Buku Panduan Operasi RIL - Responsible Asia Forestry and Trade

Buku Panduan 

Operasi RRIILL 

Kod Amalan Penuaian Hutan 

Sabah, Malaysia 

EDISI KETIGA 

JABATAN PERHUTANAN SABAH 

SABAH, MALAYSIA 

Mac 2009

Buku Panduan 

Operasi 

Kod Amalan Penuaian Hutan, 

Sabah, Malaysia 

EDISI KETIGA 

Terbitan bersama 

JABATAN PERHUTANAN SABAH 

RESPONSIBLE ASIA FORESTRY AND 

TRADE 

UNITED STATES AGENCY 

INTERNATIONAL DEVELOPMENT 

SABAH, MALAYSIA 

Disember 2009 

RRIILL

PENDAHULUAN 

Polisi Perhutanan Sabah telah dirangka untuk 

memenuhi keperluan semua pihak yang 

berkepentingan di Sabah, dan ianya adalah selari 

dengan amalan Pembangunan dan Pengurusan 

Sumber Hutan Berkekalan yang diterimapakai di 

peringkat antarabangsa. Matlamat polisi ini ialah 

untuk mencapai pengurusan berkekalan bagi 

sumber-sumber hutan negeri. Satu daripada 

strategi, seperti yang telah digunapakai pada tahun 

2005, ialah untuk mengurus semua hutan simpan di 

negeri Sabah berpandukan kepada Prinsip 

Pengurusan Hutan Berkekalan (Sustainable Forest 

Management, SFM) berdasarkan kepada model SFM, 

di Hutan Simpan Deramakot. Semanjak pelancaran rasmi polisi SFM pada 1997, kita 

telah mencapai beberapa kejayaan, termasuklah memiliki pelan pengurusan yang 

teratur untuk hutan simpan komersial dan perlaksanaan „Penuaian Kurang Impak‟ 

atau lebih dikenali sebagai RIL (Reduced Impact Logging) . 

Sepanjang tempoh perlaksanaan RIL semenjak tahun 1998, berbagai-bagai 

isu dan cabaran telah dihadapi; antaranya termasuklah persoalan samada RIL 

berdaya-maju atau tidak, keperluan pekerja mahir, kompitensi dalam pelaksanaan, 

pemantauan dan pengauditan, pematuhan RIL, dan sebagainya. Walaupun 

kebanyakan isu dan cabaran tersebut telah dapat diatasi dengan jayanya, namun 

demikian, keinginan untuk meningkatkan keberkesanan kos telah membawa 

kepada pencarian teknologi-teknologi penuaian yang lain termasuklah 

penggunaan helikopter dan jentera logfisher. Sementara itu, disebabkan 

garispanduan untuk kaedah-kaedah penuaian ini belum lagi tersedia, maka telah 

menimbulkan masalah penyeliaan penuaian dan penguatkuasaan. Oleh yang 

demikian, edisi kedua Buku Panduan Operasi RIL khusus untuk 

penggunaan Jentolak yang telah diperkenalkan pada tahun 2001, telah 

diperbaiki dalam usaha memasukkan garispanduan-garispanduan dengan 

secukupnya untuk penggunaan helikopter dan logfisher. 

Edisi ketiga Buku Panduan RIL telah disediakan dengan menggabungkan 

garispanduan penggunaan jentolak, helikopter dan logfisher. Sebahagian 

penambahbaikan telah dibuat dengan tujuan untuk meningkatkan keberkesanan 

tanpa menjejaskan objektif bagi meminimakan kesan ke tahap yang boleh 

diterima.

Terjemahan edisi ketiga Buku Panduan RIL dalam bahasa Melayu ini telah 

diterbitkan bersama Jabatan Perhutanan Sabah, Responsible Asia Forestry and Trade 

(RAFT), dan United States Agency International Development (USAID) bagi 

memperluaskan lagi penggunaannya, khususnya kepada golongan pengguna yang 

lebih memahami bahasa Melayu. 

Seperti yang telah dinyatakan di dalam edisi terdahulu, adalah menjadi suatu 

kelebihan untuk pengguna bagi memiliki asas dan pengetahuan teknikal dalam 

sains perhutanan seperti pengurusan hutan, survei hutan, kejuruteraan hutan, 

dendrologi, ekonomi hutan, dan lain-lain lagi. Sebagai tambahan, teknik-teknik 

RIL boleh dilaksanakan dengan sempurna dengan latihan yang mencukupi dan 

teratur dalam berbagai kategori kursus RIL, khususnya dalam kategori Operator 

RIL, dan Penyelia RIL. Adalah menjadi harapan jabatan agar Buku Panduan 

Operasi RIL, Edisi Ketiga 2009 ini, akan melengkapkan lagi jabatan di dalam 

usahanya bagi melaksanakan RIL sepenuhnya menjelang tahun 2010. 

……………………. 

Datuk Sam Mannan 

Pengarah 

Jabatan Perhutanan Sabah 

Beg Berkunci 68 

90009 Sandakan, Sabah 

(Disember 2009)

JAWATANKUASA TEKNIKAL RIL 

Albert Mundui Radin, Pengurus (Keusahawanan Hutan), Jabatan Perhutanan 

Sabah, Sabah, Malaysia. 

Paul Leo Lohuji, Jurutera Hutan, Bahagian Pengurusan Sumber HutanJabatan 

Perhutanan Sabah, Sabah, Malaysia. 

Raubin Gampilok, Pegawai Perhutanan, Bahagian Pengurusan Sumber 

HutanJabatan Perhutanan Sabah, Sabah, Malaysia. 

Julsun @ Joseph Sikui, Pegawai Penyelidik (Silvikultur), Pusat Penyelidikan 

Perhutanan, Jabatan Perhutanan Sabah, Sabah, Malaysia. 

Samin Salim, Pegawai Penyelidik (Hidrologi), Pusat Penyelidikan Perhutanan, 

Jabatan Perhutanan Sabah, Sabah, Malaysia.. 

Jupiri Titin, Pegawai Penyelidik (Sains Tanah), Pusat Penyelidikan Perhutanan, 

Jabatan Perhutanan Sabah, Sabah, Malaysia.. 

Johnlee Kulik, Pengetua, Institut Perhutanan Sabah, Jabatan Perhutanan Sabah, 

Sabah, Malaysia. 

Primus Kasun, Pensyarah, Institut Perhutanan Sabah, Jabatan Perhutanan 


Subari Suparlan, PPD, Deramakot, Jabatan Perhutanan Sabah, Sabah, Malaysia. 

Peter M. Lagan, Penolong PPD, Deramakot, Jabatan Perhutanan Sabah, Sabah, 

Malaysia. 

Edward Thomas, Ranjer Hutan, Deramakot, Jabatan Perhutanan Sabah, Sabah, 

Malaysia. 

Jairon Jakiwa, Ranjer Hutan, Deramakot, Jabatan Perhutanan Sabah, Sabah, 

Malaysia. 

Rosila Anthony, Ketua Unit GIS, Bahagian Pengurusan Sumber Hutan, Jabatan 


Roslan Lalete, Ketua Bahagian Pengurusan Kualiti, Jabatan Perhutanan Sabah, 


Samit Abd. Sani, Pegawai Perhutanan, Bahagian Pengurusan Sumber Hutan, 

Jabatan Perhutanan Sabah, Sabah, Malaysia.

Penulis 

PENULIS 

Paul Leo Lohuji, Jurutera Perhutanan, Bahagian Pengurusan Sumber Hutan, 

Jabatan Perhutanan Sabah, Sabah, Malaysia. 

Richard Taumas, Juruperunding RIL, Sabah, Malaysia. 

Raubin Gampilok, Pegawai Perhutanan, Bahagian Pengurusan Sumber Hutan, 

Jabatan Perhutanan Sabah, Sabah, Malaysia. 

Rosila Anthony, Ketua Unit GIS, Bahagian Pengurusan Sumber Hutan, Jabatan 


Gan Boon Keong, Juruperunding Teknikal, Logfisher International Sdn. Bhd., 

Johor, Malaysia. 

Disunting oleh, 

Datuk Sam Mannan, Pengarah, Jabatan Perhutanan Sabah, Malaysia. 

Albert Mundui Radin, Pengurus (Keusahawanan Hutan), Jabatan Perhutanan 


Roslan Mohd. Junaidi, Ketua Bahagian Pengurusan Sumber Hutan, Jabatan 


Terjemahan 

Karim Abd. Samad, Pensyarah, Institut Perhutanan Sabah, Jabatan Perhutanan 


Johnlee Kulik, Pengetua, Institut Perhutanan Sabah, Jabatan Perhutanan Sabah, 


Pelukis 

Ubaldus Majawal, Pembantu Penyelidik, Pusat Penyelidikan Perhutanan, Jabatan 

Perhutanan Sabah, Sabah, Malaysia.

SINGKATAN 

CHP Comprehensive Harvest Plan 

ESRI Environmental Systems Research Institute 

FOPS Falling Object Protection Structure 

GIS Geographic Information System 

Ha Hektar 

ICS Incident Command System 

ID Identification atau Pengenalan 

ILO International Labour Organization 

IPS Institut Perhutanan Sabah 

ISO International Standards Office 

JPS Jabatan Perhutanan Sabah 

KPPM Ketua Pembantu Perhutanan Mukim 

M Meter 

m 2 Meter persegi 

m 3 Meter padu 

MCEE Monitoring, Control, Enforcement and Evaluation 

mm Millimeter 

OSHA Occupational Safety and Health Administration 

PCT Potential Crop Trees 

ppd Perepang Paras Dada (1.3 m) 

PPD Pegawai Perhutanan Daerah 

RAFT Responsible Asia Forestry And Trade 

RIL Reduced Impact Logging 

ROPS Roll Over Protection Structure

SFM Sustainable Forest management 

SFMLA Sustainable Forest management License Agreement 

SKT Skid Trail 

sm Sentimeter 

SOP Standard Operating Procedure 

UNCED United Nations Conference on Environment and Development 

USAID United States Agency International Development 

USGS United States Geological Survey

Isi Kandungan 

1 PENGENALAN........................................................................... 1 

1.1 LATARBELAKANG .............................................................. 1 

1.2 TUJUAN .................................................................................. 2 

1.3 PELAKSANAAN RIL ............................................................ 2 

1.3.1 Sistem Pengurusan Hutan Berkekalan .................................................. 2 

1.3.2 Penyelidikan dan Pembangunan ........................................................... 4 

1.3.3 Latihan .................................................................................................. 5 

1.3.4 Sistem dan Prosedur Kerja Pengawalan RIL ........................................ 5 

1.3.5 Pelaksanaan .......................................................................................... 5 

1.4 PENGAWALAN HASIL KELUARAN .................................. 5 

1.5 OBJEKTIF PENUAIAN HUTAN ........................................... 6 

1.6 PIAWAIAN OPERASI PENUAIAN HUTAN........................ 6 

1.6.1 Garispanduan RIL Sebagai Langkah Tebatan ...................................... 6 

1.7 PERANAN PEMEGANG KEPENTINGAN DALAM 

PELAKSANAAN RIL ....................................................................... 6 

1.7.1 Kerajaan ................................................................................................ 6 

1.7.2 Pelesen .................................................................................................. 6 

1.8 PIAWAIAN KECEKAPAN MINIMUM ................................ 7 

1.9 TAFSIRAN .............................................................................. 8 

1.9.1 Kawasan Simpanan Riparian ................................................................ 8 

1.9.2 Zon Penyangga Anak Sungai................................................................. 9 

1.9.3 Zon Penyangga Sisi Jalan ..................................................................... 9 

1.9.4 Kawasan Dikeluarkan ........................................................................... 9 

1.9.5 Lorong Penarikan Utama ...................................................................... 9 

1.9.6 Kawasan Penyimpanan Sisi Jalan ....................................................... 10 

1.9.7 Lorong Penarikan Minor ..................................................................... 10 

1.9.8 Kawasan Tidak Boleh Dikerjabalak .................................................... 10 

1.9.9 Pokok Tanpa Arah Tebangan .............................................................. 10 

1.9.10 RIL Enclaves ....................................................................................... 10 

1.9.11 Parit Lintang ....................................................................................... 11 

1.9.12 Bonggol Penyangga Air ...................................................................... 11 

2 OPERASI-OPERASI RIL ....................................................... 12 

2.1 OPERASI-OPERASI PRA-PENUAIAN .............................. 12 

2.1.1 Pemilihan Sistem Penuaian ................................................................. 12 

2.1.2 Perancangan Penuaian Awalan .......................................................... 13 

2.1.3 Pengamatan Kawasan ......................................................................... 13 

2.1.4 Pemetaan Pokok Tuaian dan Rekabentuk Plot Bancian ..................... 13 

2.1.5 Penandaan Pokok Tuaian ................................................................... 16 

2.1.6 Perancangan Jalan.............................................................................. 17 

2.1.7 Perancangan Lorong Penarikan Utama ............................................. 20

2.1.8 Perancangan Lorong Logfisher ......................................................... 21 

2.1.9 Struktur Lintasan Sungai ..................................................................... 22 

2.1.10 Panggung ............................................................................................ 22 

2.1.11 Pelantar Logfisher ............................................................................... 23 

2.1.12 Zon Pengguguran Balak (Drop Zone) ................................................. 24 

2.1.13 Penandaan Jalan ................................................................................. 25 

2.1.14 Penandaan Lorong Penarikan Utama ................................................. 25 

2.1.15 Penandaan Pelantar dan Panggung.................................................... 25 

2.1.16 Rancangan Penuaian Terperinci atau Comprehensive Harvesting Plan 

(CHP) 25 

2.1.17 Sistem Maklumat Geografi (Geographic Information System, GIS) ... 29 

2.2 OPERASI-OPERASI PENUAIAN ....................................... 35 

2.2.1 Pembinaan Jalan ................................................................................. 35 

2.2.2 Penyelenggaraan Jalan ....................................................................... 36 

2.2.3 Jambatan dan Pembetung ................................................................... 37 

2.2.4 Saliran ................................................................................................. 38 

2.2.5 Tebangan Berarah ............................................................................... 40 

2.2.6 Memenggal dan Memotong Dahan ..................................................... 44 

2.2.7 Operasi Penarikan .............................................................................. 44 

2.2.8 Pembalakan Helicopter ....................................................................... 45 

2.2.9 Operasi Memancing Balak Dengan Logfisher .................................... 46 

2.2.10 Halangan Cuaca ke atas Operasi Penuaian ....................................... 47 

2.3 OPERASI-OPERASI SELEPAS PENUAIAN ...................... 48 

2.3.1 Pembinaan Parit Lintang dan Bonggol Penyangga Air ...................... 48 

2.3.2 Pembukaan Jambatan dan Pembetung................................................ 48 

2.3.3 Pembentukan Semula Panggung ......................................................... 49 

3 PEMANTAUAN DAN PENILAIAN....................................... 51 

3.1 PEMANTAUAN SEBELUM OPERASI PENUAIAN ......... 51 

3.2 PEMANTAUAN OPERASI PENUAIAN............................. 53 

3.3 PEMANTAUAN DAN PENILAIAN SELEPAS PENUAIAN 

54 

4 KESELAMATAN ..................................................................... 56 

4.1 KEPERLUAN PERALATAN KESELAMATAN DAN 

PAKAIAN PERLINDUNGAN ........................................................ 56 

4.2 KEPERLUAN KESELAMATAN PERALATAN ................ 56 

Lampiran 

Lampiran 1: Spesis Larangan …………………………………………62 

Lampiran 2: Helaian Pemetaan Stok .…………………………………63 

Lampiran 3: Helaian Pemetaan Pokok Tuaian ...………………………64 

Lampiran 4: Pengiraan Cerun ..………………………………………..65 

Lampiran 5: Persamaan Isipadu Pokok ....………...……………….......66

Lampiran 6: Penentuan Lebar Pembersihan dan Kedalaman Potongan 

Minimum Dengan Menggunakan Grafik …….……………….…….…67 

Lampiran 7: Faktor Pertukaran Unit Ukuran …….….………………...68 

Lampiran 8: Kod Spesis ………………………………………………70 

SENARAI JADUAL 

Jadual 1.1: Komponen Utama Bagi Sistem Pengurusan Hutan 3 

Jadual 1.2: Piawaian Kecekapan Minimum 8 

Jadual 2.1: Spesifikasi Jalan Hutan. 20 

Jadual 2.2: Spesifikasi Dataset Utama Dan Pilihan. 30 

Jadual 2.3: Jarak Antara Parit Lintang. 49 

Jadual 4.1: Panduan Pakaian Perlindungan 58 

SENARAI RAJAH 

Rajah 1.1: Pelbagai Guna Tanah. 4 

Rajah 2.1: Plot Bancian Empatsegi Tepat. 15 

Rajah 2.2: Menggunakan Jalan Dan Lorong Penarikan Sebagai Garis 

Bancian. 16 

Rajah 2.3: Keratan Rentas Struktur Jalan Hutan. 17 

Rajah 2.4: Peta CHP. 34 

Rajah 2.5: Pembinaan Jalan Utama Dan Sekunder. 37 

Rajah 2.6: Jambatan Sementara. 39 

Rajah 2.7: Jambatan Kayu. 40 

Rajah 2.8: Laluan Menyelamatkan Diri. 43 

Rajah 2.9: Teknik Tebangan Berarah. 43 

Rajah 2.10: Pembukaan Pembetung Atau Jambatan Sementara 

Untuk Meminimakan Impak Aliran Sungai. 50 

Rajah 2.11: Parit Lintang. 50 

Rajah 4.1: Peralatan Keselamatan 59 

Rajah 4.2: Peralatan Keselamatan Untuk Gergaji Berantai 59

1 PENGENALAN 

P 

embalakan Kurang Impak atau lebih dikenali dengan RIL adalah 

perlaksanaan koleksi teknik-teknik penuaian hutan yang menghasikan 

kesan kerosakan minima ke atas stok dirian hutan, tanah dan air yang mana 

kapasiti produktif dan fungsi kepelbagaian hayat hutan dapat dikekalkan. 

1.1 LATARBELAKANG 

Penuaian hutan yang tidak terancang dan tidak terkawal di negeri Sabah telah 

mengakibatkan kerosakan akibat pembalakan.yang melampau. Kerosakan yang 

melampau ini menyebabkan ketidakseimbangan di antara regenerasi hutan dan 

penghasilan hutan, telah membawa kepada penyusutan hasil hutan di negeri Sabah. 

