You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
REGIÓN<br />
DE CUYO
ALGUNAS PALABRAS<br />
Este libro fue publicado con...12 piezas musicales.<br />
Para esta versión digital, se han extractado tres melodías (un gato cuyano, un triunfo con letra<br />
<strong>de</strong>l historiador mendocino Julio Fernán<strong>de</strong>z Peláez y un vals con letra <strong>de</strong>l escritor mendocino<br />
Don Ricardo Tu<strong>de</strong>la), con el fin <strong>de</strong> <strong>de</strong>jar solamente las canciones y danzas anónimas,<br />
recopiladas por Alberto Rodríguez.<br />
Se han hecho las siguientes modificaciones:<br />
En la página N°8 figura la Tonada “El Pito Juan”. Se le han agregado algunas <strong>de</strong>dicatorias o<br />
cogollos recopiladas y no editadas, a fin <strong>de</strong> documentarlas.<br />
En la página N°12 figura la antigua Cueca cuyana “Ojos Negros” a la que se anexa otras<br />
versiones <strong>de</strong> letra con la documentación correspondiente.<br />
En la página N°26 se hace un tributo a la cantante popular israelí, Bracha Zefira, quien<br />
interpretó en Buenos Aires y más tar<strong>de</strong> grabó algunas Tonadas <strong>de</strong>l libro “Cancionero Cuyano”<br />
en Israel.<br />
En la página N°28 figura la antigua Cueca cuyana “La causa <strong>de</strong> mi tormento”. Se agrega otra<br />
versión <strong>de</strong> la letra cuyo título es “Si supieras caminar” con la documentación pertinente.<br />
En la página N°32 se <strong>de</strong>scribe <strong>de</strong> manera muy sintética la vida <strong>de</strong>l gran poeta mendocino<br />
Julio Genaro Quintanilla, autor <strong>de</strong> los versos <strong>de</strong> la Vidalita tradicional, consignada en este.<br />
En la página N°38 se consigna otra antigua cueca popular <strong>de</strong> la Provincia <strong>de</strong> San Juan,<br />
“Despacito, pasito, al pacito” con 50 compases <strong>de</strong> baile y varias versiones <strong>de</strong> la letra, la versión<br />
editada originalmente.<br />
Las partituras han sido supervisadas por la profesora Antonella Reina.<br />
Las métricas fueron supervisadas por el profesor Roberto Oscar Torres.<br />
Agra<strong>de</strong>cimientos a:<br />
Prof. Liliana Herrero Aróstegui<br />
Prof. Roberto Oscar Torres<br />
Ing. Guillermo Fuentes Berazategui<br />
Lic. Bels Le<strong>de</strong>sma
PITO JUAN 8<br />
TONADA<br />
OJOS NEGROS 11<br />
CUECA<br />
NO SE PUEDE, NO SE PUEDE 19<br />
TONADA<br />
QUI-QUIRIQUIANDO 22<br />
GATO<br />
ADIÓS PALOMITA, ADIÓS 24<br />
TONADA<br />
LA CAUSA DE MI TORMENTO 28<br />
CUECA<br />
SI SUPIERAS CAMINAR 31<br />
CUECA<br />
CANCIÓN DE PIEDRA 32<br />
VIDALITA<br />
DUERME, DUERME, NIÑA 36<br />
SERENATA TRADICIONAL<br />
DESPACITO, PASITO AL PASITO 38<br />
CUECA<br />
Pág. 2
Pág. 3
Pág. 4
Pág. 5
Pág. 6
TONADA “EL PITO JUAN”<br />
La siguiente Tonada fue muy popular en las provincias <strong>de</strong> Mendoza, San Juan y<br />
San Luis. Se cantó <strong>de</strong>s<strong>de</strong> mediados <strong>de</strong>l siglo XIX, pero su vigencia continuó hasta<br />
la década <strong>de</strong> 1950.<br />
En el libro “Cancionero Cuyano” hay dos versiones literarias: una relacionada<br />
con la <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong>l pájaro llamado “Pito Juan” y otra que se refiere al sentido<br />
picaresco con que se cantaban las coplas.<br />
Pág. 7
Pág. 8
is<br />
bis<br />
En el día <strong>de</strong> su santo,<br />
la historia <strong>de</strong>l pito juan<br />
a don... entre tanto;<br />
atiend, le cantarán.<br />
¡ juan el pito<br />
pito juan!...<br />
1<br />
Tres colores tiene el pito,<br />
tiene blanco y tiene plomo,<br />
tiene el color amarillo<br />
y una lista por el lomo.<br />
¡ Juan el pito...<br />
pito juan...<br />
2<br />
¡Qué bonito el pito juan!<br />
¿Quien lo pudiera pillar,<br />
y cortarle las alitas<br />
pa que no pueda volar?<br />
¡Juan el pito...<br />
pito juan!..<br />
Pág. 9<br />
bis<br />
3<br />
Dicen que el ae fué hombre,<br />
y cuando quiso hacer nido,<br />
Pito, le dieron por nombre<br />
y Juan para su apellido.<br />
¡ Juan el pito...<br />
pito juan!..<br />
4<br />
En un chañaral tupido,<br />
a lo más alto voló,<br />
y don<strong>de</strong> estaba escondido<br />
un cazador le tiró.<br />
¡Juan el pito...<br />
pito juan!..
