12.07.2015 Views

Kinkishirianti Nampitse Ora Anenkate: Política Nacional del Ambiente

Kinkishirianti Nampitse Ora Anenkate: Política Nacional del Ambiente

Kinkishirianti Nampitse Ora Anenkate: Política Nacional del Ambiente

SHOW MORE
SHOW LESS
  • No tags were found...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Kinkishiriantsi Nampitsi ora Aninkataantsiotime yaminakoetero ibamitsantaeteroanampi, ikinkishiriakotero ojibate kametsakinkishiriantsi akimpoyero amabentakotyerookantakobentero timatsiri anampitsitekiajibatakaero apatyabakaeya yametari atiripayeinkimoshiribentero maaroni isaike.país, tomando en cuenta las políticas implícitasy lineamientos que sustentaron la elaboración deplanes y estrategias nacionales en materias comodiversidad biológica, bosques, cambio climático,residuos sólidos, saneamiento, sustanciasquímicas, entre otros. Asimismo, incluye losresultados <strong>del</strong> proceso de consulta públicadescentralizado efectuado por el Ministerio <strong>del</strong><strong>Ambiente</strong>.La <strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>del</strong> <strong>Ambiente</strong> comoherramienta <strong>del</strong> proceso estratégico de desarrollo<strong>del</strong> país, constituye la base para la conservación<strong>del</strong> ambiente, de modo tal que se propicie yasegure el uso sostenible, responsable, racionaly ético de los recursos naturales y <strong>del</strong> medio quelo sustenta, para contribuir al desarrollo integral,social, económico y cultural <strong>del</strong> ser humano, enpermanente armonía con su entorno.2


1. OJIBATANTYARI KAMETSA1. BASE LEGALTimantakotakeri ashi Perú iyoetiro atiri jibatiroriapatyaantsi otampatikatsi otime anintaantsiamokarabakaeya ojibate añantaantsi (abakojetiro2º, otsipatari 22). Okanta aesatie ibakojetiro66º aisati 69º, inintakaitaro KinkishiriantsiNampitsi ora Aninkataantsi irotake tsonkateroneamabentakotyaaro timatsiri inchatomashiipankitaetiri kaari shokatsiri irotake ashi anampiotimatie oñabentero aminero maaroni timatsirikantakobentirori asaekantari inchatomashi.Pankotsinipero ora Aninkatantsi iritake amineroriyamabentakotaro okantia kaatsi ñashirinkironiKinkishiriantsi Nampitsi ora Aninkataantsijebatakotiro mabaroeteni okantiri ikantakantsiriibakotiro Ñaantsi Nº 1013 yakakotirokantakotaantsi ojebatantari apatotaantsikinkishirianti apatojetaantsini.Kinkishiriantsi Nampitsi ora Aninkataantsiojibatantari Ñaantsi ikantakantaetsirioshintsitantari ikantakantaetsiri Ñaantsi Nº29158, otsimantari okametsati akakotirookantakantaetiri ibakoetiro Ñaantsi Nº 28611,obashiniro okantakotsiri nampitsipaye otimeintsotiero otsimantiari ojebate antabaerintsinampitsi tsipariachari.Ayotajiro okaratsi timatsiri anampitsite otimeapatiero abametsantero maaroni ñeantsini,Kinkishiriantsi Nampitsi ora Aninkataantsiabitsikakotero ikantakaetiro bitsikakotaantsiapatiero kantakotaantsi ibakoetiro Ñaantsi Nº27783, ikantakantaetsiri ojibatantiari; ÑaantsiNº 27867, ikantakantaetiri jibatatsiri ÑaantsiNº 27972, okantakantatsiri apatorintsipayeokantakotsiro Ñaantsi Nº 26821, Ñaantsiokantakotiri abakero otimantiari apimantereanampiki ikemitara irirori isankinatakotiroanampitsite.La Constitución <strong>Política</strong> <strong>del</strong> Perú reconoce que <strong>del</strong> Estado y privilegia el derecho fundamental agozar de un ambiente equilibrado y adecuado aldesarrollo de la vida (artículo 2°, inciso 22). Delmismo modo, los artículos 66° al 69°, disponenque el Estado debe determinar la <strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong><strong>del</strong> <strong>Ambiente</strong>, y que los recursos naturales,renovables y no renovables, son patrimonio <strong>del</strong>a Nación. Precisa que el Estado está obligadoa promover la conservación de la diversidadbiológica y las áreas naturales protegidas, enel territorio nacional, así como el desarrollosostenible de la Amazonía.El Ministerio <strong>del</strong> <strong>Ambiente</strong> es el ente rector <strong>del</strong>Sector <strong>Ambiente</strong> y la autoridad competentepara formular la <strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>del</strong> <strong>Ambiente</strong>aplicable a los tres niveles de gobierno, conformea lo dispuesto en el Decreto Legislativo Nº 1013que aprueba la Ley de creación, organización yfunciones de este organismo.La <strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>del</strong> <strong>Ambiente</strong> se estructuraen base a la Ley Orgánica <strong>del</strong> Poder Ejecutivo, LeyN° 29158, que por su jerarquía y su promulgaciónposterior a la Ley General <strong>del</strong> <strong>Ambiente</strong>, LeyNº 28611, modifica la definición de políticasnacionales estableciendo que éstas incluyen losobjetivos prioritarios, lineamientos, contenidosprincipales y estándares nacionales de obligatoriocumplimiento, para asegurar el normal desarrollode las actividades públicas y privadas.Teniendo en cuenta que las políticas de Estadodeben integrar las políticas ambientales con lasdemás políticas públicas, la <strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong><strong>del</strong> <strong>Ambiente</strong> se elabora en concordancia con lodispuesto en la Ley General <strong>del</strong> <strong>Ambiente</strong> y otrasnormas, tales como la Ley Nº 27783, Ley deBases de la Descentralización; Ley Nº 27867, LeyOrgánica de Gobiernos Regionales; Ley Nº 27972,Ley Orgánica de Municipalidades, la Ley Nº 26821,Ley Orgánica de Aprovechamiento Sostenible <strong>del</strong>os Recursos Naturales; así como con los tratadosinternacionales suscritos por el país.3


2. AERIKIRORIPE2. FUNDAMENTOS<strong>Ora</strong> Perú Nampitsi iroperori ashitari timatsiriametari oenejantiri ojibatantyaari ameniroamakotyaro timatsiri aminakotero okametsateabitsikakotero antabaerentsi yapatyabakaeyaotime akinkishiriakotero maaroni irotake inintakariobametsantsirori yoenejantero yaminakoetiroyoejatantyarori:1. <strong>Ora</strong> Perú okanta aparoni oka 15 nampitsitimatsiri inchatoshiti kipatsiki kantabaeshitacharikasankari antami sharakamashi inkarimashi.Okaratsi 25 000 kantabaeshitachari kasankari,irotaki apinta Nampitsi kantabaeshitachari(10% maaroni okaratsi), okantaka 30%tsimantarori kantabaeshitachari (4 400timatsiri) ikimpiyaitakari (182), irotaki apititatsirikantabaeshitachari tsimeri (1 816 timatsiri)kantabaeshitachari mabatatsiri tsitiyatatsiri (408timatsiri) kantabaeshitachari piratsipaye (462timatsiri) pashinetatsiri aisati iyotakotiro 2,000timatsi kantabaeshitachari shimapaye (10%maaroni okaratsi) maaroni timatsiri aisati 36pashine 83 pashinetatsiri osabiki iyotantaetarorioneyantsiti timatsiri 11 onijatipaye, 28 pashine 32pashini koñatatsiri 84 irojatsi 117 añantari kipatsi.2. Aka anampitsite timatsi 66 apainchariniyonesobanipaye inchatomashi, irotake oejatsiroriotime inchatomashi, apiteneri otime 13%antamite kirinkasato. Otime 7.6 shirinkapayonesayotero okaratsi oepatsite ipankitantaetari, 17ishekiniyones otime oepatsite otime kataroshi,55.2 otime amakotyaaro aisati pashini 18kipatsi aero ashinitsiro. Ayotsiro timatsi 12000 inkaripaye 77 600 m³ nija/saikatsiri;irotaki otsipariantari otakotantari asaekantarianampitsite operori 2% nija iyotsiro 55%saekantarori maaroni parinini opiro 98% nija,opirori 14% saekantarori. Añabakotero maaroniairiri nijapaye otime 20 mil oshekeniyones m³/osarentsi.El Perú es un país con un importante patrimonionatural y cultural, que ofrece múltiplesoportunidades de desarrollo mediante elaprovechamiento sostenible de los recursosnaturales, la gestión integral de la calidadambiental y la realización de actividadessocioeconómicas con criterios de competitividady proyección regional y mundial. En razón a ello,la <strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>del</strong> <strong>Ambiente</strong> se sustentaen el análisis situacional que se sintetiza acontinuación:1. El Perú es uno de los 15 países con mayordiversidad biológica <strong>del</strong> mundo, por su gran ecosistemas continentales y marítimos. Con quinto país en número de especies (10% <strong>del</strong>total mundial), de las cuales 30% son endémicas;posee numerosas plantas de propiedadesconocidas y utilizadas (4 400 especies); poseenumerosas especies domesticadas nativas(182), es el segundo en especies de aves (1 816(408 especies) y mamíferos (462 especies).Asimismo, cuenta con cerca de 2 000 especiesde peces (10% <strong>del</strong> total mundial) y con 36 <strong>del</strong>as 83 especies de cetáceos <strong>del</strong> mundo; y esconsiderado centro de origen por su diversidadgenética. Posee 11 ecorregiones, 28 de los 32tipos de clima y 84 de las 117 zonas de vida<strong>del</strong> mundo.2. En el país existen al menos 66 millonesde hectáreas de bosques, es el noveno paísen bosques, el cuarto en bosques tropicalesy posee el 13% de los bosques amazónicos.Tiene 7.6 millones de hectáreas de tierras conaptitud para la agricultura, 17 millonespara pastos, 55.2 millones de hectáreasde tierras de protección y más de 18millones de hectáreas en áreas naturalesprotegidas. Si bien existen 12 000 lagosy lagunas y 77 600 m3 de agua/habitante;sin embargo, el recurso hídrico se distribuyede manera muy heterogénea en el territorionacional, mientras que en la Costa sólo sedispone <strong>del</strong> 2% <strong>del</strong> agua, ahí se localiza el 55% <strong>del</strong>a población; en tanto la Selva dispone el 98%4


