Muhd Minsya Baharudin & Stephen Chia - Akademi Sains Malaysia

Muhd Minsya Baharudin & Stephen Chia
Pusat Penyelidikan Arkeologi Global,
Universiti Sains Malaysia

Kumpulan Komuniti Tempatan
En. Barnabas Gait (YS)
Pn. Rita Stuel Galid (YS)
Cik Fadilah Sarbi (YS)
Prof Madya Dr. Stephen
Chia(USM)
Dr. Paul Porodong (UMS)
Dr. Gaim Lunkapis (UMS)
En. Yunus Sauman (UPSI)
En. Razaimi Hamat (JMM)
En. Minsya Baharudin (USM)
UMS USM YS YS
MUZIUM
UMS YS UPSI
USM

Kajian di 13 kampung dan 4 kubur

PENGENALAN
Majoriti masyarakat di sini ialah masyarakat Sungai, dan
juga sebilangan kecil masyarakat Murut, Kadazandusun,
Cina dan etnik lain.
Tujuan kajian dijalankan ialah untuk mendokumentasi serta
mengkaji masyarakat setempat yang menetap di sekitar
Kawasan Konservasi Kanyon Imbak.
Data-data diperolehi melalui tinjauan selama 10 hari di
sebanyak 13 Kampung dengan 17 buah lokasi.
Bagi mempermudahkan perbincangan, data kajian
diklasifikasikan mengikut kategori seperti asal-usul,
sejarah, etnik, adat dan tradisi; kepercayaan dan agama;
mitos dan lagenda; arkeologi dan artifak budaya.

SEJARAH & ETNIK di sekitar ICCA
Sungai
Makiang
Murut
Tangara
Masyarakat
di Hulu
Kinabatangan.
Sungai
Sukang
Sungai
Kuamut
Nota: Dianggarkan lebih daripada 10,000
penduduk di 24 kampungs di sekitar ICCA .
Namun, jumlah sebenar setiap etnik/suku
sedang dikaji oleh pihak Yayasan Sabah

Sungai Makiang
sub-etnik majoriti yang tinggal
di sekitar Kawasan Konservasi
Kanyon Imbak.
Hampir 60% daripada
kampung yang dikaji didiami
oleh Sungai Makiang.
Kebanyakannya bermaustatin
di sepanjang Sungai
Kinabatangan yang meliputi
kawasan Sagun, Diwara,
Malikut, Pinangah, Imbak,
Tongod, Bulod, Kuamut dan
Sinarupa.
Dikatakan berasal dari
kawasan Pingas di Ulu
Pinangah.

Sungai Sukang
mendiami kawasan Karamuak,
dahulunya berasal dari Lulukapok
di Ulu Karamuak atau sekarang
lebih dikenali sebagai Entilibon.
bermigrasi ke sini (Karamuak)
untuk memudahkan pergerakan
keluar/masuk ke Sungai
Kinabatangan.
bergerak sehingga ke Kuamut dan
Bukit Garam.
dahulunya tinggal di kawasan
Tamoi dan Kenang-kenangan.
kemudiannya berpindah ke
kawasan Karamuak, Pintasan dan
Bukit Garam kerana kawasan
Tamoi agak kecil untuk
menampung jumlah populasi yang
bertambah.

Asal-usul Sungai Sukang dipercayai bermula daripada
buah sukang atau durian hutan.

Sungai Kuamut
asal usul masyarakat
Sungai Kuamut ialah dari
keturunan Salikumut dengan
Odu Rinogon yang
kemudiannya beranak-pinak
menjadi Sungai Kuamut.
Asal nama kawasan Kuamut
juga turut diperoleh dari
nama Salikumut.
Mereka juga turut
mendakwa bahawa etnik
Sungai berasal dari Nunuk
Ragang yang merupakan
mitos asal usul etnik
KadazanDusun.

Murut Tangara
berasal dari Ulu Pinangah.
mempunyai kelainan dari
aspek bahasa dan adat
daripada masyarakat Murut
yang lain.
turut menggunakan keranda
kayu balak sebagai salah satu
alat dalam adat kematian.
bermaustatin di kawasan
Langga sehingga ke Sinubang.
Kampung-kampung lama yang
dihuni oleh suku Murut ini ialah
Kampung Intutan, Kampung
Tudungin, Kampung Inarad
dan Kampung Kawayoi.

Masyarakat minoriti Cina awal di Tongod
-datang ke Tongod untuk berniaga
sebelum Zaman Jepun

ADAT DAN TRADISI
Kematian &
Pengebumian
Pemburuan
Adat dan
Tradisi
Masyarakat
Tempatan
Perkahwinan

Keranda Kayu
Balak di
Kampung
Talibu dan
Langga.

Pengadaptasian agama
dalam adat kebudayaan.