En este libro el cogollo o <strong>de</strong>dicatoria final <strong>de</strong> esta Tonada está escrita al<br />
principio,- como ocurrió con muy pocas Tonadas antiguas recopiladas por el autor.<br />
Por lo general se cantó al final.<br />
Aquí reproducimos algunas recopilaciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>dicatorias no editadas:<br />
Amigo…<br />
No ha <strong>de</strong> ser cierto sin duda<br />
Que su Juan nunca <strong>de</strong>spierta<br />
Por más que usted lo sacuda<br />
De usted señor….<br />
Mucho se anda murmurando<br />
Que su pito ya no suena<br />
Por más que sigan soplando<br />
No se sabe pero han dicho<br />
Que usted Don…<br />
Le curan a su Juancito<br />
Dela picada <strong>de</strong> un bicho<br />
De Don….<br />
También el barrio comenta<br />
Que <strong>de</strong> noche anda su pito<br />
Golpeando <strong>de</strong> puerta en puerta<br />
Que le parece…<br />
Los líos <strong>de</strong>l pajarito<br />
Usted que todos los días<br />
lo aporrea al pobrecito.<br />
Reciba…<br />
Y díganos si no es cierto<br />
Que a su pito a usted lo lleva<br />
Continuamente <strong>de</strong>spierto…<br />
Para usted…<br />
que viva el alba y la aurora<br />
Como pue<strong>de</strong> quedar bien<br />
Queriendo a usted a dos señoras.<br />
“Este tipo <strong>de</strong> cogollos en épocas lejanas, solía cantarse en reuniones <strong>de</strong> hombre.<br />
Formaba parte <strong>de</strong>l folklore prohibido... El ingenio era inagotable para improvisar<br />
este tipo <strong>de</strong> cuartetas…” (Alberto Rodríguez).<br />
Pág. 10
CUECA CUYANA “OJOS NEGROS”<br />
Esta es una cueca <strong>de</strong> 44 compases, muy antigua. Se cantó y bailó también con<br />
40 compases.<br />
En esta edición digital se respeta la versión original editada, se agrega otra<br />
versión, <strong>de</strong>l canto y <strong>de</strong>l baile.<br />
Pág. 11
OJOS NEGROS<br />
(CUECA)<br />
re _______<br />
y par<br />
Con-e-sos-mis-mos-o<br />
dos<br />
jos<br />
con-quehoy-me-mi- ras _______<br />
qui-sie-ra-me-mi-ra ces, mi - cie - lo - to - da la vi - i - da -<br />
Pág. 12
Pág. 13
OJOS NEGROS<br />
(CUECA)<br />
Pág. 14
Pág. 15<br />
re _______
NOTA: Si se <strong>de</strong>sea ejecutar para bailar como Zamba, suprimanse los primeros cuatro<br />
compases y los últimos cuatro <strong>de</strong>l canto, para ir a la 2da, casilla para final.<br />
bis<br />
I<br />
Ojos negros y pardos,<br />
son los comunes,<br />
bis<br />
I<br />
Mi vida por tu vida,<br />
mi vida diera.<br />
bis<br />
los que me enamoraron, mi cielo,<br />
fueron azules.<br />
bis<br />
Sólo porque tu vida, mi cielo,<br />
mi vida fuera.<br />
II<br />
Media Vuelta<br />
II<br />
Media Vuelta<br />
bis<br />
bis<br />
Con esos mismos ojos<br />
conque hoy me miras,<br />
quisiera me miraras, mi cielo,<br />
toda la vida.<br />
III<br />
Media Vuelta<br />
Toda la vida, sí,<br />
sueño <strong>de</strong> amores,<br />
no permitas que muerda, mi cielo,<br />
que bien te adora.<br />
IV<br />
Media Vuelta Final<br />
Ciego <strong>de</strong> tanto amarte, mi cielo,<br />
voy a buscarte.<br />
bis<br />
bis<br />
Si me miras me matas<br />
sino me muero,<br />
prefiero que me mires, mi cielo,<br />
que morir quiero.<br />
III<br />
Media Vuelta<br />
Que morir quiero, sí,<br />
esto es <strong>de</strong> veras,<br />
que si no fuera así, mi cielo,<br />
no lo dijera.<br />
IV<br />
Media Vuelta Final<br />
Ciego <strong>de</strong> tanto amarle, mi cielo,<br />
salgo a buscarlo.<br />
Pág. 16
is<br />
bis<br />
bis<br />
bis<br />
1<br />
Ojos negros y pardos,<br />
son los comunes,<br />
Ojos negros y pardos,<br />
son los comunes,<br />
Los que me enamoraron,<br />
Mi cielo, fueron azules.<br />
Con esos mismos ojos<br />
