Liburu osoa PDFn - Euskaraz.net

euskaraz.net 2003

Ramon Illarramendi: Josepe albaiteroa
JOSEPE
ALBAITEROA
JOSTIRUDI BARREGARRIA
EGINTZA BAT
ETA HIRU KOADROTAN
MOLDATUA
DONOSTIAN, R. ALTUNAREN
MOLDIZKIRAN.- 1918
2

euskaraz.net 2003
ÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉ
Josepe Albaiteroa
JOSTIRUDI BARREGARRIA EGINTZA BAT
ETA HIRU KOADROTAN
LEHENENGO IRUDIA
(Egintza honetarako, iruditegiak aurkeztatu behar du herriko plaza danbolina eta
jendearekin, hauek dantzan, Mañuel eta Doote izkina batean hizketan; gelditzen da soinua.)
PRUDENTXI
DOOTE
PRUDENTXI
DOOTE
PRUDENTXI
DOOTE
PRUDENTXI
MAÑUEL
PRUDENTXI
DOOTE
PRUDENTXI
(Arrimatuaz) Doote... ez al dun gaur dantzatu behar?
Ez neska; gogoa behar din dantzarako
Zergatik ba?
Ez dakin Mañuel gaur soldadu doala?
Horregatik dantzatu behar din bada, azkeneko eguna
duelako.
Azkeneko eguna?... Prudentxi... ez dut uste.
Esan nahi nuen azkeneko eguna soldadu bitartean.
Oraindik ikusi behar nauzue (besoan zeinua eginaz) hemen
urreko galoiak dizdiz ederra eginaz; joan orduko egingo naiz
gutxienez arrantxeroetako kozinero.
(Algaraz) Ja!... ja!... ja!... Nahi bai!, ni bikarioaren madre de
giltzas bezala.
Hau Prudentxi! Hau Prudentxi! Beti gaitakoa!
Zer egingo dun bada, neska? Ni ere hementxe nagon nire
gizon-gaia sarjentu egin arte; aspaldian hura ere hartan

Ramon Illarramendi: Josepe albaiteroa
zagon; baina haren bibote beltz-gorri haiek oraintxe aspertu
naiten.
DOOTE
PRUDENTXI
DOOTE
PRUDENTXI
MAÑUEL
DOOTE
PRUDENTXI
DOOTE
PRUDENTXI
DOOTE
MAÑUEL
DOOTE
PRUDENTXI
MAÑUEL
DOOTE
PRUDENTXI
Ez daukan nahitasun handirik karabinero gizajoarentzat.
Hara Doote, egia esaten dinat; gehien-gehiena harekin hitz
egiten dinat erdaraz jolasteagatik, asko gustatzen zaidan.
Honezkero, beraz, ederki ikasi dun.
Berak baino gehiago zekinat, hobe liken Mañuelek nire
hogeitatik bat baleki; ez litizken hartu behar dituen
bizkarrekoak hartuko.
Zuk ere, Prudentxi, hartuko zenituen beraz?
Mañuel... horiek aurretik balakatu, eta ondoren fartsak
bilatzen dituzte; ederki nabaritzen ditut gure goiko señor
Fernández eta bere emaztea.
Dena dela; ni behinik behin izango naun, hi sekula izango ez
haizena.
Zer izango haiz bada?
Sarjentuaren emaztea jakina dun, bada, zer izango den.
Zer dun bada? Sarjenta?
Bai, eta senarra kola.
Orain (jotzeko zeinua eginaz) egurra falta; neska, utz iezagun
bakean, eta joan hadi Jaungoikoaren grazian.
Banoan, bada, irradako bat egitera.
Hori neska! Zer da hori?
Beti alai; beti pozez (segitzen dute isilik hizketan).
(Antonio soinu jotzaileari) Tira, tira, alferrak! Ordua da eta
kalejira egin dezagun.
4

ANTONIO
PRUDENTXI
EMAKUME BAT
BESTE BAT
TABERNARIA
PRUDENTXI
Zaude, basoerdia hustu artean.
Osoa izan bazen, bihar goiz artekoa bazenuen.
Bai, zalea dun eta, gutxi edaten.
Gutxienez hiru baditu.
Hitz horiek poliki, e, Prudentxi!
Barkatu Mikela (lagunari). Horiek protestanteak ditun,
bataiorik ez diten entzun nahi. (Antoniori) Tira, tira, Antonio,
hasi agudo (jendea batak besteari esku emanaz eta Antonio jotzen
hasten da, jendea ujuka); Eufa! eufa! hau sasoia, mutilak!
(besteak irrintzika eta saltoka joaten dira).
BIGARREN IRUDIA
Mañuel, Doote eta Josepe albaiteroa, hau leihotik beste bien jolasak entzuteko
zelatan.
MAÑUEL
DOOTE
MAÑUEL
DOOTE
MAÑUEL
DOOTE
MAÑUEL
Bada, Doote, bihartik bolada batean ez gara ikusiko.
Zenbatsu denbora uste duzu ba?
Hori Madrilgo erregeak bakarrik daki, hari ni etxera
bidaltzea gogoratu bitartean, han egon behar dut.
Begira ezazu... nahi duzu Prudentxiri karta bat izkiribaraztea
erregearentzat, zu herrira lehenbailehen bidaltzeko?
Ez dio kasurik egingo erregeak.
Gizon-gaia karabineroa eta... polita izango litzateke hori ere.
Begira, neure bihotza; ez dugu oraingotan bakarrik pentsatu
behar; (isil antzera) izaten ditugunean semetxo eta alabatxoak,
horiek mereziko dute garbiro eta txukun haztea, hau da,
miseriarik ikusi gabe eta behar den eskola modua erakustea.
Hemen, herri honetan banago hemendik bi, lau, sei eta hamar
urtera ere, izango naiz Mañuel, aditzen duzu maitea?...
5

Ramon Illarramendi: Josepe albaiteroa
Mañuel izango naiz ni beti; baina bihar ni noan toki hartatik
etor naiteke beste izen handi eta eder batekin.
DOOTE
MAÑUEL
DOOTE
MAÑUEL
JOSEPE
MAÑUEL
JOSEPE
DOOTE
MAÑUEL
DOOTE
MAÑUEL
DOOTE
JOSEPE
MAÑUEL
JOSEPE
Zer? zer?... Mañuel; zenbat maite zaitudan!
Txist... txist... Izen eder hori jendeak berak emango dit, denek
agur egingo didate.
Zertaz bada, Mañuel, zertaz? Ai! harramazka duzu aurpegian
(hasten da ikusten eta Mañuelek galarazten dio)
Serio, serio.
(Jendeari) Ba! Gutxienez kapitain eginda.
Badakizu egunero nola irakurtzen dudan Madrilgo kazeta
bat?
(Jendeari) Zortzian behin, eta orduan nik emanda.
A bai; izena nola du bada? Eta, Mañuel, hiru edo lau
egunetan erretratu ber-berak ekarri ditu, dena berdin,
lehendabiziko egunean bezala.
A! Doote, Doote; irakurtzen ez dakienarentzat dena berdina
da, baina nik bezala ondo dakienak zumoak eta sustraiak
ederki ateratzen dizkio.
Nire aitonak pipari hainbat bai, Mañuel?
Gehiago.
Eta, Mañuel, atzo harriturik egon nintzen zu irakurtzen ari
zinela... gizonak eta figura guztiak hankaz gora zeuden
paperean.
(Jendeari) Irakurtzen ez daki eta, ahal duen bezala.
(Barrez) Hala al zeuden? Doote, izan liteke, askotan aritzen
naiz goikoz behera irakurtzen.
(Jendeari) Gehienean.
6

