20.11.2012 Views

Recordando al Dr. REINALDO BREHM en el 175 - Biblioteca de la ...

Recordando al Dr. REINALDO BREHM en el 175 - Biblioteca de la ...

Recordando al Dr. REINALDO BREHM en el 175 - Biblioteca de la ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

48/ARGUTORIO nº 15 2º SEMESTRE 2005<br />

<strong>Recordando</strong> <strong>al</strong> <strong>Dr</strong>. <strong>REINALDO</strong> <strong>BREHM</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>175</strong> aniversario <strong>de</strong> su nacimi<strong>en</strong>to<br />

Abilio Reig-Ferrer<br />

Dedico este artículo a Hans-Dietrich Haemmerlein, investigador y miembro d<strong>el</strong> Círculo <strong>de</strong> Amigos <strong>de</strong> los Brehm, <strong>en</strong> su 70 aniversario<br />

Se cumpl<strong>en</strong> ahora <strong>175</strong> años d<strong>el</strong> nacimi<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> <strong>Dr</strong>. Rein<strong>al</strong>do Brehm (R<strong>en</strong>th<strong>en</strong>dorf, 1830 – Barc<strong>el</strong>ona, 1891). De <strong>en</strong>tre<br />

sus muchos méritos, <strong>al</strong>gunos <strong>de</strong> los cu<strong>al</strong>es int<strong>en</strong>taremos apuntar brevem<strong>en</strong>te, sobres<strong>al</strong>e <strong>el</strong> haber sido <strong>el</strong> <strong>de</strong>scubridor para<br />

<strong>la</strong> ci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> nuestra emblemática Águi<strong>la</strong> Imperi<strong>al</strong> Ibérica (Aqui<strong>la</strong> ad<strong>al</strong>berti) o, como él prefirió que se d<strong>en</strong>ominara,<br />

Águi<strong>la</strong> d<strong>el</strong> príncipe Ad<strong>al</strong>berto. Médico durante muchos años <strong>de</strong> <strong>la</strong> Legación <strong>al</strong>emana <strong>de</strong> Madrid, <strong>el</strong> <strong>Dr</strong>. Brehm se especi<strong>al</strong>izó<br />

<strong>en</strong> hidroterapia. Como natur<strong>al</strong>ista, <strong>el</strong> <strong>Dr</strong>. Brehm fue <strong>el</strong> primero que pudo examinar y <strong>de</strong>scribir <strong>de</strong>t<strong>al</strong><strong>la</strong>dam<strong>en</strong>te un<br />

nido <strong>de</strong> Quebrantahuesos (Gypaetus barbatus) y <strong>en</strong> <strong>de</strong>scubrir no sólo Aqui<strong>la</strong> ad<strong>al</strong>berti sino también <strong>la</strong> subespecie ibérica<br />

<strong>de</strong> Águi<strong>la</strong> Re<strong>al</strong> (Aqui<strong>la</strong> occid<strong>en</strong>t<strong>al</strong>is) que los Brehm consi<strong>de</strong>raron una especie difer<strong>en</strong>te. Ayudó a su célebre hermano<br />

Alfredo Brehm (1823-1884) <strong>en</strong> <strong>al</strong>gunos pasajes <strong>de</strong> su obra inmort<strong>al</strong> La vida <strong>de</strong> los anim<strong>al</strong>es o <strong>en</strong> sus Aves <strong>en</strong> cautividad<br />

que t<strong>en</strong>ían que ver con <strong>la</strong> fauna españo<strong>la</strong> y fue un c<strong>el</strong>oso colector ibérico <strong>de</strong> aves para <strong>al</strong>gunas colecciones ornitológicas<br />

europeas y, <strong>en</strong> especi<strong>al</strong>, para <strong>la</strong> <strong>de</strong> su padre Christian Ludwig Brehm (1787-1864). Publicó varios trabajos ornitológicos,<br />

etnográficos, <strong>de</strong> viajes, costumbristas, médicos e históricos. Fue miembro <strong>de</strong> varias socieda<strong>de</strong>s ci<strong>en</strong>tíficas, <strong>en</strong>tre <strong>el</strong><strong>la</strong>s <strong>la</strong><br />

Sociedad Españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> Historia Natur<strong>al</strong> (1875-1883). Muy pocos investigadores <strong>al</strong>emanes se han ocupado <strong>de</strong> nuestro<br />

personaje; a <strong>de</strong>stacar, <strong>en</strong> primer lugar, los exc<strong>el</strong><strong>en</strong>tes trabajos <strong>de</strong> Buchda (Buchda, 1958, 1965, 1976); otro gran estudioso<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> obra <strong>de</strong> Rein<strong>al</strong>do fue <strong>el</strong> m<strong>al</strong>ogrado Hans Tewes (Tewes, 1991, 1995); y, por último, Hans-Dietrich Haemmerlein<br />

(Haemmerlein (1991, 1996), <strong>el</strong> experto conocedor <strong>de</strong> <strong>la</strong> familia Brehm, y a qui<strong>en</strong> <strong>en</strong> testimonio <strong>de</strong> reconocimi<strong>en</strong>to,<br />

admiración y gratitud <strong>de</strong>seo <strong>de</strong>dicar este trabajo. Se <strong>de</strong>sconoce todavía bastante <strong>de</strong> <strong>la</strong> biografía <strong>de</strong> nuestro personaje por<br />

lo que nosotros, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> hace <strong>al</strong>gunos años, estamos preparando una amplia biografía <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida y obra <strong>de</strong> este gran<br />

natur<strong>al</strong>ista hispano-<strong>al</strong>emán casi olvidado (Reig-Ferrer, 2005).<br />

BOSQUEJO BIOGRÁFICO<br />

DE <strong>REINALDO</strong> <strong>BREHM</strong><br />

I<br />

Nuestro hom<strong>en</strong>ajeado nació <strong>el</strong> 9 <strong>de</strong> noviembre<br />

<strong>de</strong> 1830 <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>al</strong><strong>de</strong>a <strong>al</strong>emana <strong>de</strong><br />

R<strong>en</strong> th <strong>en</strong> dor f (Duca do <strong>de</strong> Sajonia -<br />

Alt<strong>en</strong>burgo). Era <strong>el</strong> segundo hijo d<strong>el</strong> matrimonio<br />

<strong>en</strong> segundas nupcias d<strong>el</strong> pastor<br />

evang<strong>el</strong>ista, y un o <strong>de</strong> los padres <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

ornitología europea, Christian Ludwig<br />

Brehm con su segunda mujer Berta (1808-<br />

1877), Reiz <strong>de</strong> soltera, y hermano d<strong>el</strong> no<br />

m<strong>en</strong>os célebre Alfred Edmund Brehm<br />

(1829-1884). A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> Alfredo, los hermanos<br />

<strong>de</strong> Rein<strong>al</strong>do fueron Oskar (1823-<br />

1850), farmacéutico y aficionado a <strong>la</strong><br />

<strong>en</strong>tomología, que se ahogó <strong>en</strong> <strong>el</strong> río Nilo<br />

durante <strong>el</strong> viaje a África acompañando a<br />

Retrato <strong>de</strong> Rein<strong>al</strong>do Brehm<br />

d<strong>el</strong> año 1852<br />

su hermano Alfredo; Thek<strong>la</strong> (1833-1857), <strong>la</strong> única y<br />

queridísima hermana que f<strong>al</strong>leció durante <strong>el</strong> viaje a España<br />

<strong>de</strong> sus hermanos Alfredo y Rein<strong>al</strong>do, y a cuya memoria,<br />

su padre y hermanos <strong>de</strong>dicarían una nueva especie<br />

ornitológica <strong>de</strong>scubierta <strong>en</strong> España, <strong>la</strong> Cogujada Montesina<br />

(G<strong>al</strong>erita Thek<strong>la</strong>e); y otros tres hermanos varones, todos<br />

<strong>el</strong>los con discapacidad psíquica, Rudolph (1816-1878), hijo <strong>de</strong><br />

C. L. Brehm y <strong>de</strong> Am<strong>al</strong>ia, su primera mujer, Edgar<br />

(1835-1900), y Arthur (1839-1876). Otro hermano <strong>de</strong><br />

Rein<strong>al</strong>do, <strong>el</strong> pequeño Alexan<strong>de</strong>r (1845-1846), f<strong>al</strong>lecería a<br />

los pocos meses <strong>de</strong> nacer.<br />

La primera formación <strong>de</strong> Rein<strong>al</strong>do tuvo<br />

lugar <strong>en</strong> su casa paterna <strong>de</strong> <strong>la</strong> mano <strong>de</strong> su<br />

padre. Des<strong>de</strong> muy temprana edad también<br />

se interesó por <strong>la</strong> ornitología. En este s<strong>en</strong>tido,<br />

su padre <strong>al</strong>u<strong>de</strong> varias veces <strong>en</strong> sus escritos<br />

a <strong>la</strong> compet<strong>en</strong>cia ornitológica <strong>de</strong> su<br />

hijo Rein<strong>al</strong>do (Brehm, 1847) o a <strong>la</strong> t<strong>en</strong><strong>en</strong>cia<br />

por parte <strong>de</strong> su hijo <strong>de</strong> una graciosa urraca<br />

amaestrada (Brehm, 1855). He t<strong>en</strong>ido <strong>la</strong><br />

fortuna <strong>de</strong> po<strong>de</strong>r contar <strong>en</strong> mi biblioteca con<br />

uno <strong>de</strong> los libros ornitológicos que formaban<br />

parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> biblioteca ornitológica <strong>de</strong><br />

los Brehm. Se trata d<strong>el</strong> ejemp<strong>la</strong>r <strong>de</strong> trabajo<br />

<strong>de</strong> un o <strong>de</strong> los au tor es (J. Wolf) d<strong>el</strong><br />

Tasch<strong>en</strong>buch <strong>de</strong>r <strong>de</strong>utsch<strong>en</strong> Vög<strong>el</strong>kun<strong>de</strong><br />

