11.07.2015 Views

análisis de costes de la energia solar fotovoltaica en españa - AEEE

análisis de costes de la energia solar fotovoltaica en españa - AEEE

análisis de costes de la energia solar fotovoltaica en españa - AEEE

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

ANÁLISIS DE COSTES DE LA ENERGIA SOLAR FOTOVOLTAICAEN ESPAÑAJosé Guillermo Filippone Capllonch, Director Máster <strong>en</strong> Energías R<strong>en</strong>ovables <strong>de</strong> <strong>la</strong>Universidad Europea <strong>de</strong> Madrid; Anne Carolin Johanna Lambert y Jimmy Fabricio Va<strong>la</strong>rezoMor<strong>en</strong>o, alumnos <strong>de</strong>l máster EERR <strong>de</strong> <strong>la</strong> UEM.Correo electrónico: joseguillermo.filippone@uem.esResum<strong>en</strong>Las <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables constituy<strong>en</strong> una estrategia para disminuir el consumo <strong>de</strong>combustibles tradicionales y <strong>la</strong>s emisiones <strong>de</strong> gases <strong>de</strong> efecto inverna<strong>de</strong>ro. La <strong>en</strong>ergía<strong>fotovoltaica</strong> ti<strong>en</strong>e una gran imp<strong>la</strong>ntación <strong>en</strong> España, pero un pot<strong>en</strong>cial mucho mayor aun noexplotado, así como un gran interés como motor económico, tecnológico y <strong>la</strong>boral. Lasprimas con <strong>la</strong>s que se retribuy<strong>en</strong> a estas <strong>en</strong>ergías para <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> electricidad suel<strong>en</strong>ser criticadas por que supuestam<strong>en</strong>te contribuy<strong>en</strong> al aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los <strong>costes</strong> y el déficittarifario. Este trabajo analiza los <strong>costes</strong> reales y los ingresos que percib<strong>en</strong>, así como losb<strong>en</strong>eficios ambi<strong>en</strong>tales.Pa<strong>la</strong>bras c<strong>la</strong>ves: Fotovoltaica, ahorro importaciones, emisiones CO2m externalida<strong>de</strong>s,primasCódigos JEL: Q42, Q52, Q56IntroducciónCon <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> disminuir el consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías fósiles y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s emisiones <strong>de</strong> gases <strong>de</strong>efecto inverna<strong>de</strong>ro, a partir <strong>de</strong>l 2009 <strong>la</strong> Unión Europea emitió una directiva para el fom<strong>en</strong>to<strong>de</strong>l uso <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía proce<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> fu<strong>en</strong>tes r<strong>en</strong>ovables, fijando como objetivos una cuota <strong>de</strong>l20 % <strong>en</strong> el consumo final bruto <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea (UE) y una cuota <strong>de</strong>l 10 %<strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía proce<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> fu<strong>en</strong>tes r<strong>en</strong>ovables <strong>en</strong> el consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>en</strong> el sector <strong>de</strong>ltransporte <strong>en</strong> cada Estado miembro para el año 2020 (1).El sistema <strong>de</strong> tarifas feed-in tariff 1 utilizado <strong>en</strong> España (2) para retribuir <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía eléctricaproce<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables, <strong>de</strong>nominado “Régim<strong>en</strong> especial” (3), ha contribuidoexitosam<strong>en</strong>te al crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> oferta eléctrica proce<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> estas fu<strong>en</strong>tes y a <strong>la</strong>reducción <strong>de</strong> los <strong>costes</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tecnologías, <strong>de</strong> un 70 % <strong>en</strong> los últimos cuatro años y sigu<strong>en</strong>bajando (4). Estos estímulos com<strong>en</strong>zaron con Real Decreto 661/2007 que permitió pasar <strong>de</strong>una pot<strong>en</strong>cia insta<strong>la</strong>da <strong>en</strong> España casi insignificante <strong>en</strong> 2000 a los 3.847 MW <strong>de</strong> 2010 (5),con un pico <strong>de</strong> 2.708 MW <strong>en</strong> 2008. Sin embargo, <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>te disminución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tarifas, queprevisiblem<strong>en</strong>te continuará, <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>ta a <strong>la</strong>s empresas a una serie <strong>de</strong> incertidumbres <strong>en</strong>mom<strong>en</strong>tos particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te complejos.Pese a su disminución, el coste <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> <strong>la</strong> electricidad <strong>fotovoltaica</strong> (FV) es aunsuperior al <strong>de</strong> <strong>la</strong> electricidad g<strong>en</strong>erada mediante recursos tradicionales, por lo que requiere<strong>de</strong> apoyos económicos para continuar el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> este mercado. Diversas medidaspodrán contribuir a <strong>la</strong> disminución <strong>de</strong> los <strong>costes</strong>, como <strong>la</strong> diversificación <strong>de</strong> fu<strong>en</strong>tes1 Por este sistema <strong>la</strong>s compañías eléctricas están obligadas a conectar a <strong>la</strong> red <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica proce<strong>de</strong>nte<strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>fotovoltaica</strong> y <strong>de</strong> otras fu<strong>en</strong>tes r<strong>en</strong>ovables, por el que el mercado eléctrico abona a los propietariosun precio fijo por cada kWh inyectado.


