Al Oeste, la costa <strong>de</strong>s<strong>de</strong> cerca<br />
<strong>de</strong>l puerto <strong>de</strong> Vares hasta pasados 2 kilómetros<br />
<strong>de</strong> Fontán. De la provincia <strong>de</strong> La Coruña o<br />
sea por el Norte <strong>de</strong> ésta y Sur elj la <strong>de</strong> Betanzos,<br />
venía la :divisoria por las feligresías <strong>de</strong> rulanclego,<br />
Dornei<strong>da</strong>, Bleiros, Carnbre, Sigrá s, y Vigo<br />
<strong>que</strong> <strong>que</strong><strong>da</strong>ba al Oeste, y aquí comenzaban tus límites<br />
con la <strong>de</strong> Santiago, <strong>que</strong> en línea algo incli<strong>na</strong><strong>da</strong><br />
al S. 0. pasaba por las feligretía,<br />
Figuelkoa, Cernerlas, Cullergondo, Precedo, Figueirido,<br />
Probaos, Loure<strong>da</strong> y Dor<strong>da</strong>ño, to<strong>da</strong>s <strong>de</strong>ntro<br />
<strong>de</strong> la provincia briganti<strong>na</strong>, y luego dirigiéndose<br />
la línea al Sur, fal<strong>de</strong>aba los montes <strong>de</strong> la<br />
Tieira y seguía <strong>de</strong>jando igualmente <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong><br />
su provincia, las feligresías <strong>de</strong> Curtis (Santaya),<br />
Foxado, Roa<strong>de</strong>, el mo<strong>na</strong>sterio y lugares <strong>de</strong> Sobrado<br />
y el <strong>de</strong> Rodieiros, terminándose por esta<br />
parte en lafeligresía <strong>de</strong> Xubial, punto don<strong>de</strong> concurría<br />
la división <strong>de</strong> la provincia con las <strong>de</strong><br />
Santiago y Lugo, y torciendo allí la línea hacia<br />
el N. E. pasando por l, lugares <strong>de</strong> San Antolis<br />
en la provincia <strong>de</strong> Lugo, por el <strong>de</strong> Porto<br />
Salgueiro en la <strong>de</strong> Betanzos, seguía <strong>de</strong>s<strong>de</strong> aquí<br />
con más incli<strong>na</strong>ción al Norte, <strong>de</strong>jando en su<br />
parte oriental las feligresía, <strong>de</strong> A<strong>na</strong>fre ta, Mariz,<br />
Portovello, los Viares, Cazas, Momán Y Miraz,<br />
y por su parte occi<strong>de</strong>ntal las <strong>de</strong> Pan<strong>da</strong> y<br />
Aparral, termi<strong>na</strong>ndo como a poc o más <strong>de</strong> un<br />
kilómetro al N. E. <strong>de</strong> esta última la división<br />
<strong>de</strong> la provincia, por concurrir en ese punto sus<br />
limites con la <strong>de</strong> Mondorñido.<br />
Se componía esta provincia, <strong>de</strong> la ciürlad <strong>de</strong><br />
Betanzos y su jurisdicción comprensiva <strong>de</strong> 53 feligre<br />
sías y partidos, Cotos • <strong>de</strong> Santa Marta <strong>de</strong><br />
Brabío y Pereira; jurisdicción <strong>de</strong> Miraflores (3);<br />
cotos <strong>de</strong> Bribes, Mabegondo y Abegondo; cotos<br />
<strong>de</strong> Para<strong>da</strong> y Oca; jurisdicción <strong>de</strong> Sobrado; catos<br />
<strong>de</strong> Fervenzas, Co<strong>de</strong>soso, 'Muniferral y Cer<strong>de</strong>la;<br />
cotos <strong>de</strong> Cela y Mántaras; jurisdicción <strong>de</strong> Mcn-<br />
:fero; cotos <strong>de</strong> Villamourel, Callobre, Vis 'ha,<br />
Leiro, Bañobre, Perbes y agregados; villa y jiirisdiMció<br />
n <strong>de</strong> Puente<strong>de</strong>ume; jurisdicción <strong>de</strong> Caabeir<br />
y coto <strong>de</strong> Regla; villa y jurisdicción <strong>de</strong><br />
Ares; villa y jurisdicció n <strong>de</strong> Mugardos; villas le<br />
Ferrol y Grafía y su jurisdicción; cotos <strong>de</strong> Sermates,<br />
Val, Doniños, Esruella, Islandia, -<br />
y villa Cornelle, coto <strong>de</strong> Baltar, jurisdicción do<br />
San Satur<strong>nin</strong>o, cotos <strong>de</strong> Pedroso, Se<strong>de</strong>s, Cerdido<br />
y Caabar; cotos <strong>de</strong> Maroy, Frouzal, Sarantelas,<br />
Filgueira, Trasancos, Vilar <strong>de</strong> San Mateo, Mala<br />
dosy San Xuan <strong>de</strong>s Casares; coto <strong>de</strong> ''Anca<br />
jurisdiccón <strong>de</strong> Narahio; coro s <strong>de</strong> Narón, Xubia<br />
y Santa Cecilia <strong>de</strong> Trasanlos; villa y jurisdicción<br />
<strong>de</strong> Ne<strong>da</strong>; jurisdicción <strong>de</strong> Trasancos, villa<br />
y jurisdicción <strong>de</strong> Sant a Marta <strong>de</strong> Ortigue:ra,<br />
jurisdicción <strong>de</strong> Moeche, villa y jurisdicción<br />
las Postes <strong>de</strong> García Rodrígu2z, cotos <strong>de</strong> Árbol<br />
y Gundín, etc.<br />
(Geografía <strong>de</strong>l Reitao <strong>de</strong> Galia,)<br />
E. Caeré. Al<strong>da</strong>o.<br />
(1) Cuando el reino <strong>de</strong> Galicia estaba dividido<br />
.en siete provincias, actualmente Per<strong>ten</strong>ece<br />
a la provincia <strong>de</strong> L a Coruña,<br />
(2) Según <strong>da</strong>tos <strong>de</strong>l siglo XIX posteriores al<br />
censo <strong>de</strong> 1797.<br />
(3) Otra jurisdicción <strong>de</strong> este nombre formaba<br />
en la provincia <strong>de</strong> Coruña cola 15 parroquias.<br />
Betanzos es u<strong>na</strong> ciu<strong>da</strong>d Gallega<br />
<strong>que</strong> parece un esce<strong>na</strong>rio Italiano<br />
tradición más antigua y memorable no hzy<br />