MAÑUEL
DOOTE
Ene! badakizu zergatik?... afari bat dugu apustu egina Josepe
albaiteroak eta nik bost lagunentzat.
Baina, neure Mañuel! Zertarako zu horiekin zeure burua bat
egiten duzu? Ez duzu ikusten albaiteroa...
MAÑUEL Esan nahi duzu ez dela pertsonekin tratatzekoa, e?
DOOTE
MAÑUEL
JOSEPE
MAÑUEL
JOSEPE
DOOTE
MAÑUEL
JOSEPE
DOOTE
MAÑUEL
DOOTE
MAÑUEL
JOSEPE
Ez: ez al da egia...
Asto bat besterik, hainbeste astoren artean dabilelako?
(Jendeari) Ondo nagok, eskerrik asko.
Buka dezagun; dugu gaur arratsean despedidarako apustu
egina bost lagunen afaria, zeinek lehenago irakurri Madrilgo
kazeta hori, hark zuzen eta nik goikoz behera; horregatik atzo
edukiko nuen goikoz behera kazeta.
(Jendeari) Hori duk gezurra esateko patxada!
Hainbeste badakizu, e? (ukitu nahian) Bizarra ez duzu ebaki,
Mañuel.
Txist, txist, serio, serio; pentsa ezazu ni zein naizen, badira
hamazazpi urte kazeta horren izena nekiela.
(Jendeari) Eta sei urte besterik ez da lehendabizi azaldu zela.
Zer deitzen zaio bada, Manueltxo, kazeta horri?
(Indarrez) ABC. Hamazazpi urte hori lehendabiziko entzun
nuela.
Eskolan?
Baita kalean ere; ez al zara gogoratzen nola korruan kantari
ibiltzen ginen kantatuaz (kantatzen du) ABC albaitero kokots
luze; DEF hankoker Josepe.
(Jendeari) Hauek aditu beharrak!
7

Ramon Illarramendi: Josepe albaiteroa
DOOTE
MAÑUEL
DOOTE
MAÑUEL
DOOTE
MAÑUEL
DOOTE
MAÑUEL
DOOTE
MAÑUEL
DOOTE
MAÑUEL
DOOTE
MAÑUEL
A, bai, bai; baina esan iezadazu gero nola deituko dizuten,
Manueltxo.
Esan dizut hemen banago bi, lau, sei, hamar urte, beti izango
naizela Mañuel, eta esan dizut Madrilgo kazeta egunero nola
irakurtzen dudan. Bada ni nola bainago jakinaren gainean
Espainia guztiko berri, soldadu oso denbora gutxi igaroko
dut, izen txarra da hori; berehala egingo naiz kabo, gero
asistente, gero furriel, eta gero zentinela alerta.
Horiek izenak! Azkeneko hori izango da handiena.
Ez; handienak dira «mi General» eta «Errey». Ikusiko nauzu
ni hona etortzean, denek nola deituko didaten.
Nola... nola?
On Manuel.
Beraz, alkateari bezala?
Ez dakit orduan alkateari «On» deituko dioten.
O! Zergatik bada?
Ez nago seguru baina, ez dut uste herri honi bat besterik
tokatzen zaionik.
Ni ere neskametzara aterako naiz, Mañuel; erdaraz, plantxan,
josten, janzten eta gainerakoan ikasten ote dudan, eta
sobratzen den guztia gero arreoa erosteko, e? Ez da hala,
Mañuel?
Ondo iruditzen zait, eta nik ere kabo egin bitartean
aurreratzen ditudanak altxatuko ditut.
Eta handik aurrera irabazten dituzunak?
Handik aurrera irabazten ditudanak... ez duzu ikusten
jenderik handienarekin tratatu behar dudala eta dakizun
bezala kotxean, biltokietan, kafean, asko behar dela? Baina
halaz guztiaz ere, sobratzen bazait, zuri bezala, bidaliko
dizkizut.
8

DOOTE
MAÑUEL
DOOTE
MAÑUEL
Gaur bertan amari esango diot nire intentzioa, eta ahal dudan
lehenena joan behar dut zerbitzatzera (nabaritzen da ttun-ttun
soinua iruditegira arrimatuaz.)
Kalejira eginda heldu dira.
Bai, nabaritzen ditut.
Oi, zer zalaparta ekarriko duten!
HIRUGARREN IRUDIA
Lehengoak eta Prudentxi.
(Sartzen dira Antonio soinu jotzailea aurretik dutela saltoka eta irrintzika).
Eufa! eufa! (gero isiltzen da soinua).
PRUDENTXI
MAÑUEL
DOOTE
(Arrimatuaz) Zer? Oraindik ez zarete aspertu? Tira, irradako
bat egitera azkeneko kalejira honetan; ohitura bezala ez duzu
zure kinto lagunekin lehenagoko jira ere egin.
Joango ote gara bada, Doote?
Bai; despedidarako salto batzuk egin ditzagun (prestatzen dira,
eta hasten dira saltoka, eta joaten dira beste aldetik)
LAUGARREN IRUDIA
Josepe bakarrik
JOSEPE
Jesus, mutilak! Ez dut horren ume axolagaberik ikusi neure
denboran. Ez dakit den mutil hori, lehenago uste nuen bezala
tonto bat, edo den arropa gaiztoren bat. Eta neska tuntunak
nolako balakuak egiten zizkion gero... batez ere mutilak bere
burua asistentera igo, eta «On Mañuel» izendatuko dela esan
dizkionean; hori kapaz da esateko soldaduskan, herriko
aberatsenaren semea dela, konparazio batera, nire anaia dela.
9

Ramon Illarramendi: Josepe albaiteroa
BOSGARREN IRUDIA
(Alde batetik alkatea, botikaria eta erretorea, bestetik kintoak binaka herriko artezkaria
aurretik dutela. Mañuel eta Krispiñ beti harrokerian, besteak umilkiro, bat negarrez; eta
herriko jendea ere aurkitzen da plazan).
OHARPELARIA
MAÑUEL
OHARPELARIA
Eup! eup! eup! eup! Ikasi mutilak! Altoooo!
Ez, ez; aurreraino, neskatxetaraino goazen.
Alto! alto! niri obeditu behar didazue. Donostiara bitartean
nire mendean aurkitzen zarete.
(Krispiñ irrintzika eta Mañuel dantzako zeinuak egiten hankak gutxi mugiturik eta beste
bat musuzapiarekin malkoak idortzen)
MAÑUEL
OHARPELARIA
MAÑUEL
KRISPIÑ
MAÑUEL
KRISPIÑ
MAÑUEL
OHARPELARIA
Oharpelaria: eta karrakala noiz dugu?
Berehala. Alkate jaunak eta erretore jaunak hitz batzuk egin
behar dizkizuete; ondoren karrakala (hasten da ilaran ondo
jartzen).
Aizak hi, Krispiñ, harrapa ezak hau. (Oharpelariarengatik) Ez
duk horrelako pultsularirik, ez, inguru hauetan.
Horren gogorra...
Ez duk ikusi? Alkate jauna, erretore jauna eta denak jaunak
ditik honek; ikusiko duk, ikusiko duk gu etortzerako alkatea
haizeak hartzera bidaliko ditek. Potoak aginduta, eta nahi
duk ez duela orain bezala orduan alkateari deitzen «On
Toribio»? Orduan deituko ziok Toribio, eta ba al dakik zer
egingo niokeen orduan?
Zer?
(Buruari hatz eginaz ezin asmaturik) Nola esaten du bada
sakristauak hi?... a!... TORIBIO SAKA la mingañ.
Hara, hara! Alkate jauna eta erretore jauna heldu dira
guregana.
10

