Recordando al Dr. REINALDO BREHM en el 175 - Biblioteca de la ...
Recordando al Dr. REINALDO BREHM en el 175 - Biblioteca de la ...
Recordando al Dr. REINALDO BREHM en el 175 - Biblioteca de la ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
48/ARGUTORIO nº 15 2º SEMESTRE 2005<br />
<strong>Recordando</strong> <strong>al</strong> <strong>Dr</strong>. <strong>REINALDO</strong> <strong>BREHM</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>175</strong> aniversario <strong>de</strong> su nacimi<strong>en</strong>to<br />
Abilio Reig-Ferrer<br />
Dedico este artículo a Hans-Dietrich Haemmerlein, investigador y miembro d<strong>el</strong> Círculo <strong>de</strong> Amigos <strong>de</strong> los Brehm, <strong>en</strong> su 70 aniversario<br />
Se cumpl<strong>en</strong> ahora <strong>175</strong> años d<strong>el</strong> nacimi<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> <strong>Dr</strong>. Rein<strong>al</strong>do Brehm (R<strong>en</strong>th<strong>en</strong>dorf, 1830 – Barc<strong>el</strong>ona, 1891). De <strong>en</strong>tre<br />
sus muchos méritos, <strong>al</strong>gunos <strong>de</strong> los cu<strong>al</strong>es int<strong>en</strong>taremos apuntar brevem<strong>en</strong>te, sobres<strong>al</strong>e <strong>el</strong> haber sido <strong>el</strong> <strong>de</strong>scubridor para<br />
<strong>la</strong> ci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> nuestra emblemática Águi<strong>la</strong> Imperi<strong>al</strong> Ibérica (Aqui<strong>la</strong> ad<strong>al</strong>berti) o, como él prefirió que se d<strong>en</strong>ominara,<br />
Águi<strong>la</strong> d<strong>el</strong> príncipe Ad<strong>al</strong>berto. Médico durante muchos años <strong>de</strong> <strong>la</strong> Legación <strong>al</strong>emana <strong>de</strong> Madrid, <strong>el</strong> <strong>Dr</strong>. Brehm se especi<strong>al</strong>izó<br />
<strong>en</strong> hidroterapia. Como natur<strong>al</strong>ista, <strong>el</strong> <strong>Dr</strong>. Brehm fue <strong>el</strong> primero que pudo examinar y <strong>de</strong>scribir <strong>de</strong>t<strong>al</strong><strong>la</strong>dam<strong>en</strong>te un<br />
nido <strong>de</strong> Quebrantahuesos (Gypaetus barbatus) y <strong>en</strong> <strong>de</strong>scubrir no sólo Aqui<strong>la</strong> ad<strong>al</strong>berti sino también <strong>la</strong> subespecie ibérica<br />
<strong>de</strong> Águi<strong>la</strong> Re<strong>al</strong> (Aqui<strong>la</strong> occid<strong>en</strong>t<strong>al</strong>is) que los Brehm consi<strong>de</strong>raron una especie difer<strong>en</strong>te. Ayudó a su célebre hermano<br />
Alfredo Brehm (1823-1884) <strong>en</strong> <strong>al</strong>gunos pasajes <strong>de</strong> su obra inmort<strong>al</strong> La vida <strong>de</strong> los anim<strong>al</strong>es o <strong>en</strong> sus Aves <strong>en</strong> cautividad<br />
que t<strong>en</strong>ían que ver con <strong>la</strong> fauna españo<strong>la</strong> y fue un c<strong>el</strong>oso colector ibérico <strong>de</strong> aves para <strong>al</strong>gunas colecciones ornitológicas<br />
europeas y, <strong>en</strong> especi<strong>al</strong>, para <strong>la</strong> <strong>de</strong> su padre Christian Ludwig Brehm (1787-1864). Publicó varios trabajos ornitológicos,<br />
etnográficos, <strong>de</strong> viajes, costumbristas, médicos e históricos. Fue miembro <strong>de</strong> varias socieda<strong>de</strong>s ci<strong>en</strong>tíficas, <strong>en</strong>tre <strong>el</strong><strong>la</strong>s <strong>la</strong><br />
Sociedad Españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> Historia Natur<strong>al</strong> (1875-1883). Muy pocos investigadores <strong>al</strong>emanes se han ocupado <strong>de</strong> nuestro<br />
personaje; a <strong>de</strong>stacar, <strong>en</strong> primer lugar, los exc<strong>el</strong><strong>en</strong>tes trabajos <strong>de</strong> Buchda (Buchda, 1958, 1965, 1976); otro gran estudioso<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> obra <strong>de</strong> Rein<strong>al</strong>do fue <strong>el</strong> m<strong>al</strong>ogrado Hans Tewes (Tewes, 1991, 1995); y, por último, Hans-Dietrich Haemmerlein<br />
(Haemmerlein (1991, 1996), <strong>el</strong> experto conocedor <strong>de</strong> <strong>la</strong> familia Brehm, y a qui<strong>en</strong> <strong>en</strong> testimonio <strong>de</strong> reconocimi<strong>en</strong>to,<br />
admiración y gratitud <strong>de</strong>seo <strong>de</strong>dicar este trabajo. Se <strong>de</strong>sconoce todavía bastante <strong>de</strong> <strong>la</strong> biografía <strong>de</strong> nuestro personaje por<br />
lo que nosotros, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> hace <strong>al</strong>gunos años, estamos preparando una amplia biografía <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida y obra <strong>de</strong> este gran<br />
natur<strong>al</strong>ista hispano-<strong>al</strong>emán casi olvidado (Reig-Ferrer, 2005).<br />
BOSQUEJO BIOGRÁFICO<br />
DE <strong>REINALDO</strong> <strong>BREHM</strong><br />
I<br />
Nuestro hom<strong>en</strong>ajeado nació <strong>el</strong> 9 <strong>de</strong> noviembre<br />
<strong>de</strong> 1830 <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>al</strong><strong>de</strong>a <strong>al</strong>emana <strong>de</strong><br />
R<strong>en</strong> th <strong>en</strong> dor f (Duca do <strong>de</strong> Sajonia -<br />
Alt<strong>en</strong>burgo). Era <strong>el</strong> segundo hijo d<strong>el</strong> matrimonio<br />
<strong>en</strong> segundas nupcias d<strong>el</strong> pastor<br />
evang<strong>el</strong>ista, y un o <strong>de</strong> los padres <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
ornitología europea, Christian Ludwig<br />
Brehm con su segunda mujer Berta (1808-<br />
1877), Reiz <strong>de</strong> soltera, y hermano d<strong>el</strong> no<br />
m<strong>en</strong>os célebre Alfred Edmund Brehm<br />
(1829-1884). A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> Alfredo, los hermanos<br />
<strong>de</strong> Rein<strong>al</strong>do fueron Oskar (1823-<br />
1850), farmacéutico y aficionado a <strong>la</strong><br />
<strong>en</strong>tomología, que se ahogó <strong>en</strong> <strong>el</strong> río Nilo<br />
durante <strong>el</strong> viaje a África acompañando a<br />
Retrato <strong>de</strong> Rein<strong>al</strong>do Brehm<br />
d<strong>el</strong> año 1852<br />
su hermano Alfredo; Thek<strong>la</strong> (1833-1857), <strong>la</strong> única y<br />
queridísima hermana que f<strong>al</strong>leció durante <strong>el</strong> viaje a España<br />
<strong>de</strong> sus hermanos Alfredo y Rein<strong>al</strong>do, y a cuya memoria,<br />
su padre y hermanos <strong>de</strong>dicarían una nueva especie<br />
ornitológica <strong>de</strong>scubierta <strong>en</strong> España, <strong>la</strong> Cogujada Montesina<br />
(G<strong>al</strong>erita Thek<strong>la</strong>e); y otros tres hermanos varones, todos<br />
<strong>el</strong>los con discapacidad psíquica, Rudolph (1816-1878), hijo <strong>de</strong><br />
C. L. Brehm y <strong>de</strong> Am<strong>al</strong>ia, su primera mujer, Edgar<br />
(1835-1900), y Arthur (1839-1876). Otro hermano <strong>de</strong><br />
Rein<strong>al</strong>do, <strong>el</strong> pequeño Alexan<strong>de</strong>r (1845-1846), f<strong>al</strong>lecería a<br />
los pocos meses <strong>de</strong> nacer.<br />
La primera formación <strong>de</strong> Rein<strong>al</strong>do tuvo<br />
lugar <strong>en</strong> su casa paterna <strong>de</strong> <strong>la</strong> mano <strong>de</strong> su<br />
padre. Des<strong>de</strong> muy temprana edad también<br />
se interesó por <strong>la</strong> ornitología. En este s<strong>en</strong>tido,<br />
su padre <strong>al</strong>u<strong>de</strong> varias veces <strong>en</strong> sus escritos<br />
a <strong>la</strong> compet<strong>en</strong>cia ornitológica <strong>de</strong> su<br />
hijo Rein<strong>al</strong>do (Brehm, 1847) o a <strong>la</strong> t<strong>en</strong><strong>en</strong>cia<br />
por parte <strong>de</strong> su hijo <strong>de</strong> una graciosa urraca<br />
amaestrada (Brehm, 1855). He t<strong>en</strong>ido <strong>la</strong><br />
fortuna <strong>de</strong> po<strong>de</strong>r contar <strong>en</strong> mi biblioteca con<br />
uno <strong>de</strong> los libros ornitológicos que formaban<br />
parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> biblioteca ornitológica <strong>de</strong><br />
los Brehm. Se trata d<strong>el</strong> ejemp<strong>la</strong>r <strong>de</strong> trabajo<br />
<strong>de</strong> un o <strong>de</strong> los au tor es (J. Wolf) d<strong>el</strong><br />
Tasch<strong>en</strong>buch <strong>de</strong>r <strong>de</strong>utsch<strong>en</strong> Vög<strong>el</strong>kun<strong>de</strong><br />
(Meyer & Wolf, 1810) y que a<strong>de</strong>más <strong>de</strong><br />
numerosas ad<strong>en</strong>das d<strong>el</strong> propio Wolf ti<strong>en</strong>e<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> portada <strong>la</strong> firma autógrafa <strong>de</strong> Rein<strong>al</strong>do<br />
Brehm (ver figura).<br />