<strong>en</strong>ergéticas y sus proce<strong>de</strong>ncias, <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> el uso <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía y suconservación, <strong>la</strong> investigación y <strong>de</strong>sarrollo y <strong>la</strong> cooperación <strong>en</strong>tre países. Los mayores<strong>costes</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía FV se v<strong>en</strong> comp<strong>en</strong>sados fr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s conv<strong>en</strong>cionales gracias a <strong>la</strong>sprimas <strong>de</strong>l sistema. Se suele acusar a los mayores <strong>costes</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>ovables <strong>de</strong> ser losresponsables <strong>de</strong>l déficit tarifario y <strong>de</strong> aum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>costes</strong> para los usuarios. Sin embargo,no <strong>de</strong>be per<strong>de</strong>rse <strong>de</strong> vista que estos mayores <strong>costes</strong> <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eración se comp<strong>en</strong>san pormúltiples aspectos positivos: <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> los hidrocarburos y <strong>de</strong>lprecio <strong>de</strong>l mix cuando funcionan <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>ovables 2 , su contribución a <strong>la</strong> disminución <strong>de</strong> <strong>la</strong>semisiones <strong>de</strong> CO2 y con <strong>la</strong> lucha contra el cambio climático, al aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l PIB y a <strong>la</strong>recuperación económica y a <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> un sector <strong>en</strong>ergético más sost<strong>en</strong>ible, y a <strong>la</strong>recuperación y creación <strong>de</strong> nuevos puestos <strong>de</strong> trabajo 3 , <strong>en</strong>tre otros..Las fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía no r<strong>en</strong>ovables g<strong>en</strong>eran una gran cantidad <strong>de</strong> <strong>costes</strong> no reconocidosni, por el mom<strong>en</strong>to, contabilizados, <strong>la</strong>s externalida<strong>de</strong>s, que incluy<strong>en</strong> afecciones a <strong>la</strong> salud, <strong>la</strong><strong>de</strong>strucción <strong>de</strong> hábitats naturales y <strong>de</strong> especies y -como coro<strong>la</strong>rio, pero formando parte <strong>de</strong>lnúcleo <strong>de</strong>l problema- el agotami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> materias primas valiosísimas que se están agotando<strong>de</strong> <strong>la</strong> manera m<strong>en</strong>os valiosa: quemándolo para g<strong>en</strong>erar <strong>en</strong>ergía. Todo esto no significa que,a<strong>de</strong>más, estén ex<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> subsidios (6).La apuesta por <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables supone una inyección <strong>de</strong> competitividad a unanueva economía sost<strong>en</strong>ible, creada y apunta<strong>la</strong>da <strong>en</strong> el li<strong>de</strong>razgo <strong>en</strong> estas tecnologías (7). Lapot<strong>en</strong>cia eléctrica insta<strong>la</strong>da <strong>en</strong> España <strong>de</strong> casi 100.000MW, capaz <strong>de</strong> cubrir con holgura una<strong>de</strong>manda <strong>de</strong> unos 260.000GWh <strong>en</strong> 2010, incluye una aportación <strong>de</strong> un 34% <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías<strong>de</strong> régim<strong>en</strong> especial. D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> el<strong>la</strong>s, <strong>la</strong> FV repres<strong>en</strong>ta m<strong>en</strong>os <strong>de</strong>l 4% (8). Es evi<strong>de</strong>nte que el<strong>en</strong>orme pot<strong>en</strong>cial so<strong>la</strong>r español, <strong>de</strong> unos 1600 kWh/m 2 <strong>de</strong> media (9), permite un prever unimportante crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> aportación <strong>de</strong> esta <strong>en</strong>ergía que permitan alcanzar los 8.367MW previsto <strong>en</strong> el PANER 2011-2020 (10). Por otra parte, <strong>la</strong> evi<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>l futuroagotami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reservas <strong>de</strong> combustibles fósiles recuperables, dan una perspectivaestratégica a estas políticas. Abundante discusión sobre este tópico pue<strong>de</strong> hal<strong>la</strong>rse <strong>en</strong> (11).ObjetivosEl objetivo <strong>de</strong> este trabajo es el p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un mo<strong>de</strong>lo que permita evaluar y<strong>de</strong>mostrar <strong>la</strong>s v<strong>en</strong>tajas económicas, medioambi<strong>en</strong>tales y sociales <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía g<strong>en</strong>eradapor medios FV. En el mo<strong>de</strong>lo se t<strong>en</strong>drán <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta los ingresos obt<strong>en</strong>idos con <strong>la</strong> v<strong>en</strong>ta <strong>de</strong><strong>en</strong>ergía, los <strong>costes</strong> <strong>de</strong> inversión y explotación, el ahorro <strong>de</strong> combustible y <strong>en</strong> importacionesevitadas y <strong>la</strong> disminución <strong>de</strong> emisiones <strong>de</strong> CO 2 obt<strong>en</strong>idos por el reemp<strong>la</strong>zo <strong>de</strong> combustiblesconv<strong>en</strong>cionales por FV.La simu<strong>la</strong>ción será realizada para tres insta<strong>la</strong>ciones fijas tipo, basadas <strong>en</strong> el sistema <strong>de</strong>retribución con <strong>la</strong>s tarifas <strong>de</strong> <strong>la</strong> primera y <strong>la</strong> segunda convocatoria <strong>de</strong>l registro <strong>de</strong> preasignación para el año 2011:Tipo I.1. P<strong>la</strong>nta <strong>de</strong> 1 MW insta<strong>la</strong>da <strong>en</strong> cubierta (m<strong>en</strong>or a 20 kW),Tipo I.2. P<strong>la</strong>nta <strong>de</strong> 10 kW insta<strong>la</strong>da <strong>en</strong> cubierta (mayor a 20 kW).Tipo II. P<strong>la</strong>nta <strong>de</strong> 1 MW insta<strong>la</strong>da <strong>en</strong> suelo,2 Ya que sustituy<strong>en</strong> a fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> mayor coste <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eración.3 El P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Energías R<strong>en</strong>ovables 1999-2010, <strong>en</strong> el capítulo 1, página 22. Señana<strong>la</strong> <strong>la</strong> creación <strong>de</strong>82,8 empleos equival<strong>en</strong>tes por cada MWp (1.800 horas <strong>de</strong> trabajo anuales, 35 h semanales), para construccióne insta<strong>la</strong>ción y 0,4 empleos equival<strong>en</strong>tes por cada MWp <strong>en</strong> <strong>la</strong>s fases <strong>de</strong> operación y mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to.


