Comprendre et enseigner la classification du vivant
Comprendre et enseigner la classification du vivant
Comprendre et enseigner la classification du vivant
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Comment c<strong>la</strong>sse-t-on?<br />
Les organismes sont c<strong>la</strong>ssés sur <strong>la</strong> base de caractères qu’ils présentent. Les<br />
caractères sont homologues lorsqu’ils partagent <strong>la</strong> même structure générale ou<br />
<strong>la</strong> même origine <strong>du</strong>rant le développement embryonnaire.<br />
Les organismes <strong>vivant</strong>s présentent des caractères homologues d’ordre :<br />
- anatomique (p<strong>la</strong>n d’organisation)<br />
- génétique (forme des chromosomes)<br />
- molécu<strong>la</strong>ire (séquences d’ADN)
Comment c<strong>la</strong>sse-t-on?<br />
A l’école, on travaille sur les caractères d’ordre anatomique (essentiellement<br />
externes).<br />
On regroupe dans un même ensemble les organismes qui partagent les<br />
mêmes attributs morphologiques.<br />
Au cycle 3, <strong>la</strong> notion de transmission de ces caractères <strong>et</strong> d’hérédité amène<br />
les élèves à comprendre <strong>la</strong> notion d’ ancêtre commun.<br />
Ce que possèdent en commun les espèces d’un groupe, ce qu’ils<br />
ont, leur a été transmis par un ancêtre commun.
Comment c<strong>la</strong>sse-t-on?<br />
Un groupe doit posséder des caractères exclusifs absents dans les autres<br />
groupes.<br />
Ces caractères constituent une innovation.<br />
Des écailles sur les ailes = lépidoptères dans le groupe plus <strong>la</strong>rge des<br />
hexapodes hexapodes. hexapodes hexapodes.<br />
Des poils <strong>et</strong> des g<strong>la</strong>ndes mammaires = mammifères dans le groupe plus <strong>la</strong>rge<br />
des tétrapodes tétrapodes.
<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />
Des activités différentes différentes pour atteindre des buts différents<br />
Diversité <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />
Se repérer<br />
trier c<strong>la</strong>sser
<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />
Plumes<br />
D’après comprendre <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong><br />
c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />
G. Lecointre <strong>et</strong> autres Belin ed<br />
Source clichés: www2.ac-lyon.fr<br />
Pas de<br />
Plumes<br />
Pattes<br />
Pas de<br />
coquille<br />
Pas de<br />
pattes<br />
Coquille<br />
Trier :<br />
• discriminer les obj<strong>et</strong>s selon des<br />
critères binaires<br />
clé de détermination<br />
Donner un nom
<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />
D’après comprendre <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong><br />
c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />
G. Lecointre <strong>et</strong> autres Belin ed<br />
Source clichés: www2.ac-lyon.fr<br />
Deux fenêtres<br />
temporales<br />
C<strong>la</strong>sser :<br />
vertèbres<br />
• établir des regroupements reflétant une<br />
cause sous-jacente : qu’ont-ils en<br />
commun ?<br />
groupes emboîtés<br />
Liens de parenté
<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />
Des activités différentes différentes pour atteindre des buts différents<br />
trier<br />
Constat de <strong>la</strong> diversité<br />
Diversité <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />
Se repérer<br />
c<strong>la</strong>sser<br />
Compréhension<br />
• de <strong>la</strong> diversité<br />
• de l’unité
<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />
Trier, déterminer (1) : donner des noms<br />
Utilisation d’une clé dichotomique :<br />
Squel<strong>et</strong>te <strong>et</strong><br />
colonne<br />
vertébrale<br />
oui<br />
non<br />
Peau couverte<br />
d’écailles<br />
…/…<br />
oui<br />
non<br />
Écailles<br />
soudées<br />
entre elles<br />
…/…<br />
oui<br />
non<br />
4 pattes<br />
..<br />
Lézard<br />
Source : www2.ac-lyon.fr
<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />
Trier, déterminer (1) : donner des noms<br />
Utilisation d’une clé dichotomique :<br />