Re<strong>al</strong>izó sus estudios secundarios (1846-1851) <strong>en</strong> Gera,<br />
Alt<strong>en</strong>burg y Lepzig, continuando más tar<strong>de</strong> los universitarios<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> carrera <strong>de</strong> medicina <strong>en</strong> <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> J<strong>en</strong>a y<br />
doctorándose <strong>en</strong> esta misma universidad <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 1855.<br />
Poco tiempo <strong>de</strong>spués, <strong>en</strong> <strong>la</strong> primavera <strong>de</strong> 1856, empr<strong>en</strong><strong>de</strong>,<br />
junto con su hermano Alfredo Edmundo Brehm (1829-<br />
1884), <strong>el</strong> <strong>en</strong>tomólogo y también médico Teodoro Apetz<br />
(1834-1898), y un par <strong>de</strong> amigos más, un viaje a España<br />
que duró <strong>de</strong>s<strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1856 hasta <strong>el</strong> mes <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong><br />
1857 (Reig-Ferrer, 2001; Reig-Ferrer, 2004). Hechizado
2º SEMESTRE 2005 ARGUTORIO nº 15 /49<br />
Portada d<strong>el</strong> libro <strong>de</strong> Meyer-Wolf<br />
con <strong>la</strong> firma autógrafa <strong>de</strong> Rein<strong>al</strong>do Brehm<br />
por <strong>la</strong>s “b<strong>el</strong>lezas natur<strong>al</strong>es d<strong>el</strong> sur”, Rein<strong>al</strong>do se <strong>en</strong>amora <strong>de</strong><br />
España y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s españo<strong>la</strong>s, <strong>de</strong>cidi<strong>en</strong>do quedarse a vivir y<br />
trabajar como médico, primero <strong>en</strong> Murcia, poco <strong>de</strong>spués <strong>en</strong><br />
V<strong>al</strong><strong>en</strong>cia y, ya <strong>de</strong>finitivam<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> Madrid. Tras pasar unos<br />
pocos meses <strong>en</strong> Lisboa como director d<strong>el</strong> gabinete <strong>de</strong> objetos<br />
natur<strong>al</strong>es d<strong>el</strong> rey Pedro V <strong>de</strong> Portug<strong>al</strong> (1837-1861) y como<br />
médico <strong>de</strong> su regimi<strong>en</strong>to, Rein<strong>al</strong>do <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> v<strong>en</strong>ir<br />
<strong>de</strong>finitivam<strong>en</strong>te a España para casarse con una jov<strong>en</strong>císima<br />
españo<strong>la</strong> a <strong>la</strong> que conoció unos meses antes <strong>en</strong> El Escori<strong>al</strong>. En<br />
<strong>la</strong> Iglesia <strong>de</strong> San Marcos <strong>de</strong> <strong>la</strong> capit<strong>al</strong> españo<strong>la</strong>, se casó<br />
Rein<strong>al</strong>do <strong>el</strong> día 2 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 1861 con <strong>la</strong> and<strong>al</strong>uza<br />
María <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Angustias Saureu Martínez <strong>de</strong> Mor<strong>en</strong>tín<br />
(1844-1911), <strong>al</strong> año sigui<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> <strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Aqui<strong>la</strong><br />
ad<strong>al</strong>berti. Fruto <strong>de</strong> este f<strong>el</strong>iz matrimonio fueron cinco hijos:<br />
Isab<strong>el</strong> (1862- ca.1920), Alfonso (1865-1888), Ir<strong>en</strong>e<br />
(1869-1905), María (1874-1956), y por último Luisa (1882-<br />
1960).<br />
Rein<strong>al</strong>do trabajó durante muchos años como médico <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Legación <strong>al</strong>emana <strong>en</strong> Madrid, mant<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>al</strong> mismo<br />
tiempo una exitosa consulta privada <strong>en</strong> <strong>la</strong> que at<strong>en</strong>día a<br />
<strong>de</strong>stacadas familias <strong>de</strong> <strong>la</strong> política, cultura, nobleza, e incluso<br />
re<strong>al</strong>eza. Fue amigo person<strong>al</strong> d<strong>el</strong> príncipe Ad<strong>al</strong>berto <strong>de</strong><br />
Baviera (1828-1875) y <strong>de</strong> su esposa Am<strong>al</strong>ia <strong>de</strong> Borbón<br />
(1834-1905), d<strong>el</strong> Rey consorte <strong>de</strong> España Francisco <strong>de</strong> Asís<br />
(1822-1902) con <strong>el</strong> que acudía a cazar <strong>al</strong> Monte d<strong>el</strong> Pardo, y<br />
posteriorm<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> Rey Alfonso XII (1857-1885). Su<br />
resid<strong>en</strong>cia madrileña no le impidió viajar junto con su familia<br />
a su pueblo nat<strong>al</strong> <strong>de</strong> R<strong>en</strong>th<strong>en</strong>dorf con cierta frecu<strong>en</strong>cia.<br />
Aquí nacería <strong>en</strong> 1862 su hija Isab<strong>el</strong> y aquí también<br />
at<strong>en</strong>dió <strong>la</strong> s<strong>al</strong>ud <strong>de</strong> su querido padre hasta su f<strong>al</strong>lecimi<strong>en</strong>to <strong>el</strong><br />
23 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1864. En una breve y s<strong>en</strong>tida carta le<br />
notifica <strong>al</strong> ornitólogo francés Léon Olphe-G<strong>al</strong>liard <strong>el</strong> <strong>de</strong>ceso<br />
<strong>de</strong> su padre: Estimado Señor: Ll<strong>en</strong>o <strong>de</strong> tristeza le anuncio<br />
<strong>el</strong> f<strong>al</strong>lecimi<strong>en</strong>to ayer a <strong>la</strong>s 4 <strong>de</strong> <strong>la</strong> madrugada <strong>de</strong> mi<br />
querido padre. Espero que siempre se acuer<strong>de</strong> <strong>de</strong> él y que<br />
pi<strong>en</strong>se <strong>en</strong> nosotros <strong>en</strong> este mom<strong>en</strong>to tan triste. Respetuosam<strong>en</strong>te,<br />
<strong>Dr</strong>. R. Brehm (Carta origin<strong>al</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> Museo <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>t<strong>al</strong><br />
<strong>de</strong> Gap).<br />
Carta <strong>de</strong> Rein<strong>al</strong>do Brehm a Léon Olphe-G<strong>al</strong>liard<br />
La pérdida <strong>de</strong> su padre supuso para Rein<strong>al</strong>do Brehm<br />
una disminución consi<strong>de</strong>rable <strong>de</strong> su trabajo ornitológico. Si<br />
bi<strong>en</strong> continuó cazando o colectando <strong>al</strong>gunos ejemp<strong>la</strong>res <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> rica fauna ibérica (<strong>al</strong>caudones, rapaces, linces o cabra<br />
montés), su faceta natur<strong>al</strong>ista se redujo prácticam<strong>en</strong>te a <strong>la</strong><br />
cinegética, bi<strong>en</strong> organizando <strong>al</strong>guna cacería para ilustres<br />
personajes por <strong>la</strong> sierra <strong>de</strong> Gredos o <strong>de</strong> Guadarrama, o bi<strong>en</strong><br />
dirigi<strong>en</strong>do <strong>al</strong>guna expedición excepcion<strong>al</strong>, como fue <strong>el</strong><br />
viaje cinegético-ornitológico a <strong>la</strong> P<strong>en</strong>ínsu<strong>la</strong> Ibérica (y<br />
Tánger) <strong>de</strong> 1879 llevado a cabo por <strong>el</strong> archiduque Rodolfo,<br />
príncipe here<strong>de</strong>ro <strong>de</strong> Austria-Hungría (1858-1889), acompañado<br />
también por Alfredo Brehm y <strong>el</strong> hijo varón <strong>de</strong><br />
Rein <strong>al</strong> do, Alfon so (Reig-Fer r er, 2004 ; Schn ei<strong>de</strong>r y<br />
Bauernfeind, 1999; Weghaupt, 1996). El f<strong>al</strong>lecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
Alfonso, único hijo varón <strong>de</strong> Rein<strong>al</strong>do y <strong>en</strong> <strong>el</strong> que había<br />
puesto sus esperanzas como natur<strong>al</strong>ista, sumió a sus padres<br />
<strong>en</strong> un profundo dolor. En carta <strong>de</strong>s<strong>de</strong> El Escori<strong>al</strong> con<br />
fecha 2 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 1888, Rein<strong>al</strong>do Brehm le informa<br />
a Jiménez <strong>de</strong> <strong>la</strong> Espada <strong>de</strong> esta <strong>de</strong>sgracia acaecida a su<br />
hijo mi<strong>en</strong>tras re<strong>al</strong>izaba sus estudios <strong>en</strong> <strong>la</strong> universidad <strong>al</strong>emana<br />
<strong>de</strong> J<strong>en</strong>a : [...] Estoy <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 4 meses <strong>en</strong>terrado <strong>en</strong> este<br />
pueblo <strong>de</strong>spues <strong>de</strong> haber sufrido <strong>la</strong> mas horrorosa <strong>de</strong>sgracia,<br />
haber perdido á mi unico hijo <strong>de</strong> 22 años, muchacho<br />
sumam<strong>en</strong>te ilustrado por [para] su edad, <strong>de</strong><br />
perforacion intestin<strong>al</strong> consecu<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> tifus. Pue<strong>de</strong> V. figurarse<br />
<strong>el</strong> estado <strong>de</strong> mi <strong>al</strong>ma (Carta origin<strong>al</strong> <strong>en</strong> <strong>Biblioteca</strong><br />
G<strong>en</strong>er<strong>al</strong> <strong>de</strong> Humanida<strong>de</strong>s. CSIC).