MetodologíaEl mo<strong>de</strong>lo se basa <strong>en</strong> <strong>la</strong> contabilización <strong>de</strong> los <strong>costes</strong>, <strong>de</strong> los ingresos por v<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía y<strong>la</strong> influ<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong> r<strong>en</strong>tabilidad <strong>de</strong> los proyectos <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ntas <strong>fotovoltaica</strong>s durante el tiempo <strong>de</strong>vida útil <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eración, prevista <strong>en</strong> 25 años.IngresosComo se ha dicho antes, los ingresos por <strong>en</strong>ergía FV se basan <strong>en</strong> <strong>la</strong>s primas garantizadaspor <strong>la</strong> normativa vig<strong>en</strong>te. Estas se fijan mediante convocatorias anuales con cupos <strong>de</strong>pot<strong>en</strong>cia por tipo y, <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> completar los cupos, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes convocatorias sereducirán <strong>la</strong>s tarifas hasta alcanzar una reducción <strong>de</strong> un 10 % anual. Esta política ha llevadoque los precios hayan evolucionado <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el 2009 al 2011 como se muestra <strong>en</strong> <strong>la</strong> Figura 1,pasando para insta<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> alta pot<strong>en</strong>cia sobre suelo <strong>de</strong> 32 c€/kWh 4 <strong>en</strong> 2009 a 13,4585cEuro/kWh 5 <strong>en</strong> <strong>la</strong> segunda convocatoria <strong>de</strong> 2011 (Q2-2011).La tarifa FV queda también limitada por <strong>la</strong>s restricciones <strong>de</strong>l Real Decreto-Ley 14 <strong>de</strong> 2010:un peaje <strong>de</strong> acceso a <strong>la</strong>s re<strong>de</strong>s para los productores <strong>de</strong> electricidad <strong>de</strong> 0,5 €/MWh, que <strong>en</strong> elcaso <strong>de</strong> <strong>la</strong> FV implica 0,2% <strong>de</strong> merma para <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones <strong>en</strong> suelo y <strong>de</strong>l 0,3% para <strong>la</strong>sincorporadas a <strong>la</strong> edificación y dos limitaciones horarias:Fig. 1. Evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong> tarifa regu<strong>la</strong>da FV1. La primera afecta a todas <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones <strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cinco zonas climáticas <strong>de</strong>España incluidas <strong>en</strong> el Código Técnico <strong>de</strong> Edificación 6 , at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do a <strong>la</strong> irradiaciónhorizontal <strong>de</strong> cada zona (12). Para insta<strong>la</strong>ciones fijas <strong>la</strong>s limitaciones horarias anualesson: I-1232 h. II-1362 h. III-1492 h. IV-1632 h. V-1765 h, como se ve <strong>en</strong> <strong>la</strong> Figura 2 (13).2. La segunda es una limitación transitoria <strong>de</strong> horas equival<strong>en</strong>tes anuales <strong>de</strong>funcionami<strong>en</strong>to con <strong>de</strong>recho a percibir <strong>la</strong> tarifa <strong>fotovoltaica</strong> 7 . El 90% <strong>de</strong>l parque totalinsta<strong>la</strong>do <strong>en</strong> España verá disminuida su retribución <strong>en</strong> ese período <strong>en</strong> un 5%, 25% y45% respectivam<strong>en</strong>te para cada Tipo. El Gobierno ha estimado que esta medidareducirá <strong>la</strong> retribución <strong>fotovoltaica</strong> <strong>en</strong> 740 millones <strong>de</strong> euros <strong>en</strong>tre 2011 a 2013 (14).4 Real Decreto 1578/20085 Real Decreto 1565/20106 Real Decreto 314/20067 Afecta a <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones acogidas al RD 661/07.


A. Fu<strong>en</strong>te ASIF B. Fu<strong>en</strong>te IDAEFig. 2. A: Zonas climática <strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong> radiación global media diaria anual.B.: Mapa so<strong>la</strong>r por provincias (cifra sup. <strong>en</strong>ergía <strong>en</strong> kWh/m/cifra inf. hs. sol al año)CostesLos <strong>costes</strong> <strong>de</strong> un proyecto fotovoltaico se compon<strong>en</strong> <strong>de</strong> tres factores: los <strong>costes</strong> <strong>de</strong> capital oinversión, los <strong>costes</strong> <strong>de</strong> explotación y otros <strong>costes</strong> incluidos <strong>en</strong> <strong>la</strong> construcción y puesta <strong>en</strong>marcha <strong>de</strong> <strong>la</strong>s p<strong>la</strong>ntas (15). En <strong>la</strong> Tab<strong>la</strong> 1 se muestran los <strong>costes</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tres insta<strong>la</strong>cionestipo.- InversionesAgrupa <strong>costes</strong> específicos <strong>de</strong> <strong>la</strong> tecnología -módulos fotovoltaicos, inversores y estructurasy<strong>costes</strong> <strong>de</strong>rivados -obra eléctrica, obra civil, montaje, ing<strong>en</strong>iería y otros <strong>costes</strong> asociados a<strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> construcción, lic<strong>en</strong>cias, tazas, impuestos, etc. Los <strong>costes</strong> <strong>de</strong> inversión se hanobt<strong>en</strong>ido solo para insta<strong>la</strong>ciones fijas (sin seguidor), ya que <strong>la</strong> limitación <strong>de</strong> horas (Fig. 2) nopermite que su mayor coste se comp<strong>en</strong>se con una mayor producción.- Costes <strong>de</strong> explotaciónSe divi<strong>de</strong>n <strong>en</strong> <strong>costes</strong> fijos -in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía g<strong>en</strong>erada- y <strong>en</strong> <strong>costes</strong>que varían <strong>en</strong> proporción <strong>de</strong> <strong>la</strong> electricidad producida. A excepción <strong>de</strong> los <strong>costes</strong> <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía<strong>de</strong> autoconsumo, <strong>en</strong> el pres<strong>en</strong>te proyecto los <strong>costes</strong> <strong>de</strong> explotación se analizan como unporc<strong>en</strong>taje respecto a los ingresos por g<strong>en</strong>eración; todo esto basado <strong>en</strong> <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>mo<strong>de</strong>los <strong>de</strong> contrato <strong>de</strong> varios proyectos realizados <strong>en</strong> España. Incluy<strong>en</strong> los <strong>costes</strong> <strong>de</strong>operación y mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to, alquileres, seguros e impuestos, gestión y administración,<strong>en</strong>ergía eléctrica <strong>de</strong> autoconsumo y otros <strong>costes</strong> asociados -vigi<strong>la</strong>ncia, medio ambi<strong>en</strong>te, etc.Tab<strong>la</strong> 1. Costes <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ntas FV insta<strong>la</strong>da (EUR/Wp) 8Tipo I.1 Cubierta > 20 kW I. 2 Cubierta < 20 kW II Suelo2,31 2,51 2,088 E<strong>la</strong>boración propia a partir <strong>de</strong> datos <strong>de</strong> APPA.