Conque hoy me miras,<br />
Quisiera me miraras<br />
Mi cielo, toda la vida.<br />
Toda la vida, sí,<br />
Sueño <strong>de</strong> amores,<br />
No permitas que muera<br />
Mi cielo, quien bien te adore.<br />
bis<br />
Ciego <strong>de</strong> tanto amarte<br />
Mi cielo, salgo a buscarte.<br />
Pág. 17
CUECA CUYANA<br />
“OJOS NEGROS”<br />
(OTRA VERSIÓN)<br />
Esta cueca tiene varias versiones <strong>de</strong> letra. Una es la que se consigna escrita en<br />
esta edición. La otra versión tiene esta documentación:<br />
“Según me dijo Joselín Muñoz cantor y cultor <strong>de</strong> nuestro folklore esta letra<br />
que se consigna la escuchó por el año 1900 en la casa <strong>de</strong> la familia Vargas en el<br />
Departamento <strong>de</strong> Santa Rosa, Provincia <strong>de</strong> Mendoza. Por esa época también la<br />
cantaba Francisco Arturo, otro cultor que residía en la localidad <strong>de</strong> “El Bermejo”<br />
Departamento <strong>de</strong> Guaymallén, Mendoza. También según otras referencias es muy<br />
antigua. Se cantó con otras letras, pero esta es la que se consigna. Recogida en<br />
1935”.<br />
I Pie<br />
II Pie<br />
bis<br />
bis<br />
Ojos negros y pardos<br />
Son los comunes<br />
Los que me cautivaron<br />
Señora fueron azules<br />
II<br />
bis<br />
bis<br />
De los cien imposibles<br />
Que el amor tiene<br />
Ya llevo escritos, señora<br />
noventa y nueve<br />
I<br />
bis<br />
Fueron azules si…<br />
en estos casos<br />
No me rindo a la muerte<br />
Señora sino a tus brazos<br />
III<br />
bis<br />
II<br />
Noventa y nueve si…<br />
Uno que falta<br />
Que te lo venceré, señora<br />
Con la esperanza<br />
bis<br />
Con la esperanza si…<br />
ponete al frente<br />
Aunque no soy tu dueño señora<br />
Me gusta el verte<br />
Cielo <strong>de</strong> tanto amarte mi cielo<br />
Cielo salgo a buscarte<br />
bis<br />
III<br />
Con la esperanza si…<br />
Ponete al frente<br />
Aunque no soy tu dueño<br />
Señora me gusta el verte<br />
Ciego <strong>de</strong> tanto amarte<br />
Mi cielo, salgo a buscarte.<br />
Pág. 18
"NO SE PUEDE, NO SE PUEDE..."<br />
Antigua tonada popular cuyana<br />
“Esta Tonada fue dictada por Don Fermín Lucero, otro gran cultor y<br />
transmisor <strong>de</strong> nuestra música. Nació en el año 1888 en la Provincia <strong>de</strong> San Juan,<br />
pero <strong>de</strong>s<strong>de</strong> niño vivió en Mendoza. Su padre era ferroviario. Su familia cantó<br />
mucho legendarias tonadas, entre las cuales conservaba esta…”<br />
“También la cantaba Don Javier Molina, otro famoso cultor en Mendoza, a<br />
dúo con su hija Amalia Molina. Molina nació en 1846 y falleció en 1942.<br />
Conservó una prodigiosa memoria, hasta el fin <strong>de</strong> sus días…”<br />
Se consignan más datos <strong>de</strong> Don Javier Molina, en el libro “Cancionero Cuyano”<br />
En este libro figura haber nacido en 1852. En el año 1967, sus hijos informaron a<br />
Alberto Rodríguez que había sido anotado siete años más tar<strong>de</strong>. Falleció a los<br />
noventa y seis años. Nació en 1844 y falleció en Mendoza en 1946 a los 96 años <strong>de</strong><br />
edad.<br />
Gabino Coria Peñaloza, María Luisa Anido y Alberto Rodríguez en 1940.<br />
Pág. 19
Grabada en Discos Victor por Alberto Rodríguez y sus Andinos<br />
Pág.<br />
Grabada en Discos Victor por Alberto Grabada Rodríguez en y sus Discos Andinos<br />
20<br />
Victor por Alberto Rodríguez y sus Andinos
1<br />
No se pue<strong>de</strong> no se pue<strong>de</strong><br />
olvidar lo que se quiere<br />
bis<br />
3<br />
Dime si será razón<br />
dar muerte a quien te adora;<br />
bis<br />
porque un amor verda<strong>de</strong>ro<br />
tan solo en la tumba muere<br />
bis<br />
cuando arrepentido llora<br />