Menyedari akan masalah ini, kerajaan telah berusaha untuk mengenalpasti kaedahkaedah 

penuaian yang selamat untuk memastikan objektif pengurusan hutan 

berkekalan tercapai. Kejayaan RIL dalam mengurangkan kerosakan ke atas tanah 

dan stok dirian hutan sehingga 50% berbanding dengan pembalakan konvensional 

(Pinard et. al.,1995), telah berjaya menarik perhatian kerajaan negeri khususnya 

Jabatan Perhutanan Sabah, untuk menggunapakai teknik RIL sebagai satu cara 

penuaian yang diamalkan di negeri Sabah. 

Selaras dengan keputusan di atas, Jabatan Perhutanan Sabah (JPS) telah 

menyusun dan memulakan strategi perlaksanaannya dengan menganjurkan 

program latihan RIL dengan kerjasama pihak Yayasan Sabah, sebagai usaha 

menyediakan tenaga kerja mahir untuk memastikan RIL dapat dilaksanakan 

sepenuhnya. 

Pada tahun 1998, Buku Panduan Operasi RIL Khusus Untuk Penggunaan Trak 

Skidder telah diterbitkan oleh Jabatan Perhutanan Sabah sebagai garis panduan dan 

rujukan di dalam latihan dan perlaksanaan RIL. Edisi kedua bertajuk Buku Panduan 

Operasi RIL Khusus Untuk Penggunaan Jentolak telah diterbitkan bersama oleh Jabatan 

Perhutanan Sabah dan Kesatuan Negara Eropah pada tahun 2001, yang mana 

menggabungkan beberapa penambahbaikan kecil. Walaupun Buku Panduan Operasi 

RIL Khusus Kepada Penggunaan Jentolak telah banyak memberi sumbangan terhadap 

1 

Bab 

1

perlaksanaan RIL, namun pengalaman di lapangan telah mendorong 

penambahbaikan teknologi penuaian hutan secara berterusan, maka dengan itu, 

edisi ketiga yang mana menggabungkan beberapa penambahbaikan dan garis 

panduan tambahan untuk teknologi lain seperti penggunaan helikopter dan “ 

logfisher” telah diterbitkan. 

1.2 TUJUAN 

Tujuan utama Buku Panduan Operasi RIL ini adalah untuk menyediakan satu 

set garispanduan dan penanda aras kepada aplikasi RIL selari dengan prinsipprinsip 

Pengurusan Hutan Berkekalan yang mana boleh dinilai atau diaudit dengan 

menggunakan kriteria dan petunjuk. 

1.3 PELAKSANAAN RIL 

1.3.1 Sistem Pengurusan Hutan Berkekalan 

Pada tahun 1990an, masyarakat dunia telah menjadi lebih prihatin terhadap 

kemusnahan yang berlaku kepada alam sekitar di mana pembalakan hutan tropika 

telah dikenalpasti sebagai satu daripada aktiviti utama yang menyumbang kepada 

kerosakan alam sekitar. Semasa Sidang Kemuncak Bumi di Rio, pada tahun 1992, 

pemimpin-pemimpin dunia telah bersetuju dan mengisytiharkan sokongan mereka 

terhadap Agenda Pembangunan Berkekalan bagi memastikan pembangunan 

sosio-ekonomi yang teratur di samping memastikan alam sekitar dipelihara di 

semua peringkat pembangunan. Berikutan dengan itu, masyarakat dunia bersetuju 

untuk membenarkan pembalakan di hutan tropika tetapi dengan syarat hendaklah 

mengamalkan Pengurusan Hutan Berkekalan. Jestru itu, Malaysia telah 

menandatangani perjanjian dengan ITTO (International Tropical Timber Organization) 

untuk memperakui komitmen Malaysia terhadap Pengurusan Hutan Berkekalan. 

Dasar Perhutanan Negeri telah diselaraskan dengan Dasar Perhutanan Negara 

untuk mencapai perlaksanaan pengurusan hutan negeri yang sistematik dan 

berkesan, selari dengan konsep Pengurusan Hutan Berkekalan. Untuk 

menyelesaikan masalah makro-ekonomi, sosial dan teknikal yang mempengaruhi 

penggunaan hutan berkekalan, Sistem Pengurusan Hutan Berkekalan telah 

dirangka dengan menggariskan 3 peringkat pendekatan, yang berkaitan dengan 

peringkat pengurusan dan jangkamasa perancangan seperti ditunjukkan di dalam 

Jadual 1.1. 

Perancangan peringkat negeri secara menyeluruh dibuat di peringkat sektor 

perhutanan yang mana berurusan dengan hubungan di antara sektor perhutanan 

dengan sektor-sektor yang lain seperti pertanian, perindustrian, galian dan 

pelancongan. Ini melibatkan keputusan polisi terhadap perancangan penggunaan 

2

tanah, fungsi hutan, bekalan bahan mentah, kapasiti pemprosesan industry dan isuisu 

berkaitan insentif kewangan dan perundangan. 

Di peringkat Unit Pengurusan Hutan, perancangan jangka sederhana dibuat 

yang mana merangkumi keseluruhan aktiviti perhutanan seperti ditunjukkan di 

dalam gambarajah 1.1. Selain itu, rancangan pengurusan hutan turut menggariskan 

langkah-langkah tebatan impak alam sekitar akibat aktiviti pembalakan seperti yang 

dikehendaki oleh Penilaian Impak Alam Sekitar (Environmental Impact Assessment, 

EIA). 

Pelaksanaan operasi-operasi hutan, perakaunan sumber dan pengawalan 

aktiviti-aktiviti perhutanan adalah dibuat dalam peringkat pengurusan 

kompartmen. 

Jadual 1.1: Komponen utama bagi Sistem Pengurusan Hutan. 

Peringkat 

Jangkamasa Komponen Utama 

Pengurusan Perancangan 

Sektor Hutan 10 – 20 tahun Plan Sektor Hutan 

Polisi Hutan 

Perundangan 

Unit Pengurusan 

Hutan (Forest 

Management Unit, 

FMU) 

5 – 10 tahun Perancangan 

Pengurusan 

Pemantauan dan 

Penilaian 

EIS 

Kompartmen Tahunan Perlaksanaan 

Perkiraan Sumber 

3

REKREASI 

HASIL BUKAN 

KAYU 

PERLINDUNGAN 

PENYELIDIKAN 

RANCANGAN 

PENGURUSAN 

HUTAN 

EKO-LANCONG 

Rajah 1.1: Pelbagai guna tanah. 

Sudah diketahui umum bahawa di kalangan semua aktiviti perhutanan, aktiviti 

penuaian hutan mempunyai kesan yang sangat serius ke atas ekosistem hutan. 

Usaha meminimakan kerosakan ke atas dirian hutan dan tanah akibat penuaian 

memerlukan perancangan berbagai-bagai aktiviti di peringkat FMU dan 

kompatmen, serta teknik penuaian hutan kurang impak. Teknik-teknik RIL adalah 

di antara kaedah-kaedah yang boleh memenuhi keperluan dan pematuhan terhadap 

prinsip Pengurusan Hutan Berkekalan. 

1.3.2 Penyelidikan dan Pembangunan 

Kajian mengenai teknik-teknik RIL (yang mana telah dibangunkan berdasarkan 

kepada „Best Management Practices of the Queensland Forest Service, Australia’) yang telah 

dilaksanakan di dalam kawasan konsesi Yayasan Sabah di negeri Sabah, 

menunjukkan bahawa RIL berkesan mengurangkan kerosakan akibat pembalakan 

Beberapa kajian kes lain juga telah menunjukkan bahawa RIL boleh mengurangkan 

kerosakan akibat pembalakan sehingga 50% berbanding dengan pembalakan 

secara konvensional (Marsh et. al.,1996). Selain itu, penokok-tambahan faedah RIL 

dalam mengurangkan kerosakan terhadap dirian tinggal boleh mengurangkan 

pelepasan karbon semasa dan selepas pembalakan (Pinard dan Putz, 1996; Healey 

et. al., 2000). Oleh itu, penerimaan RIL adalah langkah yang betul kearah 

4 

BALAK 

KEPELBAGAIAN 

BILOGI 

KEPERLUAN 

KOMUNITI

pencapaian pembekalan barangan dan perkhidmatan daripada hutan Tropika 

secara berkekalan. 

1.3.3 Latihan 

Program latihan telah dirangka dan dilaksanakan oleh JPS untuk menyediakan 

bilangan pekerja mahir yang secukupnya dalam melaksanakan RIL di seluruh 

Sabah. Latihan pertama telah diadakan pada tahun 1996, dimana 30 orang jurulatih 

RIL telah dilatih. Latihan berikutnya adalah latihan RIL khusus kepada penyelia 

dan operator mesin (penebang pokok dan operator traktor). Sehingga 2009, lebih 

3000 pekerja telah dilatih dalam berbagai kategori seperti jurulatih, penyelia, 

perancang penuaian dan operator mesin. 

1.3.4 Sistem dan Prosedur Kerja Pengawalan RIL 

Sistem dan Prosedur Kerja Pengawalan RIL telah dirangka pada tahun 1998 

yang mana bertujuan untuk menyediakan garispanduan kerja yang sistematik untuk 

kakitangan JPS, terutamanya mereka yang bertugas di peringkat penyeliaan dan 

pemantauan operasi RIL. 

1.3.5 Pelaksanaan 

Perlaksanaan RIL telah diuji-pakai dalam skala operasi pada tahun 1995, di 

mana teknik RIL pertama telah dijalankan di kompartmen 60 Hutan Simpan 

Deramakot. Dalam tahun 1998, satu pemegang Lesen Perjanjian Pengurusan 

Hutan Berkekalan, iaitu KTS Plantation Sdn. Bhd., secara sukarela memulakan 

perlaksanaan RIL di dalam kawasan mereka. RIL semenjak itu telah dilaksanakan 

oleh pemegang SFMLA yang lain. 

1.4 PENGAWALAN HASIL KELUARAN 

Pengawalan hasil keluaran adalah bahagian paling penting di dalam 

perancangan pengurusan hutan. Ia menjawab soalan tentang berapa banyak 

produk tertentu boleh dituai setiap tahun. Kadar penuaian untuk mana-mana hasil 

hutan hendaklah tidak melebihi kapasiti ekosistem hutan untuk menghasilkannya, 

atau memusnahkan potensi pengeluaran pada masa hadapan (contohnya 

pertumbuhan semulajadi, kesuburan tanah). Oleh itu, satu gabungan nilai dan 

produk yang optima dan berkesan hendaklah dicapai bagi memastikan perolehan 

pelbagai faedah alam sekitar, sosial dan ekonomi. 

Pelbagai teknik dan kaedah telah dibangunkan untuk menganggar penghasilan 

hutan jangka panjang. Dalam membuat anggaran penghasilan hutan dan unjuran 

pertumbuhan untuk hutan semulajadi yang sangat heterogenus, adalah lebih sesuai 

untuk menggunakan teknologi komputer dan model simulasi. 

5

1.5 OBJEKTIF PENUAIAN HUTAN 

Objektif penuaian hutan ialah untuk memperolehi hasil hutan optima di 

samping boleh menampung kos pengurusan berdasarkan kepada fungsi hutan 

berkenaan. Jangkamasa dan hasil hutan simpan komersial perlu dirancang, untuk 

mendapatkan faedah optima dan mengelakkan kehilangan isipadu kayu disebabkan 

oleh kematian pokok-pokok tua dan pertumbuhan pokok, yang mana tidak dapat 

menanggung kos pengurusan, di samping mengimbangi kadar pertumbuhan untuk 

memastikan keberkekalan hutan. 

1.6 PIAWAIAN OPERASI PENUAIAN HUTAN 

Penuaian adalah dianggap kritikal kerana aktiviti ini adalah sumber dan 

penyebab kerosakan hutan. Untuk memastikan kerosakan pada tahap boleh 

diterima, operasi penuaian perlu dirancang dengan teliti dan dikawal berdasarkan 

kepada piawaian yang ditetapkan oleh JPS. Buku Panduan Operasi RIL ini telah 

menggariskan Piawaian-Piawaian Operasi Penuaian Hutan yang perlu dipatuhi 

demi untuk memastikan pengurangan kerosakan hutan pada tahap yang boleh 

diterima. 

1.6.1 Garispanduan RIL Sebagai Langkah Tebatan 

Garispanduan RIL yang mana menyediakan beberapa siri garispanduan dan 

piawaian operasi penuaian hutan untuk mengurangkan impak dan perlindungan 

kawasan sensitif adalah memadai untuk bertindak sebagai langkah tebatan untuk 

aktiviti-aktiviti penuaian itu sendiri. 

1.7 PERANAN PEMEGANG KEPENTINGAN DALAM 

PELAKSANAAN RIL 

1.7.1 Kerajaan 

Menyediakan polisi, perundangan, mekanisme, latihan dan menggalakkan 

penggunaan dan pengurusan hutan secara berkekalan; 

Memantau dan menilai pematuhan operasi mengikut amalan yang baik; 

dan 

Menguatkuasakan peraturan hutan. 

1.7.2 Pelesen 

Menggunakan sumber-sumber mereka dengan bijak supaya dapat 

mengekalkan pilihan untuk pembangunan masa hadapan dan seterusnya 

menyediakan faedah jangka masa panjang; 

6

Mengekalkan keupayaan sumber hutan untuk membekalkan keperluankeperluan 

penting; 

Memantau pematuhan operasi mengikut amalan-amalan baik; 

Menyediakan rancangan penuaian dengan khidmat nasihat daripada pihak 

berkuasa; 

Perlaksanaan operasi dengan selamat dan berkesan; 

Mengoptimakan faedah kepada masyarakat dan syarikat; dan 

Melatih dan memberikan pekerjaan kepada masyarakat tempatan untuk 

meningkatkan tahap kemahiran mereka, yang mana boleh digunakan pada 

masa hadapan. 

1.8 PIAWAIAN KECEKAPAN MINIMUM 

Penilaian keperluan kemahiran dan latihan serta pembangunan piawaian 

kecekapan minimum untuk operasi-operasi penuaian hutan perlu dibuat sebelum 

perlaksanaan RIL. Kakitangan atau pekerja yang dilatih dengan kecekapankecekapan 

yang diperlukan untuk melaksanakan RIL, bekerja dengan lebih 

berkesan dan selamat. Jadual 1.2 menunjukkan Piawaian Kecekapan Minimum 

yang diperlukan di dalam pelaksanaan RIL. 

7

Jadual 1.2: Piawaian kecekapan minimum. 

Tugas Piawaian Kecekapan Minimum 

Penebang Balak Memiliki Sijil Operator RIL khusus untuk Penebang 

Balak daripada IPS atau sijil yang setara dan diperakukan 

oleh JPS 

Operator Traktor Memiliki Sijil Operator RIL khusus untuk Pengendali 

Traktor daripada IPS atau sijil yang setara dan 

diperakukan oleh JPS 

Operator Logfisher Memiliki Sijil Operator RIL khusus untuk Pengendali 

Logfisher daripada IPS atau sijil yang setara dan 


Pembantu Operator Memiliki Sijil Operator RIL daripada IPS atau sijil yang 

setara dan diperakukan oleh JPS 

Penyelia Memiliki Ijazah Sarjana Muda dalam Sains Perhutanan 

atau sijil yang setara; atau Sijil Renjer daripada IPS atau 

sijil yang setara; dan memiliki Sijil Supervisor RIL 

daripada IPS dan diperakukan oleh JPS 

Perancang Memiliki Ijazah Sarjana Muda dalam Sains Perhutanan 

atau Sijil Renjer daripada IPS dan sijil yang setara dan 

memiliki Sijil Supervisor RIL atau Sijil Perancang 

Penuaian RIL daripada IPS dan diperakukan oleh JPS 

Pengurus Memiliki Ijazah Sarjana Muda dalam Sains Perhutanan 

atau Sijil Renjer daripada IPS atau sijil yang setara dan 

memiliki Sijil Supervisor RIL atau Sijil Perancang 

Penuaian RIL daripada IPS dan diperakukan oleh JPS 

Juru Audit Memiliki Ijazah Sarjana Muda dalam Sains Perhutanan 

atau sijil yang setara dan Memiliki Sijil Supervisor RIL 

atau Sijil Perancang Penuaian RIL daripada IPS dan 


1.9 TAFSIRAN 

Garispanduan RIL mengandungi beberapa istilah yang mana tafsirannya adalah 

seperti berikut:- 

1.9.1 Kawasan Simpanan Riparian 

“Kawasan Simpanan Riparian” ialah kawasan kekal di sepanjang kedua 

belah persisiran aliran sungai yang telah ditentukan oleh kerajaan untuk 

tujuan pemeliharaan alam sekitar, ekologi atau atas sebab kehendak 

8

undang-undang bahawa kawasan berkenaan tidak boleh diganggu. 

Kawasan ini ditanda di lapangan dan di atas peta CHP. Walau 

bagaimanapun, tafsiran perundangan ini adalah berkuatkuasa dalam 

kawasan tanah kerajaan sahaja. Bagi kawasan di dalam hutan simpan, 

kawasan simpanan tersebut adalah ditafsirkan dalam perjanjian lesen. 

1.9.2 Zon Penyangga Anak Sungai 

“Zon Penyangga Anak Sungai” ialah kawasan di sepanjang tebing 

sungai kekal order ke 3, di mana aktiviti-aktiviti pembalakan ditegah. 

Aktiviti-aktiviti yang boleh dibenarkan atas kelulusan JPS ialah pembinaan 

struktur lintasan sungai, dan penebangan pokok hanya jika bahagian silara 

pokok tersebut boleh jatuh di luar kawasan zon penyangga dan menjauhi 

sungai berkenaan. Zon Penyangga Anak Sungai perlu ditanda di atas peta 

CHP. Kelebaran minimum zon penyangga sungai ialah 30 meter dari 

tebing sungai, di kedua-dua belah. 

1.9.3 Zon Penyangga Sisi Jalan 

“Zon Penyangga Sisi Jalan” ialah kawasan-kawasan larangan 

berhampiran dengan lebuhraya hutan dengan kelebaran 100 meter dari 

kedua belah sisi jalan. Aktiviti-aktiviti yang dibenarkan termasuklah 

pembinaan jalan masuk yang diluluskan oleh JPS. Pokok-pokok yang 

melindungi permukaan jalan, khususnya di kawasan-kawasan lembut dan 

basah, mungkin perlu ditebang tertakluk kepada kelulusan JPS. Zon 

Penyangga Sisi Jalan haruslah ditanda di atas peta CHP. 