Importaciones evitadas y externalida<strong>de</strong>sEl análisis se basa <strong>en</strong> comparar el mix español <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eración eléctrica CON y SINproducción so<strong>la</strong>r <strong>fotovoltaica</strong>; es <strong>de</strong>cir, se trata <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminar el CO 2 emitido y <strong>la</strong>simportaciones <strong>de</strong> combustibles fósiles si no existiera esta producción so<strong>la</strong>r <strong>fotovoltaica</strong>. En elmercado emisiones <strong>de</strong> gases <strong>de</strong> efecto inverna<strong>de</strong>ro, estas emisiones <strong>de</strong> CO 2 habrían t<strong>en</strong>idoque ser comp<strong>en</strong>sadas mediante <strong>la</strong> compra <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> emisión a través <strong>de</strong>l mercado <strong>de</strong>emisiones. Por tanto, <strong>la</strong> sustitución <strong>de</strong> combustibles fósiles comprados <strong>en</strong> el mercadoexterior por FV, también significan ahorros <strong>en</strong> <strong>la</strong> ba<strong>la</strong>nza <strong>de</strong> pagos españo<strong>la</strong>.Energía neta g<strong>en</strong>eradaLa <strong>en</strong>ergía producida por una insta<strong>la</strong>ción <strong>fotovoltaica</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> principalm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> 3 factores:<strong>la</strong> irradiación so<strong>la</strong>r recibida sobre el p<strong>la</strong>no <strong>de</strong> los g<strong>en</strong>eradores fotovoltaicos, <strong>la</strong> pot<strong>en</strong>cia picoinsta<strong>la</strong>da y el r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción.R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>toLas pérdidas asociadas al sistema y se evalúan mediante el performance ratio PR (16), unestándar <strong>de</strong>l IEC que re<strong>la</strong>ciona <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía útil g<strong>en</strong>erada por el sistema (<strong>la</strong> que v<strong>en</strong><strong>de</strong> a <strong>la</strong>red) con aquel<strong>la</strong> teóricam<strong>en</strong>te disponible (sin perdidas). Es in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción y no incluye <strong>la</strong> <strong>de</strong>gradación a partir <strong>de</strong>l primer año <strong>de</strong> vida <strong>de</strong> <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción.Incluye <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes pérdidas:Efici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los módulos fotovoltaicos. La pot<strong>en</strong>cia pico <strong>de</strong> los paneles fotovoltaicosse mi<strong>de</strong>n <strong>en</strong> condiciones estándar <strong>de</strong> 25ºC y 1000 W/m2 <strong>de</strong> radiación. Encondiciones <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to, <strong>la</strong> pot<strong>en</strong>cia pico que pue<strong>de</strong>n alcanzar está <strong>en</strong>tre un0,5 y un 3% m<strong>en</strong>or a <strong>la</strong> nominal <strong>de</strong>l módulo.Pérdidas por mismatch. Son pérdidas <strong>en</strong>ergéticas originadas por <strong>la</strong> conexión <strong>de</strong>módulos fotovoltaicos <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cias ligeram<strong>en</strong>te difer<strong>en</strong>tes para formar un g<strong>en</strong>eradorfotovoltaico. Pue<strong>de</strong>n variar <strong>en</strong>tre 0,5 % y 3 %.Pérdidas angu<strong>la</strong>res. En operación <strong>la</strong> radiación so<strong>la</strong>r inci<strong>de</strong> sobre <strong>la</strong> superficie <strong>de</strong> unmódulo FV con un ángulo difer<strong>en</strong>te <strong>de</strong> 90º respecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> superficie <strong>de</strong>l panel.Repres<strong>en</strong>tan un 3 %, aproximadam<strong>en</strong>te.Pérdidas espectrales. La corri<strong>en</strong>te g<strong>en</strong>erada por los dispositivos fotovoltaicos esdifer<strong>en</strong>te para cada longitud <strong>de</strong> onda <strong>de</strong>l espectro so<strong>la</strong>r (respuesta espectral), lo cualorigina pérdidas <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía g<strong>en</strong>erada (17).Pérdidas por temperatura. A temperaturas difer<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normalizadas, lospaneles fotovoltaicos pier<strong>de</strong>n un 0,5% <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia por cada ºC. Pue<strong>de</strong>n osci<strong>la</strong>r <strong>en</strong>treel 5 y el 10 %.Efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética <strong>de</strong>l inversor. El inversor es el equipo electrónico que transforma<strong>la</strong> corri<strong>en</strong>te continua g<strong>en</strong>erada por los paneles <strong>en</strong> alterna, para po<strong>de</strong>r ser conectadaa <strong>la</strong> red (CC/AC). Repres<strong>en</strong>tan aproximadam<strong>en</strong>te un 3%.Pérdidas por sombras. Pue<strong>de</strong>n ser <strong>de</strong>bidas a elem<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>la</strong> propia insta<strong>la</strong>ción o <strong>de</strong>elem<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l terr<strong>en</strong>o. Osci<strong>la</strong>n <strong>en</strong>tre un 2 y un 3 %.Pérdidas por suciedad. La <strong>de</strong>posición <strong>de</strong> polvo y suciedad <strong>en</strong> <strong>la</strong> superficie es muyvariable según <strong>la</strong>s condiciones climatológicas y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s características <strong>de</strong> <strong>la</strong>insta<strong>la</strong>ción y el <strong>en</strong>torno. Pue<strong>de</strong>n variar <strong>en</strong>tre un 2% y 5%.