<strong>del</strong> agua, sólo mantiene el 14% de la poblaciónnacional. Se estima que el consumo nacionalde aguas superficiales es de 20 mil millonesde m3/año.3. Tema irotaki otiemantari osheke ojebatsipankirintsi, shimataantsi, otakotaantsimapi pinatachari, ankinabaete oenejanterootakomentotsi shintsitakaerori pashine timatsirikantsimaetacha otimabeta apimantereanampitsite ojibatantiari obirantari osarentsiapiyashitakaro okaratsi apimantari anampitsitekipashine nampitsi jebatayetatsiri okantakero iroriirotake okabantari aminero otime apankiteroinchato osheki ichekaetakero ipimantaetiroimanakashitaro apiashitakaro 10 oshekeniyoneskipatsini inchatomashi.4. Kametsari obarinkatsirori ibashinonkatakiroichekabaeta eitsiro te yaminaetero kametsaotsimantiari aninkatere irotaki otsimantarimantsiyarentsi tampiajinkake aisati nija kipatsiirotaki kobapirotachari ebashinonkaetironija okobityantari anampitsiteki aparoniotime ejaekita pinkatsari okametsati 70%yaminakaetsiro 400 oshekeniyones m³/osarentsinija aritaro inkari okemita ipinkaetsiro iroperoriokitsotantari pankirentsi yashitaro kobinkari mapipinatachari te enijantero irotake okobinkatantaritampia koninkatsirora maaroni nampitsikipayeoyobayetsikachaari tera amimero kametsaosheke obinkatae nejatsi sampike irojatsikachataatsiri 81% timarantatsiri kaari ikanteriyaminero abintantsinkari Irimaki 5 nominerori 6timatsiri yaminero anampitsite timatsi. Pashineosheke okashitachari kaatsi aminerori osheokobinkatsi timatsiri ashekira te yaminaeterobitsikakotirori.3. En tal sentido, existe una importantecapacidad y gran potencial para el desarrollode la agricultura, agroindustria, pesquería,acuicultura, industrias hidrocarburíferas yminero-metalúrgicas, turismo, producciónde biocombustibles y energías alternativas;además de otras actividades económicasimportantes. Sin embargo, a pesar de ladotación de recursos que dispone el país ylos diversos esfuerzos desarrollados para suaprovechamiento sostenible en los últimos años,el deterioro de los recursos naturales, la pérdidade diversidad biológica y la afectación de lacalidad ambiental constituyen una importantepreocupación. Asimismo, subsisten importantesretos como el control de la deforestación, dadoque la tala, extracción y comercio ilegal ya hanocasionado la pérdida de más de 10 millones dehectáreas de bosques.4. La calidad ambiental ha sido afectadapor el desarrollo de actividades extractivas,productivas y de servicios sin medidas adecuadasde manejo ambiental, una limitada ciudadanía la contaminación <strong>del</strong> agua, <strong>del</strong> aire y <strong>del</strong> suelo.El deterioro de la calidad <strong>del</strong> agua es uno <strong>del</strong>os problemas más graves <strong>del</strong> país. Entre susprincipales causas están los vertimientosindustriales y domésticos sin tratamiento (el 70%de los vertimientos domésticos no son tratadosy sólo en Lima se vierten al menos 400 millonesde m3/anuales de aguas servidas al mar), asícomo el uso indiscriminado de agroquímicos,el de insumos químicos en la producción dedrogas ilegales y en la minería informal. Lacontaminación <strong>del</strong> aire también presenta retosimportantes, sobre todo en los lugares con altaconcentración <strong>del</strong> parque automotor e industriasfuertemente impactantes. En las zonas ruralesexisten serios problemas de contaminaciónintradomiciliaria, sobre todo por las prácticasinadecuadas en el uso de la leña, la bosta y otros5


combustibles. Se estima que el 81% de residuossólidos no son conducidos a rellenos sanitarios.En Lima se cuenta con 5 rellenos sanitarios y 6 enel resto <strong>del</strong> país, además de numerosos botaderosinformales. Otros problemas relevantes, son elinadecuado manejo de los residuos peligrososindustriales y urbanos y la existencia de un grannúmero de pasivos ambientales.5. Ibakoetsi timatsiri intamimashike 1990ibitsikakoetiro aparoni inchapankitsi ari oshintsitiinijantakoetiro opotsotakota iyotantarorijebaripayeni aninkatantarori aparoni jebatsirorinijantiro obamitaantsi nampitsiki (CONAM)osaekantari 1994 otimantari ibitsikakoetiroaminerori intamimashite ikantakoteroaninkatantari maaroni jebaripaye apatyanakiroriibakotiro opoñaka ikanta kantanakiro 2005tema ari ishakotaetakiro aninkatantari okaantaminashiteke 2008 yaminaetajiroibitsikakoetsiro MINAM. Yapatiakotajiro amineroriashi intami yaminakoetiro aisati - INRENA opaerootakotantacheri ibakoetiro oshintsitantari Perú– IGP obamitantirori yaminakotsi kirinkasatoIIAP ojebati yaminokoetsiro bitsikakotiroriOEFA) ipataero intami aminerori – SERNANPoshiyakabenta iroñaaka bitsikakotirori irotakeokametsatantari ojebati ibakoetiro iroperoriojebati aninkatantari maba omonkaratajebabinterori yapatiero maaroni jebabintirorianinkamentotsi.Teemari, ari okantia apatiabakaeya ojibateeeropiro te timimotsiri atiri otimatiari anijanteroamabentakotiaro omonkarantatiari intsotieteroobakotora iroka oñashirinkiro oshintsitantiariaminakotero yapatotakobintiaro jebaripayenejatsi onejantsirori aminakotsirori iyotantaroriokametsatantyari osankinatakotya.5. El Código <strong>del</strong> Medio <strong>Ambiente</strong> y los RecursosNaturales de 1990, constituyó un hito a partir<strong>del</strong> cual se fortaleció el marco normativo einstitucional en materia ambiental, contandoinicialmente con autoridades ambientalessectoriales y una autoridad coordinadora,el Consejo <strong>Nacional</strong> <strong>del</strong> <strong>Ambiente</strong> (CONAM),establecido en 1994. Posteriormente se crearonGerencias de Recursos Naturales y Gestión <strong>del</strong>Medio <strong>Ambiente</strong> en los gobiernos regionales,que se sumaron a las unidades ambientales dealgunas municipalidades. Luego de promulgadala Ley General <strong>del</strong> <strong>Ambiente</strong> en 2005, quederogó el Código <strong>del</strong> Medio <strong>Ambiente</strong> y RecursosNaturales, en 2008 se crea el Ministerio <strong>del</strong><strong>Ambiente</strong> - MINAM, que incorpora al Consejo<strong>Nacional</strong> <strong>del</strong> <strong>Ambiente</strong>, a la Intendencia de ÁreasNaturales Protegidas - INRENA, y adscribe alServicio <strong>Nacional</strong> de Meteorología e Hidrología<strong>del</strong> Perú - SENAMHI, al Instituto Geofísico <strong>del</strong>Perú - IGP, al Instituto de Investigaciones de laAmazonía Peruana - IIAP, y al Organismo deEvaluación y Fiscalización Ambiental - OEFA y alServicio <strong>Nacional</strong> de Áreas Naturales ProtegidasSector Ambiental. Como parte <strong>del</strong> fortalecimientode la institucionalidad, se viene actualizando elmarco normativo para un mejor desempeño <strong>del</strong>os organismos ambientales <strong>del</strong> Estado, en lostres niveles de gobierno, los cuales integran elSistema <strong>Nacional</strong> de Gestión Ambiental.No obstante, persisten retos relacionadosal desarrollo de capacidades y limitadosrecursos humanos y financieros; así comopara el ejercicio de las competencias públicas,la prevención de controversias y el efectivo6


cumplimiento de los mandatos legales. Estoobliga a un importante esfuerzo de coordinacióninterinstitucional, a la descentralización y labúsqueda de sinergias entre las autoridades,el sector privado y la sociedad civil; a la gestiónde la información, la investigación científica ytecnológica, así como a la consolidación de losinstrumentos de gestión ambiental.6. Ashitarori jebarintsirori yameniro aminakotsiroriojebate ashekantari osarentsi 1.6 % oyotakoetsiro17.6 hab/km². Okakitsi 70% sakatsiri anampikitimatsiri ibanko ojebate shintsine aminakoterokobinkatatsiri okobityatya onampinakepaye teokametsate irotake otsimantari ashinokaantsi.7. Aka Perú anampitsite timatsi 14 ashitanitachariñabaetatsiri 72 apototachari yamitaetarinampitarori iroperori iyotaantsi yamitaetiriotimi iyotanitaantsi nampitsikipaye ibakoetsiroiyopaetajiro okametsati ibaemantaetsiroantababintero kaatsi impinkimaete okantabaetaontimantiari te okante ojebate ashikeachantyarori.8. Pashine abisatsiri anampetsiteki otimeashinonkaantsi okanetsi shekanampitaereashintsibintiro okaratsi timantsiri anampikikimoshiritaantsi ojebatantari kaatsi otimeashinonkaantsi otime ikantero okaratsiabisatsiri jaokarika isaeke 76% anampitsitekiyaminero jaoka ikantero ojebate kaatsi otimeashinonkaantsi aminakotero ojebeta kaatsiashinonkajia.6. El ciudadano ejerce un rol central en la gestiónambiental. El crecimiento poblacional anual se17.6 hab/km2. Cerca <strong>del</strong> 70% de la poblaciónperuana vive en ambientes urbanos que crecenverdes y recreativas, desnutrición, debilidad <strong>del</strong>sistema educativo y pobreza.7. El Perú es un país pluricultural, con más de14 familias etnolingüísticas, y 72 grupos étnicos.Las culturas aborígenes son centros importantesde conocimientos tradicionales y forman parte<strong>del</strong> acervo de ciencia y tecnología <strong>del</strong> país y<strong>del</strong> mundo. La legislación peruana reconocelos derechos de acceso a la información,participación ciudadana, justicia ambiental, yla no discriminación por raza, sexo, condiciónsocioeconómica, entre otros; sin embargo, sonpocos y dispares los avances en su efectivaimplementación.8. Otra de las causas <strong>del</strong> deterioro ambientalen el Perú es la pobreza existente en los ámbitosurbanos y rurales, la cual ejerce presión sobrelos recursos naturales y el ambiente e impactasobre la salud y la calidad de vida. El aceleradoy desorganizado crecimiento urbano estárelacionado con los problemas vinculados a laproblemas ambientales en las zonas urbanas,donde vive el 76% de la población peruana. Unaadecuada gestión ambiental deberá tener entresus objetivos contribuir a la superación de lapobreza y a mejorar las condiciones de vida <strong>del</strong>os más pobres.7


9. Akinkishiriakotero timatsiri oninkatantareanampitsite akantya ibakoetajiro nampitsikipayeokaratsi timayetatsiri iroperori akobakari opokeayatakotero asankinatakotero amonkara atsotyerokinkishiriantsi okemotaere pashinekipaye otimeaminakotero anibitakantyariri pimantaantsiiyotakoetiro yapakaetiro pimantaantsi okantyaajebatantyari.10. <strong>Ora</strong> Perú obi otsimantiari ashekantariobaronta opiri obaninkaro otsipatoero ashitariinchatomashi aisati inkarimashi iroperotatsiritimatsiri intsimpo inkari 50% ashitari otsimantyarijibatakaeni otimantyeri ayotero osarentsi timatsiriosheke kirinka iroperori iyootani shekantaroriinchatomashi.11. Opashinitsi ashekantari okobityantari intamiopiantari inchatomashi okobitya nija okobanakaabintaro katonkosato osheke okobinkatsiirotake pomerintsitachari amine pashinenampitsi otime otsotyeya ikantero ashekantorianampi. Okobapirotatyari okakotabakaeyaapamantantyari otsimantiari añiro okametsateanijantero pimantaantsi oyenintero pokayetatsiniobaninkatachari pashine nampitsi.9. Tomando en cuenta las potencialidadesy la situación ambiental <strong>del</strong> país, el Estado multilaterales, regionales y bilaterales queestablecen importantes compromisos yoportunidades para la gestión ambiental y lacompetitividad <strong>del</strong> país. Asimismo, participapúblicas ambientales internacionales y, comoparte de una estrategia de integración, vienenegociando una serie de tratados de librecomercio que deben contribuir a impulsar eldesarrollo económico.10. El Perú dispone de un importante capitalnatural para la provisión de servicios ambientalesincluyendo el patrimonio forestal y los recursosmarinos, que albergan importantes fuentesde diversidad biológica (más <strong>del</strong> 50% de labiodiversidad <strong>del</strong> planeta) y recursos genéticos,que también constituyen importantes sumiderosde carbono. Por otra parte la Amazonía poseeun importante patrimonio forestal y una altísimadiversidad biológica, y es el hábitat de pueblosindígenas con importantes conocimientostradicionales en el manejo de la biodiversidad.11. El cambio climático, la disminución debosques, la pérdida de diversidad biológica,la creciente escasez de agua y la gestiónlimitada de las sustancias químicas y materialespeligrosos, son algunos de los problemas globalesque se encuentran bajo normas y tratadosinternacionales cuyo cumplimiento nacional esnecesario impulsar desde el Estado. Asimismo,homogenizando criterios y estándares para lograruna gestión ambiental sostenible y mejorar lacompetitividad comercial, aprovechando lasoportunidades ambientales internacionales.8