1.9.4 Kawasan Dikeluarkan 

“Kawasan Dikeluarkan” ialah kawasan-kawasan yang ditinggalkan 

tanpa diganggu untuk tujuan pemuliharaan atau atas sebab-sebab lain yang 

tertentu. Kawasan-kawasan tersebut perlu ditanda di atas peta CHP, 

kecuali mempunyai keluasan kurang daripada 2 hektar. 

1.9.5 Lorong Penarikan Utama 

“Lorong Penarikan Utama” ialah lorong penarikan yang ditanda di atas 

peta CHP dan di lapangan. Ia menyediakan laluan utama kepada penarikan 

balak ke panggung. Jarak maksimum Lorong Penarikan Utama ialah 1,200 

meter. 

9

1.9.6 Kawasan Penyimpanan Sisi Jalan 

“Kawasan Penyimpanan Sisi Jalan” ialah tempat penyimpanan 

sementara kayu balak di atas bahu jalan, sepertimana yang dinyatakan 

dalam spesifikasi dan rekabentuk struktur jalan. 

1.9.7 Lorong Penarikan Minor 

“Lorong Penarikan Minor” ialah jejari lorong penarikan yang tidak 

perlu ditanda di atas peta CHP tetapi perlu ditanda di atas tanah, 

digunakan untuk tujuan penarikan balak tersendiri ke lorong penarikan 

utama. Jarak maksimum Lorong Penarikan Minor ialah 20 meter. 

1.9.8 Kawasan Tidak Boleh Dikerjabalak 

“Kawasan Tidak Boleh Dikerjabalak” ialah kawasan-kawasan tertentu 

di dalam kup atau kompartmen pembalakan yang diluluskan oleh JPS yang 

dikenalpasti untuk dikeluarkan daripada kawasan penghasilan. Kawasankawasan 

ini dikeluarkan kerana mempunyai kecuraman melebihi 25 0 

dengan keluasan yang melebihi 2 hektar, atau kawasan berbatu, ataupun 

mempunyai dirian pokok komersial yang terlalu sedikit. Bagi kawasan yang 

mempunyai kecerunan melebihi 25 0 , penebangan pokok komersial 

dibenarkan hanya apabila penarikan balak boleh dilakukan tanpa 

pembinaan lorong penarikan di dalam kawasan berkenaan. 

1.9.9 Pokok Tanpa Arah Tebangan 

“Pokok Tanpa Arah Tebangan” ialah pokok-pokok yang tidak 

mempunyai arah tebangan yang selamat. Sekiranya ditebang juga maka 

akan mengakibatkan samada kerosakan pokok itu sendiri, membahayakan 

tukang tumbang, hakisan tanah, menutup anak sungai atau merosakkan 

pokok simpanan. Pokok tersebut haruslah ditinggalkan. 

1.9.10 RIL Enclaves 

“RIL Enclaves” ialah kawasan-kawasan yang mempunyai kecuraman 

kurang dari 25 0 yang dikelilingi oleh kawasan curam melebihi 25 0 di mana 

penuian boleh dilakukan dengan syarat mendapat hak melintas. Walau 

bagaimanapun, hak ini hanya boleh digunakan sekiranya faktor-faktor 

risiko seperti tanah, cuaca dan sebagainya pada tahap yang selamat. 

Sekiranya Pegawai Perhutanan membuat keputusan untuk membenarkan 

penggunaan hak tersebut, maka pengawasan ketat haruslah dilakukan. 

Penggunaan jentera penarik kabel panjang seperti Logfisher adalah 

digalakkan. 

10

1.9.11 Parit Lintang 

“Parit Lintang” ialah struktur saliran atau parit yang dibina merentasi 

lorong penarikan dan jalan sementara yang tidak akan digunakan oleh 

lalulintas, untuk memintas aliran air dan seterusnya melencongkan aliran 

tersebut keluar dari lorong penarikan atau parit sisi, menuju ke kawasan 

yang mempunyai tumbuhan sebagai langkah untuk mengurangkan hakisan. 

1.9.12 Bonggol Penyangga Air 

“Bonggol Penyangga Air” ialah benteng tanah yang dibina merentasi 

jalan sementara dan lorong penarikan yang tidak akan digunakan lagi dan 

di mana parit lintang tidak dapat dibina. Kegunaannya ialah untuk 

memintas dan memperlahankan kelajuan arus air atas permukaan tanah. 

11

2 OPERASI-OPERASI RIL 

T 

eknik penuaian RIL terbahagi kepada tiga (3) peringkat operasi utama iaitu 

Operasi-Operasi Pra-Penuaian, Operasi-Operasi Penuaian dan Operasi- 

Operasi Selepas Penuaian. 

2.1 OPERASI-OPERASI PRA-PENUAIAN 

Operasi-Operasi Pra-penuaian merupakan kerja-kerja perancangan penuaian. 

Operasi-operasi pra-penuaian merangkumi rancangan penuaian awalan, 

pengamatan kawasan, penandaan pokok tuaian, pemetaan stok/pokok tuaian, 

penyediaan CHP, penandaan jalan-jalan, lorong penarikan utama, panggung, 

’dropping zon’ dan pelantar logfisher. 

Sebelum sebarang operasi-operasi RIL dimulakan, inventori dirian pokok 

hendaklah dijalankan pada peringkat Unit Pengurusan Hutan. Data-data inventori 

digunakan untuk menentukan kawasan-kawasan hutan yang mempunyai dirian 

pokok yang mencukupi untuk dituai. Sesuatu kompartmen hanya akan dituai 

sekiranya dirian pokok komersial (60cm DBH dan ke atas) melebihi 25 m³/ha, 

untuk mengekalkan struktur hutan dan mengelakkan pertumbuhan spesis perintis 

yang berlebihan (Udarbe et al., 1993). Penerangan terperinci manual kerja 

inventori boleh dirujuk di dalam „Field Manual for the Medium-Term Forest Management 

Planning Inventory,‟ (Chai et al., 1991). 

2.1.1 Pemilihan Sistem Penuaian 

Kunci kepada perancangan penuaian yang teratur ialah pemilihan sistem 

penuaian yang sesuai yang boleh memenuhi keperluan-keperluan berikut:- 

Boleh diterima dari aspek social, (silvikultur, alam sekitar dan politik); 

Berdaya-maju dalam aspek ekonomi; dan 

12 

Bab 

2

Boleh dilaksana secara fizikal. 

2.1.2 Perancangan Penuaian Awalan 

Perancangan Penuaian Awalan merupakan perancangan strategik yang 

dilakukan di dalam pejabat. Perancangan Penuaian Awalan dilakukan dengan 

menggunapakai peta topografi dengan skala 1:25,000, atau yang bersesuaian, yang 

menunjukkan kawasan yang hendak dituai, rangkaian jalan di dalam dan di luar 

kawasan tuaian, garisan-garisan kontor dan sistem saliran. Penggunaan imej satelit 

terkini dan gambar-gambar udara akan lebih membantu untuk mendapatkan lebih 

banyak maklumat berguna. 

Maklumat yang perlu dimuatkan di atas Peta Rancangan Penuaian Awalan 

termasuklah:- 

Sempadan kup atau kompartmen; 

Cadangan rangkaian jalan; 

Kawasan simpanan riparian dan/atau zon penyangga sungai; dan 

Kawasan curam yang melebihi 25º. 

2.1.3 Pengamatan Kawasan 

Tujuan pengamatan kawasan ialah untuk memeriksa dan mengemaskini 

maklumat-maklumat yang terdapat di dalam Rancangan Penuaian Awalan. Di 

samping itu, lain-lain maklumat tambahan yang penting di dalam perancangan 

operasi penuaian juga direkodkan. 

Maklumat seperti sempadan, susunatur jalan, jalan keluar-masuk, jambatan, 

pembetung, zon penyangga sungai, cerun curam, bonjolan batu (batu singkapan) 

dan bentuk fizikal kawasan perlu diterangkan. Susunatur awalan bagi lorong 

penarikan utama dan logfisher perlu dicadangkan dan diusahakan. 

2.1.4 Pemetaan Pokok Tuaian dan Rekabentuk Plot Bancian 

Pemetaan pokok tuaian adalah aktiviti yang dijalankan secara serentak dengan 

aktiviti penandaan pokok tuaian. Aktiviti ini mendapatkan maklumat seperti lokasi 

dan taburan pokok tuaian, kedudukan jambatan, zon penyangga anak sungai, cerun 

curam, bonjolan batu, tebing tinggi, jurang dan lain-lain halangan fizikal terhadap 

operasi penuaian. Aktiviti ini dipandu oleh plot bancian, sama ada menggunakan 

plot segiempat tepat 20 m x 50 m seperti ditunjukkan di dalam gambarajah 2.1, 

atau dipandu oleh jalan-jalan dan lorong penarikan sebagai aarisan asas bancian 

(gambarajah 2.2). 

13

2.1.4.1 Pemetaan Stok Menggunakan Plot Bancian Segiempat Tepat 

Rekabentuk Plot Bancian Segiempat Tepat biasanya meliputi keseluruhan 

kawasan tuaian, kecuali kawasan yang telah dikeluarkan semasa penyediaan 

Rancangan Penuaian Awalan dan pengamatan kawasan. Rekabentuk plot ini adalah 

sesuai untuk penuaian menggunakan helikopter dan jentera logfisher. 

Kaedah untuk menyediakan plot-plot bancian segiempat tepat adalah seperti 

berikut:- 

Pilih dan tentukan titik rujukan dan kedudukannya di lapangan dengan 

menggunakan bentuk-bentuk fizikal yang mudah dikenali di atas peta dan 

juga di lapangan seperti puncak bukit, sungai dan jalan sebagai panduan; 

Pastikan kedudukan titik rujukan di lapangan adalah tepat seperti yang 

ditunjukkan di atas peta; 

Buat satu garis lurus atau garisan asas merentasi kawasan tuaian yang 

terlibat dan melalui titik rujukan yang telah ditetapkan lebih awal. 

Tandakan dengan pancang pada setiap jarak 50 m di atas garisan asas dan 

tulis di atas pancang nombor, bering dan jarak setiap stesen daripada titik 

rujukan; 

Buat garis bancian yang lurus dan bersudut tepat dengan garisan asas 

melalui stesen-stesen yang mana telah ditanda di atas garisan asas sehingga 

merangkumi keseluruhan kawasan penuaian. Tandakan dengan pancang 

pada setiap jarak 20 m di sepanjang garis bancian dan tulis di atas pancang 

maklumat seperti nombor garis bancian (nombor stesen garisan asas), 

nombor plot dan bacaan kecerunan; 

Semasa kerja-kerja penyediaan garis-garis bancian dijalankan, dapatkan dan 

rekodkan maklumat-maklumat seperti nombor plot, kecerunan, nombor 

pokok, spesis, dbh, kualiti pokok, dan lain-lain maklumat yang berkaitan 

serta huraian keadaan plot bancian. Tandakan lokasi dan rekodkan nombor 

pokok tuaian di dalam plot bancian yang berkaitan di atas helaian 

Pemetaan Stok (lampiran 2). 

14

GB 1 

GB 2 

Rajah 2.1: Plot bancian empatsegi tepat. 

2.1.4.2 Pemetaan Pokok Tuaian Menggunakan Jalan dan Lorong 

Penarikan Sebagai Garis Bancian 

Pemetaan pokok tuaian menggunakan jalan dan lorong penarikan sebagai garis 

bancian selalunya merangkumi kawasan di sepanjang cadangan jalan dan lorong 

penarikan. Kaedah ini adalah sesuai untuk penggunaan traktor sahaja. 

Kaedah-kaedah untuk pemetaan pokok tuaian adalah seperti berikut:- 

Kemaskini dan perbesarkan saiz peta rancangan penuaian awalan kepada 

skala 1:5,000; 

Buat cadangan jalan-jalan pengeluaran dan lorong-lorong penarikan di atas 

peta; 

Jalankan penandaan garisan tengah jalan pengeluaran dan lorong penarikan 

utama di lapangan. Namakan dan tandakan setiap jalan pengeluaran dan 

lorong penarikan utama untuk tujuan pengecaman; 

Gunakan jalan pengeluaran dan lorong penarikan sebagai garispanduan 

untuk memungut data pemetaan pokok tuaian dan maklumat survei jalan. 

15 

GB 3 

Garis 

Bancian 

Garis Asas 

Plot Bancian 

20 m x 50 m

Hanya pokok-pokok dalam jangkauan pengeluaran sahaja yang perlu 

ditanda dan direkodkan Pokok-pokok di luar jangkauan jalan pengeluaran 

dan lorong penarikan tidak direkodkan dan dianggap tidak boleh dituai. 

Data-data lapangan direkodkan di dalam helaian yang disediakan (lampiran 

3). 

Plot bancian 

Pokok tuaian 

Rajah 2.2: Menggunakan jalan dan lorong penarikan sebagai garis bancian. 

2.1.5 Penandaan Pokok Tuaian 

Operasi ini merupakan aktiviti penandaan pokok tuaian secara menyeluruh 

mengikut peraturan-peraturan berikut:- 

Tinggalkan spesis-spesis pokok larangan (lampiran 1); 

Tinggalkan pokok ibu sebagai sumber biji benih di kawasan yang 

mempunyai spesis pokok komersial yang kurang; 

Tinggalkan semua pokok-pokok yang terletak di dalam kawasan simpanan 

riparian dan zon penyangga anak sungai. Bagaimanapun, penandaan pokok 

tidak melebihi 50%, daripada silara pokok boleh dibenarkan di dalam 

kawasan zon penyangga anak sungai jika sekiranya pegawai JPS pasti 

16 

Garis unjuran. 

Lorong penarikan 

sebagai garis bancian.

ahawa pokok-pokok tersebut boleh ditebang keluar dari zon berkenaan 

dan jika silara pokok jatuh diluar zon penyangga anak sungai; 

Pembukaan silara haruslah tidak melebihi 50% atau dengan keluasan ruang 

pembukaan tidak melebihi 0.1 ha; dan 

Tinggalkan semua pokok yang mempunyai ppd kurang daripada had 

tebangan minimum dan melebihi had tebangan maksimum. 

2.1.6 Perancangan Jalan 

Perancangan jalan yang teratur boleh mengurangkan kerosakan hutan dan kos 

pembinaan, penyelenggaraan dan pengangkutan. 

2.1.6.1 Bahagian-Bahagian Struktur Jalan 

Jalan-jalan pembalakan yang terdapat di hutan adalah sama struktur 

kejuruteraannya dengan jalanraya yang biasa kita lihat. Semuanya terdiri daripada 

dua bahagian: sub-grade dan pavement (sub-base, lapisan dasar dan permukaan jalan). 

Sesetengah istilah umumnya digunakan untuk berbagai bahagian struktur jalan 

ditunjukkan di dalam Rajah 2.3. 

Rajah 2.3: Keratan rentas struktur jalan hutan. 

17

2.1.6.2 Klasifikasi Jalan Hutan 

2.1.6.2.1 Jalan Utama 

Umumnya, jalan utama pembalakan dengan tujuan untuk menghubungkannya 

dengan rangkaian jalan awam, adalah dirancang dan direkabentuk untuk 

memudahkan jalan keluar/masuk dari kawasan hutan simpan. Ianya adalah cabang 

utama bagi rangkaian jalan, yang mana permukaannya dilapis dengan batu-batu 

kerikil dan rekabentuknya adalah untuk menampung jumlah kenderaan yang 

banyak dan dengan pergerakan yang laju. Ia selalunya dibina sebagai jalan dua hala 

dengan kemampuan menanggung bebanan sehingga dua lori balak di mana satu 

lori penuh muatan dan satu lori lagi kosong boleh berselisih tanpa perlu 

mengurangkan kelajuan. Jalan-jalan utama adalah sebahagian dari rangkaian asas 

jalan. 

2.1.6.2.2 Jalan Sekunder 

Jalan sekunder adalah lebih kecil daripada jalan-jalan utama. Dua kenderaan 

boleh berselisih tetapi kenderaan dengan muatan mempunyai hak untuk bergerak 

terlebih dahulu dan kenderaan tanpa muatan mesti berhenti untuk membolehkan 

kenderaan dengan muatan melalui jalan dengan selamat. Jalan sekunder adalah 

jalan satu hala, yang mana permukaan jalan dilapis dengan batu-batu kerikil, dan 

menghubungkan jalan pengeluaran dengan jalan utama. Ianya berfungsi untuk 

tujuan pengeluaran balak, laluan masuk umum, rawatan hutan selepas penuaian 

dan perlindungan. Oleh itu jalan-jalan sekunder adalah sebahagian daripada 

Rangkaian Asas Jalan. Ianya sepatutnya diselenggara secara tetap. 

2.1.6.2.3 Jalan Pengeluaran 

Jalan pengeluaran membentuk bahagian hujung rangkaian jalan hutan dan 

dianggap sebagai sebahagian daripada Rangkaian Pembukaan Jalan. Ianya tidak 

dilapis dengan batu-batu kerikil dan dibina untuk kegunaan sementara sahaja. Jalan 

pengeluaran adalah jalan satu lorong yang mempunyai tempat-tempat perselisihan 

yang mencukupi untuk memudahkan kenderaan yang mempunyai muatan 

melaluinya dengan selamat. Jika penjajaran dibuat dengan baik, contohnya 

kecuraman jalan tidak melebihi 8%, walaupun tidak dilapis dengan batu-batu 

kerikil, ianya boleh digunakan secara tetap jika diselenggara dengan baik. 

2.1.6.3 Rekabentuk dan Kedudukan Jalan 

Jalan-jalan hutan hendaklah direkabentuk berpandukan kepada perkara-perkara 

berikut:- 

18

Jumlah jarak jalan mestilah diminimakan. Ini bukan sahaja mengurangkan 

hakisan tanah tetapi juga memaksimakan saiz kawasan hutan untuk 

pengeluaran dan meningkatkan keuntungan dengan mengurangkan kos 

pembinaan dan penyelenggaraan; 

Kelebaran jalan hendaklah diminimakan sesuai dengan saiz kenderaan yang 

menggunakannya (rujuk jadual 2.1); 

Kawasan-kawasan tanah basah yang mempunyai risiko hakisan tanah yang 

tinggi hendaklah seboleh-bolehnya dielakkan; 

Lintasan melalui anak sungai hendaklah diminimakan; 

Pemotongan bukit dan penimbusan tanah hendaklah diminimakan; 

Gunakan parit sisi untuk mengalirkan air daripada struktur jalan dan 

melencongkan aliran air ke kawasan yang mempunyai tumbuhan; 

Jalan-jalan dan kawasan terganggu hendaklah jauh daripada sistem saliran 

dan di luar kawasan simpanan riparian dan zon penyangga anak sungai. 