On nommera l’être <strong>vivant</strong> en utilisant<br />
le nom vernacu<strong>la</strong>ire (ou commun) :<br />
lézard vert Source : www2.ac-lyon.fr<br />
Lézard<br />
Coloration grise <strong>et</strong><br />
brune<br />
Taille : 20 à 30 cm<br />
Coloration grise <strong>et</strong><br />
brune<br />
Taille : 20 à 30 cm<br />
Pattes courtes<br />
Tête massive<br />
Corps épais<br />
Pattes longues<br />
Tête pointue<br />
Corps ap<strong>la</strong>ti<br />
Lézard des<br />
souches<br />
Lézard des<br />
murailles<br />
Lézard vert<br />
D’après SVT 6èmeBelin
<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />
Trier, déterminer (2) : donner des noms<br />
La détermination d’un échantillon est<br />
l’occasion d’établir une fiche d’identité<br />
(= liste d’attributs )<br />
Colonne vertébrale<br />
Peau couverte d’écailles<br />
Écailles soudées entre elles<br />
Etc…<br />
Lézard vert<br />
Source : www2.ac-lyon.fr
<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />
C<strong>la</strong>sser (1) : constitution de groupes<br />
emboîtés d’être <strong>vivant</strong>s à partir des attributs<br />
qu’ils possèdent en commun<br />
travailler sur des<br />
collections issues <strong>du</strong><br />
terrain<br />
Ex : <strong>la</strong> mare <strong>la</strong> pelouse<br />
<strong>la</strong> forêt le jardin<br />
<strong>la</strong> litière<br />
le bord de mer<br />
Libellule déprimée<br />
Source : www2.ac-lyon.fr<br />
Carpe Campagnol Canard Libellule<br />
amphibie colvert déprimée<br />
Moustique<br />
domestique<br />
Poisson -<br />
chat<br />
Poule<br />
d’eau<br />
Un exemple de collection : « <strong>la</strong> mare » (partielle)<br />
D’après comprendre <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />
G. Lecointre <strong>et</strong> autres Belin ed<br />
Rat<br />
musqué
<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />
C<strong>la</strong>sser (2) :<br />
faire émerger des<br />
critères :<br />
utilisation des fiches<br />
d’identité,<br />
enrichissement à<br />
l’aide de documents,<br />
pour construire des<br />
listes d’attributs …<br />
Campagnol<br />
amphibie Poule d’eau<br />
Poils<br />
Tête<br />
Tête<br />
Tête<br />
Yeux<br />
Mamelles<br />
Oreilles<br />
extérieures<br />
Squel<strong>et</strong>te<br />
intérieur<br />
4 membres<br />
Yeux<br />
Squel<strong>et</strong>te<br />
intérieur<br />
Plumes<br />
Bec<br />
4 membres<br />
D’après comprendre <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />
G. Lecointre <strong>et</strong> autres Belin ed<br />
Source : www2.ac-lyon.fr<br />
Libellule<br />
déprimée<br />
Yeux<br />
Ailes<br />
6 pattes<br />
Squel<strong>et</strong>te<br />
extérieur
<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />
C<strong>la</strong>sser (3) : … puis un tableau des attributs<br />
Bou-<br />
che<br />
Sque-<br />
l<strong>et</strong>te<br />
interne<br />
4<br />
mem-<br />
bres<br />
Nageoi<br />
-res res à<br />
rayons<br />
Carpe X X X<br />
Moustique<br />
domestique<br />
Campagnol<br />
amphibie<br />
Canard<br />
colvert<br />
poils mamelles plumes 6<br />
pattes<br />
Sque-<br />
l<strong>et</strong>te<br />
externe<br />
X X X<br />
X X X X X<br />
X X X X<br />
Poule d’eau X X X X<br />
Libellule<br />
déprimée<br />
X X X<br />
Rat musqué X X X X X
<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />
C<strong>la</strong>sser (4) : on opère des regroupements en fonction de caractères<br />
(attributs) partagés<br />
Bouche<br />
Squel<strong>et</strong>te<br />
interne<br />
osseux<br />
4<br />
mem-<br />
bres<br />
Nageoi<br />
-res à<br />
rayons<br />
Carpe X X X<br />
Moustique<br />
domestique<br />
poils mamelles plumes 6<br />
pattes<br />
Squel<strong>et</strong>te<br />
externe<br />
Moustique X X X<br />
Campagnol<br />
amphibie<br />
Canard<br />
colvert<br />
X X X X X<br />
X X X X<br />
Poule d’eau X X X X<br />
Libellule<br />
déprimée<br />
X X X<br />
Rat musqué X X X X X
<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />
On construit une<br />
représentation de <strong>la</strong><br />
c<strong>la</strong>ssification :<br />