sin conseguir el perdón<br />
bis<br />
2<br />
Ninguno en el mundo ignora<br />
que amor con amor se paga<br />
El premio te satisfaga<br />
dando muerte quien te adora<br />
bis<br />
bis<br />
Dedicatorias:<br />
Señor... que viva,<br />
y piense si no es verdad,<br />
que aquello que uno más quiere<br />
se le muere o se le va.<br />
Otra:<br />
Para uste<strong>de</strong>s señor...<br />
espumita sobre el mar,<br />
no se olvi<strong>de</strong> usted <strong>de</strong> mí<br />
que yo no lo he <strong>de</strong> olvidar.<br />
Pág. 21
Pág. 22
is<br />
bis<br />
1<br />
Una pollita baila<br />
con mucho esmero.<br />
Anda poniendo ajuera<br />
<strong>de</strong>l gallinero.<br />
(Zapateo Cantado)<br />
Una voz: La gallina quirí quiriquiando.<br />
Otra voz: Los pollitos quirí quiriquí.<br />
Pra. voz: La gallina quirí quiriquiando.<br />
Dos voces: Los pollitos quirí quiriquí.<br />
bis<br />
bis<br />
(Vuelta)<br />
Por huevo que puso<br />
la gallinita<br />
(Zapateo)<br />
Se pasa cacareando,<br />
la pobrecita.<br />
2 pie<br />
La gallina quisiera<br />
esa es la cosa<br />
Comérmela encazuela<br />
porque es sabrosa<br />
(Zapateo Cantado)<br />
Una voz: La gallina quirí quiriquianda.<br />
Otra voz: Los pollitos quirí quiriquí.<br />
Pra. voz: La gallina quirí quiriquiando.<br />
Dúo: Los pollitos quirí quiriquí.<br />
(Vuelta)<br />
Por esta calle arriba<br />
va la gallina<br />
(Zapateo)<br />
Los pollitos la siguen<br />
y el gato mira.<br />
Pág. 23
Pág. 24
is<br />
bis<br />
I<br />
Yo tuve una palomita<br />
que <strong>de</strong> chiquita la crié,<br />
y cuando fué gran<strong>de</strong>cita<br />
pegó un vólido y se fué<br />
Ay si si,<br />
ay no no!<br />
adios palomita adios.<br />
II<br />
Andá palomita ingrata<br />
las alas te han <strong>de</strong> cortar<br />
y don<strong>de</strong> tengas el nido<br />
ya no has <strong>de</strong> po<strong>de</strong>r volar<br />
ay si si,<br />
ay no no!<br />
adios palomita adios.<br />
Pág. 25<br />
bis<br />
III<br />
Ya con este <strong>de</strong>sengaño<br />
nunca más volveré a criar<br />
otra paloma que sepa<br />
<strong>de</strong>spués <strong>de</strong> criada volar<br />
Ay si si,<br />
ay no no!<br />
adios palomita adios.<br />
IV<br />
Dedicatoria:<br />
Señor...viva<br />
y cui<strong>de</strong> su palomita,<br />
si no quiere que se vuele<br />
córtele bien las alitas<br />
Ay si si,<br />
ay no no!<br />
adios palomita adios...
BRACHA ZEFIRA, CANTANTE ISRAELÍ Y UN TRIBUTO<br />
A LA TONADA CUYANA<br />
“En 1951 vino a Buenos Aires, como parte <strong>de</strong> una gira por varios lugares <strong>de</strong>l<br />
mundo una famosa cantante popular oriunda <strong>de</strong> Israel, Bracha Zefira. Tenía<br />
registro <strong>de</strong> soprano lírica. Ella cantaba <strong>de</strong> canciones <strong>de</strong> su tierra, en el idioma idish<br />
y también algunas populares y anónimas <strong>de</strong>l país. Venía haciendo una gira por<br />
Europa. En cada país que visitaba incluía canciones folklóricas <strong>de</strong> este y la<br />
cantada también el idioma <strong>de</strong> nativo pertinente….”<br />
“Cuando llegó a Buenos Aires buscaba un músico que le transmitiera folklore<br />
puro. No quería estilizaciones. Visitó algunos muy buenos pero según ella “le<br />
hicieron escuchar melodías muy hermosas pero no eran folklore y no la<br />
convencían”. De radio “El Mundo” <strong>de</strong> Buenos Aires la enviaron a mi<br />
<strong>de</strong>partamento. Yo le dije que hacía folklore solo <strong>de</strong> una región, <strong>de</strong> Cuyo. Empecé a<br />
preludiar en el piano la Tonada “Simpatías…”, “Adiós mi vida”, “Cañaveral”<br />
“Adiós, Palomita adiós”…<br />
Bracha Zefira apenas las escuchó el piano dijo en su idioma: “Eso…eso es<br />