50/ARGUTORIO nº 15 2º SEMESTRE 2005<br />
Esqu<strong>el</strong>a recordatorio <strong>de</strong> Alfonso Brehm<br />
Rein<strong>al</strong>do <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 1889 tras<strong>la</strong>darse a vivir <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />
Madrid a Barc<strong>el</strong>ona, <strong>en</strong> parte por razones <strong>de</strong> s<strong>al</strong>ud, pero sobre<br />
todo con <strong>el</strong> propósito <strong>de</strong> fundar un establecimi<strong>en</strong>to<br />
zoológico con <strong>el</strong> que inmort<strong>al</strong>izar <strong>el</strong> recuerdo <strong>de</strong> su difunto<br />
hijo. Establecida su familia <strong>en</strong> Barc<strong>el</strong>ona, Rein<strong>al</strong>do publicará<br />
su precioso libro <strong>de</strong>dicado a <strong>la</strong>s aves <strong>de</strong> jau<strong>la</strong><br />
(Brehm, 1890), una adaptación <strong>de</strong> uno <strong>de</strong> los libros <strong>de</strong> su<br />
padre (Brehm, 1855, 1863), y establecerá contactos con<br />
<strong>al</strong>gunos miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> Sociedad <strong>de</strong> Colombicultura, prácticam<strong>en</strong>te<br />
los únicos aficionados a <strong>la</strong> ornitología <strong>en</strong> Cat<strong>al</strong>uña.<br />
Desgraciadam<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> jueves 19 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 1891 a<br />
<strong>la</strong>s tres <strong>de</strong> <strong>la</strong> madrugada, festividad <strong>de</strong> S. José y con una<br />
luna <strong>en</strong> cuarto creci<strong>en</strong>te, f<strong>al</strong>lecía <strong>el</strong> <strong>Dr</strong>. Brehm a causa <strong>de</strong><br />
una apoplejía cerebr<strong>al</strong> <strong>en</strong> su casa d<strong>el</strong> Paseo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Aduana, nº<br />
4. Sus restos, así como los <strong>de</strong> su mujer e hijas, reposan <strong>en</strong><br />
<strong>el</strong> cem<strong>en</strong>terio barc<strong>el</strong>onés <strong>de</strong> Montjuïc. En <strong>la</strong> actu<strong>al</strong>idad,<br />
no vive ninguno <strong>de</strong> sus <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes.<br />
II<br />
LA OBRA DE <strong>REINALDO</strong> <strong>BREHM</strong><br />
Des<strong>de</strong> <strong>la</strong> primera publicación <strong>de</strong> Rein<strong>al</strong>do Brehm que<br />
llevaba por título Sobre <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aves<br />
como padres adoptivos (R. Brehm, 1855), <strong>en</strong> <strong>el</strong> que hace<br />
un repaso <strong>de</strong> distintas especies <strong>de</strong> aves que <strong>al</strong>im<strong>en</strong>tan y<br />
crian aves <strong>de</strong> otras especies parasitarias, hasta su último<br />
libro <strong>de</strong> ornitología doméstica (Brehm, 1890), una adaptación<br />
<strong>de</strong> un librito sobre <strong>la</strong>s aves <strong>de</strong> jau<strong>la</strong> <strong>de</strong> su padre (Brehm,<br />
1855, 1863), <strong>la</strong> obra <strong>de</strong> Rein<strong>al</strong>do Brehm es variada <strong>en</strong> cont<strong>en</strong><br />
idos y temas. En <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong> te tab<strong>la</strong> mostr amos<br />
cronológica y t<strong>el</strong>egráficam<strong>en</strong>te sus publicaciones a lo <strong>la</strong>rgo<br />
<strong>de</strong> esos treinta y cinco años.<br />
Cuadro 1. La obra publicada por Rein<strong>al</strong>do Brehm<br />
(ver refer<strong>en</strong>cias bibliográficas)<br />
1855: Aves como padres adoptivos<br />
1857: Subida a Sierra Nevada <strong>en</strong> noviembre <strong>de</strong> 1856<br />
1858a: Observaciones ornitológicas <strong>de</strong>s<strong>de</strong> Murcia<br />
1858b: La vega <strong>de</strong> Murcia y <strong>la</strong> seda<br />
1858/59: Quebrantahuesos cautivo <strong>en</strong> Murcia<br />
1859a: Viaje por Murcia <strong>en</strong> 1858<br />
1859b: Cultivo y cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>al</strong>mera <strong>en</strong> Murcia<br />
1859c: Viaje por <strong>la</strong> Sierra <strong>de</strong> Guadarrama <strong>en</strong> 1858<br />
1860: Un día <strong>en</strong> Sevil<strong>la</strong><br />
1861: Viaje provincias vascas y Guadarrama<br />
1863: Baile <strong>de</strong> <strong>la</strong> tarántu<strong>la</strong> (y tarantismo)<br />
1863/64: Viaje a El Escori<strong>al</strong><br />
1864: Montserrat y <strong>el</strong> Pu<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> Diablo <strong>en</strong> Cat<strong>al</strong>uña<br />
1865: Esbozos <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida anim<strong>al</strong> d<strong>el</strong> zoológico <strong>de</strong><br />
Hamburgo<br />
1866: (Edición <strong>en</strong> ruso d<strong>el</strong> libro <strong>de</strong> 1865)<br />
1866: Ruíz Díaz <strong>de</strong> Is<strong>la</strong> y <strong>la</strong> historia <strong>de</strong> <strong>la</strong> sífilis<br />
1866/69: Textos <strong>en</strong> <strong>la</strong> «Vida <strong>de</strong> los Anim<strong>al</strong>es» <strong>de</strong> A. E.<br />
Brehm<br />
1872a: Descripción aves <strong>de</strong> jau<strong>la</strong> <strong>en</strong> España <strong>en</strong> «Aves<br />
Cautivas» <strong>de</strong> A. E. Brehm<br />
1872b: Sobre <strong>la</strong>s aves rapaces españo<strong>la</strong>s<br />
1875/76 Texto sobre <strong>la</strong> cabra montés <strong>en</strong> «Steinwild» <strong>de</strong><br />
A. E. Brehm<br />
1876/79: Textos <strong>en</strong> 2ª edicición d<strong>el</strong> «Tierleb<strong>en</strong>» <strong>de</strong> A. E.<br />
Brehm<br />
1885: El Imperio Inca d<strong>el</strong> Perú<br />
1889: Mamíferos y aves domésticos <strong>en</strong> <strong>el</strong> imperio Inca<br />
1890: (Segunda edición <strong>al</strong>emana d<strong>el</strong> Imperio Inca)<br />
1890: Los canarios, ruiseñores, [etc.] su cría, cuidado,<br />
<strong>en</strong>señanza.<br />
A <strong>de</strong>stacar <strong>de</strong> estas publicaciones son sus tres libros,<br />
Estampas y esbozos <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida anim<strong>al</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> zoológico <strong>de</strong><br />
Hamburgo (Brehm, 1865), escrito a petición <strong>de</strong> su hermano<br />
Alfredo, director <strong>de</strong> esta institución, y que <strong>al</strong>canzó dos<br />
ediciones ese mismo año y otra edición posterior traducida<br />
<strong>al</strong> ruso; El Imperio Inca (Brehm, 1885), una importante<br />
recopi<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> información histórica sobre los incas<br />
d<strong>el</strong> Perú; y su última obra Los canarios, ruiseñores,<br />
frailecillos, mirlos negros, pardillos, mirlos roqueños y<br />
c<strong>al</strong>andrias (Brehm, 1890), ilustrado por su hija Ir<strong>en</strong>e a partir<br />
<strong>de</strong> los grabados <strong>de</strong> <strong>la</strong> segunda edición d<strong>el</strong> Naumann.<br />
Artículo sobre anim<strong>al</strong>es domésticos <strong>de</strong> R. Brehm
2º SEMESTRE 2005 ARGUTORIO nº 15 /51<br />
Portada d<strong>el</strong> libro <strong>de</strong> R. Brehm <strong>de</strong> 1890<br />
Des<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista ornitológico, Rein<strong>al</strong>do Brehm<br />
co<strong>la</strong>boró con su padre y hermano <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
varias aves ibéricas, <strong>en</strong>tre <strong>el</strong><strong>la</strong>s, Ath<strong>en</strong>e V id<strong>al</strong>ii, Strix<br />
Kirchhoffi, G<strong>al</strong>erita T hek<strong>la</strong>e, Hypo<strong>la</strong>is Arigonis,<br />
Perdix rubra interced<strong>en</strong>s, o Larus Gra<strong>el</strong>lsii (Reig, 2001).<br />
Pero será <strong>en</strong> 1860 cuando <strong>de</strong>scubra varias especies nuevas <strong>de</strong><br />
águi<strong>la</strong>s. Entre <strong>el</strong><strong>la</strong>s, <strong>el</strong> Águi<strong>la</strong> Imperi<strong>al</strong> Ibérica, a <strong>la</strong> que<br />
d<strong>en</strong>ominó <strong>el</strong> Águi<strong>la</strong> d<strong>el</strong> príncipe Ad<strong>al</strong>berto (Aqui<strong>la</strong><br />
Ad<strong>al</strong>berti). La <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong> esta especie se <strong>la</strong> cedió a su<br />
padre, qui<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>scribió <strong>en</strong> su trabajo Etwas über die Adler<br />