(Meyer & Wolf, 1810) y que a<strong>de</strong>más <strong>de</strong><br />

numerosas ad<strong>en</strong>das d<strong>el</strong> propio Wolf ti<strong>en</strong>e<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> portada <strong>la</strong> firma autógrafa <strong>de</strong> Rein<strong>al</strong>do<br />

Brehm (ver figura).<br />

Re<strong>al</strong>izó sus estudios secundarios (1846-1851) <strong>en</strong> Gera,<br />

Alt<strong>en</strong>burg y Lepzig, continuando más tar<strong>de</strong> los universitarios<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> carrera <strong>de</strong> medicina <strong>en</strong> <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> J<strong>en</strong>a y<br />

doctorándose <strong>en</strong> esta misma universidad <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 1855.<br />

Poco tiempo <strong>de</strong>spués, <strong>en</strong> <strong>la</strong> primavera <strong>de</strong> 1856, empr<strong>en</strong><strong>de</strong>,<br />

junto con su hermano Alfredo Edmundo Brehm (1829-<br />

1884), <strong>el</strong> <strong>en</strong>tomólogo y también médico Teodoro Apetz<br />

(1834-1898), y un par <strong>de</strong> amigos más, un viaje a España<br />

que duró <strong>de</strong>s<strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1856 hasta <strong>el</strong> mes <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong><br />

1857 (Reig-Ferrer, 2001; Reig-Ferrer, 2004). Hechizado


2º SEMESTRE 2005 ARGUTORIO nº 15 /49<br />

Portada d<strong>el</strong> libro <strong>de</strong> Meyer-Wolf<br />

con <strong>la</strong> firma autógrafa <strong>de</strong> Rein<strong>al</strong>do Brehm<br />

por <strong>la</strong>s “b<strong>el</strong>lezas natur<strong>al</strong>es d<strong>el</strong> sur”, Rein<strong>al</strong>do se <strong>en</strong>amora <strong>de</strong><br />

España y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s españo<strong>la</strong>s, <strong>de</strong>cidi<strong>en</strong>do quedarse a vivir y<br />

trabajar como médico, primero <strong>en</strong> Murcia, poco <strong>de</strong>spués <strong>en</strong><br />

V<strong>al</strong><strong>en</strong>cia y, ya <strong>de</strong>finitivam<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> Madrid. Tras pasar unos<br />

pocos meses <strong>en</strong> Lisboa como director d<strong>el</strong> gabinete <strong>de</strong> objetos<br />

natur<strong>al</strong>es d<strong>el</strong> rey Pedro V <strong>de</strong> Portug<strong>al</strong> (1837-1861) y como<br />

médico <strong>de</strong> su regimi<strong>en</strong>to, Rein<strong>al</strong>do <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> v<strong>en</strong>ir<br />

<strong>de</strong>finitivam<strong>en</strong>te a España para casarse con una jov<strong>en</strong>císima<br />

españo<strong>la</strong> a <strong>la</strong> que conoció unos meses antes <strong>en</strong> El Escori<strong>al</strong>. En<br />

<strong>la</strong> Iglesia <strong>de</strong> San Marcos <strong>de</strong> <strong>la</strong> capit<strong>al</strong> españo<strong>la</strong>, se casó<br />

Rein<strong>al</strong>do <strong>el</strong> día 2 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 1861 con <strong>la</strong> and<strong>al</strong>uza<br />

María <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Angustias Saureu Martínez <strong>de</strong> Mor<strong>en</strong>tín<br />

(1844-1911), <strong>al</strong> año sigui<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> <strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Aqui<strong>la</strong><br />

ad<strong>al</strong>berti. Fruto <strong>de</strong> este f<strong>el</strong>iz matrimonio fueron cinco hijos:<br />

Isab<strong>el</strong> (1862- ca.1920), Alfonso (1865-1888), Ir<strong>en</strong>e<br />

(1869-1905), María (1874-1956), y por último Luisa (1882-<br />

1960).<br />

Rein<strong>al</strong>do trabajó durante muchos años como médico <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Legación <strong>al</strong>emana <strong>en</strong> Madrid, mant<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>al</strong> mismo<br />

tiempo una exitosa consulta privada <strong>en</strong> <strong>la</strong> que at<strong>en</strong>día a<br />

<strong>de</strong>stacadas familias <strong>de</strong> <strong>la</strong> política, cultura, nobleza, e incluso<br />

re<strong>al</strong>eza. Fue amigo person<strong>al</strong> d<strong>el</strong> príncipe Ad<strong>al</strong>berto <strong>de</strong><br />

Baviera (1828-1875) y <strong>de</strong> su esposa Am<strong>al</strong>ia <strong>de</strong> Borbón<br />

(1834-1905), d<strong>el</strong> Rey consorte <strong>de</strong> España Francisco <strong>de</strong> Asís<br />

(1822-1902) con <strong>el</strong> que acudía a cazar <strong>al</strong> Monte d<strong>el</strong> Pardo, y<br />

posteriorm<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> Rey Alfonso XII (1857-1885). Su<br />

resid<strong>en</strong>cia madrileña no le impidió viajar junto con su familia<br />

a su pueblo nat<strong>al</strong> <strong>de</strong> R<strong>en</strong>th<strong>en</strong>dorf con cierta frecu<strong>en</strong>cia.<br />

Aquí nacería <strong>en</strong> 1862 su hija Isab<strong>el</strong> y aquí también<br />

at<strong>en</strong>dió <strong>la</strong> s<strong>al</strong>ud <strong>de</strong> su querido padre hasta su f<strong>al</strong>lecimi<strong>en</strong>to <strong>el</strong><br />

23 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1864. En una breve y s<strong>en</strong>tida carta le<br />

notifica <strong>al</strong> ornitólogo francés Léon Olphe-G<strong>al</strong>liard <strong>el</strong> <strong>de</strong>ceso<br />

<strong>de</strong> su padre: Estimado Señor: Ll<strong>en</strong>o <strong>de</strong> tristeza le anuncio<br />

<strong>el</strong> f<strong>al</strong>lecimi<strong>en</strong>to ayer a <strong>la</strong>s 4 <strong>de</strong> <strong>la</strong> madrugada <strong>de</strong> mi<br />

querido padre. Espero que siempre se acuer<strong>de</strong> <strong>de</strong> él y que<br />

pi<strong>en</strong>se <strong>en</strong> nosotros <strong>en</strong> este mom<strong>en</strong>to tan triste. Respetuosam<strong>en</strong>te,<br />

<strong>Dr</strong>. R. Brehm (Carta origin<strong>al</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> Museo <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>t<strong>al</strong><br />

<strong>de</strong> Gap).<br />

Carta <strong>de</strong> Rein<strong>al</strong>do Brehm a Léon Olphe-G<strong>al</strong>liard<br />

La pérdida <strong>de</strong> su padre supuso para Rein<strong>al</strong>do Brehm<br />

una disminución consi<strong>de</strong>rable <strong>de</strong> su trabajo ornitológico. Si<br />

bi<strong>en</strong> continuó cazando o colectando <strong>al</strong>gunos ejemp<strong>la</strong>res <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> rica fauna ibérica (<strong>al</strong>caudones, rapaces, linces o cabra<br />

montés), su faceta natur<strong>al</strong>ista se redujo prácticam<strong>en</strong>te a <strong>la</strong><br />

cinegética, bi<strong>en</strong> organizando <strong>al</strong>guna cacería para ilustres<br />

personajes por <strong>la</strong> sierra <strong>de</strong> Gredos o <strong>de</strong> Guadarrama, o bi<strong>en</strong><br />

dirigi<strong>en</strong>do <strong>al</strong>guna expedición excepcion<strong>al</strong>, como fue <strong>el</strong><br />

viaje cinegético-ornitológico a <strong>la</strong> P<strong>en</strong>ínsu<strong>la</strong> Ibérica (y<br />

Tánger) <strong>de</strong> 1879 llevado a cabo por <strong>el</strong> archiduque Rodolfo,<br />

príncipe here<strong>de</strong>ro <strong>de</strong> Austria-Hungría (1858-1889), acompañado<br />

también por Alfredo Brehm y <strong>el</strong> hijo varón <strong>de</strong><br />

Rein <strong>al</strong> do, Alfon so (Reig-Fer r er, 2004 ; Schn ei<strong>de</strong>r y<br />

Bauernfeind, 1999; Weghaupt, 1996). El f<strong>al</strong>lecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Alfonso, único hijo varón <strong>de</strong> Rein<strong>al</strong>do y <strong>en</strong> <strong>el</strong> que había<br />

puesto sus esperanzas como natur<strong>al</strong>ista, sumió a sus padres<br />

<strong>en</strong> un profundo dolor. En carta <strong>de</strong>s<strong>de</strong> El Escori<strong>al</strong> con<br />

fecha 2 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 1888, Rein<strong>al</strong>do Brehm le informa<br />

a Jiménez <strong>de</strong> <strong>la</strong> Espada <strong>de</strong> esta <strong>de</strong>sgracia acaecida a su<br />

hijo mi<strong>en</strong>tras re<strong>al</strong>izaba sus estudios <strong>en</strong> <strong>la</strong> universidad <strong>al</strong>emana<br />

<strong>de</strong> J<strong>en</strong>a : [...] Estoy <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 4 meses <strong>en</strong>terrado <strong>en</strong> este<br />

pueblo <strong>de</strong>spues <strong>de</strong> haber sufrido <strong>la</strong> mas horrorosa <strong>de</strong>sgracia,<br />

haber perdido á mi unico hijo <strong>de</strong> 22 años, muchacho<br />

sumam<strong>en</strong>te ilustrado por [para] su edad, <strong>de</strong><br />

perforacion intestin<strong>al</strong> consecu<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> tifus. Pue<strong>de</strong> V. figurarse<br />

<strong>el</strong> estado <strong>de</strong> mi <strong>al</strong>ma (Carta origin<strong>al</strong> <strong>en</strong> <strong>Biblioteca</strong><br />

G<strong>en</strong>er<strong>al</strong> <strong>de</strong> Humanida<strong>de</strong>s. CSIC).