Berian perkahwinan (e.g. tajau,
gong, keranda balak dll)
Asimilasi budaya bersama
kemasukan agama

Mulukung
Contoh-contoh haiwan
larangan dicederakan
atau dibunuh oleh
Sungai Makiang di Kg
Langga
Sungang/
Kenyalang
Labi-labi
Likap/
Enggang
Badak
Gagak
Mantuk

KEPERCAYAAN & AGAMA
Kristian
mula masuk ke daerah ini semenjak bermulanya era penjajahan
kolonial --datang bersama para mubaligh.
Kebanyakan gereja yang didirikan di lokasi-lokasi yang
dilakukan kajian ialah gereja bermazhab Anglikan.
mula tersebar di daerah Tongod dan kawasan sekitarnya
dengan pembukaan Government Primary School dan Sekolah
Mission pada tahun 1950-an.
tujuan pembukaan Sekolah Mission ini, selain daripada untuk
menyebarkan agama Kristian -- untuk memberikan pendidikan
awal bahasa Inggeris.
Pinangah -- agama Kristian mula tersebar sebelum tahun 1960-
an -sebuah sekolah Inggeris dan juga rumah sakit --hasil
inisiatif Nenek Bagon.
Kuamut -- Agama Kristian disebarkan oleh Father Kuntang -
paderi berbangsa Iban dari Sarawak - bermazhab Anglikan.

Islam
Agama Islam tersebar di kalangan penduduk tempatan
melalui perdagangan serta perkahwinan.
Imam Arpa - individu bertanggungjawab menyebarkan
agama Islam di kawasan Hulu Kinabatangan sebelum
perang dunia II (Jepun). Selepas kematian beliau, usaha
ini diteruskan oleh anaknya iaitu Imam Isa.
Kuamut -agama Islam bertapak selepas kemasukan
agama Kristian. Dibawa oleh masyarakat Suluk.
Langga -- Perkahwinan ketua kampung (1995) menjadi
titik tolak berkembangnya agama Islam ini.
Pinangah -- turut berlaku kerana faktor perkahwinan.
Nenek Bagon -individu yang bertanggungjawab membawa
agama Islam setelah menetap dan berkahwin dengan
wanita tempatan dari suku Sungai Makiang.

Gereja & Masjid
di Hulu Kinabatangan

Arkeologi & Artifak Budaya
-Penggunaan keranda kayu balak oleh
masyarakat Sungai serta Murut Tangara
-Keranda-keranda kuno di Agop Sarupi
-Artifak budaya seperti gong, kulintangan
serta barangan kegunaan domestik seperti
bakul dan lain-lain
-Proses pembuatan perahu kayu.

Tajau (Tempayan), pisau serta
‘lampu’ tradisional.

Bakul atau dikenali sebagai
‘wakid’ atau ‘sikut’ dalam
bahasa tempatan.

Peralatan Kulintangan dan
Gong.

Perahu kayu
tradisional & alat
tradisional untuk
membuat perahu.

Keranda Kayu Balak di
Agop Sarupi.
Bukti pentarikhan radiokarbon
memberikan tarikh mutlak keranda
tersebut berusia seawal 900 tahun
dan juga mencadangkan sekitar
ICCA telah didiami manusia
seawal 900 tahun dahulu

Keranda Kayu Balak di
Pinangah dan Langga.

MITOS & LAGENDA
Kisah-kisah yang merangkumi pelbagai
aspek termasuklah tentang :-
(a)asal-usul etnik
(b)asal-usul tempat
(c) adat tradisi dan
(d)orang-orang kenamaan

Antara mitos serta lagenda yang terkenal
adalah seperti;
(i) kisah mengenai pertelingkahan di antara
etnik Murut dan Sungai
(ii) Perjanjian Sungai Sukang dengan buaya
(iii) Asal usul nama Sungai Kinabatangan
(iv) Asal usul nama Sungai Makiang

Hubungan Masyarakat Tempatan
dengan Imbak Kanyon
Hubungan utama – Imbak Kanyon sebagai sumber alam
untuk kegunaan harian sesetengah masyarakat dan juga
sebagai tempat suci
e.g. suku Sungai Makiang di Kg Langga yang telah lama
memburu haiwan dan memungut hasil hutan di
kawasan Imbak Kanyon
-namun, ada juga masyarakat yang tidak ada hubungan
dengan Imbak Kanyon
e.g. suku Murut Tangara di Inarad yang memburu dan
memungut hasil hutan di Maliau Basin

Kesimpulan Awalan
Adat dan tradisi masyarakat tempatan bersifat
fleksibel (menerima banyak pengaruh luar dan
diadaptasi dalam adat tradisi)
Kawasan Hulu Kinabatangan telah pun didiami
manusia seawal 900 tahun dahulu.
Sesetengah masyarakat tempatan masih
mempunyai hubungan dengan Kawasan
Konservasi Kanyon Imbak
Penyelidikan lanjutan masih diperlukan untuk
menjawab banyak persoalan e.g. mitos /legend
tempatan di Imbak Kanyon

Penghargaan
•Akademi Sains Malaysia
•Yayasan Sabah
•Universiti Sains Malaysia
•Ahli kumpulan Komuniti Tempatan