(C.L. Brehm,1861).<br />
En <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te cuadro po<strong>de</strong>mos ver <strong>la</strong>s especies o posibles<br />
especies nuevas que <strong>el</strong> <strong>Dr</strong>. Rein<strong>al</strong>do Brehm mant<strong>en</strong>ía<br />
haber <strong>de</strong>scubierto <strong>en</strong> <strong>la</strong> P<strong>en</strong>ínsu<strong>la</strong> Ibérica y, concretam<strong>en</strong>te,<br />
<strong>en</strong> los <strong>al</strong>re<strong>de</strong>dores <strong>de</strong> Madrid. Se interesa también<br />
por <strong>la</strong> variante oscura <strong>de</strong> Aqui<strong>la</strong> Bon<strong>el</strong>li y por <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Cigüeña Negra.<br />
Cuadro 2. Especies <strong>de</strong> aves m<strong>en</strong>cionadas por <strong>el</strong> <strong>Dr</strong>. Rein<strong>al</strong>do<br />
Brehm como nuevas <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 1860 y que colecta para su padre<br />
Aqui<strong>la</strong> Ad<strong>al</strong>berti (Águi<strong>la</strong> Imperi<strong>al</strong> Ibérica, Aqui<strong>la</strong><br />
ad<strong>al</strong>berti)<br />
Aqui<strong>la</strong> occid<strong>en</strong>t<strong>al</strong>is (Águi<strong>la</strong> Re<strong>al</strong>, Aqui<strong>la</strong> chrysaetos)<br />
Aqui<strong>la</strong> pygmea (Aguilil<strong>la</strong> C<strong>al</strong>zada, Hieraaetus<br />
p<strong>en</strong>natus)<br />
Gyps occid<strong>en</strong>t<strong>al</strong>is (Buitre Leonado, Gyps fulvus)<br />
homeyeri que N. Severtzow publicará <strong>en</strong> 1888 sobre ejemp<strong>la</strong>res<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s Is<strong>la</strong>s B<strong>al</strong>eares y <strong>de</strong> Arg<strong>el</strong>ia. El <strong>de</strong>sconocimi<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong> este importante artículo <strong>de</strong> R. Brehm ha sido <strong>el</strong><br />
responsable <strong>de</strong> que aqu<strong>el</strong><strong>la</strong> d<strong>en</strong>ominación sea <strong>en</strong> <strong>la</strong> actu<strong>al</strong>idad<br />
un nom<strong>en</strong> oblitum. Witherby, <strong>en</strong> su famosa publicación<br />
d<strong>el</strong> año 1928, <strong>de</strong>sconocía este trabajo <strong>de</strong> Rein<strong>al</strong>do<br />
Brehm y por <strong>el</strong>lo recom<strong>en</strong>dó <strong>la</strong> empleada por Severtzow<br />
como anterior a <strong>la</strong> publicada por Olphe-G<strong>al</strong>liard (1884-<br />
1892). Afortunadam<strong>en</strong>te se conserva <strong>el</strong> ejemp<strong>la</strong>r tipo <strong>de</strong><br />
Aqui<strong>la</strong> occid<strong>en</strong>t<strong>al</strong>is <strong>de</strong> 1856, así como los <strong>de</strong> 1861 y 1867,<br />
todos <strong>el</strong>los cazados y recolectados por los Brehm.<br />
Aprovechamos este lugar para com<strong>en</strong>tar que <strong>en</strong> <strong>el</strong> libro<br />
Whose Bird. M<strong>en</strong> and wom<strong>en</strong> commemorated in the<br />
common names of birds <strong>de</strong> Bo Beol<strong>en</strong>s an d Micha<strong>el</strong><br />
Watkins (London, Christopher H<strong>el</strong>m, 2003) se <strong>de</strong>slizan<br />
<strong>al</strong>gunos errores r<strong>el</strong>ativos a <strong>la</strong> familia Brehm que convi<strong>en</strong>e<br />
com<strong>en</strong>tar y corregir para próximas ediciones. Aquí sólo<br />
m<strong>en</strong>cionaremos <strong>el</strong> que ti<strong>en</strong>e que ver con <strong>la</strong> <strong>en</strong>trada<br />
“Ad<strong>al</strong>bert”. Bajo <strong>el</strong> epígrafe ADALBERT (página 19), los<br />
autores atribuy<strong>en</strong> <strong>al</strong> masón Alfred Brehm (1829-1884) <strong>el</strong><br />
<strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> Águi<strong>la</strong> Imperi<strong>al</strong> Ibérica (Aqui<strong>la</strong><br />
ad<strong>al</strong>berti) y afirman que esta especie se <strong>la</strong> <strong>de</strong>dicó Alfredo<br />
<strong>al</strong> príncipe Heinrich Wilh<strong>el</strong>m Ad<strong>al</strong>bert <strong>de</strong> Prusia (1811-<br />
1873). Alfredo Brehm fue efectivam<strong>en</strong>te masón pero no<br />
<strong>el</strong> <strong>de</strong>scubridor <strong>de</strong> esta excepcion<strong>al</strong> ave. Su verda<strong>de</strong>ro <strong>de</strong>scubridor<br />
fue su hermano Reinhold Brehm <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 1860, y<br />
<strong>la</strong> <strong>de</strong>dicó <strong>al</strong> Príncipe Ad<strong>al</strong>berto <strong>de</strong> Baviera (1828-1875),<br />
con <strong>el</strong> que le unía una estrecha amistad <strong>en</strong> <strong>la</strong> capit<strong>al</strong> <strong>de</strong><br />
España. La primera <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong> Aqui<strong>la</strong> ad<strong>al</strong>berti se hizo<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> publicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> s comun icacion es <strong>al</strong> XIII<br />
Versammlung <strong>de</strong>r Deutsch<strong>en</strong> Ornitholog<strong>en</strong>-Ges<strong>el</strong>lschaft<br />
(17-20 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 1860), que se editaron <strong>en</strong> 1861,<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> mano <strong>de</strong> Christian Ludwig Brehm, pero con <strong>al</strong>gunos<br />
com<strong>en</strong>tarios <strong>en</strong> <strong>el</strong> texto d<strong>el</strong> propio Rein<strong>al</strong>do (Brehm, 1861).<br />
En esa época, Reinhold Brehm ost<strong>en</strong>taba <strong>el</strong> título <strong>de</strong> oculista<br />
<strong>de</strong> sus majesta<strong>de</strong>s re<strong>al</strong>es los príncipes <strong>de</strong> Baviera,<br />
Ad<strong>al</strong>berto y Am<strong>al</strong>ia F<strong>el</strong>isa Pi<strong>la</strong>r <strong>de</strong> Borbón (1834-1905),<br />
con <strong>la</strong> que contrajo matrimonio <strong>en</strong> Madrid <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 1856<br />
(Reig-Ferrer, 2000). Para <strong>al</strong>gunos datos <strong>de</strong> interés acerca<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> vida <strong>de</strong> este príncipe, acúdase a Ad<strong>al</strong>bert Prinz von<br />
Bayern (1967), B<strong>al</strong>lester (1996) o Reig-Ferrer (2000,<br />
2005).<br />
No po<strong>de</strong>mos tratar aquí <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas con amplitud por<br />
lo que remitimos <strong>al</strong> lector interesado a otros trabajos (Reig-<br />
Ferrer, 2000; Reig-Ferrer, 2005). Señ<strong>al</strong>emos, con todo, que<br />
Aqui<strong>la</strong> occid<strong>en</strong>t<strong>al</strong>is <strong>de</strong> Rein<strong>al</strong>do Brehm (R. Brehm, 1861)<br />
antece<strong>de</strong> 27 años a <strong>la</strong> d<strong>en</strong>ominación <strong>de</strong> Aqui<strong>la</strong> chrysaëtos Aqui<strong>la</strong> ad<strong>al</strong>berti (Verner, 1909)
52/ARGUTORIO nº 15 2º SEMESTRE 2005<br />
Retrato <strong>de</strong> Ad<strong>al</strong>berto <strong>de</strong> Baviera<br />
A pesar <strong>de</strong> <strong>la</strong> excesiva brevedad con <strong>la</strong> que hemos abordado<br />
<strong>la</strong> faceta ornitológica <strong>de</strong> Rein<strong>al</strong>do Brehm permítaseme<br />
m<strong>en</strong>cionar un curioso c<strong>al</strong>ificativo que se le hizo <strong>al</strong> <strong>Dr</strong>.<br />
Rein<strong>al</strong>do Brehm <strong>en</strong> <strong>el</strong> transcurso d<strong>el</strong> Segundo Congreso<br />
Internacion<strong>al</strong> <strong>de</strong> Ornitología c<strong>el</strong>ebrado <strong>en</strong> Budapest <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
mes <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1891. En este <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro, <strong>el</strong> <strong>Dr</strong>. Paul<br />
Leverkühn (1867-1905) tomó <strong>la</strong> p<strong>al</strong>abra para proponer<br />
<strong>de</strong>dicar un monum<strong>en</strong>to a <strong>la</strong> memoria <strong>de</strong> los Brehm y, <strong>en</strong>tre<br />
otras cosas, <strong>de</strong>cir: “Señor Presid<strong>en</strong>te, estimados señores:<br />
Espero que me <strong>de</strong>diqu<strong>en</strong> su at<strong>en</strong>ción y me concedan<br />