3. INTANTARORI:3. PRINCIPIOSOka Kinkishirintsi Nampitsi ora Aninkataantsionijantsiro ñaantsi intarori ikantakantaetsiroibakoetsiro:1. Ibitsikakoetetsiro. Okantabaeta yaminaetsiroyantaetero jebari inijantero okantabaeteotime inkante maaroni iyotakoeterookantya yamakoetyaro ojebate apatotaantsiokametsate ojebate.2. Aminero opinata opajairi. Yokayetiri otimeaminero otimantyari ampero opokantyarikobachari otime okametsate otsimimotaeayakotsiri.3. Amonkarakotyero. Opaere shekatsiriibitsikaetsiro otime ibametsanteronampitsike imonkaraetsiro ojibatantyariakobiri amabentakotyaro akobiri.4. Aminakotero yobatsiri. Opaere shekatsiriotime iyotero yaminero yobatsiri antsipaeteropakorintsi obasankitaantsi otsimitantiariintsotyatero yobatsiri ayakoteri.5. Amabintakotantsi. Ibaetiro opaere shekatsiriotime ikantakotero inantakaro okametsateomonkaratia otsonkata yamabentakotyaroojebate osankinatakotya aka timatsiriibitsikakoetiro.6. Abametsantero aejatero. Aminakoteroobitsikantsi anenkate okame atitantyaroriotime añashintsityeero akantaetatyaniobamitsantero akakotero.7. Amitakotantsi piyotachari onashite.Otime yapatyere ashintsitantyari okaratsiLa <strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>del</strong> <strong>Ambiente</strong> se sustentaen los principios contenidos en la Ley General<strong>del</strong> <strong>Ambiente</strong> y adicionalmente en los siguientesprincipios:1. Transectorialidad. El carácter transectorialde la gestión ambiental implica que laactuación de las autoridades públicascon competencias ambientales debe sercoordinada y articulada a nivel nacional,sectorial, regional y local, con el objetivode asegurar el desarrollo de accionesintegradas, armónicas y sinérgicas, paraoptimizar sus resultados. Las accionespúblicas deben considerar el análisis entrelos recursos a invertir y los retornos sociales,ambientales y económicos esperados.3. Competitividad. Las acciones públicas enmateria ambiental deben contribuir a mejorarla competitividad <strong>del</strong> país en el marco <strong>del</strong>desarrollo socioeconómico y la protección<strong>del</strong> interés público.4. Gestión por resultados. Las accionespúblicas deben orientarse a una gestión porresultados e incluir mecanismos de incentivoy sanción para asegurar el adecuadocumplimiento de los resultados esperados.5. Seguridad jurídica. Las acciones públicasdeben sustentarse en normas y criteriosclaros, coherentes y consistentes en elen materia ambiental.6. Mejora continua. La sostenibilidadambiental es un objetivo de largo plazoque debe alcanzarse a través de esfuerzosprogresivos, dinámicos y permanentes, quegeneren mejoras incrementales.7. Cooperación público-privada. Debepropiciarse la conjunción de esfuerzos9


timatsiri piyotacharari onashita atsipataeroapatyabakaeya atsipariro antabarantsiisankinatakoetsirora.entre las acciones públicas y las <strong>del</strong> sectorde consolidar objetivos comunes y compartirresponsabilidades en la gestión ambiental.4. KOBACHARI4. OBJETIVOSKobachari maaroniAkakotsiro ibakojetiro 9º ikantakantaetsiriÑaantsi Nº 28611, Okabiri nampitsipayeokametsate iroperotaantsi añeantyari atiripayeakantakobentero ashekimotsiro añeantyariotsomi ipaetoero ojibate amitakotero anampitsiteamabentakotyaro aminero antajiarori irokaashitari intamimashite ampikatsatante okobiriatirini.Kobatachari ibakoetsiro1. Arityaro apayetero anintaeyaro ashitarianampatsite amonkarakaeya aminakoterointamishite.2. Amakotyaro okamitsatantyari añantariojibate akakotere atiripaye antajiarori okaratsipayashitaenchari anijaetero apatyaantsi otimeokitsote kametsaeni.3. Amitakotero apatotaantsi yaminakoetsironampitsikipaye jibabintsitai ibitsikakoetsirookametsati apatyero timatsiri anampiki.Objetivo generalDe acuerdo al artículo 9º de la Ley Nº 28611,Ley General <strong>del</strong> <strong>Ambiente</strong>, el objetivo de la<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>del</strong> <strong>Ambiente</strong> es mejorar lacalidad de vida de las personas, garantizandola existencia de ecosistemas saludables,viables y funcionales en el largo plazo; y eldesarrollo sostenible <strong>del</strong> país, mediante laprevención, protección y recuperación <strong>del</strong>ambiente y sus componentes, la conservacióny el aprovechamiento sostenible de los recursosnaturales, de una manera responsable ycongruente con el respeto de los derechosfundamentales de la persona.1. Lograr la conservación y aprovechamientosostenible <strong>del</strong> patrimonio natural <strong>del</strong> país, priorizando la gestión integral de los recursosnaturales.2. Asegurar una calidad ambiental adecuadapara la salud y el desarrollo integral <strong>del</strong>as personas, previniendo la afectaciónde ecosistemas, recuperando ambientesdegradados y promoviendo una gestiónintegrada de los riesgos ambientales, así3. Consolidar la gobernanza ambiental y elSistema <strong>Nacional</strong> de Gestión Ambientala nivel nacional, regional y local, bajola rectoría <strong>del</strong> Ministerio <strong>del</strong> <strong>Ambiente</strong>,10


articulando e integrando las accionestransectoriales en materia ambiental.4. Arityaro iropirote kinkishiriantsi ametariibitsikaetsiro nampitsiki yapatyero maaroniikinkishiriankotsiro ojibate amitakotaantsi.5. Amatero ojibate amankarakotyatero timatsiriyashararo ipantaetarori iroñaka amatero arokaneibitsikaetsiro antaroke nampitsipaye.4. Alcanzar un alto grado de concienciay cultura ambiental en el país, con laactiva participación ciudadana de manerainformada y consciente en los procesosde toma de decisiones para el desarrollosostenible.5. Lograr el desarrollo ecoeficientey competitivo de los sectores público yprivado, promoviendo las potencialidadesy oportunidades económicas y ambientalesnacionales e internacionales.5. KISOTAKAERORI YOTAANTSI5. EJES DE POLÍTICAOka Kinkishiriantsi Nampitsi ora Aninkataantsiotime itsotyero ikantiri jebaripaye onijantiroriinashitachari nampitsitarori isankinatakoetsirootsipataro okisotantari iroperoritantariyaminakoetiro obitsikaantsi pinkatsataantsiirotake okobiri arityari ojebate anampitsite.Kisotakaerori yotaantsi 1.Amabintakotyaro anintaeyaro ashitariantaminashite.Kisotakaerori yotaantsi 2.Aminakotirori maaroni okametsatantyari anenkateKisotakaerori yotaantsi 3.Aminerori betsikantsi anenkateKisotakaerori yotaantsi 4.Anintakaeyaro arita bitsikatotaantsi anenkatenampitsikipaye.La <strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>del</strong> <strong>Ambiente</strong> es decumplimiento obligatorio en los niveles <strong>del</strong>gobierno nacional, regional y local y de carácterorientador para el sector privado y la sociedadcivil. Se estructura en base a cuatro ejes temáticosesenciales de la gestión ambiental, respecto <strong>del</strong>os cuales se establecen lineamientos de políticaorientados a alcanzar el desarrollo sostenible<strong>del</strong> país:Eje de <strong>Política</strong> 1.Conservación y aprovechamiento sosteniblede los recursos naturales y de la diversidadbiológica.Eje de <strong>Política</strong> 2Gestión Integral de la calidad ambiental.Eje de <strong>Política</strong> 3Gobernanza ambiental.Eje de <strong>Política</strong> 4.Compromisos y oportunidades ambientalesinternacionales.11


1. ÑEQE CH’ITIYAY KURKUTAKYACHIYKASQANMAN HINALLAPACHAMAMAQKAGNIN ALLINHOQARIKUY,PALLARIKUY HOQNIRAQ ASKAKAUSAQKUNAPIWANEJE DE POLÍTICA 1CONSERVACIÓN YAPROVECHAMIENTOSOSTENIBLE DE LOSRECURSOS NATURALESY DE LADIVERSIDAD BIOLÓGICA12Foto: Otorongo o Jaguar, Anibal Salimano/PROMPERU


KOBATACHARIOBJETIVOS1. Akimpoyero amatero amitakoterookametsatantyari timatsiri intamikiipoyebentaitsiri kari impoyebentaeterianampitsiteki2. Otime amabentakotyaro amineroamatantyarori timatsiri atsipariroomonkarabakaeya ayetsiri.3. Amatero aminero timatsiri pinatacharianampitsiteke.4. Amakotyaro antayetsiyore inkatakoterokametsa timatsiri ipinantaetiri.5. Arityaro obamitsantero ashekantari obiranampatsi akotero intami pimantaetsirioesokerotyaro kaatsi antamintsatabakaeya.6 Amatero akotero ashekantari abashiñeroamonkantero okantaetatya ojibateamitakotae.7. Amatero aminakotero akotero amitakoteantsipatero intami okametsaetye.8. Amatero aminakotero aminakote apatyeroamonkaratero opinantanta okaratsi opinatarioshitari.9. Amatero okoyotero yantaetiri imonkarataetiroanintero yantaetantyaeri aminero ashi intamianampitsiteki.10. Apatyero amabentakotyero añantari atirianinkamentotsi ojebate otimimotantaereobashiñantajiarori anampitsite Perú.1. Conservar y aprovechar sosteniblemente ladiversidad biológica, los recursos naturalesrenovables y no renovables <strong>del</strong> país.2. Establecer condiciones de acceso controladoy aprovechamiento de los recursos genéticos,así como la distribución justa y equitativa de3. Lograr la gestión integrada de los recursoshídricos <strong>del</strong> país.4. Asegurar mecanismos para el usoresponsable y seguro de la biotecnología ysus productos derivados.5. Alcanzar el ordenamiento <strong>del</strong> uso yocupación <strong>del</strong> territorio nacional, mediantemarco de seguridad jurídica y prevención de6. Lograr la gestión integrada y sostenible de losecosistemas frágiles, incluyendo los bosqueshúmedos tropicales.7. Lograr la adaptación de la población frenteal cambio climático y establecer medidasde mitigación, orientadas al desarrollosostenible.8. Lograr la conservación, utilización sostenibley la participación justa y equitativa de losy puesta en valor de los recursos genéticos.9. Lograr la implementación de instrumentos <strong>del</strong>a conservación de los recursos naturales,diversidad biológica y servicios ambientalesen el país.10. Garantizar la protección de la salud humana,el ambiente y, la diversidad biológica duranteel desarrollo, uso y aplicación de bienes yservicios de la biotecnología moderna en elPerú.13