50/ARGUTORIO nº 15 2º SEMESTRE 2005<br />

Esqu<strong>el</strong>a recordatorio <strong>de</strong> Alfonso Brehm<br />

Rein<strong>al</strong>do <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 1889 tras<strong>la</strong>darse a vivir <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

Madrid a Barc<strong>el</strong>ona, <strong>en</strong> parte por razones <strong>de</strong> s<strong>al</strong>ud, pero sobre<br />

todo con <strong>el</strong> propósito <strong>de</strong> fundar un establecimi<strong>en</strong>to<br />

zoológico con <strong>el</strong> que inmort<strong>al</strong>izar <strong>el</strong> recuerdo <strong>de</strong> su difunto<br />

hijo. Establecida su familia <strong>en</strong> Barc<strong>el</strong>ona, Rein<strong>al</strong>do publicará<br />

su precioso libro <strong>de</strong>dicado a <strong>la</strong>s aves <strong>de</strong> jau<strong>la</strong><br />

(Brehm, 1890), una adaptación <strong>de</strong> uno <strong>de</strong> los libros <strong>de</strong> su<br />

padre (Brehm, 1855, 1863), y establecerá contactos con<br />

<strong>al</strong>gunos miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> Sociedad <strong>de</strong> Colombicultura, prácticam<strong>en</strong>te<br />

los únicos aficionados a <strong>la</strong> ornitología <strong>en</strong> Cat<strong>al</strong>uña.<br />

Desgraciadam<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> jueves 19 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 1891 a<br />

<strong>la</strong>s tres <strong>de</strong> <strong>la</strong> madrugada, festividad <strong>de</strong> S. José y con una<br />

luna <strong>en</strong> cuarto creci<strong>en</strong>te, f<strong>al</strong>lecía <strong>el</strong> <strong>Dr</strong>. Brehm a causa <strong>de</strong><br />

una apoplejía cerebr<strong>al</strong> <strong>en</strong> su casa d<strong>el</strong> Paseo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Aduana, nº<br />

4. Sus restos, así como los <strong>de</strong> su mujer e hijas, reposan <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> cem<strong>en</strong>terio barc<strong>el</strong>onés <strong>de</strong> Montjuïc. En <strong>la</strong> actu<strong>al</strong>idad,<br />

no vive ninguno <strong>de</strong> sus <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes.<br />

II<br />

LA OBRA DE <strong>REINALDO</strong> <strong>BREHM</strong><br />

Des<strong>de</strong> <strong>la</strong> primera publicación <strong>de</strong> Rein<strong>al</strong>do Brehm que<br />

llevaba por título Sobre <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aves<br />

como padres adoptivos (R. Brehm, 1855), <strong>en</strong> <strong>el</strong> que hace<br />

un repaso <strong>de</strong> distintas especies <strong>de</strong> aves que <strong>al</strong>im<strong>en</strong>tan y<br />

crian aves <strong>de</strong> otras especies parasitarias, hasta su último<br />

libro <strong>de</strong> ornitología doméstica (Brehm, 1890), una adaptación<br />

<strong>de</strong> un librito sobre <strong>la</strong>s aves <strong>de</strong> jau<strong>la</strong> <strong>de</strong> su padre (Brehm,<br />

1855, 1863), <strong>la</strong> obra <strong>de</strong> Rein<strong>al</strong>do Brehm es variada <strong>en</strong> cont<strong>en</strong><br />

idos y temas. En <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong> te tab<strong>la</strong> mostr amos<br />

cronológica y t<strong>el</strong>egráficam<strong>en</strong>te sus publicaciones a lo <strong>la</strong>rgo<br />

<strong>de</strong> esos treinta y cinco años.<br />

Cuadro 1. La obra publicada por Rein<strong>al</strong>do Brehm<br />

(ver refer<strong>en</strong>cias bibliográficas)<br />

1855: Aves como padres adoptivos<br />

1857: Subida a Sierra Nevada <strong>en</strong> noviembre <strong>de</strong> 1856<br />

1858a: Observaciones ornitológicas <strong>de</strong>s<strong>de</strong> Murcia<br />

1858b: La vega <strong>de</strong> Murcia y <strong>la</strong> seda<br />

1858/59: Quebrantahuesos cautivo <strong>en</strong> Murcia<br />

1859a: Viaje por Murcia <strong>en</strong> 1858<br />

1859b: Cultivo y cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>al</strong>mera <strong>en</strong> Murcia<br />

1859c: Viaje por <strong>la</strong> Sierra <strong>de</strong> Guadarrama <strong>en</strong> 1858<br />

1860: Un día <strong>en</strong> Sevil<strong>la</strong><br />

1861: Viaje provincias vascas y Guadarrama<br />

1863: Baile <strong>de</strong> <strong>la</strong> tarántu<strong>la</strong> (y tarantismo)<br />

1863/64: Viaje a El Escori<strong>al</strong><br />

1864: Montserrat y <strong>el</strong> Pu<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> Diablo <strong>en</strong> Cat<strong>al</strong>uña<br />

1865: Esbozos <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida anim<strong>al</strong> d<strong>el</strong> zoológico <strong>de</strong><br />

Hamburgo<br />

1866: (Edición <strong>en</strong> ruso d<strong>el</strong> libro <strong>de</strong> 1865)<br />

1866: Ruíz Díaz <strong>de</strong> Is<strong>la</strong> y <strong>la</strong> historia <strong>de</strong> <strong>la</strong> sífilis<br />

1866/69: Textos <strong>en</strong> <strong>la</strong> «Vida <strong>de</strong> los Anim<strong>al</strong>es» <strong>de</strong> A. E.<br />

Brehm<br />

1872a: Descripción aves <strong>de</strong> jau<strong>la</strong> <strong>en</strong> España <strong>en</strong> «Aves<br />

Cautivas» <strong>de</strong> A. E. Brehm<br />

1872b: Sobre <strong>la</strong>s aves rapaces españo<strong>la</strong>s<br />

1875/76 Texto sobre <strong>la</strong> cabra montés <strong>en</strong> «Steinwild» <strong>de</strong><br />

A. E. Brehm<br />

1876/79: Textos <strong>en</strong> 2ª edicición d<strong>el</strong> «Tierleb<strong>en</strong>» <strong>de</strong> A. E.<br />

Brehm<br />

1885: El Imperio Inca d<strong>el</strong> Perú<br />

1889: Mamíferos y aves domésticos <strong>en</strong> <strong>el</strong> imperio Inca<br />

1890: (Segunda edición <strong>al</strong>emana d<strong>el</strong> Imperio Inca)<br />

1890: Los canarios, ruiseñores, [etc.] su cría, cuidado,<br />

<strong>en</strong>señanza.<br />

A <strong>de</strong>stacar <strong>de</strong> estas publicaciones son sus tres libros,<br />

Estampas y esbozos <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida anim<strong>al</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> zoológico <strong>de</strong><br />

Hamburgo (Brehm, 1865), escrito a petición <strong>de</strong> su hermano<br />

Alfredo, director <strong>de</strong> esta institución, y que <strong>al</strong>canzó dos<br />

ediciones ese mismo año y otra edición posterior traducida<br />

<strong>al</strong> ruso; El Imperio Inca (Brehm, 1885), una importante<br />

recopi<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> información histórica sobre los incas<br />

d<strong>el</strong> Perú; y su última obra Los canarios, ruiseñores,<br />

frailecillos, mirlos negros, pardillos, mirlos roqueños y<br />

c<strong>al</strong>andrias (Brehm, 1890), ilustrado por su hija Ir<strong>en</strong>e a partir<br />

<strong>de</strong> los grabados <strong>de</strong> <strong>la</strong> segunda edición d<strong>el</strong> Naumann.<br />

Artículo sobre anim<strong>al</strong>es domésticos <strong>de</strong> R. Brehm


2º SEMESTRE 2005 ARGUTORIO nº 15 /51<br />

Portada d<strong>el</strong> libro <strong>de</strong> R. Brehm <strong>de</strong> 1890<br />

Des<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista ornitológico, Rein<strong>al</strong>do Brehm<br />

co<strong>la</strong>boró con su padre y hermano <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

varias aves ibéricas, <strong>en</strong>tre <strong>el</strong><strong>la</strong>s, Ath<strong>en</strong>e V id<strong>al</strong>ii, Strix<br />

Kirchhoffi, G<strong>al</strong>erita T hek<strong>la</strong>e, Hypo<strong>la</strong>is Arigonis,<br />

Perdix rubra interced<strong>en</strong>s, o Larus Gra<strong>el</strong>lsii (Reig, 2001).<br />

Pero será <strong>en</strong> 1860 cuando <strong>de</strong>scubra varias especies nuevas <strong>de</strong><br />

águi<strong>la</strong>s. Entre <strong>el</strong><strong>la</strong>s, <strong>el</strong> Águi<strong>la</strong> Imperi<strong>al</strong> Ibérica, a <strong>la</strong> que<br />

d<strong>en</strong>ominó <strong>el</strong> Águi<strong>la</strong> d<strong>el</strong> príncipe Ad<strong>al</strong>berto (Aqui<strong>la</strong><br />

Ad<strong>al</strong>berti). La <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong> esta especie se <strong>la</strong> cedió a su<br />

padre, qui<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>scribió <strong>en</strong> su trabajo Etwas über die Adler<br />

(C.L. Brehm,1861).<br />

En <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te cuadro po<strong>de</strong>mos ver <strong>la</strong>s especies o posibles<br />

especies nuevas que <strong>el</strong> <strong>Dr</strong>. Rein<strong>al</strong>do Brehm mant<strong>en</strong>ía<br />

haber <strong>de</strong>scubierto <strong>en</strong> <strong>la</strong> P<strong>en</strong>ínsu<strong>la</strong> Ibérica y, concretam<strong>en</strong>te,<br />