Pérdidas eléctricas. En el cableado <strong>de</strong> baja t<strong>en</strong>sión y pérdidas <strong>en</strong> el anillo <strong>de</strong> mediat<strong>en</strong>sión <strong>la</strong>s pérdidas <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia son <strong>de</strong> alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong>l 1,3% y <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el CIT hasta elcontador <strong>de</strong> media t<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong>l 1%.En este cálculo se ha tomado un valor típico 0,806.Disponibilidad <strong>de</strong> irradiaciónLa Irradiación 9 y <strong>la</strong> Hora <strong>de</strong> sol pico (HSP) 10 consi<strong>de</strong>rados <strong>en</strong> este estudio son loscorrespondi<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong> zona 5 (Fig. 2): 1.680 kWh/m 2 y 2.698 horas <strong>de</strong> sol, respectivam<strong>en</strong>te.Para módulos a 30º <strong>de</strong> inclinación ori<strong>en</strong>tados hacia el sur, se aplica un factor <strong>de</strong> corrección<strong>de</strong> 12,97% 11 , dando una ganancia <strong>en</strong> el p<strong>la</strong>no <strong>de</strong> los módulos respecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> irradiaciónhorizontal: HSP= 1.897 kWh/m 2 .Determinación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía netaEn <strong>la</strong> práctica, <strong>la</strong> suma <strong>de</strong> <strong>la</strong> pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los paneles suele ser superior <strong>en</strong> un 10-20 % a <strong>la</strong>pot<strong>en</strong>cia total que <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción pue<strong>de</strong> evacuar a <strong>la</strong> red, estrategia que permite aum<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>cantidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía que se inyecta <strong>en</strong> <strong>la</strong> red. En este caso se ha tomado 12 % <strong>de</strong> aum<strong>en</strong>to.La producción anual <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>de</strong> una insta<strong>la</strong>ción <strong>fotovoltaica</strong> se obti<strong>en</strong>e a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong>irradiación so<strong>la</strong>r recibida, <strong>la</strong> pot<strong>en</strong>cia pico insta<strong>la</strong>da y el r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción PR:E FV (kWh)= Pot.Insta<strong>la</strong>da (kWp) · HSP (kWh/m 2 ) · PRPara el análisis, para <strong>la</strong>s dos pot<strong>en</strong>cias estudiadas:Tab<strong>la</strong> 2.Pot<strong>en</strong>cia nominal(kW)Pot<strong>en</strong>cia pico(kWp)Re<strong>la</strong>ción pot. pico/pot. nominal1.000 1.120 12% 1.712,610 11,2 12% 17,2Energía producida(MWh/año)R<strong>en</strong>tabilidad y b<strong>en</strong>eficios ambi<strong>en</strong>talesIngresosLa disponibilidad anual <strong>de</strong> <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción se supone <strong>de</strong> un 99 % y <strong>la</strong>s pérdidas medias por<strong>de</strong>gradación <strong>de</strong>l 0,4% por año <strong>de</strong> operación a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> los 25 años <strong>de</strong> vida útil (18). Apartir <strong>de</strong> los datos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Tab<strong>la</strong>s 1 y 2 y <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fig. 1, y <strong>en</strong> base a lo establecido <strong>en</strong> el RD1578/2008 se obti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong>s inversiones e ingresos. El complem<strong>en</strong>to base por <strong>en</strong>ergíareactiva será el 2%, fijado <strong>en</strong> 8,4681 c€/kWh a partir <strong>de</strong>l 1 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 2011 12 . Los alquileres<strong>de</strong> terr<strong>en</strong>os durante el primer año <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to se consi<strong>de</strong>ran un 2% <strong>de</strong> los ingresosprevistos para <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> suelo y el 4% para <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones <strong>en</strong> techo. Los <strong>costes</strong> <strong>de</strong>operación y mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nta se establec<strong>en</strong> por contrato <strong>en</strong> un 8,5% <strong>de</strong> losingresos por v<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> electricidad <strong>de</strong>l primer año, gastos por seguros e impuestos el 1%,9 La <strong>en</strong>ergía horizontal recibida anualm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el emp<strong>la</strong>zami<strong>en</strong>to (kWh/m2 año)10 Número <strong>de</strong> horas diarias que con una irradiación so<strong>la</strong>r <strong>de</strong> 1000 W/m2 proporciona <strong>la</strong> misma irradiación so<strong>la</strong>rtotal que <strong>la</strong> real <strong>de</strong> ese día.11 Fu<strong>en</strong>te: BP So<strong>la</strong>r12 ITC/3353/2010, <strong>de</strong> 28 <strong>de</strong> diciembre