1. OTIME AMINAKOTIRORI1. DIVERSIDAD BIOLÓGICAOkinantari kinkishiriantsia) Ajebatiro akempoyero timatsirikantashibaetachari aminakotero okantabaetayobatsiri yañantari kantashibaetachari.b) Ajebatero aenejantero aminakotero antamitimatsiri raminantaetarori kinkishiriakoetsiroashitari intami antero abamitsanteroasaekantari.c) Aenejantero antero maaroni amitakoteroinkarisatipaye okantya kaatsi impiyasaekatsiri inkarike akantakobenteri.d) Ajebatiro ashiyakantero amateroaminakotero asankinatakotero okaratsitimatsiri atsipataro ayomparitya anintakariontsochantyari.e) Ajebatero iyotaantsi akantantyaaroriaminakotero antabaerentsi timaentsiriaminakoyetirori.f) Abamitantero pinkatsataantsi otsimantajeariokoñataje iyotani acharine apatyajiro timatsiriyaminero intsipariro omonkarabakaeyaanintantyaarori.g) Intyaro antiro pimantantsi onkantyaotimantyari akantakobitabakantyari.h) Ajebariri aminero timatsiri aminerori okantyaantero otimantyari akantakobintabakantyari.Lineamientos de políticaa) Impulsar la conservación de la diversidad deecosistemas, especies y recursos genéticos,y el mantenimiento de los procesosecológicos esenciales de los que depen<strong>del</strong>a supervivencia de las especies.b) Impulsar el enfoque ecosistémico y lagestión sostenible de la diversidad biológicacomo elemento transversal en los planesintegrados de gestión de recursos naturales,de manejo de cuencas y de ordenamientoterritorial.c) Incentivar el manejo integrado y sostenible <strong>del</strong>os ecosistemas acuáticos, marino-costeros,los recursos hidrobiológicos, asegurando suconservación.d) Impulsar el diseño e implementación deestrategias para la gestión sostenible de ladiversidad biológica, incluyendo el desarrollode alianzas público-privadas, bajo criterios deconectividad y complementariedad.e) Impulsar mecanismos para la evaluación ygestión de riesgos asociados a las actividadesextractivas, productivas y de servicios sobrela diversidad biológica.f) Fomentar el respeto y conservación de losconocimientos tradicionales asociados a ladiversidad biológica, así como la distribuciónde su aprovechamiento.g) Promover las prácticas <strong>del</strong> biocomercio,impulsando el establecimiento de cadenasproductivas sostenibles.h) Impulsar la investigación de la diversidadbiológica con el fin de monitorear suconservación y gestión sostenible.14


2. YASHITARI ASHÁNINKA2. RECURSOS GENÉTICOSOkinantari kinkishiriantsia) Ajebatero aminero yashitari asháninkaaminakotero ojebate amitakotantsiantabaerentsi koñatatsiri.b) Amitakotero akempoyero timimotaeriajebatero amabentakotyaro.c) Ajebatero iyotantaetajaeriinkantakobentataete anampitsite anijanteroapakabantsi asháninka.d) Abaemantero ojebatantyari ashi timimotaeriasaekajetsira.e) Obaemantero kametsa aminakotsiroriyashitari asháninka timatsiri anampiki.f) Anijantero okaratsi antsiri nampitsikipayeokemita ayomparitya aminakotero amakotyarookaratsi ashitari oyakotatsiri.g) Ajibatiro aminakotero amabentakotyaroyotaantsi intamisato yotanitaantsi kaarikoñatatsiri okametsati kinkishiriantsi.Lineamientos de políticaa) Impulsar la conservación de los recursosgenéticos nativos y naturalizados y fomentarla investigación, desarrollo y su utilizaciónsostenible, para el incremento de lacompetitividad de los sectores y actividadesproductivas.b) Incentivar la conservación in-situ de losrecursos genéticos y desarrollar, promovery alentar diferentes formas de conservaciónex-situ. las zonas <strong>del</strong> territorio nacional de elevadade transgénicos.d) Fomentar el desarrollo de la biotecnologíapriorizando el uso de los recursos genéticosnativos y naturalizados.e) Fomentar de manera estratéica la obtencióny uso de recursos genéticos no nativos deimportancia económica para el país.f) Promover la participación pública yprivada, nacional y extranjera, así como lasalianzas estratégicas, en la investigación,conservación y utilización de los recursosgenéticos en el marco de la normatividadnacional vigente.g) Impulsar el uso de mecanismos para laprotección de los conocimientos tradicionalescon los recursos genéticos, mediante lapropiedad intelectual.15


3. AÑAMAKOTARORI3. BIOSEGURIDADOkinantari kinkishiriantsia) Otime antabarentsi kametsa ojebateibashiñero yantaetiro amabentakotaroriokaratsi pinatachari.b) Ayotero antere amakotarori timatsiriyashitari pomerintsitachari pinantachariinampiki timatsiri antabaerentsi inijantsiroyametakotiro.c) Anijantsiro yantero kantakobentantatsiriyanakotarori kaatsi yantero timatsiri opimantainijantaetsiro timaentsiri ashitari irotakeaashiperori.d) Ibatsiro ijibatero aminakoteroni okobinkaokoñate okanta kantakobenteroniashitayetari timimotakirori antabaere abiakeritema amakotatyaarora opiyero ikaratsiamanantsirori anampitsite osaekakotsiojebatantari kinkishiriantsi.e) Otime kinkishiriantsi anakotarori otimantyariaminakoteroni okametsatantyaariiyotanitaantsi omonkarabakaeyayanakoetyaro kinkishiriantsi anampisatopinantaantsi ojatanakanta inijantaetsirookakini aisati pashinekipaye.f) Otime antero abaemantero anijanterokametsari anakotarori okantya yamitakoteroibitsikakotero ikanteri kobayetatsiriLineamientos de <strong>Política</strong>a) Establecer mecanismos para regular, que involucre el uso de organismos vivosmodificados, así como el uso seguro yresponsable de la biotecnología moderna yde sus productos derivados.b) Identificar las aplicaciones de labiotecnología moderna y evaluar supertinencia y oportunidad en la soluciónproductivos nacionales o en la generaciónde servicios, de forma inocua, competitivay sostenible.c) Promover la utilización responsable de labiotecnología moderna sin que perjudiqueprocesos productivos que ya son competitivosy sostenibles, y cuyos bienes y productos seanapropiados y apropiables.d) Construir y desarrollar un sistema regulatoriobasado en la aplicación de análisis dede garantizar la inocuidad y trazabilidadde los bienes y/o servicios obtenidos através de la aplicación de la biotecnologíamoderna, respondiendo a las demandas <strong>del</strong>os consumidores, a nuestra condición depaís megadiverso y al contexto de continuosdesarrollos tecnológicos. socioeconómicos y políticos, para un sistemade bioseguridad y uso responsable de labiotecnología, con niveles de seguridadcompatibles con la política nacional decomercio exterior y de promoción de lainnovación local y nacional.f) Generar, usar y difundir información decalidad sobre bioseguridad, para contribuira la toma responsable de decisiones entreproveedores y usuarios y en aras de la16


obitsikakotya iyotaantsi okoñatakoteiyotantaetyarori.g) Otimatie anakotyaro timatsiri iyotanitaantsieibabitsirori ikitsatakotsiro pashinekipayetimaentsiri okametsate anakotaantsi okabatiairoñaaka anakotyaroni iroperotatsiri pashinenampitsi yamakotarori.construcción de una opinión públicaadecuadamente informada.g) Generar y fortalecer las capacidades infraestructura de las instituciones quetengan como ámbito de acción la regulaciónde la biotecnología moderna, necesariaspara la implementación de los marcoslegales nacionales e internacionales debioseguridad.4. ANTYARO TIMATSIRI ANTAMIKI4. APROVECHAMIENTO DELOS RECURSOS NATURALESOkinantari kinkishiriantsia) Aminajantero abakotero kametsatatsiri ojebatianinkatantari ibakotsiro otampatsikatsiantyaro opajaeroni ankitsatiari antyarotimatsiri antamiki poyebintachari aisatikaari iroyebantachari inintakaro okametsateojebate.b) Aminero okamitsatakote antabaerentsiantyarori timatsiri antamiki.c) Onijantero obakiratatsiri iyotanitaantsiyaminakotaetsiro yantaetsiro kinkishiriantsikametsari antyarori timatsiri intamiki.d) Onijantero akotiro kametsari intyaroakakotero poñenkaro jebari okoberi timatsiriantamiki.Lineamientos de <strong>Política</strong>a) Promover la adopción de códigos deconducta, formulación de estándaresambientales y sociales, normas voluntariaspor los titulares de derechos para elaprovechamiento sostenible de los recursosnaturales renovables y el uso racional yresponsable de los no renovables, bajocriterios de mejora continua.b) Impulsar la formalización de las actividadesinformales de aprovechamiento de recursosnaturales.c) Promover la innovación tecnológica, lainvestigación aplicada y el uso de tecnologíaslimpias para el aprovechamiento de losrecursos naturales.d) Promover la adopción de buenas prácticas einiciativas de responsabilidad social de lasempresas y titulares de derechos sobre losrecursos naturales.17


e) Ontimatie antabaerentsi apatiantsiakaraeyenira otimantari otampatikatsiantyaro timatsiri antamiki.f) Onijantero pankitaantsi kametsatatsiripankitaantsi antamisato apankitakotajiromaaroni apimanteri atsipataero kitsotatsiriakamantero maaroni saekantarori anampi.g) Opaerori intarori opinata timatatsirianinkatantari opaeri anintaantsi otsimantarianintaro antamimashikiteki antamiokantsinka paesatsi amakotaro anintajiarorioninkataantsi.h) Ajebatero ashiyakantero amitakoterotsimimotaeri opoña ojibatantyari opajaerioepayajae impinaetaje antabaerenianinkamentotsike.i) Opaeroni antantarori opinatantariantamimashite okantabaeta timatsiriantabaerentsi aninkamentotsi antsipataeroyobaerentsi osaekakotsi obakotanampitsikipaye.j) Opaeroni ashebatantari ayotantajearoriosaekantari irotake kantakobentaeriotsimantari apatyantsi kinkishiriantsiotsipataro ashitari anampiki yamitaetariiyotakoetakiro maaroni nampitsikeanampitsite yamabentakotaetaro maaroniisaekira asháninkapayee) Establecer mecanismos de coordinacióninterinstitucional para la asignacióncompatible de derechos de aprovechamientode los recursos naturales.f) Promover la agricultura orgánica, laagricultura ecológica, la agroforestería y laacuicultura, bajo criterios de biocomercio,articulando cadenas productivas y con unaactiva participación de las poblacioneslocales.g) Fomentar la valoración económica de losservicios ambientales que proporciona ladiversidad biológica y en particular, losecosistemas frágiles incluyendo los bosqueshúmedos tropicales, para la prevención yrecuperación <strong>del</strong> ambiente.h) Impulsar el diseño e implementación deinstrumentos económicos y financieros,sistemas de compensación, retribucióneconómica y distribución <strong>del</strong> pago porservicios ambientales.i) Fomentar la aplicación de metodologíasapropiadas en la valoración de los recursosnaturales, la diversidad biológica y susservicios ambientales, y articular e incorporarsus resultados en el Sistema de Cuentas<strong>Nacional</strong>es.j) Fomentar la articulación de las entidades <strong>del</strong>Estado con competencias para la autorizacióndecisiones con relación al patrimonio naturaly cultural, las comprendidas en el Sistema<strong>Nacional</strong> de Áreas Naturales Protegidaspor el Estado y áreas complementarias, asícomo los derechos intrínsecos de los pueblosindígenas.18


5. KIRIKIPAKO OSHINTSITSI5. MINERÍA Y ENERGÍAOkinantari kinkishiriantsia) Abamitsantero okaratsi antabaerentsikirikipakoki kinashityaro okametsateokoñatakote anejantero tsotyaantsi.b) Ajebatiro okametsatantyari kirikipakoaminakotero kaatsi akinakashityaro.c) Anejantero amitakotaantsi antabaerenikirikipako okantya ojebate kametsaakamantero apototachari aka nampiterikaatsi kisanintakotaantsi.d) Opajaerori iyotanitaantsi kametsariantabaere kirikipako okantya amakotyaropokatsiniri kobinkari aninkataantari.e) Amabentakotyaro abisayetatsiriasampikobentero okoñantantyari tekirataimpaterota aminero antero.f) Anejantero timaentsiri ojibatatsi otsimantarioshintsiti apitajero ikotsitantaetariyantaetsiro okametsate ipaetaero aparoniotakotyari atsipariro okaratsi yokaitakiroobakerari otimantyari shintsinkaantsig) Opajaerori shintsinkaantsi otsimantariiyotanitaantsi obakerari pinakobintaeriokoñatakote inijantaetero.Lineamientos de <strong>Política</strong>a) Mejorar los estándares ambientales y socialesde las actividades minero-energéticas, concódigos y normas de conducta concertadasb) Impulsar la formalización de la mineríainformal como medio para mejorar su gestiónambiental y facilitar su control efectivo.c) Promover la responsabilidad socialempresarial de las actividades mineroenergéticas,con el fin de mejorar susrelaciones con las comunidades locales yd) Fomentar el uso de tecnologías limpias en laactividad minero-energética para minimizarlos riesgos e impactos ambientales.e) Asegurar los procesos de consulta pública,de manera oportuna y transparente, antes<strong>del</strong> otorgamiento de derechos para laexploración y explotación.f) Promover la inversión, desarrollo y uso debiocombustibles, energías renovables y gasmetano derivado de rellenos sanitarios,como una oportunidad para la sustitución depetróleo y gas y la reducción de las emisionesde carbono, en el marco <strong>del</strong> diseño de unanueva matriz energética. el uso de tecnologías modernas, incentivoseconómicos y sistemas transparentes deinformación.19


