Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
omani
piter goldsmits im droidan vicnob, roca<br />
CvenTan isrodnen. mgoni erT-erTi pirveli ucxoeli<br />
iyo, romelic TbilisSi Camovida.<br />
im saerTaSoriso organizaciebis Tu fondebis<br />
saxelebs, romlebsac is warmoadgenda da warmoadgens<br />
Cvens qveyanaSi, me ver vimaxsovreb, magram<br />
Zveli megobrebi ki varT: gvivlia kidec erTad da<br />
raRaceebic gadagvxdenia.<br />
im RamiTac damireka da miTxra:<br />
– hei, megobaro, SokSi var….<br />
raRacnairi, imqveyniuri xma hqonda.<br />
– ra iyo?<br />
marTlac sakvirvelia, ucxoeli rom naSua Ramevs<br />
girekavs.<br />
– Tqven giJebi xarT, saerTod!… beso wavida!<br />
beso piteris ofisis mZRoli iyo. imereli biWi,<br />
ase, Cveni xnisa: yovelTvis gaparsuli iyo da kargad<br />
gauToebuli ubralo perangi ecva.<br />
me gamecina.<br />
– lamis yovel weliwads samsaxurs icvli da<br />
besosi gagikvirda?<br />
ise, beso karga didxans iyo piteris mZRoli.<br />
Cumi biWi iyo, imerels didad ar hgavda.<br />
– Sen ver xvdebi, – daikvnesa piterma, – beso<br />
sadRac dasakargavSi wavida…, yovel SemTxvevaSi,<br />
me ase mgonia. dilidan matara, naSuadRevs, ofis-<br />
Si rom momiyvana, mmarTvelisTvis gasaRebebi<br />
3
4<br />
dautovebia da uTqvams, piters ar uTxra, mivdivaro.<br />
…mobiluri gamorTuli aqvs.<br />
– mere ra? kargi mZRoli iyo, magram iSovi axal<br />
karg mZRols.<br />
– araferi gesmis. besom memuarebi datova Cem-<br />
Tvis gadmosacemad. axla wavikiTxe es memuarebi.<br />
beso `thank you~, `yes~ da `of course~ ki ambobda<br />
xolme gaubedavad, magram...<br />
– ki, inglisurad dawera. nu, me mesmis.… mSve nivrad<br />
waikiTxav. gamgebi gaigebs,… es ici ra, axla<br />
Wku aze vera var…, xval unda mivideT besos saxlSi.<br />
movZebnoT….<br />
piteris SfoTvis ambavs mere mivxvdi, roca<br />
besos ubralo rveulSi naweri wavikiTxe. rveuls<br />
maikl jordani exata da ewera `okul defteri~.<br />
piteri Tavad dajda im Tavisi TeTri jipis<br />
saWesTan da varkeTilSi didxans veZebeT is saxli,<br />
sadac, wesiT, besos ojaxs unda ecxovra.<br />
iq gviTxres, rom isini sofelSi dabrundnen, so -<br />
felSi ki ara, patara qalaqSi, saidanac saSovarze<br />
iy v nen wamosulebi.<br />
piterma ar daiSala da mainc ipova besos col-<br />
Svili. iq ar Casula, magram telefoniT miswvda<br />
mis cols.<br />
erTaderTi, rac SevityveT, is iyo, rom beso<br />
uc xo eTSi wasula.<br />
rogorc aTasebi.<br />
es zogadi ucxoeTSi wasvla kidev ufro dagafiq<br />
rebda kacs.<br />
me da piteri gamovTveriT. sxva ra SegveZ lo?<br />
gamov TveriT da bevri vilaparakeT. imdeni vi laparakeT,<br />
rom imas laparakic aRar erqva, wigni ga -<br />
movidoda.
oRond, am ambavze wigni ar damiweria, ubralod,<br />
besos rveuli gadmovTargmne. didi mTargmneli ar<br />
var, magram arc beso Canda didi moinglisure.<br />
mTavari eg sulac ar aris, mTavari ambavia.<br />
piteri ki yoveldRe sainformacio sai tebs<br />
CaaTvalierebs da mirekavs:<br />
– jerjerobiT axali araferia.<br />
da amoixvneSebs.<br />
5
1.<br />
islam sulTanovis mama, huseini, qirbalis bolo<br />
xani iyo. rodesac komunistebi im uzarmazar Sua azias<br />
miadgnen da gawiTleba dauwyes, sulTan huseinTan<br />
molaparakebebi gaabes da manamde elaparaknen, sanam<br />
ar mokles.<br />
qirbali patara, mTiani qveyana iyo da komunistebs<br />
imisTvis Tu sWirdebodaT, rom mis uzarmazar mTebze<br />
samxreTisaken mimavali gzebi gadioda.<br />
maSin islam sulTanovs, ubralod, islami erqva da<br />
am wynari xanis nabolara vaJi iyo. mgoni oTxi-xuTi<br />
wlisa. Tavisi mravalricxovani ZmebiviT is mTebs ar<br />
Sehfarebia da arc avRaneTSi an sparseTSi gaqceula,<br />
radgan is da dedamisi komunistebma swrafad daatusaRes<br />
da mSobliur mxares moaciles. deda da islami<br />
didxans isxdnen matarebelSi, mere ki qirbalis<br />
saxanodan Zalian Sors, qalaq TbilisSi aRmoCndnen,<br />
sadac erT sardafSi daasaxles aRmarT quCaze da<br />
sadac maT gvari – sulTanovi – mianiWes.<br />
islam sulTanovi TbilisSi, engelsis quCaze<br />
dadioda rusul skolaSi, dedam ki qargviT gaiTqva<br />
