LEABURU-GAZTELU - Gipuzkoa.net

LEABURU-GAZTELU
Hedadura: 12’7 Km2
Jaiak:
Leaburu: Ekainaren 29an, San Pedro.
eaburu-Gaztelu-Txarama izenez ezagutzen
den udalerria 1966an sortu zen
Gaztelu eta Leaburu herriak batzearen
ondorioz. Azkeneko honek hirigunetik urrundua
dagoen auzoa du, Txarama izenekoa.
Bi udalerri hauek herrixka apalak baizik
ez zirela 1374 aldera Tolosari batu zitzaizkion
Batura hau, 1379ko Burgosko Gorteetan
Gaztelako Juan I ak baietsi zuen.
Leaburu eta Gazteluk inguruko beste
hainbat herrik bezalaxe Tolosaren moduko
hiribiIdu batek Iuza ziezaiekeen itzal-babesa
bilatzen zuten. Gainera, baturara bildutako
udalerriek sor zitezkeen baterako gastuetan
esku hartzeko konpromezua beretu zuten.
Bai Leaburuk bai Gazteluk, nork bere lurraldeari
mugarripean eutsi zion eta beren mendiak
landu zitzaketen. Berebat, administrazio
ekonomiko askea zuten.
XVI. eta XVII. mendeetan zehar Tolosaren
meneko herriek behin eta berriz honengandik
bereizteko saiakera egingo dute. Batzu-batzuek
lortu zuten beren helburua, ez
ordea Leaburu eta Gazteluk, XIX. mendeak
oso aurrera egin arte Tolosaren agintaritzapean
bizi izan beharko bait dute.
Biztanlegoa: 567 biztanle
Gaztelu: Abuztuaren 15ean,Andra Mariaren
Jasokundea.
Udalerri hauen askatasuna 1845ean iritsiko
da Udaletxeen Legea ezartzearen
ondorioz, nork bere alkatea izango duelarik.
Aurrerantzean herri-agintetza mailan bereizketa
erabatekoa izango da; Probintziako Biltzar
nagusi eta Partikularrei dagokienez
berriz, Tolosako ordezkaritzaz baliatuko dira
gerora ere.
LEABURU
une nagusia eliz inguruetan biltzen
G.da. Kasu honetan bitxia da eltzak
hartzen duen kokalekua, haitzeta
batek babesten duen muinoaz baliatzen bait
da, bertatik inguruko eremu zabala begitantzen
dela.
San Pedro Parroki-Eliza(25-37)
Eraikuntza apala da, harlanduzko harresi
trinkoak dituena. Oinplano angeluzuzena du
eta gurutzeriazko gangak. Hegoaldetik egiten
da sarrera, gainezka edertutako erdipuntuko
arku baten azpitik. Barruan besteak
beste, korupean lekututako bataiarria nagusitzen
da.
Gertuan hainbat baserri aipagarri zutitzen
dira: Ubillos (26-36), Kilimoi (25-35) ateburuak
dioenaren arabera 1795ean eraikia,
Arbola Txiki (25-38) eta Agerre (25-39) bazter
utzia dagoena.
Ubillos baserria.
Arbola Txikin zehar, Gaztelura zihoan
bide zaharrean aurrera eginda Baratzazulora
ailegatzen da, dorretxea izan behar zuenaren
aztarnak gordetzen direlarik bertan. Bertara
iristea zaila da, baserria mende hasie-
Leaburuko baserri saila (Arbola Txiki, Agerre, e.a.).

I
197
LeaburukoSan Pedro parroki-eliza.
ran utzi bait zen eta sasi belarrak luze-zabalean
zabaldu bait dira.
Aipagarria da berebat, San Sebastian
baselizaren kokagunea (25-34); elixka honek
gurutze toki egitekoak zituen eta Leaburuko
herrigunea Txarama auzoarekin lotzen zuen
gurdibidea erakusten du.
Txarama
Gune hau Araxes ibarrean lekutzen da,
Tolosa eta Lizartzarekin eremu geografiko
berbera beteaz. Azken aldiotan egitura ikaragarri
aldatu zaio, baina halaz ere, aspaldian
utzitako industri instalakuntza hidraulikoei
lotutako zenbait aztarna interesgarri
gorde dira. Errota Txiki (25-33) eta Errota
Zahar (25-30) esaterako. Oso aspaldidani k
duen industrirako erori horretaz gain, Txaramako
gune honek sekulako eragina izan du
inguruko errepide sarearen tajuketan, Leaburu
eta Altzotik zetozen mendibideen artean
Oleta zubian zehar (25-28), batura gune
izan bait da.
Gazteluko Jasokundearen
Andra Mari eliza.
GAZTELU
adirudi izena, lrumugarrietan izan
behar zuen gaztelutxo batetik datorkio-
Bla, Uliren parean, oraindik honen aztarnarik
aurkitu ez bada ere.
Udalerria Gipuzkoa eta Nafarroa arteko
mugan lekutzen da. Duen kokaguneak, herri
mailako komunikabide baten ondoan, gune
honen bakantasuna eta herriaren eite historikoari
eustea indartu du.
Gazteluko eraikuntzak orohar baserriak
dira eta gainera, arkitektur-eredu bitxia dute.
Udaletxe eta Parrokiaren inguruan biltzen
dira gehien bat.
Jasokundeko Parroki-Eliza
Tamaina ederreko eta arkitektura trinkoko
eraikuntza da. Oinplano angeluzuzena,
kanpandorrea eta atari arkupetua ditu.