6. ANTAMISHI6. BOSQUESOkinantari kinkishiriantsia) Ajebatiro aminkotero akotero intamiakantapakotero saekayetatsiri maaronianampitsitekipaye.b) Amabentyaro okobityeya intamimashiteashitari okametsati kaari kametsatatsinetobaetsiro itoetsiro pimantaetsiro opimepankibaerentsic) Amakotyaro ampankitashitaero okaratsitsimabitachari abamitsantajero otsimantajiariokitsote inchatomashid) Inintakaetaro okaratsi timatsiri opaere intamiintyaro apinkatsatero inchato itotaetsiri opiraintami aninkatakaeronie) Ajebatero apoyabentero otarankayetakete otime inchato kaari apankete jaoka otimeinchato pinatachari irotake opajaere ankitsatyariabantyari ojibatantyari anejantero antakerianashitantarif) Ashintsitakaero akotero antabaerentsiaminakotero maaroni atiripaye otime yotajeroyaminero okantiri inchatomashig) Antero okantya kaatsi apoyebenteroinchatomashi ashitarori anampi tekatsi opokepashine inchato poñenkaro opankitapakia irotakiapoyebentantyarori inchato saekatsiri anampikiLineamientos de políticaa) Impulsar la gestión sostenible e integrada <strong>del</strong>os bosques, considerando las característicasecosistémicas de cada una de las regionesnaturales <strong>del</strong> país.b) Prevenir la reducción y degradación debosques y sus recursos, por prácticas ilegalescomo tala, quema, comercio y cambio de usode la tierra.c) Conservar e incrementar la coberturaboscosa y por ende, la biodiversidad ylos servicios ambientales, mejorando lacapacidad productiva <strong>del</strong> ecosistema.d) Privilegiar el aprovechamiento integral de losrecursos <strong>del</strong> bosque, apoyando iniciativasrespecto de los recursos maderables y nomaderables, fauna silvestre y serviciosambientales.e) Impulsar la reforestación de las áreasdegradadas con especies nativasmaderables, aquellas que tienen mayorpotencial de brindar servicios ambientalesy otras con potencial económico quecontribuyan al desarrollo, promoviendo lainversión pública y privada.f) Fortalecer e incorporar mecanismos devigilancia comunitaria y ciudadana en lasestrategias de seguimiento y control de losderechos forestales.g) Realizar acciones para evitar la deforestaciónde los bosques naturales y la utilización deespecies exóticas invasoras para reforestardichas áreas, promoviendo la reforestacióncon el uso de especies nativas.20


7. OKOÑATAKOTSIKITAMAINKARISATSI7. ECOSISTEMAS MARINO -COSTEROSOkinantari kinkishiriantsia) Aejatero aminakotero akotero inkarisatopayemaaroni ashitari okamantaere okoñatantari.b) Anejantero akiri ametakotero akimpoyerotampiajakatatsiri itime shimariantsipaye.c) Amabentakotyaro okoñatakotsi okantsikapatsaeti obirayetapakanta.d) Anijantero aminakotero koñatatsiri inkarisatootime yotaantsi ametyaro.e) Anijantero okametsate isaeke inkari antyaririotsimantyari anintakotyaro obashitakirokoñatatsiri otsimimotantaeri.f) Anijantero amitakotero timatsiri inkarikeajebatero amabentakotiaro kaatsiyobinkataetero isaekantari inampitsiteki.Lineamientos de políticaa) Fortalecer la gestión integrada de las zonasmarino-costeras y sus recursos con unenfoque ecosistémico.b) Promover el aprovechamiento sostenible yconservación de la diversidad biológica de losecosistemas marino-costeros, con especialénfasis en los recursos pesqueros.c) Proteger ecosistemas frágiles como loshumedales y cuencas de la región costera.d) Promover la investigación de los ecosistemasmarino-costeros con tecnologías adecuadas.e) Promover el ordenamiento de las zonasmarino-costeras para un aprovechamientosostenible de sus recursos, a través de laf) Promover el uso sostenible de los recursosmarinos, monitorear y vigilar las 200 millaspara evitar vertimientos contaminantes.8. KIPATSINI, NIJA AISATIASAIKANTARIOkinantari kinkishiriantsia) Ajebatiro aminero akotero otime nijaaminakotero antero otsimantajaeriayotakotero abamitsantero jaokarika obiraashitari opinata.8. CUENCAS, AGUA Y SUELOSLineamientos de políticaa) Impulsar la gestión integrada de cuencas,con enfoque ecosistémico para el manejosostenible de los recursos hídricos y enconcordancia con la política de ordenamientoterritorial y zonificación ecológica yeconómica.21


) Ajebatero abitsikakotero ayotantyarorijaokarika peta timatsiri kantashibaetacharitimatsiri asakayetsira.c) Abitsikakotero kametsa ashitari kirikipakookaratsi anintakaro antyarori antabaete ariokantatatya.d) Ajebatero okantabaeta asankenatakoteromaaroni kipatsi iyotakotero maaroninampitsiki.e) Amitakotero yotaantsi poñenkaro okantyaayotero antakoyetero otsimantyari kipatsinija.f) Ajebatero anteri amabentyaropomerintsitachari pokatsiniri kobinkariapiyashityaro asaekantari otime akotajero.b) Impulsar la formulación de estándaresde evaluación y monitoreo <strong>del</strong> uso <strong>del</strong>os recursos hídricos, considerando lascaracterísticas particulares de las distintasregiones <strong>del</strong> territorio.c) Consolidar los derechos de uso de losrecursos hídricos mediante criterios deeficiencia y adecuada retribución por suaprovechamiento en concordancia con lanormativa nacional vigente.d) Impulsar la caracterización, evaluacióny registro de los suelos y tierras a nivelnacional.e) Fortalecer los conocimientos y tecnologíastradicionales compatibles con el manejosostenible de los suelos y agua.f) Impulsar acciones para prevenir los procesos de suelos mitigando sus efectos y/orecuperándolos.9. AKOTAJIRO AMETAJEITEPASHINITACHARI ANINKATEOkinantari kinkishiriantsia) Anijantero anteri akotajeri opashiritsi okaatsirianampitsiteki antero akotero maaroniapotoyetachari asháninkapaye.9. MITIGACIÓN Y ADAPTACIÓNAL CAMBIO CLIMÁTICOLineamientos de políticaa) Incentivar la aplicación de medidas para lamitigación y adaptación al cambio climáticocon un enfoque preventivo, considerando lasparticularidades de las diversas regiones <strong>del</strong>país.22


) Otime aminerone okantaechaneyamabentakotyaro okobinkaterika apatyantsiopashinete apototaantsi kametsatatsiri.c) Abaemantero ojibate kinkishiriantsiinchatomashi amineroni okayetachariabamitsantajiro apitajiro amitakotantyaroripokatsinire.d) Ajebatiro aminero akotero pashinetatsiriabaemantakotero okemita abamitero okantyaajebatantajiari.e) Antero koñatatsiri kametsatatsiri akotantyaroripashinetatsiri kobinkari obinkatsirori maaroniinkiteni.b) Establecer sistemas de monitoreo, alertatemprana y respuesta oportuna frente a losdesastres naturales asociados al cambioclimático, privilegiando a las poblacionesmás vulnerables.c) Fomentar el desarrollo de proyectosforestales, manejo de residuos sólidos,saneamiento, usos de energías renovablesy otros, para contribuir en la mitigación <strong>del</strong>os efectos <strong>del</strong> cambio climático.d) Conducir los procesos de adaptación ymitigación al cambio climático difundiendosus consecuencias, así como capacitar a losdiversos actores sociales para organizarse.e) Promover el uso de tecnologías adecuadasy apropiadas para la adaptación alcambio climático y mitigación de gases deefecto invernadero y de la contaminaciónatmosférica.10. OJIBATE AMITAKOTEROANTAMI KIRINKASATO10. DESARROLLO SOSTENIBLEDE LA AMAZONÍAOkinantari kinkishiriantsia) Amitakotero kinkishiriantsi akoteroabamitsantero iyotanitaantsi otsimantyaarikantakotantsi ayotajiro iroperori okantyaamitakotaantsi.b) Intyaro aminero yantaetsiri iyotaantsikametsari yantabaeri kirikipako kirinkasato.Lineamientos de políticaa) Impulsar la gestión integrada de las cuencashidrográficas mejorando la tecnología yproductividad de sus recursos, rescatandob) Promover la investigación y el uso detecnologías limpias en las actividadesminero-energéticas en la Amazonia.23


c) Ajebatero aminakotero antyarori amitakoterokirinkasato oyotakotero opashinetsi akakoteroatsankoshirite aminakotero osaekantari.d) Aminero jaokarika okobinkatsi itimekirikipako noshikabentarori yaminakotiroantabaerintsi pankitsirori kokaá antayetsiroibitsikantaetarori kobinkatatsiri yantsiriyotakotsirori.e) Amakotyaro intamishi kirinkasato aeroashinitsiro tobaantsi otaantsi irotakeakimpianakiari intamishite ajebatantyariayotero antyaro.f) Ajebatiro aminero intami timayetatsirikamitsatatsiri apankiteri kantabaeshitachariokametsati opinata.g) Ajebatiro antabaerintsi opaere intamitantaotime oshoke inchato kaatsi opomerintsityaotime opinatya ibakoetsiro.h) Otime saekakoteshitari asaekantari opinatyaipaetaeri iyotaetiro okaratsi opiri ibarontariantabaerintsike onashita inchato.i) Intyaro aminakotero apinatakaeyaroyotanitaantsi yashi asháninka abitsikakoteroatsipariro okaratsi ipaetari anintaeyaro.j) Intyaro aminakotero kinkishiriantsinampitsikipaye kirinkasato aminakoterokirinkasato aparoni aminerori iroejaporentsiroiyotero apototero timatsiri irikite yokapoñenkari.c) Impulsar la conservación y aprovechamientosostenible de la Amazonía teniendo en cuentasu variabilidad, complejidad, fragilidad yubicación geoestratégica.d) Recuperar las zonas degradadas por laminería informal; los pasivos ambientalesmineros; y el cultivo de la coca, el uso deinsumos para la elaboración ilícita de drogase) Proteger los bosques primarios amazónicosy reducir gradualmente la tala, roza y quemapara fines agropecuarios, desarrollandoalternativas productivas de uso <strong>del</strong> bosqueen pie, como el ecoturismo, manejo debosques y otras actividades.f) Impulsar el manejo de los bosquessecundarios con potencialidades paralos programas de cultivo de especies conpotencial económico.g) Impulsar actividades rentables a partir <strong>del</strong>bosque en áreas con escasa o ningunaintervención, dando valor al ecosistema ysus servicios.h) Establecer el sistema de cuentas <strong>del</strong>patrimonio natural de la Amazonía ymetodologías de valoración económicaa efectos de reconocer sus aportes ala economía nacional por la provisiónde servicios ecosistémicos y productosdiferentes a la madera.i) Promover el rescate y valoración de losconocimientos tradicionales de los pueblosindígenas y asegurar la distribuciónaprovechamiento.j) Promover la implementación de políticasbinacionales y regionales con los paísesamazónicos para la gestión integral de losrecursos y de los asuntos transfronterizos.24