saxeli. mas Zveleburi sparsuli ostatoba hqonda<br />
naswavli da cxvirsaxocebs qargavda da yidda. aseve,<br />
dedam engelsis quCisTvis ucnauri saWmelebis keTeba<br />
da magari Cais moduReba icoda da muSaTa sasadiloSi<br />
damlageblad muSaobda.<br />
islam sulTanovma qarTuli quCaSi iswavla. iqve<br />
7
iswavla somxuri da qurTuli, xolo sparsuli da arabuli<br />
Turme enis amodgmidanve icoda.<br />
1938 wels islam sulTanovi da dedamisi daapatimres.<br />
islam sulTanovs maSin Cvidmeti weli usruldeboda<br />
da imis Semdeg deda aRar unaxavs. Semdgomi<br />
oci weliwadi man TeTr CrdiloeTSi gaatara.<br />
qirbalis qveyana im droisTvis erTi Suaaziuri<br />
respublikis avtonomiur olqs warmoadgenda da<br />
islam sulTanovi ise daberda, rom iq aRar Casula.<br />
1957 wels, gadasaxlebidan dabrunebisTanave, man<br />
gaarkvia, rom did qalaqebSi cxovreba akrZaluli<br />
hqonda. TbilisSi erTi kviriT droebiT gaCerebuli,<br />
sagangebo miwerilobiT da ori Cekistis TanxlebiT<br />
is gaistumres dasavleT saqarTvelos erT patara<br />
qalaqSi, sadac arc naTesavi hyavda, arc nacnobi da<br />
arc saxli gaaCnda.<br />
es qalaqi TviTon amoirCia oTxi SemoTavazebuli<br />
qalaqidan, yvelaze adamianuri eCvena. rogorc Tvi-<br />
Ton ambobda, jer kidev biWobaSi gaegona iqaurobis<br />
Sesaxeb da ifiqra, barem iq vcdi bedso.<br />
raRa bedi iyo, ormocis sruldeboda ukve, magram<br />
mainc.<br />
samuSao adgili mas qalaqis mSromelTa klubSi<br />
mouZebnes. kinos meqanikosad moewyo. am saqmisa cimbiridan<br />
gaegeboda da oTaxic iqve misces.<br />
nivTi bevri ar hqonda, sazamTrod ki SeSis Rumeli<br />
sWirdeboda da im Tavis patara oTaxSi icxovrebda,<br />
romelSic klubis ukana ezodan SeiZleboda Sesvla.<br />
im dros iq mxolod kerZo saxlebi iyo. qalaqi<br />
sofels hgavda, radgan mis kideebze jer ar wamoeSenebinaT<br />
uvargisi da ulamazo muSaTa xuTsarTuliani<br />
korpusebi, romlebic mere aTasi ubedurebis saTaved<br />
iqcnen. ezoebi, xexili da venaxebi, odnav momJavo<br />
8
yurZens rom isxamda: ai, maSindeli qalaqi.<br />
sami skola da mefeTa droidan SemorCenili ganTqmuli<br />
saparaskevo bazroba. meti iq arc araferi iyo.<br />
islam sulTanovi erTaderTi ucxoeli iyo qalaqSi.<br />
iqauroba arafriT hgavda Tbiliss, sadac yovel<br />
quCaze xuTi-eqvsi ena ismoda.<br />
swored im klubis gverdiT, erT orsarTulian<br />
saxlSi, romelsac xis aivani hqonda, xolo ezos atmisa<br />
da Wermis xeebi da Savi yurZnis talaveri amSvenebda,<br />
islam sulTanovis Camosvlidan TiTqmis wlisTavze<br />
davibade me.<br />
dedaCemi samSobiaroSi ar wauyvaniaT, Sin moilogina,<br />
vinaidan bebiaCemi cnobili bebiaqali iyo.<br />
2.<br />
xeirianad ar vici, ratom vixseneb am ambavs, magram<br />
rogorRac gamarTulad da literaturulad ki<br />
gamomdis. wera, provincielis pirobaze, skolidanve<br />
mexerxeboda, rac moulodneli ram iyo im drois Cvens<br />
qalaqSi.<br />
komunistebamde CvenTan ganTqmuli saswavlebeli<br />
iyo da bevri ganTqmuli adamiani swored Cveni<br />
qalaqidan daiZra Tbilisisken, magram maSin, roca me<br />
davibade, qalaqis kideze ukve bare oci weliwadi iyo,<br />
rac ganTqmuli sapatimro arsebobda da swavlisa da<br />
kulturulobisa aqaurobas aRaraferi etyoboda,<br />
vinaidan cixes Zalian didi gavlena moexdina aqaurobaze.<br />
pataraobisas es ambavi ar mesmoda da verc vgrZnobdi,<br />
magram mere da mere es Cems garemoSic SemoiWra da<br />
cxovreba momiwamla.<br />
rogorRac welgamarTulad ver vyvebi am ambavs<br />
9
imitom, rom inglisurad arasdros milaparakia da is<br />
wignebiT maqvs naswavli. Tan kidev, Cemi qalaqis ena<br />
Tavisken meweva. winadadebas rom vwer, Cemi qalaqis<br />
ena mesmis.<br />
Cemi qalaqis ena ki qarTulia, oRond – Zalian<br />
kuTxuri, da amitom, rasac vwer, jer literaturul<br />
qarTulze gadamaqvs da mere – inglisurze.<br />
Cemi qalaqis ena metiCara, xalisiani, odnav gawelili,<br />
cotaTi glexuri da cotaTi TaRliTuri enaa.<br />
raxan Cveni qalaqi vaWroba-bazrobis ZvelisZveli<br />
adgilia, TaRliTobac Soriaxlos trialebs. Tu amas<br />