MAÑUEL
ALKATEA
MAÑUEL
ALKATEA
MAÑUEL
ALKATEA
MAÑUEL
ERRETOREA
DENAK
MAÑUEL
OHARPELARIA
MAÑUEL
Ea hi: jaun asko eta txanpon gutxi: ea mutilak, estakaren gisa
zuzen-zuzen; has gaitezen ikasten.
Mutilak!
E! e! e! Erdaraz, erdaraz.
Zertarako duk hik erdaraz, tutik ez dakik-eta.
Aditu al duk, Krispiñ? Tutik ez omen zakiat erdaraz. Hobe
likek nik hainbat baleki.
Mutilak: badakizue nora zoazten; beti kontuan ibili behar
duzue errespetua zeuen nagusiari; ez zarete hemen
probestuekin bezala libratuko, han gogorkiro hartuko
zaituztete, beragatik bada, mutilak, kontu handia eduki
dezazuen jakinaren gainean jartzen zaituztet.
E! e! Oharpelari jauna (diruaren zeinua eginaz) ez gero ahaztu;
papera egin hemen.
Neure kristau maiteak: bazoazte gizajoak zeuen gurasoak eta
senideak etxean malkoz beteak utzirik, erregearen zerbitzura;
eduki ezazue, bada, beti Jaungoikoagan fedea; ez ahaztu
behin ere gau-egunetan zeuen orazioetan; berak lagunduko
dizue beti. Zuek zoazte, neure kristauak, blasfemia
ikaragarriak bat ez bezala esaten diren tokira; ez nuke
nahiko, gazteak, handik etorri ondoren haien kutsu
nazkagarri hori zuei nabaritzea, uste dut aski juizio izango
duzuela. Bada, mutilak, ea orain zoazten bezain jatorrak
etortzen zareten. Banoa, bada, gazteak, elizara, zuen onagatik
erregutzera eta agur, ikusi arte.
Agur, erretore jauna (joaten da).
Eta... koartoak?
Orain emango dizuet pezeta bina. Hori eman dit alkate
jaunak zuentzat.
Hi, Krispiñ, lehendabiziko egunetik bina pezeta; bi urte
igaroz gero zenbat izango ote dugu... eta, Oharpelari jauna,
ilusio ez al dugu egingo hemen, jendearen aurrean.
11

Ramon Illarramendi: Josepe albaiteroa
OHARPELARIA
MAÑUEL
ALKATEA
MAÑUEL
KRISPIÑ
MAÑUEL
KRISPIÑ
MAÑUEL
OHARPELARIA
MAÑUEL
BERA
OHARPELARIA
MAÑUEL
OHARPELARIA
MAÑUEL
OHARPELARIA
MAÑUEL
Nahi duzuen bezala; ni tropan, orain zuek zoazten bezala,
izana naiz. Nahi baduzue, egingo dugu saiotxo bat, berdin
trenerako nahiko denbora badugu.
Ni jarriko naiz buru, berdin han ere hala izan behar dut eta
(Oharpelariari) berorrek erakutsi zer egin. Zer iruditzen zaio,
alkate jauna?
Ondo da, ondo da.
Esaiok ba, Krispiñ, hik ere zerbait botikariari.
¿Qué te faese, boticario? (Honek barre egiten dio).
Ingelesez esan al diok, motell? Ez ziok igarri zer esan dioan.
Ez; igarri gabe barre egin dik.
Tira, mutilak, jarri ondo binaka.
Mañuel; lehendabizi errebista, hau da, beraren aurrean
miratuaz, eman jira bat edo beste.
(Abiatzen da eta negarrez dagoenari isil antzean) Aizak hi, bi
pezeta horietatik bat eman behar didak, bestela masaileko
guztiak hiretzat dituk.
To biak (marruz)
E! e!... zer da, zer da hor?
Bizia hago. (Oharpelariari) Kontu egiteko eman dit, inork ostu
ez diezaion.
Orain, lehendabizi esan behar duk... «Batallón firme».
«Bakallo... prime», honela?
Hago isilik eta har itzak buruan.
Bizkarrean ez al da igual? (patrikako sosari pasarekin soinua
eraginaz).
12

OHARPELARIA
KRISPIÑ
OHARPELARIA
MAÑUEL
OHARPELARIA
MAÑUEL
OHARPELARIA
MAÑUEL
OHARPELARIA
MAÑUEL
KOSME
MAÑUEL
OHARPELARIA
MAÑUEL
Ondoren... «En su lugar descanso» (esaten ditu bizi samar)
gero... «Media vuelta a la derecha»... «presenten armas»
zerbait horrela dituk, orain ez nauk ondo gogoratzen baina
zuentzat ondo zoak, nahikoa baduk. (Besteari) Orain zuei
(Hasten da Mañuel zortzikoaren zeinuak egiten eta Krispiñ ere bai)
Krispiñ, hago geldirik.
Mañuelek kuerdala ematen dit (begiratzen dio honi eta batean
gelditzen da).
(Mutilei) «Batallón firme» esatean (eginaz) hau egin behar
duzue (bitarte guztian Mañuel eta Krispiñ ari dira Oharpelariak
bezala egin nahian, baina egiten dute gaizki) «En su lugar
descanso» esatean, berriz, honela... eta «media vuelta a la
derecha» esatean, honela. Jarri beraz, mutilak, eta Mañuelek
hots egingo dizue.
(Oharpelariari) Lehendabizikoa nola da?
(Bizi samar) «Batallón firme». Agudo ahaztu zaik, motell!
(Oihuka) «Bakallo... prime» (mutilak, nola egin ez dakitela) eta
bigarrena?
(Isil eta bizi samar) «En su lugar descanso».
«Hor zuloan eskastxo». (Herriko jendea algaraz) Eta, orain?
Lehendabizi, errietan emanaz, jarraraz itzak ondo.
(Oihuka) Gezurra zirudik, mutilak, horren moldakaitzak
izatea. (Bati errietan) Hi, Kosme, hanka horiek.
Nahastu egin zaizkiguk. (Ezin berezirik bezala) Hago pixka bat.
Jarri. Orain zer da?
«Media vuelta a la derecha».
«Meria vuelta al derecha» (batzuk ezkerrera, besteak eskuinetara,
etab.) «Beste hamar» (Krispiñek ematen ditu asko) Hi haiz
mutila, Kosme, hik bakarrik dakik, eufa! (bera saltoka).
13

Ramon Illarramendi: Josepe albaiteroa
OHARPELARIA
MAÑUEL
OHARPELARIA
JENDEA
MUTILAK
OHARPELARIA
MAÑUEL
Aski, aski, (gelditzen dira; Mañueli) Hik hots egin bezala hauek
egiten ditek; denek gaizki; zeinek esan dik «beste hamar»?
Berorrek esan dit (isil antzera) «beste hamar!»
«Beste hamar» ez, gizona, esan diat «Presenten armas!» Bada,
mutilak, abiatu behar dugu, jarri ondo eta goazen, agur
eginaz zeuen ezagun guztiei bidean joanik. Jarri. Eup! eup!
eup! eup! etab. (abiatzen dira baina gelditzen dira neskekin
jolasean, oharpelaria doa aurrera, negarrez dagoena bakarra ondotik
duela).
Agur Mañuel, agur Kosme, agur Batista, ikusi arte, agur,
agur, (musuzapiak eskuetan harrotuaz).
Agur, agur; etorri arte:
(Kintoa atzetik duela) Tira, mutilak, trena gainean dugula,
zabiltzate azkar!
Alderdi ederra: gu trenaren gainean egon beharrean, trena
gure gainean (Berak eta jendeak) Agur, agur, etab. (Joaten dira
eta jendea ere bai; gelditzen dira alkatea eta botikaria).
SEIGARREN IRUDIA
Alkatea, botikaria eta Josepe.
JOSEPE
ALKATEA
BOTIKARIA
JOSEPE
ALKATEA
Egun on diela Jaungoikoak (Botikariari) ¡Hola!
Baita zuri ere.
Felices. ¿Qué es eso?
(Alkateari) Ikusi al duzu Mañuelen axolagabetasuna? Hori
erreminta!
Erdaraz hitz egin ezazu; ez dakizu honek ez dakiela
euskaraz?
14