folklore…”<br />
“Bracha Zefira iba a actuar en el Teatro Politeama, <strong>de</strong> la Capital Fe<strong>de</strong>ral en<br />
ese entonces ubicado en la calle Corrientes y quiso que la acompañara<br />
personalmente con el piano. Estuvimos durante una semana ensayando hasta diez<br />
horas por día…”<br />
“En la década <strong>de</strong>l ‘60 llegaron a Mendoza estas tonadas que habían sido<br />
grabadas por ella en Israel…”<br />
Bracha Zefira nació en Jerusalén en 1900 y falleció en su tierra 1990.<br />
Foto original obsequiada a Alberto Rodríguez<br />
Pág. 26
PROGRAMA<br />
Acompañantes:<br />
Clarinete: JUAN TRAVNIK<br />
Violín: FELIX MARAFIOTI<br />
Cello: LEOPOLDO MARAFIOTI<br />
Piano: LEO SCHVARTZ<br />
Arpa: MARGARITA SAMEK<br />
Flauta: ALFREDO MONTANARO<br />
Oboe: HUMBERTO SARTORIS<br />
Pág. 27
CUECA CUYANA<br />
“LA CAUSA DE MI TORMENTO”<br />
“Esta cueca fue muy popular en Mendoza. Viene <strong>de</strong>l Tiempo <strong>de</strong> Juan Alfonso<br />
Carreras, oriundo <strong>de</strong> San Rafael Mendoza…Nació en 1859… falleció en<br />
1903…también la conocía Heriberto Vi<strong>de</strong>la, quien la bailaba muy bien…es <strong>de</strong><br />
44 compases <strong>de</strong> baile”.<br />
Se consignan más datos <strong>de</strong> estos dos cultores <strong>de</strong>l antiguo folklore regional, en<br />
el libro “Cancionero Cuyano”.<br />
También la música <strong>de</strong> esta misma Cueca Cuyana se cantó con otras letras.<br />
Cueca cuyana <strong>de</strong> 44 compases <strong>de</strong> baile<br />
"La causa <strong>de</strong> mi tormento"<br />
"Esta vieja cueca mendocina, se cantó mucho hasta hace algunos años. El<br />
señor Luis Soria, mendocino, mayor <strong>de</strong> cincuenta años, cultor apasionado <strong>de</strong><br />
nuestra música autóctona, me dijo que la cantó <strong>de</strong>s<strong>de</strong> muy joven. Heriberto<br />
Vi<strong>de</strong>la me dijo haberla aprendido hace mas <strong>de</strong> cuarenta años <strong>de</strong>l famoso cantor<br />
y músico Juan Antonio Carreras, quien -según comentó- "la solía cantar solo<br />
realizando una formidable interpretación"<br />
"Se ha cantado con varias versiones <strong>de</strong> letra, con distintos melismas"<br />
Recopilada entre las décadas <strong>de</strong> 1920 y 1930"<br />
En 1996, en la Universidad Nacional <strong>de</strong> Cuyo.<br />
Un atuendo cuyano perfecto.<br />
Pág. 28
LA CAUSA DE MI TORMENTO<br />
“Cueca <strong>de</strong>l cancionero cuyano”<br />
Pág. 29
1<br />
Yo viviera,<br />
Yo viviera muy contento<br />
si ciego hu,<br />
si ciego hubiera nacido;<br />
para no haber,<br />
para no haber conocido<br />
la causa <strong>de</strong>,<br />
la causa <strong>de</strong> mi tormento.<br />
2<br />
Jilguero que,<br />
Jilguero que estás dormido,<br />
dime si sa,<br />
dime si sabés <strong>de</strong> amor,<br />
hablá si tie,<br />
hablá si tienes sentido,<br />
para calmar,<br />
para calmar mi dolor.<br />
bis<br />
Pensaba que eran luces<br />
¡Ajay! las que me alumbraban,<br />
habían sido tus ojos los que,<br />
los que me miraban.<br />
bis<br />
Mi dolor que se aumenta<br />
<strong>de</strong> noche, dicen señora,<br />
que si durmiendo se rié <strong>de</strong>spués,<br />
<strong>de</strong>spertando llora.<br />
bis<br />
Que me miraban, sí,<br />
<strong>de</strong> noche, por la ventana,<br />
si los viejos son celosos volve,<br />
volveré mañana.<br />
bis<br />
Llorando se <strong>de</strong>spierta<br />
señora, bien te lo digo,<br />
si no tienes quien te adore vení,<br />
venite conmigo.<br />
Voy y vuelvo, preciosa paloma, yo<br />
buscaré tu amor.<br />
Pág. 30<br />
Vuelva vuelva blanca palomita que,<br />
yo te cuidaré.