cixis siaxloves davumatebT, sakvirveli bevri aRaraferi<br />
darCeba: isic unda gavixsenoT, rom dasavluri<br />
laparaki isedac ormag an egeb sammag xlarTebsa<br />
da kvanZebsac Seicavs.<br />
amis miuxedavad, imas ki vecdebi, rom gasagebad<br />
gadmovce Cveneburi laparakebi.<br />
islam sulTanovma Cveneburi enisa bevri araferi<br />
icoda. misi gageba sakmaod uWirda, Tumca qarTuls<br />
sadad da gasagebad laparakobda. mere mivxvdi, rom<br />
ase sadad da gasagebad mTel msoflioSi mefeebi da<br />
maTi jalaboba laparakoben.<br />
bavSvobidan zustad ra dagamaxsovrdeba?<br />
islam sulTanovi pirvelad Cvens ezoSi vnaxe: bebiaCemTan<br />
kvercxis sayidlad mosuliyo. an SeiZleba<br />
sulac sxva dros vnaxe, magram es kvercxis yidvis<br />
suraTi samudamod damamaxsovrda.<br />
mereRa gavige, rom did qalaqebSi cxovrebis<br />
akrZalva karga xnis moxsnili hqonda, oRond Cvengan<br />
veRar daZruliyo: TbilisSi aRaraferi ebada da ukve<br />
xniers kidev erTxel axali cxovrebis dawyeba albaT<br />
aRar SeeZlo.<br />
maSin ase Canda.<br />
10
– xelCaqneuli kaciao, – miTxra erTxel bebiaCemma<br />
ukve wamozrdils, roca kinomeqanikosis patara<br />
oTaxidan gvian dabrunebuli samzareuloSi saWmlis<br />
povnas vlamobdi.<br />
maSin ukve didi megobrebi viyaviT. islam sul-<br />
Tanovs klubis patara biblioTekidan wignebi gamohqonda<br />
da kiTxvas mirCevda.<br />
rogor davmegobrdiT, ar maxsovs, mgoni, Tokis<br />
dawvna da raRacnairi, albaT banakebSi naswavli<br />
maryuJebis gamonaskva maswavla.<br />
qalaqSi megobrebi ar hyavda, arc qorwilebSi<br />
iwvevdnen, arc qelexebSi. TavisTvis midi-modioda da<br />
didad arc endobodnen. erTi rom, TaTrad Tvlidnen,<br />
rogorc uwodebdnen xolme CvenSi yovel muslimans,<br />
da meorec, saxifaTo biografiis kacad miaCndaT.<br />
coli ar SeurTavs. qalTan dalaparakebulic ar<br />
daminaxavs. mere vfiqrobdi xolme amaze, albaT raRac<br />
sWirs amdeni xnis nacixrobis mere-meTqi. kiTxvas xom<br />
ver gavubedavdi.<br />
bevrjer minaxavs, rogor gaigebda vin icis saidan<br />
motanil gacveTil xaliCas da loculobda ise, rogorc<br />
mere televizorSi minaxavs muslimebis locva.<br />
Cveneburi SexedulebiT, TaTars ki saerTod ar<br />
hgavda. xorblisferi, Zalian dawyobili da movlili<br />
saxe hqonda: SeTxelebuli, WaRara, ukan gadavarcxnili<br />
Tma da mosuqebuli ferdebi. Tavisive<br />
gamoCorknili da asxmuli mZivi hqonda, romelsac<br />
yovelTvis aTamaSebda TiTebSi, da dinji siaruli<br />
icoda, oRond maRla Tavs iSviaTad aiRebda, miwas<br />
CaCerebuli dadioda xolme.<br />
kinoseansi dReSi orjer iyo, saRamos Svidsa da<br />
cxra saaTze, anda pirveli seansis damTavrebidan naxevari<br />
saaTis Semdeg. xSirad gamodioda, rom filmebi<br />
11
orseriiani iyo, gansakuTrebiT – induri filmebi,<br />
sadac simRerebi lamis ufro grZeli iyo, vidre<br />
sicocxlis gzebia CvenTvis.<br />
ramdenjer micqeria filmisTvis meqanikosis oTaxidan,<br />
im patara sarkmlidan, saidanac kino gadis.<br />
es Cemi jildo da upiratesoba iyo. zogjer sando<br />
megobaric ki mimiyvania, romelic islam sulTanovs<br />
adridanve SeTvalierebuli hyavda da masTan megobrobas<br />
miwonebda.<br />
mamaCemi arafers ambobda islam sulTanovis<br />
oTaxSi Cems xSir yofnaze. imxanad taqsize muSaobda<br />
da axlomaxlo soflebisa da qalaqebisken dahyavda<br />
xalxi. dedaCemi Cems TaTarTan trials kinos siyvaruliT<br />
Tu axsnida. me ki verafriT avxsnidi. mgoni, biWobaSi<br />
aris xolme dro, roca viRac, ucxo ufrosisaken<br />
migiwevs guli. is ufro rbili da gamgebi Cans, man<br />
ufro meti icis, vidre Senianebma. yovel SemTxvevaSi,<br />
ase ggonia.<br />
mama swored maSin gardamecvala, roca skolas vam-<br />
Tavrebdi.<br />
maRla soflidan wamosuliyvnen xuTni, naqeifrebi,<br />
didi satvirTo manqaniT, qaniswylis mosaxvevze satvirTos<br />
mZRols saWe ver daeWira. Rame iyo, amindi<br />
fuWdeboda da Sin mosvlas Cqarobdnen.<br />
iq yovel weliwads iRupeboda vinme da albaT<br />
ax lac iRupeba, ar vici.<br />
sul jvrebi dgas qaniswylis kldeze da bazaltis<br />
qvaze gadatanili daRupulTa fotoebi.<br />
