16.06.2015 Views

guruli firalebi

guruli firalebi

guruli firalebi

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

irakli maxaraZe<br />

<strong>guruli</strong><br />

<strong>firalebi</strong>


avtorisagan<br />

guriasTan da gurulebTan dakavSirebul Temaze kvleva-<br />

Ziebis Sedegad mivedi daskvnamde, rom Cveni qveynis istoriis<br />

sxvadasxva etapze gurulebi xSirad pirveli violinos<br />

partias asrulebdnen: isini an janydebodnen, an revolucionerobdnen,<br />

an mTavrobaSi isxdnen, an amerikaSi jiri-<br />

Tobdnen, an kidev tyeSi iyvnen gavardnilebi. winamdebare<br />

wigni XIX-XX saukuneebis mijnaze moRvawe <strong>guruli</strong> <strong>firalebi</strong>s<br />

Tavgadasavals eZRvneba.<br />

wignis SeqmnaSi gaweuli daxmarebisTvis didi madloba<br />

minda movaxseno viqtor gobroniZes, ilia TavberiZes, lanCxu-<br />

Tis mxareTmcodneobis muzeumis direqtors nona imnaZes, egnate<br />

ninoSvilis saxl-muzeumis arqivis gamges zoia tuRuSs,<br />

ozurgeTis istoriuli muzeumis, saqarTvelos parlamentis<br />

erovnuli biblioTekis, saqarTvelos erovnuli arqivis,<br />

xelnawerTa erovnuli centris, Sinagan saqmeTa saministros<br />

saarqivo sammarTvelos, q. Tbilisis mTavari biblioTekis<br />

me-19 filialis TanamSromlebs...<br />

5


winaTqma<br />

guria abuntebula,<br />

aRar moswons Zveli wesi...<br />

xalxuri leqsi<br />

<strong>guruli</strong> da, uTofo?!<br />

ZmabiWebSi daCagruli<br />

me var simona doliZe,<br />

eqvsi weli Semisrulda,<br />

ar miZinia loginze.<br />

ubedurad dadga CemTvis<br />

aTas cxraas TerTmet weli,<br />

gamiwyda imedis Zafi,<br />

aw sicocxles aRar veli!<br />

`lelos Semobruneba~<br />

dokumenturi filmi<br />

es simRera bavSvobidan maxsovs. mamaCemi, Salva maxaraZe,<br />

am simReras xSirad mReroda. mas erTi ambis moyolac<br />

uyvarda: Turme komunistebis dros erTi firali maRal<br />

Tanamdebobaze daniSnes, cota xanSi ki moxsna gadauwyvites,<br />

magram araferi gamouvidaT. xalxi erTmaneTSi<br />

laparakobda: `mai kaZaxi tyeSi rom iyo firalad gavardnili,<br />

iqidan ver gamuagdes da axla kabinetidan gamuagdeb?!~<br />

maSin pirvelad gavige sityva `firali~. 10-12 wlisa<br />

robin hudis pirovnebiT viyavi gatacebuli, masze Seqmnil<br />

yvelanair literaturas vkiTxulobdi, `kosmossa~ da<br />

`gazafxulSi~ `robin hudis Tavgadasavali~ erol flinis<br />

monawileobiT ramdenjerme mqonda nanaxi. ufrosebisagan<br />

ki gagonili mqonda, rom <strong>guruli</strong> <strong>firalebi</strong>, robin hudisa<br />

da arsena oZelaSvilis msgavsad, keTilSobili yaCaRebi<br />

7


iyvnen, romlebic `mdidars arTmevdnen, Raribs aZlevdnen~.<br />

wlebis Semdeg maT dami interesi odnav gaminelda, radgan<br />

CemTvis ufro saintereso ambavi – <strong>guruli</strong> mojiriTeebis<br />

Tavgadasavali – aRmovaCine, romelzedac dRemde vmuSaob.<br />

Semdeg isev davubrundi firalebs, amisken vesTernisadmi<br />

siyvarulma mibiZga da 1998 wels gurul firalebze filmi<br />

gadaviRe, romelic dafuZnebulia anton xinTibiZis amave<br />

saxelwodebis naSromze.<br />

xinTibiZis `<strong>guruli</strong> <strong>firalebi</strong>~, gasagebi mizezebis<br />

gamo (is 1938 wels gamoica), gaJRenTilia bolSevikuri<br />

ideologiiT, rig SemTxvevebSi miCumaTebulia an saerTod<br />

ignorirebulia zogierTi firalis biografiis arcTu saxarbielo<br />

detali, rac naklebad heroikulad warmoaCenda<br />

mas. miuxedavad amisa, `<strong>guruli</strong> <strong>firalebi</strong>~ tyeSi gavardnili<br />

