07.04.2013 Views

Comprendre et enseigner la classification du vivant

Comprendre et enseigner la classification du vivant

Comprendre et enseigner la classification du vivant

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Comment c<strong>la</strong>sse-t-on?<br />

Les organismes sont c<strong>la</strong>ssés sur <strong>la</strong> base de caractères qu’ils présentent. Les<br />

caractères sont homologues lorsqu’ils partagent <strong>la</strong> même structure générale ou<br />

<strong>la</strong> même origine <strong>du</strong>rant le développement embryonnaire.<br />

Les organismes <strong>vivant</strong>s présentent des caractères homologues d’ordre :<br />

- anatomique (p<strong>la</strong>n d’organisation)<br />

- génétique (forme des chromosomes)<br />

- molécu<strong>la</strong>ire (séquences d’ADN)


Comment c<strong>la</strong>sse-t-on?<br />

A l’école, on travaille sur les caractères d’ordre anatomique (essentiellement<br />

externes).<br />

On regroupe dans un même ensemble les organismes qui partagent les<br />

mêmes attributs morphologiques.<br />

Au cycle 3, <strong>la</strong> notion de transmission de ces caractères <strong>et</strong> d’hérédité amène<br />

les élèves à comprendre <strong>la</strong> notion d’ ancêtre commun.<br />

Ce que possèdent en commun les espèces d’un groupe, ce qu’ils<br />

ont, leur a été transmis par un ancêtre commun.


Comment c<strong>la</strong>sse-t-on?<br />

Un groupe doit posséder des caractères exclusifs absents dans les autres<br />

groupes.<br />

Ces caractères constituent une innovation.<br />

Des écailles sur les ailes = lépidoptères dans le groupe plus <strong>la</strong>rge des<br />

hexapodes hexapodes. hexapodes hexapodes.<br />

Des poils <strong>et</strong> des g<strong>la</strong>ndes mammaires = mammifères dans le groupe plus <strong>la</strong>rge<br />

des tétrapodes tétrapodes.


<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />

Des activités différentes différentes pour atteindre des buts différents<br />

Diversité <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />

Se repérer<br />

trier c<strong>la</strong>sser


<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />

Plumes<br />

D’après comprendre <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong><br />

c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />

G. Lecointre <strong>et</strong> autres Belin ed<br />

Source clichés: www2.ac-lyon.fr<br />

Pas de<br />

Plumes<br />

Pattes<br />

Pas de<br />

coquille<br />

Pas de<br />

pattes<br />

Coquille<br />

Trier :<br />

• discriminer les obj<strong>et</strong>s selon des<br />

critères binaires<br />

clé de détermination<br />

Donner un nom


<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />

D’après comprendre <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong><br />