Bina jambatan dan pembetung yang bersesuaian dengan saiz sungai di 

mana perlu terutamanya apabila terdapat keperluan untuk melintasi aliran 

sungai; 

Letakkan jalan pada bahagian cerun sisi yang rendah; 

Letakkan jalan-jalan pada kedudukan yang sesuai supaya tidak ada kerjakerja 

binaan atau tumpahan tanah jatuh ke dalam kawasan simpanan 

riparian atau zon penyangga anak sungai; 

Elakkan kawasan yang dikeluarkan daripada kawasan penuaian (jika tidak 

dapat dielakkan, kelulusan mesti diperolehi daripada JPS); 

Seboleh-bolehnya, elakkan lokasi yang memerlukan pemotongan tanah 

berbentuk kotak (box-cuts); 

Kecerunan jalan hendaklah tidak melebihi kecerunan maksima seperti 

ditunjukkan dalam jadual 2.1 untuk melicinkan pergerakan dan aliran 

kenderaan; 

Jejari selekoh hendaklah sesuai dengan saiz kenderaan yang 

menggunakannya untuk melicinkan pergerakan kenderaan; 

Di mana boleh, gunakan permatang yang stabil untuk lokasi penjajaran 

jalan; dan 

19

Jumlah keluasan keseluruhan jalan-jalan hutan hendaklah tidak melebihi 

1.3% daripada jumlah keluasan keseluruhan kawasan pembalakan. 

Huraian 

Jalan 

Utama 

Jadual 2.1: Spesifikasi jalan hutan. 

Jalan 

Sekunder 

20 

Kelas Jalan Hutan 

Jalan 

Pengeluaran 

Lorong 

Logfisher 

Lorong 

Penarikan 

Utama 

Laluan Dua 

laluan 

Satu laluan Satu laluan - - 

Lebar Koridor (m) 20 – 25 15- 20 12 - 15 5 – 6 4 – 5 

Lebar Formasi (m) 9 – 12 8 - 10 6 - 8 5 – 6 4 – 5 

Lebar Laluan (m) 7 – 10 6 – 8 5 - 6 5 – 6 4 – 5 

Jejari Selekoh 

Maksimum (m) 

50 30 20 - - 

Kecerunan 

Maksimum (%) 

Cerun Sisi 

8 10 15 47 47 

Tanah Tidak 

Stabil 

≥ 1:2 ≥ 1:2 ≥ 1:2 ≥ 1:2 ≥ 1:2 

Sederhana ≥ 1:1 ≥ 1:1 ≥ 1:1 ≥ 1:1 ≥ 1:1 

Batu Keras ≥ 1:0.25 ≥ 1:0.25 ≥ 1:0.25 ≥ 1:0.25 ≥ 1:0.25 

2.1.7 Perancangan Lorong Penarikan Utama 

Pembinaan lorong penarikan adalah sangat penting dan mesti dibuat dengan 

berhati-hati supaya kerosakan dapat diminimakan. Garispanduan pembinaan 

lorong penarikan adalah seperti di bawah:- 

Arah penarikan hendaklah dilakukan menjauhi sungai dan menuju ke arah 

panggung yang terletak di atas permatang. Penarikan menaiki bukit boleh 

memecahkan aliran air di atas lorong penarikan manakala penarikan 

menuruni bukit boleh menumpukan aliran air dan meninggikan risiko 

hakisan; 

Lorong penarikan seharusnya tidak menyusuri sungai atau garis saliran; 

Keadaan di mana penarikan balak menuruni bukit tidak dapat dielakkan, 

lorong penarikan tersebut hendaklah diletakkan pada kedudukan yang boleh 

meminimakan kerja-kerja penolakan tanah dan memudahkan salinan yang 

secukupnya;

Lorong penarikan haruslah direkabentuk supaya dapat meminimakan i) 

jarak penarikan, ii) penarikan di cerun yang curam, dan iii) melintasi sungai; 

dan 

Jumlah keluasan kawasan lorong penarikan seharusnya tidak melebihi 6% 

daripada jumlah keluasan kawasan penuaian atau 120 m/ha. 

2.1.8 Perancangan Lorong Logfisher 

Kaedah penyediaan lorong penarikan logfisher seharusnya menggunakan 

kaedah yang sama dengan lorong penarikan utama. Balak-balak dari hutan 

dikeluarkan daripada hutan dengan menggunakan kabel panjang ditarik keluar 

sampai ke kawasan penyimpanan balak. Perancangan lorong penarikan logfisher 

hendaklah dilakukan dengan berhati-hati supaya kerosakan dapat diminimakan. 

Garispanduan penyediaan lorong penarikan logfisher adalah seperti berikut:- 

Letakkan kedudukan lorong penarikan logfisher di kawasan cerun kurang 

daripada 25º; 

Di mana boleh, gunakan permatang yang stabil untuk lokasi penjajaran 

lorong; 

Pilih kedudukan lorong penarikan logfisher supaya tidak ada pembuangan 

tanah atau runtuhan tanah jatuh ke dalam zon penyangga anak sungai; 

Lintasan melalui anak sungai hendaklah di meminimakan; 

Elakkan kawasan yang dikeluarkan daripada pembalakan (sekiranya tidak 

dapat dielakkan, kelulusan hendaklah diperolehi daripada pegawai JPS); 

Lorong penarikan hendaklah jauh daripada sistem saliran dan di luar zon 

penyangga anak sungai. Bina jambatan dan/atau pembetung yang 

bersesuaian dengan saiz sungai; 

Seboleh-bolehnya, elakkan lokasi yang memerlukan pemotongan tanah 

berbentuk kotak (box-cuts); 

Elakkan kawasan yang terdedah kepada bahaya banjir; dan 

Jumlah keseluruhan kawasan lorong penarikan logfisher handaklah tidak 

melebihi 3% daripada jumlah kawasan penuaian atau 50 m/ha. 

21

2.1.9 Struktur Lintasan Sungai 

2.1.9.1 Jambatan 

Jambatan hendaklah digunakan sebagai laluan merentasi sungai untuk semua 

kelas sungai iaitu kelas 1, 2 dan 3 (kecuali keadaan di mana laluan melintasi sungai 

adalah dibenarkan). 

2.1.9.2 Pembetung 

Pembetung hendaklah digunakan untuk melintasi lurah atau aliran anak sungai 

(jika jambatan tidak digunakan). 

2.1.9.3 Laluan Menyeberang Sungai (Fords) 

Menyeberang melalui sungai adalah dibenarkan apabila:- 

Paras air anak sungai adalah kurang daripada 1 meter; 

Kedalaman aliran air biasa yang boleh dilalui dengan kenderaan ialah kurang 

daripada 0.5 meter; 

Kecuraman tebing menuju ke sungai adalah kurang daripada 5 darjah; 

Dasar sungai adalah keras (batu atau kerikil), dengan timbunan batu di 

bahagian hilir sungai; 

Lokasi semua struktur lintasan sungai mestilah ditunjukkan di atas peta CHP. 

2.1.10 Panggung 

Panggung hendaklah diletakkan pada kedudukan:- 

Di sisi jalan-jalan utama, jalan-jalan sekunder atau jalan pengeluaran; 

Di luar kawasan yang dikecualikan daripada aktiviti pembalakan; 

Di luar kawasan simpanan riparian atau zon penyangga anak sungai; 

Di kawasan yang membolehkan corak penarikan yang sesuai dilaksanakan; 

Di kawasan kering di atas permatang atau bukit; 

Di kawasan yang mudah kering; 

Di kawasan yang mempunyai kecerunan yang rendah untuk mengurangkan 

pemotongan sisi; dan 

22

Di atas permatang untuk menggalakkan penarikan balak menaiki bukit 

untuk memecahkan aliran air ke kawasan pokok-pokok berhampiran. 

Saiz setiap panggung hendaklah tidak melebihi 0.18 ha dan kepadatan 

keseluruhan panggung hendaklah tidak melebihi 0.7% daripada jumlah keluasan 

kawasan penuaian. Lokasi semua panggung mestilah ditunjukkan di atas peta CHP. 

Mana-mana panggung tambahan mestilah mendapat kelulusan daripada pegawai 

JPS. 

2.1.11 Pelantar Logfisher 

Lokasi pelantar logfisher adalah kritikal untuk mengurangkan kerosakan dan 

dalam masa yang sama bertujuan untuk memaksimakan keberkesanan operasi dan 

pengeluaran (daripada kedudukan di mana balak-balak boleh ditarik dengan lebih 

berkesan dan dengan jumlah yang lebih banyak). Dengan mengambilkira bentuk 

mukabumi yang berbeza-beza bagi kawasan hutan tanah tinggi dan hutan tanah 

pamah yang mana tidak dapat dijangka dan tidak menentu, ditambah dengan 

taburan semulajadi pokok-pokok tuaian yang tidak seragam, lokasi satu pelantar 

logfisher kepada pelantar yang lain akan berbeza-beza bergantung kepada keadaan 

di atas tanah. Walaubagaimanapun, penandaan pokok dan lokasi operasi akan 

banyak membantu perancang di dalam menentukan kedudukan pelantar. 

Garispanduan untuk menyediakan pelantar logfisher adalah seperti berikut:- 

Pelantar Logfisher hendaklah diletakkan dan ditanda di lapangan sebelum 

operasi menarik balak dijalankan; 

Pelantar logfisher hendaklah diletakkan di sepanjang jalan seperti lorong 

penarikan logfisher dan jalan-jalan pengeluaran sebagai usaha untuk 

meningkatkan penggunaan jalan-jalan sedia ada dan mengurangkan 

keperluan untuk pembukaan kawasan tambahan; 

Penandaan pelantar logfisher di atas tanah hanyalah perlu bagi pelantarpelantar 

yang terletak di sepanjang lorong penarikan logfisher atau lorong 

penarikan utama dan bukan untuk jalan pengeluaran atau mana-mana jenis 

jalan yang lain (memandangkan spesifikasi koridor dan formasi jalan-jalan 

tersebut mempunyai kelebaran yang mencukupi untuk kegunaan operasi 

logfisher); 

Di kawasan yang rata, lokasi pelantar logfisher adalah bergantung kepada 

lokasi dan bilangan pokok-pokok tuaian. Manakala, di kawasan beralun dan 

berbukit, pelantar logfisher adalah sangat sesuai diletakkan di kawasan yang 

tinggi atau di puncak permatang untuk memudahkan operasi menarik balak 

ke atas bukit dengan berkesan; dan 

23

Pelantar yang mana merupakan sambungan lorong penarikan logfisher atau 

lorong penarikan utama hendaklah tidak melebihi 450 m² (15 m x 30 m) 

dan kepadatan pelantar hendaklah tidak melebihi 0.7% daripada jumlah luas 

kawasan yang dibalak, termasuklah panggung-panggung balak yang lain. 

Lokasi semua pelantar di sepanjang lorong penarikan logfisher dan lorong 

penarikan utama mesti ditunjukkan di atas peta CHP. Pelantar yang terletak di atas 

jalan utama, jalan sekunder dan jalan pengeluaran, tidak perlu ditanda di atas peta 

CHP memandangkan lebar koridor jalan-jalan tersebut adalah mencukupi untuk 

jentera logfisher beroperasi dan tidak melibatkan pembersihan kawasan tambahan. 

2.1.12 Zon Pengguguran Balak (Drop Zone) 

Zon Pengguguran Balak hendaklah diletakkan pada kedudukan yang 

menghasilkankan jarak pengangkutan yang paling singkat. Jarak-jarak 

pengangkutan hendaklah dikira mengikut fungsi laluan penerbangan dan 

bukan sebagai garisan lurus daripada zon pengguguran ke unit. Perbezaan 

ketinggian di anatara zon pengguguran dan unit mestilah dipertimbangkan 

bardasarkan kepada jarak pengeluaran. Sudut paling besar untuk 

penerbangan menaik atau menurun hendaklah dalam lingkungan 25% ke 

35%. Umumnya, perbezaan ketinggian maksimum tidak boleh melebihi 305 

meter untuk penerbangan menaik dan 400 meter untuk penerbangan 

menurun. 

Kawasan penyelenggaraan hendaklah diletakkan pada kedudukan yang 

boleh meminimakan masa penerbangan ke zon pengguguran balak atau ke 

unit penebangan. Ianya boleh diletakkan berhampiran dengan zon 

pengguguran balak. Bagaimanapun, peningkatan kesesakan mungkin boleh 

menurunkan keberkesanan operasi secara keseluruhan. Satu kawasan 

penyelenggaraan yang diletakkan di tengah-tengah boleh berkhidmat kepada 

beberapa zon pengguguran balak. Ianya hendaklah diletakkan pada 

ketinggian yang sama atau kurang daripada ketinggian zon pengguguran 

balak untuk memudahkan pendaratan kecemasan helikopter. 

Zon pengguguran balak hendaklah cukup besar untuk tujuan penyimpanan 

balak-balak panjang yang akan diangkat, dan juga mampu menyediakan 

ruang keselamatan untuk balak-balak yang menggelongsor, balak-balak yang 

terlepas semasa diangkat dan kesilapan juruterbang. Garispusat minimum 

zon pengguguran balak adalah dua kali ganda purata panjang balak. 

Kawasan penyimpanan hendaklah diletakkan 38 meter daripada zon 

pengguguran balak, dan hendaklah cukup besar untuk menampung 1½ ke 2 

hari pengeluaran, menyediakan ruang untuk loader berpusing, dan dalam 

sesetengah keadaan, menyediakan kawasan untuk ‟heel boom loader’ bagi 

24

memuatkan balak ke atas lori balak. Kawasan minimum kira-kira 30 m x 45 

m akan diperlukan untuk menyimpan dan memuat balak. 

2.1.13 Penandaan Jalan 

Penjajaran jalan hendaklah ditanda di lapangan dengan cat mengikut 

rancangan penuaian awalan yang telah dikemaskini. Pengubahsuaian ke atas 

jalan-jalan pengeluaran boleh dilakukan dengan mengambilkira keadaan 

semasa di lapangan dan bersesuaian dengan taburan pokok tuaian, topografi 

dan saliran. 

Lokasi kawasan jalan yang perlu dipotong atau ditimbus hendaklah ditanda 

dengan jelas di lapangan dengan menggunakan pancang dan dilengkapi 

dengan maklumat tentang kedalaman potongan atau ketinggian timbusan. 

Lintasan sungai hendaklah ditanda dengan jelas. 

2.1.14 Penandaan Lorong Penarikan Utama 

Lorong Penarikan Utama hendaklah ditanda di lapangan dengan 

menggunakan cat mengikut Rancangan Penuaian Awalan yang telah 

dikemaskini. Pengubahsuaian ke atas kedudukan lorong penarikan boleh 

dilakukan dengan mengambilkira keadaan di lapangan dan bersesuaian 

dengan taburan pokok, topografi dan saliran. 

Lorong-lorong penarikan minor dan penghujung setiap lorong harus 

ditanda dengan jelas oleh tukang tumbang semasa operasi penebangan 

balak. 

2.1.15 Penandaan Pelantar dan Panggung 

Lokasi pelantar dan panggung hendaklah ditanda di lapangan mengikut 

rancangan penuaian awalan yang telah dikemaskini. Pengubahsuaian terhadap 

lokasi boleh dilakukan dengan mengambilkira keadaan di lapangan, dan 

bersesuaian dengan lokasi jalan pengeluaran, lorong-lorong penarikan, taburan 

pokok-pokok tuaian, topografi dan saliran. 

2.1.16 Rancangan Penuaian Terperinci atau Comprehensive Harvesting Plan 

(CHP) 

CHP adalah dokumen yang mengandungi strategi penuaian bagi sesuatu 

kawasan tuaian tertentu dan ianya digunakan sebagai panduan kepada kontraktor 

pembalak untuk menjalankan aktiviti-aktiviti pengeluaran balak supaya kerja-kerja 

penuaian boleh dilaksanakan dengan teratur, berkesan dan berupaya mencapai 

objektif di dalam mengurangkan kesan pembalakan. 

25

Sesuatu CHP hendaklah mengandungi:- 

Maklumat Pelesen; 

Maklumat Kawasan; 

Maklumat Sumber Hutan; 

Kaedah-Kaedah Penuaian; 

Anggaran Pengeluaran Balak; 

Anggaran Kesan Pembalakan; 

Garispanduan dan Peraturan Penuaian; 

Perjanjian; 

Lampiran 1: Senarai jalan-jalan pengeluaran dan lorong-lorong penarikan; 

Lampiran 2: Senarai pokok-pokok untuk dibalak atau helaian rekod 

tebangan harian; dan 

Lampiran 3: Peta CHP. 

2.1.16.1 Maklumat Pelesen 

Maklumat pelesen hendaklah mengandungi perkara-perkara berikut:- 

Nama pelesen; 

Nombor lesen; 

Lokasi kawasan lesen; 

Jumlah luas kawasan; dan 

Tempoh sah lesen. 

2.1.16.2 Maklumat Kawasan 

Maklumat kawasan hendaklah mengandungi:- 

Latar belakang kawasan; 

Lokasi kawasan; 

Sejarah pembalakan kawasan tersebut; 

26

Ciri-ciri fizikal kawasan seperti bentuk mukabumi, ketinggian, punca air dan 

jenis-jenis tanah; dan 

Keadaan cuaca seperti jumlah hari hujan setahun, taburan hujan bulanan 

dan rekod suhu. 

2.1.16.3 Maklumat Sumber Hutan 

Maklumat terperinci sumber-sumber hutan hendaklah mengandungi:- 

Bilangan pokok tuaian mengikut kumpulan spesis dan kualiti; 

Isipadu pokok tuaian mengikut kumpulan spesis dan kualiti; dan 

Kepadatan pokok tuaian (kepadatan kasar dan bersih 1). 

2.1.16.4 Kaedah Penuaian 

CHP hendaklah menyatakan sistem penuaian yang digunakan seperti:- 

Tebangan berarah; 

Kaedah penarikan dan pengeluaran; 

Keperluan infrastruktur penuaian seperti rangkaian jalan, jambatan, 

pembetung, panggung, dll; 

Jadual penuaian; dan 

Keperluan peralatan jentera dan tenaga kerja. 

2.1.16.5 Anggaran Pengeluaran Balak 

CHP hendaklah memuatkan anggaran hasil keluaran seperti berikut:- 

Bilangan pokok tuaian mengikut kumpulan spesis; dan 

Isipadu balak mengikut kumpulan spesis. 