kacebisadmi miZRvnili kargi saxelmZRvaneloa, gansakuTrebiT<br />

saintereso da saxalisoa TanamedroveTa mier<br />

<strong>guruli</strong> kilokaviT naambobi mogonebani.<br />

`iveria~ yaCaRobis fenomenis Sesaxeb werda: `...ar aris<br />

arc erTi ganaTlebuli eri, rom Tavis ganviTarebaSi yaCa-<br />

Robis xana ar gaevlos. yaCaRoba barometria, romelic<br />

naTlad gviCvenebs oris erTi-meoris mowinaaRmdege ZalTa<br />

Soris brZolis simwvaves...~ xalxSi dagrovili boRmis da<br />

protestis gamomxatvelma, firalobis saxeliT cnobilma<br />

moZraobam XIX saukunis meore naxevris bolos guriaSi<br />

vulkaniviT amoxeTqa. <strong>firalebi</strong>s asparezze gamoCena<br />

umeteswilad socialur-politikuri kataklizmebis gamo<br />

moxda: ruseTis mier saqarTvelos aneqsia da misi Sedegebi,<br />

saxalxo ajanyebebi, saglexo reforma, ruseT-TurqeTis<br />

omi, ramac bevr adamians nebsiT Tu uneblieT xelSi Tofi<br />

aaRebina. glexebi uars ambobdnen yovelnair gadasaxadze,<br />

ZaliT isakuTrebdnen tyes da saZovrebs, wvavdnen memamuleTa<br />

saxl-karsa da qonebas, xocavdnen Tavad-aznaurebs,<br />

samRvdeloebis warmomadgenlebsa da mefis moxeleebs.<br />

8


80-iani wlebis dasawyisidan tyeSi firalad mosaxleobis<br />

gavardnam masobrivi da arnaxuli xasiaTi miiRo. erTi<br />

SexedviT, <strong>firalebi</strong> socialurad Seviwroebuli glexobis<br />

fenidan iyvnen warmoSobilni, magram sinamdvileSi, maTi<br />

umetesoba gaRatakebuli aznauri iyo. es `Tofiani kacebi~<br />

iaraRiTa da ZaladobiT wyvetdnen sakuTar problemebs<br />

da TviTonac Zaladobrivi sikvdiliT asrulebdnen sicocxles.<br />

Cvens saistorio wyaroebSi <strong>guruli</strong> <strong>firalebi</strong> pirobiTad<br />