samni daiRupnen, orni gadarCnen. naTesavTan qeifobdnen,<br />
niSnoba iyo Tu raRac.<br />
saSineli dReebi iyo.<br />
iciT, rogor tirian qalebi Cvens qalaqSi da iciT,<br />
rogor uCuydebaT guli biWebs, roca mama ukvdebaT?<br />
12
qalebi Cvens qalaqSi ar tirian, isini kivian. isini<br />
cxovrebas amTavreben, rodesac kaci ukvdebaT da<br />
aRarasdros ixdian Savs, Tu, ra Tqma unda, sicocxlis<br />
gagrZelebas apireben. bebiaCemi xuT TveSi gardaicvala,<br />
yvelaferi daamTavra mamaCemis Semdeg. Cvens<br />
qalaqSi erT weliwads televizors da radiosac ar<br />
rTaven, roca quCaze viRac kvdeba. es glovis Cvenebaa.<br />
biWebi ki verafers xvdebian, roca mama ukvdebaT.<br />
isini grZnoben raRac naRvels da xvdebian, rom<br />
raRac adgili unda daiWiron. didi, carieli adgili.<br />
tkbilad axsendebaT mamis risxva da dardiT – masTan<br />
megobrobis suraTebi.<br />
3.<br />
agvistoSi TbilisSi wavedi da iqaur universitet-<br />
Si filologiis fakultetze Cavabare gamocdebi.<br />
ra Tqma unda, ver movewyve. niSnebis jami ar meyo<br />
imisTvis, rom studenti gavmxdariyavi.<br />
es wamowyeba Tavidanve sisulele iyo.<br />
dedaCems undoda, quTaisSi Camebarebina, romelime<br />
teqnikumSi.<br />
is dro ukve didi xnis wasuli iyo, roca patara<br />
qalaqebidan daZruli biWebi pirdapir da iolad abarebdnen<br />
cnobil fakultetebze.<br />
Tanac, sakvirvelic es iyo, rom Cveneburi biWi<br />
fi lologiis fakultetisken moviwevdi. sad Tbiliselebis<br />
codna wera-kiTxvasa da leqsebSi da sad –<br />
provincieli biWisa? im dros Tbiliselebi ukve soflelebs<br />
gveZaxdnen.<br />
yvelas, vinc Tbiliss gareT davibadeT.<br />
es wagebuli ambavi iyo.<br />
Semodgomidan swavlas mainc ver SevZlebdi. an jar-<br />
13
Si gamiwvevdnen, an unda memuSava. mamaCemi taqsiT karg<br />
fuls Soulobda, axla kidev, dedaCemis samkervaloSi<br />
Wra-kerviT ra unda gvyofnoda. patara da-Zma momdevda<br />
ukan, TbilisSi Tavs rogor Sevinaxavdi? maSin<br />
dauswreblad swavlebac iyo, momuSave xalxisTvis,<br />
magram samuSao unda meSova da momaval wels davlodebodi.<br />
manamde ki jaris qaRaldi momividoda.<br />
mokled, xlarTebi.<br />
islam sulTanovi Cems sastudentod mzadebaSi ar<br />
gareula, cota ki gaikvirva, magram arc urCevia rame,<br />
arc dauSlia. TviTon universitetSi swavla ver moeswro<br />
da etyoboda, bevri araferi icoda amisa.<br />
amitom mouwyobeli davbrundi. TbilisSi deda<br />
ar gamomyolia, biZam wamiyvana da mTeli cameti dRe,<br />
rac gamocdebi grZeldeboda, erT Soreul naTesavTan<br />
vcxovrobdi. cxadia, biZaCemi meore dResve<br />
Sin gabrunda, is uxerxulobebi ki, naTesavebTan<br />
cxovrebisas rom ganvicdidi, axlac maxsovs. Cven-<br />
Tan sxvanairi tualetebi iyo. saerTod, pirvelad<br />
movxvdi binaSi. iqamde saxlSi vcxovrobdi, axla ki<br />
gamoketili aRmovCndi.<br />
naTesavebi kargi vinmeebi iyvnen. Tumca, imis Semdeg<br />
aRarc minaxavs.<br />
biZaCemic kargi kaci iyo, magram Cemi filologobisa<br />
araferi sjeroda. qarTulis maswavlebloba ra<br />
kacis saqmeao, ambobda, age, CvenTan satyeoa, wvenebis<br />
qarxanaa, rame aseTze geswavla, anda quTaisis teqnikumebi<br />
agerCiao. daCemebuli hqondaT es teqnikumi.<br />
universitets Zlivs vagnebdi. gza verafriT davimaxsovre.<br />
didad sacodavi viyavi.<br />
maSin Cvens qalaqSi Sin mouwyoblad dabruneba did<br />
sircxvilad iTvleboda. Tbilisis umaRlesebSi ufro<br />
14
gogonebi abarebdnen da cdilobdnen, zustad aer-<br />
CiaT is fakulteti, sadac moxvdebodnen. CaWra xom<br />
saerTodac gamanadgurebeli iyo. aseT SemTxvevaSi<br />
ojaxi acxadebda, qulebi ar eyoo, Torem mTel weliwads<br />
axal gamocdebamde, yovel Tavyrilobaze gaixsenebdnen,<br />
gasaTxovari kia, magram CaiWrao. biWebs<br />
ufro eiolebodaT, cotas waimuSavebdnen, muSa kacis<br />
sabuTebs gaaxerxebdnen da dauswreblad raRac sain-<br />
Jinro uazrobas daamTavrebdnen.<br />
diplomi mniSvnelovani iyo. ratom, aravin icis.<br />
albaT raRac sazogadoebrivi mdgomareobisTvis.<br />
kaci rom daojaxdeboda, imis Semdeg mis sauniversiteto<br />
diploms aRaravin ixsenebda, magram manamde<br />
es raRacas niSnavda.<br />
