21.01.2015 Views

Uso de leguminosas en la agricultura de cobertura de Los ...

Uso de leguminosas en la agricultura de cobertura de Los ...

Uso de leguminosas en la agricultura de cobertura de Los ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Cita correcta:<br />

Vargas N., Ángel A. 2002. <strong>Uso</strong> <strong>de</strong> <strong>leguminosas</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Agricultura <strong>de</strong><br />

Cobertura <strong>en</strong> los Chima<strong>la</strong>pas, una experi<strong>en</strong>cia educativa <strong>de</strong>l<br />

Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Agroecología <strong>de</strong> <strong>la</strong> UACh. Serie Estudios <strong>de</strong> Caso.<br />

1ª. Edición. Red <strong>de</strong> Gestión <strong>de</strong> Recursos Naturales. Fundación<br />

Rockefeller. México. 190 p.


Una experi<strong>en</strong>cia educativa<br />

<strong>de</strong>l Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Agroecología <strong>de</strong> <strong>la</strong> UACh<br />

Ángel Antonio Vargas Nicasio


Fundación Rockefeller<br />

Oficina regional <strong>en</strong> México<br />

Red <strong>de</strong> Gestión <strong>de</strong> Recunos Naturales<br />

Comité editorial:<br />

Dolores Lozano Pardinas<br />

Agustin López Herrera<br />

Arbitraje externo:<br />

Eloisa Valdivia Carreón<br />

Juan Pablo <strong>de</strong> Pina Garcia<br />

Julio Baca <strong>de</strong>l Moral<br />

Revisión g<strong>en</strong>eral:<br />

Guillermo Ravest<br />

Diseño <strong>de</strong> portada: Jorge Diaz<br />

Foto <strong>de</strong> portada: Iván Alechinsky<br />

Corrección: Gracie<strong>la</strong> Flores<br />

Composición tipográfica: Rosalto Mejia y<br />

Silvia Hemán<strong>de</strong>z<br />

Primera edición <strong>en</strong> espai\ol 2002<br />

El cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> este libro podrá ser reproducido total o parcialm<strong>en</strong>te, almac<strong>en</strong>arse<br />

y transmitirse <strong>en</strong> sistemas <strong>de</strong> reproducción, siempre y cuando se cite<br />

<strong>la</strong> fu<strong>en</strong>te.<br />

D.R.© 2002, Red <strong>de</strong> Gestión <strong>de</strong> Recursos Naturales y Fundación Rockefeller<br />

Paseo <strong>de</strong> los Ahuehuetes Sur 1040, Bosque <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Lomas<br />

05120 México, D.F.<br />

Tels. 52458127,52458128 Y52458129, fax 5245 8131<br />

Correo electrónico: ppa<strong>la</strong>cia@rockfound.org.mx<br />

http://www.<strong>la</strong>neta.apc.orglrocklin<strong>de</strong>x.html<br />

Impreso <strong>en</strong> México<br />

ISBN 968 5167036


ÍNDICE<br />

<<br />

¿Quiénes hicimos posible esta experi<strong>en</strong>cia 13<br />

Algunos conceptos iniciales sobre crisis<br />

y paradigmas agronómico s 17<br />

Introducción 29'<br />

Características físico-bióticas 29<br />

Importancia hidrológica y climática 30<br />

Algunas condicionantes ambi<strong>en</strong>tales , 31<br />

C<strong>la</strong>sificación y características <strong>de</strong> los suelos 33<br />

Vegetación •••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• 37<br />

Fauna " 38<br />

Algo <strong>de</strong> su historia 41<br />

Acercami<strong>en</strong>to al universo <strong>de</strong> estudio....................... 46<br />

Dos sistemas <strong>de</strong> producción agríco<strong>la</strong> tradicionales 47<br />

Más gana<strong>de</strong>ros que agricultores 56<br />

<strong>Los</strong> meros agricultores 58<br />

Oríg<strong>en</strong>es y <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l programa 60<br />

Objetivos 67<br />

Metodología ' 69<br />

Estrategia 71<br />

La participación campesina 71<br />

Trabajo interinstitucional 72<br />

Formación <strong>de</strong> recursos humanos 73<br />

Evolución <strong>de</strong>l Programa 74<br />

<strong>Los</strong> oríg<strong>en</strong>es: Fase 1 (periodo 1994-1995) 74<br />

Fase II (periodo 1995-1996) 75<br />

Fase III (periodo 1996-1997) 77<br />

Fase IV (periodo 1997-1998) 79<br />

Fase V (periodo 1998-1999) 85


La investigación <strong>en</strong> recursos g<strong>en</strong>éticos 87<br />

Mejorami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sistemas 88<br />

Coordinación con otros programas 89<br />

Evaluación ,. 90<br />

Académica 91<br />

En campo 92<br />

Campesina 92<br />

Contribuciones <strong>de</strong>l programa al conocimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> los abonos ver<strong>de</strong>s y cultivos <strong>de</strong> <strong>cobertura</strong><br />

<strong>en</strong> los Chima<strong>la</strong>pas 94<br />

Sistemas <strong>de</strong> producción agríco<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>Los</strong> Chima<strong>la</strong>pas 100<br />

La roza, tumba y quema 101<br />

La chahuitera 102<br />

El tapachol 106<br />

Historia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Mucuna y otras <strong>leguminosas</strong> <strong>en</strong> el Istmo 109<br />

El conocimi<strong>en</strong>to campesino sobre <strong>la</strong> Mucuna 115<br />

Alta riqueza tlorística con pot<strong>en</strong>cial como abonos ver<strong>de</strong>s<br />

y cultivos <strong>de</strong> <strong>cobertura</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> región 115<br />

Capacidad fijadora <strong>de</strong> N <strong>de</strong> Mucuna y Canavalia 117<br />

Procesos edáficos 121<br />

Comportami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Mucuna y Canavalia <strong>en</strong> algunos<br />

sistemas <strong>de</strong> producción agríco<strong>la</strong> 123<br />

Comportami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> chahuitera 125<br />

Comportami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> roza, tumba y quema 130<br />

Producción <strong>de</strong> semil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Mucuna y Canavalia 134<br />

Rotación Mucuna-jitomate 136<br />

Investigación participativa y difusión campesino<br />

a campesino 139<br />

Evaluación agronómica <strong>de</strong> abonos ver<strong>de</strong>s y cultivos <strong>de</strong> .<br />

Cobertura :.. 141<br />

Fauna silvestre como p<strong>la</strong>ga 146<br />

Fin <strong>de</strong>l Programa <strong>de</strong> Leguminosas 149<br />

Resum<strong>en</strong> crítico: sus logros y p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes 150<br />

Proyecciones futuras 152


Investigación sobre sistemas <strong>de</strong> producción<br />

silvoagropecuarios 154<br />

Programa <strong>de</strong> asesoria técnica y capacitación <strong>en</strong><br />

proyectos productivos 157<br />

Énfasis <strong>en</strong> los proyectos productivos 157<br />

Cría <strong>en</strong> cautiverio <strong>de</strong>l tepezcuintIe ; 161<br />

Producción <strong>de</strong> hortalizas <strong>en</strong> so<strong>la</strong>res<br />

(participación <strong>de</strong> <strong>la</strong> mujer) 175<br />

Cría <strong>de</strong> ti<strong>la</strong>pia doméstica 177<br />

Vivero forestal comunitario 179<br />

Cría y explotación <strong>de</strong> abejas 180<br />

Conclusiones 183<br />

Bibliografia : 190

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!