dayofilia or talRad: pirveli <strong>firalebi</strong>s (XIX<br />

saukunis miwuruli) protests socialur-ekonomikuri<br />

safuZveli hqonda, meore talRis <strong>firalebi</strong> (XX saukunis<br />

dasawyisi) ki xelisuflebaSi mosvlisTvis ibrZodnen.<br />

droTa ganmavlobaSi <strong>firalebi</strong> lamis miTiur pirovnebebad<br />

iqcnen, maTze Seqmnili leqsebi da simRerebi ki<br />

folkloris, legendebisa da Cveni istoriis ganuyofeli<br />

nawili gaxda, miuxedavad imisa, mogvwons es Tu ara.<br />

9


10<br />

guria, gurulebi da<br />

safiralo moZraobis mizezebi<br />

guria ZvelTagan erqva saqarTvelos regions, romlis<br />

sazRvrebi iyo dasavleTiT – Savi zRva, CrdiloeTiT –<br />

mdinare rioni, aRmosavleTiT – aWara-guriis qedi da<br />

samxreTiT – mdinare Woroxi. XV-XVII saukuneebSi guriis<br />

samTavroSi zogjer aWara, WaneTis CrdiloeTi nawili<br />

(gonios mxare) da maWaxelac Sedioda. guria saistorio<br />

wyaroebSi moixsenieba XVII saukuneSi. mematianis cnobiT,<br />

murvan yrus Semosevisas (735-738 wlebi) ukandaxeulma arabebma<br />

gaiares `gza guriisa~. guriis samTavros gurielebi<br />

ganagebdnen, romelTa rezidencia ozurgeTSi iyo.<br />

aRsaniSnavia, rom saqarTvelos sxva mxareebTan SedarebiT,<br />

guriaze mwiri cnobebia Semonaxuli. qarTuli<br />

demografiuli Zeglebis zogadi Sefasebisas da xalxis<br />

aRweris davTrebis mniSvnelobis kvlevisas ivane javaxi-<br />

Svili aRniSnavda, rom zogierTi kuTxisgan gansxvavebiT,<br />

guriis arc erTi aRweris davTari ar moipoveba.<br />

guriis etimologia dRemde daudgenelia, mas mravali<br />

axsna-ganmarteba aqvs. me aq yvela ganmartebas ar moviyvan,<br />

mxolod Tedo saxokias davesexebi. misi azriT: `... raki<br />

`guri~ megrulad guls niSnavs, aqedan unda iyos `guria~ –<br />

gulficxi da guladi qveynis gagebiT~. 1 piradad CemTvis es<br />

ganmarteba yvelaze ufro misaRebia, Tumca mas mecnieruli<br />

safuZveli ara aqvs. gurulebis gulficxobaze wers erTi<br />

Jurnalisti XX saukunis dasawyisSi Jurnal `mogzaurSi~:<br />

`<strong>guruli</strong> metad gansxvavebuli bunebis adamians Seadgens<br />

saqarTveloSi, rogorc sCans awerilobidgan. amas ukeTe-<br />

1 T. saxokia, mogzaurobani, 1985 w., gv. 22-23


saT davasuraTeb qarTl-imerlebTan SedarebiT. tetias<br />

rom aginoT, imisaTvis samagieros aras getyvis; aqeT rom<br />

wamoxvideT da suramels aginoT, samagieroT SeiZleba<br />

mizezi gkiTxos SeginebisaTvis; imereTSi xorogaulelebi<br />

ki amisTvis samagieros SemogaginebsT, quTaTuri<br />

imereli – ki cema-tyepiT da iaraRis daSiSvlebiT gadagixdian,<br />

xolo <strong>guruli</strong> – ki amas wuTieri sikvdiliT gadauxdis<br />

maginebels, iaraRiT maSinaTve gaaciebs~. 2<br />

<strong>guruli</strong>s aranakleb saintereso daxasiTebas iZleva<br />

ori revoluciamdeli rusuli enciklopedia:<br />

По физическому типу Гурийцы считаются самым красивым народом<br />

среди грузинских племен, особенною красотою отличаются женщины.<br />

Гурийцы храбры, отличные стрелки и прекрасные ходоки. Они чрезвычайно<br />

приветливы, верны данному слову, но в то же время крайне вспыльчивы и<br />

раздражительны. Нередко у Гурийцев обида кончается кровавою развязкою.<br />

Гуриeц набожeн до фанатизма, строго исполняает посты, но он не задумается<br />

в эти посты убить человека. 3<br />

Гуриец... носит красивый, своеобразный костюм, похожий на испанский<br />

народный костюм. Хотя гуриец живет у моря, но он охотно занимается<br />

земледелием и виноделием и не обнаруживает никакой склонности к<br />

мореплаванию и торговле. 4<br />

dasabamidan guria erTgvari forposti iyo Turqi dampyroblebis<br />

winaaRmdeg. mas Semdeg, rac osmalebma XVI saukuneSi<br />

trapizoni da samxreTi saqarTvelo (axalcixis<br />

mxare) daipyres, guria osmaleTis mosazRvre gaxda. xangrZlivi<br />

brZolis Semdeg gurias CamoeWra misi samxreTi<br />

nawili, dRevandeli aWara, sadac osmalebma sabolood<br />

moikides fexi da mahmadianoba gaavrceles. 1829 wlis adrianopolis<br />

traqtatiT osmaleT-guriis sazRvrad dadginda<br />

mdinare Coloqi. 5<br />

1877-78 wlebSi ruseT-TurqeTis omis dros mTel saqar-<br />

2 guria, mxaris kvleva-Ziebis Sedegebi, krebuli II, 1997 w., gv. 230-231<br />

3 Большая Энциклопедия, Петербург т-ва Просвещение, tomi VII, 1905 w., gv. 749<br />

4 Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона, Петербург, tomi IX, 1893 w.,<br />