2.1.16.6 Anggaran Impak Pembalakan 

Inisiatif hendaklah dibuat untuk menganggar impak pembalakan yang mana 

berpunca daripada pembukaan kawasan, aktiviti-aktiviti penebangan, pembinaan 

1 Kepadatan bersih hendaklah dikira berdasarkan kepada keluasan bersih, dengan mengecualikan kawasankawasan 

zon penyangga anak sungai, kawasan simpanan riparian, kawasan penyangga sisi jalan, kawasan curam 

dan kawasan dikeluarkan. 

27

jalan, pengeluaran balak, operasi penarikan balak dan operasi-operasi penyimpanan 

balak. 

2.1.16.7 Peraturan dan Garispanduan Penuaian 

Di samping kaedah-kaedah penuaian, CHP hendaklah memasukkan 

garispanduan dan peraturan penuaian yang sedang berkuatkuasa. 

2.1.16.8 Perjanjian 

Perjanjian bertulis hendaklah dibuat di antara pelesen dan JPS untuk mengikat 

pelesen supaya mematuhi CHP, garispanduan dan peraturan pembalakan yang 

sedang dikuatkuasakan oleh JPS. 

2.1.16.9 Senarai Jalan dan Lorong Penarikan 

Sekiranya berkenaan, CHP hendaklah melampirkan senarai jalan-jalan dan 

lorong penarikan utama atau lorong penarikan logfisher, dilengkapi dengan 

maklumat seperti jarak jalan, lorong penarikan dan lorong logfisher, dan anggaran 

bilangan pokok-pokok tuaian yang boleh dikeluarkan daripada jalan atau lorong 

penarikan berkenaan. 

2.1.16.10 Senarai Pokok Tuaian 

CHP hendaklah melampirkan senarai pokok tuaian yang dilengkapi dengan 

maklumat nombor pokok, spesis, ppd, anggaran isipadu dan kualiti balak. Jika 

berkenaan, senarai pokok tuaian hendaklah disusun berdasarkan kepada jalan 

dan/atau lorong penarikan yang akan digunakan untuk mengeluarkan balak 

berkenaan. Walaupun peyenaraian pokok-pokok tuaian dengan jalan dan/atau 

lorong penarikan yang dipilih adalah digalakkan, namun balak-balak berkenaan 

mungkin boleh juga dikeluarkan daripada beberapa lokasi yang berlainan. 

2.1.16.11 Peta CHP 

Selain daripada dokumen CHP, peta CHP berskala 1:5,000 hendaklah 

disediakan bagi setiap blok penuaian atau kompartmen. Peta CHP hendaklah 

memuatkan maklumat dan ciri-ciri seperti:- 

Tajuk Peta; 

Petunjuk arah utara; 

Skala peta; 

Petunjuk; 

Georeference; 

28

Ketinggian dan garisan-garisan kontor; 

Sempadan kompartmen; 

Sistem saliran; 

Kawasan simpanan riparian dan zon penyangga sungai; 

Bonjolan batu; 

Cerun curam >25 0 dengan keluasan melebihi 2 hektar; 

Pokok-pokok tuaian; 

Cadangan rangkaian jalan, dan jalan sedia ada, lorong penarikan logfisher 

dan lorong penarikan utama dengan tanda pengenalan; 

Cadangan jambatan dan pembetung dengan tanda pengenalan; dan 

Cadangan panggung, zon pengguguran balak dan pelantar dengan tanda 

pengenalan; 

Peta CHP hendaklah juga memasukkan peta lokaliti dengan skala yang sesuai 

yang menunjukkan lokasi blok atau kompartmen yang dituai di dalam kawasan 

lesen atau unit hutan simpan. Peta lokaliti hendaklah juga memasukkan ciri-ciri 

seperti rangkaian jalan asas, sungai-sungai, sempadan hutan simpan, sempadan 

kawasan lesen, sempadan kompartmen, tapak perkhemahan, tempat penyimpanan 

balak dan penempatan manusia (jika ada). 

2.1.17 Sistem Maklumat Geografi (Geographic Information System, GIS) 

GIS adalah satu siri lapisan peta rujukan yang merekodkan data spatial. 

Dihubungkan dengan data spatial tersebut ialah atribut yang menerangkan ciri-ciri 

peta. GIS sangat berguna di dalam penyediaan peta CHP. 

2.1.17.1 Dataset GIS 

Dataset yang digunakan untuk menyediakan peta CHP adalah dikategorikan 

kepada tiga kelas dataset seperti berikut:- 

Dataset yang membekalkan elemen-elemen yang perlu untuk peta CHP; 

Dataset yang membekalkan elemen-elemen yang perlu untuk produk 

peta pilihan dan lain-lain kegunaan; dan 

Dataset yang membekalkan data elemen-elemen pilihan kepada manamana 

hasil peta tertentu atau lain-lain kegunaan. 

29

Dataset ini mesti dinilai untuk menentukan samada ianya mencukupi untuk 

kegunan CHP. Penilaian dataset hendaklah merangkumi semakan bagi elemenelemen 

berikut:- 

Sistem kordinat dan maklumat datum: Ini boleh dalam bentuk fail yang 

mengandungi maklumat sistem kordinat untuk data vector dan fail dunia 

untuk imej-imej atau dokumentasi berkaitan dengan dataset; 

Skala: Datasets yang direkabentuk untuk kegunaan pada satu skala tertentu 

mungkin tidak sesuai digunakan pada skala yang lain; 

Terkini: Kenalpasti bahawa dataset yang digunakan adalah dataset yang 

terkini; 

Atribut: Dataset hendaklah mengandungi atribut yang berguna mengikut 

produk peta dan deliverables matrix. Perlu berhati-hati dengan datasets yang 

mempunyai atribut yang tidak lengkap. 

Atribut Berkod: Jadual terjemahan untuk kod-kod hendaklah tersedia; 

Keselamatan data: Sebahagian datasets mungkin mengandungi maklumat 

sensitive atau hakmilik dan tidak boleh diedarkan. Datasets lain mungkin 

telah diletakkan di bawah dasar bahawa ianya hanya akan digunakan untuk 

CHP dan sepatutnya tidak disalin atau diedarkan; dan 

Ketepatan Spatial: Dataset mestilah mencapai keperluan ketepatan 

tempatan supaya sesuai digunakan untuk kegunaan tertentu. 

Jadual 2.2: Spesifikasi dataset utama dan pilihan. 

DATASET Kandungan dan Spesifikasi Data 

Jalan Nama Jalan, Kelas Jalan, Jadual Lookup dengan 

maklumat kod. Tepat untuk digunakan pada skala 

1:5,000. 

Asas Topografi – pilihan Tarikh sumber, 256 warna, Tarikh diubah. 

Sungai dan Anak Sungai Nama (Pilihan) 

Sempadan Pentadbiran/ 

Hakmilik/Status tanah 

Agensi/Nama pemilik, maklumat perhubungan 

DEMs (Ketinggian, 

kecerunan, Aspek) 

Resolusi 

Infrastruktur Nama, Jenis 

Peta lain di imbas Sumber, Tarikh Sumber 

30

2.1.17.2 Simbol Peta 

Simbol yang digunakan oleh sesiapa sahaja yang menyediakan peta CHP secara 

manual adalah turut dimasukkan di dalam Kaedah Operasi Piawaian ini bagi 

meningkatkan keselamatan, keseragaman dan kefahaman. 

Set simbol seragam ditetapkan untuk pakej perisian GIS yang diterimapakai 

masakini (Contoh: set jenis ArcGIS), bersama arahan-arahan untuk memasukkan 

simbol. Simbol-simbol yang tersedia secara individu seperti fail grafik juga akan 

dimasukkan ke dalam mana-mana perisian GIS yang membenarkan penggunaan 

simbol-simbol. Pilihan saiz simbol adalah mengikut kebijaksanaan pakar GIS. 

Adalah disyorkan agar simbol piawai kebangsaan digunakan bagi simbol umum 

yang tidak dimasukkan sebagai piawai untuk pemetaan CHP, mengikut kesesuaian. 

Spesifikasi: 

Kriteria penerimaan berikut hendaklah digunakan untuk pemilihan simbol: 

Simbol GIS mesti mewakili bentuk-bentuk berdasarkan CHP sahaja; 

Simbol GIS piawai mesti dihubungkan dengan produk peta piawai di 

bawah Kaedah Operasi Piawaian untuk produk peta piawai; 

Simbol hendaklah mudah dan cepat dikenali bila dipaparkan dalam bentuk 

warna dan hitam putih; 

Simbol mestilah dapat dibezakan dengan jelas di antara symbol ICS lain bila 

dipaparkan dalam warna atau hitam putih; dan 

Simbol mestilah direkabentuk untuk membolehkan kerja melukis simbol 

secara manual dapat dibuat dengan mudah di atas peta. 

2.1.17.3 Produk Peta 

Peta CHP mestilah jelas menunjukkan maklumat yang dikehendaki. Semua 

produk peta yang dihasilkan mestilah mematuhi piawaian ini di mana sesuai. 

Walaupun sesetengah peta yang dihasilkan dibuat mengikut permintaan khusus, 

dan mungkin tidak mempunyai piawaian khusus, namun elemen-elemen berikut 

hendaklah sentisa dimasukkan dalam peta CHP:- 

Nombor dan nama CHP; 

Petunjuk; 

Skala; 

31

Tajuk peta: Tajuk peta, hendaklah ditulis di bahagian atas peta. Nombor 

dan nama CHP hendaklah juga ditulis; 

Penulis: Nama pelukis peta atau singkatan hendaklah ditulis atau dicetak di 

penjuru bawah sebelah kanan. 

Petunjuk Utara: Penunjuk utara hendaklah selalu ditunjukkan di atas peta. 

Tarikh: Tarikh dan masa maklumat diperolehi perlu ditulis atau dicetak di 

mana-mana tempat di atas peta; dan 

Datum: Datum hendaklah ditulis atau dicetak di atas peta. Ini adalah 

maklumat penting kepada pengguna GPS. 

Produk-produk peta juga perlu mematuhi:- 

Piawaian Simbol; dan 

Gunakan warna piawai untuk menghasilkan peta berwarna (rujuk Piawai 

USGS, biru untuk air, hijau untuk vegetasi dan sebagainya). 

Ketepatan dan kesempurnaan: 

Data hendaklah terkini; 

Ciri-ciri tepat pada kedudukannya; 

Skala peta tepat; dan 

Peta hendaklah lengkap, boleh dibaca dan menepati masa penyiapan. 

Pertimbangan Prosedur lain: 

Ketua Unit akan meluluskan semua peta dan dianggap sebagai pengguna 

utama; 

Penggunaan logo akan ditentukan oleh Ketua Unit; 

Saiz kertas dan keperluan warna perlu dipertimbangkan: kebanyakan peta 

dihasilkan semula dalam bentuk hitam putih dengan menggunakan mesin 

fotostat dan mungkin memerlukan spesifikasi; 

Petunjuk arah utara hendaklah dilukis dengan betul menunjukkan 

kedudukan utara benar; 

Cetak “DERAF” pada peta untuk rujukan sahaja; 

32

Maklumat sensitif: Peta memerlukan label yang menerangkan tahap 

sensitiviti data (Contoh: “Untuk Kegunaan Rasmi Sahaja” atau “Bukan 

Untuk Edaran atau Kegunaan Awam”); 

Sebarang penetapan syarat jika diminta; dan 

Maklumat hakmilik: Nyatakan sumber. 

33

34 

Rajah 2.4: Peta CHP.

2.2 OPERASI-OPERASI PENUAIAN 

Operasi-operasi penuaian termasuklah pembinaan jalan, jambatan, jalan 

pengeluaran, dan pembukaan lorong penarikan logfisher, tebangan berarah dan 

penarikan balak. 

2.2.1 Pembinaan Jalan 

Jalan hendaklah dibina dan diselenggara dengan teratur untuk menyediakan 

keselesaan dan keselamatan kepada pengguna jalan, mengurangkan kos 

pengangkutan, dan meminimakan saiz kerosakan kawasan akibat hakisan tanah. 

Jalan-jalan hendaklah dibina mengikut rekabentuk dan spesifikasi jalan yang 

ditentukan oleh JPS dari masa ke semasa. Kaedah pembinaan mestilah mengikut 

garispanduan untuk pembinaan jalan hutan seperti berikut:- 

Pembersihan koridor jalan hendaklah dibuat lebih awal daripada 

pembinaan jalan; 

Jalan-jalan utama dan minor hendaklah disiapkan lebih awal sebelum 

operasi penuaian dijalankan; 

Pembinaan tidak boleh dimulakan lebih awal daripada 12 bulan sebelum 

operasi penuaian dimulakan; 

Semasa pembersihan koridor jalan, semua pokok yang berada dalam 

kawasan koridor hendaklah seboleh-bolehnya ditebang selari dengan 

koridor jalan. Pokok-pokok yang mempunyai ppd melebihi 20 cm 

hendaklah ditebang dengan gergaji berantai. Pokok-pokok komersial 

dengan ppd di atas had minimum yang dinyatakan, mengikut peraturan 

sedia ada, akan dikira sebagai isipadu tuaian; 

Semua pepanjat yang mempunyai perepang melebihi 2 cm yang terletak di 

dalam kawasan laluan jalan hendaklah dipotong; 

Lebar laluan jalan hendaklah ditentukan berdasarkan kepada kelas jalan 

yang dipilih, nisbah cerun belakang dan cerun-timbus (fillslope) yang digunapakai, 

dan peratus cerun sisi di sepanjang kawasan jalan (rujuk Lampiran 

6); 

Di mana pemotongan sisi diperlukan, pemotongan hendaklah dibuat 

seperti ditunjukkan di dalam Rajah 2.5; 

Di mana pemotongan sisi tidak diperlukan, kerja-kerja hendaklah dihadkan 

kepada kelebaran yang dibenarkan, ditambah dengan lebar bahu jalan serta 

lebar parit di kedua-dua sisi jalan. Tambahan lebar jalan untuk 

35

membenarkan perjalanan jentera berat mungkin dibenarkan tertakluk 

kepada pemeriksaan oleh pegawai JPS. Kelulusan hendaklah diperolehi 

sebelum kerja-kerja pembersihan dan penebangan dijalankan; 

Bahan lapisan permukaan atas jalan boleh terdiri daripada batu, pecahan 

batu, tanah liat yang dipadatkan atau batu kerikil; 

Penanaman tumbuhan penutup bumi hendaklah dilakukan dengan 

menggunakan tumbuhan seperti tanaman tutup bumi dari jenis bijirin, 

rumput atau biji benih rumpai cepat tumbuh atau pokok sebaik selesai 

kerja-kerja pembinaan; dan 

Pembinaan jalan tidak boleh dilakukan semasa hujan. 

2.2.2 Penyelenggaraan Jalan 

Semua parit, pembetung dan jambatan hendaklah berfungsi setiap masa. 

Ianya hendaklah diperiksa dengan teliti dan dibaiki sebelum musim hujan 

tiba; 

Penyelenggaraan permukaan jalan hendaklah dilakukan mengikut 

keperluan. Bentuk permukaan jalan hendaklah diselenggara untuk 

membolehkan saliran yang berkesan; dan 

Penolakan batu kerikil berkualiti di permukaan jalan ke bahagian tepi jalan 

atau ke dalam parit hendaklah dielakkan. 

36

2.2.3 Jambatan dan Pembetung 

6 

PERSPEKTIF 

PELAN 

2 

2 

1 

5 

1 

6 

6 

3 

3 

4 

5 

Rajah 2.5: Pembinaan jalan utama dan sekunder. 

Jalan masuk hendaklah lurus dan rata sekurang-kurangnya pada jarak 

minima 10 meter di kedua-dua belah jambatan; 

Lantai jambatan boleh dibina dengan menggunakan papan dari jenis yang 

tahan atau bahan lain yang tidak reput (cth. timbusan batu bersih). 

Menimbus dengan tanah atau menutup permukaan dengan tanah tidak 

dibenarkan kecuali lantai kayu ditutupi sepenuhnya dengan bahan-bahan 

seperti geotextile dan mempunyai struktur perlindungan di kedua-dua sisi 

jambatan; 

37 

6 

4 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

Benteng pada potongan atas. 

Parit tadah. 

Pembetung dalam kawasan 

potongan. 

Perangkap mendapan. 

Biarkan jalan dan tanah 30 

meter dari sungai. 

Larian permukaan dari parit 

untuk kestabilan tanah.

Semua bahagian-bahagian jambatan mestilah diikat dengan rapi untuk 

mengelakkannya daripada dihanyutkan; dan 

Tebing sungai yang berdekatan dengan jambatan, samada di bahagian atas 

atau bahagian bawah jambatan, hendaklah distabilkan menggunakan 

struktur sayap jambatan daripada kayu-kayu yang tahan, batu atau bahanbahan 

binaan lain yang lebih kurang sama kualitinya. 

2.2.4 Saliran 

Garispanduan berikut adalah untuk menggalakkan sistem saliran yang baik dan 

sesuai untuk jalan:- 

Permukaan cembung jalan mestilah dikekalkan pada setiap masa; 

Pemasangan pembetung jenis paip dan timbusan tanah diatasnya 

hendaklah mematuhi garispanduan pengilang; 

Paip pembetung hendaklah sekurang-kurangnya 600 mm di bawah paras 

permukaan jalan; 

Parit sisi hendaklah dibuat untuk menurunkan paras air bawah tanah, gred 

parit sisi ialah 1 - 3%; 

Di mana kemungkinan berlakunya aliran air yang deras di atas permukaan 

tanah yang mempunyai daya kehakisan yang tinggi, parit-parit hendaklah 

diberikan rawatan khas seperti mengalasnya dengan batu-batu, simen, 

rumput dan lain-lain untuk mengurangkan hakisan; 

Di mana hakisan berlebihan dijangka berlaku pada permukaan 

pemotongan jalan, parit tadah hendaklah dibina di sepanjang bahagian atas 

potongan tersebut untuk menyambut aliran permukaan (rujuk Rajah 2.5). 

Parit jenis ini hendaklah bercerun landai dan/atau dilindungi daripada 

hakisan terutamanya di kawasan tanah mudah dihakis; 

Parit saliran paras air bawah tanah hendaklah dibina pada kedalaman 

minima 300 mm di bawah paras permukaan formasi di tepi sebelah luar 

bahu jalan; 

Kelengkapan yang secukupnya hendaklah disediakan pada saluran masuk 

dan keluar pembetung untuk mengurangkan hakisan yang diakibatkan oleh 

aliran masuk dan keluar daripada parit; 

Pembinaan takungan atau perangkap pasir yang sebaiknya hendaklah 

dibuat untuk mengelakkan pemendapan dan penutupan pembetung di 

kawasan tanah yang mempunyai tahap kehakisan yang tinggi; 

38

Paip pembetung hendaklah diletakkan pada gred antara 1% dan 3% untuk 

meminimakan pemendapan pada paip dan geseran berlebihan di hujung 

luahan; dan 

Aliran air parit hendaklah tidak memasuki sungai secara langsung tetapi 

hendaklah dilencongkan ke kawasan persekitaran yang mempunyai 

tumbuhan. 