c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />

G. Lecointre <strong>et</strong> autres Belin ed<br />

Source clichés: www2.ac-lyon.fr<br />

Deux fenêtres<br />

temporales<br />

C<strong>la</strong>sser :<br />

vertèbres<br />

• établir des regroupements reflétant une<br />

cause sous-jacente : qu’ont-ils en<br />

commun ?<br />

groupes emboîtés<br />

Liens de parenté


<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />

Des activités différentes différentes pour atteindre des buts différents<br />

trier<br />

Constat de <strong>la</strong> diversité<br />

Diversité <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />

Se repérer<br />

c<strong>la</strong>sser<br />

Compréhension<br />

• de <strong>la</strong> diversité<br />

• de l’unité


<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />

Trier, déterminer (1) : donner des noms<br />

Utilisation d’une clé dichotomique :<br />

Squel<strong>et</strong>te <strong>et</strong><br />

colonne<br />

vertébrale<br />

oui<br />

non<br />

Peau couverte<br />

d’écailles<br />

…/…<br />

oui<br />

non<br />

Écailles<br />

soudées<br />

entre elles<br />

…/…<br />

oui<br />

non<br />

4 pattes<br />

..<br />

Lézard<br />

Source : www2.ac-lyon.fr


<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />

Trier, déterminer (1) : donner des noms<br />

Utilisation d’une clé dichotomique :<br />

On nommera l’être <strong>vivant</strong> en utilisant<br />

le nom vernacu<strong>la</strong>ire (ou commun) :<br />

lézard vert Source : www2.ac-lyon.fr<br />

Lézard<br />

Coloration grise <strong>et</strong><br />

brune<br />

Taille : 20 à 30 cm<br />

Coloration grise <strong>et</strong><br />

brune<br />

Taille : 20 à 30 cm<br />

Pattes courtes<br />

Tête massive<br />

Corps épais<br />

Pattes longues<br />

Tête pointue<br />

Corps ap<strong>la</strong>ti<br />

Lézard des<br />

souches<br />

Lézard des<br />

murailles<br />

Lézard vert<br />

D’après SVT 6èmeBelin


<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />

Trier, déterminer (2) : donner des noms<br />

La détermination d’un échantillon est<br />

l’occasion d’établir une fiche d’identité<br />

(= liste d’attributs )<br />

Colonne vertébrale<br />

Peau couverte d’écailles<br />

Écailles soudées entre elles<br />

Etc…<br />

Lézard vert<br />

Source : www2.ac-lyon.fr


<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />

C<strong>la</strong>sser (1) : constitution de groupes<br />

emboîtés d’être <strong>vivant</strong>s à partir des attributs<br />

qu’ils possèdent en commun<br />

travailler sur des<br />

collections issues <strong>du</strong><br />

terrain<br />

Ex : <strong>la</strong> mare <strong>la</strong> pelouse<br />

<strong>la</strong> forêt le jardin<br />

<strong>la</strong> litière<br />

le bord de mer<br />

Libellule déprimée<br />

Source : www2.ac-lyon.fr<br />

Carpe Campagnol Canard Libellule<br />

amphibie colvert déprimée<br />

Moustique<br />

domestique<br />

Poisson -<br />

chat<br />

Poule<br />

d’eau<br />

Un exemple de collection : « <strong>la</strong> mare » (partielle)<br />

D’après comprendre <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />

G. Lecointre <strong>et</strong> autres Belin ed<br />

Rat<br />

musqué


<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />

C<strong>la</strong>sser (2) :<br />

faire émerger des<br />

critères :<br />

utilisation des fiches<br />

d’identité,<br />

enrichissement à<br />

l’aide de documents,<br />

pour construire des<br />

listes d’attributs …<br />

Campagnol<br />

amphibie Poule d’eau<br />

Poils<br />

Tête<br />

Tête<br />

Tête<br />

Yeux<br />

Mamelles<br />

Oreilles<br />

extérieures<br />

Squel<strong>et</strong>te<br />

intérieur<br />

4 membres<br />

Yeux<br />

Squel<strong>et</strong>te<br />

intérieur<br />

Plumes<br />

Bec<br />

4 membres<br />

D’après comprendre <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />

G. Lecointre <strong>et</strong> autres Belin ed<br />

Source : www2.ac-lyon.fr<br />

Libellule<br />

déprimée<br />

Yeux<br />

Ailes<br />

6 pattes<br />

Squel<strong>et</strong>te<br />

extérieur


<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />

C<strong>la</strong>sser (3) : … puis un tableau des attributs<br />

Bou-<br />

che<br />

Sque-<br />

l<strong>et</strong>te<br />

interne<br />

4<br />

mem-<br />

bres<br />

Nageoi<br />

-res res à<br />

rayons<br />

Carpe X X X<br />

Moustique<br />

domestique<br />

Campagnol<br />

amphibie<br />

Canard<br />

colvert<br />

poils mamelles plumes 6<br />

pattes<br />

Sque-<br />

l<strong>et</strong>te<br />

externe<br />

X X X<br />

X X X X X<br />

X X X X<br />

Poule d’eau X X X X<br />

Libellule<br />

déprimée<br />

X X X<br />

Rat musqué X X X X X


<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />

C<strong>la</strong>sser (4) : on opère des regroupements en fonction de caractères<br />