<strong>en</strong> los <strong>al</strong>re<strong>de</strong>dores <strong>de</strong> Madrid. Se interesa también<br />

por <strong>la</strong> variante oscura <strong>de</strong> Aqui<strong>la</strong> Bon<strong>el</strong>li y por <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Cigüeña Negra.<br />

Cuadro 2. Especies <strong>de</strong> aves m<strong>en</strong>cionadas por <strong>el</strong> <strong>Dr</strong>. Rein<strong>al</strong>do<br />

Brehm como nuevas <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 1860 y que colecta para su padre<br />

Aqui<strong>la</strong> Ad<strong>al</strong>berti (Águi<strong>la</strong> Imperi<strong>al</strong> Ibérica, Aqui<strong>la</strong><br />

ad<strong>al</strong>berti)<br />

Aqui<strong>la</strong> occid<strong>en</strong>t<strong>al</strong>is (Águi<strong>la</strong> Re<strong>al</strong>, Aqui<strong>la</strong> chrysaetos)<br />

Aqui<strong>la</strong> pygmea (Aguilil<strong>la</strong> C<strong>al</strong>zada, Hieraaetus<br />

p<strong>en</strong>natus)<br />

Gyps occid<strong>en</strong>t<strong>al</strong>is (Buitre Leonado, Gyps fulvus)<br />

homeyeri que N. Severtzow publicará <strong>en</strong> 1888 sobre ejemp<strong>la</strong>res<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s Is<strong>la</strong>s B<strong>al</strong>eares y <strong>de</strong> Arg<strong>el</strong>ia. El <strong>de</strong>sconocimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> este importante artículo <strong>de</strong> R. Brehm ha sido <strong>el</strong><br />

responsable <strong>de</strong> que aqu<strong>el</strong><strong>la</strong> d<strong>en</strong>ominación sea <strong>en</strong> <strong>la</strong> actu<strong>al</strong>idad<br />

un nom<strong>en</strong> oblitum. Witherby, <strong>en</strong> su famosa publicación<br />

d<strong>el</strong> año 1928, <strong>de</strong>sconocía este trabajo <strong>de</strong> Rein<strong>al</strong>do<br />

Brehm y por <strong>el</strong>lo recom<strong>en</strong>dó <strong>la</strong> empleada por Severtzow<br />

como anterior a <strong>la</strong> publicada por Olphe-G<strong>al</strong>liard (1884-<br />

1892). Afortunadam<strong>en</strong>te se conserva <strong>el</strong> ejemp<strong>la</strong>r tipo <strong>de</strong><br />

Aqui<strong>la</strong> occid<strong>en</strong>t<strong>al</strong>is <strong>de</strong> 1856, así como los <strong>de</strong> 1861 y 1867,<br />

todos <strong>el</strong>los cazados y recolectados por los Brehm.<br />

Aprovechamos este lugar para com<strong>en</strong>tar que <strong>en</strong> <strong>el</strong> libro<br />

Whose Bird. M<strong>en</strong> and wom<strong>en</strong> commemorated in the<br />

common names of birds <strong>de</strong> Bo Beol<strong>en</strong>s an d Micha<strong>el</strong><br />

Watkins (London, Christopher H<strong>el</strong>m, 2003) se <strong>de</strong>slizan<br />

<strong>al</strong>gunos errores r<strong>el</strong>ativos a <strong>la</strong> familia Brehm que convi<strong>en</strong>e<br />

com<strong>en</strong>tar y corregir para próximas ediciones. Aquí sólo<br />

m<strong>en</strong>cionaremos <strong>el</strong> que ti<strong>en</strong>e que ver con <strong>la</strong> <strong>en</strong>trada<br />

“Ad<strong>al</strong>bert”. Bajo <strong>el</strong> epígrafe ADALBERT (página 19), los<br />

autores atribuy<strong>en</strong> <strong>al</strong> masón Alfred Brehm (1829-1884) <strong>el</strong><br />

<strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> Águi<strong>la</strong> Imperi<strong>al</strong> Ibérica (Aqui<strong>la</strong><br />

ad<strong>al</strong>berti) y afirman que esta especie se <strong>la</strong> <strong>de</strong>dicó Alfredo<br />

<strong>al</strong> príncipe Heinrich Wilh<strong>el</strong>m Ad<strong>al</strong>bert <strong>de</strong> Prusia (1811-<br />

1873). Alfredo Brehm fue efectivam<strong>en</strong>te masón pero no<br />

<strong>el</strong> <strong>de</strong>scubridor <strong>de</strong> esta excepcion<strong>al</strong> ave. Su verda<strong>de</strong>ro <strong>de</strong>scubridor<br />

fue su hermano Reinhold Brehm <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 1860, y<br />

<strong>la</strong> <strong>de</strong>dicó <strong>al</strong> Príncipe Ad<strong>al</strong>berto <strong>de</strong> Baviera (1828-1875),<br />

con <strong>el</strong> que le unía una estrecha amistad <strong>en</strong> <strong>la</strong> capit<strong>al</strong> <strong>de</strong><br />

España. La primera <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong> Aqui<strong>la</strong> ad<strong>al</strong>berti se hizo<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> publicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> s comun icacion es <strong>al</strong> XIII<br />

Versammlung <strong>de</strong>r Deutsch<strong>en</strong> Ornitholog<strong>en</strong>-Ges<strong>el</strong>lschaft<br />

(17-20 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 1860), que se editaron <strong>en</strong> 1861,<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> mano <strong>de</strong> Christian Ludwig Brehm, pero con <strong>al</strong>gunos<br />

com<strong>en</strong>tarios <strong>en</strong> <strong>el</strong> texto d<strong>el</strong> propio Rein<strong>al</strong>do (Brehm, 1861).<br />

En esa época, Reinhold Brehm ost<strong>en</strong>taba <strong>el</strong> título <strong>de</strong> oculista<br />

<strong>de</strong> sus majesta<strong>de</strong>s re<strong>al</strong>es los príncipes <strong>de</strong> Baviera,<br />

Ad<strong>al</strong>berto y Am<strong>al</strong>ia F<strong>el</strong>isa Pi<strong>la</strong>r <strong>de</strong> Borbón (1834-1905),<br />

con <strong>la</strong> que contrajo matrimonio <strong>en</strong> Madrid <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 1856<br />

(Reig-Ferrer, 2000). Para <strong>al</strong>gunos datos <strong>de</strong> interés acerca<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> vida <strong>de</strong> este príncipe, acúdase a Ad<strong>al</strong>bert Prinz von<br />

Bayern (1967), B<strong>al</strong>lester (1996) o Reig-Ferrer (2000,<br />

2005).<br />

No po<strong>de</strong>mos tratar aquí <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas con amplitud por<br />

lo que remitimos <strong>al</strong> lector interesado a otros trabajos (Reig-<br />

Ferrer, 2000; Reig-Ferrer, 2005). Señ<strong>al</strong>emos, con todo, que<br />

Aqui<strong>la</strong> occid<strong>en</strong>t<strong>al</strong>is <strong>de</strong> Rein<strong>al</strong>do Brehm (R. Brehm, 1861)<br />

antece<strong>de</strong> 27 años a <strong>la</strong> d<strong>en</strong>ominación <strong>de</strong> Aqui<strong>la</strong> chrysaëtos Aqui<strong>la</strong> ad<strong>al</strong>berti (Verner, 1909)


52/ARGUTORIO nº 15 2º SEMESTRE 2005<br />

Retrato <strong>de</strong> Ad<strong>al</strong>berto <strong>de</strong> Baviera<br />

A pesar <strong>de</strong> <strong>la</strong> excesiva brevedad con <strong>la</strong> que hemos abordado<br />

<strong>la</strong> faceta ornitológica <strong>de</strong> Rein<strong>al</strong>do Brehm permítaseme<br />

m<strong>en</strong>cionar un curioso c<strong>al</strong>ificativo que se le hizo <strong>al</strong> <strong>Dr</strong>.<br />

Rein<strong>al</strong>do Brehm <strong>en</strong> <strong>el</strong> transcurso d<strong>el</strong> Segundo Congreso<br />

Internacion<strong>al</strong> <strong>de</strong> Ornitología c<strong>el</strong>ebrado <strong>en</strong> Budapest <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

mes <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1891. En este <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro, <strong>el</strong> <strong>Dr</strong>. Paul<br />

Leverkühn (1867-1905) tomó <strong>la</strong> p<strong>al</strong>abra para proponer<br />

<strong>de</strong>dicar un monum<strong>en</strong>to a <strong>la</strong> memoria <strong>de</strong> los Brehm y, <strong>en</strong>tre<br />

otras cosas, <strong>de</strong>cir: “Señor Presid<strong>en</strong>te, estimados señores:<br />

Espero que me <strong>de</strong>diqu<strong>en</strong> su at<strong>en</strong>ción y me concedan<br />

<strong>la</strong> p<strong>al</strong>abra porque hablo <strong>en</strong> nombre <strong>de</strong> uno <strong>de</strong> los<br />

ornitólogos vivos más viejos. Léon Olphe-G<strong>al</strong>liard, que<br />

vive <strong>en</strong> <strong>la</strong> distante H<strong>en</strong>daya, <strong>en</strong> los Pirineos, es un contemporáneo<br />

d<strong>el</strong> gran Naumann, un cofundador <strong>de</strong> nuestra literatura<br />

ornitológica más antigua, un escritor que<br />

aparece periodicam<strong>en</strong>te y que con gran piedad conmemora a<br />

aque- llos hombres que junto con él inauguraron <strong>la</strong><br />

época <strong>de</strong> <strong>la</strong> ornitología clásica. De todos aqu<strong>el</strong>los<br />

ci<strong>en</strong>tíficos que ya murieron aprecia sobretodo con sus<br />

p<strong>al</strong>abras y <strong>en</strong> sus obras a aqu<strong>el</strong> hombre cuya sistemática y<br />

rígida distinción <strong>de</strong> <strong>la</strong> especies fue reconocida mucho<br />