constitution de<br />
groupes emboîtés (1)<br />
Carpe<br />
Poisson-chat<br />
Poule d’eau<br />
Campagnol<br />
Canard colvert<br />
Rat musqué<br />
Squel<strong>et</strong>te interne osseux<br />
bouche<br />
Carpe Moustique<br />
Campagnol<br />
amphibie<br />
domestique<br />
Poisson-<br />
chat<br />
Libellule<br />
Moustique<br />
Squel<strong>et</strong>te externe<br />
Canard<br />
colvert<br />
Libellule<br />
déprimée<br />
Poule d’eau<br />
Rat musqué
<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />
…constitution de<br />
groupes emboîtés (2)<br />
Poule d’eau<br />
Campagnol<br />
Canard colvert<br />
Rat musqué<br />
4 membres<br />
Squel<strong>et</strong>te interne osseux<br />
bouche<br />
Carpe Moustique Canard<br />
colvert<br />
Campagnol Poisson-<br />
chat<br />
Carpe<br />
Poisson-chat<br />
Nageoires avec<br />
rayons<br />
Poule d’eau<br />
Libellule Rat musqué<br />
Libellule<br />
Moustique<br />
Squel<strong>et</strong>te externe
<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />
…constitution de<br />
groupes emboîtés (3)<br />
Campagnol Poule d’eau<br />
Rat musqué Canard<br />
poils<br />
colvert<br />
Mamelles<br />
4 membres<br />
Squel<strong>et</strong>te interne osseux<br />
bouche<br />
plumes<br />
Carpe Moustique Canard<br />
colvert<br />
Campagnol Poisson-<br />
chat<br />
Carpe<br />
Poisson-chat<br />
Nageoires avec<br />
rayons<br />
Poule d’eau<br />
Libellule Rat musqué<br />
Libellule<br />
Moustique<br />
Squel<strong>et</strong>te externe
<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />
…on désigne chaque<br />
ensemble par son nom<br />
scientifique.<br />
Campagnol<br />
Rat musqué<br />
Poils<br />
Mamelles<br />
Mammifères<br />
Poule d’eau<br />
Canard<br />
colvert<br />
Plumes<br />
Oiseaux<br />
4 membres T<strong>et</strong>rapodes<br />
Carpe Moustique Canard<br />
colvert<br />
Campagnol Poisson-<br />
chat<br />
Carpe<br />
Poisson-chat<br />
Nageoires avec<br />
rayons<br />
Actinoptérygiens*<br />
Squel<strong>et</strong>te interne osseux Osteichtyens*<br />
Bouche Métazoaires<br />
Poule d’eau<br />
Libellule Rat musqué<br />
Libellule<br />
Moustique<br />
Squel<strong>et</strong>te externe<br />
Arthropodes
<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />
Des ensembles emboîtés à l’arbre des parentés<br />
probables<br />
Campagnol<br />
Rat musqué<br />
Poils<br />
Mamelles<br />
Mammifères<br />
Poule d’eau<br />
Canard<br />
colvert<br />
Plumes<br />
Oiseaux<br />
T<strong>et</strong>rapodes<br />
Carpe<br />
Poisson-chat<br />
Nageoires avec<br />
rayons<br />
Actinoptérygiens<br />
Squel<strong>et</strong>te interne osseux Osteichtyens<br />
Bouche Métazoaires<br />
Libellule<br />
Moustique<br />
Squel<strong>et</strong>te externe<br />
Arthropodes
<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />
R<strong>et</strong>rouver les filiations supposées <strong>et</strong> un<br />
hypothétique ancêtre commun ( )<br />
Campagnol<br />
Rat musqué<br />
poils<br />
mamelles<br />
4 membres<br />
Poule<br />
d’eau<br />
Canard<br />
colvert<br />
plumes<br />
Squel<strong>et</strong>te interne osseux<br />
Carpe<br />
Nageoires<br />
avec rayons<br />
Poisson-chat<br />
yeux<br />
bouche<br />
Libellule<br />
Moustique<br />
6 pattes<br />
Squel<strong>et</strong>te externe
<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />
C<strong>la</strong>sser un être <strong>vivant</strong> à partir des<br />
critères de c<strong>et</strong>te c<strong>la</strong>ssification (1) :<br />
Campagnol<br />
Rat musqué<br />
poils<br />
mamelles<br />
4 membres<br />
Poule<br />
d’eau<br />
Canard<br />
colvert<br />
plumes<br />
Squel<strong>et</strong>te interne osseux<br />
Carpe<br />
Nageoires<br />
avec rayons<br />
Poisson-chat<br />
yeux<br />
bouche<br />
?<br />
Libellule<br />
Moustique<br />
6 pattes<br />
Squel<strong>et</strong>te externe<br />
Source : www2.ac-lyon.fr
<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />
C<strong>la</strong>sser un être <strong>vivant</strong> à partir des<br />
critères de c<strong>et</strong>te c<strong>la</strong>ssification (2) :<br />
Campagnol<br />