Otra versión <strong>de</strong> la letra<br />
CUECA “SI SUPIERAS CAMINAR”<br />
“Esta es otra versión <strong>de</strong> la letra. Fue Dictada por Don Ramón Noguera, en la<br />
localidad <strong>de</strong> Lavalle. Ramón Noguera, era un gran cultor, amigo <strong>de</strong> Carlos Guido<br />
Spano. Lo conocí en la década <strong>de</strong>l 30 viejo, ya.”<br />
I<br />
II pie<br />
bis<br />
Si supieras<br />
Si supieras caminar<br />
Tar<strong>de</strong> la no…<br />
Tar<strong>de</strong> la noche he venido<br />
bis<br />
Ay corazón<br />
Corazón te mandaría<br />
Por ti mi bien…<br />
Por ti arriesgando la vida<br />
bis<br />
II<br />
Que fueras a cambiar<br />
Tristezas por alegría<br />
Que fueras a cambiar<br />
Tristezas por alegría<br />
bis<br />
bis<br />
Si sabes pagar finezas<br />
Despierta si estás dormida<br />
Tardé la noche he venido<br />
Por ti arriesgando la vida<br />
III<br />
III<br />
Despierta si estás dormida<br />
Poné atención a las cuerdas<br />
Lucero cuando amanece<br />
No falta quien lo celebre<br />
bis<br />
Y veras como ellas dicen<br />
Despierta amor y no duermas<br />
bis<br />
Por eso vivo diciendo quel…<br />
que tiene amor no duerme<br />
Vuela y vuela preciosa paloma<br />
Que…yo te esperaré<br />
IV<br />
Vuela, vuela preciosa paloma<br />
Que yo te esperaré<br />
Pág. 31
“CANCIÓN DE PIEDRA”<br />
(VIDALITA TRADICIONAL)<br />
“Esta fue la única Vidalita recogida en la Región <strong>de</strong> Cuyo. Fue Dictada por<br />
Don Ramón Noguera, antiguo cultor <strong>de</strong>l folklore cuyano. Nació en 1882. Vivió<br />
en el Departamento <strong>de</strong> Lavalle, Provincia <strong>de</strong> Mendoza. Vivió un tiempo en<br />
Buenos aires. Fue amigo <strong>de</strong> Carlos Guido Spano, con quien se juntaban a<br />
componer versos. Muchos <strong>de</strong> ellos se popularizaron en Mendoza. Tuve la suerte<br />
<strong>de</strong> conocerlo en sus últimos años, en su casa en Lavalle. Colaboró mucho en mi<br />
tarea <strong>de</strong> recopilación”<br />
A esta Vidalita le puso letra un notable poeta mendocino, Julio Genaro<br />
Quintanilla, para la cual eligió el <strong>de</strong> la Epopeya Sanmartiniana, como lo hizo en<br />
varias composiciones, musicalizadas por otros músicos <strong>de</strong> Mendoza.<br />
Julio Genaro Quintanilla, fue periodista y un eximio poeta. Nació en 1882 y<br />
falleció en 1950. Des<strong>de</strong> 1935 hasta su partida fue compañero inseparable <strong>de</strong><br />
Alberto Rodríguez. Si bien Alberto Rodríguez durante la década <strong>de</strong>l 1940 estaba<br />
radicado en Buenos Aires, <strong>de</strong> manera permanente viajaba a Mendoza y San Juan.<br />
En estos siempre se veían y mantuvieron nutrida correspon<strong>de</strong>ncia.<br />
Fue autor <strong>de</strong> glosas y recitador en programas <strong>de</strong> carácter folklórico nativista<br />
entre 1930 y 1945. Por su talento y generosidad se ganó la simpatía y el respeto<br />
<strong>de</strong> seguidores en una fama corta y transitoria como poeta excepcional.<br />
En 1935, acompañó un tiempo a Alberto Rodríguez a la Provincia <strong>de</strong> San<br />
Juan en campaña <strong>de</strong> recopilación. También en 1937 a Buenos Aires don<strong>de</strong><br />
siguieron presentando repertorio <strong>de</strong>l Cancionero Cuyano en algunos lugares<br />
presentados por el Musicólogo Carlos Vega.<br />
Los versos <strong>de</strong> Julio Quintanilla se <strong>de</strong>stacaron por originalidad <strong>de</strong> escribir<br />
episodios y personajes <strong>de</strong> la historia <strong>de</strong> Mendoza y en especial referentes a<br />
motivos <strong>de</strong> la época <strong>de</strong>l Libertador José <strong>de</strong> San Martín (como a la Ban<strong>de</strong>ra <strong>de</strong> los<br />
An<strong>de</strong>s, a las batallas o a héroes <strong>de</strong> esta campaña. También escribió a las Vírgenes<br />
Populares <strong>de</strong> Mendoza, y al aborigen Huarpe.<br />
Julio Quintanilla fue víctima <strong>de</strong> alevosos plagios <strong>de</strong> autorías <strong>de</strong> letras.<br />