gastos <strong>de</strong> gestión un 0,75%, para seguridad, vigi<strong>la</strong>ncia, administración y auditorías un0,75%. Para los sigui<strong>en</strong>tes años <strong>de</strong> explotación, estos <strong>costes</strong> se vincu<strong>la</strong>n al IPC.En cuanto a <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>de</strong> autoconsumo, <strong>en</strong> el pres<strong>en</strong>te estudio se asume que el consumoauxiliar <strong>de</strong> <strong>la</strong>s p<strong>la</strong>ntas se facturará aparte y a un precio distinto <strong>de</strong> <strong>la</strong> tarifa <strong>fotovoltaica</strong>: se fija<strong>en</strong> un 2,8% <strong>de</strong> los ingresos por v<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> electricidad <strong>en</strong> el primer año, a una tarifa media <strong>en</strong>torno a los 14 cEuro/kWh. Se ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> los cálculos diversos factores que influirán<strong>en</strong> <strong>la</strong> r<strong>en</strong>tabilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones durante los 25 años <strong>de</strong> vida útil prevista. Se suponeun impuesto <strong>de</strong> socieda<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l 30 %, una amortización <strong>de</strong> <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l 4 % y que elIPC no influirá s<strong>en</strong>siblem<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> r<strong>en</strong>tabilidad. Para el cálculo <strong>de</strong> <strong>la</strong> r<strong>en</strong>tabilidad se hasupuesto un coste <strong>de</strong> oportunidad <strong>de</strong>l 7 %.En <strong>la</strong> Tab<strong>la</strong> 5 se indican <strong>la</strong> r<strong>en</strong>tabilidad para cada caso, <strong>en</strong> términos <strong>de</strong>l Período <strong>de</strong> retorno((Pay-back), <strong>la</strong> Tasa interna <strong>de</strong> retorno TIR y el Valor Actual Neto VAN.Efectos ambi<strong>en</strong>talesLas externalida<strong>de</strong>s evitadas por el reemp<strong>la</strong>zo <strong>de</strong> combustibles fósiles por FV, <strong>la</strong>s emisionesmedias <strong>de</strong> CO 2 <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía térmica <strong>en</strong> Europa es <strong>de</strong> unos 900 gramos <strong>de</strong> kWh 13 , a lo<strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> los 25 AÑOS <strong>de</strong> vida útil <strong>de</strong> <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción, se evalúan <strong>de</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te manera:Se toma como refer<strong>en</strong>cia <strong>la</strong> emisión <strong>de</strong> gases <strong>de</strong> efecto inverna<strong>de</strong>ro (GEI) dados por elIPCC (19) <strong>en</strong> tone<strong>la</strong>das equival<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> CO 2 por cada tep <strong>de</strong> combustible total utilizado.El ahorro económico que se produciría por <strong>la</strong>s emisiones <strong>de</strong> CO 2 se <strong>de</strong>termina <strong>en</strong> basea <strong>la</strong> cotización <strong>de</strong> los Certificados por <strong>la</strong> EPIA 14 , <strong>de</strong> 14 €/t eq. a finales <strong>de</strong> 2010.Importaciones evitadasPara <strong>de</strong>terminar el ahorro <strong>de</strong> combustibles reemp<strong>la</strong>zados por <strong>la</strong>s p<strong>la</strong>ntas <strong>de</strong> FV, se parte <strong>de</strong>lreparto <strong>de</strong> <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>en</strong> España por tipo <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales (Tab<strong>la</strong> 3) y <strong>de</strong>l consumo específicomedio refer<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes c<strong>en</strong>trales, dados por el MITyC <strong>en</strong> 2008 (20), con los quese ha e<strong>la</strong>borado <strong>la</strong> Tab<strong>la</strong> 4 <strong>de</strong> consumo <strong>de</strong> combustibles fósiles.Tab<strong>la</strong> 3. G<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> régim<strong>en</strong> ordinario <strong>en</strong> España 2010. Fu<strong>en</strong>te REE (8)Tipo <strong>de</strong> c<strong>en</strong>tral GWh %Hidráulica 38.001 18,61Nuclear 61.944 30,33Carbón 25.851 12,66Fuel/gas <strong>de</strong> petróleo 9,624 4,71Ciclo combinado (GN)REGIMEN ORDINARIO 204.248 100,00Según los datos <strong>de</strong>l mismo informe, el 64% <strong>de</strong>l carbón y prácticam<strong>en</strong>te el 100 % <strong>de</strong>l fuel ygas utilizado <strong>en</strong> <strong>la</strong>s c<strong>en</strong>trales térmicas españo<strong>la</strong>s, fueron importados. Los valoresproporcionados por SENDECO dan que el precio medio anual <strong>de</strong>l carbón <strong>en</strong> 2011 es <strong>de</strong>86,45 euros por tone<strong>la</strong>da y para el petróleo 77,46 euros por barril o 898,53 euros portone<strong>la</strong>da (21), mi<strong>en</strong>tras que <strong>la</strong> media <strong>de</strong>l gas natural ha sido <strong>en</strong> 2009 <strong>de</strong> 17,09 €/MWh o 0,02€ por termia (tr), según <strong>la</strong> Comisión Nacional <strong>de</strong> <strong>la</strong> Energía (CNE) (22).13 La <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r <strong>fotovoltaica</strong> emite <strong>de</strong> 21 a 65 gramos <strong>de</strong> CO2/kWh <strong>en</strong> su fabricación14 EPIA: Asociación Industrial Fotovoltaica Europea.