gv. 912-913<br />

5 g. xaWapuriZe, guriis ajanyeba 1841 wels, 1931 w., gv. 6<br />

11


TveloSi rusis jaris dasaxmareblad didi moZraoba ga-<br />

CaRda. qarTvelma intelegenciam es omi TurqeTis mier<br />

mitacebuli miwa-wylis SemoerTebis saqmes daukavSira,<br />

radgan imedovnebda, rom Sedegad mohyveboda samxreTdasavleT<br />

saqarTvelos gaTavisufleba da amisTvis farTo<br />

agitacia-propaganda gaaCaRa. 1876 wels Camoyalib da<br />

ozurgeTis mazris mcxovreblebisagan Sekrebili moxaliseTa<br />

milicia. sainteresoa, rom gawvevisTvis daniSnul<br />

adgilas, nacvlad aTasi kacisa, gamocxadda sami aTasi<br />

moxalise. omis monawile i. mayaSvilis gadmocemiT, axalgazrdebi<br />

cremlmoreuli iTxovdnen, rom dauyovnebliv<br />

CaericxaT jarSi da brZolis velze gaegzavnaT. 6 Tu ra<br />

TavganwirviT ibrZodnen isini mtris winaaRmdeg, amas generali<br />

kolubiakini ityobineboda: `yvelani xarks uxdian<br />

guriis razmis dauviwyar gmirobas, laSqrisa, romelic<br />

am dReebSi, rogorc Cveni msubuqi qveiTi nawili da adgilmdebareobasTan<br />

ufro gacnobili, mudam win iyo da<br />

Tavis mxrebze gadaitana omis mTeli simZime~. 7 cnobilia<br />

16 lixaureli glexis gmiroba, romlebic omis dawyebis<br />

pirvelsave dRes moxaliseebad Cairicxnen jarSi da xuTi<br />

Tvis ganmavlobaSi mamacurad ibrZodnen. 1877 wlis 23 oqtombers<br />

baTumis mimarTulebiT Setevis gzaze, uZnelesi<br />

sabrZolo davalebis Sesrulebis dros Teqvsmetive lixaureli<br />

gmirulad daiRupa. `mogzaurSi~ dabeWdilia ruseT-TurqeTis<br />

omis monawilis sityva, romelic man kavkasiis<br />

mefisnacvlis sabWos wevrTan, sulTan krim-gireisTan<br />

Sexvedrisas warmoTqva: `ukanasknelad TaTreb Tan CxubSi<br />

mec vRebulobdi monawileobas, qobuleTi, cixisZiri,<br />

Caqvi, ardagani da yarsi Cveni sisxliT aRebulia. Cveni<br />

xalxis milicia vibrZodiT, rom dagvefara mamuli da davifareT<br />

kidevac. xalxi ukeT daicavs Tavis mamuls, vidre<br />

saldaTi da yazaxi rusi, amas amtkicebs Cveni TaTrebTan<br />

6 saqarTvelos istoriis narkvevebi, tomi V, 1970 w., gv. 441<br />

7 iqve, gv. 449<br />

12


omic da axlandeli iaponiis Cxubic~. bevri <strong>guruli</strong> miliciaSi<br />