(attributs) partagés<br />

Bouche<br />

Squel<strong>et</strong>te<br />

interne<br />

osseux<br />

4<br />

mem-<br />

bres<br />

Nageoi<br />

-res à<br />

rayons<br />

Carpe X X X<br />

Moustique<br />

domestique<br />

poils mamelles plumes 6<br />

pattes<br />

Squel<strong>et</strong>te<br />

externe<br />

Moustique X X X<br />

Campagnol<br />

amphibie<br />

Canard<br />

colvert<br />

X X X X X<br />

X X X X<br />

Poule d’eau X X X X<br />

Libellule<br />

déprimée<br />

X X X<br />

Rat musqué X X X X X


<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />

On construit une<br />

représentation de <strong>la</strong><br />

c<strong>la</strong>ssification :<br />

constitution de<br />

groupes emboîtés (1)<br />

Carpe<br />

Poisson-chat<br />

Poule d’eau<br />

Campagnol<br />

Canard colvert<br />

Rat musqué<br />

Squel<strong>et</strong>te interne osseux<br />

bouche<br />

Carpe Moustique<br />

Campagnol<br />

amphibie<br />

domestique<br />

Poisson-<br />

chat<br />

Libellule<br />

Moustique<br />

Squel<strong>et</strong>te externe<br />

Canard<br />

colvert<br />

Libellule<br />

déprimée<br />

Poule d’eau<br />

Rat musqué


<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />

…constitution de<br />

groupes emboîtés (2)<br />

Poule d’eau<br />

Campagnol<br />

Canard colvert<br />

Rat musqué<br />

4 membres<br />

Squel<strong>et</strong>te interne osseux<br />

bouche<br />

Carpe Moustique Canard<br />

colvert<br />

Campagnol Poisson-<br />

chat<br />

Carpe<br />

Poisson-chat<br />

Nageoires avec<br />

rayons<br />

Poule d’eau<br />

Libellule Rat musqué<br />

Libellule<br />

Moustique<br />

Squel<strong>et</strong>te externe


<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />

…constitution de<br />

groupes emboîtés (3)<br />

Campagnol Poule d’eau<br />

Rat musqué Canard<br />

poils<br />

colvert<br />

Mamelles<br />

4 membres<br />

Squel<strong>et</strong>te interne osseux<br />

bouche<br />

plumes<br />

Carpe Moustique Canard<br />

colvert<br />

Campagnol Poisson-<br />

chat<br />

Carpe<br />

Poisson-chat<br />

Nageoires avec<br />

rayons<br />

Poule d’eau<br />

Libellule Rat musqué<br />

Libellule<br />

Moustique<br />

Squel<strong>et</strong>te externe


<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />

…on désigne chaque<br />

ensemble par son nom<br />

scientifique.<br />

Campagnol<br />

Rat musqué<br />

Poils<br />

Mamelles<br />

Mammifères<br />

Poule d’eau<br />

Canard<br />

colvert<br />

Plumes<br />

Oiseaux<br />

4 membres T<strong>et</strong>rapodes<br />

Carpe Moustique Canard<br />

colvert<br />

Campagnol Poisson-<br />

chat<br />

Carpe<br />

Poisson-chat<br />

Nageoires avec<br />

rayons<br />

Actinoptérygiens*<br />

Squel<strong>et</strong>te interne osseux Osteichtyens*<br />

Bouche Métazoaires<br />

Poule d’eau<br />

Libellule Rat musqué<br />

Libellule<br />

Moustique<br />

Squel<strong>et</strong>te externe<br />

Arthropodes


<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />

Des ensembles emboîtés à l’arbre des parentés<br />

probables<br />

Campagnol<br />

Rat musqué<br />

Poils<br />

Mamelles<br />

Mammifères<br />

Poule d’eau<br />

Canard<br />

colvert<br />

Plumes<br />

Oiseaux<br />

T<strong>et</strong>rapodes<br />

Carpe<br />

Poisson-chat<br />

Nageoires avec<br />

rayons<br />

Actinoptérygiens<br />

Squel<strong>et</strong>te interne osseux Osteichtyens<br />

Bouche Métazoaires<br />

Libellule<br />

Moustique<br />

Squel<strong>et</strong>te externe<br />

Arthropodes


<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />

R<strong>et</strong>rouver les filiations supposées <strong>et</strong> un<br />

hypothétique ancêtre commun ( )<br />

Campagnol<br />

Rat musqué<br />

poils<br />

mamelles<br />

4 membres<br />

Poule<br />

d’eau<br />

Canard<br />

colvert<br />

plumes<br />

Squel<strong>et</strong>te interne osseux<br />

Carpe<br />

Nageoires<br />

avec rayons<br />

Poisson-chat<br />

yeux<br />

bouche<br />

Libellule<br />

Moustique<br />

6 pattes<br />

Squel<strong>et</strong>te externe


<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />

C<strong>la</strong>sser un être <strong>vivant</strong> à partir des<br />

critères de c<strong>et</strong>te c<strong>la</strong>ssification (1) :<br />

Campagnol<br />

Rat musqué<br />

poils<br />

mamelles<br />

4 membres<br />

Poule<br />

d’eau<br />

Canard<br />

colvert<br />

plumes<br />

Squel<strong>et</strong>te interne osseux<br />

Carpe<br />

Nageoires<br />

avec rayons<br />

Poisson-chat<br />

yeux<br />

bouche<br />

?<br />

Libellule<br />

Moustique<br />

6 pattes<br />

Squel<strong>et</strong>te externe<br />

Source : www2.ac-lyon.fr


<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />

C<strong>la</strong>sser un être <strong>vivant</strong> à partir des<br />

critères de c<strong>et</strong>te c<strong>la</strong>ssification (2) :<br />

Campagnol<br />

Rat musqué<br />

poils<br />

mamelles<br />

Pipistrelle<br />

aile<br />

4 membres<br />

plumes<br />

Poule<br />

d’eau<br />

Canard<br />

colvert<br />

Squel<strong>et</strong>te interne osseux<br />

Carpe<br />

Nageoires<br />

avec rayons<br />

Poisson-chat<br />

yeux<br />

bouche<br />

Libellule<br />

Moustique<br />

6 pattes<br />

Squel<strong>et</strong>te externe


<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />

Enrichir <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification avec des<br />