Pobre, enfermo, sumido en una gran <strong>de</strong>silusión y <strong>de</strong>presión, falleció a los sesenta<br />
y ocho años. A su entierro fueron muy pocas personas y con muy magras<br />
palabras <strong>de</strong> <strong>de</strong>spedida…”<br />
Muchos amigos por años, siguieron luchando para reivindicar su memoria y su<br />
producción.<br />
Pág. 32
Actualmente en Mendoza el Teatro Municipal <strong>de</strong> la Capital, una calle también<br />
<strong>de</strong> la Capital <strong>de</strong> Mendoza un barrio <strong>de</strong>l Departamento <strong>de</strong> Guaymallén y una Escuela<br />
estatal en el Departamento <strong>de</strong> Las Heras, llevan su nombre.<br />
Su obra completa, aún permanece sin publicar. Pero su nombre quedó inserto<br />
en la historia <strong>de</strong> la cultura popular <strong>de</strong> Mendoza para siempre.<br />
Agra<strong>de</strong>cimiento: Ingeniero Jorge Fuentes Berazategui y Dr. Jorge Bove, ambos<br />
oriundos y resi<strong>de</strong>ntes en la Provincia <strong>de</strong> Mendoza, que conocieron personalmente a<br />
Julio Quintanilla.<br />
Alberto Rodríguez y Julio Quintanilla, en Buenos Aires en 1937<br />
Pág. 33
VIDALITA ANÓNIMA TRADICIONAL<br />
Pág. 34
Pág. 35
Pág. 36
De lo ausente que he andado,<br />
llengando vengo recién<br />
a enca<strong>de</strong>narme en tus brazos<br />
ya estoy <strong>de</strong> vuelta mi bien<br />
Duerme, duerme niña,<br />
duerme duerme en paz<br />
que son tus ojitos hermosos,<br />
son para enamorar<br />
Duerme, duerme niña,<br />
duerme duerme en paz<br />
que son tus ojitos hermosos,<br />
son para enamorar.<br />
Si me hubieras olvidado<br />
vengo a pedirte un favor:<br />
que si <strong>de</strong> mi no te acuerdas<br />
no te olvi<strong>de</strong>s <strong>de</strong> mi amor.<br />
Ya estoy <strong>de</strong> vuelta mi bien<br />
y aquí me tienen rendido,<br />
quisiera que me contaras<br />
<strong>de</strong> los gustos que has tenido<br />
Pág. 37<br />
Duerme, duerme niña<br />
duerme duerme en paz<br />
que son tus ojitos hermosos,<br />
son para enamorar.
CUECA “DESPACITO, PASITO, AL PASITO”<br />
Cueca cuyana <strong>de</strong> 48 compases <strong>de</strong> baile. Proviene <strong>de</strong> la Provincia <strong>de</strong> San Juan y se<br />
cantó con varias métricas y varias letras.<br />
“Esta Cueca fue recogida en San Juan a un cantor callejero, que tocaba la<br />
armónica llamada quena. Me pareció muy especial por su factura. Era por el año<br />
1931 o 1932. Estaba parado en una calle, tocando la cueca. Dijo haberla aprendido<br />
<strong>de</strong> un abuelo suyo...” “Encontré otras versiones <strong>de</strong> viejos cantores también en San<br />
Juan. Repetían o cambiaban coplas, según se acordaban, algo muy común en el<br />
folklore”.<br />
En el libro “Danzas y Canciones Nativas para el niño y el hombre” está documentada<br />
como “tomada <strong>de</strong> viejos cultores”. Su letra es simple, <strong>de</strong> temática amatoria picaresca.<br />
Pág. 38
Ay yo - no - se ____ yo no<br />
se<br />
que ma ña ten - go ___<br />
Ay yo - no - se ______ yo no se quema - ña<br />
Ay por an dar por-an-dar tras el - ma -<br />
Ten - go -<br />
Si - do - Al - pa - si - toal -pa-si-toal-pa - si - to, <strong>de</strong> se guir mu - jer - ca<br />
Al - pa - si - toal -pa-si-toal-pa - si - to, ca si mehe vis - to - per -<br />
Pág. 39
sa - da - Al - pa - si toal pasi - toal - pa si to <strong>de</strong> se guir - mu - jer - ca - sa - da<br />
a ____ di___ do__ Al - pa si toal pa si - toal pa si - to - ca - si<br />
mehe vis - to per di - do<br />
Ay ca - si - me - he ca si mehe - visto - per -<br />
di - do -<br />
Al - pa - si - toal pa si - toal si to - to - doel - mun - do - loha - sa - bi - do ___<br />
Al - pa - si - toal pa si - toal - pa si to, to - doel - mun - do - loha - sa - bi - do<br />
Pág. 40
VERSIONES DE LETRA<br />
CUECA CUYANA “DESPACITO, PASITO, AL PASITO” O<br />
“DESPACITO, PASITO, PASITO”<br />
UNA VERSIÓN<br />
OTRA VERSIÓN<br />
I<br />
Vuelta redonda<br />
I<br />
Vuelta redonda<br />