ara marto patriotuli suliskveTebis gamo ewereboda,<br />

aramed imitomac, rom es bevr upiratesobas iZleoda.<br />

magaliTad: pristavi xeliT ver Seexeboda, gzis saerTo<br />

begaraze ver gaiwvevdnen, mezobeli mowiwebiT salams<br />

miscemda, SeiZleba mamasaxlisadac aerCiaT.~ omis dam-<br />

Tavrebis Semdeg moxaliseTa razmi, mTavrobis dapi rebis<br />

miuxedavad, ar daSales, ris gamoc muSaxels moklebuli<br />

ojaxebi Ratakdebodnen, Tanac am ojaxebze araviTari Se-<br />

RavaTebi ar vrceldeboda. es ki omis monawile glexobisa<br />

da gaRatakebuli Tavad-aznaurebis ukmayofilebas<br />

iwvevda da isini firalTa `partiis~ potenciuri wevrebi<br />

xdebodnen.<br />

1861 wlis 19 Tebervals imperatorma aleqsandre meorem<br />

xeli moawera manifests batonymobis gauqmebis Sesaxeb<br />

da daamtkica masTan dakavSirebuli kanonebi. batonymobis<br />

gauqmebas sxvanairad, saglexo reformasac, uwodeben,<br />

ris safuZvelzedac glexebma Tavisufleba miiRes.<br />

glexs hqonda ufleba, sofeli daetovebina da xeli vaWrobisTvis<br />

moekida, gamosuliyo sasamarTloSi... magram miwa<br />

memamu lis sakuTrebad iqna aRiarebuli. memamuleebi valdebulni<br />

iyvnen, glexebisaTvis mudmiv sargeblobaSi gamoeyoT<br />

e. w. sanadelo miwebi, Tumca sanam glexi sabolood<br />

ar gamoisyidda, unda exada dawesebuli gadasaxadebi. memamulis<br />

Tanxmobis SemTxvevaSi, glexs SeeZlo miwis Sesyidva,<br />

Tumca es did siZneleebTan iyo dakavSirebuli.<br />

saqarTveloSi batonymoba sami wlis Semdeg gauqmda.<br />

quTaisis guberniaSi (imereTSi, raWasa da guriaSi) batonymobis<br />

gauqmeba gamocxadda 1865 wlis 13 oqtombers.<br />

tfilisis guberniisagan gansxvavebiT, quTaisis guberniaSi<br />

miwebis ganawilebis dros memamuleebma glexebs CamoaWres<br />

ara marto maT sargeblobaSi arsebuli miwebi,<br />

aramed memkvidreobiT miRebuli da axlad SeZenili miwebic.<br />

13


XIX saukunis droindel erT dokumentSi mocemulia<br />

dasavleT saqarTvelos glexTa miwiT momaragebis suraTi:<br />

`glexTa mosaxleobis komlTa umravlesoba flobs<br />

3,5 desetina sanadelo miwas, maSin roca, miwaTmflobelis<br />

minimaluri odenoba, romelsac SeuZlia Raribi glexis<br />

gamokveba quTaisis guberniaSi, 4 desetinaa meRvineobis<br />

raionSi da 5 desetina – mis danarCen nawilSi. Tavis<br />

sameurneo damoukideblobis SenarCunebisaTvis miwis ase<br />

mcire nakveTis mflobelma unda mimarTos damatebiT sa-<br />

Sovars da savsebiT moklebulia meurneobis gaumjobesebaze,<br />

iaraRebsa da miwis gapoxierebaze xarjebis gawevis<br />

saSualebas, ris gareSe SeuZlebelia soflis meurneobis<br />

progresi. Cveulebriv, glexebi mimarTaven memamuleTa<br />

miwebis ijariT aRebas~. 8<br />

rogorc momdevno xanis sinamdvilem aCvena, mTavroba<br />

batonymobis gauqmebiT mxolod movlenis zedapirul mxares<br />

Seexo da ara mis safuZvlebs, man uSualo mwarmoebels<br />

mxolod piradi Tavisufleba misca da ara ekonomikuri<br />

damoukidebloba.<br />

gazeT `Sromis~ korespondentis sityviT, guriaSi imis<br />

gamo, rom miwis mTeli fondi, `mcire nawils garda~, mebatoneTa<br />

da xazinis sakuTrebas warmoadgenda, glexebs umiwod<br />

suli sZvrebodaT. bevri maTganis sakuTari mamulis<br />

odenoba Turme 900 kvadratul saJens (an erT qcevas) ar<br />

aRemateboda. `iSviaTia glexi, – werda korespondenti, –<br />