<strong>de</strong>spués <strong>de</strong> su muerte, a Christian Ludwig Brehm, <strong>al</strong><br />

que <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los ornitólogos le su<strong>el</strong><strong>en</strong> l<strong>la</strong>mar<br />

simplem<strong>en</strong>te “Brehm padre”. A través <strong>de</strong> mí, Léon Olphe<br />

G<strong>al</strong>liard pi<strong>de</strong> <strong>al</strong> Congreso <strong>de</strong>dicar <strong>al</strong> padre Brehm una<br />

lápida conmemorativa, un monum<strong>en</strong>to que expresaría <strong>el</strong><br />

reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los ci<strong>en</strong>tíficos hacia <strong>la</strong> casa Brehm, su<br />

g<strong>en</strong>i<strong>al</strong> hijo Alfred Eduard [sic, pero Edmund] y <strong>el</strong><br />

famoso ornitólogo Rein<strong>al</strong>do Brehm que murió ap<strong>en</strong>as hace un<br />

mes <strong>en</strong> Barc<strong>el</strong>ona [...]” (Zweiter Internation<strong>al</strong>er<br />

Ornithologischer Congress Budapest, 1891, 1892;<br />

Haemmerlein, 1995).<br />

Pue<strong>de</strong> sorpr<strong>en</strong><strong>de</strong>r, <strong>de</strong> <strong>en</strong>trada, que <strong>en</strong> <strong>el</strong> texto preced<strong>en</strong>- te<br />

se recuer<strong>de</strong> a Rein<strong>al</strong>do Brehm como famoso ornitólogo y<br />

que se comunique a los miembros <strong>de</strong> este importante<br />

congreso mundi<strong>al</strong> <strong>de</strong> ornitología <strong>el</strong> f<strong>al</strong>lecimi<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> <strong>Dr</strong>.<br />

Rein<strong>al</strong>do Brehm, qui<strong>en</strong>, a pesar <strong>de</strong> ser m<strong>en</strong>cionado como<br />

famoso ornitólogo, no tuvo ninguna nota necrológica <strong>en</strong><br />

ninguna revista o periódico hasta ci<strong>en</strong> años <strong>de</strong>spués<br />

(Grottke, 1991; Haemmerlein, 1991). Esta cuestión he<br />

podido reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te ac<strong>la</strong>rar<strong>la</strong> <strong>al</strong> po<strong>de</strong>r consultar <strong>la</strong> correspond<strong>en</strong>cia<br />

ornitológica <strong>de</strong> Léon Olphe-G<strong>al</strong>liard, que<br />

se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>de</strong>positada <strong>en</strong> <strong>el</strong> Museo <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>t<strong>al</strong> <strong>de</strong> Gap,<br />

gracias a <strong>la</strong> amabilidad d<strong>el</strong> director y person<strong>al</strong> d<strong>el</strong> citado<br />

museo. En efecto, durante <strong>el</strong> año 1889, Olphe-G<strong>al</strong>liard<br />

<strong>de</strong>ci<strong>de</strong> publicar <strong>la</strong>s cartas que Chr. L. Brehm le había escrito<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> 10 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 1856 hasta <strong>el</strong> 4 <strong>de</strong> mayo<br />

<strong>de</strong> 1864 (Olphe-G<strong>al</strong>liard, 1892). Alfredo Brehm ya había<br />

f<strong>al</strong>lecido <strong>en</strong> 1884, por lo que <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> volver a contactar<br />

episto<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te con su viejo conocido Rein<strong>al</strong>do Brehm para<br />

com<strong>en</strong>tarle su propósito, contar con su aprobación y ac<strong>la</strong>rar<br />

<strong>al</strong>gunas pequeñas dudas. Des<strong>de</strong> H<strong>en</strong>daya, <strong>el</strong> día 1 <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1890, Olphe G<strong>al</strong>liard le escribe a Rein<strong>al</strong>do:<br />

“Monsieur, <strong>de</strong>puis que je sui ici, il y a <strong>en</strong>viron dix ans, j’ai<br />

toujours formé le project <strong>de</strong> vous écrire, espérant que<br />

j’obti<strong>en</strong>drais votre adresse exacte à Madrid [...]<br />

J’espere Monsieur, que vous ne m’avez pas oublié. De<br />

mon côté j’ai toujours conserve le meilleur souv<strong>en</strong>ir <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Famille Brehm, et c<strong>el</strong>ui <strong>de</strong> Monsieur votre pére ne<br />

s’effacera pas <strong>de</strong> ma memoire, car j’ai toujours pour<br />

lui <strong>la</strong> plus haute estime. Je suis bi<strong>en</strong> aise d’appr<strong>en</strong>dre que<br />

vous <strong>al</strong>liez fon<strong>de</strong>r un Musée a Barc<strong>el</strong>one [...]. Establecido<br />

este primer contacto episto<strong>la</strong>r, Olphe-G<strong>al</strong>liard ya le<br />

com<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> otra carta con fecha <strong>de</strong> 17 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1889<br />

[sic, pero1890] su propósito <strong>de</strong> erigir un monum<strong>en</strong>to a <strong>la</strong><br />

figura <strong>de</strong> su padre: [...] J’aurais eté d’avis ég<strong>al</strong>em<strong>en</strong>t <strong>de</strong><br />

faire élever un monum<strong>en</strong>t à <strong>la</strong> mémoire <strong>de</strong> Chr. L. Brehm<br />

à R<strong>en</strong>th<strong>en</strong>dorf [...], informándole <strong>de</strong> que está buscando<br />

voluntarios para organizar esta suscripción (Cartas<br />

origin<strong>al</strong>es <strong>en</strong> Museo <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>t<strong>al</strong> <strong>de</strong> Gap). De aquí<br />

pues que, conoci<strong>en</strong>do <strong>el</strong> f<strong>al</strong>lecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Rein<strong>al</strong>do dos<br />

meses <strong>de</strong>spués, Olphe-G<strong>al</strong>liard comunicara esta triste<br />

noticia a sus colegas ornitólogos y <strong>de</strong>cidiera recordar con<br />

ese monum<strong>en</strong>to a los tres Brehm.<br />

III<br />

LA RELACIÓN DEL DR. RENALDO <strong>BREHM</strong><br />

CON LA PROVINCIA DE LEÓN<br />

Notábamos anteriorm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> escasez <strong>de</strong> datos biográficos<br />

que todavía manejamos <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación a <strong>la</strong> figura <strong>de</strong> nuestro<br />

autor. En esta línea, conocemos a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> correspond<strong>en</strong>cia<br />

person<strong>al</strong> d<strong>el</strong> empr<strong>en</strong><strong>de</strong>dor Rein<strong>al</strong>do Brehm que<br />

pudo ser propietario, o accionista princip<strong>al</strong>, <strong>de</strong> una mina<br />

para <strong>la</strong> extracción <strong>de</strong> oro <strong>en</strong> <strong>la</strong> cu<strong>en</strong>ca d<strong>el</strong> río Sil. La primera<br />

constancia <strong>de</strong> esta información <strong>la</strong> <strong>en</strong>contramos <strong>en</strong><br />

una carta dirigida a su madre Bertha <strong>de</strong>s<strong>de</strong> Madrid con<br />

fecha <strong>de</strong> 4 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 1874. Entre otras cosas le dice: A<br />

principios <strong>de</strong> junio nos mudaremos seguram<strong>en</strong>te a El Escori<strong>al</strong>.<br />

El día 20 iré a los montes <strong>de</strong> León a cazar osos y<br />

para examinar <strong>de</strong>t<strong>en</strong>idam<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s minas <strong>de</strong> oro (Carta origin<strong>al</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> Brehm-Ged<strong>en</strong>kstätte, R<strong>en</strong>th<strong>en</strong>dorf).


2º SEMESTRE 2005 ARGUTORIO nº 15 /53<br />

No sabemos a ci<strong>en</strong>cia cierta si Brehm cazó osos <strong>en</strong> León<br />

pero lo que sí parece seguro es que a resultas <strong>de</strong> ese viaje se<br />

<strong>de</strong>cidió por invertir <strong>en</strong> este negocio. Quizás, puesto que<br />

todavía no lo hemos podido investigar, <strong>la</strong> empresa <strong>de</strong><br />

Rein<strong>al</strong>do podría t<strong>en</strong>er que ver con <strong>al</strong>guna <strong>de</strong> <strong>la</strong>s explotaciones<br />

que <strong>en</strong> <strong>la</strong> segunda mitad d<strong>el</strong> siglo XIX existían <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong>s márg<strong>en</strong>es d<strong>el</strong> Sil como po<strong>de</strong>mos leer <strong>en</strong> <strong>al</strong>guna memoria<br />

publicada.<br />

Portada Memoria sobre explotación <strong>de</strong> minas <strong>de</strong> oro<br />

En carta a su cuñada Matil<strong>de</strong>, <strong>la</strong> esposa <strong>de</strong> Alfredo<br />

Brehm, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> El Escori<strong>al</strong> con fecha 9 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong><br />

1874, le dice: Si llego a hacer negocio con mis minas <strong>de</strong><br />

oro pudiéndome asegurar una pequeña r<strong>en</strong>ta, me mudo a<br />

Alemania <strong>en</strong> mayo, me quedo <strong>al</strong>lí hasta octubre y paso los<br />

inviernos <strong>en</strong> Sevil<strong>la</strong> o Córdoba. Así <strong>de</strong> escueto no parece<br />

compr<strong>en</strong><strong>de</strong>rse correctam<strong>en</strong>te esta frase. La carta (origin<strong>al</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> Brehm-Ged<strong>en</strong>kstätte <strong>de</strong> R<strong>en</strong>th<strong>en</strong>dorf) merece <strong>la</strong> p<strong>en</strong>a, por<br />

lo que <strong>la</strong> traducimos a continuación:<br />

“¡Querida hermana!<br />

Hace ya tiempo que p<strong>en</strong>saba escribirte; hoy te voy a<br />

mandar <strong>la</strong> carta. Me <strong>al</strong>egra saber que, según me contabas<br />