<strong>la</strong> p<strong>al</strong>abra porque hablo <strong>en</strong> nombre <strong>de</strong> uno <strong>de</strong> los<br />
ornitólogos vivos más viejos. Léon Olphe-G<strong>al</strong>liard, que<br />
vive <strong>en</strong> <strong>la</strong> distante H<strong>en</strong>daya, <strong>en</strong> los Pirineos, es un contemporáneo<br />
d<strong>el</strong> gran Naumann, un cofundador <strong>de</strong> nuestra literatura<br />
ornitológica más antigua, un escritor que<br />
aparece periodicam<strong>en</strong>te y que con gran piedad conmemora a<br />
aque- llos hombres que junto con él inauguraron <strong>la</strong><br />
época <strong>de</strong> <strong>la</strong> ornitología clásica. De todos aqu<strong>el</strong>los<br />
ci<strong>en</strong>tíficos que ya murieron aprecia sobretodo con sus<br />
p<strong>al</strong>abras y <strong>en</strong> sus obras a aqu<strong>el</strong> hombre cuya sistemática y<br />
rígida distinción <strong>de</strong> <strong>la</strong> especies fue reconocida mucho<br />
<strong>de</strong>spués <strong>de</strong> su muerte, a Christian Ludwig Brehm, <strong>al</strong><br />
que <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los ornitólogos le su<strong>el</strong><strong>en</strong> l<strong>la</strong>mar<br />
simplem<strong>en</strong>te “Brehm padre”. A través <strong>de</strong> mí, Léon Olphe<br />
G<strong>al</strong>liard pi<strong>de</strong> <strong>al</strong> Congreso <strong>de</strong>dicar <strong>al</strong> padre Brehm una<br />
lápida conmemorativa, un monum<strong>en</strong>to que expresaría <strong>el</strong><br />
reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los ci<strong>en</strong>tíficos hacia <strong>la</strong> casa Brehm, su<br />
g<strong>en</strong>i<strong>al</strong> hijo Alfred Eduard [sic, pero Edmund] y <strong>el</strong><br />
famoso ornitólogo Rein<strong>al</strong>do Brehm que murió ap<strong>en</strong>as hace un<br />
mes <strong>en</strong> Barc<strong>el</strong>ona [...]” (Zweiter Internation<strong>al</strong>er<br />
Ornithologischer Congress Budapest, 1891, 1892;<br />
Haemmerlein, 1995).<br />
Pue<strong>de</strong> sorpr<strong>en</strong><strong>de</strong>r, <strong>de</strong> <strong>en</strong>trada, que <strong>en</strong> <strong>el</strong> texto preced<strong>en</strong>- te<br />
se recuer<strong>de</strong> a Rein<strong>al</strong>do Brehm como famoso ornitólogo y<br />
que se comunique a los miembros <strong>de</strong> este importante<br />
congreso mundi<strong>al</strong> <strong>de</strong> ornitología <strong>el</strong> f<strong>al</strong>lecimi<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> <strong>Dr</strong>.<br />
Rein<strong>al</strong>do Brehm, qui<strong>en</strong>, a pesar <strong>de</strong> ser m<strong>en</strong>cionado como<br />
famoso ornitólogo, no tuvo ninguna nota necrológica <strong>en</strong><br />
ninguna revista o periódico hasta ci<strong>en</strong> años <strong>de</strong>spués<br />
(Grottke, 1991; Haemmerlein, 1991). Esta cuestión he<br />
podido reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te ac<strong>la</strong>rar<strong>la</strong> <strong>al</strong> po<strong>de</strong>r consultar <strong>la</strong> correspond<strong>en</strong>cia<br />
ornitológica <strong>de</strong> Léon Olphe-G<strong>al</strong>liard, que<br />
se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>de</strong>positada <strong>en</strong> <strong>el</strong> Museo <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>t<strong>al</strong> <strong>de</strong> Gap,<br />
gracias a <strong>la</strong> amabilidad d<strong>el</strong> director y person<strong>al</strong> d<strong>el</strong> citado<br />
museo. En efecto, durante <strong>el</strong> año 1889, Olphe-G<strong>al</strong>liard<br />
<strong>de</strong>ci<strong>de</strong> publicar <strong>la</strong>s cartas que Chr. L. Brehm le había escrito<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> 10 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 1856 hasta <strong>el</strong> 4 <strong>de</strong> mayo<br />
<strong>de</strong> 1864 (Olphe-G<strong>al</strong>liard, 1892). Alfredo Brehm ya había<br />
f<strong>al</strong>lecido <strong>en</strong> 1884, por lo que <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> volver a contactar<br />
episto<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te con su viejo conocido Rein<strong>al</strong>do Brehm para<br />
com<strong>en</strong>tarle su propósito, contar con su aprobación y ac<strong>la</strong>rar<br />
<strong>al</strong>gunas pequeñas dudas. Des<strong>de</strong> H<strong>en</strong>daya, <strong>el</strong> día 1 <strong>de</strong><br />
<strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1890, Olphe G<strong>al</strong>liard le escribe a Rein<strong>al</strong>do:<br />
“Monsieur, <strong>de</strong>puis que je sui ici, il y a <strong>en</strong>viron dix ans, j’ai<br />
toujours formé le project <strong>de</strong> vous écrire, espérant que<br />
j’obti<strong>en</strong>drais votre adresse exacte à Madrid [...]<br />
J’espere Monsieur, que vous ne m’avez pas oublié. De<br />
mon côté j’ai toujours conserve le meilleur souv<strong>en</strong>ir <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> Famille Brehm, et c<strong>el</strong>ui <strong>de</strong> Monsieur votre pére ne<br />
s’effacera pas <strong>de</strong> ma memoire, car j’ai toujours pour<br />
lui <strong>la</strong> plus haute estime. Je suis bi<strong>en</strong> aise d’appr<strong>en</strong>dre que<br />
vous <strong>al</strong>liez fon<strong>de</strong>r un Musée a Barc<strong>el</strong>one [...]. Establecido<br />
este primer contacto episto<strong>la</strong>r, Olphe-G<strong>al</strong>liard ya le<br />
com<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> otra carta con fecha <strong>de</strong> 17 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1889<br />
[sic, pero1890] su propósito <strong>de</strong> erigir un monum<strong>en</strong>to a <strong>la</strong><br />
figura <strong>de</strong> su padre: [...] J’aurais eté d’avis ég<strong>al</strong>em<strong>en</strong>t <strong>de</strong><br />
faire élever un monum<strong>en</strong>t à <strong>la</strong> mémoire <strong>de</strong> Chr. L. Brehm<br />
à R<strong>en</strong>th<strong>en</strong>dorf [...], informándole <strong>de</strong> que está buscando<br />
voluntarios para organizar esta suscripción (Cartas<br />
origin<strong>al</strong>es <strong>en</strong> Museo <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>t<strong>al</strong> <strong>de</strong> Gap). De aquí<br />
pues que, conoci<strong>en</strong>do <strong>el</strong> f<strong>al</strong>lecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Rein<strong>al</strong>do dos<br />
meses <strong>de</strong>spués, Olphe-G<strong>al</strong>liard comunicara esta triste<br />
noticia a sus colegas ornitólogos y <strong>de</strong>cidiera recordar con<br />
ese monum<strong>en</strong>to a los tres Brehm.<br />
III<br />
LA RELACIÓN DEL DR. RENALDO <strong>BREHM</strong><br />
CON LA PROVINCIA DE LEÓN<br />
Notábamos anteriorm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> escasez <strong>de</strong> datos biográficos<br />
que todavía manejamos <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación a <strong>la</strong> figura <strong>de</strong> nuestro<br />
autor. En esta línea, conocemos a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> correspond<strong>en</strong>cia<br />
person<strong>al</strong> d<strong>el</strong> empr<strong>en</strong><strong>de</strong>dor Rein<strong>al</strong>do Brehm que<br />
pudo ser propietario, o accionista princip<strong>al</strong>, <strong>de</strong> una mina<br />
para <strong>la</strong> extracción <strong>de</strong> oro <strong>en</strong> <strong>la</strong> cu<strong>en</strong>ca d<strong>el</strong> río Sil. La primera<br />
constancia <strong>de</strong> esta información <strong>la</strong> <strong>en</strong>contramos <strong>en</strong><br />
una carta dirigida a su madre Bertha <strong>de</strong>s<strong>de</strong> Madrid con<br />
fecha <strong>de</strong> 4 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 1874. Entre otras cosas le dice: A<br />
principios <strong>de</strong> junio nos mudaremos seguram<strong>en</strong>te a El Escori<strong>al</strong>.<br />
El día 20 iré a los montes <strong>de</strong> León a cazar osos y<br />
para examinar <strong>de</strong>t<strong>en</strong>idam<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s minas <strong>de</strong> oro (Carta origin<strong>al</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> Brehm-Ged<strong>en</strong>kstätte, R<strong>en</strong>th<strong>en</strong>dorf).