oqtombris Sua ricxvebSi jarSi gasawvevi qaRaldi<br />
momivida.<br />
studenti ar viyavi da jaridan ra damicavda?!<br />
dedaCemma raRac scada, ixlaforTa: egeb rogorme<br />
imis sabuTebi moepovebina, rom mamiT oboli, ojaxis<br />
erTaderTi marCenali viyavi, magram erTi, rom yvelam<br />
icoda misi samkervaloSi muSaobis ambavi, da meorec,<br />
rom amis dasamal qrTams ver gaswvda, Tumca, rogor-<br />
Rac ki gvexmareboda erTi Cveni naTesavi, romelic<br />
raikomSi muSaobda karga gvarian Tanamdebobaze.<br />
dedaCems mainc mouwia cota fulis daxarjva, saraiono<br />
samxedro komisars kargi ZRveni miarTves da im<br />
Cvenma naTesavmac sTxova, egeb mSvidobian nawilSi<br />
moawyo sadme, mTlad saucxoo iqneba, Tu saqarTvelo-<br />
Si datovebeno. isic Seaxsena, biWi filologiurze<br />
abarebda, rusuls, ase Tu ise, axlaforTebs, magram<br />
siciveSi da WirSi nu gagvigzavnio. rusulSi samiani<br />
marTlac miviRe, rac, simarTle rom iTqvas, islam<br />
sulTanovis damsaxureba iyo.<br />
15
komisari mtkiced dahpirda, magaze guls ar gatkeno.<br />
deda tiroda, me ki bargi Sevkari.<br />
uamravi saWmeli gamatanes, romelsac mTeli kvira<br />
mTeli saldaTuri vagoni Wamda.<br />
TandaTan gairkva, rom Sors mivdiodi, CrdiloeTSi,<br />
petrozavodski hqvia.<br />
Cemi xeiri is iyo, rom taqsis mZRolis Svilma manqanis<br />
marTva bavSvobidan vicodi da marTvis mowmoba<br />
skolis damTavrebisTanave aviRe.<br />
4.<br />
islam sulTanovma Cemi jarSi wasvlis ambavi rom<br />
gaigo, Taviseburad momamzada. imdens da ise melaparaka<br />
im qveyanaze, sadac aucileblad movxvdebodi,<br />
rom mTeli Rame gavaTene.<br />
is cixis saSinelebebze da lagerebze ar yveboda.<br />
ubralod, mixsnida, rogor unda davifuTno Zilis win;<br />
rogor SevebrZolo baRlinjoebs, romlebic arasodes<br />
menaxa; rogor gavce pasuxi jariskacebs, romlebsac<br />
`Zedebi~ hqviaT. maimedebda, rom Tu ori qarTveli<br />
mainc viqnebodiT erT nawilSi, Zmurad unda davdgeT<br />
da Tund gavilaxoT, yoveldRe unda veCxuboT ufros<br />
jariskacebs, rac eqvs TveSi moTavdeba. araferze<br />
daixio ukano, vinc daCagvras dagipirebs, riTac SegeZleba,<br />
imiT gaeci pasuxi, gindac mduRare Caidani daeci<br />
TavSi, gindac – skami, gindac – sxva ramo.<br />
saidan icoda jaris ambebi, sakvirvelia. albaT<br />
jari raRaciT mis gamovlil cxovrebas hgavda, Torem<br />
universiteti arasdros uxsenebia.<br />
wasvlamde sami-oTxi dRe iyo darCenili, roca<br />
kinos sayureblad mivedi mis oTaxSi.<br />
16
sul male gaSveba unda daewyo, radgan darbazi<br />
ukve gavsebuliyo da gvariani yayanic moismoda.<br />
– aq dajeqi, – miTxra islam sulTanovma da aparats<br />
miubrunda. lenti swrafad moargo da darbazSi Suqi<br />
Caaqro. `siyvarulis Zala~, – axlac maxsovs im induri<br />
filmis saTauri.<br />
filmi rom daiwyo, islam sulTanovi me momibrunda<br />
da miTxra:<br />
– momismine, Zmao, – ase meZaxda yovelTvis, saxeli<br />
arasdros dauZaxia, – cota cudi rameebi vifiqre.<br />
areuli droa. ras gaigeb. avRaneTSi ro gisrolon?<br />
piri davaRe.<br />
amaze Tavidanve SfoTavda dedaCemi, magram mere<br />
komisris sityvebma daaimeda.<br />
avRaneTi sikvdili iyo. Cvens qalaqSi bolo rva<br />
weliwadSi sami biWi Camoasvenes iqidan. meomari arc<br />
erTi ar iyo, samiveni mZRolebad muSaobdnen. saer-<br />
Tod ver warmomedgina, ra iyo avRaneTi. ubralod,<br />
vicodi, rom iq omia da Cvenebi mihyavT, daRupulebs<br />
ki TuTiis kuboebiT agzavnian, xolo Wirisuflebs<br />
kubos gaxsnas ukrZalaven, rac Cvens qalaqSi kidev<br />
erT ubedurebad aRiqmeboda, vinaidan Tuki micvalebuls<br />
ver dainaxavdnen, sabralo mSoblebs gulnakluloba<br />
da eWvi RrRnidaT, egeb Cveni Svili sulac ar<br />
mousvenebiaTo. mTavroba ki sastikad ewinaaRmdegeboda<br />
am TuTiis kuboebis gaxsnas. Wori dadioda, erT<br />
sofelSi ZaliT gaxsnes, kubos Tanmxlebi jariskacebi<br />
da oficeri galaxes da kuboSi ki mxolod naxerxi da<br />
xis morebi aRmoCndao.<br />
ai, es vicodi avRaneTis Sesaxeb.<br />
– momismine, – Tqva islam sulTanovma, – raRac dagiwere,<br />
– da ubidan gakecili qaRaldi amoiRo, – qarTuli<br />