<strong>en</strong> tu última carta, os va todo bi<strong>en</strong>; sobre todo me <strong>al</strong>egra<br />

saber que Alfredo ya se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra mejor. Espero que ahora<br />

esté tot<strong>al</strong>m<strong>en</strong>te recuperado y que tú ya no estés preocupada.<br />

¡Ya ves, <strong>la</strong>s mujeres t<strong>en</strong>éis que apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r a reconocer<br />

<strong>el</strong> v<strong>al</strong>or que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> los hombres para vosotras!<br />

Mi mujer también se queja cuando me <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro m<strong>al</strong>,<br />

como <strong>en</strong> <strong>la</strong>s primeras semanas aquí <strong>en</strong> El Escori<strong>al</strong>, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

que se volvieron una costumbre los vómitos y los dolores<br />

<strong>de</strong> estómago diarios. Por suerte ahora me <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro mejor;<br />

lo único que no puedo hacer es comer <strong>de</strong>masiado y,<br />

<strong>en</strong> g<strong>en</strong>er<strong>al</strong>, <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s comidas no <strong>la</strong>s <strong>de</strong>bo tocar.<br />

¡Qué rabia que no pueda comer los maravillosos higos y<br />

<strong>la</strong> uva que este verano tan sólo he podido contemp<strong>la</strong>r sin<br />

po<strong>de</strong>r probarlos! El clima <strong>de</strong> Madrid y <strong>de</strong> sus <strong>al</strong>re<strong>de</strong>dores<br />

me si<strong>en</strong>ta m<strong>al</strong>. Pero ¿a dón<strong>de</strong> prodríamos ir? ¿Acaso es<br />

un p<strong>la</strong>cer subirse a un tr<strong>en</strong> con <strong>la</strong> mujer y los niños y t<strong>en</strong>er<br />

que esperar a que <strong>el</strong> tr<strong>en</strong> <strong>de</strong>scarrile y luego ser as<strong>al</strong>tados,<br />

o a que los cómplices <strong>de</strong> Don Carlos, <strong>el</strong> jefe <strong>de</strong> los bandidos,<br />

lo reciban a uno con disparos? Bajo estas condiciones<br />

es mejor quedarse <strong>en</strong> casa o no s<strong>al</strong>ir d<strong>el</strong> radio <strong>de</strong><br />

Madrid. No t<strong>en</strong>éis ni i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que<br />

vivimos; nos <strong>en</strong>contramos <strong>en</strong> un estado contínuo <strong>de</strong> guerra<br />

y no nos <strong>al</strong>ejamos ni a una hora <strong>de</strong> aquí para cazar sin<br />

t<strong>en</strong>er nuestra carabina dispuesta a abrir fuego <strong>en</strong> cu<strong>al</strong>quier<br />

mom<strong>en</strong>to. A una media hora <strong>de</strong> aquí se divisaron<br />

hace poco 30 carlistas. Querida Matil<strong>de</strong>, don<strong>de</strong> mejor se<br />

vive es <strong>en</strong> Alemania, pero por supuesto si se es tot<strong>al</strong>m<strong>en</strong>te<br />

libre: tu marido libre <strong>de</strong> consejos <strong>de</strong> administración, y yo<br />

<strong>de</strong> <strong>en</strong>fermos. Si llego a hacer negocio con mis minas <strong>de</strong><br />

oro pudiéndome asegurar una pequeña r<strong>en</strong>ta, me mudo a<br />

Alemania <strong>en</strong> mayo, me quedo <strong>al</strong>lí hasta octubre y paso los<br />

inviernos <strong>en</strong> Sevil<strong>la</strong> o Córdoba.<br />

En este pob<strong>la</strong>cho l<strong>la</strong>mado El Escori<strong>al</strong> <strong>la</strong> vida es más<br />

cara que <strong>en</strong> Madrid; incluso los <strong>al</strong>im<strong>en</strong>tos son más caros y<br />

<strong>de</strong> peor c<strong>al</strong>idad. En <strong>el</strong> pueblo <strong>de</strong>b<strong>en</strong> vivir unos 2000<br />

extraños; no nos r<strong>el</strong>acionamos con nadie porque estamos<br />

aquí para <strong>de</strong>scansar. Durante <strong>la</strong> semana vi<strong>en</strong><strong>en</strong> amigos<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s legaciones, los <strong>en</strong>cargados <strong>de</strong> negocios <strong>al</strong>emán y<br />

austríaco, <strong>el</strong> legado b<strong>el</strong>ga, <strong>el</strong> secretario ruso. Durante <strong>el</strong><br />

día nos vamos a cazar buitres y por <strong>la</strong> tar<strong>de</strong> vi<strong>en</strong><strong>en</strong> a casa<br />

a tomar <strong>el</strong> té.<br />

A partir <strong>de</strong> ahora iré una o dos veces por semana a<br />

Madrid y <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> 25 y <strong>el</strong> 30 nos volveremos <strong>de</strong>finitivam<strong>en</strong>te<br />

a <strong>la</strong> resid<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> invierno. La época <strong>de</strong> octubre<br />

hasta mediados <strong>de</strong> diciembre es <strong>la</strong> única bonita <strong>en</strong> Madrid.<br />

A mis hijos les ha s<strong>en</strong>tado muy bi<strong>en</strong> El Escori<strong>al</strong>. La<br />

pequeña María se bebe todos los días sus tres biberones<br />

<strong>de</strong> leche y está creci<strong>en</strong>do mucho. María está bi<strong>en</strong> y <strong>la</strong> vieja<br />

ama, que <strong>en</strong> estos días cumplirá 70 o 72 años, todavía<br />

está con fuerzas.<br />

Mil s<strong>al</strong>udos a tí, a Alfredo y a los niños, <strong>de</strong> María, <strong>de</strong><br />

mí, <strong>de</strong> los niños y d<strong>el</strong> ama.<br />

Tu querido hermano,<br />

Rein<strong>al</strong>do Brehm”<br />

La r<strong>el</strong>ación <strong>de</strong> Rein<strong>al</strong>do Brehm con sus minas <strong>de</strong> oro<br />

leonesas parece que duró <strong>al</strong>gún tiempo más porque, a raíz<br />

d<strong>el</strong> f<strong>al</strong>lecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> su hermano Alfredo Brehm, <strong>en</strong> <strong>el</strong> mes<br />

<strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1884, <strong>al</strong>gunos problemas leg<strong>al</strong>es r<strong>el</strong>acionados<br />

con ciertos asuntos <strong>de</strong> <strong>la</strong> her<strong>en</strong>cia paterna, como <strong>la</strong><br />

célebre colección ornitológica <strong>de</strong> su padre que no <strong>en</strong>contraba<br />

comprador <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1864 y que pert<strong>en</strong>ecía a ambos<br />

hermanos, hace que <strong>la</strong>s minas <strong>de</strong> oro leonesas s<strong>al</strong>gan <strong>de</strong><br />

nuevo a <strong>la</strong> luz docum<strong>en</strong>t<strong>al</strong>. Buchda pudo investigar este<br />

asunto y docum<strong>en</strong>ta cómo, <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong>s arriesgadas operaciones<br />

financieras <strong>de</strong> Rein<strong>al</strong>do <strong>en</strong> Alemania, <strong>en</strong> <strong>el</strong> mes <strong>de</strong><br />

junio <strong>de</strong> 1886 <strong>la</strong> empresa Böhme & Sohn había embargado<br />

<strong>la</strong> parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> colección <strong>de</strong> aves que pert<strong>en</strong>ecía a Rein<strong>al</strong>do<br />

así como los <strong>de</strong>rechos d<strong>el</strong> consorcio para examinar sus minas<br />

<strong>de</strong> oro <strong>al</strong>uvi<strong>al</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> río Sil (España) con se<strong>de</strong> <strong>en</strong> Siegan<br />

(Buchda, 1976). ¿Algún leonés recoge <strong>el</strong> testigo?


54/ARGUTORIO nº 15 2º SEMESTRE 2005<br />

IV<br />

REFERENCIAS BIBLIOGRÁFICAS<br />

4.1. Obra publicada d<strong>el</strong> <strong>Dr</strong>. Rein<strong>al</strong>do Brehm:<br />

Brehm, R. (1855). Einiges über das Pflege<strong>el</strong>ternwes<strong>en</strong> <strong>de</strong>r<br />

Vög<strong>el</strong>. Allgemeine <strong>de</strong>utsche Naturhistorische Zeitung,<br />

<strong>Dr</strong>esd<strong>en</strong>, Neue Folge 1: 404-407.<br />

Brehm, R. (1857). Besteigung <strong>de</strong>r Sierra Nevada in Spani<strong>en</strong><br />

durch die Gebrü<strong>de</strong>r Brehm, im November 1856. Petermann’s<br />

Geographische Mittheilung<strong>en</strong>, Gotha, 3, Heft 9/10: 420-423.<br />

Brehm, R. (1858a). Die Vega von Murcia und ihr<br />

Seid<strong>en</strong>bau. Petermann’s Geographische Mittheilung<strong>en</strong>,<br />

Gotha, 4, Heft 8: 317-319.<br />

Brehm, Reinhold B. (1858b). Ornithologische<br />

Beobachtung<strong>en</strong> aus <strong>de</strong>r Provinz Murcia. Naumannia, 8,<br />

Bei<strong>la</strong>ge Nr.7: 230-238.<br />

Brehm, L., Brehm, A., und Brehm, R. (1858/59). Die<br />

Geieradler und ihr Leb<strong>en</strong>. Ein Beitrag zur g<strong>en</strong>auer<strong>en</strong> K<strong>en</strong>ntniss<br />

<strong>de</strong>r ed<strong>el</strong>st<strong>en</strong> Räuber <strong>de</strong>s Hochgebirges. Mittheilung<strong>en</strong> aus <strong>de</strong>r<br />

Werkstätte <strong>de</strong>r Natur, Frankfurt/Main, 1: 32-41, 61-66.<br />

Brehm, R. (1859). <strong>Dr</strong>. R. Brehm’s Reise in <strong>de</strong>r Provinz<br />

