05.08.2021 Views

Oportunidades Hacia la Descentralización en Puerto Rico: Un Marco de Referencia

Como parte de la misión de La Liga de fortalecer la capacidad entre municipios y comunidades del país para enfrentar mejor los desafíos sociales, físicos, fiscales y de gobernanza, se desarrolló este marco de referencia que contempla un panorama de mayor autonomía municipal por medio de la descentralización de labores y recursos. Este documento es un punto de partida importante para adelantar estos esfuerzos. La finalidad del mismo es reconsiderar el estado actual de la descentralización en Puerto Rico desde un marco de referencia basado en un breve recorrido histórico sobre elementos que se han intentado hacer en Puerto Rico, definiciones sobre conceptos, lecciones aprendidas, logros de otros países y potenciales cursos de acción. Este marco de referencia no pretende establecer una mirada única al proceso de descentralización, ni simplificar la multidimensionalidad del mismo; más bien busca proponer otras posibilidades para atender la crisis social, fiscal, ambiental y de gobernanza que impera en Puerto Rico.

Como parte de la misión de La Liga de fortalecer la capacidad entre municipios y comunidades del país para enfrentar mejor los desafíos sociales, físicos, fiscales y de gobernanza, se desarrolló este marco de referencia que contempla un panorama de mayor autonomía municipal por medio de la descentralización de labores y recursos.

Este documento es un punto de partida importante para adelantar estos esfuerzos. La finalidad del mismo es reconsiderar el estado actual de la descentralización en Puerto Rico desde un marco de referencia basado en un breve recorrido histórico sobre elementos que se han intentado hacer en Puerto Rico, definiciones sobre conceptos, lecciones aprendidas, logros de otros países y potenciales cursos de acción.

Este marco de referencia no pretende establecer una mirada única al proceso de descentralización, ni simplificar la multidimensionalidad del mismo; más bien busca proponer otras posibilidades para atender la crisis social, fiscal, ambiental y de gobernanza que impera en Puerto Rico.

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>en</strong> <strong>Puerto</strong> <strong>Rico</strong> requiere <strong>de</strong> <strong>la</strong> participación<br />

diversa <strong>de</strong>l universo asociativo 7 <strong>de</strong> <strong>la</strong> is<strong>la</strong> <strong>en</strong> el<br />

proceso <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> política pública,<br />

gestión, manejo y prestación <strong>de</strong> servicios<br />

<strong>en</strong>focados <strong>en</strong> <strong>la</strong>s personas que los recib<strong>en</strong>.<br />

El proceso <strong>de</strong> <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralizar <strong>la</strong>s<br />

autorida<strong>de</strong>s, compet<strong>en</strong>cias, responsabilida<strong>de</strong>s y<br />

recursos <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el nivel c<strong>en</strong>tral hacia los<br />

municipios (como ejemplo <strong>de</strong> nivel local<br />

operacional) requiere <strong>de</strong> robustas<br />

contextualizaciones ambi<strong>en</strong>tales, culturales,<br />

legales, políticas y socioeconómicas. Estas<br />

contextualizaciones, según <strong>la</strong>s realida<strong>de</strong>s<br />

particu<strong>la</strong>res <strong>de</strong> cada municipio, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> analizarse<br />

transversalm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>s<strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos humanos y<br />

<strong>la</strong>borales, <strong>la</strong> justicia ambi<strong>en</strong>tal y social, <strong>la</strong><br />

participación ciudadana y <strong>la</strong> transpar<strong>en</strong>cia.<br />

De este modo, se pued<strong>en</strong> id<strong>en</strong>tificar<br />

cuales funciones y activida<strong>de</strong>s establecidas <strong>en</strong> el<br />

actual, Código Municipal <strong>de</strong> <strong>Puerto</strong> <strong>Rico</strong>, se<br />

pued<strong>en</strong> <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralizar, según ejes temáticos<br />

como <strong>la</strong> agricultura, ambi<strong>en</strong>te, artes y cultura,<br />

<strong>de</strong>sarrollo económico, educación, recreación y<br />

los <strong>de</strong>portes, salud, seguridad, transportación,<br />

turismo, vivi<strong>en</strong>da, <strong>en</strong>tre otros.<br />

Para lograr que <strong>la</strong> <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralización<br />

responda a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s,<br />

los servicios <strong>de</strong>b<strong>en</strong> diseñarse y estar <strong>en</strong>focados<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s personas que lo recib<strong>en</strong> y no <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el<br />

b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong>l Estado. De modo que aum<strong>en</strong>tar el<br />

r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los servicios signifique mayor<br />

pertin<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas,<br />

recursos mejorados y mayor participación y<br />

repres<strong>en</strong>tación ciudadana. Para esto, es<br />

necesario id<strong>en</strong>tificar <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s y car<strong>en</strong>cias<br />

que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> los municipios para absorber <strong>la</strong>s<br />

responsabilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralización, <strong>de</strong><br />

modo que puedan ser fortalecidas y diseñadas<br />

para optimizar sus efectos <strong>en</strong> <strong>la</strong> sociedad 8 .<br />