exhumarla en la s piedras y en les legajos,<br />
por<strong>que</strong> está en el alma <strong>de</strong> la ciu<strong>da</strong>d<br />
Acaba <strong>de</strong> caer en nuestras manos un Anuario.<br />
Un Anuario no es u<strong>na</strong> lectura aconsejable para<br />
un Viaje o para <strong>de</strong>leitarse a la sombra <strong>de</strong> un<br />
árbol. Un Anuario tiene casi siempre la virtud<br />
<strong>de</strong> informarnos copiosa y minuciosamente sobre<br />
multitud <strong>de</strong> cosas <strong>que</strong> no <strong>de</strong>spiertan en nosotros<br />
O tas nor interes. Pero el <strong>que</strong> ha llegado a<br />
nuestras manos se titula ((Anuario Brigantinom<br />
y está publicado por el excelentísimo Ayuntainietatia<br />
<strong>de</strong> Betanzos,
BETANZOS<br />
bajo la dirección <strong>de</strong>l cronista oficial <strong>de</strong> la ciu<strong>da</strong>d,<br />
don Francisco Vales Vi llamarín, es obligado<br />
escribir sobre Betanzos, En cierto modo,<br />
<strong>de</strong>spués <strong>de</strong>l «pinchazo» <strong>que</strong> sufrimos en La Coruña,<br />
cuando estábamos <strong>da</strong>ndo la Vuelta a Galicia,<br />
hablar <strong>de</strong> Betanzo s e s como reanu<strong>da</strong>r nuestro<br />
viaje, cubrlend o quizá etapa má s ame<strong>na</strong><br />
y bella.<br />
Pues bien: ya estamos en Bet nzos. U<strong>na</strong> ciu<strong>da</strong>d<br />
<strong>que</strong>, vista panorámicamente, parece pinta<strong>da</strong><br />
en un gra n lienz o montado sobre el bastido r <strong>de</strong><br />
un pintor alemán, Y <strong>de</strong>cimos alemán, pre.0 samente,<br />
porqu e Betanzos nos recuer<strong>da</strong>, por su<br />
paisaje, por su pulcritud, por su topografía, a<br />
u ro <strong>de</strong> esas pe<strong>que</strong>ñas ciu<strong>da</strong><strong>de</strong>s góticas <strong>que</strong> se<br />
abalco<strong>na</strong> s sobre el 12bin heroico, Visto así Se"<br />
1S, abrazado por el Men<strong>da</strong> y el Man<strong>de</strong>°, e;<br />
pueblo típicament e centroeuropeo, La ilusión<br />
ser ia perfecta si sobre el cristal <strong>de</strong>l Man<strong>de</strong>o flotasen<br />
los nenúfares y Lorelei se peinme con su<br />
peine <strong>de</strong> oro n los Caneiros.<br />
Pero al ;:;:: r • a rnos en las calles <strong>de</strong> Besan zas,<br />
la <strong>de</strong>coración cambia por completo: l a ciu<strong>da</strong>d<br />
se nos aparece con un a <strong>de</strong>coración completamente<br />
italia<strong>na</strong>. Alg o así como la Vero<strong>na</strong> <strong>que</strong><br />
conté solare .el esce<strong>na</strong>rio Max Renhart para su<br />
versión <strong>de</strong> «Rome o y jadiara». ¿Quién, viendo<br />
el agu a fueree <strong>de</strong> Mén<strong>de</strong>z Pe<strong>na</strong>, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> u n rincón<br />
<strong>de</strong> lo plaza <strong>de</strong> liìtir<strong>que</strong> IV podría imagi<strong>na</strong>rse<br />
<strong>que</strong> estaba en un pueblo <strong>de</strong> las mariñas gallegas<br />
Porches, cipreses, dé<strong>da</strong>l o <strong>de</strong> callejuelas, casas<br />
altas y estrechas con muchos cristales, piedras<br />
ar<strong>que</strong>ológicas, escudos <strong>de</strong> armas y li<strong>na</strong>jes,<br />
plazuelas lle<strong>na</strong>s <strong>de</strong> misterio, muros sólidos y<br />
mucha señoría y humani<strong>da</strong><strong>de</strong>s: Betanzos <strong>de</strong> los<br />
Caballeros. Un esce<strong>na</strong>rio maravilloso para<br />
«Romeo y julietaia <strong>de</strong> un Shakespear e<br />
Por algo nos acor<strong>da</strong>mos <strong>de</strong> Betanzos cuando<br />
oímos la música <strong>que</strong> puso Tchakiosky a la tragedia<br />
<strong>de</strong> las amantes d e Vero<strong>na</strong>. U<strong>na</strong> ciu<strong>da</strong>d<br />
re<strong>na</strong>centista y romántica a un tiempo, culta,<br />
<strong>na</strong>ju<strong>da</strong>, con u<strong>na</strong> huella profun<strong>da</strong> en el medievo<br />
. y, con todo, profun<strong>da</strong>mente gallega ; quizá<br />
l a ciu<strong>da</strong>d más «enxebre» <strong>de</strong> Galicia, don<strong>de</strong><br />
la tradición más antigua y venerable no hay <strong>que</strong><br />
exhumarla en las piedras y en lo it legajos por<strong>que</strong><br />
está en el a lasa <strong>de</strong> la ciu<strong>da</strong>d. Por eso se<br />
pued e hojear un «Anuario Brigantino>> sin miedo<br />
a u<strong>na</strong> ind ige -Eón <strong>de</strong> estadísticas, mil"' casi<br />
siempre mien<strong>ten</strong>. No import a un número, u<strong>na</strong><br />
canti<strong>da</strong>d, sino la cali<strong>da</strong>d ; no importa la agrimensura,<br />
sino el agro . . Los poetas <strong>de</strong>cli<strong>na</strong>n el<br />
latín <strong>de</strong> otra manera.<br />
Por cuanto llevamo s dicho, pudier a suponerse<br />
<strong>que</strong> Betanzos está petrificado, comido por los<br />
lí<strong>que</strong>nes y por la hiedra; algo así como un<br />
museo abierto al público <strong>de</strong> nueve a doce. Pues<br />
no es así: Beta:Izas vive a l día, sin <strong>de</strong>jarse con-