JOSEPE
BOTIKARIA
JOSEPE
ALKATEA
BOTIKARIA
JOSEPE
BOTIKARIA
JOSEPE
BOTIKARIA
JOSEPE
BOTIKARIA
JOSEPE
BOTIKARIA
JOSEPE
BOTIKARIA
Aritzen da inoizka zerbait ere. (barrez) ¿Qué hay de boticario,
Don Camilo?
Me saluda usted por segunda vez, Josepe.
Eta halere, eskerrik ez (azaltzen da probestua).
Jaunak, barkatu, probestua niregana dator, berehala zuekin
naiz (jendeari) Inork igartzen ez dion jolas-bidea oraintxe
jarriko dute elkarren artean; izan ere, botikaria dago nahi eta
nahi ez euskaraz ikasi nahi lukeela (Gelditzen da
probestuarekin).
Bueno... bueno... (barrez).
¿Te risas?... ¿contento?... ¿contento?... mucho gaixo, edo qué?
¡Qué hombre este! (oihuka) Bai, bai; eta zu?
Ni ez, ez nagok minez. Hori nahi huke? Yo también contento;
el vacas visitao i...
¿No hay ninguna enferma?
No enpremas no; toros... y vacas... y txokorras y beyes, edo
boyas, edo buyas... edo iriyas... nahi bai, konpreni ezak hik
ere.
Bai, bai; eta mujera, noiz kasatu?
Bai lo nagok; hiri esango diat. La vicario no hay quieres, disia
siempre que no tienes eso... como... eso... edareco...
¿Qué es eso de edare?
¿Edare? Espera, espera. Edare pasao un día, pasao otro, gero
otro... así muchos días y planto; volve igual, igual y yo tienes
cuatro veces diez y una veces cinco.
¡Ah! Cuarenta y cinco años!
15

Ramon Illarramendi: Josepe albaiteroa
JOSEPE
BOTIKARIA
JOSEPE
BOTIKARIA
JOSEPE
ALKATEA
BOTIKARIA
ALKATEA
JOSEPE
ALKATEA
JOSEPE
ALKATEA
JOSEPE
BOTIKARIA
ALKATEA
JOSEPE
BOTIKARIA
JOSEPE
BOTIKARIO
Años, años, sí, años (jendeari) Gaizki esateko beldurra nuen...
¿Krispiñ sí, eh? ¡Qué sasoy y que erropa, eh? Está girailgiraila.
Bai, bai; giraila. ¿Qué es eso de guiralla?
Motell, oraintxe amorrarazi nauk... Giraila (zeinua eginaz) así
un poco arriba, un poco abajo... forte, bapo...
¿Y qué es bapo?
(Indarrez) ¡El pendol de erleju! Orain nahi duanari egin
iezaiok oihu (Probestua joaten da eta alkatea arrimatzen zaie)
Gobernadorea heldu omen zaigu arratsaldean.
¿Viene el gobernador?
Según el oficio que acabo de leer.
Gobernadorea heldu al da? Zer egin behar du hemen?
Zerri guztiak aterarazi.
Nora? Eguzkia hartzera?
Kanpora, edo bestela, hilarazi.
Oraintxe ondo gelditzen nauk... horretatik koartoak ateratzen
nituen-eta.
¿Qué dice Josepe? ¿qué dice?
Esan iezaiozu bada.
El cerdo quitao ajuera, edo sí no, garbir con cuchillo.
Ah sí, y hace muy bien.
Ah sí: a Vd. no importa, por cerdos de cuatro pies; si quitar
cerdos de dos pies, hala, uste también a barrio de Castilla.
¡Ja! ¡ja! ¡ja! duele, duele, Josepe.
16

ZAZPIGARREN IRUDIA
Lehengoak, Prudentxi eta Doote, hau besapean fardel bat duela, malkoak idortuaz.
PRUDENTXI
DOOTE
PRUDENTXI
ALKATEA
PRUDENTXI
ALKATEA
JOSEPE
PRUDENTXI
JOSEPE
PRUDENTXI
DOOTE
PRUDENTXI
JOSEPE
Neska, ez honela negarrik egin, hori ez dun ezer ere,
aspertzen haizenean, etorri agudo, neska.
Prudentxi, amak ez dakiela noan; itzuri noan etxetik.
Jaungoikoaren izenean! ez honelako ezer esan ni hemendik
joan bitartean, ez gero inori aitatu ezer ere.
Nik? Ez, ez; esan hitzake apaizari baino seguruago ere kontu
guztiak, niregandik inork ez din jakingo.
Zer dugu, Doote? erdi negarrez, zer duzu?... okerren bat?
amarekin haserretu edo?...
Ez, on Toribio; Manuel soldadu joan zaiolako izan behar du.
Mañuelekin zerbait ba al zuen? (Joseperi) Nik uste nuen
zurekin tratatzen zuela, Josepe.
(Ezin asmaturik) Bai... nirekin... nik...
Ez; horrek amarekin tratatzen du, Dooteren amarekin.
Berritsu hori, isilik ezin egon.
Bukatzen utz iezadazu, trakullu. Zer da hori? Dooteren
amarekin tratatzen du alaba bereganatzeko. (Dooteri) Baina,
neska, Manuel ederragoa eta mardulagoa zagon! (Joseperi)
Gainera, zuri ez dizute utziko gurasoek, gizona, oraindik
gaztea zara-eta.
Hago isilik, neska.
Gizasemeari mutur gogorra jarri behar zaion, mutur gogorra.
(Dooteri) Baina, Doote, ez duzu gizon-gairik faltako, ez; ez
behinik behin zeure burua horrengatik estutu, gainera
Mañuelekin ezkondu, eta zer egin behar zenuke? Ez duzu
ikusten juiziorik sekula ez duela izango?
17

Ramon Illarramendi: Josepe albaiteroa
PRUDENTXI
JOSEPE
PRUDENTXI
JOSEPE
PRUDENTXI
JOSEPE
PRUDENTXI
ALKATEA
JOSEPE
PRUDENTXI
JOSEPE
ALKATEA
PRUDENTXI
DOOTE
ALKATEA
JOSEPE
PRUDENTXI
DOOTE
A neska! Hire lekuan banengo...
Nahi duzu isilik egon, berritsu!
Hobe duzu, bai, horrekin duzun, bestela...
Bestela, zer?
Epelak kantatuko nizkizukeela.
Zuk?
Bai, nik.
Probestuarekin etorri beharko dut.
Zuk kanta iezazkiozu «karabinero bibotes»-i, nahi baduzu.
Zure aldean, badauka zer ikusi... kirten gabeko kriseilua
dirudi gero berak...
(Jotzera bezala) Eta zuk...
E! e! geldi, geldi; Josepe, zuk gehiago egiten duzu horrekin
horrela mokoka aritzea, jakinik hori zer den.
Goazeman, neska, batek eruntako San Paskasio zirudin eta
besteak, berari erreberentziaka sendatzeko eske ari dena, bere
hanka urgin eta oker horrekin.
Agur, agur, beste bat arte.
Zoazte ondo.
Agur Doote.
Eta lagunak ez al du balio?
Goazeman, Prudentxi, goazeman (Joaten dira Doote eta
Prudentxi).
18