k) Amitakotero amabentakotyaro kirinkasatotema irotake jebari aminakantsirorikantakotsirori ashitari intami irotakeamitakotirori ojebate asaekantari.k) Fortalecer el Instituto de Investigaciones <strong>del</strong>a Amazonía Peruana (IIAP) como instituciónrectora para la investigación y la evaluacióncontinua de los recursos naturales de laAmazonía y como soporte para el desarrollosostenible de la región.11. ABITSIKAKOTERO ASAEKANTARI11. ORDENAMIENTO TERRITORIALOkinantari kinkishiriantsia) Amitakotero abitsikakotero asaekantariintamimashite opinata irotake amitakoterekempoyero anintaeyaro intamimashiokemitara aminero asaekantari.b) Akotero ibamitsantaetsiro asaekantariaminakantero kaatsi akobinkatakote.c) Ajebatero antabaerentsi amabentyaronampitsipaye ojebate yantabaereyapatiabakakia ishintsitatsiri okobinkatsiaka antamishite.d) Ajebatero abamitsantero asaekantari temaeero jebatatsini kinkishiriantsi ojebatantyariaminakotero opoñayeta kirekipako inkarisato.Lineamientos de políticaa) Impulsar el Ordenamiento Territorial nacionaly la Zonificación Ecológica Económica,como soporte para la conservación, uso yaprovechamiento sostenible de los recursosnaturales y de la diversidad biológica, asícomo la ocupación ordenada <strong>del</strong> territorio.b) Incorporar en los procesos de OrdenamientoTerritorial el análisis <strong>del</strong> riesgo naturaly antrópico, así como las medidas deadaptación al cambio climático.c) Impulsar mecanismos para prevenir elasentamiento de poblaciones y el desarrollode actividades socioeconómicas en zonascon alto potencial de riesgos ante peligrosnaturales y antrópicos.d) Impulsar el ordenamiento territorial comobase de los planes de desarrollo concertadosy de desarrollo de fronteras, en la gestióncostera.25


2 ÑEQE CH’ITIYAY KURKUPACHAMAMAQKAQNINKUNAALLIN KAUSAYPAQHUNT’ASQA RUWANAEJE DE POLÍTICA 2GESTIÓN INTEGRAL DELA CALIDAD AMBIENTALFoto: Yoli Soto26


KOBACHARIOBJETIVOS1. Arityaro aminakotero amitakoteroantabaerentsi koñatatsiri opashinetepimantantsi amabentakotyaro okametsateanampitsite.2. Antero okametsate anijanteroasankinatakotero pokayetatsiri amabentyarokobinkari antabaerentsi koñatatsirinampitachari.3. Inintakaro otimira okobinkatsi onijantsiroanteri maaroni inashitachari antsipatyariapatyakotyari anijantero apaetaeri.4. Atsipataero kinkishiriantsi kaari ayotsiriaminero pomirentsitachari aninkatantarianteri asaeki anashita.5. Arityaro aminero iropirori okametsatikobinkari aminerori otsimantari asaekeantabaerentsi aminakotirori yamakotaroinijantiro otsimantari tampiajenka.1. Lograr una gestión sostenible de lasactividades productivas, extractivas, detransformación, comerciales y de servicios,para asegurar una adecuada calidadambiental en el país.2. Desarrollar y consolidar mecanismos decarácter técnico, normativo, económico de los impactos ambientales negativosnatural y antrópico.3. Rehabilitar las áreas ambientalmentedegradadas articulando las acciones <strong>del</strong>os sectores público y privado involucrados,de acuerdo a sus competencias yresponsabilidades.4. Incorporar criterios de ecoeficiencia ycontrol de riesgos ambientales y de la saluden las acciones de los sectores público yprivado. contaminación y a los responsables de sugeneración, estableciendo instrumentos ymecanismos para la vigilancia, supervisión,1. YAMINAKOETSIROTSONKATACHARI PABIYANTSIOkinantari kinkishiriantsia) Akoeteri antabaerentsi aminero pabiyantsiinintakari saekayetatsiri aminakobentsirorikametsa ojebate.b) Otime ayotantyaarori pabiyantsi aminerookametsatantyari nija tampia asaekantariakantakotero apayetiro kobachari oshebata.1. CONTROL INTEGRADO DELA CONTAMINACIÓNLineamientos de políticaa) Integrar los mecanismos e instrumentospara el control de la contaminación, bajo administrativa y mejora continua.b) Contar con parámetros de contaminaciónpara el control y mantenimiento de la calidad<strong>del</strong> agua, aire y suelo, considerando el aporte27


c) Antero antaberentsi antajiarori iroperori nijatampia asaekantari jaokarika okobinkaetyeaminashitari aninkati.d) Ainijanteroni ayotantiarori itantyarori aminerookametsate yaminaetero kobachari.e) Amabentakotyaro yamitakoetaerioshebatantari ibakoetsiro nampitsiyaminakoetsiro inijantsiro okantyaaminakoteri.f) Anijantero anteri koñatatsiri iyotaantsikametsari ojebate ipoyebentero ipimantacharipabiyantsi.g) Anijantero opomerentsita aminakoteroaninkataantsi pashineki saekantayetarorimaaroni omonkarabaka yaminakoetsiroosaeke anampitsitekipaye.h) Amitakotero akotero antabaerentsiantamisato ojebate antaantsi iyaninipimantaantsi anijaite okametsati pashineatiri kaari ishintsini.i) Abakotaero inintakari tampiajenka amineropomerintsitachari iyotaantsi aminakoterokaatsi opabiye kobinkatatsiri.j) Te akobiro ipimantaeteri timatsiriiyotanitaantsi jaokarika okantya yameniriabaeyani okataere oninkatantari te aninterokobinkari atiripe.c) Realizar acciones para recuperar la calidad<strong>del</strong> agua, aire y suelos en áreas afectadaspor pasivos ambientales.d) Establecer indicadores, parámetros ylos instrumentos de control de la calidadambiental e introducir las correccionesnecesarias.e) Consolidar la implementación y articulación<strong>del</strong> Sistema <strong>Nacional</strong> de Evaluación deImpacto Ambiental y promover la aplicaciónde la Evaluación Ambiental Estratégica.f) Promover la inversión privada en procesosproductivos que utilicen tecnologías einsumos limpios y el desarrollo deprocesos de reconversión de las industriascontaminantes.g) Promover la ecoeficiencia en la gestiónambiental de las entidades públicasy privadas, en todos los niveles de laadministración pública (nacional, regional ylocal).h) Impulsar la adopción de medidas idóneasde manejo ambiental en el desarrollo <strong>del</strong>as actividades de la pequeña empresa,promoviendo la formalización de los agentesque realizan actividades no autorizadas.i) Incorporar criterios de salud ambientaly control de riesgos en los procesos detoma de decisiones y el manejo operativo,vinculados al control de la contaminaciónen sus distintas manifestaciones.j) Desalentar la importación de bienes usadosy de tecnologías que puedan incidir enla generación de impactos ambientalesnegativos y riesgos a la salud de las personas.28


2. IROPIRORI NIJA2. CALIDAD DEL AGUAOkinantari kinkishiriantsia) Añabentero kametsari aninkatantariobatsatari nija anampi omonkarata kaatsiotime amabentya.b) Ayotero aminero timatsiri iroperori nijatenikaari pabiyantsi anintaro saekayetatsiri irironija kametsari yaminatiro jebaripayeni.c) Anijantero iyotanitaantsi kaari koñatatsineamantyari pabiyantsi nijake irotake ashitareantamishite.d) Ashirinkabearo okametsate apiriri añantaantsiiroperori.e) Anijantero apakeri otsimantari okametsatiyaminaetiro nija iriri te maaroni antabaetakeosheketantatari nija.f) Abaemantero antayetsiri okanta amineronija amabentaro mentsiyarintsi anintataroriomonkaratsiro saekayetatsiri.g) Anijantero inintakaetari abatsaki nijaojaeketakaro pabiyantsih) Antabajero anteri apanakero kirekirini teakobenkantanajero nijateni.i) Ampiri abarontari kaari iri nija otimekantakobentantsi yantaetsiri tema irotakeipatiri ipinaeteri antiro aninkataantsi.Lineamientos de políticaa) Impulsar una adecuada calidad ambientalde los cuerpos de agua <strong>del</strong> país de acuerdoa estándares que permitan evitar riesgos ala salud y al ambiente. privilegiando las cuencas que abastecen deagua a los centros urbanos y articular paratres niveles de gobierno.c) Promover el conocimiento científico ytecnológico de las medidas de prevencióny los efectos de la contaminación <strong>del</strong>agua, sobre la salud de las personas, losecosistemas y los recursos naturales.d) Ampliar la cobertura y mejorar la calidad <strong>del</strong>os servicios de saneamiento básico.e) Promover la inversión en infraestructura desaneamiento básico y de tratamiento y reusode aguas residuales de origen doméstico yf) Difundir prácticas sanitarias para el manejodoméstico <strong>del</strong> agua y la prevención deenfermedades, privilegiando medidasg) Impulsar la rehabilitación de los cuerpos deagua afectados por contaminación.h) Aplicar instrumentos e incentivos económicospara evitar la contaminación de las fuentesde agua.<strong>del</strong> agua y establecer fondos para el manejode cuencas y fuentes de este recurso comopago por servicios ambientales.29


3. IROPIRORI TAMPIA3. CALIDAD DEL AIREOkinantari kinkishiriantsia) Otime monkaratantsi okantya amakotiarokobinkari pabiyantsi tampiake yanantariatiripaye.b) Abitsikakotero amabentakotyaroni pabiyantsitampiake amakotiaro nampitsipaye kaatsiimpabiyetero.c) Akantabakaeya koñatatsiri oshebataopaematsi amiro pabiyantsi aninkatantari.d) Ayotero abitsikakotero arerika obatsimapakaeokinapake tampiake.e) Anijantero antero okantanta aminakoteropabiyantsi opaematsi akemiro te añamaetiaro.Lineamientos de políticaa) Establecer medidas para prevenir y mitigarlos efectos de los contaminantes <strong>del</strong> airesobre la salud de las personas.b) Implementar sistemas de alerta y prevenciónde emergencias por contaminación <strong>del</strong> aire,privilegiando las zonas con mayor poblaciónexpuesta a contaminantes críticos.c) Incentivar la modernización <strong>del</strong> parqueautomotor promoviendo instrumentos, usode medios de transporte y combustiblesque contribuyan a reducir los niveles decontaminación atmosférica. consuetudinarias inadecuadas que afectanla calidad <strong>del</strong> aire.e) Impulsar mecanismos técnico-normativospara la vigilancia y control de la contaminaciónsonora y de las radiaciones no ionizantes.4. TSIMARANTATSIRI IROPIRORIOkinantari kinkishiriantsia) Ashintsitakaero aminero jebarikepayeokantia timarantatsiri iroperori ikobaeteroanintantarori.b) Aminakotero okametsatantyari ayero aminerookitsote kametsa amitakotero timarantatsiriiroperori.4. RESIDUOS SÓLIDOSLineamientos de políticaa) Fortalecer la gestión de los gobiernosregionales y locales en materia de residuossólidos de ámbito municipal, priorizando suaprovechamiento.b) Impulsar medidas para mejorar larecaudación de los arbitrios de limpieza y laresiduos sólidos municipales.30


c) Minakotero abaemantero iyotaantsiokametsate pinkatsataantsi okirotimarantatsiri ashintsitakaero otsonkiatimarantatsiri ari iyotaetakero iroperoriayotero ipoke abintantatsiri itsonkerotimarantatsiri.d) Abaemantero apaere pashine tsiminkaroashitari okametsate yapototerotimarantatsiri itsonkatero ojebatero kametsanampitsikipaye akantakotero otsonkajiatimarantayetatsiri kaari yaminaetsiri.e) Antero anijantero akotero aminakoterotimarantatsiri iriperori otime ojateronampitsipaye.f) Abaemantero okametsate ayetiroritimarantatsiri iroperori.g) Abaemantero antiro timarantatsiriokobinkatsi nampitsikipaye tera jebaripayeyaminakotero.h) Atsarobakotya ayero ipantaeterori anterotimarantatsiri iroperori kaari jibabentiroritema kobayetirori.i) Abaemantero otimantyari timarantatsiriopinatya aminero okantya otsonkajia kaatsiomantsiye kobinkari yaninkatakerorikaatiripaye.c) Impulsar campañas nacionales de educacióny sensibilización ambiental para mejorar lasconductas respecto <strong>del</strong> arrojo de basura yfomentar la reducción, segregación, reuso,y reciclaje; así como el reconocimiento de laimportancia de contar con rellenos sanitariospara la disposición final de los residuossólidos.d) Promover la inversión pública y privadaen proyectos para mejorar los sistemasde recolección, operaciones de reciclaje,disposición final de residuos sólidos y eldesarrollo de infraestructura a nivel nacional;asegurando el cierre o clausura de botaderosy otras instalaciones ilegales.e) Desarrollar y promover la adopción demo<strong>del</strong>os de gestión apropiada de residuossólidos adaptadas a las condiciones de loscentros poblados.f) Promover la formalización de los segregadoresy recicladores y otros actores que participanen el manejo de los residuos sólidos.g) Promover el manejo adecuado de los residuossólidos peligrosos por las municipalidades enel ámbito de su competencia, coordinandoacciones con las autoridades sectorialescorrespondientes.h) Asegurar el uso adecuado de infraestructura,instalaciones y prácticas de manejo de losresiduos sólidos no municipales, por susgeneradores.i) Promover la minimización en la generaciónde residuos y el efectivo manejo y disposiciónfinal segregada de los residuos sólidospeligrosos, mediante instalaciones ysistemas adecuados a sus característicasparticulares de peligrosidad.31