gelar por la ar<strong>que</strong>ología y por los pergamin os,<br />
aun<strong>que</strong> su vitali<strong>da</strong>d no es la <strong>de</strong> un mozo recién<br />
salido <strong>de</strong> quintas, sino la <strong>de</strong> un hi<strong>da</strong>lgo otoñal,<br />
un poco escéptico y heonista. Si antaño fué<br />
señorío <strong>de</strong> aristócratas, hoy es un burgo <strong>de</strong> burguese<br />
s prósperos, diestros en el arte <strong>de</strong> vivir con<br />
vieja sabiduría. De su rango aristocrático le viene<br />
a las mujeres <strong>de</strong> Betanzos esa cortesía en el hablar<br />
y esa elegancia en el vestir. Nadie llevaría<br />
mejor un figurín <strong>de</strong> París, <strong>de</strong>spués <strong>de</strong>l «new<br />
look», <strong>que</strong> u<strong>na</strong> muchacha <strong>de</strong> Betanzos. La vi<strong>da</strong><br />
<strong>de</strong> socie<strong>da</strong>d y cultural <strong>que</strong> aquí ,se hace no la<br />
fiemos visto en muchas capitales <strong>de</strong> primer or<strong>de</strong>n.<br />
Antiguo y mo<strong>de</strong>rno a un tiempo. En el programa<br />
<strong>de</strong> f.estejos <strong>de</strong> este Año Santo <strong>de</strong> 1948<br />
hemos visto, al lado <strong>de</strong> u<strong>na</strong> exhibición <strong>de</strong> <strong>da</strong>n<br />
zasgremiales u<strong>na</strong> Exposición <strong>de</strong> pintura y un<br />
partido <strong>de</strong> baloncesto. ; Fiestas <strong>de</strong> San Roquino<br />
bendito en Betanzes 1 No las hay mejores en<br />
Galicia, Dia<strong>na</strong>s, albora<strong>da</strong>s, gaitas, cohetería, verbe<strong>na</strong>s,<br />
tropel <strong>de</strong> gentes <strong>que</strong> acu<strong>de</strong>n a to<strong>da</strong>s partes<br />
con sus cestos <strong>de</strong> comi<strong>da</strong> y sus garrafas d2<br />
vino, Cuando asistimos, lace años, a estas;<br />
betanceras aún vivía el
Pagi<strong>na</strong>s Históricas <strong>de</strong> Betanzos<br />
Infame tributo <strong>de</strong> las cien doncellas — Origen <strong>de</strong>l nombre <strong>de</strong> "Garelos"<br />
— Fun<strong>da</strong>ción y armas <strong>de</strong> la casa <strong>de</strong> los señores <strong>de</strong> Figueroa —<br />
En el año 783 entró a ocupar el tron o<br />
Astu rias, .Mauregato, y <strong>de</strong>l mismo modo <strong>que</strong><br />
Don Aurelio y Don Silo, usurpó el <strong>de</strong>recho al<br />
legítim o mo<strong>na</strong>rca Don Alfonso <strong>de</strong> ahí` <strong>que</strong><br />
a<strong>que</strong>llos tres reyes hayan sido califi cado s con el<br />
ra<strong>da</strong> <strong>de</strong> intrusos.<br />
La historia registra el rei<strong>na</strong>do <strong>de</strong> Matnegate<br />
con horror, mas <strong>de</strong>jando a un lado —por no<br />
incumbir a nuestro objeto— sus <strong>de</strong>saciertos, 1<br />
jaremonos solamente en el villano e infame Facto<br />
a <strong>que</strong> se sometió, obligándose a entregar anualmente<br />
—como feudo a lo s moros-- cien doncellas<br />
cristia<strong>na</strong>s, cincuenta <strong>de</strong> la clase noble, y<br />
otras cincuenta <strong>de</strong>l estado llano„ u<strong>na</strong>s y otras<br />
con <strong>de</strong>stino a los harenes <strong>de</strong> los califas.<br />
Conociendo el califa Abd-e-Rhaman las <strong>de</strong>testables<br />
condiciones <strong>de</strong> Mauregato (1 ) , hízole<br />
la guerra para apo<strong>de</strong>rarse <strong>de</strong>l reino, e introdujo<br />
en los estados <strong>que</strong> constituía n la mo<strong>na</strong>rquía galaico-asturia<strong>na</strong><br />
un grueso ejército. No siguió<br />
Mauregato la conducta <strong>de</strong> sus antecesores, y olvi<strong>da</strong>nd<br />
o <strong>que</strong> las digni<strong>da</strong><strong>de</strong>s sociale s cuanto más<br />
eleva<strong>da</strong>s son, mayores <strong>de</strong>beres imponen, lejos <strong>de</strong><br />
oponer la resis<strong>ten</strong>cia <strong>de</strong>bi<strong>da</strong>, cedió cobar<strong>de</strong>me nte,<br />
envileciénd ose hasta el punto <strong>de</strong> suscribir el<br />
inicuo<br />
tratado <strong>que</strong> tan justisimas como acerta<strong>da</strong>s<br />
recrimi<strong>na</strong>ciones arrojó sobre la memori a <strong>de</strong> este<br />
usurpador.<br />
Ajustado a este pacto, .f:e repartía el tributo<br />
entre todos los pueblos <strong>que</strong> formaban la reduci<strong>da</strong><br />
mo<strong>na</strong>rquía galaico-asturia<strong>na</strong>, correspondiéndole<br />
a Betanzos -entregar seis doncellas anualmente<br />
--tres <strong>de</strong>l estado noble y tres <strong>de</strong>l pueblo—,<br />
a cuyo efecto u<strong>na</strong> escolta <strong>de</strong> sal<strong>da</strong>dos moros,<br />
convenientemente autoriza<strong>da</strong>, <strong>de</strong>bía venir en<br />
su busca para conducirlos a Car<strong>da</strong>ba —resi<strong>de</strong>ncia<br />
<strong>de</strong> los califas,<br />
El puebl o <strong>de</strong> Betanzos s e opuso en masa a<br />
satisfacer tan <strong>de</strong>testable impuesto, fomentándose<br />
con tal motiva u<strong>na</strong> conspiración en la <strong>que</strong> t o<br />
s como las ciases-maron parte tanto los noble<br />