ZORTZIGARREN IRUDIA
Josepe eta alkatea.
JOSEPE
ALKATEA
JOSEPE
ALKATEA
JOSEPE
ALKATEA
JOSEPE
ALKATEA
JOSEPE
ALKATEA
JOSEPE
ALKATEA
Mutilak, gaiztoa duk emakume hori; bai lotsagabea!
Mañuelentzat litzateke egokia, bera ere honen gisakoa da eta;
(alkateari) beraz, zerriak istegietatik ateratzera doaz
gobernadorearen aginduz.
Hala dirudi; ez dago hari gogor egiterik. Agindu du, eta
errespetatu egin behar, bestela...
Eta ez al liteke horren modua egin, konparazio batera, berari
adierazita-edo...
Nahi baldin baduzu egin, bera datorrenean aukera izango
duzu.
Bai, hitz egingo nioke, baina, erdaraz jakin ezta, nola nahi
duzu?
(Botikariarengatik) Honekin egiten duzu bada, eta zergatik ez
harekin?
Eta honekin nahi duzu parekatu gobernadorea? Batetik
bestera uste dut egongo dela diferentzia, nire hanka batetik
bestera adinakoa.
Gizona, nik hasiera emango dut eta gero zuk esan. Zer uste
duzu, beste mundukoa dela, edo zer?
Horiek ez dira Madrilgoak izaten? Nolaz izaten dira horiek
gobernadore, jaiotzatik edo bestela?
Izan liteke, bai, horiek jaiotzea beren bastoi borladun eta
guzi.
Eta makila borladuna duelako da gobernadore, beraz.
Makila hura da errespetatu behar dena; erdaraz deitzen zaio
«bastón de mando».
19

Ramon Illarramendi: Josepe albaiteroa
JOSEPE
ALKATEA
JOSEPE
ALKATEA
(Jendeari) Gaur, horratik, kendu behar diot Korje harakinari;
berdin, gisa hartakoa du hark ere. (Alkateari) Zer egingo dugu
bada, dotore antzera jantzi, eta plantatuko ote gara bada
beregana?
Bai, gizona; arratsaldeko hiru t'erdietan dator bera; azaldu
zaitez herriko etxera, baina ahal duzun dotoreena, elizara
joaten garen modura, hobe.
Ondo da; bazkalordua da eta gero arte, beraz, agur; adiós
boticario Don Camilo.
Agur, bai; gu ere bagoazke. (Joaten dira hirurak) Agur.
BEDERATZIGARREN IRUDIA
Prantxiska bakarrik, eskobarekin ataria garbituaz.
PRANTXISKA
Ataria garbituz gero, banoake nire senarraren bila zelaira,
lehenbailehen bazkaldu eta apaindu dadin gobernadoreari
laguntzeko. Alkateak esan dit nola datorren, baina isilik
gordetzeko esan dit; ez duela jendeak jakin beharrik. Nik
inortxori ez diot esango behinik behin.
HAMARGARREN IRUDIA
Prantxiska eta Prudentxi. Hau sartzen da iruditegira presaka.
PRUDENTXI
PRANTXISKA
PRUDENTXI
PRANTXISKA
Oraintxe neka-neka egin naiz. Errotako bentaraino lagundu
diot Doote tristeari, inori ez esateko egiten zidan. Nik? ezta...
erreko ninduketela jakinda ere. (abiatzen da presaka)
Prudentxi, nora zoaz horren presaka, emakumea?
Goiz guztia kanpoan daramat. (biek tartea ezin aurkiturik beren
isilkakoak bata besteari adierazteko) Honezkero nire ama luzetsia
dago.
Denbora ederra gaur, Prudentxi.
20

PRUDENTXI
PRANTXISKA
PRUDENTXI
PRANTXISKA
PRUDENTXI
PRANTXISKA
PRUDENTXI
PRANTXISKA
PRUDENTXI
PRANTXISKA
PRUDENTXI
PRANTXISKA
PRUDENTXI
PRANTXISKA
O! Honezkero nire ama ni honenbeste denboran kanpoan eta,
nola ote dago?
Ez dizu errieta handirik emango, ez; baina denbora, denbora
aproposagorik ezin izan liteke.
Dooteren ama ez al duzu ikusi aspalditxoan, Prantxiska?
Ez; ni alkate jaunarekin egon naiz eta ez dut ikusi.
Zer ordu dugu orain, Prantxiska? Iruditzen zait egun guztia
etxetik kanpora daramadala.
Denbora ere halakoa dago. Ez ahal du baldinbetan euririk
egingo!
Egin izan bazuen, ai zer bustialdia neukan! Ez dut, bada, euri
estalkirik ere hartu.
Eta, Prudentxi, arratsaldean etxean egon behar al duzu?
Goiz guztia kanpoan daramat eta, nola aterako naiz?
(Isil antzera) Ba al dakizu gaur zein heldu den hona,
Prudentxi?
(Isil antzera) Eta zuk, ba al dakizu zeinek alde egin duen
hemendik goizean?
Gero esango didazu. Gobernadorea heldu da; ez inori esan,
zergatik ez da komeni jendeak jakitea. Alkateak berak esan
dit, baina ez inortxori esan gero, e? Ezekiela, Martxelin,
Gergori eta zuri bakarrik esan dizuet oraindik.
A, Prantxiska, Prantxiska! Hori ez da ezer ere; hori baino
handiagoa dakit nik; inori ezin esan niezaioke eta ez diot
esan, gainera, bidean; izan ere, orain arte ez dut inor topatu,
baina zuri esango dizut, zergatik badakit zuk isilik gordeko
duzula eta.
A bai, Prudentxi, horixe bai nik; alkateak ere horrexengatik
esan dit gobernadorearen etorrera; esan ezazu, esan ezazu
beldurrik gabe.
21

Ramon Illarramendi: Josepe albaiteroa
PRUDENTXI
PRANTXISKA
PRUDENTXI
PRANTXISKA
PRUDENTXI
PRANTXISKA
PRUDENTXI
PRANTXISKA
PRUDENTXI
PRANTXISKA
PRUDENTXI
PRANTXISKA
(Belarrira) Doote goizean etxetik joan dela zerbitzatzeko
etxerik topatzen ote duen, hari laguntzen nintzen goiz
guztian eta... ez diozu igarri orain artean?
Ez nik, baina zer du, amarekin haserretu, edo zer?
Ez, bestela; Mañuelen inguru samarrean izateagatik.
Adi ezazu, Prudentxi. Ez ote da gero amak (zeinua eginaz)
piskorrillo dantzatzen duelako? Jakiten nituen gero nik
kontuak, biek, ama-alabek maiz izaten zituztela okasioak
gauza horren gainean.
Zerbait, inoizka aditzen nuen, baina ez nuen sinestatzen.
Ezekielarena bai, hori badakit seguru herenegun bertan
urrutira joan gabe gertatu zitzaion.
Zer?
Zer? Askotan bezala egin zaio min zuria, eta tristea erori
zenean sendakina bertan izatea gertatu zen, eta jakina den
bezala, gorputza freskatzeko, arropak askatu zizkion eta
gaizoari txikiko botila bilatu zion kolkoan.
Horra!... (bi eskuak elkar joaz).
Zaude, zaude, eta sendakina bere presa hartan ari zen oihuka
ura! ura! agudo ur freskoa! eta hala dio bere titili-tatalarekin
Esekielak: «On Ignazio, besterik ez bada ere, tantotxo batzuk
urari».
Bai zera!
Hau egia da; neronek ez nuen ikusi, baina Martinak esan
zidan Josepek esan ziola Antoni Iñasiri, kontatzen nabarituta.
Banuen gero errezeloa... askotan, hau lurrinaren usaina!
iruditzen, eta behin galdetu nion: «Zer duzu usain hori,
Ezekiela?» Eta esan zidan: «Askotan, igurtzialdi bat ematen
diot gorputzari izpirituarekin...» «Zer duzu bada? kolperen
bat?» esan nion eta esan zidan, freskura guztiarekin: «Ez,
22