Gazteluko garbilekua.
198
Jasokundeko andra Mariaren parrokiak
udalerriari izen ematen dion babestokiari
dagokion sinbologia biltzen du.
Arkupera igarotzea bideratzen duen
erdi-puntuko arkuaren gainean neurri itzeletako
herriko armarria dago eta hemen ere
gaztelua da elementu nagusia.
Arkupean parrokiaren portada nagusia
zabaltzen da. Erdi Arokoa da, sei arkibolta
zorrotz eta turut antzeko oinplanoduna;
apaltasuna du nagusi, edergarririk batere
ez duela. la Berastegiko Parrokia bezalakoxea
da.
Eliza ondoan plaza zabal bat zabaltzen
da, Leaburutik zetorren antzinbide inguruan
tajutua. Hilerriko bidea jarraiki (*6) barruratzen
zen. Hilerri-eraikunza, estiloz neoklasikoa,
duen eraikuntza zainduagatik eta inguruan
duen natura-paisaiagatikda aipagarria.
Bidea, gaur egun herria osatzen duten
bi udalerriak bereizten dituen ibaiaren joanaz
baliatzen da.
Barneratuen dagoen atalean Txispiri
hilobi-zuloa (25-86) lekutzen da, Brontze
Aroko gizasemeek hildakoei lur ematen zieten
tokia. Haitzulotik gehitxo urrutiratu gabe
lehen aipatutako hilerria lekutzen da.
Plazak, Seroretxe (*7), 1871ko data
duen eguzki-orratza duena, Erretore Etxea
(*4), sarreran erdi-puntuko arkua duena,
Osingone baserria.
Osingone baserria (*5),honek ere fatxadan
arkua duela, eta Usurburu(*10)biltzen ditu.
Parroki inguruko eraikuntza sailak
aurrera egiten du ibaiari gaina hartu arte,
itxuraz Nafarroareki ko lotura bide izan dena
markatuaz. Tarte honetan honako baserriok
zutitzen dira: Zapatari (*3),lbarrondo (*2)
biek ere sarrera-arkua dutela, Tomasenea
(*I), gerrate karlistetan suak hartuta zegoenez
gero 1858an birreraikia, eta Aginaga
Bekoa (25-90). Azkeneko honetan ate-leihoetako
erremateak eta harlandua orohar,
hareharrizkoak dira, herriko eredurik usuenari
aurkajarriaz, kareharriaren erabileran
oinarritua.
Udaletxea (*11)
Udaletxeak, "Kontseju’k", ohizko arkupea
du, hiru arkutakoa oraingo honetan eta
antzekotasun handia inguruko eraikuntzekin.
XIX. mendekoa izan liteke.
Honen ondoan iturri eta garbileku publikoak
gorde dira. Harrizko lau pilare oinarri
dituztela, egurrezko egitura apal baten
azpian biltzen dira.
Eremu honetako baserriak errepide
inguruan lekutzen dira. lriarte (25-89) da
Udaletxetik urrutien dagoen baserria. Erregifienea
(*16), Kopuru Zahar (*9) eta Etxeberri
(*13)baserriek -hauek ere arkudunak- Eliza
desagertutako Santa Krutz baselizarekin 10-
tzen zuen bidea mugatzen dute. Bidea gurutze
bide batek markatzen du, zenbait gurutze
gorde direlarik (*15).
Enregi baserria (*12) 1805ean eraiki Zen.
Herri tradizioak komentua izan relako usteari
eusten dio. Eremu honetan eraikuntzarik gailenena
Apeztegi da (*14). Oinetxe izan da
eta fatxadan armarria dauka.

Iturria: Gipuzkoako Foru Aldundiak 1992. urtean argitaratutako
GIPUZKOAKO GIDALIBURU HISTORIKO MONUMENTALA