populares, juramentándose todos a morir antes<br />
<strong>de</strong> ce<strong>de</strong>r a tan gran <strong>de</strong>shonra. A este efecto<br />
arr<strong>na</strong>ronse ca<strong>da</strong> cual cc m o mejor pudo, y esperaron<br />
resueltos la llega<strong>da</strong> <strong>de</strong> las galeras o embarcaciones<br />
en <strong>que</strong> venían los emisario s <strong>de</strong> Abd-e<br />
R ha man.<br />
Luego <strong>que</strong> éstos huhìrrran llegado, se le s ma<br />
nifestó pacíficamente la oposición <strong>de</strong>l pueblo, e<br />
intimóseles a qu e se retiraran, pues <strong>de</strong> lo contrario<br />
sólo vería n cumplido s sus <strong>de</strong>seos <strong>de</strong>spués<br />
<strong>de</strong> haber reducido a pavesas la población. No<br />
escucharon los árabes la severa ame<strong>na</strong>za do un<br />
pueblo justamente indig<strong>na</strong>do, hasta <strong>que</strong> u<strong>na</strong> encarniza<strong>da</strong><br />
acometi<strong>da</strong> vino a convencerlos <strong>de</strong> cuán_<br />
peligroso y aventurado era su encargo, huyendo<br />
ante la actitud <strong>de</strong>l pueblo, y solicitando <strong>de</strong><br />
Mauregato el envío <strong>de</strong> los auxilios necesarios.<br />
Entre tanto las gentes <strong>de</strong> Betanzos acentuaron<br />
propósitos <strong>de</strong> resis<strong>ten</strong>cia, y se prepar<br />
ron 'para nuevos acontecimientos <strong>que</strong> p<br />
sobrevenir.<br />
En la parroquia <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong> Sa rand o-<br />
nes, --término municipal <strong>de</strong> Abegondo— como<br />
a dos leguas <strong>de</strong> Betanzos, se encuentra to<strong>da</strong>vía<br />
el lugar <strong>de</strong> Bur<strong>de</strong>l, don<strong>de</strong> existió la antigua torre<br />
d e gFeiro Bur<strong>de</strong>loe (tributo o ipeche grosero<br />
) , en la <strong>que</strong> se custodiaba n la s doncellas cristia<strong>na</strong>s<br />
<strong>de</strong> esta parte <strong>de</strong> Galici a <strong>que</strong> los árabes recogían,<br />
hast a <strong>que</strong> eran conduci<strong>da</strong>s a los harenes <strong>de</strong><br />
Córdoba. Las <strong>que</strong> per<strong>ten</strong>ecían a familias nobles<br />
ocupaban la parte superior <strong>de</strong> la torre, y las plebeyas<br />
eran aleja<strong>da</strong> s en la planta baja, habiendo<br />
siempre en a<strong>que</strong>l sitio un consi<strong>de</strong>rable <strong>de</strong>stacamento<br />
<strong>de</strong> sol<strong>da</strong>dos moro s para <strong>de</strong>fen<strong>de</strong>r el castillo<br />
<strong>de</strong> los ata<strong>que</strong>s y embesti<strong>da</strong> s <strong>de</strong>l pueblo.<br />
Los brigantun os no titubearon en presentarse<br />
en a<strong>que</strong>l sitio con ánimo <strong>de</strong> rescatar las cautiva<br />
s <strong>que</strong> entre a<strong>que</strong>llas rejas lloraba n su <strong>de</strong>shonra;<br />
opusiero n los moros la resis<strong>ten</strong>ci a. <strong>que</strong> estaba<br />
a su alcance, llegando su cobardía y bajeza hasta<br />
el extremo <strong>de</strong> guarecerse y ocultarse <strong>de</strong>trás <strong>de</strong><br />
las infelices cristia<strong>na</strong>s, mas este recurso, lejo s <strong>de</strong><br />
favorecerlos, aumentó como era <strong>na</strong>tural la indig<strong>na</strong>ción<br />
<strong>de</strong>l pueblo, <strong>que</strong> a las ór<strong>de</strong>ne s <strong>de</strong> los hermanos<br />
Figueroa y <strong>de</strong> los otros nobles <strong>de</strong> entonces,<br />
supo vencerlos y <strong>de</strong>rrotarlos, <strong>da</strong>ndo libertad<br />
a las doncel las cautivas en la torre, las <strong>que</strong> regresaron<br />
a sus hogares, siendo <strong>de</strong>strui<strong>da</strong> hasta<br />
sus cimientos a<strong>que</strong>lla torre <strong>que</strong> a tan viles servicios<br />
había sido <strong>de</strong>sti<strong>na</strong><strong>da</strong>.<br />
A los pocas días <strong>de</strong> haber <strong>ten</strong>ido lugar esta<br />
heroica hazaña, llegaron <strong>de</strong> nuevo a Betanzos los<br />
emisarios <strong>de</strong> Abd-el-Rhaman, reforzados con trop<br />
as <strong>de</strong> Ma u rezan°, y con ór<strong>de</strong>nes termi<strong>na</strong>ntes para<br />
<strong>que</strong>, sin excusa algun a se le s entregase el infame<br />
tributo. Betanzos f u é entonces testigo <strong>de</strong> la sin<br />
igual batall e <strong>de</strong>l Campo <strong>de</strong> las Higueras, en la<br />
<strong>que</strong> patricios y plebeyos hicieron alar<strong>de</strong> <strong>de</strong> su<br />
valor, <strong>de</strong>rrotando completamente a lo s moros, cau<br />
<strong>de</strong>les gran númer o <strong>de</strong> muertes y obligando a<br />
h u ir precipita<strong>da</strong>mente a los <strong>que</strong> lograron sal-
Entre los muchos actos heroicos <strong>de</strong> esta memorable<br />
batalla, <strong>de</strong>be citarse la acción <strong>de</strong> los<br />
cinco hermanos Figueroa, <strong>que</strong> habióndoseles inutilizado<br />
las armas, <strong>de</strong>sgajaron otras tantas r amas <strong>de</strong><br />
las higueras <strong>que</strong> en a<strong>que</strong>l sirio había, y con ellas<br />