Rajah 2.6: Jambatan sementara. 

39 

Pembetung balak 

membenarkan aliran air. 

Permukaan jalan. 

Geotextile untuk mengekalkan 

tanah timbus. 

Timbusan yang dimampat 

Paras permukaan asal 

Potong rata

2.2.5 Tebangan Berarah 

Rajah 2.7: Jambatan kayu. 

Kawalan arah tebangan boleh dilakukan dengan beberapa bentuk keratan yang 

dibuat pada ketinggian tunggul yang dikehendaki di sebelah arah tebangan yang dipilih. 

Operasi tebangan berarah hendaklah dilakukan oleh penebang balak yang telah 

mengikuti latihan yang diiktiraf oleh JPS. 

Tebangan berarah hendaklah mematuhi peraturan-peraturan yang disediakan 

oleh JPS seperti berikut: 

Hanya pokok-pokok yang ditanda sebagai pokok tuaian sahaja boleh 

ditebang; 

Periksa sekiranya terdapat kulit atau dahan yang longgar pada pokok tuaian 

dan tentukan arah kecondongan semulajadi pokok tuaian tersebut; 

Periksa samada pokok tuaian tersebut telah reput dan tentukan samada 

terdapat kemungkinan pokok-pokok yang berhampiran akan terganggu 

oleh penebangan; 

40 

Landasan papan atau kerikil 

Dek kayu 

Stringer 

Timbusan tanah 

Cribbings 

Abutment 

Landasan papan atau kerikil 

Rasuk pelindung 

Stringers 

Cribbings 

Abutment

Tentukan arah tebangan bagi memastikan agar:- 

o Boleh meminimakan kerosakan kepada pokok tuaian yang ditebang 

dan juga kepada pokok-pokok tinggal yang ingin dituai pada operasi 

penuaian seterusnya boleh diminimakan; 

o Boleh memudahkan operasi penarikan balak dan meminimakan 

kerosakan tanah; 

o Mengelakkan kerosakan terhadap kawasan penyangga anak sungai dan 

kawasan yang dikeluarkan; dan 

o Menghalang pokok tuaian daripada tergantung semasa penebangan. 

Potong mana-mana pepanjat yang masih melekat pada batang atau 

menjalar daripada bahagian atas silara; 

Bersihkan dua arah pilihan laluan untuk menyelamatkan diri daripada 

hempapan pokok yang ditebang (Rajah 2.8); 

Bersihkan semak dan pokok-pokok kecil di sekitar pokok tuaian untuk 

menyediakan ruang bekerja yang secukupnya; 

Faktor lain yang perlu diberi pertimbangan ialah angin dan kesan 

kedudukannya di atas tanah terhadap pokok-pokok di sekeliling pokok 

yang ditebang; 

Potongan dan potongan balas hendaklah dibuat dengan teratur (Rajah 2.9); 

Potongan bawah hendaklah lebih daripada 1/3 daripada perepang pokok; 

Tinggalkan sendi kayu; 

Jika terdapat kemungkinan pokok rebah ke belakang, baji hendaklah 

dimasukkan ke dalam potongan gergaji rantai dengan tangan dan 

hendaklah digunakan hanya jika terdapat tanda-tanda jelas yang 

menunjukkan pokok tersebut rebah ke arah berlawanan dari arah 

tebangan; 

Kayu pecah lazimnya berlaku jika pokok mula rebah sebelum potongan 

balas dibuat pada kedalaman yang secukupnya untuk menyediakan 

ketebalan sendi kayu yang sesuai. Ini mungkin berlaku ke atas kayu keras 

dan dengan kecondongan yang berlebihan. Peluang untuk pecah boleh 

diminimakan dengan membuat potongan balas dengan pantas; 

Tebangan berarah ke atas pokok condong boleh dibuat dengan 

menggunakan baji dan kayu pemegang, jek atau dengan mengikat kabel 

pada batang pokok; 

41

Bila tebangan pokok telah dimulakan, pokok tersebut mestilah ditebang 

sehingga siap; 

Ketinggian tunggul hendaklah serendah yang boleh untuk memaksimakan 

isipadu bolehniaga; 

Pokok yang tergantung hendaklah dijatuhkan terlebih dahulu sebelum 

menebang pokok yang lain. Jika ia tidak boleh dijatuhkan dengan cepat, 

kawasan tersebut perlu ditanda dengan terang sebagai isyarat bahaya 

kepada orang lain; dan 

Gunapakai Kod Amalan Keselamatan dan Kesihatan Pekerja dalam Kerja 

Hutan, ILO. 

42

Laluan 

menyelamatkan diri 

Zon bahaya 

Zon bahaya 

43 

Arah tebangan 

Rajah 2.8: Laluan Menyelamatkan diri. 

4 1 

5 

5 

2 

3 

3 

Arah tebangan 

Arah tebangan 

Rajah 2.9: Teknik tebangan berarah. 

Laluan 

menyelamatkan diri 

1 – keratan atas 

2 – keratan bawah 

3 – keratan lintang kecil 

4 – keratan tebangan utama 

5 – kayu pemegang

2.2.6 Memenggal dan Memotong Dahan 

Penggal balak sepenuhnya supaya tidak pecah apabila digerakkan semasa 

aktiviti penarikan; 

Penggal pangkal dan hujung balak untuk mendapatkan isipadu maksima 

dan nilai tertinggi kayu yang dijual; 

Potong semua bahagian banir dan cabang untuk mendapatkan batang 

utama bagi:- 

o Mendapatkan kualiti dan isipadu balak maksima; dan 

o Mengurangkan kerosakan tanah dan memudahkan operasi penarikan 

balak. 

Pastikan potongan balak tidak melebihi 10 0 daripada sudut tegak; 

Gunakan paku balak atau paku “S” di pangkal balak untuk mengelakkan 

pecahan dan memelihara kualiti balak; 

Jangan berdiri di atas balak semasa ianya dipenggal; 

Berhati-hati dengan tegangan semasa memenggal balak dan jika perlu buat 

potongan di bahagian yang mengalami tekanan dahulu untuk 

mengurangkan tegangan sebelum membuat potongan akhir; 

Elakkan daripada menggunakan hujung bilah gergaji berantai kerana ianya 

boleh menendang balik; 

Gunakan baji yang sesuai untuk mengelakkan rantai gergaji daripada 

tersepit di dalam kayu; 

Elakkan daripada membuat potongan akhir semasa berdiri di bahagian 

balak yang rendah jika ianya terletak di atas cerun; 

Bila membuat potongan akhir selalulah berdiri di bahagian yang mengalami 

tekanan; dan 

Berhati-hati terhadap bahaya dari bahagian atas. 

2.2.7 Operasi Penarikan 

Lorong penarikan hendaklah mengikuti spesifikasi lorong penarikan dan 

operasi penarikan hendaklah mematuhi prosedur yang disediakan oleh JPS seperti 

berikut:- 

44

Pokok-pokok dengan ppd 20 cm dan ke atas yang terletak di atas lorong 

penarikan hendaklah ditebang dan dipotong pendek-pendek dan diletakkan 

di bahagian tepi lorong; 

Semua pepanjat dengan perepang melebihi 2 cm di dalam kawasan lorong 

penarikan hendaklah dipotong; 

Pisau traktor hendaklah diangkat atau dibuka semasa bergerak dan menarik 

balak; 

Elakkan penolakan tanah di kawasan cerun yang kurang daripada 15 0 

kecuali mendapat kebenaran daripada JPS; 

Operator traktor tidak dibenarkan keluar daripada lorong penarikan yang 

telah ditanda (utama dan minor) tanpa kebenaran daripada pegawai JPS. 

Traktor hanya boleh menjalankan kerja-kerja pengeluaran balak di atas 

lorong penarikan sahaja; 

Undurkan traktor ke belakang di sepanjang lorong penarikan menuju ke 

arah balak, sekiranya selamat; 

Gunakan kabel untuk menarik balak ke lorong penarikan daripada tunggul; 

dan 

Penggal balak yang panjang bagi mengurangkan kerosakan semasa 

penarikan. 

2.2.8 Pembalakan Helicopter 

Gunakan operator yang berpengalaman; 

Gunakan sistem komunikasi yang berkesan di antara juruterbang dengan 

pekerja lapangan; 

Tebang pokok-pokok yang rendah bagi mengelakkan gangguan kabel 

panjang ketika diturunkan; 

Elakkan daripada menebang PCT; 

Tebang pokok mati dan lain-lain ancaman bahaya sebelum mengeluarkan 

balak kerana daya tiupan kipas helikopter dan sentuhan balak yang 

dikeluarkan boleh mematahkan silara dan pokok mati; 

Helikopter memerlukan:- 

o Penglihatan secara langsung melalui tingkap helikopter; 

o Peralatan menarik dengan kawalan dari atas helicopter; 

45

o Sistem kabel panjang dengan cangkuk yang berfungsi secara elektronik 

yang dikawal oleh juruterbang; 

o Kabel panjang dengan kekuatan 4 kali ganda berbanding kapasiti 

angkatan helicopter; 

Semua kakitangan yang bertugas di kawasan operasi helikopter hendaklah 

mahir dengan peraturan keselamatan yang digunakan bila bekerja 

berhampiran helicopter; 

Topi keselamatan dengan penutup telinga atau alas dagu, vest mudah-lihat 

dan kasut keselamatan mesti dipakai oleh setiap pekerja; 

Untuk mengurangkan peluang berlakunya kecederaan, pekerja di lapangan 

hendaklah memulakan kerja dari atas ke arah menuruni bukit; dan 

Kawasaan yang telah dibalak hendaklah dikosongkan sepenuhnya apabila 

helikopter memulakan penarikan untuk mengelakkan kemalangan akibat 

daripada kegagalan penarikan balak yang menyebabkan balak terpaksa 

dilepaskan ke bawah dengan serta-merta. 

2.2.9 Operasi Memancing Balak Dengan Logfisher 

Operasi memancing balak ditafsirkan sebagai penggunaan kable panjang untuk 

mengeluarkan balak-balak keluar dari hutan pada jarak sehingga 300 meter atau 

lebih. 

Operasi memancing balak melibatkan langkah-langkah berikut:- 

Operator logfisher hendaklah meletakkan jentera logfisher di atas tanah 

rata, yang dipanggil pelantar, di mana-mana kedudukan di sepanjang jalan 

pengeluaran/lorong logfisher/lorong penarikan utama; 

Operator logfisher hendaklah menerima arahan daripada pembantu 

operator melalui walkie-talkie untuk menentukan kedudukan boom ke arah 

pokok yang ditebang untuk memberikan laluan penarikan yang terbaik; 

Operator logfisher hendaklah merendahkan boomnya ke tanah dan 

melepaskan kabelnya pada kelajuan yang seragam untuk memudahkan 

penarikan kabel oleh pembantu operator; 

Sementara kabel ditarik ke arah balak yang telah ditumbang, pekerja lain 

hendaklah mengikat kabel sling pada satu hujung balak tersebut; 

Kabel kemudiannya hendaklah dibawa menuju ke arah balak yang telah 

ditebang dan cangkuknya hendaklah disangkut pada kabel sling yang telah 

dipasang di hujung balak tersebut; 

46

Pembantu operator kemudiannya hendaklah mengarahkan operator 

logfisher untuk menarik perlahan-lahan kabel sehingga kencang; 

Seterusnya, pembantu operator hendaklah mengarahkan operator logfihser 

untuk memperlahankan penarikan balak tersebut dan berhenti jika ada 

halangan. Pembantu operator kemudian hendaklah memindahkan 

kedudukan kabel sling dan memasang semula cangkuk kabel untuk 

meneruskan penarikan sehingga melepasi halangan. Apabila semua 

halangan telah dilepasi, pembantu operator kemudian mengarahkan 

operator menarik balak sehingga selesai; 

Selepas kayu ditarik keluar daripada hutan, cangkuk pada kabel logfisher 

hendaklah dilepaskan daripada sling dan balak hendaklah diletakkan di atas 

bahu jalan penarikan/lorong fisher/lorong penarikan utama; dan 

Sekiranya perlu, traktor hendaklah menyambung operasi penarikan dengan 

menarik balak-balak tersebut ke panggung. 

2.2.10 Halangan Cuaca ke atas Operasi Penuaian 

Tanggungjawab untuk menentukan bila keadaan cuaca menghalang operasi 

penuaian terletak di tangan pengurus atau penyelia lapangan. Bagaimanapun, jika 

mereka gagal mematuhi prosedur sedia ada, pegawai JPS akan mengambil tindakan 

sewajarnya. 

Penebangan hendaklah dihentikan apabila:- 

Kekuatan angin menghalang ketepatan dan keselamatan tebangan berarah; 

Keadaan tanah terlalu licin dan menghalang penebang balak dari bergerak 

pantas menjauhi pokok yang ditebang dengan selamat. 

Penarikan dan pembinaan jalan patut dihentikan apabila: 

Tanah menjadi tepu dengan air lumpur atau lumpur mula mengalir ke 

bawah melalui lorong penarikan sehingga jarak melebihi 10 meter; 

Penggunaan pisau traktor untuk membuang lumpur terpaksa dilakukan 

bagi membolehkan operasi diteruskan (bahagian lorong penarikan yang 

terlibat tidak boleh di pintas dengan membuka lorong penarikan baru); 

Tanah terhakis sehingga kedalaman melebihi 30 cm di bawah paras asal 

dan mencapai jarak sehingga 10 meter atau lebih; 

Air bertakung di atas permukaan panggung di mana-mana kedudukan 

dalam kawasan kerja; 

47

Lori balak tidak dapat bergerak tanpa bantuan kerana terlalu licin; dan 

Air lumpur atau lumpur mengalir pada bekas roda, yang mempunyai 

kedalaman melebihi 10 cm di bawah permukaan jalan pada jarak melebihi 

50 meter. 

Penarikan hanya boleh diteruskan semula selepas 6 jam hujan berhenti. 

2.3 OPERASI-OPERASI SELEPAS PENUAIAN 

Operasi-operasi selepas penuaian melibatkan pembinaan parit lintang, 

pembukaan jambatan dan pembetung, dan pembentukan semula panggung. 

2.3.1 Pembinaan Parit Lintang dan Bonggol Penyangga Air 

Parit lintang hendaklah dibina di atas jalan, lorong logfisher dan/atau lorong 

penarikan yang tidak digunakan lagi, di mana sesuai; 

Kedudukan parit lintang hendaklah ditanda di atas jalan, lorong logfisher 

dan/atau lorong penarikan; 

Parit lintang hendaklah berukuran lebih kurang 0.5 meter tinggi dan hendaklah 

berfungsi dengan berkesan untuk mengalirkan air ke kawasan lantai hutan yang 

mempunyai tumbuhan. Parit lintang hendaklah dibina pada sudut lebih kurang 

45 0 dengan arah jalan; 

Keadaan-keadaan di mana jalan, lorong fisher dan/atau lorong penarikan 

dengan potongan tanah berbentuk kotak (box-cut), tidak mengizinkan 

pembinaan parit lintang, maka bonggol penyangga air bolehlah dibina bagi 

menggantikan parit lintang untuk mengurangkan kelajuan hakisan permukaan 

di sepanjang jalan, lorong logfisher dan/atau lorong penarikan; dan 

Pembinaan parit lintang adalah tidak perlu kecuali lapisan atas tanah telah 

dikikis. 

2.3.2 Pembukaan Jambatan dan Pembetung 

Sebarang sekatan yang menganggu aliran sungai sebagai akibat daripada operasi 

penuaian hendaklah dikeluarkan sehingga aliran sungai telah kembali seperti 

asal, sebagai usaha untuk menghalang air yang tidak dikehendaki bertakung dan 

seterusnya membenarkan pertumbuhan hutan semulajadi; dan 

Semua struktur lintasan sungai sementara hendaklah dibuka serta-merta selepas 

operasi penuaian di kawasan tersebut siap kecuali pada pandangan pegawai JPS 

tindakan ini boleh menyebabkan peningkatan gangguan tebing sungai dan 

pemendapan sungai. 

48

2.3.3 Pembentukan Semula Panggung 

Selepas operasi penuaian, semua panggong hendaklah diperbaiki iaitu tanah 

digembur sehingga kedalaman 25 sm dan dibentuk semula untuk mendapatkan 

saliran permukaan yang mencukupi. Sisa daripada pembalakan hendaklah 

ditabur-rata di atas panggong. 

Jadual 2.3: Jarak antara parit lintang. 

Cerun (º) Jarak Antara Parit Lintang (meter) 

5 – 15 20 – 30 

> 15 < 20 

49

Rajah 2.10: Pembukaan pembetung atau jambatan sementara untuk meminimakan 

impak aliran sungai. 

Skid trail 1500 mm 

KERATAN RENTAS 

PRESPECTIVE 

Rajah 2.11: Parit lintang. 

50 

45 

300 mm 

300 mm

3 PEMANTAUAN DAN 

PENILAIAN 

O 

bjektif pemantauan dan penilaian adalah untuk memastikan pelaksanaan 

operasi RIL diamalkan dengan betul, serta menilai tahap pematuhan 

terhadap garispanduan RIL dan lain-lain peraturan penuaian berkaitan yang 

ditetapkan oleh JPS, dengan kaedah yang sistematik. 

Umumnya, pemantauan dan penilaian dijalankan dalam tiga peringkat, iaitu: (i) 

Pemantauan Operasi Sebelum Penuaian, (ii) Pemantauan Operasi Penuaian dan, (iii) 

Pemantauan dan Penilaian Operasi Selepas Penuaian. 