Murcia, 1858. Petermann’s Geographische Mittheilung<strong>en</strong>,<br />

Gotha, 5, Heft 5: 200-202.<br />

Brehm, R. (1859). Anbau und Kultur <strong>de</strong>r Datt<strong>el</strong>p<strong>al</strong>me in<br />

<strong>de</strong>r Provinz Murcia in Spani<strong>en</strong>. Kosmos, Zeitschrift für<br />

angewandte Naturwiss<strong>en</strong>schaft<strong>en</strong>, Leipzig, 3: 6-7.<br />

Brehm, R. (1859). <strong>Dr</strong>. R. Brehm’s Bereisung <strong>de</strong>r Sierra<br />

Guadarrama im Jahre 1858. Petermann’s Geographische<br />

Mittheilung<strong>en</strong>, Gotha, 5, Heft 12: 514-517.<br />

B. [Brehm, R.] (1860). Ein Tag in Sevil<strong>la</strong>. Leipziger<br />

Illustrirter Zeitung, 34: 119.<br />

Brehm, R.B. [1861]. Ein Ausflug in die baskisch<strong>en</strong><br />

provinz<strong>en</strong> und ein kurzer Auf<strong>en</strong>th<strong>al</strong>t in <strong>de</strong>r Sierra <strong>de</strong><br />

Guadarrama..., nebst einer kurz<strong>en</strong> Beschreibung <strong>de</strong>r klein<strong>en</strong><br />

Adler [von C.L. Brehm]. En: Herausgegeb<strong>en</strong> vom Vorstan<strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>r Ges<strong>el</strong>lschaft. Bericht über die XIII. Versammlung <strong>de</strong>r<br />

Deutsch<strong>en</strong> Ornithologisch<strong>en</strong>-Ges<strong>el</strong>lschaft zu Stuttgart vom<br />

17.-20. September 1860. Stuttgart: C. Hoffmann: 95-104.<br />

Brehm, R. (1863). Der Tarant<strong>el</strong>tanz. Die Gart<strong>en</strong><strong>la</strong>ube,<br />

Leipzig, 11: 95.<br />

Brehm, R. (1863/64). Ein Ausflug nach <strong>de</strong>m Escori<strong>al</strong>.<br />

Westermann’s Jahrbuch <strong>de</strong>r Illustrirt<strong>en</strong> Deutsch<strong>en</strong><br />

Monatshefte. Ein Famili<strong>en</strong>buch für das gesammte geistige<br />

Leb<strong>en</strong> <strong>de</strong>r Geg<strong>en</strong>wart, Braunschweig, 15: 62-69.<br />

Brehm, R. (1864). Der Montserrat und die Teuf<strong>el</strong>sbrücke in<br />

Cat<strong>al</strong>oni<strong>en</strong>. Westermann’s Jahrbuch <strong>de</strong>r Illustrirt<strong>en</strong><br />

Deutsch<strong>en</strong> Monatshefte. Ein Famili<strong>en</strong>buch für das gesammte<br />

geistige Leb<strong>en</strong> <strong>de</strong>r Geg<strong>en</strong>wart, Braunschweig, 16: 180-185.<br />

Brehm [Reinhold] und Zimmermann, Th. F. (1865a). Bil<strong>de</strong>r<br />

und Skizz<strong>en</strong> aus <strong>de</strong>m Zoologisch<strong>en</strong> Gart<strong>en</strong> zu Hamburg.<br />

Hamburg, Ver<strong>la</strong>g von M.H.W. Lührs<strong>en</strong>. VI, 283 págs., 9<br />

láminas grabadas y 17 figuras <strong>en</strong> texto, y prólogo <strong>de</strong> A. E.<br />

Brehm <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1864 [pp. V-VI]. Exist<strong>en</strong> dos<br />

ediciones <strong>al</strong>emanas (ver sigui<strong>en</strong>te) y otra edición <strong>de</strong> este<br />

libro <strong>en</strong> ruso (Moscú, 1866).<br />

Brehm, R. [Reinhold] L. [sic, pero B. (Bernhard)] (1865b).<br />

Bil<strong>de</strong>r und Skizz<strong>en</strong> aus <strong>de</strong>r Thierw<strong>el</strong>t im zoologisch<strong>en</strong> Gart<strong>en</strong><br />

zu Hamburg. Liegnitz, Ver<strong>la</strong>g von H. Krumbhaar. VI, 283<br />

págs., 9 láminas grabadas y 17 figuras <strong>en</strong> texto, y prólogo <strong>de</strong><br />

A. E. Brehm <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 1865 [págs. III-IV].<br />

Brehm, R. (1866). Ruiz <strong>de</strong> <strong>la</strong> Is<strong>la</strong>. Ein Beitrag zur<br />

Geschichte <strong>de</strong>r Syphilis [Literaturreferat über ein von<br />

Medizinern nicht beachtetes Werk, Sevil<strong>la</strong> 1542]. Leopoldina.<br />

Amtliches Organ <strong>de</strong>r Kaiserlich<strong>en</strong> Leopoldino-Carolinisch<strong>en</strong><br />

Deutsch<strong>en</strong> Aka<strong>de</strong>mie <strong>de</strong>r Naturforscher, <strong>Dr</strong>esd<strong>en</strong>, 5, Nr. 12/<br />

13: 121-129 und Nr. 14/15: 153-161, Nachschrift von <strong>Dr</strong>.<br />

Merbach S. 161-164.<br />

Brehm, Reinhold B. (1872). Protokoll <strong>de</strong>r<br />

ausserord<strong>en</strong>tlich<strong>en</strong> Sitzung <strong>de</strong>r Deutsch<strong>en</strong> Ornithologie-<br />

Ges<strong>el</strong>lschaft: Raubvög<strong>el</strong> in Spani<strong>en</strong>. Journ<strong>al</strong> für Ornithologie,<br />

1872: 394-396.<br />

Brehm, R. B. (1885). Das Inka-Reich. Beiträge zur Staatsund<br />

Sitt<strong>en</strong>geschichte <strong>de</strong>s Kaiserthums Tahuantinsuyu. Nach<br />

d<strong>en</strong> ältest<strong>en</strong> spanisch<strong>en</strong> Qu<strong>el</strong>l<strong>en</strong> bearbeitet. J<strong>en</strong>a, Fr. Mauke’s<br />

Ver<strong>la</strong>g (A. Sch<strong>en</strong>k). 8º, XXXI, 842 págs. con 1 mapa <strong>en</strong><br />

cromolitografía y grabado. [Se dice que existe una segunda<br />

edición d<strong>el</strong> año 1890 pero yo no <strong>la</strong> he visto].<br />

Brehm, R. B. (1889). Für d<strong>en</strong> Haush<strong>al</strong>t <strong>de</strong>r Bewohner <strong>de</strong>s<br />

Inka-Reiches wichtige Säugethire und Vög<strong>el</strong>. Globus.<br />

Ilustrirte Zeitschrift für Län<strong>de</strong>r- und Völkerkun<strong>de</strong>. Vol. 55:<br />

75-78.<br />

Brehm, R.B. (1890). Los canarios, ruiseñores, frailecillos,<br />

mirlos negros, pardillos, mirlos roqueños y c<strong>al</strong>andrias. Su<br />

cría, procreación, cuidado y <strong>en</strong>señanza. Con breves noticias<br />

sobre <strong>la</strong> manera <strong>de</strong> curar sus <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s. Barc<strong>el</strong>ona.<br />

Impr<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> H<strong>en</strong>rich y Cía. <strong>en</strong> comandita. Sucesores <strong>de</strong> N.<br />

Ramírez y Cía. Pasaje <strong>de</strong> Escudillers, 4. 1890. 8º mayor.<br />

103 págs. 6 láminas a color por Ir<strong>en</strong>e Brehm.<br />

4. 2. Otras refer<strong>en</strong>cias bibliográficas:<br />

ADALBERT PRINZ VON BAYERN (1967a). Einführung. En: Leo<br />

Freiherr von Ow (Herausg.). Mit <strong>de</strong>m jüngst<strong>en</strong> Sohn König<br />

Ludwigs I. <strong>al</strong>s Reisebegleiter nach Spani<strong>en</strong> 1848/49.<br />

Tagebuchblätter von Max Freiherr von Ow Adjutant seiner<br />

Königlich<strong>en</strong> Hoheit <strong>de</strong>s Prinz<strong>en</strong> Ad<strong>al</strong>bert von Bayern.<br />

Münch<strong>en</strong>, Richard Pf<strong>la</strong>um Ver<strong>la</strong>g: 7-12.<br />

ADALBERT PRINZ VON BAYERN (1967b). Nachwort. En: Leo<br />

Freiherr von Ow (Herausg.). Mit <strong>de</strong>m jüngst<strong>en</strong> Sohn König<br />

Ludwigs I. <strong>al</strong>s Reisebegleiter nach Spani<strong>en</strong> 1848/49.<br />

Tagebuchblätter von Max Freiherr von Ow Adjutant seiner<br />

Königlich<strong>en</strong> Hoheit <strong>de</strong>s Prinz<strong>en</strong> Ad<strong>al</strong>bert von Bayern.<br />

Münch<strong>en</strong>, Richard Pf<strong>la</strong>um Ver<strong>la</strong>g: 279-286.