continuaron batiéndose hasta el fin <strong>de</strong> la jor<strong>na</strong><strong>da</strong>.<br />
El Campo <strong>de</strong> las Higueras se halla situado al<br />
Oeste <strong>de</strong> las murallas <strong>de</strong>l pueblo, tocando con<br />
éstas en la parte <strong>que</strong> hoy compren<strong>de</strong> las calles <strong>de</strong><br />
la Feria Nueva y Puente <strong>de</strong> Cachirías hasta el<br />
Puente Nuevo, y <strong>de</strong>s<strong>de</strong> entonces perdió el antiguo<br />
nombre <strong>que</strong> <strong>ten</strong>ía, en razón <strong>de</strong> <strong>que</strong> estaba<br />
poblado <strong>de</strong> higueras, y se llamó Valdoncel, contracción<br />
<strong>de</strong> Valle <strong>de</strong> las Doncellas, nombre <strong>que</strong><br />
conserva en nuestros días, y <strong>que</strong> constituye u<strong>na</strong><br />
<strong>de</strong> las memorias <strong>que</strong> han <strong>que</strong><strong>da</strong>do <strong>de</strong> a<strong>que</strong>lla célebre<br />
batalla.<br />
Es opinión generalmente admiti<strong>da</strong> entre las perso<strong>na</strong>s<br />
versa<strong>da</strong>s en la historia <strong>de</strong> Betanzos, <strong>que</strong> el<br />
sobrenombre <strong>de</strong> «garelos», <strong>que</strong> se aplica a les<br />
<strong>na</strong>turales <strong>de</strong> esta ciu<strong>da</strong>d, tiene su origen en<br />
a<strong>que</strong>llos remotos tiempo. Dícese y eso está corroborado<br />
por la historia, <strong>que</strong> los moros acostumbraban<br />
venir a recoger su tributo en u<strong>na</strong>s<br />
embarcaciones llama<strong>da</strong>s galeras (2), las cua'es<br />
subían hasta el sitio <strong>que</strong> aún hoy se llama la Galera<br />
—frente al Valdoncel— y allí se embarcaban<br />
las doncellas reuni<strong>da</strong>s en la torre <strong>de</strong> Peito<br />
Bur<strong>de</strong>lo. La gente <strong>de</strong>l pueblo adulterando el lenguaje,<br />
llamaba a a<strong>que</strong>llas embarcaciones garelas<br />
en vez <strong>de</strong> galeras, y ahí tiene su origen este mote,<br />
<strong>que</strong> lejo s <strong>de</strong> ser <strong>de</strong>nigrante o <strong>de</strong>spreciativo como<br />
vulgarmente se supone, recuer<strong>da</strong> u<strong>na</strong> <strong>de</strong> las principales<br />
pági<strong>na</strong>s <strong>de</strong> gloria <strong>de</strong> la histori a <strong>de</strong> Betanzos:<br />
la resis<strong>ten</strong>cia <strong>de</strong>l pueblo a satisfacer el<br />
infamante tributo <strong>de</strong> las cien doncellas.<br />
Correspon<strong>de</strong> a esta época la fun<strong>da</strong>ción <strong>de</strong> la<br />
casa <strong>de</strong> los señores <strong>de</strong> Figueroa, <strong>que</strong> fueron los<br />
<strong>que</strong> más se distinguieron en la batalla <strong>de</strong>l Campo<br />
<strong>de</strong> las Higueras, <strong>de</strong> cuya acción tomaron SUS<br />
armas y su apellido en recuerdo <strong>de</strong>l sitio don<strong>de</strong><br />
tuvo lugar el hecho. Llamáronse Figueroa <strong>de</strong><br />
(higuera); eran <strong>na</strong>turales <strong>de</strong> Betanzos<br />
y sus arma s fueron cinco hojas ver<strong>de</strong>s <strong>de</strong> higuera<br />
en campo <strong>de</strong> oro, significación <strong>de</strong> los cmnco<br />
hermano s <strong>que</strong> tomaron parte en la batalla.<br />
Acerca <strong>de</strong> las armas y nobleza <strong>de</strong> los Figueroas,<br />
dice el señor Herbella, en su romance panegírico<br />
histórico <strong>de</strong> Betanzos:<br />
Brigantinos ilustres<br />
Don SALVADOR CABEZA DE LEON<br />
Honramot )s hoy, Endiendo un merecid o home<strong>na</strong>je<br />
a la memoria d e un insigne hijo <strong>de</strong> Betanzos<br />
; Don Salvador; Cabeza <strong>de</strong> León, cuyo<br />
fallecimient o acaecido el 20 <strong>de</strong> May o <strong>de</strong> 1934,<br />
enlutó a Galicia entera, <strong>de</strong> la <strong>que</strong> el gran maestro<br />
brigantino, fué un valor <strong>de</strong> extraordi<strong>na</strong>rias<br />
proporciones,<br />
para Betanzos un motivo <strong>de</strong> orgullo, po<strong>de</strong>r<br />
citar entre su s hijos predilectos, la venerable figura<br />
<strong>de</strong> Don Salvador Cabeza <strong>de</strong> León, cuyo nombre<br />
está incorporad o por <strong>de</strong>recho propio a la<br />
lista <strong>de</strong> gallegos ilustres.<br />
A 14 ahos <strong>de</strong> su muerte, no ha podido extinguirse<br />
su per:o<strong>na</strong>li<strong>da</strong>d en el recuerdo <strong>de</strong> quienes<br />
sigu e n con avi<strong>de</strong>z las manifestaciones culturales <strong>de</strong><br />
Galicia, <strong>de</strong> la <strong>que</strong> fué nuestro inolvi<strong>da</strong>ble coterráneo,<br />
un digno exponente.<br />
En home<strong>na</strong>je a su memoria, reproducimos un<br />
ículo publicad o por un periódico gallego, el<br />
22 <strong>de</strong> Mayo <strong>de</strong> 1934, en ocasión <strong>de</strong> su fallecimiento,<br />
luego <strong>de</strong> dictar su última clase en la Facultad<br />