5. OSHINTSINKA ITSIKAETSIRITSIMARANTATSI OKOBINKATSIOkinantari kinkishiriantsia) Otime shintsitakaeroni antabaerentsiinkantitero yaminakotero añantarioshintsinka kobinkari abaemanteroanijantero okaratsi antabaerentsi yantaetsiri.b) Anijantero amabentyaro kaari kametsarianinkamentotsi atsipayetari antirokobinkari ibitsikaitsiri.c) Amabentakotyaro oshintsinka okobinkatsiotime aminero kametsa antero kaatsiomantsiye.d) Anijantero kametsari antabaerentsioshintsinka ibitsikakoetsiri oshekiokobinkatsi akoterorika anintakaeyaroaminero kametsa.e) Amabentakotyaro atsipataerorika añaantariamabentyaro ibakoetsiro aejateroaminero okanta yantaetsiro oshintsinkaibitsikakoetsiri okobinkatsi.f) Aminakotero okobinkatsi añaantari aninkatsioshintsinka ibitsikakoetsiri okobinkatsiomapero atiripaye ari obamashiriake.5. SUSTANCIAS QUÍMICAS YMATERIALES PELIGROSOSLineamientos de políticaa) Establecer y/o fortalecer mecanismosde autorización, vigilancia y control en elciclo de vida de las sustancias químicasy materiales peligrosos, y contar coninformación sistematizada y actualizadasobre las actividades que se realizan conellas.b) Promover la prevención y control de losriesgos ambientales asociados al uso,manejo y disposición final de sustanciasquímicas y materiales peligrosos.c) Asegurar que las sustancias y materialespeligrosos, que por distintas razones debenser conducidos a disposición final, seanmanejadas de manera ambientalmentesegura y adecuada.d) Difundir las buenas prácticas en el manejo desustancias químicas y materiales peligrosos ypromover la adopción de criterios de controle) Asegurar la incorporación de criterios desalud y de protección de ecosistemasfrágiles, en el establecimiento, seguimientoy control de los planes de contingencia enel uso y manejo de sustancias químicas ymateriales peligrosos.f) Gestionar los riesgos para la salud y elambiente <strong>del</strong> uso de sustancias químicas ymateriales peligrosos, especialmente entrelas personas potencialmente expuestas.32


6. KAMITSARI AÑANTARI ANINKTSIASAEKIRAOkinantari kinkishiriantsia) Anijantero ojebate amitakotero nampitsiniosaekayetsi nampitsipaye amineroakimpoyero kametsari aninkatsi aminerookaratsi anenkari kametsa.b) Aejatero aminakotero anintantyaroripomerintsitachari ikamantaete ojebatenampitsini akantakobentero okametsateanintaantsi nampitsikipaye.c) Ajebatero antero iroperori amitakotaantsitimarantatsiri oshintsiti amakotyaro kametsaonijankitsi nampitsi ipokayetsi kibantsinkari.d) Otime amineroni kaatsi obinkate opoematatsi.e) Amakotyaro antarotakaero yokaetsiroabamitsantero kametsari tampia pokayetatsiriikibaantsi.f) Ajebatero abamitsantero asaekantari kaatsiokobinkate oepatsite yaminaero okaratsisaekantari.6. CALIDAD DE VIDA EN AMBIENTESURBANOSLineamientos de políticaa) Promover el desarrollo sostenible de lasciudades y centros poblados en general,mediante acciones de sensibilización, controly conservación de la calidad ambiental,ambientales saludables.b) Fortalecer la gestión ambiental regional ylocal bajo el enfoque de la ecoeficienciapara orientar y ordenar el crecimiento <strong>del</strong>as ciudades, garantizando una adecuadacalidad ambiental en los centros poblados.c) Promover acciones de saneamiento básicoy gestión de residuos sólidos, que asegurenuna adecuada calidad ambiental en loscentros urbanos y principalmente en losdestinos turísticos.d) Establecer regulaciones para controlarefectivamente la contaminación sonora.e) Conservar y ampliar las áreas verdes urbanaspara el mejoramiento de la calidad <strong>del</strong> airey la generación de espacios culturales y deesparcimiento.f) Promover el adecuado ordenamientoterritorial para evitar usos inapropiados <strong>del</strong>as tierras, en procesos de expansión urbana.33


3 ÑEQE CH’ITIYAY KURKUKAMASQA ALLINKAUSAYEJE DE POLÍTICA 3GOBERNANZAAMBIENTALFoto: Yoli Soto34


KOBACHARIOBJETIVOS1. Asankabentero tampia okobiri anampiokantakotero abiri Nampitsi antiri aenejantiroantabaerentsi amitakotaantsi.2. Akantero Nampitsi aenejaero okametsaperoteantaantsi anenkate maba okanta tematimatsi aminerori ajibabintero anintaantsiPankotsinipero ora Aninkatantsi.3. Abitsiki obakirari anijantero timatsiri añeeyanintaeyaro amitakotero amaantsi yakakoeteanintaantsi anenkate.1. Posicionar el tema ambiental en lasdecisiones de Estado articulando lascapacidades nacionales, creando sinergiasy promoviendo una activa participaciónciudadana.2. Lograr que el Sistema <strong>Nacional</strong> de GestiónAmbiental ejerza, de manera eficiente ygobierno, bajo la rectoría <strong>del</strong> Ministerio <strong>del</strong><strong>Ambiente</strong>.3. Construir nuevos modos de produccióny vida basados en los principios de lasostenibilidad, la ética, la inclusión social yla justicia ambiental.1. IBITSIKAKOTANTAETARORIOkinantari kinkishiriantsia) Amitkotero yantiri jebari anintantsi anenkateokantya ajibate amitakotero anampi.b) Amatakotero anampitsite aminakoteroaninkatantari apatyabakaeya akinkitsabaete.c) Intyaro abakotero aninkatantari apatyerookobiri anampitsite arityari ojibate.d) Anintero pinkamataantsi antsotyero anijanteroanintantari maba okanta yashi jebari.e) Akakotero yaminakoetsiro aninkatantariashi potsotaantsi antero akinkishiriakotero1. INSTITUCIONALIDADLineamientos de políticaa) Consolidar el ejercicio de la autoridadambiental para contribuir al desarrollosostenible <strong>del</strong> país.b) Afianzar el Sistema <strong>Nacional</strong> de GestiónAmbiental y de sus instancias de coordinacióny concertación.c) Promover un marco normativo ambientalarmonizado y coherente con la realidad <strong>del</strong>país, las prioridades de Estado y su visión dedesarrollo.d) Impulsar la diferenciación y lacomplementariedad de las competenciasambientales institucionales en los tresniveles de gobierno.e) Fortalecer las capacidades para la gestiónambiental y para el diseño y aplicación de35


amabentya aminero okametsate apatyeroaminakotero.f) Anibityaro antayetero aminakotero obakirarianintaantsi okobanakero ojebate añaantariamitakotero ikaratsi kobirori.g) Otime anijantero antaantsi kametsaaminakotsiri kobinkari apatobentaroriinijantiro apatyaantsi..h) Antero aminetare yamakocharo yaminakoteroimpishityari tsotyabaerentsi okaratsiri arityeriaminerori anintantari.i) Anibityero ayomparitya kinkishiriantsiamitakotaantsi okemita ipaeteneibakotaetsiro sankenarentsi antabaerentsiabametsantero aminero anintaantsianenkate.sus instrumentos, tales como los def) Fomentar la creatividad, investigacióne innovación tecnológica ambientalcomprometidos con el desarrollo y estilo devida sostenibles en los diferentes actores <strong>del</strong>a sociedad.g) Establecer e implementar mecanismosadecuados para la gestión de conflictossocioambientales, promoviendo el diálogo yla concertación.h) Promover acciones de vigilancia, monitoreo,incentivos, que coadyuven al cumplimientode la normativa y objetivos de la gestiónambiental.i) Fomentar alianzas y acuerdos de cooperaciónpúblico-privada, así como la inversión privadapara la ejecución de programas, proyectos yactividades orientadas a mejorar la gestiónambiental.2. AYOTERO OBAMETANTSISAEKANTARORI ANENKATEOkinantari kinkishiriantsia) Anibityaro ametari añeantari intantaroriamitakotere atiri kirinkasati katonkosatiokanajero iroperori iyoteri aitiri antyaroriamitakotaantsi opinataere ashi ametari.2. CULTURA, EDUCACIÓN YCIUDADANÍA AMBIENTALLineamientos de políticaa) Fomentar una cultura y modos de vidacompatibles con los principios de lasostenibilidad, los valores humanistasy andino-amazónicos, desplegando lascapacidades creativas de los peruanos haciael aprovechamiento sostenible y responsablede la diversidad natural y cultural.36


) Akotero ibakoetsiro obamitaantsi ajebateroanijantia aminakotero akakotere ayoteroopinatatya yantaetsiri amitakotaantsiamatakotero ashi ashitari anampi.c) Anibityaro akakotere anitaantsi pashine atirijebaripaye okemita akakotere ikinkishiriariokantakota amakotyero anintaantsi.b) Incluir en el sistema educativo nacionalel desarrollo de competenciasen investigación e innovación,emprendimientos, participación,ecoeficiencia y buenas prácticasciudadanas para valorar y gestionarsostenible y responsablemente nuestropatrimonio natural.c) Fomentar la responsabilidad socio-ambiental familias, empresas e instituciones, así comola participación ciudadana en las decisionespúblicas sobre la protección ambiental.3. ABAJERO KAMETSARE AMINEROANENKATE3.INCLUSIÓN SOCIAL EN LAGESTIÓN AMBIENTALOkinantari kinkishiriantsia) Anibityaro okimpiante anijaero ametariasaekera aminakotirori anintaantsiapatotachari tekatsi pinkimataantsi.b) Antero okotero aminero akempoyero ametariashitari anampi aminakotirori anintari.c) Anibityero ajebatero kobachari antero okantyaipaetero ayopirotantyarori aminakoteroaninkataantsi.d) Anijantero apatyantsi tsinanepaye aisatiebankaripaye maaroni saekayetatsiriasháninka aninkatantarori.Lineamientos de políticaa) Fomentar la participación activa y pluriculturalde la población en la gestión ambiental, y enparticular, la intervención directa de gruposminoritarios o vulnerables, sin discriminaciónalguna.b) Promover la adopción de mecanismos paraevaluar y valorar el enfoque de género eintercultural, y los intereses de los gruposminoritarios o vulnerables en los procesosde gestión ambiental.c) Fomentar la generación de espacios y eluso de herramientas y otros medios, quefaciliten efectivamente la participación <strong>del</strong>a población con capacidades especiales odiferentes en la gestión ambiental.d) Incentivar la participación de las mujeres ylos jóvenes en los diversos procesos para queejerzan una efectiva ciudadanía ambiental.37