asoebiT dagiwere. es daizepire. sanam waxval, yovel-<br />
17
dRe gkiTxav.… kide, raRac dagiwere… …... – da meore qaRaldis<br />
naxevi amoiRo, – amas Sen ver waikiTxav, oRond, sul<br />
Tan gqondes. ise qeni, sadac ar moxvde, ar dakargo... Tu<br />
rame cudi iqna da tyved Cavardi, jer is uTxari, rac<br />
unda daizepiro, da mere es qaRaldi mieci.<br />
Zalian wavxdi. ra tyved, ris tyved, amaze arc<br />
mifiqria. jarSi rom midixar, yvela gaxalisebs. islam<br />
sulTanovi ki…...<br />
– midi, exlave waikiTxe es xmamaRla, – miTxra da<br />
me Tvali meore qaRaldisken gameqca, sadac CemTvis<br />
sruliad gaugebari ram xdeboda: axlac ar vici, arabulad<br />
iyo naweri Tu sparsulad, magram Tvalwarmtaci<br />
ram ki iyo.<br />
– amas Tavi daanebe. eg waikiTxe.…<br />
axlac zepirad vici, ra ewera iq, qarTuli asoebiT<br />
da ucxo enaze:<br />
`ana hafidu sultani qarbala.<br />
inna nifTah qabul mahfuz fi baiTina.<br />
hum ajbaruni alaia muharabaTaqum raRman yanni.<br />
hafizaqum allahu~.<br />
– momismine, es qaRaldi kargad damale. iq karantinia:…<br />
yvelafers gagxdian da axlebs mogcemen. …marto<br />
maSin gadaagde, roca saxlSi wamoxval. ara, marto<br />
maSin, roca Camoxval da ityvi, jari moviareo. albaT<br />
sul ar dagWirdeba. rom dagWirdes, mzad unda iyo.<br />
islam sulTanovs ukve warmoedgina, rogor movxvdebodi<br />
avRaneTis frontze, rogor Camigdebdnen<br />
tyved is adamianebi, romlebsac sabWoTa kavSirSi<br />
duSmanebs uwodebdnen da rogor unda meTqva maT-<br />
Tvis es sityvebi.<br />
sityvebis mniSvneloba CemTvis ar gaundia.<br />
darCenil oTx dRes maT ukeT dazepirebas mavalebda.<br />
18
mec vswavlobdi, TiTqos saskolo wignis leqsi<br />
yofiliyos, da bolos viswavle.<br />
– qaRaldebi cal-calke Seinaxe. es gasameoreblad<br />
dagWirdeba, imis arseboba ki daiviwye. yovelTvis Tan<br />
gqondes….<br />
jaridan arc erTxel ar momiweria islam sulTanovisTvis.<br />
deda mwerda Tavisi gamoucdeli xeliT,<br />
TaTarma mogikiTxao. yvelaferi gaviare im jarSi.<br />
5.<br />
ar vici, cxovrebis mowyoba Tu hqvia imas, rac avRaneTis<br />
omma momitana.<br />
me arc medali mimiRia, arc davWrilvar da fotoc<br />
ar SemomrCenia im omidan. arc avRaneTis veteranTa<br />
sazogadoebis wevri gavmxdarvar, arc mTavrobis<br />
dapatiJebebsa da saCuqrebze mivlia. am omiT is mivi-<br />
Re, rom filologiis fakultetis dauswrebel ganyofilebaze<br />
Cavabare da maleve ubralo Tanamdeboba<br />
momces Cveni qalaqis mxareTmcodneobis muzeumSi.<br />
ar vici, ratom damemarTa diabeti, romelsac Cven-<br />
Tan ubralod Saqars uwodeben, Tumca, isic vici, rom<br />
am daavadebiT cxovreba savsebiT SesaZlebelia.<br />
Cveneburi komisris tyuilis miuxedavad, iseTi<br />
jari mqonda, rogoric yovel Cveulebriv qar Tvels:<br />
civi qalaqis Soriaxlos, samSeneblo nawilSi mZRolad<br />
vmsaxurobdi. nawilSi ocdasami qarTveli viyaviT:<br />
saCxubars vCxubobdiT, rusul jariskacul<br />
sazizRrobebs ar vemorCilebodiT da Sinidan gamogzavnili<br />
xSiri ZRvenis wyalobiT, kai-kai adgilebze<br />
viyaviT momsxdarni: sawyobebSi, abanoebSi, mxatvrebad,<br />
mZRolebad. me mZRoli viyavi, polkovniks<br />
vatarebdi. es yoveli Cveneburis saocnebo da tkbi-<br />
19
lad gasaxsenebeli ambavia. ruseTi Semiyvarda kidec.<br />
vici, ratomac – gogoebis gamo.<br />
oRond, eg sxva ambavia.<br />
weliwadnaxevrian mSvidobaSi myofs, TandaTan<br />
damaviwyda islam sulTanovis qaRaldebi. vinaxavdi,<br />
magram sazepiro Zalian didxans ar gamimeorebia da<br />
erTxel, roca gavixsene, veRarc ki wamoviwye.<br />
erT Rames wamogvyares, manqanebSi gvikres Tavi, iqedan<br />
ki gonsmousvlelad TviTmfrinavSi aRmovCndiT.<br />
mzem gamogvaRviZa.<br />
Cvens nawilSi dRis oTxis naxevarze CamoRamdeboda<br />
xolme.<br />
avRaneTi iyo. rom veSvebodiT, raRacnairi mtvriani<br />
miwa Canda.<br />
Cven meomrebi ar viyaviT – muSaxeli, gzebis saSeneblad.<br />
me satvirToze movxvdi.<br />
iciT, rogor aris, roca kolona modis?<br />
pirvel da bolo manqanas esvrian. kolona veRarc<br />
win midis, veRarc ukan.<br />
qaRaldebi vipove. yovelTvis gulisjibeSi medo.<br />