<strong>de</strong> Derecho <strong>de</strong> la Universi<strong>da</strong>d <strong>de</strong> Santiago<br />
<strong>de</strong> Compostela:<br />
Otra relevante figura universitari a <strong>que</strong> <strong>de</strong>saparece.<br />
Fué el curs o académico, <strong>que</strong> el propio día<br />
<strong>de</strong> la muerte <strong>de</strong> don Salvador Cabez a <strong>de</strong> Leó n fi<strong>na</strong>lizó,<br />
ver<strong>da</strong><strong>de</strong>ramente funesto y espantable para<br />
Univer<strong>da</strong>d galega. De un golpe pudiera <strong>de</strong>cir<br />
e <strong>que</strong> la Parca arrebató cuatro hombres ilustres<br />
a Galicia, todos elles <strong>de</strong>dicados a la función<br />
docente. Todos ellos gran<strong>de</strong>s maestro s <strong>que</strong>, al<br />
irse <strong>de</strong> esta vi<strong>da</strong>, parece <strong>que</strong> <strong>de</strong>jaron enteramente<br />
huérfa<strong>na</strong> a to<strong>da</strong> u<strong>na</strong> generación <strong>de</strong> educandos.<br />
Primerament e Nóvoa Santos, nuestra gran figura<br />
universitari a liberal. Inmediatamente <strong>de</strong><br />
Nóvoa, Ca<strong>da</strong>rso, cuya muerte revistió dimensiones<br />
<strong>de</strong> ver<strong>da</strong><strong>de</strong>r a catástrofe para nuestr a Universi<strong>da</strong>d,<br />
Después Baltar, con sus manos científicament e milagreras,<br />
puestas al servicio <strong>de</strong> to<strong>da</strong>s las clase s sociales.<br />
Ahora, Cabeza <strong>de</strong> León, el profesor y ciu<strong>da</strong><strong>da</strong>no<br />
ejemplar.<br />
La vi<strong>da</strong> <strong>de</strong> Cabeza <strong>de</strong> León fué to<strong>da</strong> ella un<br />
plácido revestimiento <strong>de</strong> hecho s salientes, Es la<br />
vi<strong>da</strong> <strong>de</strong>l patricio con mezcla <strong>de</strong> la vi<strong>da</strong> <strong>de</strong>l hombre<br />
sencillo.<br />
Siendo estudiante, fuel Salvador Cabeza <strong>de</strong><br />
León, con<strong>de</strong>corad o por el Gobierno con la Or<strong>de</strong>n<br />
<strong>de</strong> I<strong>sabe</strong>l la Católica, distinción concedi<strong>da</strong> en<br />
•a<strong>que</strong>l entonces al mejor alumn o <strong>de</strong> ca<strong>da</strong> Universi<strong>da</strong>d.<br />
FU é nombrado profesor auxiliar <strong>de</strong> la Facultad<br />
<strong>de</strong> Derecho en 1887; catedrátic o <strong>de</strong>Derecho Inter<strong>na</strong>cio<strong>na</strong>l,<br />
po r oposición, en 1903 ; <strong>de</strong> Derecho<br />
Canónico en 1919; y <strong>de</strong>cano <strong>de</strong> la Facultad <strong>de</strong><br />
Derecho en 1918, cargo <strong>que</strong> le vino confirmando<br />
l a Facultad <strong>de</strong>sd e <strong>que</strong> se concedió el régime n autonómico<br />
<strong>de</strong> la Universi<strong>da</strong>d.<br />
En l a «Festa d E Lingoa Galega», celebra<strong>da</strong> en<br />
1924 por la Liga • <strong>de</strong> Amigos <strong>de</strong> Santiago,<br />
man<strong>ten</strong>edor. Igualmente lo fué en el Certamen<br />
<strong>de</strong> la Virtud y el Trabajo, celebrado en El Ferro'<br />
en 1923, co n motivo <strong>de</strong> las fiestas cente<strong>na</strong>rias<br />
en honor al marqués <strong>de</strong> Amboage; y en el certamen<br />
histórico organizad o por el Ayuntamiento<br />
<strong>de</strong> Santiago en 1909, con motivo <strong>de</strong> la conmemoración.<br />
<strong>de</strong>l Cente<strong>na</strong>ri o <strong>de</strong> la guerra <strong>de</strong> la Ind e .. •<br />
pen<strong>de</strong>ncia en Galicia.<br />
Era miembro <strong>de</strong> número <strong>de</strong> la Aca<strong>de</strong>mi a Gallega,<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> su fun<strong>da</strong>ción en 1905; correspondiente<br />
<strong>de</strong> la <strong>de</strong> la Historia, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1918; <strong>de</strong> la Española<br />
<strong>de</strong> la Lengua, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1927; y miembro <strong>de</strong>l<br />
Instituto Histórico d 'o Miño y <strong>de</strong> l a Socie<strong>da</strong>d<br />
Martins Sarmento, <strong>de</strong> Gir<strong>na</strong>raes.<br />
Ha publicarlo, entre otros trabajos, los siguientes:<br />
«Algu<strong>na</strong>s i<strong>de</strong>as <strong>de</strong> Saavedra Fajard o referentes<br />
al Derech o Inter<strong>na</strong>cio<strong>na</strong>l»; «El sistema <strong>de</strong> la.<br />
perso<strong>na</strong>li<strong>da</strong>d <strong>de</strong>l Derecho»;
ante los siglos XVI, XVII y XVIII ; «Fun<strong>da</strong>ción<br />
benéfica Ramón Pié, El momento actual <strong>de</strong><br />
España»; ; «A insi<strong>na</strong>nza d Dereiuo<br />
Román n 'a Universi<strong>da</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> Sant-Yago hastra o<br />
plan <strong>de</strong> estudos <strong>de</strong> 1772»;
Lembranzas do día <strong>de</strong> Galicia<br />
E <strong>de</strong>masiado sabido, qu-a coleitivi<strong>da</strong> galega<br />
Bos Aires , e a mais nutrid a <strong>da</strong> numerosa colonia<br />
hespañola. D-ahí qu-os aitos <strong>galego</strong>s teñan mais<br />
sigfíificación e r<strong>na</strong>i s achego aos corazóins arxentinos<br />