Tab<strong>la</strong> 4. Consumo <strong>de</strong> combustibles fósiles. A, p<strong>la</strong>nta 1MW. B, P<strong>la</strong>nta <strong>de</strong> 10 kW.A- Tipo <strong>de</strong> c<strong>en</strong>tral GWh(A)Cons. especif.(t/GWh)Com. totalutilizado (t)Cons. especif.(t/GWh)Com. totalutilizado (tep)(A)·(C)(B)(A)·(B)(C)Carbón 0,214 400,342 85,567 227,317 48,585Fuel/gas <strong>de</strong> petróleo 0,080 193,779 15,419 189,165 15,052Ciclo combinado (GN) 0,569 1562,668 889,258 140,643 80,035B- Tipo <strong>de</strong> c<strong>en</strong>tral GWh(A)Cons. especif.(t/GWh)(B)Com. totalutilizado (t)(A)·(B)Cons. especif.(t/GWh)(C)Com. totalutilizado (tep)(A)·(C)Carbón 0,002 400,342 0,869 227,317 0,488Fuel/gas <strong>de</strong> petróleo 0,008 193,779 0,155 189,165 0,151Ciclo combinado (GN) 0,006 1562,668 8,947 140,643 0,805Resultados y conclusionesEn base a los criterios antes <strong>de</strong>scritos, se indican <strong>en</strong> <strong>la</strong> Tab<strong>la</strong> 5 los resultados económicos yahorros <strong>en</strong> emisiones e importaciones que se logran. Los Ingresos “FV” son un conceptoteórico <strong>en</strong> el que suma a los Ingresos el dinero que se ahorraría por pagos por <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong>emisión <strong>de</strong> CO 2 y por importaciones <strong>de</strong> combustibles fósiles.Tab<strong>la</strong> 5. Resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> inversión a 25 años. Convocatoria Q2-2011Concepto I.1 Cubierta 1 MW I. 2 Cubierta 10 kW II Suelo 1 MWInversión (€) 2.581.831 28.231 2.324.208Tarifa (cEuro/kWh) 28,8821 20,2736 13,45Ingresos (€) 4.230.000 58.230 2.428.000Pay-back (años) 11 10 14TIR (%) 8,8 10,6 6,1VAN (€) 433.000 9.630 -185.000Resultado r<strong>en</strong>tabildad 2 1 3Emisiones CO 2 evitadas (t) 10.231 103 10.231Ahorro emisiones CO 2 (€) 143.239 1.438 143.239Importaciones evitadas (tep) 3.000 30 3.000Ahorro por importaciones (€) 866.804 8715 866.804Ingresos “FV” 2.658.212 40.152 1.113.835El resultado negativo <strong>de</strong>l VAN <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> impuestos para <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción II se <strong>de</strong>beprobablem<strong>en</strong>te a una tasa <strong>de</strong> retorno un poco alta (7 %), que no respon<strong>de</strong> muy bi<strong>en</strong> a <strong>la</strong>stasas reales actuales. A efectos comparativos se ha realizado el cálculo con <strong>la</strong>s tarifas Q1-2011 (Fig. 1), obt<strong>en</strong>iéndose <strong>en</strong> este caso los valores expuestos <strong>en</strong> <strong>la</strong> Tab<strong>la</strong>6.Tab<strong>la</strong> 5. Resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> inversión a 25 años. Convocatoria Q1-2011Concepto I.1 Cubierta 1 MW I. 2 Cubierta 10 kW II Suelo 1 MWInversión (€) 2.581.831 28.231 2.324.208Tarifa (cEuro/kWh) 28,8821 20,2736 13,45Ingresos (€) 6.523.000 65.810 6.096.000Pay-back (años) 8 9 8TIR (%) 12,5 11,6 12,8VAN (€) 1.386.000 12.770 1.338.000Resultado r<strong>en</strong>tabildad 2 3 1


ConclusionesPolítica <strong>de</strong> primas para <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r <strong>fotovoltaica</strong> <strong>en</strong> EspañaEn base a los resultados obt<strong>en</strong>idos, se advierte que <strong>la</strong> política <strong>de</strong> primas <strong>de</strong>finida por <strong>la</strong>Convocatoria Q2-2011 <strong>en</strong> España favorece a <strong>la</strong>s pequeñas insta<strong>la</strong>ciones Fv <strong>en</strong> techo, fr<strong>en</strong>tea <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s <strong>en</strong> suelo. Sin embargo, <strong>la</strong>s tres insta<strong>la</strong>ciones son r<strong>en</strong>tables (6,1 %, 8,8 % y10,6 %), aunque el VAN <strong>de</strong> <strong>la</strong> II sea negativo. Como se ha dicho, <strong>la</strong> Tasa <strong>de</strong> retornoescogida resulta alta para <strong>la</strong>s habituales. Tomando un valor 6%, ya produce un VAN positivo<strong>en</strong> esta insta<strong>la</strong>ción. En cambio, <strong>la</strong> convocatoria Q1-2011 no favorecía c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te a un tipo<strong>de</strong> insta<strong>la</strong>ciones, lo cual parece repres<strong>en</strong>tar un cambio <strong>en</strong> <strong>la</strong> política oficial <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción a <strong>la</strong><strong>en</strong>ergía <strong>fotovoltaica</strong> y/o respecto <strong>de</strong> los gastos <strong>en</strong> política <strong>en</strong>ergética y ambi<strong>en</strong>tal.Un estudio más exhaustivo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Tasas, <strong>de</strong> los <strong>costes</strong> <strong>de</strong> emisiones <strong>de</strong> CO 2 y <strong>de</strong> <strong>la</strong>evolución <strong>de</strong>l IPC para los 25 años <strong>de</strong> vida <strong>de</strong> <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción permitirían obt<strong>en</strong>er resultadosmucho más ajustados.Externalida<strong>de</strong>sEn el análisis medioambi<strong>en</strong>tal, <strong>en</strong> este estudio no se han t<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta a efectoscomparativos <strong>la</strong>s emisiones <strong>de</strong> NOx So 2 , partícu<strong>la</strong>s, sanitarios ni otros efectos sobre e<strong>la</strong>mbi<strong>en</strong>te <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong>l uso <strong>de</strong> combustibles fósiles. Tampoco se incluy<strong>en</strong> ningún tipo <strong>de</strong>efecto negativo <strong>de</strong>l resultante <strong>de</strong> utilizar combustibles radiactivos.EconomíaEl ahorro <strong>en</strong> importaciones repres<strong>en</strong>ta un c<strong>la</strong>ro b<strong>en</strong>eficio socioeconómico, con efectospositivos sobre <strong>la</strong> ba<strong>la</strong>nza <strong>de</strong> pagos españo<strong>la</strong> facilitando el equilibrio <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma sin t<strong>en</strong>erque acudir al <strong>en</strong><strong>de</strong>udami<strong>en</strong>to exterior. A<strong>de</strong>más, los aún bajos precios re<strong>la</strong>tivos actuales <strong>de</strong>los combustibles fósiles pue<strong>de</strong>n sufrir rep<strong>en</strong>tinos cambios al alza (a <strong>la</strong> baja no sonprevisibles) que modifiqu<strong>en</strong> bruscam<strong>en</strong>te este análisis a favor <strong>de</strong>l uso <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía<strong>fotovoltaica</strong>Debe t<strong>en</strong>erse <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> reducirse <strong>la</strong>s importaciones <strong>de</strong> combustiblesfósiles, evitan comprarse <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> emisiones <strong>de</strong> CO2 <strong>en</strong> el exterior, cuya imposición aúnno se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra vig<strong>en</strong>te <strong>en</strong> España, pero <strong>en</strong> un futuro no muy lejano se prevé <strong>la</strong> <strong>en</strong>trada <strong>en</strong>vig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> compra <strong>de</strong> los mismos.Agra<strong>de</strong>cimi<strong>en</strong>tosEste trabajo está basado <strong>en</strong> el Trabajo Fin <strong>de</strong> Máster <strong>de</strong>l Máster <strong>de</strong> Energías R<strong>en</strong>ovablesrealizado por Anne Carolin Johanna Lambert y Jimmy Fabricio Va<strong>la</strong>rezo Mor<strong>en</strong>o, <strong>en</strong> el quehan contado con <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración técnica <strong>de</strong> D. Jose María Glez. Moya, Director Técnicosecciones Eólica y Fotovoltaica <strong>de</strong> <strong>la</strong> Asociación <strong>de</strong> Productores <strong>de</strong> Energías R<strong>en</strong>ovables –APPA.