erreuma etortzeko beldurra». Baina, Prudentxi,
errementariareneko ezkonberriagatik ez al duzu ezer jakin?
PRUDENTXI
PRANTXISKA
PRUDENTXI
PRANTXISKA
PRUDENTXI
PRANTXISKA
PRUDENTXI
PRANTXISKA
PRUDENTXI
PRANTXISKA
PRUDENTXI
PRANTXISKA
Nik nekiena zen neskatxak berrogei ontzako dotea bazuela,
eta mutila bankuan lehendabizikoetakoa zela.
Neskatxarena behinik behin gezurra da; alaba ezkondu
bazen, bere aita txanpon bila kanpoan ibili behar izan zuen.
Zure senar Brauliori kendu al dizkio?
Ez, lehenagoko botoak ezkero, ez dugu jolasten elkarrekin.
Nori kendu ote dizkio, bada? Alkateari?
Ezta ere.
Ezta ere. Erretore jaunari?
Bai aizu... eskatu besterik ez zeukan.
On Martini?
Berehala emango zion On Martinek.
Ez da bada izango Josepe albaiteroa? edo botikaria? edo
Migel errotakoa, On Klaudio apaiza, Santi harakina edo
horietakoren bat ere?
Ez, ez; ez da horietakoa, denei galdatu diet, eta ez dela
haiengana izan diote. Nori kendu dizkion ez dakit, baina
gure neskame Urtsulak esan dit iturrian esan diotela; eta
mutilarena, zu, Prudentxi, mutilarena, bankuan
lehendabizikoetakoa zela... baina ez guk dirua daukagun
bankuan, Prudentxi; arotz bankuan esan nahi omen zuen,
orain hala dio, eta gainera lehendabizikoetakoa bai, baina ez
ofizioan eta jornalean, baizik esan nahi omen zuen
lehendabizikoa atean sartu eta aritzen zena zela. O! Ikusi
behar dira, noski, hango negarrak eta hango istiluak...
bazuten horiexek fanfarroikeria ugari, baina ederki
makurtuak egon behar dute, noski, orain...
(Hasten dira biak batean hizketan eta isiltzen da Prantxiska)
23

Ramon Illarramendi: Josepe albaiteroa
PRANTXISKA
PRUDENTXI
PRANTXISKA
PRUDENTXI
PRANTXISKA
PRUDENTXI
Ez, ez, zuk esan.
Esan, esan, emakumea.
Zertarako? Esan, esan zuk (biek batean)
|Gainera besterik txist... ixo... zaude nik esan arte... Gainera
|beste-
|Zuzmurrak...
|rik ere izan behar du; erretore jaunak sermoi-aldiren bat
|emana dela uste dut. Ea, ea zuk dakizuna zer den, gero
|esango dut nik.
PRANTXISKA |Zertarako ari gara... txist ixo, nik esango dut orain. Erdika
|zerta-
PRUDENTXI |Zuzmurrak baziren...
PRANTXISKA |rako ari gara? Nik badakit Silberik berak, Silberi
|mandatariak esana, sehaska Donostiatik berak ekarria dela.
PRUDENTXI
PRANTXISKA
PRUDENTXI
PRANTXISKA
PRUDENTXI
PRANTXISKA
BAT
Begietara negarra etortzen zait emakume triste haren
bizimodua gogoratuta.
Niri ere bai, Prudentxi. Uste al duzu gozoz egon nintzela
kontu horiek entzuten? Nahiago nuke horrelako kontuak
aitatzea baino, elizako ateetan Felisarekin egunero ordubete
hizketan egon.
Aldi ederrak egiten dituzue lehenago ere. Noan, honezkero
nire etxekoak, zer pentsatuta ote daude?
Esan iezaiozu amari nirekin topo egin duzula eta antz
emango dio orduan denbora non pasa duzun.
Banoa, banoa. Agur Prantxiska, gero arte.
Agur; ni ere banoa senarraren bila (joaten da Prudentxi eta
abiaturik Prantxiska) noan, noan hauek kontuak, hauek
kontuak! (Batek leihotik edo kalean, baina hau ez da ikusten)
Noraino, Prantxiska?
24

PRANTXISKA
BAT
PRANTXISKA
BAT
PRANTXISKA
Senarrarengana noa. (isil antzean) Gobernadorea dator
arratsaldean eta kaleak miratzen hari lagundu behar diote
alkateak eta erregidore argienek; ez gero inori esaten ari!
Esan dit Martxeliñek lehenago, Prantxiska.
Ez zizun esango Doote goizean etxetik alde egina dela
horratik; hori nik bakarrak nekien.
Zelatan oraintxe nengoen, Prudentxi Gregoriari kontatzen ari
dela, eta dena entzun diot.
Inori ez esateko egiten zidan gero, eta ni baino lehenago
denei kontari ari da. Agur, agur, gero arte (joaten da).
HAMAIKAGARREN IRUDIA
(Josepe bakarrik azaltzen da txit apaindua, erloju kate zintzilo handiarekin, bastoi
borladunarekin eta zapataren azpian, egurra bota kolorekoa duela, bi hankak berdintzeko).
JOSEPE (Patxada handiarekin) Hona ni hemen, gobernadoreari
laguntzeko prest; ez da edozein ibiltzen gero
gobernadorearekin. Gaur hankaren gainean ezin egon naiz
eta hori... azpitik postiatua nagoelarik hanka batean.
Bazkaritan ere ezin egon nintzen, saltoka nenbilen, ez dakit
zer dorpekeria egin ditudan etxean. Arrebak esan didanez,
ogiaren ordez botilaren tapa ahoan sartu dut, ja! ja! ja! ardoa
platerera bota, koilararen kirtenarekin ogia ebakitzen hasi,
kafeari pitarra bota eta katua jo beharrean, arreba bera jo. Nik
ez dakit behinik behin zer gertatzen zaidan, gobernadorea
burutik ezin kendu; badut zerekin ere bai. Gobernadoreari
laguntzen gero... eja! ez dela edozein ibiltzen. Noan oraintxe
herriko etxera; (abiatu eta berriz jiratuaz) gainera Mañuel
soldadu joan da... ja! ja! (eskuak igurtziaz) Doote ere oraintxe
niretzat da, orain aisa neureganatuko dut, batez ere honela,
dotore ikusten nauenean. Suerte izugarria dut (Joaten da eta
jaisten da burtina, iruditegirako puskatxo bat gelditzen dela).
25

Ramon Illarramendi: Josepe albaiteroa
BIGARREN KOADROA
HAMABIGARREN IRUDIA
(Iruditegiak koadro honetan behar du agertu kamio bat, hau da herri berekoa, eta
azaltzen dira Mañuel eta Doote).
MAÑUEL
DOOTE
MAÑUEL
DOOTE
MAÑUEL
DOOTE
MAÑUEL
DOOTE
MAÑUEL
DOOTE
MAÑUEL
Gure ametsek, Doote, ez daukate probetxurik; ez dugu
pentsatutakorik egingo.
Ez duzu beraz soldadu joan behar, Mañuel? Zergatik da hori?
Nire aurreko numeroa zuena azaldu delako. Ez zara
gogoratzen nola Antoniok itzuri egin zuen Frantziara? Baina
nonbait gurasoek izkiribatu diote nik nola aurreratzeko
asmoak nituen soldaduskan eta nonbait iruditu zaio hori
gauza errazen bat dela; dudarik gabe asmo horretan azaldu
da, inork uste gabean, seguru nago; eta ni nola deitzen
ninduten haren ordez, jakina den bezala, etxera bidali naute;
baina ez dugu ezer ere galdu; moroetara doaz eta haien orpo
zikinak ikusteko gogorik ez dut nik.
Eta zer dira moroak? Egun horietan izen hori besterik ez da
entzuten.
Moroak? beltzak edo antz hartakoak behinik behin.
Jox... moroak eta gainera beltzak dira, e? Eta, Mañuel, zer
egiten dute horiek beren parajean?
Kazetak dioenez, lo beti.
Beti?
Bai; oinutsik eta atorra hutsik daude behinik behin beti eta...
Jesus, Jesus, horiek moroak! Arrima gaitezen etxe aldera,
Mañuel, eskerrak Prudentxik bakarrak dakiela, bestela
lotsatuko nintzateke herrira azaltzea; eta jendeak igarri ez
diezaion, Mañuel, joango naiz ni orain eta zu geroxeago
abiatu. Aditu?
Bai, bai; zoaz.
26