fossiles (1) :<br />

Campagnol<br />

Rat musqué<br />

poils<br />

mamelles<br />

Pipistrelle<br />

aile<br />

4 membres<br />

plumes<br />

Poule<br />

d’eau<br />

Canard<br />

colvert<br />

Squel<strong>et</strong>te interne osseux<br />

Carpe<br />

Nageoires<br />

avec rayons<br />

Poisson-chat<br />

yeux<br />

bouche<br />

Libellule<br />

Moustique<br />

?<br />

Source : www.ac-cr<strong>et</strong>eil.fr<br />

6 pattes<br />

Squel<strong>et</strong>te externe


<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />

Enrichir <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification avec des<br />

fossiles (2) :<br />

Campagnol<br />

Rat musqué<br />

Mammouth<br />

poils<br />

mamelles<br />

Pipistrelle<br />

aile<br />

4 membres<br />

plumes<br />

Poule<br />

d’eau<br />

Canard<br />

colvert<br />

Squel<strong>et</strong>te interne osseux<br />

Carpe<br />

Nageoires<br />

avec rayons<br />

Poisson-chat<br />

yeux<br />

bouche<br />

Libellule<br />

Moustique<br />

6 pattes<br />

Squel<strong>et</strong>te externe


<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />

Enrichir <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification avec des<br />

fossiles (3) :<br />

Campagnol<br />

Rat musqué<br />

Mammouth<br />

poils<br />

mamelles<br />

Pipistrelle<br />

aile<br />

4 membres<br />

plumes<br />

Poule<br />

d’eau<br />

Canard<br />

colvert<br />

Squel<strong>et</strong>te interne osseux<br />

Carpe<br />

Nageoires<br />

avec rayons<br />

Poisson-chat<br />

yeux<br />

bouche<br />

D’après Phylogene INRP<br />

Libellule<br />

Moustique<br />

6 pattes<br />

Squel<strong>et</strong>te externe<br />

?


<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />

Enrichir <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification avec des<br />

fossiles (4) :<br />

Campagnol<br />

Rat musqué<br />

Mammouth<br />

poils<br />

mamelles<br />

Pipistrelle<br />

aile<br />

4 membres<br />

Poule<br />

d’eau<br />

Canard<br />

colvert<br />

plumes<br />

Squel<strong>et</strong>te interne osseux<br />

Archéoptéryx<br />

doigts<br />

Broch<strong>et</strong><br />

Nageoires<br />

avec rayons<br />

Poisson-chat<br />

yeux<br />

bouche<br />

Libellule<br />

Moustique<br />

6 pattes<br />

Squel<strong>et</strong>te externe


<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />

Des propositions (3) :<br />

enrichir avec des fossiles<br />

Campagnol<br />

Rat musqué<br />

Mammouth<br />

poils<br />

mamelles<br />

pipistrelle<br />

aile<br />

4 membres<br />

Poule<br />

d’eau<br />

Canard<br />

colvert<br />

plumes<br />

Squel<strong>et</strong>te interne osseux<br />

Archéoptéryx<br />

doigts<br />

Carpe<br />

Nageoires<br />

avec rayons<br />

Poisson-chat<br />

yeux<br />

bouche<br />

D’après comprendre <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification<br />

<strong>du</strong> <strong>vivant</strong> G. Lecointre <strong>et</strong> autres Belin ed<br />

Libellule<br />

Moustique<br />

6 pattes<br />

Squel<strong>et</strong>te externe<br />

?


<strong>Comprendre</strong> <strong>et</strong> <strong>enseigner</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ssification <strong>du</strong> <strong>vivant</strong><br />

Des propositions (3) :<br />

enrichir avec des fossiles<br />

Campagnol<br />

Rat musqué<br />

Mammouth<br />

poils<br />

mamelles<br />

pipistrelle<br />

aile<br />

4 membres<br />

Poule<br />

d’eau<br />

Canard<br />

colvert<br />

plumes<br />

Squel<strong>et</strong>te interne osseux<br />

Archéo<br />

-ptéryx<br />

doigts<br />

fourch<strong>et</strong>te<br />

gésier<br />

Deinonichus<br />

Carpe<br />

Nageoires<br />

avec rayons<br />

yeux<br />

bouche<br />

Poisson-chat<br />

Libellule<br />

Moustique<br />

6 pattes<br />

Squel<strong>et</strong>te externe

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!