En un estudio realizado por Culbertson,<br />

et al., <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia Fe<strong>de</strong>ral para el Manejo <strong>de</strong><br />

Emerg<strong>en</strong>cias (FEMA, por sus sig<strong>la</strong>s <strong>en</strong> inglés) y el<br />

C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Análisis Operativo <strong>de</strong> Seguridad<br />

Nacional (HSOAC, por sus sig<strong>la</strong>s <strong>en</strong> inglés) se<br />

analizaron <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> los<br />

municipios para implem<strong>en</strong>tar el P<strong>la</strong>n <strong>de</strong><br />

Recuperación sometido por el Gobierno <strong>de</strong><br />

<strong>Puerto</strong> <strong>Rico</strong> al Congreso <strong>en</strong> agosto <strong>de</strong>l 2018,<br />

titu<strong>la</strong>do Transformación e innovación luego <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> <strong>de</strong>vastación: <strong>Un</strong> p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> recuperación<br />

económica y <strong>de</strong> Desastres para <strong>Puerto</strong> <strong>Rico</strong>. En<br />

el mismo, id<strong>en</strong>tificaron que los municipios t<strong>en</strong>ían<br />

car<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> muchas áreas re<strong>la</strong>cionadas con<br />

estrategia (car<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> personal con titu<strong>la</strong>ción<br />

profesional o formación requerida <strong>en</strong><br />

p<strong>la</strong>nificación y <strong>de</strong>sarrollo económico), gestión<br />

(capacidad inconsist<strong>en</strong>te para gestionar<br />

proyectos a mediana y gran esca<strong>la</strong>), operaciones<br />

(obstáculos <strong>en</strong> <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

propiedad y <strong>en</strong> <strong>la</strong> obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> permisos y falta<br />

<strong>de</strong> normas <strong>en</strong> toda <strong>la</strong> is<strong>la</strong> para <strong>la</strong> gobernanza<br />

municipal), finanzas y administración (situación<br />

financiera difícil y fondos g<strong>en</strong>erales <strong>en</strong> negativo).<br />

7<br />

Camacho Hernán<strong>de</strong>z (2009) p<strong>la</strong>ntea <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

inclusión <strong>de</strong> los universos asociativos (organizaciones<br />

comunitarias, sin fines <strong>de</strong> lucro, no gubernam<strong>en</strong>tales,<br />

voluntarias, in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes, <strong>en</strong>tre otras, que compon<strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

categoría conceptual <strong>de</strong>l Tercer Sector como espacio <strong>de</strong><br />

comunicación <strong>de</strong>mocrática <strong>de</strong> <strong>de</strong>mandas y s<strong>en</strong>tires) <strong>en</strong> el<br />

<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> política pública, ya que al trabajar cerca <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

g<strong>en</strong>te ti<strong>en</strong>d<strong>en</strong> a <strong>de</strong>tectar más prontam<strong>en</strong>te sus necesida<strong>de</strong>s y<br />

contribuy<strong>en</strong> <strong>en</strong> colocar <strong>en</strong> <strong>la</strong> ag<strong>en</strong>da pública nuevos asuntos<br />

que le afectan a <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción.<br />

8<br />

Regmi et al. (2009) reconoce que, a pesar <strong>de</strong> que <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralización es uno <strong>de</strong> los temas más <strong>de</strong>batidos <strong>en</strong><br />

ag<strong>en</strong>das <strong>en</strong>tre políticos, burócratas y comunida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> donantes<br />

<strong>de</strong>l mundo, el <strong>en</strong>foque suele ser principalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

perspectiva económica o <strong>la</strong> examinación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s implicaciones<br />

estructurales. Sin embargo, p<strong>la</strong>ntea que es es<strong>en</strong>cial explorar los<br />

problemas <strong>de</strong> impacto <strong>de</strong>l servicio <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> perspectiva <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

persona usuaria para lograr capturar <strong>la</strong>s percepciones humanas<br />

<strong>de</strong>l proceso y, también, para lograr servicios públicos efici<strong>en</strong>tes<br />

y efectivos.<br />

9

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!