avtomati mqonda, magram arasdros misvria. sami Tve<br />
gavida da sami mrCeboda.<br />
im adgils… erqva...<br />
roca yvelaferi moTavda, manqanebTan modiodnen<br />
da cocxlad darCenilebs mSvidad cxrilavdnen.<br />
axlac momwons imaTi tansacmeli.<br />
me arc daWrili viyavi, arc momakvdavi.<br />
manqanis qveS, miwaSi TavCargulma Zlivs amovxede<br />
da ar vici, rogor vTqvi:<br />
– ana hafidu sultani qarbala.<br />
inna nifTah qabul mahfuz fi baiTina.<br />
hum ajbaruni alaia muharabaTaqum raRman yanni.<br />
hafizaqum allahu.<br />
20
vcdilobdi, gulisjibidan islam sulTanovis Sedgenili<br />
qaRaldi amomeRo, magram lula medo kinkrixoze.<br />
– ismail! – daiZaxa im kacma, romelic Tavze madga,<br />
– ismail! – da kidev raRac Tqva.<br />
mere wamomayenes da sxva kaci mekiTxeboda. me ver<br />
vpasuxobdi, sruliad gadareuli jibeze viWerdi<br />
xels. maT qaRaldi amoiRes.<br />
didxans miyurebdnen.<br />
ar maxsovs iqauroba. yvela mkvdari iyo, eseni mSvidad<br />
midi-modiodnen. avtomatebs agrovebdnen. malimal<br />
cas uyurebdnen. Cvens vertmfrenebs elodnen.<br />
grZelwvera axalgazrda kaci momiaxlovda. mxrebze<br />
xeli damado da didxans, mgoni mTel dRes miyurebda<br />
TvalebSi. mere isic momSorda.<br />
oTxi manqana, ormoci kaci. sul daxocilebi. ubralo<br />
biWebi.<br />
isini wavidnen.<br />
erT grZel mwkrivad auyvnen titvel mTas da uceb<br />
gauCinardnen.<br />
dedaCems ar vumxeldi, rom avRaneTSi var. TviTon<br />
mimxvdariyo, misamarTis gadawera rom dasWirda.<br />
rusulad iwerda, ixatavda aso-aso. Cemi da Sveloda,<br />
skolaSi naswavliT.<br />
Sin dabrunebulebs raikomidan da komkavSiridan<br />
gvakiTxavdnen. CvenTan ase iyo, rusebis ar vici.<br />
gvexvewebodnen, ra gagikeToTo.<br />
6.<br />
es sizmariviT ambavi, romelic albaT kinoebs gamoadgeba,<br />
Sin arc momiyolia. dedaCemi gadaireoda. isedac<br />
mTlad galeuli damixvda.<br />
21
Cems umcros Zmas amunaTebda, kargad unda iswavlo<br />
da jars ascdebio.<br />
ar minda im avRanuri ambis gaxseneba. mainc wamomcda.<br />
Cemi dabrunebis qeifi or dRes gagrZelda. naTesavebi,<br />
mezoblebi... ra Tqma unda, ar gamimxelia, rom<br />
jaridan ori kviriT adre gamomiSves da me ki, Sin<br />
wamosvlis nacvlad, petrozavodskisken gavfrindi.<br />
iq gogo myavda, niuta.<br />
aq gogo ver meyoleboda. ar ici Cveni qalaqis ambavi?<br />
pirdapir coli unda SeirTo.<br />
pirvel dRes kargad gamovTveri. sma ukve kargad<br />
vicodi. Tan arays viyavi daCveuli. arays, spirts, vin<br />
icis, kidev ramden jandabas. amitom, Cveneburi Rvino<br />
ar gamWirvebia. Camovedi Tu ara, dedaCems vkiTxe,<br />
TaTari rogor aris-meTqi.<br />
ar momwonda, ase rom eZaxdnen, magram sxveb Tan mec<br />
ase veZaxdi. cxovrobso, dedaCemma, gkiTxulobda, Tu<br />
gzaSi Semxvdebodao. stumrebma rom mosvla daiwyes da<br />
mTeli quCa da ubani Cvens ezoSi mogrovda, Cems Zmas<br />
vuTxari, klubSi gadairbine, TaTars dauZaxe-meTqi.<br />
cota ar iyos, dardimandul ganwyobaze viyavi,<br />
rac ruseTidan gamomyoloda. mobrunda Cemi Zma da,<br />
kino iwyebao da verao. isedac vicodi, qeifSi ar movidoda.<br />
sma rom gaxurda Cvens aivanze, nel-nela wamovdeqi<br />
sufridan da klubSi gadavipare.<br />
marTlac, kino midioda. yovel saRamos iyo kino<br />
da axlac. meqanikosis oTaxSi amavali Zveli viwro<br />
kibe rom davinaxe, yelSi raRac saSineleba momawva.<br />
Tan cota daleulic mqonda da kibezeve amityda zluquni.<br />
kari rogor SevaRe, arc maxsovs.<br />
22
aparatTan mjdomma islam sulTanovma kars gamoxeda.<br />
ar vici, egeb darbazSic gaiges is xmauri da zluquni<br />
da, aseT dReSi rom daminaxa, wamoxta da Cemken<br />
gamoeqana. kinos mocimcime sibneleSi xdeboda es ambavi.<br />
didxans vtirodi islam sulTanovs Caxutebuli.<br />
is Cemze dabali iyo. raRacnairad moSvebuli da<br />
wynari.<br />
ar uTqvams, ra ewera im arabulad Tu sparsulad<br />
Sedgenil werilSi.<br />
7.<br />
maSin partiuli miTiTeba iseTi iyo, rom jarmovlils<br />
yvelgan xels uwyobdnen, samsaxursac gamou-<br />
Zebnidnen da aTas sxva ramesac. saqme is iyo, rogori<br />