3.1 PEMANTAUAN SEBELUM OPERASI PENUAIAN 

Pemantauan Operasi Sebelum Penuaian adalah langkah pengawalan yang 

dijalankan oleh JPS untuk mencegah kerosakan berlebihan yang tidak perlu akibat 

perancangan yang tidak sempurna melalui proses kelulusan CHP seperti berikut:- 

Kontraktor-kontraktor CHP yang berdaftar dengan JPS dan dilantik oleh 

pelesen adalah bertanggungjawab untuk menyediakan CHP yang mana 

telah lengkap, berkualiti dan memenuhi syarat-syarat yang ditetapkan oleh 

JPS; 

KPPM atau mana-mana pegawai yang mempunyai sijil RIL dalam kategori 

Jurulatih, Penyelia atau Perancang Penuaian yang diarahkan oleh PPD, 

hendaklah menyertai dan membuat pemerhatian ke atas operasi sebelum 

penuaian yang dijalankan di lapangan oleh pelesen atau kontraktor CHP 

yang dilantik oleh pelesen; 

CHP hendaklah dikemukakan kepada PPD untuk disemak dan dinilai oleh 


51 

Bab 

3

Jurulatih, Perancang Penuaian atau Penyelia, yang diarahkan oleh PPD, 

sebelum membuat pemeriksaan ketepatan maklumat CHP di lapangan; 

KPPM dan/atau mana-mana pegawai yang mempunyai sijil RIL dalam 

kategori Jurulatih, Perancang Penuaian atau Penyelia hendaklah 

menjalankan pemeriksaan di lapangan untuk memeriksa ketepatan 

maklumat CHP dengan keluasan sekurang-kurangnya 5% daripada luas 

keseluruhan kawasan yang terlibat. Pemeriksaan hendaklah memberi 

tumpuan kepada lokasi jalan, lorong logfisher, lorong penarikan, jambatan 

dan pembetung, lokasi dan taburan pokok tuaian, dan juga kawasan curam 

dan kawasan yang sensitif kepada hakisan. Pegawai-pegawai JPS hendaklah 

ditemani oleh wakil pelesen dan kontraktor CHP; 


Jurulatih, Perancang Penuaian atau Penyelia yang ditetapkan oleh PPD 

secara bertulis, yang menghadiri pemerhatian semasa operasi sebelum 

penuaian dan yang memeriksa ketepatan maklumat CHP di lapangan, 

hendaklah mengesahkan ketepatan maklumat yang terkandung di dalam 

peta CHP dengan menandatangani di atas peta CHP seperti berikut:- 

“ Saya/Kami mengesahkan bahawa segala maklumat yang terkandung di 

dalam Peta CHP ini adalah tepat mengikut pemeriksaan yang telah 

saya/kami jalankan di lapangan” 

Nama :............................................................................... 

Tandatangan :…………………………...Tarikh :…………………… 

Jawatan :……………………………………………………..…… 

Pegawai Perhutanan Daeah perlu mengemukakan laporan pemeriksaan 

berserta rekomendasi beliau kepada Pengarah Perhutanan selepas 

pemeriksaan dan pengesahan ketepatan maklumat CHP di lapangan 

selesai; 

Jika perlu, Pegawai MCEE hendaklah menjalankan pengauditan di 

lapangan untuk mengesahkan laporan pemeriksaan yang disediakan oleh 

PPD; 

Pegawai RIL di Ibu Pejabat, JPS adalah bertanggungjawab untuk 

menganalisa dan memberi nasihat teknikal dan panduan kepada Pengarah 

Perhutanan untuk membuat keputusan di dalam proses kelulusan CHP; 

52

Jika perlu, atas alasan teknikal dan lain-lain, Pegawai RIL dan mana-mana 

pegawai yang diarahkan oleh Pengarah Perhutanan, akan menjalankan 

pemeriksaan di lapangan sebelum memberi ulasan dan rekomendasi 

terhadap CHP; 

Pengarah Perhutanan berhak untuk membuat sebarang keputusan 

terhadap kelulusan CHP termasuk memasukkan terma-terma dan syaratsyarat 

tambahan yang mana difikirkan perlu dalam usaha untuk 

memastikan RIL dilaksanakan dengan jayanya 

3.2 PEMANTAUAN OPERASI PENUAIAN 

Pemantauan operasi penuaian adalah satu langkah kawalan yang dijalankan 

oleh JPS dan pelesen semasa operasi penuaian untuk memastikan bahawa operasi 

dijalankan mengikut CHP dan garispanduan RIL. Tidak ada operasi penuaian 

dibenarkan, kecuali Operasi Sebelum Penuaian, sebelum mendapat kelulusan CHP 

bagi sesuatu kawasan tersebut. 

Operasi penuaian hendaklah dijalankan oleh kontraktor-kontraktor RIL 

yang berdaftar dengan JPS sahaja; 

PPD bertanggungjawab untuk mengatur strategi penyeliaan operasi 

penuaian dalam usaha untuk memastikan pematuhan terhadap CHP; 

KPPM dan mana-mana pegawai yang mempunyai sijil RIL dalam kategori 

Penyelia yang diarah oleh PPD hendaklah menjalankan kerja-kerja 

penyeliaan operasi penuaian; 

PPD hendaklah memaklumkan kepada Pengarah Perhutanan secepat 

mungkin sekiranya ada penundaan operasi penuaian sepertimana yang 

tercatat dalam jadual asal CHP, sebelum bermulanya sebarang operasi 

penuaian; 

PPD dengan bantuan KPPM dan mana-mana pegawai yang diarahkan oleh 

PPD hendaklah bertanggungjawab menguatkuasakan undang-undang, 

peraturan-peraturan dan spesifikasi penuaian hutan mengikut syarat-syarat 

lesen dan lain-lain arahan bertulis yang dikeluarkan oleh Pengarah 

Perhutanan; 

PPD atau mana-mana pegawai yang diberikuasa oleh PPD, boleh memberi 

kebenaran kepada pelesen untuk membuat perubahan atau penambahan 

terhadap CHP dengan syarat bahawa kerosakan hutan dikekalkan pada 

tahap yang boleh diterima dan dengan syarat-syarat berikut: 

53

o Kebenaran tambahan pokok tuaian hanya dibolehkan sekiranya 

bilangan pokok tambahan tidak melebihi 10% daripada jumlah pokok 

tuaian yang direkodkan, dan tidak melibatkan penambahan lorong 

penarikan/lorong logfisher dan atau jalan pengeluaran; 

o Kebenaran tambahan lorong penarikan dan/atau lorong logfisher 

hanya dibolehkan sekiranya tidak melebihi 10% daripada jarak lorong 

penarikan dan/atau lorong logfisher yang diluluskan dalam CHP, dan 

tidak melibatkan penambahan pokok tuaian; 

o Dalam keadaan di mana PPD tidak mempunyai kuasa untuk 

meluluskan perubahan atau penambahan CHP, hendaklah 

dikemukakan kepada Pengarah Perhutanan untuk proses kelulusan. 

Sebarang pindaan terhadap CHP hendaklah direkodkan dan dikemaskini 

dengan serta-merta; 

Jika perlu, Pegawai MCEE hendaklah menjalankan pemeriksaan di 

lapangan untuk memastikan bahawa kontraktor-kontraktor pembalakan 

menjalankan operasi pembalakan mengikut CHP dan garispanduan RIL; 

dan 

PPD hendaklah menyediakan Laporan Kemajuan Pembalakan pada setiap 

suku tahun. 

3.3 PEMANTAUAN DAN PENILAIAN SELEPAS PENUAIAN 

Pemantauan dan Penilaian Operasi Selepas Penuaian adalah satu langkah 

pengawalan yang dijalankan oleh JPS selepas sahaja operasi penuaian selesai untuk 

menilai pematuhan RIL atau sebarang ketakakuran. 

KPPM dan/atau mana-mana pegawai yang diberi tanggungjawab oleh 

PPD, adalah bertanggungjawab menjalankan kerja-kerja pemeriksaan tutup 

selepas aktiviti penuaian hutan selesai. Pegawai-pegawai JPS hendaklah 

ditemani oleh wakil pelesen dan kontraktor RIL; 

PPD hendaklah menyediakan laporan pemeriksaan tutup sebaik sahaja 

kerja-kerja pemeriksaan tutup selesai dijalankan. 

Semua kawasan yang tidak mematuhi garispanduan RIL dan CHP 

hendaklah diterangkan kepada pelesen dan kontraktor RIL. Ini akan 

dilaporkan kepada Pengarah Perhutanan untuk tindakan selanjutnya; 

Wakil pelesen hendaklah menandatangani Laporan Pemeriksaan Tutup 

sebagai rekod pemeriksaan yang sebenar; 

54

Jawatankuasa Audit yang ditugaskan oleh Pengarah Perhutanan adalah 

bertanggungjawab menjalankan pengauditan dan menyediakan laporan 

yang berkaitan untuk dikemukakan kepada Pengarah Perhutanan. 

55

4 KESELAMATAN 

4.1 KEPERLUAN PERALATAN KESELAMATAN DAN 

PAKAIAN PERLINDUNGAN 

Peralatan kecemasan di dalam bekas kedap udara dan kalis habuk yang 

sesuai hendaklah dibekalkan dan diletakkan berhampiran dengan tempat 

krew penuaian berkerja; 

Latihan asas kecemasan, hendaklah disediakan kepada semua ahli krew 

bagi setiap kumpulan kerja berpandukan kepada Kod Amalan ILO; 

Semua pekerja penuaian hendaklah dibekalkan dengan pakaian:- 

o Kasut yang sesuai; dan 

o Jaket keselamatan (mudah dilihat biasanya warna merah/jingga). 

Operator gergaji berantai dan penuaian hendaklah dibekalkan dengan 

pakaian:- 

o Topi keselamatan berkualiti atau mengikut piawaian ISO atau kualiti 

yang setara; 

o Pelindung telinga yang berupaya memberikan perlindungan 

pendengaran untuk bunyi pada kekuatan 100-decibel level (db); dan 

o Perlindungan kaki dibuat daripada bahan kalis-luka. 

4.2 KEPERLUAN KESELAMATAN PERALATAN 

Keperluan-keperluan keselamatan hendaklah mematuhi Bahagian III, Kod 

Amalan ILO tentang kesihatan dan keselamatan di dalam kerja-kerja hutan. 

56 

Bab 

4

Semua gergaji berantai yang dipegang secara langsung dengan menggunakan 

tangan, hendaklah mempunyai sekurang-kurangnya satu daripada ciri-ciri 

keselamatan yang berikut:- 

Pelindung tangan jenis kukuh; 

Brek rantai berfungsi; 

Injap kekunci. 

Sistem saluran asap gergaji berantai mestilah menyalurkan asap menjauhi 

operator. 

Peralatan-peralatan penuaian, pembinaan jalan dan pengangkutan 

memerlukan:- 

Penyelenggaraan tetap; 

Bekas atau rangka ROPS dan FOPS, yang mematuhi piawaian 

antarabangsa, terikat kukuh dengan bolt dan nat dari jenis yang tahan 

tekanan tinggi seperti dinyatakan di dalam panduan pemasangan; 

Bahagian belakang bekas atau rangka dipasang dengan jaring dawai 

perlindungan; 

Penggera undur untuk menyedarkan orang bahawa jentera sedang 

berundur ke belakang; 

Takal, aci, talisawat, dan kipas tersimpan di dalam struktur yang kukuh; 

Alat mematikan enjin yang mudah dicapai daripada kedudukan operasi 

yang normal dan ianya ditanda dengan arahan-arahan operasi; 

Peralatan bantuan kecemasan; 

Peralatan memadam api yang sesuai, dilekatkan dengan kukuh dan mudah 

ditanggalkan; 

Sistem ekzos, dipasang dengan penahan cetusan api semasa risiko 

kebakaran yang tinggi. 

Semua pekerja mesti dilatih untuk mematuhi amalan-amalan kerja yang selamat 

apabila beroperasi menggunakan jentera atau peralatan. 

Penggunaan pakaian keselamatan yang sesuai hendaklah diberikan keutamaan. 

Jadual 4.1 di bawah dipetik daripada Kod Operasi ILO mengenai Kesihatan dan 

Keselamatan dalam Kerja-Kerja Hutan, menyediakan panduan pakaian 

perlindungan. 

57

Bahagian badan 

dilindungi 

Peralatan sesuai 

Jadual 4.1: Panduan pakaian perlindungan. 

Kaki (foot) 

Kasut 

keselamatan 

Kaki (leg) 

Seluar 

keselamatan 

Badan, 

lengan, kaki 

Pakaian ‘closefit’ 

58 

Badan 

Pakaian mudah 

dilihat 

Tangan 

Sarung tangan 

Kepala 

Topi keledar 

Mata 

Alat pelindung 

mata 

Mata/muka 

Visor (jaring) 

Pendengaran 

Alat pelindung 

telinga 

Operasi 

Tebang 

Alat tangan √ √ √ √ √ 

Gergaji berantai √ √ √ √ √ √ √ √ 

Jentera √ √ √ √ √ 

Kupas kulit 

Manual √ √ √ 

Mesin √ √ √ √ √ √ √ 

Extraction 

Manual √ √ √ √ √ 

Peluncur √ √ √ √ √ 

Haiwan √ √ √ √ 

Jentera 

Skidder √ √ √ √ √ √ 

Forewarder √ √ √ √ √ √ 

Cable crane √ √ √ √ √ √ 

Helicopter √ √ √ √ √ √ √ 

Stacking/loading √ √ √ √ √ √ 

Memanjat pokok 

Gergaji berantai √ √ √ √ √ √ √ 

- √ √

3 

PRESPECTIVE 

3 

1 

7 

1 

5 6 

1 Handles for both hands wearing gloves. 

2 

4 

5 

6 

7 

Suis on/off. 

Kawalan injap „lock-out’. 

Pelindung ganggang hadapan untuk 

melindungi tangan kiri daripada rantai. 

Brek rantai. 

Penahan rantai. 

Pelindung ganggang belakang untuk 

melindungi tangan kanan. 

Rajah 4.1: Peralatan keselamatan. 

2 

8 

10 

59 

9 

8 

9 

10 

4 

Topi keselamatan 

Pelindung telinga 

‘Goggle’ 

Vest mudah dilihat 

‘Chap’ gergaji berantai 

Kasut keselamatan 

Sistem anti-gegaran. 

Bamper taji, dilekatkan pada 

batang pokok untuk menampung 

berat gergaji semasa pemotongan. 

Pelindung rantai. 

Rajah 4.2: Peralatan keselamatan untuk gergaji berantai.

RUJUKAN 

Anjin, H., dan Michael Kline, 1996. Standards for Sustainable Management of 

Dipterocarp Forests with Special Reference to Harvesting. Kertas dibentangkan dalam 

‘Seminar on Harvesting Standards and Technologies for Sustainable Forest Management in 

Sabah’. Sabah, Malaysia. 

Bennekendorf, W., 1994. Guideline for Forest Road Construction. Malaysian-German 

Sustainable Forest Management Project. Jabatan Perhutanan Sabah, Sabah, Malaysia. 

Chai, D., P. Kilou dan M. Kline, 1991. Field Manual for the Medium-Term Forest 

Management Planning Inventory. Malaysian-German Sustainable Forest Management 

Project. Jabatan Perhutanan Sabah, Sabah, Malsysia. 

ESRI. Dictionary of GIS Terminology. The ESRI Press, Redlands, California. 2001. 

Healey, J.R., Price, C. & Tay, J. 2000. The Cost of Carbon Retention by Reduced Impact 

Logging. Forest Ecology and Management, 139: 237 – 255. 

FAO, 1999. Code of Practice for Forest Harvesting in Asia-Pacific. Food and Agriculture 

Organization of the United Nations Regional Office for Asia and the Pacific, Bangkok, 

Thailand. 

Klasson, B., 1996. Principles of Directional Felling. Some Experiences of Directional Felling 

in Tropical Rainforest of Sabah. Kertas makluman dibentangkan dalam ‘Seminar on 

Harvesting Standards and Technologies for Sustainable Forest Management in Sabah’. 


Kleine, M.., and J. Heuveldop, 1993. A Management Planning Concept for Sustainable 

Yield of Tropical Forests in Sabah, Malaysia. 

Marsh, C.W., Pinard, M.A., Putz, F.E., Tay, J. & Sullivan, T.E. 1996. Reduced Impact 

Logging: A Pilot Project in Sabah, Malaysia. In: Schulte, A. & Schone, D. (eds.), 

Dipterocarp Forest Ecosystems: Towards Sustainable Management. pp. 293 – 307. 

Pinard, M.A., Francis E. Putz, John Tay dan Thomas E. Sullivan. Creating Timber 

Harvest Guidelines for a Reduced-Impact Logging Project in Malaysia. 

Taumas, R., 1996. Reduced Impact Logging (RIL) Harvesting Techniques. Kertas 

dibentangkan dalam „Seminar on Harvesting Standards and Technologies for 

Sustainable Forest Management in Sabah’. Sabah, Malaysia 

Tay. J., John Healey & Colin Price. 2002. Financial Assessment of Reduced Impact 

Logging Techniques in Sabah, Malaysia. Applying Reduced Impact Logging to Advance 

Sustainable Forest Management. Kertas dibentangkan dalam „International Conference 

on the Application of Reduced Impact Logging to Advance Sustainable Forest 

Management: Constraints, Challenges and Opportunities’, Kuching, Sarawak, Malaysia. 

60

The Government of The State of Sabah. Sustainable Forest Management Licence 

Agreement (Section 15(1) Forest Enactment, 1996). 

Valentine, B., 2005. Development of Local Volume Table for Deramakot Forest Reserve. 

Fakulti Perhutanan, Universiti Putera Malaysia, Malaysia. 

Wenger, K.F., 1984. Forestry Handbook. The Society of American Foresters. 

61

Lampiran 1: Spesis Larangan 

“Species Larangan” bermaksud seperti berikut:- 

1. Bakau, 

2. Mana-mana pokok yang ditanda oleh Pengarah untuk ditinggalkan, 

3. Mana-mana pokok daripada genera yang dinyatakan di Jadual 1 Kaedah- 

Kaedah Hutan 1969 jika ppd kurang daripada had perepang yang 

dibenarkan kecuali jika ditanda oleh Pengarah untuk ditebang, 

4. Semua spesis Tengkawang/Kawang termasuk Shorea macrophylla, S. 

gysbertiana, S. pinangah, 

5. Semua Mangifera spp. (famili Asam – Mangga atau Macang Hutan), 

6. Semua Durio spp. (Durian), 

7. Semua spesis Kedondong (Triomma spp., Dacryodes spp., dan Santiria spp., 

kecuali Canarium spp.), 

8. Semua Dracontomelon spp. (Sengkuang), 

9. Semua Lansium spp. (Langsat), 

10. Semua Baccaurea spp. (Tampoi, Rambai, dan Belimbing Hutan), 

11. Semua Artocarpus spp. (Terap, Buruni, Pulutan atau Cempedak), 

12. Semua Nephelium spp. (Meritam dan Rambutan), 

13. Semua Paranephelium spp. (Mata Kuching), 

14. Semua Aquilaria spp. (Gaharu), 

15. Semua Kompassia spp. (Menggaris/Tualang), 

16. Senua Merbau spp. termasuklah Merbau Lalat. 

17. Semua pokok di bawah 60 sm ppd, atau 120 sm ppd kecuali dibenarkan 

oleh Pengarah untuk ditebang. 