DOOTE
MAÑUEL
Beraz, gero arte. (Joaten da)
Agur Doote; horra jimolatu, ederra gertatu zait; orain
albaiteroak hartu behar duen pozak neurririk ez du! Nola
gezur bat antolatuko ote dut? (egoten da pixka bat pentsatzen)
A, esango diot banaka hartu gaituztela probaketan eta ni
etxera bidaltzen nautela soldaduskako erneegia naizelako.
Galdetuko du orduan: «ez zenuen ba soldadu guztien nagusi
izateko asmoa?» eta erantzungo diot baietz, baina esan
didatela hobea dela ni gero, nire herriko erregidore izatea, ni
baino astoagoak makina bat izaten direla (eta bera bat
behinik behin). Noan, noan, nolanahi ziria sartuko diot.
(Joaten da eta altxatzen da burtina)
27

Ramon Illarramendi: Josepe albaiteroa
HIRUGARREN KOADROA
(Honetan iruditegiak aurkeztatzen du lehenengoa bera; bakarra da gehiago karrotxo bat
bere tresnekin, baina abererik gabe.)
HAMAHIRUGARREN IRUDIA
(Azaltzen da Josepe malkoak idortuaz).
JOSEPE
Hau pena!... uste nuen gehiago maite ninduela... nork burua
berotu... o... te dio... zerbitzatzera... jo... joateko. Pru... Pru...
Prudentxi izango da Doo... Do... Do... Doote tristea engainatu
duena.
HAMALAUGARREN IRUDIA
Lehengoa eta Doote.
DOOTE
JOSEPE
DOOTE
JOSEPE
DOOTE
JOSEPE
DOOTE
JOSEPE
Jose...! negarrez...? okerren bat edo?
(Alaiturik) Doote... zer zabiltza? Zerbitzatzera joan zarela eta
nolaz etorri zara?
Bai, ederki eman ere. Ni zerbitzatzera... nork... nork esan dizu
hori?
Herri guztian beste jolas-biderik ez dabil, nola goizean
etxetik, amak ez dakiela, zerbitzatzera joan zaren.
(Jendeari) Nork zabaldu ote du, Prudentxik inori ez zion bada
esango? (Joseperi) Ez, ez, Josepe; bestela, behar batera joan
naiz.
Pentsatzen nuen, bai, juizio gehixeago izango zenuela baina.
Josepe, honen dotore... Zer da gaur? Elizan zerbait funtzio al
da?
Ez Doote, ez; gobernadorea dator oraintxe laster, eta guk,
herriko erregidore deituenek, behar diogu lagundu herria
nolatan dagoen erakusten-eta... Mañuel joan da beraz?
28

DOOTE
JOSEPE
DOOTE
JOSEPE
Noski, hala uste dut nik.
Zuzenduko dute ederki. Kenduko dizkiote harrotasunak eta
fanfarroikeria; merezi ere badu, trapu bat egina dago. Baina
zu, Doote, zu zarenarekin neskatxa formala, argia... nola
jarduten duzu harekin? Zer bizimodu eraman behar zenuke?
Ez duzu ikusten jornal-biderik ez daukala, izanda ere modu
txarretan hondatzen dituela? Bizimodu tristearen jabe
zinateke horren mendera ezkero eta, Doote, nik ez dut nahi,
Doote, inolaz ere zu gaizki izatea; presarik ez dago, oraindik
gazteak gara... zu, eta zure amak ere ondo pentsatzen du, ez
da hiru egun esan didala, josten, sukaldean eta emakume
batere denak ikasi behar dituen gauzak ikasi behar
zenituzkeela; ontza-urre bat altxatua daukat zure amaren
desio hori konplitzeko. Bai, Doote, bai; juizio pixka bat, buru
pixka bat izan behar da mundu honetan bizitzeko,
txorakeriak dira gaztearen nahitasun horiek; haizea bezala
dira, ezkongaitan hego-haizearen modura eta ondoren
horma-haizea baino hotzago; gainera, gosea eta jipoiak
senarrarengandik. Zer deritzozu, Doote?
Ez dakit bada nik, Josepe; horiek denak hala izango dira
baina... Prudentxik eta gainerako nire lagunek zer esango
lukete? eta Mañuel gizajoak pena ematen dit, ez litzaidake
ahaztuko behin ere, Josepe.
Ahaztu?... bai, bai; erraz gainera. Begira, Doote, hemen
gauzak garbi esan behar dira. Mañuelekin ezkonduz gero,
inorekin ez duzu traturik izango, eta zera... Doote... zuk
behar zenuke... zera... zerbait horrela koarto batzuk dituena;
nik ere behar nuke etxean norbait lagun, eta uste dut
erreparorik ez duzula izango, baizik... poz handi bat hartu
duzula iruditzen zait, Doote, je! je! je! Konforme zaude ala?
(Doote isilik beti burua makurtuarekin) Bai, bai, bai; interes
puskatxo bat ere badut eta. Begira, Doote, gerora zeratzen
garenean, ez duzu izango etxeko garbitasun pizarra egin eta
tertulian Prantxiska alkatearen emaztearekin egon besterik;
elizara ere eseri aulkiarekin joango zara eta etxean ere ez
duzu behinik behin zezin eta zikirokiaren eskasiarik izango;
eraztuna ere behatzean ibiliko duzu, On Kamiloren emazteak
bezala, eta neskatxa ere aurkituko dugu baldin eta iruditzen
29

Ramon Illarramendi: Josepe albaiteroa
bazaizu. Zer deritzozu, Doote? (Hau lotsatua, mantalaren hegala
ahoan duela).
HAMABOSGARREN IRUDIA
(Lehengoak eta Mañuel. Hau sartzen da iruditegira Josepek nabaritu gabe eta gelditzen da
atzean).
JOSEPE
MAÑUEL
JOSEPE
DOOTE
JOSEPE
DOOTE
JOSEPE
MAÑUEL
JOSEPE
MAÑUEL
Mañuelekin ez duzu izango, ez zerbitzaririk, ez eseri aulkirik,
ez zikirokirik, ez zezinik eta ez eraztunik. Lehen esan dizut
eta berriz ere bai... zorrak eta bizkarrekoak. (erloju katea ezin
erakutsirik).
(Buruari eraginaz) (Jendeari) Zer merezi luke hankoker honek?
Jo, eta hauspoa egingo ote dut berarekin? Hartarako ere ez
luke balio, noski; nonbait zuloa izango luke. Entzun
diezaiodan zer dioen.
(Aho zabalka) Zer ordu ote dugu? (erlojua atereaz) Ezagutzen al
duzu erlojua, Doote?
Ezagutu? Bai, lehengoan leihotik erakutsi zenidan ber-bera
da.
Ez, ez; ordua eta hara katea ere; makilla borladuna ere bai,
gobernadoreak bezala. Ikusten nauzu zeinen gertu gelditzen
naizen. (Jartzen da makilaren arrimuan gorputza duela) Ezta
errege bera ere! (Mañuelek jotzen dio makila hankarekin, uste
gabean egin balio bezala, eta Josepe erortzen da gero altziez).
Ai! Joan duk nire gatz ontzia!
Ai! ai! zein zen hemen, ai zer makilazoak! (Mañuelek laguntzen
dio altxatzen baina Josepek ikusi gabe; altxa eta ikusten duenean,
Josepe gelditzen da ikaratua, hitzik ezin asmaturik).
Zer dugu, Josepe?
Ma... ma... ma...
Makila, bai, uste gabean jo dizut; barkatu.
30