samsaxuri gamodgeboda, Torem usamsaxurod im<br />
droSi vin iyo? avRaneTSi namyofoba ki xom, saerTod,<br />
Zalian waadgeboda kacs. ori wlis winaT Tu verafriT<br />
movewyobodi universitetSi, axla sakmarisi iyo, ar<br />
CavWriliyavi. gamocdebamde didi dro iyo da raikomSi<br />
gamomiZaxes, ras Svrebio, ra gWirdebao, rogor<br />
apireb cxovrebaso, TbilisSi avRaneTis veteranebs<br />
Zlieri erToba aqvT, biWebi swavloben da komkavSiris<br />
namdvili dasayrdeni ariano.<br />
me vifiqre, komkavSirs raRa dasayrdeni undameTqi.<br />
ki ar vicodi, rom ukve raRaceebi icvleba da<br />
amitomac gvifrTxildebian. sad imuSavebdio, komkavSiris<br />
meore mdivanma mkiTxa, da, ra vici- meTqi, an<br />
klubSi, an muzeumSi, an sadme-meTqi. a, mSvidobiani<br />
kacio. ase daviwye muSaoba mxareTmcodneobis muzeum-<br />
Si da yovelgvar mtkice sabuTebsac dampirdnen, raTa<br />
gamocdebi SeRavaTianad Camebarebina.<br />
muzeumSi Zalian patara xelfasi mqonda: aseTi Tanam-<br />
23
deboba aRmoCnda, umcrosi mcvelisa. TanamSro meli ki<br />
Cem garda sul sami iyo: direqtori, moadgile da ufrosi<br />
mcveli. direqtori erT dros raikomis mesame mdivani<br />
yofiliyo, Zveli partiuli, axla sapensiod eSova<br />
es Tanamdeboba. moadgile erTi martoxela, mRvrieTvaleba,<br />
oRond enamoswrebuli kaci iyo, ufrosi mcveli<br />
ki gaxldaT deida babuca, daRlili, msuqani qali.<br />
Cveni muzeumi didad moulodneli ram iqneboda<br />
imisTvis, vinc Sig Semovidoda. iq iyo kaJiani Tofebi,<br />
qoTnebis namtvrevebi, xatebi da Zveli tanisamosi.<br />
iqve iyo ariste jajaniZis gakeTebuli fitulebi.<br />
ariste Cvens quCaze cxovrobda da me mis Rrma si -<br />
beres moveswari, aivanze ijda da Citebs Tofs esroda,<br />
mere ki maTgan fitulebs akeTebda. monadire<br />
iyo da rac ram moekla, imis fitulebis awyobaSi da -<br />
ostatebuliyo. etyoba, did saxelad miaCnda fitulebis<br />
muzeumisTvis Cuqeba da direqtoris moadgile<br />
aSkarad kmayofili iyo misi gardacvalebiT, TviTonac<br />
daisvena da Cvenc dagvasvenao.<br />
iqve iyo arqivic: werilebi, vaWrebis davTrebi,<br />
viRaceebis eTnografiuli Canawerebi, adgilobrivi<br />
mxatvrebis uCveulebrivesi peizaJebi, leninis da<br />
stalinis suraTebi.<br />
oRond, muzeumSi arasdros Semosula vinme, skolidanac<br />
ki ar mouyvaniaT bavSvebi. amitom siwynare iyo.<br />
direqtori nasadilevs Semoivlida xolme. unda davenaxeT<br />
da meti araferi.<br />
dedaCemi didad kmayofili ar iyo Cemi samsaxuriT,<br />
ufulo adgiliao, ambobda.<br />
jaridan mobrunebuli Cemi tolebi ufro sarfian<br />
adgilebze moewyvnen: avtoprofilaqtikebSi, benzinis<br />
sadgurebze, sasadiloebSi. iq Semosavali iyo, me<br />
ki mxolod xelfasze unda vmjdariyavi.<br />
24
Tumca, me mainc naswavli biWis saxeli mqonda ga -<br />
vardnili, isic yvelam icoda, rom isev filologiurze<br />
Cavabarebdi da amjerad iolad movewyobodi.<br />
Tanac, avRaneTSi namyofoba mniSvnelovan vinmed<br />
mxdida, radgan sufra ar gaiSleboda, rom vinmes ar<br />
ekiTxa, aba, mogviyevi, ra iyo da rogor iyoo.<br />
saxlsac vuvlidi. dedaCems kargi xexili hqonda,<br />
Zroxac gvyavda.<br />
CvenTan, aba, ras Seatyobdi, magram Turme ukve<br />
pe restroika iwyeboda da male yvelaferi Seicvleboda.<br />
dedaCemi saguldagulod malavda Cems diabets,<br />
isic ar undoda, rom Cvens saavadmyofoSi mivsuliyavi,<br />
anda Cvens poliklinikaSi mevlo. ambavs gamoitanen<br />
eqimebi da eqTnebi da daojaxebaSi xels SegiSliso.<br />
CvenTan saTvaliani gogo ver gaTxovdeboda da<br />
diabetiani biWi cols Znelad SeirTavda. asaks unda<br />
dalodeboda da mere upovidnen viRacas, Tavisnairs.<br />
amitom quTaisSi mivdiodi xolme. diabeti jer kidev<br />
hospitalSi damidgines, wamosvlis win. nerviulobisgan<br />
ariso, maSin ase Tqves. Tumca, kontrolirebadio.<br />
ise, jibeSi mainc yovelTvis kanfeti gegdoso. dietebi<br />
iyo, magram jer ar viyavi iseT dReSi, dietebs rom<br />
gavyolodi, cot-cota smac miyvarda da Cvens qalaqSi<br />
ras ityvi, ratom ar vsvamo? an avad xar, an daTrobis<br />
geSinia. sxva pasuxi ar arsebobs, daTrobis ki ratom<br />
unda gEeSinodes?<br />
25