Rat musqué<br />
poils<br />
mamelles<br />
Pipistrelle<br />
aile<br />
4 membres<br />
plumes<br />
Poule<br />
d’eau<br />
Canard<br />
colvert<br />
Squel<strong>et</strong>te interne osseux<br />
Carpe<br />
Nageoires<br />
avec rayons<br />
Poisson-chat<br />
yeux<br />
bouche<br />
Libellule<br />
Moustique<br />
6 pattes<br />
Squel<strong>et</strong>te externe
<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />
Enrichir <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification avec des<br />
fossiles (1) :<br />
Campagnol<br />
Rat musqué<br />
poils<br />
mamelles<br />
Pipistrelle<br />
aile<br />
4 membres<br />
plumes<br />
Poule<br />
d’eau<br />
Canard<br />
colvert<br />
Squel<strong>et</strong>te interne osseux<br />
Carpe<br />
Nageoires<br />
avec rayons<br />
Poisson-chat<br />
yeux<br />
bouche<br />
Libellule<br />
Moustique<br />
?<br />
Source : www.ac-cr<strong>et</strong>eil.fr<br />
6 pattes<br />
Squel<strong>et</strong>te externe
<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />
Enrichir <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification avec des<br />
fossiles (2) :<br />
Campagnol<br />
Rat musqué<br />
Mammouth<br />
poils<br />
mamelles<br />
Pipistrelle<br />
aile<br />
4 membres<br />
plumes<br />
Poule<br />
d’eau<br />
Canard<br />
colvert<br />
Squel<strong>et</strong>te interne osseux<br />
Carpe<br />
Nageoires<br />
avec rayons<br />
Poisson-chat<br />
yeux<br />
bouche<br />
Libellule<br />
Moustique<br />
6 pattes<br />
Squel<strong>et</strong>te externe
<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />
Enrichir <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification avec des<br />
fossiles (3) :<br />
Campagnol<br />
Rat musqué<br />
Mammouth<br />
poils<br />
mamelles<br />
Pipistrelle<br />
aile<br />
4 membres<br />
plumes<br />
Poule<br />
d’eau<br />
Canard<br />
colvert<br />
Squel<strong>et</strong>te interne osseux<br />
Carpe<br />
Nageoires<br />
avec rayons<br />
Poisson-chat<br />
yeux<br />
bouche<br />
D’après Phylogene INRP<br />
Libellule<br />
Moustique<br />
6 pattes<br />
Squel<strong>et</strong>te externe<br />
?
<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />
Enrichir <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification avec des<br />
fossiles (4) :<br />
Campagnol<br />
Rat musqué<br />
Mammouth<br />
poils<br />
mamelles<br />
Pipistrelle<br />
aile<br />
4 membres<br />
Poule<br />
d’eau<br />
Canard<br />
colvert<br />
plumes<br />
Squel<strong>et</strong>te interne osseux<br />
Archéoptéryx<br />
doigts<br />
Broch<strong>et</strong><br />
Nageoires<br />
avec rayons<br />
Poisson-chat<br />
yeux<br />
bouche<br />
Libellule<br />
Moustique<br />
6 pattes<br />
Squel<strong>et</strong>te externe
<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />
Des propositions (3) :<br />
enrichir avec des fossiles<br />
Campagnol<br />
Rat musqué<br />
Mammouth<br />
poils<br />
mamelles<br />
pipistrelle<br />
aile<br />
4 membres<br />
Poule<br />
d’eau<br />
Canard<br />
colvert<br />
plumes<br />
Squel<strong>et</strong>te interne osseux<br />
Archéoptéryx<br />
doigts<br />
Carpe<br />
Nageoires<br />
avec rayons<br />
Poisson-chat<br />
yeux<br />
bouche<br />
D’après comprendre <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification<br />
<strong>du</strong> <strong>vivant</strong> G. Lecointre <strong>et</strong> autres Belin ed<br />
Libellule<br />
Moustique<br />
6 pattes<br />
Squel<strong>et</strong>te externe<br />
?
<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />
Des propositions (3) :<br />
enrichir avec des fossiles<br />
Campagnol<br />
Rat musqué<br />
Mammouth<br />
poils<br />
mamelles<br />
pipistrelle<br />
aile<br />
4 membres<br />
Poule<br />
d’eau<br />
Canard<br />
colvert<br />
plumes<br />
Squel<strong>et</strong>te interne osseux<br />
Archéo<br />
-ptéryx<br />
doigts<br />
fourch<strong>et</strong>te<br />
gésier<br />
Deinonichus<br />
Carpe<br />
Nageoires<br />
avec rayons<br />
yeux<br />
bouche<br />
Poisson-chat<br />
Libellule<br />
Moustique<br />
6 pattes<br />
Squel<strong>et</strong>te externe