2º SEMESTRE 2005 ARGUTORIO nº 15 /53<br />
No sabemos a ci<strong>en</strong>cia cierta si Brehm cazó osos <strong>en</strong> León<br />
pero lo que sí parece seguro es que a resultas <strong>de</strong> ese viaje se<br />
<strong>de</strong>cidió por invertir <strong>en</strong> este negocio. Quizás, puesto que<br />
todavía no lo hemos podido investigar, <strong>la</strong> empresa <strong>de</strong><br />
Rein<strong>al</strong>do podría t<strong>en</strong>er que ver con <strong>al</strong>guna <strong>de</strong> <strong>la</strong>s explotaciones<br />
que <strong>en</strong> <strong>la</strong> segunda mitad d<strong>el</strong> siglo XIX existían <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong>s márg<strong>en</strong>es d<strong>el</strong> Sil como po<strong>de</strong>mos leer <strong>en</strong> <strong>al</strong>guna memoria<br />
publicada.<br />
Portada Memoria sobre explotación <strong>de</strong> minas <strong>de</strong> oro<br />
En carta a su cuñada Matil<strong>de</strong>, <strong>la</strong> esposa <strong>de</strong> Alfredo<br />
Brehm, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> El Escori<strong>al</strong> con fecha 9 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong><br />
1874, le dice: Si llego a hacer negocio con mis minas <strong>de</strong><br />
oro pudiéndome asegurar una pequeña r<strong>en</strong>ta, me mudo a<br />
Alemania <strong>en</strong> mayo, me quedo <strong>al</strong>lí hasta octubre y paso los<br />
inviernos <strong>en</strong> Sevil<strong>la</strong> o Córdoba. Así <strong>de</strong> escueto no parece<br />
compr<strong>en</strong><strong>de</strong>rse correctam<strong>en</strong>te esta frase. La carta (origin<strong>al</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> Brehm-Ged<strong>en</strong>kstätte <strong>de</strong> R<strong>en</strong>th<strong>en</strong>dorf) merece <strong>la</strong> p<strong>en</strong>a, por<br />
lo que <strong>la</strong> traducimos a continuación:<br />
“¡Querida hermana!<br />
Hace ya tiempo que p<strong>en</strong>saba escribirte; hoy te voy a<br />
mandar <strong>la</strong> carta. Me <strong>al</strong>egra saber que, según me contabas<br />
<strong>en</strong> tu última carta, os va todo bi<strong>en</strong>; sobre todo me <strong>al</strong>egra<br />
saber que Alfredo ya se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra mejor. Espero que ahora<br />
esté tot<strong>al</strong>m<strong>en</strong>te recuperado y que tú ya no estés preocupada.<br />
¡Ya ves, <strong>la</strong>s mujeres t<strong>en</strong>éis que apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r a reconocer<br />
<strong>el</strong> v<strong>al</strong>or que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> los hombres para vosotras!<br />
Mi mujer también se queja cuando me <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro m<strong>al</strong>,<br />
como <strong>en</strong> <strong>la</strong>s primeras semanas aquí <strong>en</strong> El Escori<strong>al</strong>, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
que se volvieron una costumbre los vómitos y los dolores<br />
<strong>de</strong> estómago diarios. Por suerte ahora me <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro mejor;<br />
lo único que no puedo hacer es comer <strong>de</strong>masiado y,<br />
<strong>en</strong> g<strong>en</strong>er<strong>al</strong>, <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s comidas no <strong>la</strong>s <strong>de</strong>bo tocar.<br />
¡Qué rabia que no pueda comer los maravillosos higos y<br />
<strong>la</strong> uva que este verano tan sólo he podido contemp<strong>la</strong>r sin<br />
po<strong>de</strong>r probarlos! El clima <strong>de</strong> Madrid y <strong>de</strong> sus <strong>al</strong>re<strong>de</strong>dores<br />
me si<strong>en</strong>ta m<strong>al</strong>. Pero ¿a dón<strong>de</strong> prodríamos ir? ¿Acaso es<br />
un p<strong>la</strong>cer subirse a un tr<strong>en</strong> con <strong>la</strong> mujer y los niños y t<strong>en</strong>er<br />
que esperar a que <strong>el</strong> tr<strong>en</strong> <strong>de</strong>scarrile y luego ser as<strong>al</strong>tados,<br />
o a que los cómplices <strong>de</strong> Don Carlos, <strong>el</strong> jefe <strong>de</strong> los bandidos,<br />
lo reciban a uno con disparos? Bajo estas condiciones<br />
es mejor quedarse <strong>en</strong> casa o no s<strong>al</strong>ir d<strong>el</strong> radio <strong>de</strong><br />
Madrid. No t<strong>en</strong>éis ni i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que<br />
vivimos; nos <strong>en</strong>contramos <strong>en</strong> un estado contínuo <strong>de</strong> guerra<br />
y no nos <strong>al</strong>ejamos ni a una hora <strong>de</strong> aquí para cazar sin<br />
t<strong>en</strong>er nuestra carabina dispuesta a abrir fuego <strong>en</strong> cu<strong>al</strong>quier<br />
mom<strong>en</strong>to. A una media hora <strong>de</strong> aquí se divisaron<br />
hace poco 30 carlistas. Querida Matil<strong>de</strong>, don<strong>de</strong> mejor se<br />
vive es <strong>en</strong> Alemania, pero por supuesto si se es tot<strong>al</strong>m<strong>en</strong>te<br />
libre: tu marido libre <strong>de</strong> consejos <strong>de</strong> administración, y yo<br />
<strong>de</strong> <strong>en</strong>fermos. Si llego a hacer negocio con mis minas <strong>de</strong><br />
oro pudiéndome asegurar una pequeña r<strong>en</strong>ta, me mudo a<br />
Alemania <strong>en</strong> mayo, me quedo <strong>al</strong>lí hasta octubre y paso los<br />
inviernos <strong>en</strong> Sevil<strong>la</strong> o Córdoba.<br />
En este pob<strong>la</strong>cho l<strong>la</strong>mado El Escori<strong>al</strong> <strong>la</strong> vida es más<br />
cara que <strong>en</strong> Madrid; incluso los <strong>al</strong>im<strong>en</strong>tos son más caros y<br />
<strong>de</strong> peor c<strong>al</strong>idad. En <strong>el</strong> pueblo <strong>de</strong>b<strong>en</strong> vivir unos 2000<br />
extraños; no nos r<strong>el</strong>acionamos con nadie porque estamos<br />
aquí para <strong>de</strong>scansar. Durante <strong>la</strong> semana vi<strong>en</strong><strong>en</strong> amigos<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s legaciones, los <strong>en</strong>cargados <strong>de</strong> negocios <strong>al</strong>emán y<br />
austríaco, <strong>el</strong> legado b<strong>el</strong>ga, <strong>el</strong> secretario ruso. Durante <strong>el</strong><br />
día nos vamos a cazar buitres y por <strong>la</strong> tar<strong>de</strong> vi<strong>en</strong><strong>en</strong> a casa<br />
a tomar <strong>el</strong> té.<br />
A partir <strong>de</strong> ahora iré una o dos veces por semana a<br />
Madrid y <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> 25 y <strong>el</strong> 30 nos volveremos <strong>de</strong>finitivam<strong>en</strong>te<br />
a <strong>la</strong> resid<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> invierno. La época <strong>de</strong> octubre<br />
hasta mediados <strong>de</strong> diciembre es <strong>la</strong> única bonita <strong>en</strong> Madrid.<br />
A mis hijos les ha s<strong>en</strong>tado muy bi<strong>en</strong> El Escori<strong>al</strong>. La<br />
pequeña María se bebe todos los días sus tres biberones<br />
<strong>de</strong> leche y está creci<strong>en</strong>do mucho. María está bi<strong>en</strong> y <strong>la</strong> vieja<br />
ama, que <strong>en</strong> estos días cumplirá 70 o 72 años, todavía<br />
está con fuerzas.<br />
Mil s<strong>al</strong>udos a tí, a Alfredo y a los niños, <strong>de</strong> María, <strong>de</strong><br />
mí, <strong>de</strong> los niños y d<strong>el</strong> ama.<br />
Tu querido hermano,<br />
Rein<strong>al</strong>do Brehm”<br />
La r<strong>el</strong>ación <strong>de</strong> Rein<strong>al</strong>do Brehm con sus minas <strong>de</strong> oro<br />
leonesas parece que duró <strong>al</strong>gún tiempo más porque, a raíz<br />
d<strong>el</strong> f<strong>al</strong>lecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> su hermano Alfredo Brehm, <strong>en</strong> <strong>el</strong> mes<br />
<strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1884, <strong>al</strong>gunos problemas leg<strong>al</strong>es r<strong>el</strong>acionados<br />
con ciertos asuntos <strong>de</strong> <strong>la</strong> her<strong>en</strong>cia paterna, como <strong>la</strong><br />
célebre colección ornitológica <strong>de</strong> su padre que no <strong>en</strong>contraba<br />
comprador <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1864 y que pert<strong>en</strong>ecía a ambos<br />
hermanos, hace que <strong>la</strong>s minas <strong>de</strong> oro leonesas s<strong>al</strong>gan <strong>de</strong><br />
nuevo a <strong>la</strong> luz docum<strong>en</strong>t<strong>al</strong>. Buchda pudo investigar este<br />
asunto y docum<strong>en</strong>ta cómo, <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong>s arriesgadas operaciones<br />
financieras <strong>de</strong> Rein<strong>al</strong>do <strong>en</strong> Alemania, <strong>en</strong> <strong>el</strong> mes <strong>de</strong><br />
junio <strong>de</strong> 1886 <strong>la</strong> empresa Böhme & Sohn había embargado<br />
<strong>la</strong> parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> colección <strong>de</strong> aves que pert<strong>en</strong>ecía a Rein<strong>al</strong>do<br />
así como los <strong>de</strong>rechos d<strong>el</strong> consorcio para examinar sus minas<br />
<strong>de</strong> oro <strong>al</strong>uvi<strong>al</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> río Sil (España) con se<strong>de</strong> <strong>en</strong> Siegan<br />
(Buchda, 1976). ¿Algún leonés recoge <strong>el</strong> testigo?