romelsac sakuTari miwa hyofnides wlis samuSaod da<br />

ojaxis sarCod. glexobis udidesi umetesoba sxvis miwaze<br />

muSaobs saziarod, e.i. im pirobiT, rom moweuli namuSevris<br />

naxevari mza-mzareulad Tavisi xeliT miwis patrons miutanos...~<br />

iqauri mciremiwianoba Turme iqamde iyo misuli,<br />

rom glexi xSirad iZulebuli xdeboda, Rori bawriT daeba<br />

ezoSi.<br />

erTi askaneli glexi Cioda, `saRamos rom davwvebiT,<br />

8 saqaTvelos istoriis narkvevebi, tomi V, 1970 w., gv. 539<br />

14


Tavi sxvis mamulSi maqvs da fexebi kidev meoreSio~. Cveni<br />

Sromis nayofi TiTqmis xelpirad memamules miaqv s da<br />

Cven aRaraferi gvrCebao. rodesac Cvens gasaWirze avlaparakdiT,<br />

mTavroba, daxmarebis nacvlad, mogvesia da<br />

agvawioka~. 9 Tumca, es sityvebi naTqvami iyo XX saukunis<br />

dasawyisSi, magram is savsebiT Seesabameboda <strong>guruli</strong><br />

glexis yofas XIX saukunis nebismier monakveTSi.<br />

saglexo reformam isedac gaWirvebuli glexi ufro<br />

mZime materialur mdgomareobaSi Caagdo. misi mdgomareoba<br />

droTa ganmavlobaSi uaresdeboda. marTalia, mwarmoebeli<br />

klasis mcire nawili ekonomikurad Zlierdeboda<br />

da soflis burJuaziis rigebSi gadadioda, magram absoluturi<br />

umravlesoba uZlurdeboda da ukiduresi siRatakisken<br />

mieqaneboda. es iyo mizezi imisa, rom glexi sarCos<br />

mosapoveblad tovebda sakuTar kar-midamos da saSovarze<br />

midioda. saqarTveloSi <strong>guruli</strong> glexi erT-erTi pirveli<br />

iyo, vinc gare samuSaoze gavida, es ki, TavisTavad, did<br />

siZneleebTan iyo dakavSirebuli. g. wereTeli 1873 wels<br />

werda: `...gadmoxvalT cecxlis etliTgan da Sexedav mekurtneebs...<br />

`batono, miboZeT Tqveni bargi, movikideb<br />

zurgze da gastinicisken gavSpebi~, – es gurulebia. oi,<br />

dideba SenTvis RmerTo, <strong>guruli</strong> da mekurtne, es ra ambavia,<br />

guruls iaraRi xelSi da win mteri, – ai, misi saqme...<br />

uwin rom <strong>guruli</strong>sTvis kurtani migeca, Tofs gesroda...~<br />

aRsaniSnavia, rom guriis soflebidan muSaxelis gadineba<br />

wlebis ganmavlobaSi ar wydeboda. sulTan krim-gireis<br />

angariSebidan cnobilia, rom marto 1904-05 wlebSi gare<br />

samuSaoze gasuli iyo mozrdili mamakacebis TiTqmis<br />

naxevari. mamakacebTan erTad, gare samuSaoze gadiodnen<br />

qalebic.<br />

gurulebma, upirvelesad, geografiulad uaxles<br />

punqts, baTums miaSures. baqo-baTumis rkinigzis gayvanis<br />

Semdeg baqos navTisa da navTobis sxva produqtebis gatana<br />

9 Jurnali `mogzauri~, 1905 w., N9.<br />

15


sazRvargareT mxolod baTumis navsadguriT xdeboda. Tu<br />

ramdenad didi mniSvneloba hqonda baTumis navsadgurs,<br />

iqidanac Cans, rom marto 1888 wels baTumidan msoflio<br />

bazarze gatanil iqna navTis mTeli msoflio moxmarebis<br />

21,2 procenti. `porto frankod~ anu ucxouri saqonlis<br />

ubaJod Setana-gamotanis uflebis mqone navsadgurad gamocxadebul<br />

baTumSi gurulebi navsadgurSi, navTis qarxanasa<br />

da sxva sawarmoebSi muSaobdnen. amas garda, maT tuafseSi,<br />

novorosiiskSi, odesaSi, cimbirSi da ruseTis sxva<br />

adgilebSi SexvdebodiT. `.. .ba TomSi am bolo dros metad<br />

gamravlebula usaqmoT moxetiale, ubinao da usaxlkaro<br />

gogoebis ricxvi. ubedurni xSirad daexetebian, Sedian<br />

bufetebSi, anu erTi sastumrodan meoreSi mogzauroben.<br />