2º SEMESTRE 2005 ARGUTORIO nº 15 /55<br />

BALLESTER i ROCAMORA, M. (1996). <strong>Recordando</strong> a María<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Paz, <strong>la</strong> Infanta Pacifista, <strong>en</strong> <strong>el</strong> 50 aniversario <strong>de</strong> su<br />

muerte. Madrid 1862 – Múnich 1946. A<strong>la</strong>cant: Técnica Gráfica<br />

Industri<strong>al</strong>.<br />

B REHM, C.L. (1855). Die Wartung, Pf lege und<br />

Fortpf<strong>la</strong>nzung <strong>de</strong>r Canari<strong>en</strong>vög<strong>el</strong>, Sprosser, Nachtig<strong>al</strong>l<strong>en</strong>,<br />

Rothgimp<strong>el</strong>, Schwarzams<strong>el</strong>n, Bluthänflinge, Steindross<strong>el</strong>n und<br />

C<strong>al</strong>an<strong>de</strong>rammerlerch<strong>en</strong>. Nebst einer Anleitung, sie zu fang<strong>en</strong><br />

und ihre Krankheit<strong>en</strong> zu erk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> und zu heil<strong>en</strong>. Weimar,<br />

Voigt.<br />

<strong>BREHM</strong>, C.L. (1861). Etwas über die Adler. Bericht über<br />

die XIII. Versammlung <strong>de</strong>r Deutsch<strong>en</strong> Ornitholog<strong>en</strong>-<br />

Ges<strong>el</strong>lschaft zu Stuttgart vom 17. bis 20. September 1860,<br />

Stuttgart, VII. Bei<strong>la</strong>ge: 55-62.<br />

<strong>BREHM</strong>, C.L. (1863). Die Kanari<strong>en</strong>vög<strong>el</strong>, Sprosser,<br />

Nachtig<strong>al</strong>l<strong>en</strong>, Rothgimp<strong>el</strong>, Schwarzams<strong>el</strong>n, Bluthänflinge,<br />

Steindross<strong>el</strong>n und C<strong>al</strong>an<strong>de</strong>rammerlerch<strong>en</strong>, sowie ihre<br />

Wartung, Pflege und Fortpf<strong>la</strong>nzung Nebst einer Anleitung, sie zu<br />

fang<strong>en</strong> und ihre Krankheit<strong>en</strong> zu erk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> und zu heil<strong>en</strong>. 2.<br />

verb. und verm. Aufl. Weimar, Voigt.<br />

BUCHDA, G. (1958). Die Stammtaf<strong>el</strong> <strong>de</strong>r<br />

Naturforscherfamilie Brehm (Brehm-Studi<strong>en</strong> II). Forschung<strong>en</strong><br />

zur Thüringisch<strong>en</strong> Lan<strong>de</strong>sgeschichte. Weimar, Hermann<br />

Böh<strong>la</strong>us Nachfolger, 412-437.<br />

BUCHDA, G. (1965). Beziehung<strong>en</strong> <strong>de</strong>r Naturforscherfamilie<br />

Brehm zur Universität J<strong>en</strong>a (Brehm-Studi<strong>en</strong> VII). En M.<br />

Gersch (Ed.). Kleine Festgabe aus An<strong>la</strong>ss <strong>de</strong>r hun<strong>de</strong>rtjährig<strong>en</strong><br />

Wie<strong>de</strong>rkehr <strong>de</strong>r Gründung <strong>de</strong>s Zoologisch<strong>en</strong> Institutes <strong>de</strong>r<br />

Friedrich-Schiller-Universität J<strong>en</strong>a im Jahre 1865 durch<br />

Ernst Haeck<strong>el</strong>. J<strong>en</strong>aer Red<strong>en</strong> und Schrift<strong>en</strong>. Friedrich-Schiller-<br />

Universität: 81-129.<br />

B UCHDA , G. (1976). Testam<strong>en</strong>t und Nach<strong>la</strong>ss <strong>de</strong>s<br />

Naturforschers Alfred Edmund Brehm (Brehm-Studi<strong>en</strong> IX).<br />

En: Rechtsgeschichte <strong>al</strong>s Kultur<strong>de</strong>schichte. Festschrift für<br />

Ad<strong>al</strong>bert Erler zum 70. Geburtstag. Sci<strong>en</strong>tia Ver<strong>la</strong>g A<strong>al</strong><strong>en</strong>:<br />

591-610.<br />

GROTTKER, U. (1991). Am heutig<strong>en</strong> Tag ged<strong>en</strong>k<strong>en</strong> wir eines<br />

unbekannt<strong>en</strong> Brehm. Das Tierleb<strong>en</strong> bestimmte auch sein<br />

Dasein. Sächsische Zeitung, 46 (Nr. 67), Mittwoch, 20. Marz<br />

1991: 15.<br />

HAEMMERLEIN, H.-D. (1991). Ein Thüringer Pfarrerssohn<br />

kommt wie<strong>de</strong>r zu Ehr<strong>en</strong>: Reinhold Brehm (1830-1891). Ihn<br />

hi<strong>el</strong>t es nicht in seinem Heimat<strong>la</strong>nd. G<strong>la</strong>ube und Heimat, Nr.<br />

17- 28. April: 7.<br />

HAEMMERLEIN, H.-D. (1995). Die Initiator<strong>en</strong> <strong>de</strong>s Brehm-<br />

Schleg<strong>el</strong>-D<strong>en</strong>km<strong>al</strong>s. Mauritiana (Alt<strong>en</strong>burg) 15: 123-153.<br />

HAEMMERLEIN, H.-D. (1997). Thüringer Brehm Lesebuch.<br />

J<strong>en</strong>a: G<strong>la</strong>ux Ver<strong>la</strong>g Christine Jäger KG. (Der ausgewan<strong>de</strong>rte<br />

Sohn. Reinhold Brehm, págs.137-176).<br />

OLPHE-GALLIARD, L. (1884-1892). Contributions à <strong>la</strong> faune<br />

ornithologique <strong>de</strong> l’Europe occid<strong>en</strong>t<strong>al</strong>e. Recueil compr<strong>en</strong>ant<br />

les espèces d’oiseaux qui se reproduis<strong>en</strong>t dans cette région<br />

ou qui s’y montr<strong>en</strong>t régulièrem<strong>en</strong>t <strong>de</strong> passage augm<strong>en</strong>té <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> <strong>de</strong>scription <strong>de</strong>s princip<strong>al</strong>es espèces exotiques les plus<br />

voisines <strong>de</strong>s indigènes ou susceptibles d’être confunduesavec<br />

<strong>el</strong>les ainsi que l’énumération <strong>de</strong>s races domestiques. Bayonne<br />

[Lyon, Paris...]: Imprimerie-Librairie Lasserre [...]. 4 vols. (40<br />

fasc.).<br />

OLPHE-GALLIARD, L. (1892). C.L. Brehms ornithologische<br />

Briefe. Ornithologisches Jahrbuch (H<strong>al</strong>lein) 3: 127-162.<br />

REIG-FERRER, A. (2000). El Águi<strong>la</strong> d<strong>el</strong> Príncipe Ad<strong>al</strong>berto:<br />

Un águi<strong>la</strong> españo<strong>la</strong> <strong>de</strong>dicada <strong>al</strong> Príncipe Ad<strong>al</strong>berto <strong>de</strong><br />

Baviera por <strong>el</strong> <strong>Dr</strong>. Reinhold Brehm (Aqui<strong>la</strong> Ad<strong>al</strong>berti, Brehm,<br />

1861). Trabajo sin publicar remitido a S. A. R. <strong>el</strong> Príncipe<br />

Alejandro <strong>de</strong> Baviera.<br />

REIG-FERRER, A. (2001). La contribución <strong>de</strong> los Brehm a <strong>la</strong><br />

ornitología ibérica. Primera parte: El viaje ci<strong>en</strong>tífico <strong>de</strong> Alfredo<br />

y Rein<strong>al</strong>do Brehm a España <strong>de</strong> 1856-1857. El Ser<strong>en</strong>et. Butlletí<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Societat V<strong>al</strong><strong>en</strong>ciana d’Ornitologia (S.V.O.), 5: 6-24.<br />

REIG-FERRER, A. (2004). Los viajes ornitológicos <strong>de</strong> Alfred<br />

Brehm a España. Quercus, 219: 22-26.<br />

REIG-FERRER, A. (2005). Rein<strong>al</strong>do Brehm (1830-1891):<br />

Vida y obra <strong>de</strong> un natur<strong>al</strong>ista hispano-<strong>al</strong>emán olvidado. Trabajo<br />

sin publicar.<br />

SCHNEIDER, B & BAUERNFEIND, E. (1999). Kronprinz Rudolf<br />

von Österreich: Sein Briefwechs<strong>el</strong> mir <strong>Dr</strong>. G. A. Girtanner.<br />

Die Sammlung Kronprinz Rudolf am NMW. Wi<strong>en</strong>, Ver<strong>la</strong>g<br />

Naturhistorisches Museum Wi<strong>en</strong>.<br />

TEWES, H. (1991). Bibliographie <strong>de</strong>r Publikation<strong>en</strong> von<br />

Reinhold Brehm. Mauritiana (Alt<strong>en</strong>burg), 13: 197-205.<br />

TEWES, H. (1995). Der Anteil von Reinhold Brehm am<br />

Zustan<strong>de</strong>komm<strong>en</strong> <strong>de</strong>s “Tierleb<strong>en</strong>”. Mauritiana (Alt<strong>en</strong>burg),<br />

15: 197-205.<br />

VERNER, W. (1909). My life among the wild birds in Spain.<br />

London: John B<strong>al</strong>e, Sons & Dani<strong>el</strong>sson, Ltd.<br />

WEGHAUPT, I. (1996). Die Spani<strong>en</strong>reise <strong>de</strong>s Kronprinz<strong>en</strong><br />

Erzherzog Rudolf. Wi<strong>en</strong>, Diplomarbeit zur Er<strong>la</strong>ngung <strong>de</strong>s<br />

Magistergra<strong>de</strong>s <strong>de</strong>r Philosophie an <strong>de</strong>r<br />

Geisteswiss<strong>en</strong>schaftlich<strong>en</strong> Fakultät <strong>de</strong>r Universität Wi<strong>en</strong>.<br />

Zweiter Internation<strong>al</strong>er Ornithologischer Congress<br />

Budapest, 1891 (1892): Haupbericht. Im Auftrage <strong>de</strong>s<br />

Königlich Ungarisch<strong>en</strong> Ministeriums für Cultus und<br />

Unterricht für das Aus<strong>la</strong>nd herausgegeb<strong>en</strong>. Budapest.<br />

* Prof. <strong>Dr</strong>. Abilio Reig-Ferrer.<br />

Universidad <strong>de</strong> Alicante

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!