4 ÑEQE CH’ITIYAY KURKUEJE DE POLÍTICA 4PACHAMAMA KAQNINPIHAWA LLAQTAKUNAWANUYNINAKUYKUNA,ALLIN KAUSA IMACOMPROMISOS YOPOR TU NI DA DESAMBIENTALESINTERNACIONALES38


KOBACHARIOBJETIVOS1. Akotero asaekantari timatsiri anintantaroriora poñenkaro kinkishiriakotsiro akoterookobiri nampitsi opaero abamitaantsiakinkishiriakotiaro.2. Amatero otsotyero akinkishiriari poñenkaroosankinatakota yapitakotero Perú amitaeroanintantiarori timatsiri anampiki amineroripoyebentaetsiri kaari ipoyebentaitsiri.3. Amatero aririka aritakiaro apimante otimeyakaero akobiri anintantiari kinkishiriantsipimantaantsi pashine nampitsi okametsatajeaminakotsirori aninkataantsi aminakoterotimatsiri anampiki yañantari saekayetatsiri.1. Asegurar que las posiciones nacionales enmateria ambiental presentadas en los forosinternacionales, acuerdos multilaterales yy contribuyan a orientar las decisiones de susinstancias.2. Lograr que el cumplimiento de los acuerdosinternacionales suscritos y ratificados aprovechamiento sostenible de los recursosnaturales renovables, y el uso racional yresponsable de los no renovables.3. Lograr que en los procesos de integracióncomercial, se homogenicen criterios yestándares para mejorar la gestiónambiental, la competitividad, la protecciónde los recursos naturales y la calidad de vidade la población.39


1. AYOMPARITYARIOÑENKARI1. COMPROMISOSINTERNACIONALESOkinantari kinkishiriantsia) Antakantero ayomparitya poñenkariasankinatakotero Perú anampitsite mabaokanta imonkarataere jebataere asaike.b) Ashintsitakaero ayotiri ipimantaetsiroanampitsite akantakobentero asaikantariitsima jebataene iyotaetari yamakantiariokanta otime ipemantsiri anampiki.c) Abimantero antabaerentsi okametsateotime kantakobentaere oshintsitakaeayotero akinkishirikotiri akobakiri poñenkaritsimimotaere anintantari anenkaite.d) Amitakotere asaikantari ojebate añabenterootampatikatsi poñenkaro anintantsi anenkatee) Atsarobakotiaro pimantaantsi amitakoteroapatyero poñenkaro timatsiri ayiri kametsaanampi obira asaekantari pashine nampitsipimantaantsi ojatanaka.Lineamientos de políticaa) Promover que los compromisosinternacionales suscritos y que suscriba elPerú, se articulen al accionar <strong>del</strong> Estado ensus tres niveles de gobierno.b) Fortalecer la capacidad negociadora <strong>del</strong>país para garantizar que su participaciónen los acuerdos internacionales tengaun liderazgo reconocido y resguarde losintereses nacionales en materia de gestiónambiental y de los recursos naturales.c) Impulsar el acceso a los mecanismos deasistencia técnica, transferencia tecnológicade las capacidades nacionales en materiaambiental en el marco de los Acuerdos yConvenios Internacionales.d) Contribuir al establecimiento, desarrolloy promoción <strong>del</strong> derecho internacionalambiental.e) Consolidar los procesos de negociación,cooperación e integración a nivel internacionalasociados a la posición geoestratégica y lasventajas comparativas ambientales <strong>del</strong> paísen el ámbito global.40


2. OKANTABAETA, IMANTANTSIAISATI ANIJANTEROOkinantari kinkishiriantsia) Abamitantero anijantero anintaantsi anampiintyero ampi ojebate pimantaantsi okaratsiokobakari apimantero atsirikakobenteronatsiriari ikantakoetero kametsari ibankiriatyankero.b) Intiaro ajebatiro antabarentsi abamiteroakakotero aparoni itsipareteroomonkarabakaeya yobatsiri pimantaantsike.c) Akantakotero kametsari aninkataantsiampinabaerentsite anteri kantakobentaere.2. AMBIENTE, COMERCIO YCOMPETITIVIDADLineamientos de políticaa) Incentivar la competitividad ambiental <strong>del</strong>país y promover la inversión privada para eldesarrollo de bionegocios, con inclusión <strong>del</strong>os principios y criterios <strong>del</strong> biocomercio, de la producción exportable.b) Promover iniciativas y mecanismosorientados a garantizar una distribuciónpor el biocomercio.c) Propiciar la ecoeficiencia, la calidadambiental y la responsabilidad social en lagestión empresarial.41


6. ININTAKAETAREATSOTYEROAejatantiarori Kinkishiriantsi Aninkatantarijebaripaye otime yaminero yarityari aminakoteroniantero okaratsi kinkishiriari yaminero impimaaroni apatyakereni okemita oejatiroriinintakaetari atsotyero ishintsibentaetsiro kaatsipinkirone ari inintakaetaro otime apatotaantsiyarityari.1. Tsimatsiri aminero anenkateAbakotero abaemantero sankinarentsikipayeaminero aninkataantsi okantia yakakoeteroakobiri.2. Otsimayete aminerone kametsarianinkatantyariAnijantero okaratsi timatsiri asaekera ayotantiarorikametsare anenkataantsi.3. Antere apashityari ominakoteroOtsimayete yobatsiri kametsa anteri apashitantyariintarori aminakantirori antabaere kimpoyakotiroobasankitaantsi timatsiri ojibatantyari aeroapiyantaro amabentantsi kametsari aninkataantsitimatsiri intamishiteki.4. Akakotere akaraiyeneOtsimatie akakotere asaekira anijantia isaekejibaripaye aminakantsirori antabaerentsiantabaerinipaye.6. ESTÁNDARES DECUMPLIMIENTOPara el debido seguimiento de la <strong>Política</strong><strong>Nacional</strong> <strong>del</strong> <strong>Ambiente</strong> las autoridades de losgobiernos nacional, regionales y municipales,deben establecer metas concretas e indicadoresde desempeño los mismos que deben serconcordantes con sus programas multianuales,sus estrategias de inversión y gasto socialasociados, así como con los siguientes estándaresnacionales de cumplimiento obligatorio, sinperjuicio de los estándares particulares quepuedan establecer de acuerdo a sus objetivosinstitucionales:1. Instrumentos de Gestión AmbientalRegistrar y difundir periódicamenteinformación sobre los instrumentos degestión ambiental que aprueban en elejercicio de las funciones a su cargo.2. Infraestructura para el control de lacalidad ambientalDar cuenta <strong>del</strong> número de instalaciones quese establecen en los sectores, regiones ymunicipios, para el control de la calidad <strong>del</strong>ambiente.Dar cuenta <strong>del</strong> número y resultado de lasacciones de incentivo, promoción, supervisión,que se realizan para el mejoramiento,recuperación y protección de la calidadambiental y de los recursos naturales.4. Participación ciudadanaDar cuenta de los procesos de participaciónciudadana impulsados por la respectivaautoridad gubernamental y de losmecanismos empleados.42


EL PRESIDENTE DE LA REPÚBLICACONSIDERANDO:Decreto SupremoNº 2009-MINAMAPRUEBA LA POLÍTICA NACIONAL DEL AMBIENTEQue, el artículo 67º de la Constitución <strong>Política</strong> <strong>del</strong> Perú establece que el Estadodetermina la <strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>del</strong> <strong>Ambiente</strong>;Que, el numeral 1 <strong>del</strong> artículo 4º de la Ley Nº 29158, Ley Orgánica <strong>del</strong> PoderEjecutivo, establece que dicho estamento tiene entre sus competencias exclusivas diseñar ysupervisar políticas nacionales, las mismas que se aprueban por Decreto Supremo con elvoto aprobatorio <strong>del</strong> Consejo de Ministros;Que, asimismo, conforme con el mismo numeral, para la formulación de las <strong>Política</strong>s<strong>Nacional</strong>es el Poder Ejecutivo debe establecer mecanismos de coordinación con losgobiernos regionales, gobiernos locales y otras entidades, según requiera o corresponda ala naturaleza de cada política;Que, conforme con el numeral 8.1 <strong>del</strong> artículo 8º de la Ley Nº 28611, Ley General <strong>del</strong><strong>Ambiente</strong>, la <strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>del</strong> <strong>Ambiente</strong> constituye el conjunto de lineamientos,orientar el accionar de las entidades <strong>del</strong> Gobierno <strong>Nacional</strong>, Regional y Local, <strong>del</strong> sectorprivado y de la sociedad civil, en materia ambiental;Que, el literal a) <strong>del</strong> numeral 6.1 <strong>del</strong> artículo 6º <strong>del</strong> Decreto Legislativo Nº 1013, Leyde Creación, Organización y Funciones <strong>del</strong> Ministerio <strong>del</strong> <strong>Ambiente</strong> – MINAM, prevé como coordinar, ejecutar, supervisar y evaluar la <strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>del</strong> <strong>Ambiente</strong>;Que, el MINAM ha elaborado la propuesta de <strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>del</strong> <strong>Ambiente</strong>, la cualfue sometida a consulta pública mediante publicación efectuada en su portal institucional eldía 06 de marzo <strong>del</strong> 2009, conforme con la Resolución Ministerial Nº 049-2009-MINAM;Que, asimismo, la propuesta en mención ha sido materia de talleres realizados en lasciudades de Lima, Arequipa, Iquitos, Piura y Huancayo, en los que participaron funcionariospúblicos de los niveles nacional, regional y local, representantes de los colegiosprofesionales, así como diversos agentes e instancias de la sociedad civil y entes de43


Cooperación Internacional, habiéndose recibido comentarios y observaciones que han sidodebidamente merituados;De conformidad con lo dispuesto en el numeral 8 <strong>del</strong> artículo 118º de la Constitución<strong>Política</strong> <strong>del</strong> Perú, y el numeral 3 <strong>del</strong> artículo 11º de la Ley Nº 29158, Ley Orgánica <strong>del</strong> PoderEjecutivo; y,Con el voto aprobatorio <strong>del</strong> Consejo de Ministros;DECRETA:Artículo 1º.- Aprobación de la <strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>del</strong> <strong>Ambiente</strong>Aprobar la ”<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>del</strong> <strong>Ambiente</strong>” cuyo texto en anexo forma parteintegrante <strong>del</strong> presente Decreto Supremo.Artículo 2º.- Desarrollo, dirección, supervisión y ejecuciónEl Ministerio <strong>del</strong> <strong>Ambiente</strong> es el encargado de formular, planear, dirigir, coordinar,ejecutar, supervisar y evaluar la <strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>del</strong> <strong>Ambiente</strong> que se aprueba por elartículo precedente, así como de aprobar los planes, programas y normatividad que serequiera para el cumplimiento de la misma.Artículo 3º.- Publicación Peruano; asimismo, publíquese en la misma fecha en el Portal <strong>del</strong> Estado Peruano(www.peru.gob.pe) y en el Portal <strong>del</strong> Ministerio <strong>del</strong> <strong>Ambiente</strong> (www.minam.gob.pe), la<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>del</strong> <strong>Ambiente</strong> que se aprueba por el artículo 1º que antecede.Artículo 4º.- RefrendoEl presente Decreto Supremo será refrendado por el Ministro <strong>del</strong> <strong>Ambiente</strong>.Dado en la Casa de Gobierno, a los<strong>del</strong> año dos mil nueve.días <strong>del</strong> mes de44


Av. Javier Prado Oeste 1440 - San Isidrowww.minam.gob.pe

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!