JOSEPE
MAÑUEL
JOSEPE
MAÑUEL
JOSEPE
MAÑUEL
JOSEPE
DOOTE
MAÑUEL
Maa... ñuel, zu hemen?
Ikusten nauzun bezala, Josepe.
Baina nolaz? Besteak ere etorri al dira?
Ez; ni bakarrik.
Nolaz? Ez diot trazarik ematen.
Niri agudo eman didate; azkarregia naizelako bidali naute
handik. Eta ba al dakizu zer esan didaten? Ni erregidore
izateko modukoa naizela, nire herrian ere ni baino astoagoa
izango dela bat edo bat. (Dooterekin joaten da iruditegiaren alde
batera).
(Jendeari) Orain ere lehengo lepotik du horrek burua. Noan,
noan herriko etxera. Baina gaur Doote neronekin eraman
behar dut, karroan eramango badut ere. (Joaten da)
Joan da; ez dakizu, Mañuel, gaur atrebitu dela nirekin
ezkondu behar duela esatera.
Ezkondu? Pasadaren bat hartu arte ibiliko da; lehendabiziko
aitatzen dizunean, esan iezadazu, eta pikua bezala mailatuko
dut.
HAMASEIGARREN IRUDIA
(Sartzen da Josepe presaka, hanka eta makilarekin soinu handia atereaz).
JOSEPE
Hemen dator gobernadorea; ordua baino lehenago etorri da.
(bere artean) Oraintxe duk, bada, nirea. (gelditzen da atean)
HAMAZAZPIGARREN IRUDIA
Lehengoak, gobernadorea, alkatea, botikarioa, erregidore bat edo beste, eta herriko
jendearen tartean, Prantxiska eta Prudentxi.
31

Ramon Illarramendi: Josepe albaiteroa
JOSEPE
JOSEPE
DOOTE
MAÑUEL
JOSEPE
ALKATEA
JOSEPE
MAÑUEL
DOOTE
MAÑUEL
ALKATEA
MAÑUEL
ALKATEA
MAÑUEL
Hemen da (beti ibiltzen zaio aurrean, traban gobernadoreari.
Lehendabizi eranzten dio txapela, baina ezer esan gabe
gobernadoreak ere egiten dio zeinua; han dabil, Josepe aurretik
duela, zokoak miratzen).
(Jendeari) Edozein atrebitzen da honi arratsalde onak ematera,
nola hasi ere ez dakit.
Hori izango da, Mañuel, gobernadorea; gizaseme ederra,
euskaldun aurpegia du.
Josepek egingo du horrekin ere bereetatik bat; zaindu
diezaiogun.
(Alkateari) Aitatu al diozu ezer ere?
Txist, isilik, isilik. Oraintxe ailegatu da eta denbora izango
dugu nahikoa gero ere.
(Gobernadoreari alde guztietara erreparatuaz). Jun...! ez haiz hi
ere nik uste bezalakoa. (Jendeari) Gure modukoa da. (eta
gobernadorea bazterrak ikusten, gorde eta azalduaz iruditegitik, beti
Josepe aurrean enbarazu egiten diola; gordetzen dira).
Gaur Joseperen kontura nahiko barre egin liteke.
Eta noiz ez?
Hemen datoz orain ere. (Josepe aurretik jira eman eta noiznahi ia
gobernadorea aurpegian ukituaz. Alkatea arrimatzen da Mañuel eta
Dooterengana, Josepek erreparatu gabe).
Mañuel, nolaz etorri zara?
Nikolas, nire aurreko numeroa, azaldu delako.
Gizona... azaldu da beraz. Non zen? Frantzian?
Ez dut uste. Baionatik etorri dela esan du behinik behin
berak. (Gobernadorea makurtua dagoela miratzen, Josepek, alkatea
delakoan, arropatik tiratuaz esaten dio, alkatearengatik,
gobernadorea delakoan).
32

JOSEPE
GOBERNADOREA
JOSEPE
ALKATEA
GOBERNADOREA
JOSEPE
GOBERNADOREA
JOSEPE
GOBERNADOREA
JOSEPE
Adi ezazu, adi ezazu, Braulio, hori baino gobernadore
azkarragorik ez bada hona etortzen, istegian zerriak egon
litezke. Gonak gustatzen zaizkio horri ere. (Uzten dio arropatik
eta gobernadorea altxatzen da harriturik, baina Josepe dago
alkateari begira, ezagutu gabe) Arrano horrek Dooteri nolako
zeinuak egiten dizkion. (eskua ateratzen du gobernadorearen
arropak ezin harrapaturik) Gizona, zer ari zara horrenbeste
denboran makurka? Kredoa esaten, edo zer? Edo beldurra al
duzu horri hitz egiteko? (Nonbait ere heltzen dio besotik ikusi
gabe, eta eramaten du esanaz) Gizona, goazen, zer demontre!
Horren muturrak ikaratzen zaitu? Neronek esango diot.
Baina, gizona, zu eroren bat zara.
(Erreparatuaz dena nahastua). Ai jauna! barka biezat! Alkatea
zelakoan ari nintzen; gainera, uste nuen egietan berori
belarrimotza zela, horra.
Josepek bereetatik bat egin du; hori traketsa! Hauek lotsak
hartu behar ditu batek horrengatik! (Arrimatzen da
gobernadorearengana).
Uste al duzu euskaldunik ez dela izaten gobernadore, edo
zer?
Barka biezat, bada, horra. Eta orain fabore txiki bat eskatu
behar diot.
Ea zer duzun.
Bada, horra, jauna; zerriak ateratzea agintzen badu herri
barrendik, galdua nago; nire bizimodua horretatik ateratzen
dut eta, ni bizi naizen artean, besterik ez bada ere, uztea
eskatzen diot, horra, fabore txiki hori bakarra.
Ez da gaizki; nik esango dut denbora bi hilabetekoa
edukitzeko, baldin zuk denbora horretako hil nahi baduzu,
kito gelditzen gara.
Zerriek zer gaitz egiten dute, bada, gobernadore jauna?
Badira hemen hanka bikoak gaiztoagoak.
33

Ramon Illarramendi: Josepe albaiteroa
GOBERNADOREA
MAÑUEL
GOBERNADOREA
JOSEPE
GOBERNADOREA
JOSEPE
GOBERNADOREA
ALKATEA
GOBERNADOREA
MAÑUEL
JOSEPE
MAÑUEL
Begira, nik ez dut zure lezio beharrik zer egin behar dudan,
eta aurrera. Isilik; ikus ditzagun beste bazterrak. (Gordetzen
dira).
Goazen, Doote. Joseperen astakeriak ikusi behar ditugu.
(abiatu eta berriz jiratuaz) Hemen dira orain ere. (Sartzen dira,
Josepe aurrean).
Baina gizona, lotarazi egingo zaitut baldin eta gehiago
trabarik egiten badidazu.
Nik baino hobeto inork ez dio, bada, istegietako berri
erakutsiko.
Antza baduzu, bai, maiz samar ibilia zarela tartean.
(Jiratu eta gobernadorearen hanka, berearen azpian hartzen dio).
Albaiteroa naiz, jauna.
Ai, ai, nire hanka! Ez zara albaiteroa, zu mandoa zara; lotu
berehalaxe gurdi horri eta jarri jendea gainean, geldi dadila
behin. (Mañuelek eta jendeak lotzen diote karroari)
Barka biezaio, lotsa handi hori eman gabe.
Oi, oi, oi! Ez! ez! Gaizki dago karro hori hor traban, eta
kastigatuaz eraman dezala bazter bateraino, igo gainera
batzuk. (Jartzen dira gainean Doote eta Prudentxi, Mañuelek
belarritik heltzen diola).
Arre, arre!
(Eramanaz eta marruz) Traba askatu karroari, Mañuel.
(Jendeari). Ahal badut, gobernadore tripaundi hori azpian
hartu behar dut. Hau tratua! Hau lotsa!
Arre, arre.
______________
JAISTEN DA BURTINA
_______________
34