qu-os qmorgaizan as <strong>de</strong>nla: . s enti<strong>da</strong><strong>de</strong>s d-outras<br />
rexións <strong>de</strong> Hespafía.<br />
'Se algunha dúbi<strong>da</strong> poi<strong>de</strong>ra eixistir os aitos<br />
do día <strong>de</strong> Galicia, <strong>da</strong>nnos a razón d-un xeito<br />
craro e <strong>de</strong>finitivo. Todo o mes <strong>de</strong> X.ulio foi adicado<br />
a lembrar a Galicia, e <strong>non</strong> pasou día sen<br />
qu-as radios, os periódico s e calis<strong>que</strong> r outro mero<br />
informativo, <strong>non</strong> <strong>fala</strong>se <strong>de</strong> Galicia e dos galegcs.<br />
Foi en ver<strong>da</strong><strong>de</strong> un me s xenui<strong>na</strong>mente <strong>galego</strong><br />
qu-a todos nos e.ncheó <strong>de</strong> fon<strong>da</strong> ledicia, i unha<br />
alba groriosa gr-a galegui<strong>da</strong><strong>de</strong>. To<strong>da</strong>l-as enti<strong>da</strong><strong>de</strong><br />
s galegas do país adicaron altos extrairdi<strong>na</strong>rim<br />
a lernbrar est a nova diabla <strong>da</strong> no:a torra.<br />
As mais outas persoali<strong>da</strong><strong>de</strong> s galegas, dixeron<br />
dos nosos anceio s e <strong>da</strong>s riosas in<strong>que</strong><strong>da</strong>nzas; as<br />
masas coraes <strong>da</strong> coletividá en un a<strong>de</strong>mirabel<br />
esforzo <strong>de</strong> superación, levaron o noso arte popular<br />
a todol-os ~lentes; o s poetas <strong>galego</strong>s estiveron<br />
presentes en magnificas recitales; os con<br />
xuntos <strong>de</strong> gaitas puxeron as silas notas típicas en<br />
todol-os altos, en fin, <strong>non</strong> houbo día en <strong>que</strong> <strong>non</strong><br />
se fixera algún alto, e <strong>que</strong> <strong>non</strong> contara c-o apoio<br />
i-a simpatía do fervor popular, <strong>da</strong>ndo mostras<br />
ondura <strong>de</strong> rentirnento s dos <strong>galego</strong>s emigrados, c<br />
<strong>da</strong> comprensión <strong>da</strong>s xentes aneas <strong>que</strong> se acerca<br />
ron a nos pr-a asociarse os homaxe s qu-o s galago<br />
s adicábamos a nosa patria lonxa<strong>na</strong>, pero nun<br />
ca tan o carón dos nosos pensamentos, <strong>nin</strong> no<br />
noso <strong>de</strong>seio <strong>de</strong> honoraba c-a mais afervori<strong>da</strong> lernbranz-a.<br />
Sería moi longo reseñar --pal-a súa ampl ïtu<br />
----- aitos realizados.<br />
-<strong>de</strong><br />
Pero houbo carro feito s todos extraordi<strong>na</strong>rios,<br />
gire <strong>de</strong> por sí xustifican o orgullo i-a satisfacción<br />
dos <strong>galego</strong> s n-esta extraordi<strong>na</strong>ria, xubilosa e loteosa<br />
xor<strong>na</strong>.<strong>da</strong> <strong>que</strong> vivimos n-esta ciladá <strong>de</strong> Bos Al<br />
res; <strong>da</strong><strong>da</strong> granosa <strong>que</strong> siñalou co n caraiterísti<br />
cas <strong>de</strong>finitiva s o pensamento i-a posición ga e<br />
guista e fon<strong>da</strong>mente patriótica <strong>da</strong>s enti<strong>da</strong><strong>de</strong>s i-as<br />
persoas <strong>da</strong> nosa coleitividá, i-a resoancia q-uas<br />
causas galegas encontran ala<strong>da</strong> fora dos nosor<br />
ambentes.<br />
Los catro feitos <strong>da</strong> meiran<strong>de</strong> importancia, afir<br />
man a nosa presunción <strong>de</strong> <strong>que</strong> Galicia <strong>ten</strong> xa<br />
carta <strong>de</strong> cib<strong>da</strong><strong>da</strong>nia no mundo com-ente xuridico,<br />
e <strong>que</strong> <strong>non</strong> se po<strong>de</strong>n aferrollar as manifestacións<br />
<strong>na</strong>turales d-un poyo diferenciado qu-;n<br />
todoBos seus altos no s arnostra un esprit°, un<br />
caraiter, unha idiosincrasia i - unha persoali<strong>da</strong><strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>fini<strong>da</strong> <strong>que</strong> <strong>non</strong> teñen outras rexións hespañolas,<br />
e sobor <strong>de</strong> todo nos nosos aito s i-en to<strong>da</strong>l-as<br />
nifestacións espritoales, aituamos e comportámonos<br />
sempre coma <strong>galego</strong>s; eisí somos, i eisí nos<br />
ven os alleos, coma n-eses catro gran<strong>de</strong>s feitos<br />
qu-agora irnos a nomear.<br />
Formn iles:apnimeira euxposició n do libro <strong>galego</strong><br />
<strong>que</strong> refrexou un anceio <strong>de</strong> superación, e representou<br />
un aporte eixtraordi<strong>na</strong>ri o a difusión<br />
dos vaores intelectuale s <strong>de</strong> Galic'a. Persoali<strong>da</strong><strong>de</strong>s<br />
galegas 1 arxenti<strong>na</strong>s ilustraro n a gran canti<strong>da</strong>d <strong>de</strong><br />
xentes qu-a <strong>de</strong>cote concurríu a eixposición sobor<br />
dos vaore s literarios 1 artísticos <strong>de</strong> Galicia, amostrando<br />
d-un xeit o inconfundibel a persoali<strong>da</strong><strong>de</strong> do<br />
<strong>galego</strong>, eixis<strong>ten</strong>cia real d-unha cultura e d-un<br />
idioma <strong>que</strong> <strong>que</strong>irase ou <strong>non</strong>, hoxe e reconecido xa<br />
por todos.<br />
O segund o feiro, foron as páxi<strong>na</strong>s editoeiaes<br />