54/ARGUTORIO nº 15 2º SEMESTRE 2005<br />
IV<br />
REFERENCIAS BIBLIOGRÁFICAS<br />
4.1. Obra publicada d<strong>el</strong> <strong>Dr</strong>. Rein<strong>al</strong>do Brehm:<br />
Brehm, R. (1855). Einiges über das Pflege<strong>el</strong>ternwes<strong>en</strong> <strong>de</strong>r<br />
Vög<strong>el</strong>. Allgemeine <strong>de</strong>utsche Naturhistorische Zeitung,<br />
<strong>Dr</strong>esd<strong>en</strong>, Neue Folge 1: 404-407.<br />
Brehm, R. (1857). Besteigung <strong>de</strong>r Sierra Nevada in Spani<strong>en</strong><br />
durch die Gebrü<strong>de</strong>r Brehm, im November 1856. Petermann’s<br />
Geographische Mittheilung<strong>en</strong>, Gotha, 3, Heft 9/10: 420-423.<br />
Brehm, R. (1858a). Die Vega von Murcia und ihr<br />
Seid<strong>en</strong>bau. Petermann’s Geographische Mittheilung<strong>en</strong>,<br />
Gotha, 4, Heft 8: 317-319.<br />
Brehm, Reinhold B. (1858b). Ornithologische<br />
Beobachtung<strong>en</strong> aus <strong>de</strong>r Provinz Murcia. Naumannia, 8,<br />
Bei<strong>la</strong>ge Nr.7: 230-238.<br />
Brehm, L., Brehm, A., und Brehm, R. (1858/59). Die<br />
Geieradler und ihr Leb<strong>en</strong>. Ein Beitrag zur g<strong>en</strong>auer<strong>en</strong> K<strong>en</strong>ntniss<br />
<strong>de</strong>r ed<strong>el</strong>st<strong>en</strong> Räuber <strong>de</strong>s Hochgebirges. Mittheilung<strong>en</strong> aus <strong>de</strong>r<br />
Werkstätte <strong>de</strong>r Natur, Frankfurt/Main, 1: 32-41, 61-66.<br />
Brehm, R. (1859). <strong>Dr</strong>. R. Brehm’s Reise in <strong>de</strong>r Provinz<br />
Murcia, 1858. Petermann’s Geographische Mittheilung<strong>en</strong>,<br />
Gotha, 5, Heft 5: 200-202.<br />
Brehm, R. (1859). Anbau und Kultur <strong>de</strong>r Datt<strong>el</strong>p<strong>al</strong>me in<br />
<strong>de</strong>r Provinz Murcia in Spani<strong>en</strong>. Kosmos, Zeitschrift für<br />
angewandte Naturwiss<strong>en</strong>schaft<strong>en</strong>, Leipzig, 3: 6-7.<br />
Brehm, R. (1859). <strong>Dr</strong>. R. Brehm’s Bereisung <strong>de</strong>r Sierra<br />
Guadarrama im Jahre 1858. Petermann’s Geographische<br />
Mittheilung<strong>en</strong>, Gotha, 5, Heft 12: 514-517.<br />
B. [Brehm, R.] (1860). Ein Tag in Sevil<strong>la</strong>. Leipziger<br />
Illustrirter Zeitung, 34: 119.<br />
Brehm, R.B. [1861]. Ein Ausflug in die baskisch<strong>en</strong><br />
provinz<strong>en</strong> und ein kurzer Auf<strong>en</strong>th<strong>al</strong>t in <strong>de</strong>r Sierra <strong>de</strong><br />
Guadarrama..., nebst einer kurz<strong>en</strong> Beschreibung <strong>de</strong>r klein<strong>en</strong><br />
Adler [von C.L. Brehm]. En: Herausgegeb<strong>en</strong> vom Vorstan<strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>r Ges<strong>el</strong>lschaft. Bericht über die XIII. Versammlung <strong>de</strong>r<br />
Deutsch<strong>en</strong> Ornithologisch<strong>en</strong>-Ges<strong>el</strong>lschaft zu Stuttgart vom<br />
17.-20. September 1860. Stuttgart: C. Hoffmann: 95-104.<br />
Brehm, R. (1863). Der Tarant<strong>el</strong>tanz. Die Gart<strong>en</strong><strong>la</strong>ube,<br />
Leipzig, 11: 95.<br />
Brehm, R. (1863/64). Ein Ausflug nach <strong>de</strong>m Escori<strong>al</strong>.<br />
Westermann’s Jahrbuch <strong>de</strong>r Illustrirt<strong>en</strong> Deutsch<strong>en</strong><br />
Monatshefte. Ein Famili<strong>en</strong>buch für das gesammte geistige<br />
Leb<strong>en</strong> <strong>de</strong>r Geg<strong>en</strong>wart, Braunschweig, 15: 62-69.<br />
Brehm, R. (1864). Der Montserrat und die Teuf<strong>el</strong>sbrücke in<br />
Cat<strong>al</strong>oni<strong>en</strong>. Westermann’s Jahrbuch <strong>de</strong>r Illustrirt<strong>en</strong><br />
Deutsch<strong>en</strong> Monatshefte. Ein Famili<strong>en</strong>buch für das gesammte<br />
geistige Leb<strong>en</strong> <strong>de</strong>r Geg<strong>en</strong>wart, Braunschweig, 16: 180-185.<br />
Brehm [Reinhold] und Zimmermann, Th. F. (1865a). Bil<strong>de</strong>r<br />
und Skizz<strong>en</strong> aus <strong>de</strong>m Zoologisch<strong>en</strong> Gart<strong>en</strong> zu Hamburg.<br />
Hamburg, Ver<strong>la</strong>g von M.H.W. Lührs<strong>en</strong>. VI, 283 págs., 9<br />
láminas grabadas y 17 figuras <strong>en</strong> texto, y prólogo <strong>de</strong> A. E.<br />
Brehm <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1864 [pp. V-VI]. Exist<strong>en</strong> dos<br />
ediciones <strong>al</strong>emanas (ver sigui<strong>en</strong>te) y otra edición <strong>de</strong> este<br />
libro <strong>en</strong> ruso (Moscú, 1866).<br />
Brehm, R. [Reinhold] L. [sic, pero B. (Bernhard)] (1865b).<br />
Bil<strong>de</strong>r und Skizz<strong>en</strong> aus <strong>de</strong>r Thierw<strong>el</strong>t im zoologisch<strong>en</strong> Gart<strong>en</strong><br />
zu Hamburg. Liegnitz, Ver<strong>la</strong>g von H. Krumbhaar. VI, 283<br />
págs., 9 láminas grabadas y 17 figuras <strong>en</strong> texto, y prólogo <strong>de</strong><br />
A. E. Brehm <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 1865 [págs. III-IV].<br />
Brehm, R. (1866). Ruiz <strong>de</strong> <strong>la</strong> Is<strong>la</strong>. Ein Beitrag zur<br />
Geschichte <strong>de</strong>r Syphilis [Literaturreferat über ein von<br />
Medizinern nicht beachtetes Werk, Sevil<strong>la</strong> 1542]. Leopoldina.<br />
Amtliches Organ <strong>de</strong>r Kaiserlich<strong>en</strong> Leopoldino-Carolinisch<strong>en</strong><br />
Deutsch<strong>en</strong> Aka<strong>de</strong>mie <strong>de</strong>r Naturforscher, <strong>Dr</strong>esd<strong>en</strong>, 5, Nr. 12/<br />
13: 121-129 und Nr. 14/15: 153-161, Nachschrift von <strong>Dr</strong>.<br />
Merbach S. 161-164.<br />
Brehm, Reinhold B. (1872). Protokoll <strong>de</strong>r<br />
ausserord<strong>en</strong>tlich<strong>en</strong> Sitzung <strong>de</strong>r Deutsch<strong>en</strong> Ornithologie-<br />
Ges<strong>el</strong>lschaft: Raubvög<strong>el</strong> in Spani<strong>en</strong>. Journ<strong>al</strong> für Ornithologie,<br />
1872: 394-396.<br />
Brehm, R. B. (1885). Das Inka-Reich. Beiträge zur Staatsund<br />
Sitt<strong>en</strong>geschichte <strong>de</strong>s Kaiserthums Tahuantinsuyu. Nach<br />
d<strong>en</strong> ältest<strong>en</strong> spanisch<strong>en</strong> Qu<strong>el</strong>l<strong>en</strong> bearbeitet. J<strong>en</strong>a, Fr. Mauke’s<br />
Ver<strong>la</strong>g (A. Sch<strong>en</strong>k). 8º, XXXI, 842 págs. con 1 mapa <strong>en</strong><br />
cromolitografía y grabado. [Se dice que existe una segunda<br />
edición d<strong>el</strong> año 1890 pero yo no <strong>la</strong> he visto].<br />
Brehm, R. B. (1889). Für d<strong>en</strong> Haush<strong>al</strong>t <strong>de</strong>r Bewohner <strong>de</strong>s<br />
Inka-Reiches wichtige Säugethire und Vög<strong>el</strong>. Globus.<br />
Ilustrirte Zeitschrift für Län<strong>de</strong>r- und Völkerkun<strong>de</strong>. Vol. 55:<br />
75-78.<br />
Brehm, R.B. (1890). Los canarios, ruiseñores, frailecillos,<br />
mirlos negros, pardillos, mirlos roqueños y c<strong>al</strong>andrias. Su<br />
cría, procreación, cuidado y <strong>en</strong>señanza. Con breves noticias<br />
sobre <strong>la</strong> manera <strong>de</strong> curar sus <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s. Barc<strong>el</strong>ona.<br />
Impr<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> H<strong>en</strong>rich y Cía. <strong>en</strong> comandita. Sucesores <strong>de</strong> N.<br />
Ramírez y Cía. Pasaje <strong>de</strong> Escudillers, 4. 1890. 8º mayor.<br />
103 págs. 6 láminas a color por Ir<strong>en</strong>e Brehm.<br />
4. 2. Otras refer<strong>en</strong>cias bibliográficas:<br />
ADALBERT PRINZ VON BAYERN (1967a). Einführung. En: Leo<br />
Freiherr von Ow (Herausg.). Mit <strong>de</strong>m jüngst<strong>en</strong> Sohn König<br />
Ludwigs I. <strong>al</strong>s Reisebegleiter nach Spani<strong>en</strong> 1848/49.<br />
Tagebuchblätter von Max Freiherr von Ow Adjutant seiner<br />
Königlich<strong>en</strong> Hoheit <strong>de</strong>s Prinz<strong>en</strong> Ad<strong>al</strong>bert von Bayern.<br />
Münch<strong>en</strong>, Richard Pf<strong>la</strong>um Ver<strong>la</strong>g: 7-12.<br />
ADALBERT PRINZ VON BAYERN (1967b). Nachwort. En: Leo<br />
Freiherr von Ow (Herausg.). Mit <strong>de</strong>m jüngst<strong>en</strong> Sohn König<br />
Ludwigs I. <strong>al</strong>s Reisebegleiter nach Spani<strong>en</strong> 1848/49.<br />
Tagebuchblätter von Max Freiherr von Ow Adjutant seiner<br />
Königlich<strong>en</strong> Hoheit <strong>de</strong>s Prinz<strong>en</strong> Ad<strong>al</strong>bert von Bayern.<br />
Münch<strong>en</strong>, Richard Pf<strong>la</strong>um Ver<strong>la</strong>g: 279-286.