62

Lampiran 2: Helaian Pemetaan Stok 

Tarikh: Hutan Simpan: No. Garis Bancian: Mukasurat: 

Ketua Kumpulan: No. Kompartmen: Bearing: 

No. 

Plot 

Kedudukan dan no. pokok 

tuaian 

Garis Tengah 

Jarak (m) Cerun (°) No. 

L M R Pokok 

Spesis ppd 

(cm) 

63 

Kualiti Regenerasi Kayu 

Jaras 

Kod: Kualiti 1 Tiada kecacatan (Veneer) Regenerasi: 1 > 20 Kayu 1 > 10 Anak Benih: 1 > 3 

2 Sedikit cacat (Kayu gergaji) (1.5 m tinggi. – 9 cm 2 10 – 20 Jaras: 2 5 – 10 2 1 – 3 

3 Cacat tapi boleh diguna ppd) 

3 < 10 3 < 5 3 Tiada 

Dipenuhi wadan (terutamanya bercampur dengan Macaranga ) pada kayu jaras, rekod „B‟ dalam ruangan catatan. 

Anak 

benih 

Keterangan 

Plot 

Catatan

Lampiran 3: Helaian Pemetaan Pokok Tuaian 

Tarikh: Hutan Simpan: No. Blok : Mukasurat: 

Ketua Kumpulan: No. Kompartmen: No. FR/SKT: 

No. 

Plot 

Kedudukan dan No. pokok tuaian 

Garsi Tengah 

Kod: Kualiti: 1 Taida cacat (Veneer) 

2 Sedikit cacat (Kayu Gergaji) 

3 Cacat tapi boleh diguna. 

Jarak (m) Bearing (°) Cerun (°) No. Pokok Spesis ppd (cm) Kualiti Catatan 

L M R 

64

Lampiran 4: Pengiraan Cerun 

or 

= tan -1 (h /d) 

S = h/d x 100% 

Di mana, 

- cerun ( ), 

S - cerun(%), 

h - ketinggian (meter atau kaki), 

d - jarak datar (unit mesti sama dengan unit ketinggian). 

Pertukaran Unit Cerun 

Dari Darjah ( ) kepada peratus (%) S = tan * 100% 

Dari Peratus (%) kepada Darjah ( ) = tan -1 S 

Pembetulan Cerun 

d = L cos 

Di mana, 

L 

d 

L - jarak cerun (unit mesti sama dengan unit jarak datar). 

65 

h

Lampiran 5: Persamaan Isipadu Pokok 

V= 0.00026466*ppd 2.279212554 …… (Valentine, 2005) 

Di mana, 

V – isipadu bolehniaga (m 3 ), 

ppd – ukuran perepang paras dada (cm). 

66

Lampiran 6: Penentuan Lebar Pembersihan Dan Kedalaman Potongan Minimum Dengan Menggunakan 

Grafik. 

25 

1:1.5 

20 

15 

10 

5 

10 m 5 m 0 m 

D 

67 

1:0.25 (Batu keras) 

0 m 5 m 10 m 

1:1 (Sederhan) 

5 m 

0 m 

1:2 (Tanah tidak stabil)

Lampiran 7: Faktor Pertukaran Unit Ukuran. 

A. Panjang 

mm. cm. m. km. in. ka. ela rod rantai batu 

1 millimiter 1 0.1 0.001 0.0394 0.0033 - - - - 

1 centimeter 10 1 0.01 10 -5 0.3937 0.032808 0.010903 - - - 

1 meter 1000 100 1 10 -3 39.3701 3.28083 1.09361 0.19884 0.04971 0.00062 

1 kilometer 10 6 10 5 1000 1 39370.1 3280.83 1093.61 198.838 49.7096 0.62137 

1 inci 25.40005 2.540005 0.02540 - 1 0.08333 0.02778 0.00505 - - 

1 kaki 304.8006 30.48006 0.30480 0.3048x10 -3 12 1 0.33333 0.060606 0.01515 0.000189 

1 ela - 91.44018 0.91440 0.9144x10 -3 36 3 1 0.18182 0.04545 0.000568 

1 rod - 502.92 5.02921 0.00503 198 16.5 5.5 1 0.25 0.003125 

1 rantai a 1 

1 batu b - - 1609.347 1.6093 63360 5280 1760 320 80 1 

a 100 link setiap rantai; setiap link = 0.66 kaki atau 7.92 inci; 1 furlong = 10 rantai. 

b 1 batu nautika antarabangs = 1852 meters. 

68

B. Luas 

sm 2 . m 2 . hektar km 2 . in 2 . ka 2 . ela 2 rantai 2 ekar batu 2 

1 sentimeter 2 1 0.0001 10 -8 - 0.15500 0.001076 1.196x10 -4 - - - 

1 meter 2 10000 1 0.0001 10 -6 1549.997 10.76387 1.19599 0.00247 0.000247 1.196x10 -4 

1 hektar 10 -8 10000 1 0.01 15.50x10 -4 107638.7 11959.9 24.7104 2.471044 0.0038610 

1 kilometer 2 10 -10 10 -6 100 1 - 10763867 1195985 2471.04 247.104 0.38610 

1 inci 2 6.4516 64516x10 --4 - - 1 0.006944 0.7716x10 --5 - - - 

1 kaki 2 929.034 0.092903 - - 144 1 0.11111 0.000230 0.000023 - 

1 ela 2 8361.31 0.836232 - - 1296 9 1 0.002066 0.000207 - 

1 rantai 2 a - 404.687 0.040469 0.0000405 627264 4356 484 1 0.1 0.000156 

1 ekar b - 4046.87 0.404687 0.0040469 6272640 43560 4840 10 1 0.001562 

1 batu 2 - 258999.7 258.9997 2.590 - 27878400 3097600 6400 640 1 

a 1 rantai persegi = 10,000 link persegi. 

b 640 ekar = 1 section; 36 sections = 1 township (6 x 6 batu). 

69

Lampiran 8: Kod Spesis 

Nama Vernicular Kod Spp. Nama Vernicular Kod Spp. 

Acacia OTH Berangan BER 

Agutud OTH Berindu BDU 

Alig Pagi OTH Bertindik OTH 

Ampas Tebu OTH Besi-Besi BSI 

Angan-Angan OTH Beus BEU 

Anggar-Anggar OTH Bintangor BIN 

Angguk-Angguk OTH Bintangor Batu BIB 

Angsana ANG Binuang BN 

Apid-Apid OTH Buah-Buahan BHN 

Ara ARA Buak-Buak BU 

Aru ARU Buak-Buak Jarietek BUJ 

Assam ASS Buloh-Buloh BLH 

Bachang BD Bunga Gadong BUG 

Bagil BGL Bungor OTH 

Bakau Kurap BKK Burung Gagak OTH 

Balatotan OTH Burut-Burut OTH 

Balingasan OTH Busuk-Busuk BSK 

Bambangan BBG Callicarpa OTH 

Bangkal BKL Cempaka CP 

Bangkau-Bangkau BB Croton OTH 

Bangkawang BKG Dadap DDP 

Bangkita BKT Dahu OTH 

Bangkou-Bangkou OTH Darah-Darah DRA 

Bangkulatan BGN Decaspermum OTH 

Banjutan BJ Dumpiring DUM 

Baru BRU Dungun DUGN 

Baru Laut BRL Durian DRN 

Batai BTI Durian Monyet DRM 

Batai Laut BLT Gagil GL 

Baubo BBO Gaharu GH 

Bawang Hutan BWH Galang-Galang GLG 

Bawing BW Gambir Hutan GRH 

Bayur BY Gangulang CG 

Bebata BBA Gapas-Gapas GP 

Bedaru BED Gapis GAPI 

Belian BL Garu-Garu OTH 

Belimbing Hutan BBH Gatal-Gatal GT 

Bembalor OTH Gayo Luba OTH 

Bendak OTH Gelam OTH 

70


Gelam Bukit OTH Kawang Bulu KWB 

Gelam Laut OTH Kawang Burung KWR 

Geriting GRT Kawang Daun Merah KWM 

Geronggang SG Kawang Jantung KWJ 

Geronggang Bukit OTH Kawang Pinang KWP 

Gerumong Jantan OTH Kayu Ara ARA 

Gerusih OTH Kayu China KON 

Getah GTH Kayu Dusun KAY 

Giam G Kayu Malam KMM 

Giam Kulit Merah GK Kedondong KD 

Giwie GWI Kelamondoi KDI 

Grubai OTH Kelanus KNS 

Guma OTH Kelumpang KPG 

Gurulau GU Kembang KEM 

Impas IMP Kembang semangkuk KSM 

Inggir Burung IB Kembang/Mengkulang KM 

Ipil Air IPA Kempas IMP 

Ipil Darat IPD Kenibayou KMY 

Ipil Laut IPL Kepala Tundang KPLT 

Jati JTI Kepala Tundang T. Pendek KET 

Jelutong JLT Kepayang Ambok KAP 

Jelutong Bukit JLB Kerai KERAI 

Jelutong Paya JLP Keranji KJ 

Jering OTH Kerodong KDG 

Jiak JAK Keruing KR 

Jiwit OTH Keruing Asam KA 

Jongkong J Keruing Belimbing KB 

Kalambio OTH Keruing Beludu Kuning KBK 

Kamiri KMR Keruing Buah Bulat KBB 

Kandis KNDS Keruing Bulu KBU 

Kandis Daun Besar KAN Keruing Daun Besar KDB 

Kapur CR Keruing Gasign KGS 

Kapur Gumpit KG Keruing Gondol KGD 

Kapur Merah (Minyak) KPM Keruing Jarang KEJ 

Kapur Paji KPG Keruing Kasugoi KK 

Kapur Paya KY Keruing Kerukup KKU 

Karai KRY Keruing Kerukup Kecil KKK 

Karamunting OTH Keruing Kesat KKS 

Karpus KAR Keruing Kipas KEK 

Kasai KAS Keruing Kobis KKO 

Katok KTK Keruing Mempelas KMP 

Katong-Katong KAT Keruing Merah KMR 

Kawang KW Keruing Neram KN 

71


Keruing Palembang KPD Lindos/Railos LDS 

Keruing Putih KPT Linggayong OTH 

Keruing Ranau KRN Lingkabong OTH 

Keruing Rapak KRP Lintotobou OTH 

Keruing Shol KS Lisi-Lisi OTH 

Keruing Tangkai Panjang KTP Lokon OTH 

Kilas KLS Lompoyou LOM 

Kolintuhan OTH Lopokon OTH 

Kondolon KON Ludai LUDA 

Kopi-Kopi OTH Lunau OTH 

Koping-Koping KOP Magas MAG 

Korodong/Damak-Damak DAMA Malangangai MA 

Kubamban-Kubamban OTH Malitap Bukit OTH 

Kubin OTH Mallotus Philipine OTH 

Kulibobok KUL Malulok OTH 

Kulimpapa KULI Mandailas MDS 

Kunau-Kunau KNU Manggis MNY 

Kungkur KUR Manik-Manik/Kutang OTH 

Kungkurad KUK Manunggal MGL 

Kupang KNG Marabahai MHI 

Kurunggu KRGU Marapid/Kaintuhan OTH 

Labunga OTH Maritam MTM 

Laka OTH Mata Kuching MAT 

Lamau-Lamau LMU Medang MD 

Lampias LPS Medang Pawas MDP 

Landing-Landing OTH Medang Serai MDS 

Langsat-Langsat LLS Medang Sisek MDK 

Langugan OTH Melanolepis OTH 

Lantayakan OTH Melapi MP 

Lantupak LA Melapi Agama MPA 

Lantupak Jambu OTH Melapi Daun Besar MPB 

Lantupak Paya OTH Melapi Kuning (Bunga) MPK 

Lapisanthes OTH Melapi Lapis MPL 

Laran LRN Melapi Laut MPU 

Layang-Layang LAY Melapi Pang MPP 

Lenggadai OTH Melapi Sulang Salig MPS 

Limau Hutan OTH Melutos MTS 

Limbukon OTH Membuakat OTH 

Limpaga LM Mempening MEM 

Limpaung OTH Mempoyan OTH 

Linau OTH Menggaris MEN 

72


Mengilan MGL Pengiran Kunyit PY 

Mengkapang Darat OTH Pengulobon PGN 

Mengkeniab MGB Perah Ikan PEI 

Mengkular MGR Perapat Paya PPP 

Meransi MRSI Perepat Burung PB 

Merbatu MEB Perupok PEP 

Merbau MER Petai PTI 

Merbau Lalat MBL Petaling PET 

Meritam KON Petundang OTH 

Minyak Berruk MNY Phyllantus OTH 

Mogkulat OTH Phythopaxis OTH 

Morogis MGS Pingau-Pingau OTH 

Mosit MST Pisang-Pisang PIS 

Murraya OTH Pomotodon POT 

Nipis Kulit OTH Poroi Untu OTH 

Nyatoh NT Posidila OTH 

Nyerih NYI Pulai PUL 

Oba Nasi ONA Pulai Daun Besar OTH 

Oba Suluk OS Putat paya PUT 

Obah OB Putut OTH 

Odopan Putih ODP Rain Tree RTE 

OT OT Rambai Hutan OTH 

Pahit-Pahit (Tongkat Ali) OTH Rambai-Rambai RAM 

Pahu PHU Rambutan RBTN 

Pakudita PAK Ramin R 

Panchit-Panchit PCT Randagong RAND 

Pangi PAN Ranggu RGU 

Pangos OTH Ranuk OTH 

Pauh Kijang PKI Rengas RGS 

Pau-Pau PAU Resak RB 

Payung-Payung OTH Resak Banka REBA 

Pedada PDD Resak Biabas RBS 

Pelanjau PEL Resak Bukit RBK 

Pelawan-Pelawan PP Resak Daun Panjang RBP 

Penaga Laut PGI Resak Degong RBD 

Penatan PTN Resak Laut RBU 

Pengiran PG Resak Putih RBT 

Pengiran Durian PD Resak Sarawak RBW 

Pengiran Gajah PJ Resak Temporong RBG 

Pengiran Kerangas PK Rosok RSK 

Pengiran Kesat PS Rukam OTH 

73


Sabah Ebony SEB Sentul Hutan STH 

Saga OTH Sepetir SPT 

Saipang SPG Seraya Batu SRB 

Saka Mata OTH Seraya Betul SRU 

Saka-Saka OTH Seraya Bingkai SRK 

Samala OTH Seraya Buaya Hantu SRH 

Sapang OTH Seraya Bukit SRI 

Sedaman SEDA Seraya Bunga SRG 

Selangan S Seraya Daun Besar SDB 

Selangan B. Daun Halus SBH Seraya Daun Kasar SDK 

Selangan Batu SB Seraya Daun Mas SDM 

Selangan Batu Bersisek SBB Seraya Daun Merah SDR 

Selangan Batu Biabas SBI Seraya Daun Tajam SRT 

Selangan Batu Biawak SBW Seraya Daun Tumpul SDU 

Selangan Batu Hitam SBX Seraya Kabut SKB 

Selangan Batu Kelabu SBG Seraya Kelabu SKK 

Selangan Batu Kurap SBS Seraya Kepong SKP 

Selangan Batu Mata-Mata SMM Seraya Kepong Kasar SKG 

Selangan Batu Merah SBM Seraya Kerangas SKA 

Selangan Batu Pinang SPG Seraya Kerukup SKE 

Selangan Batu Tanduk SBT Seraya Kuning Barun SKU 

Selangan Batu Tembaga SBZ Seraya Kuning YS 

Selangan Batu Terandak SBY Seraya Kuning Bukit SKT 

Selangan Beludu SU Seraya Kuning Gajah SGT 

Selangan Bukit SUK Seraya Kuning Jantan SJT 

Selangan Daun Bulat SLB Seraya Kuning Keladi SLI 

Selangan Daun Halus SDH Seraya Kuning Kudat SDD 

Selangan Daun Serong SDS Seraya Kuning Pinang PN 

Selangan Hitam SH Seraya Kuning Quion SPQ 

Selangan Jongkong SJK Seraya Kuning Runcing SPC 

Selangan Lima Urat SLU Seraya Kuning S.D. Besar SSB 

Selangan Lunas SLN Seraya Kuning Siput SSP 

Selangan Mata Kucing SMC Seraya Langgai SLG 

Selangan Ribu SLR Seraya Lop SLP 

Selangan Sama SLS Seraya Lupah SLA 

Selangan Urat SLT Seraya Majau SM 

Selumar SLR Seraya Melantai SML 

Sempilor SPL Seraya Melantai Kecil SMK 

Sendok-Sendok SSD Seraya Mempelas SMP 

Sengkuang SGK Seraya Merah RS 

Sengkuang/Soronsob SS Seraya Minyak SMY 

74


Seraya Paya SYA Tapai-Tapai OTH 

Seraya Punai Bukit SNB Tarenna OTH 

Seraya Putih WS Taroi-Taroi OTH 

Seraya Sirap SSR Tekalis Daun Halus TKH 

Seraya Sudu SSU Teleto TTO 

Seraya Tangkai Panjang SYA Tengar TGR 

Seraya Tembaga ST Terap TRP 

Seraya Timbau SBU Terap Ikal TRI 

Seraya Urat Banyak OS Terap Timadang TRT 

Serusop OTH Terap Togop TRO 

Simpor SIM Terentang TRG 

Simpor Gajah SIG Timahar OTH 

Sirih-Sirih OTH Timbarayong OTH 

Sokong-Sokong OTH Tindot OTH 

Solingkunut OTH Tingo-Tingo OTH 

Sumu-Silan OTH Togung Korop OTH 

Surian SU Tonop TNP 

Tabarus OTH Tonuoi TNI 

Tadapon Putih TPP Topou OTH 

Takalis TKS Towodung TWD 

Takaliu TKU Tree Of Heaven TOH 

Talisai TLI Tui OTH 

Talisai Paya TLP Tungou TUN 

Tambung TAMBA Tuyut TUY 

Tambusu TM Upun UP 

Tampalang TNG Urat Mata WS 

Tampaluan OTH Urat Mata Batu UMB 

Tampoi TMP Urat Mata Beludu UMU 

Tandahasi OTH Urat Mata Daun Kecil UMK 

Tandaramai OTH Urat Mata Daun Licin UML 

Tanggir Manuk OTH Yemane OTH 

75

Buku Panduan Operasi RIL - Responsible Asia Forestry and Trade

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?