<strong>que</strong> todol-o s periódicos arxentinos adicaron a Galicia,<br />
ós <strong>galego</strong>s i a primeira eixposición do libro<br />
<strong>galego</strong>; foi unha gran ledicia ver com-os xor<strong>na</strong>les<br />
arxentinos dándonos mostras <strong>da</strong> súa comprensión,<br />
<strong>de</strong>stacaron nos stías páxi<strong>na</strong>s a persoali<strong>da</strong>-<strong>de</strong><br />
ga.lega. Periódicos <strong>de</strong> ausoluta in<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncia<br />
com-a
no teatro eArxenti no cito oficial do Ce ntro<br />
Ga1ego <strong>de</strong> Bos Aires, trasmitido por red otelefo -<br />
unciado en idioma <strong>galego</strong>, i eiqui si<br />
<strong>que</strong> folgan os comentarios; ¿Castelao presidindo<br />
os arios do dia <strong>de</strong> Galicia, e f alando en galeg<br />
no aito principal retrasmiti do o país i o extranxei<br />
ro ¿E isto ou <strong>non</strong> unha consagración <strong>de</strong> ;Galicia<br />
coma poyo ,diferenciado e reconecido como<br />
tal<br />
Tomos pon razón d- estar orgullosos dos<br />
orativos do día <strong>de</strong> Galicia, Foron xor<strong>na</strong><strong>da</strong>s<br />
galegas <strong>que</strong> robustecen a nosa posición galeg<br />
uist a;<br />
Alba <strong>de</strong> giori i piza galegui<strong>da</strong><strong>de</strong>! Despertar<br />
d-unha concencia patriótica! Real id a<strong>de</strong> <strong>da</strong> inme<strong>da</strong>nza<br />
espritoal do noto poyo!<br />
Todo ist mono mais foro n Itos fc u st <strong>que</strong><br />
hoxe <strong>que</strong>so lembrar <strong>de</strong>ns<strong>de</strong> as pax u sas <strong>da</strong> Revista<br />
«Betanzoo, orga o oficial d-unita entidá galega<br />
eixempro cte 'cal<strong>da</strong> e fi<strong>de</strong>li<strong>da</strong><strong>de</strong> o chán <strong>na</strong>tivo,<br />
<strong>que</strong> tiro participación moi aitiva n- estos altos <strong>que</strong><br />
x a nunca serán es<strong>que</strong>c idos polio, <strong>que</strong> loitamos<br />
por Galicia, <strong>nin</strong> por <strong>na</strong>i<strong>de</strong>s <strong>que</strong> leve a nota <strong>terra</strong><br />
no mais ce me do seu corazón,<br />
An<strong>sua</strong>rdo.<br />
111111111:11i11111111111111111111111111111111111111111111111111111111,1111111111111111111111111111111111101111 1 1 111111111 MIIIIiiiiimilim<br />
COM UN CADO<br />
o 1teo<br />
Itirnrar iiìipune<br />
<strong>de</strong>n n'ostra s<br />
<strong>que</strong> <strong>non</strong> se 1<br />
te a til<strong>da</strong> 11111111 eoleitiví<strong>da</strong><strong>de</strong> <strong>que</strong> s<br />
senlinienio <strong>de</strong>rnoerát<br />
1-lioxe, ante a CiO Ll(ii('tLV'll entreizliista, erguein<br />
reartmudo a liosa soli<strong>da</strong>ri<strong>da</strong>d(' 1)-resid<br />
<strong>de</strong> (lid -iza, Dr. \.1fonso Caslela ella nosas coi<br />
quria dos <strong>que</strong>, usurs<br />
<strong>galego</strong>s, pre<strong>ten</strong><strong>de</strong>n fagnernos<br />
z611 ({lu 11011 istá Te aeordo eos 11 1 1S0e1<br />
<strong>de</strong> se ella<br />
Ví<br />
néll II aqi<br />
engan ( ao<br />
indos os <strong>que</strong> , fixeroìi a ireid iría<br />
eoa poItìDIíeidlalp lo seu<br />
()s <strong>galego</strong>s<br />
istar. N a posiz(in (<br />
pre <strong>na</strong> <strong>de</strong>fensa (lo noso poyo ' -1Ó<br />
S ,(-11\1()S 11-1 -"ZEII)OR ES,<br />
A reinTsetriiizón dos (<br />
Galego. [siá <strong>na</strong>s enti<strong>da</strong>d<br />
nernigos <strong>de</strong> (lanza. Nqs no]<br />
Hita: ";DEN.A.NTES ..■1()Iirr()S<br />
oi (1 e 1 ellIOaqu(<br />
o s 111011 05, Sell 1<br />
fiase beti : N- (),":', NON<br />
11Ie 1 11-<br />
<strong>de</strong>Sgl'a<br />
11011 1)0<br />
e 1 1105 0 wri' (In 1tos l1<br />
'SCri_1,V(
111<br />
LETREROS LUMINOSOS - ARTEFACTOS - ARAÑAS<br />
Mo<strong>de</strong>lados artísticos <strong>de</strong> vidrios Decoraciones<br />
FANTGLASS<br />
u<strong>na</strong> a<strong>da</strong>ptación para ca<strong>da</strong> ambiente<br />
Administración y Talleres : ALVAREZ THOMAS 1481 — T. E. 54 - 8755<br />
LOS ASTURIANOS<br />
FABRICA DE CHAC1NADOS DE CERDO - FRIGORIFICO y CARNICERIA<br />
Especiali<strong>da</strong>d en chorizos y morcillas a la española<br />
•<br />
NOVAL HNOS.<br />
Riva<strong>da</strong>via 10551 - 55 T. E. 64 - 6791<br />
ATENCION DE LA ZAIPATEIRIA<br />
<strong>de</strong> SANTOS y YAÑEZ<br />
DE RECONQUISTA<br />
FOTOG R A FO<br />
ii<br />
O rrl.=11<br />
N-<br />
Corrientes 1332 T. E. 38 6604
▪<br />
• , ▪ -<br />
.<br />
.---1<br />
Ul o AD<br />
11,1<br />
--:<br />
41.. IV<br />
- 0 - .., o<br />
ro ,- ,... Z<br />
C -I Po o o n:<br />
----<br />
...1<br />
1:13 r.,<br />
C<br />
._,, ; :.-_.<br />
ro ,.., ,;"-<br />
—. ,-... -----" , Z<br />
o<br />
,-, -.=:',<br />
C .-=<br />
=RO<br />
Z.11 1J<br />
,-, .,--/<br />
't<br />
z<br />
PZI er<br />
7-,<br />
CID<br />
RD<br />
E, ,---, 9:<br />
>. ro<br />
CA ri: n<br />
ZZI•<br />
ez :,"<br />
n<br />
n<br />
rri<br />
'II 1 :7.1 <br />
cr)<br />
1 Z _, , ;-_--<br />
,--4 C1<br />
1 • ,..,<br />
• e---;<br />
' © ..1 I<br />
,-.<br />
--4 CD<br />
11 ▪ 7 ep 9,<br />
7 9, 5-<br />
▪<br />
.~. 11.<br />
Cr<br />
AD<br />
.-t<br />
RIS<br />
N