bis<br />
bis<br />
Ay, yo no sé...<br />
Yo no sé qué maña tengo<br />
Al pasito, pasito, al pasito<br />
De seguir mujer casada<br />
bis<br />
bis<br />
Ay, los ojos<br />
Los ojos <strong>de</strong> una viudita<br />
Al pasito, al pasito, al pasito<br />
Van diciendo por la calle<br />
II<br />
Media vuelta<br />
II<br />
Media vuelta<br />
Ay, por andar...<br />
Por andar tras el marido<br />
Al pasito, al pasito, al pasito<br />
Casi me he visto perdido<br />
Al pasito, pasito, al pasito<br />
Por andar tras el marido<br />
III<br />
Media vuelta<br />
Ay, casi me he...<br />
Casi me he visto perdido<br />
Al pasito, pasito, al pasito<br />
Todo el barrio lo ha sabido<br />
IV<br />
Media vuelta final<br />
Despacito, pasito, al pasito<br />
Todo el mundo lo ha sabido<br />
bis<br />
Ay, esta habi…<br />
Esta habitación se arrienda<br />
Despacito, al pasito, al pasito<br />
Porque aquí no habita nadie<br />
III<br />
Media vuelta<br />
Ay, yo seré…<br />
Yo seré un buen inquilino<br />
Al pasito, al pasito, al pasito<br />
Apenas si tomo vino<br />
IV<br />
Media vuelta final<br />
Al pasito, al pasito, al pasito<br />
Porque soy buen mendocino<br />
(sanjuanino)<br />
Pág. 41
OTRA VERSIÓN<br />
OTRA VERSIÓN<br />
I<br />
I<br />
bis<br />
bis<br />
Ay…yo no sé<br />
Yo no sé qué maña tengo<br />
Despacito, pasito, al pasito<br />
De seguir mujer casada<br />
bis<br />
bis<br />
Ay…los ojos<br />
Los ojos <strong>de</strong> una viudita<br />
Despacito, pasito, al pasito<br />
Van diciendo por la calle<br />
II<br />
II<br />
bis<br />
Ay, por andar<br />
Por andar tras el marido<br />
Al pasito, al pasito, al pasito<br />
Casi me he visto perdido<br />
bis<br />
Ay, esta habi…<br />
Esta habitación se arrienda<br />
Despacito, al pasito, al pasito<br />
Porque aquí no habita nadie<br />
III<br />
III<br />
Ay, casi me he…<br />
Casi me he visto perdido<br />
Al pasito, al pasito, al pasito<br />
Casi me he visto perdido<br />
Ay…yo soy un…<br />
Yo soy un buen candidato<br />
Despacito, pasito, al pasito (<strong>de</strong>spacito, pasito y pagarle)<br />
Y pagarle lo que quiera (y se la puedo arrendar)<br />
Media vuelta final<br />
IV<br />
bis<br />
Al pasito, pasito, pasito<br />
Casi fui un hombre perdido<br />
Despacito, al pasito, al pasito<br />
Lo que usted quiera cobrar (y se la quiero alquilar)<br />
OTRA VERSIÓN<br />
I<br />
bis<br />
bis<br />
Ay…no digas<br />
No digas que yo te quiero<br />
Despacito, <strong>de</strong>spacito, al pasito<br />
Ni digas que me has querido<br />
II<br />
bis<br />
Ay, di que fue<br />
Di que fue un capricho solo<br />
Despacito, pasito, al pasito<br />
Que los dos hemos tenido<br />
III<br />
Ay, por querer…<br />
Por querer un imposible<br />
Despacito, pasito, al pasito<br />
Casi nos hemos perdido<br />
IV<br />
Despacito, pasito, al pasito<br />
Todo el mundo lo ha sabido<br />
Pág. 42
Roberto Oscar Torres Torres (alumno <strong>de</strong> Alberto Rodríguez y Paola Ormeño) bailando una<br />
Cueca Cuyana en la Clausura <strong>de</strong>l XIII Encuentro Nacional <strong>de</strong> Estudiosos <strong>de</strong>l Folklore en<br />
Mendoza.<br />
Regina Agüero (ex Directora <strong>de</strong> Cultura <strong>de</strong> Mendoza, Norma Viola que en ese entonces<br />
dirigía junto a Santiago Ayala- El Chúcaro- EL Ballet Folklórico Nacional Argentino y su<br />
hermana Nidia Viola, quien años más tar<strong>de</strong>, también ejerció esa dirección.<br />
Pág. 43
Esta misma cueca figura en su edición original con 54 compases <strong>de</strong><br />
canto y baile.<br />
Se respeta la edición original.<br />
Se advierte que nunca Alberto Rodríguez la ejecutó ni la enseñó con<br />
esta métrica. No hay partituras <strong>de</strong> ella en su archivo, solamente la<br />
publicada en el libro anterior.<br />
Para muchos pue<strong>de</strong> ser una rareza. Pue<strong>de</strong> haber sido un error <strong>de</strong><br />
edición pero así está el original y así se consigna.<br />
Pág. 44
Pág. 45
Pág. 46
Pág. 47
Pág. 48
"Las partituras y fotos pue<strong>de</strong>n reproducirse,<br />
citando la fuente"<br />
Pág. 49