mometebuli nawili amaTganisa gurulebia.~ 10 `roca<br />

dainaxavT am sacodavebs, quCaSi mosiaruleT, adgilis<br />

maZebarT, SimSilisagan qancgawyvetilT da fermixdilT,<br />

maSin igrZnobT, Tu ra siRaribesa da siRatakes unda ganicdidnen<br />

maTi mSobelni, rom gulidan iglejen jer isev<br />

norC RviZl Svilebs da gzavnian baTomSi~. 11 sxvaTa Soris,<br />

rom SeemcirebinaT da xeli SeeSalaT glexebis gadinebis-<br />

Tvis soflebidan, xelisuflebam SemoiRo sapasporto<br />

sistema: im glexebs, romelTac ar hqondaT gadaxdili<br />

mTavrobis, memamulis da samRvdeloebis yvela gadasaxadi,<br />

ar aZlevdnen pasportebs, pasportis gareSe ki SeuZlebeli<br />

iyo qalaqSi wasvla da samuSaoze mowyoba.<br />

<strong>guruli</strong> glexoba rom ukidures gaWirvebaSi imyofeboda,<br />

kargad gadmogvcems `iveria~ statiaSi, romelic<br />

SeiZleba ganzogaddes glexebis saerTo mdgomareobaze.:<br />

`...ra gvari avadmyofoba ar ginda, rom Cvens dabaSi ar<br />

sufevdes: yivana-xvela, wiTela da sxva... rac Seexeba mosavals<br />

– kargi piri arc simidis mosavals uCans... saSineli<br />

xelmokleoba aris da am xelmokleobis dros moaRwia glex-<br />

10 gazeTi `kvali~, 1898 w., N 10<br />

11 gazeTi `iveria~, 1904 w., N 176<br />

16


TaTvis yovelgvarma gadasaxadma: saxelmwifo begaram,<br />

mwer lisa da maswavleblis jamagirma da bevrma kidev sxva<br />

wvrilmanma gadasaxadma... sawyali glexi... Zalauneburad<br />

iZulebuli Seiqmna, rom sul mcire fasad gayidos simidi<br />

da savaldebulo moTxovnilebani daakma yofilos~. 12 aseTi<br />

gausaZlisi pirobebi, ukiduresi siduxWire, gadasaxadebis<br />

simZime da mudmivi SimSiloba xSirad glexs ubiZgebda saarsebo<br />

wyaro da samarTali iaraRiT xelSi eZebna, rac Semdeg<br />

masobriv areulobasa da SeiaraRebul gamosvlebSi<br />

gadadioda. `iveria~ werda: `yaCaRobis mizezad glexkacis<br />

moSlili meurneoba gaxda, gaaumjobeseT glexkacis<br />

meurneoba da cxovreba, faqtebiT daumtkiceT, rom Sromis<br />

nayofi masve ekuTvnis da maSin igi Tavs daanebebs yaCaRobas,<br />

iaraRs dahyris da guTans mokidebs xels~. 13 am azrs<br />

amtkicebs ubralo <strong>guruli</strong> glexis naT qvamic: `firals<br />

tyeSi yofna saxlSi yofnas rava erCia, mara SuuCdeboden<br />

da gaaqcevden firalad~. 14 zogierTi cnobili firalis<br />

tyeSi gavardnis istorias maTi Tanamed roveebis monayoliT<br />

komikuri elferic dahkravda. ai, rogor aRwers<br />

ni ko loz mexuzlas ga<strong>firalebi</strong>s mizezs misi Zma siko.:<br />

`uwin yanaSi didi naduroba icoden, erjel nikolozai<br />

dafaijes nadze da uTxres: nikolozav, Cven deviwyebT da<br />

Sen guuxmevo. guuxmo nikolozam... mere, rum isvenebden,<br />

nikolozam daxeda Toxs da Tqva: amis namuSierma ra unda<br />

miqnaso, sapons ar miyidiso. igi, rum Civian Toxi geiqnia da<br />

gadaagdovo, araa marTali. Toxi ar gaduugdia, marto agi<br />

Tqva da mere yanaSi arc Casula.~ sxva Tanamedrovis TqmiT<br />

ki: `Cevida yanaSi, Sexeda mis Toxs, dazoma, Toxi erTi mtkaveli<br />

iyo, mere yanas Sexeda da Tqva: am erTi tkavela ToxiT<br />

amxela yana unda vToxno da igic Cemi ar iyoso~. 15 mexuzla<br />

12 gazeTi `iveria~, 1884 w., N 129<br />

13 gazeTi `iveria~, 1884 w., N #5<br />

14 a. xinTibiZe, <strong>guruli</strong> <strong>firalebi</strong>, 1938 w. gv., 13<br />