2º SEMESTRE 2005 ARGUTORIO nº 15 /55<br />
BALLESTER i ROCAMORA, M. (1996). <strong>Recordando</strong> a María<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Paz, <strong>la</strong> Infanta Pacifista, <strong>en</strong> <strong>el</strong> 50 aniversario <strong>de</strong> su<br />
muerte. Madrid 1862 – Múnich 1946. A<strong>la</strong>cant: Técnica Gráfica<br />
Industri<strong>al</strong>.<br />
B REHM, C.L. (1855). Die Wartung, Pf lege und<br />
Fortpf<strong>la</strong>nzung <strong>de</strong>r Canari<strong>en</strong>vög<strong>el</strong>, Sprosser, Nachtig<strong>al</strong>l<strong>en</strong>,<br />
Rothgimp<strong>el</strong>, Schwarzams<strong>el</strong>n, Bluthänflinge, Steindross<strong>el</strong>n und<br />
C<strong>al</strong>an<strong>de</strong>rammerlerch<strong>en</strong>. Nebst einer Anleitung, sie zu fang<strong>en</strong><br />
und ihre Krankheit<strong>en</strong> zu erk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> und zu heil<strong>en</strong>. Weimar,<br />
Voigt.<br />
<strong>BREHM</strong>, C.L. (1861). Etwas über die Adler. Bericht über<br />
die XIII. Versammlung <strong>de</strong>r Deutsch<strong>en</strong> Ornitholog<strong>en</strong>-<br />
Ges<strong>el</strong>lschaft zu Stuttgart vom 17. bis 20. September 1860,<br />
Stuttgart, VII. Bei<strong>la</strong>ge: 55-62.<br />
<strong>BREHM</strong>, C.L. (1863). Die Kanari<strong>en</strong>vög<strong>el</strong>, Sprosser,<br />
Nachtig<strong>al</strong>l<strong>en</strong>, Rothgimp<strong>el</strong>, Schwarzams<strong>el</strong>n, Bluthänflinge,<br />
Steindross<strong>el</strong>n und C<strong>al</strong>an<strong>de</strong>rammerlerch<strong>en</strong>, sowie ihre<br />
Wartung, Pflege und Fortpf<strong>la</strong>nzung Nebst einer Anleitung, sie zu<br />
fang<strong>en</strong> und ihre Krankheit<strong>en</strong> zu erk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> und zu heil<strong>en</strong>. 2.<br />
verb. und verm. Aufl. Weimar, Voigt.<br />
BUCHDA, G. (1958). Die Stammtaf<strong>el</strong> <strong>de</strong>r<br />
Naturforscherfamilie Brehm (Brehm-Studi<strong>en</strong> II). Forschung<strong>en</strong><br />
zur Thüringisch<strong>en</strong> Lan<strong>de</strong>sgeschichte. Weimar, Hermann<br />
Böh<strong>la</strong>us Nachfolger, 412-437.<br />
BUCHDA, G. (1965). Beziehung<strong>en</strong> <strong>de</strong>r Naturforscherfamilie<br />
Brehm zur Universität J<strong>en</strong>a (Brehm-Studi<strong>en</strong> VII). En M.<br />
Gersch (Ed.). Kleine Festgabe aus An<strong>la</strong>ss <strong>de</strong>r hun<strong>de</strong>rtjährig<strong>en</strong><br />
Wie<strong>de</strong>rkehr <strong>de</strong>r Gründung <strong>de</strong>s Zoologisch<strong>en</strong> Institutes <strong>de</strong>r<br />
Friedrich-Schiller-Universität J<strong>en</strong>a im Jahre 1865 durch<br />
Ernst Haeck<strong>el</strong>. J<strong>en</strong>aer Red<strong>en</strong> und Schrift<strong>en</strong>. Friedrich-Schiller-<br />
Universität: 81-129.<br />
B UCHDA , G. (1976). Testam<strong>en</strong>t und Nach<strong>la</strong>ss <strong>de</strong>s<br />
Naturforschers Alfred Edmund Brehm (Brehm-Studi<strong>en</strong> IX).<br />
En: Rechtsgeschichte <strong>al</strong>s Kultur<strong>de</strong>schichte. Festschrift für<br />
Ad<strong>al</strong>bert Erler zum 70. Geburtstag. Sci<strong>en</strong>tia Ver<strong>la</strong>g A<strong>al</strong><strong>en</strong>:<br />
591-610.<br />
GROTTKER, U. (1991). Am heutig<strong>en</strong> Tag ged<strong>en</strong>k<strong>en</strong> wir eines<br />
unbekannt<strong>en</strong> Brehm. Das Tierleb<strong>en</strong> bestimmte auch sein<br />
Dasein. Sächsische Zeitung, 46 (Nr. 67), Mittwoch, 20. Marz<br />
1991: 15.<br />
HAEMMERLEIN, H.-D. (1991). Ein Thüringer Pfarrerssohn<br />
kommt wie<strong>de</strong>r zu Ehr<strong>en</strong>: Reinhold Brehm (1830-1891). Ihn<br />
hi<strong>el</strong>t es nicht in seinem Heimat<strong>la</strong>nd. G<strong>la</strong>ube und Heimat, Nr.<br />
17- 28. April: 7.<br />
HAEMMERLEIN, H.-D. (1995). Die Initiator<strong>en</strong> <strong>de</strong>s Brehm-<br />
Schleg<strong>el</strong>-D<strong>en</strong>km<strong>al</strong>s. Mauritiana (Alt<strong>en</strong>burg) 15: 123-153.<br />
HAEMMERLEIN, H.-D. (1997). Thüringer Brehm Lesebuch.<br />
J<strong>en</strong>a: G<strong>la</strong>ux Ver<strong>la</strong>g Christine Jäger KG. (Der ausgewan<strong>de</strong>rte<br />
Sohn. Reinhold Brehm, págs.137-176).<br />
OLPHE-GALLIARD, L. (1884-1892). Contributions à <strong>la</strong> faune<br />
ornithologique <strong>de</strong> l’Europe occid<strong>en</strong>t<strong>al</strong>e. Recueil compr<strong>en</strong>ant<br />
les espèces d’oiseaux qui se reproduis<strong>en</strong>t dans cette région<br />
ou qui s’y montr<strong>en</strong>t régulièrem<strong>en</strong>t <strong>de</strong> passage augm<strong>en</strong>té <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> <strong>de</strong>scription <strong>de</strong>s princip<strong>al</strong>es espèces exotiques les plus<br />
voisines <strong>de</strong>s indigènes ou susceptibles d’être confunduesavec<br />
<strong>el</strong>les ainsi que l’énumération <strong>de</strong>s races domestiques. Bayonne<br />
[Lyon, Paris...]: Imprimerie-Librairie Lasserre [...]. 4 vols. (40<br />
fasc.).<br />
OLPHE-GALLIARD, L. (1892). C.L. Brehms ornithologische<br />
Briefe. Ornithologisches Jahrbuch (H<strong>al</strong>lein) 3: 127-162.<br />
REIG-FERRER, A. (2000). El Águi<strong>la</strong> d<strong>el</strong> Príncipe Ad<strong>al</strong>berto:<br />
Un águi<strong>la</strong> españo<strong>la</strong> <strong>de</strong>dicada <strong>al</strong> Príncipe Ad<strong>al</strong>berto <strong>de</strong><br />
Baviera por <strong>el</strong> <strong>Dr</strong>. Reinhold Brehm (Aqui<strong>la</strong> Ad<strong>al</strong>berti, Brehm,<br />
1861). Trabajo sin publicar remitido a S. A. R. <strong>el</strong> Príncipe<br />
Alejandro <strong>de</strong> Baviera.<br />
REIG-FERRER, A. (2001). La contribución <strong>de</strong> los Brehm a <strong>la</strong><br />
ornitología ibérica. Primera parte: El viaje ci<strong>en</strong>tífico <strong>de</strong> Alfredo<br />
y Rein<strong>al</strong>do Brehm a España <strong>de</strong> 1856-1857. El Ser<strong>en</strong>et. Butlletí<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Societat V<strong>al</strong><strong>en</strong>ciana d’Ornitologia (S.V.O.), 5: 6-24.<br />
REIG-FERRER, A. (2004). Los viajes ornitológicos <strong>de</strong> Alfred<br />
Brehm a España. Quercus, 219: 22-26.<br />
REIG-FERRER, A. (2005). Rein<strong>al</strong>do Brehm (1830-1891):<br />
Vida y obra <strong>de</strong> un natur<strong>al</strong>ista hispano-<strong>al</strong>emán olvidado. Trabajo<br />
sin publicar.<br />
SCHNEIDER, B & BAUERNFEIND, E. (1999). Kronprinz Rudolf<br />
von Österreich: Sein Briefwechs<strong>el</strong> mir <strong>Dr</strong>. G. A. Girtanner.<br />
Die Sammlung Kronprinz Rudolf am NMW. Wi<strong>en</strong>, Ver<strong>la</strong>g<br />
Naturhistorisches Museum Wi<strong>en</strong>.<br />
TEWES, H. (1991). Bibliographie <strong>de</strong>r Publikation<strong>en</strong> von<br />
Reinhold Brehm. Mauritiana (Alt<strong>en</strong>burg), 13: 197-205.<br />
TEWES, H. (1995). Der Anteil von Reinhold Brehm am<br />
Zustan<strong>de</strong>komm<strong>en</strong> <strong>de</strong>s “Tierleb<strong>en</strong>”. Mauritiana (Alt<strong>en</strong>burg),<br />
15: 197-205.<br />
VERNER, W. (1909). My life among the wild birds in Spain.<br />
London: John B<strong>al</strong>e, Sons & Dani<strong>el</strong>sson, Ltd.<br />
WEGHAUPT, I. (1996). Die Spani<strong>en</strong>reise <strong>de</strong>s Kronprinz<strong>en</strong><br />
Erzherzog Rudolf. Wi<strong>en</strong>, Diplomarbeit zur Er<strong>la</strong>ngung <strong>de</strong>s<br />
Magistergra<strong>de</strong>s <strong>de</strong>r Philosophie an <strong>de</strong>r<br />
Geisteswiss<strong>en</strong>schaftlich<strong>en</strong> Fakultät <strong>de</strong>r Universität Wi<strong>en</strong>.<br />
Zweiter Internation<strong>al</strong>er Ornithologischer Congress<br />
Budapest, 1891 (1892): Haupbericht. Im Auftrage <strong>de</strong>s<br />
Königlich Ungarisch<strong>en</strong> Ministeriums für Cultus und<br />
Unterricht für das Aus<strong>la</strong>nd herausgegeb<strong>en</strong>. Budapest.<br />
* Prof. <strong>Dr</strong>. Abilio Reig-Ferrer.<br />
Universidad <strong>de</strong> Alicante