Bibliografía1. Ministerio <strong>de</strong> Industria, Turismo y Comercio, “Energía <strong>en</strong> España”, C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> publicaciones, 20042. http://<strong>en</strong>.wikipedia.org/wiki/Feed-in_tariff#Developm<strong>en</strong>ts_in_Europe3. Régim<strong>en</strong> especial. Disponible <strong>en</strong> REE: http://www.ree.es/operacion/regim<strong>en</strong>_especial.asp4. European Photovoltaic Industry Association (EPIA) “2015 Global market outlook for photovoltaic’suntil 2015”, Bruss Keppler, J.H. “Climate Change, Security of Supply and5. APPA: "Estudio <strong>de</strong>l impacto macroeconómico <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables <strong>en</strong> España". Disponible <strong>en</strong>http://www.appa.es/<strong>de</strong>scargas/APPA2011web.pdf6. http://peakoil.com/<strong>en</strong>virom<strong>en</strong>t/iea-time-running-out-to-limit-earths-warming/7. Keppler, J.H. “Climate Change, Security of Supply and Competitiv<strong>en</strong>ess: Does Europe have theMeans to Implem<strong>en</strong>t its Ambitious Energy Vision?”, Paris, 20098. Red Eléctrica Españo<strong>la</strong> "El sistema eléctrico español 2010". Disponible <strong>en</strong>http://www.ree.es/sistema_electrico/pdf/infosis/Inf_Sis_Elec_REE_2010.pdf9. So<strong>la</strong>rgis: http://so<strong>la</strong>rgis.info/doc/7110. PANER 2011-2020. Disponible <strong>en</strong>:http://www.mityc.es/<strong><strong>en</strong>ergia</strong>/<strong>de</strong>sarrollo/EnergiaR<strong>en</strong>ovable/Paginas/paner.aspx11. The Oil Drum: http://www.theoildrum.com/no<strong>de</strong>/236712. Código Técnico <strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción. Disponible <strong>en</strong>:http://www.codigotecnico.org/cte/export/sites/<strong>de</strong>fault/web/galerias/archivos/DA_zonas-climaticasso<strong>la</strong>r_V01.pdf13. IDAE Mapa so<strong>la</strong>r <strong>en</strong> España. Disponible <strong>en</strong>:http://www.idae.es/in<strong>de</strong>x.php/mod.docum<strong>en</strong>tos/mem.<strong>de</strong>scarga?file=/docum<strong>en</strong>tos_10374_Energia_so<strong>la</strong>r_termica_06_8a90370e.pdf14. “Hacia el crecimi<strong>en</strong>to sost<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>fotovoltaica</strong> <strong>en</strong> España - Informe Anual 2011", ASIFAsociación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Industria Fotovoltaica, Comunicación S.L., Madrid, 2011. Disponible <strong>en</strong>:http://www.arqui.com/arquiti<strong>en</strong>da/docum<strong>en</strong>tos/articulos/d3585-01.pdf15. Carta, J., Calero, R., Colm<strong>en</strong>ar, A., Castro, M., “G<strong>en</strong>eración Eléctrica con Energías R<strong>en</strong>ovables”,Pearson Educación S.A., Madrid, 2009, pg. 135.16. IEC Standard 61724, “Photovoltaic System Performance Monitoring – Gui<strong>de</strong>lines formeasurem<strong>en</strong>ts”, data exchange and analysis, 199317. Moro, M., “Insta<strong>la</strong>ciones so<strong>la</strong>res <strong>fotovoltaica</strong>s”, 1ª Edición, Paraninfo, Madrid, 2010, pag. 2118. “Hacia un suministro sost<strong>en</strong>ible <strong>de</strong> electricidad - La <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r <strong>fotovoltaica</strong> <strong>en</strong> España - Informeanual 2008”, ASIF Asociación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Industria Fotovoltaica, Comunicación S.L., 200819. IPCC, “Gui<strong>de</strong>lines for National Gre<strong>en</strong>house Gas Inv<strong>en</strong>tories”, volum<strong>en</strong> 2. 2006. Disponible <strong>en</strong>:http://www.ipcc-nggip.iges.or.jp/public/2006gl/spanish/in<strong>de</strong>x.html20. "La Energía <strong>en</strong> España 2008" MCTyC, 2008. Disponible <strong>en</strong>:http://www.mityc.es/<strong><strong>en</strong>ergia</strong>/ba<strong>la</strong>nces/Ba<strong>la</strong>nces/LibrosEnergia/ENERGIA_2008.pdf21. Informe <strong>de</strong> SENDECO Bolsa <strong>de</strong> CO2: http://www.s<strong>en</strong><strong>de</strong>co2.com/22. "Informe m<strong>en</strong>sual <strong>de</strong> supervisión <strong>de</strong>l mercado mayorista <strong>de</strong>l gas. Abril <strong>de</strong> 2010" CNE. p. 18.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!