15 iqve, gv. 40<br />

17


yanidan gamovida, Tofs xeli daavlo da firalad gavarda.<br />

mas saxlSi dabruneba aRar eRirsa – tyeSi gamoasalmes<br />

sicocxles.<br />

guriis samTavros gauqmebisa da ruseTTan SeerTebis<br />

(1828 w.) Semdeg guriaSi xSiri iyo ukmayofilo glexebis<br />

mier batonebis daxocva, maTi saxl-karis gadawva, aWaraSi<br />

gadasvla da mahmadianobis miReba. saqarTvelos arc erT<br />

kuTxeSi batonymobis dros imdeni batoni ar mouklavT,<br />

ramdenic guriaSi. erTi rom mkvleli iyo, ramdenime<br />

aTeuli – misi damxmare, xelis Semwyobi da mfarveli. 16<br />

glexTa ukmayofilebam da aRSfoTebam 1841 wels zenits miaRwia,<br />

roca ifeTqa ajanyebam, romelsac organizebuli da<br />

masobrivi xasiaTi hqonda. `janyi guriaSi~, sxva niSnebTan<br />

erTad, TviTmpyrobelobisa da ruseTis sawinaaRmdego<br />

xasiaTs atarebda da mosaxleobis yvela fenis, maT Soris,<br />

Tavadaznaurobis didi nawilis uSualo monawileobiT mimdinareobda.<br />

Tumca ajanyeba sastikad CaaxSes da mas Semdeg<br />

glexebze wnexi ufro damZimda, glexoba ar urigdeboda<br />

sakuTar beds da guriis didi ajanyebis Semdeg ramdenime<br />

didi SeiaraRebuli gamosvla moxda 1862, 1881-82 wlebSi.<br />

damarcxebis miuxedavad, gurulebis gulSi protesti<br />

mainc darCa. Turme janyis anu `puntis~ CaxSobis mravali<br />

wlis Semdegac misi erT-erTi monawile gogia vadaWkoria<br />

yoveli axali wlis dilas Tofs CrdiloeTisaken miabrunebda<br />

da ukiJinebda: `sikvdili, rusebs!~<br />

albaT, yvelaze aRmaSfoTebeli, rac ki xdeboda guriaSi<br />

da, saerTod, imdroindel saqarTveloSi, es iyo ymebis<br />

gayidva osmaleTSi. es sakmaod sarfiani biznesi gaxldaT,<br />

amitom iSviaTi iyo iseTi msxvili da wvrili Tavadi Tu<br />

aznauri, rom am saqmes ar dasdgomoda. noe Jordania Tavis<br />

memuarebSi `Cemi warsuli~, erT saintereso ambavs yveba:<br />

`osmalos damarcxebis Semdeg Coloqze Cveni jarebi Sevida<br />

aWara-qobuleTSi. <strong>guruli</strong> miliciis erTi razmi anton qar-<br />

16 z. tuRuSi, mogonebebi ninoSvilze, <strong>guruli</strong> leqsika, 2008 w., gv. 7<br />

18


civaZis meTaurobiT dabanakda q. arTvinSi. antonma miiRo<br />

dapatiJeba sadilad Tavisi razmiT erT berZnis ojaxSi.<br />

stumrebi gamocxadden, Sexvda axalgazrda lamazi diasaxlisi,<br />

romelmac daaxvedra Cveneburi sadili. qmari<br />

Sin ar iyo. Sua WamaSi rom arian, antons feri ecvala. dakvirvebiT<br />

aTvalierebs diasaxliss, uceb icno da iqve,<br />

stolis qveS Caikeca. mivarden, aayenes, gaiyvanes meore<br />

oTaxSi sayvedurebiT – bevri dauleviao. magram qali<br />

mixvda, raSidac iyo saqme. mixvda, rom qarcivaZem is icna,<br />

Sevida masTan oTaxSi da anugeSebs – warsuli me ukve didi<br />

xania daviviwye, xom xedav, RmerTma ar momiZula, moveswari<br />

gurulebis naxvasac... gamoCnda, rom es qalia gurianTeli<br />

glexis Svili, motacebuli da gayiduli sworeT anton<br />

qarcivaZis mier~.<br />

zemoT dasaxelebul garemoebebs Tan erTvoda guriis<br />

sasoflo, samazro da sagubernio administraciul sistemaSi<br />

gamefebuli korufcia da meqrTameoba, rusi da adgilobrivi<br />

moxeleebis aRviraxsnili moqmedeba. gazeTi<br />

`droeba~ werda: `rac CvenSi mamasaxlisoba daarsda, yvela<br />

Cveni soflis moxele pirebi da kerZod, mamasaxlisni, yuradRebas<br />

aqcevdnen mxolod TavianT sargeblobas... wurbelebiviT<br />

swovdnen sisxls sawyal glexebisas da qrTamiT<br />

Tu sxva sazizRari moqmedebiT cdilobdnen Tavis jibis<br />

gasuqebas~.<br />

Tu ra qaosi iyo imdroindel guriis mmarTveloba Si,<br />

amas mowmobs moxseneba, romelic guriis Tavad-azna -<br />

urobis warmomadgenlebma 1882 wels kavkasiis mTavarmarTebels<br />

dondukov-korsakovs miarTves. ai, ras werda<br />

gazeTi `droeba~: `xalxi minebebulia Tavis nebazed, an<br />

ukeTa vsTqvaT, minebebuli angarebis moyvare pirebis<br />

xelSi, romelnic xalxis sazaralod da Tavis saku-<br />

Tari sargeblobisaTvis moqmedeben. am gvari pirebis<br />

xelSi xalxi saSinlad daeca zneobiT da ise gamravldnen<br />

qurdni da avazakni, rom Tu marTvelobam ar miiRo<br />

19


maT winaaRmdeg raime RonisZieba, Cven aRar SegviZlian<br />

dgoma da cxovreba am mazraSi... mazris policiis uzrunvelobis<br />

da uyuradReblobis gamo da agreTve amave<br />

policiis dabali Cinebis avazakebTan TanagrZnobis<br />

gamo, bevri uwesoba da mtacebloba xdeboda, xolo<br />

damnaSaveni imalebodnen da ar iyo patroni, rom isini<br />

aRmoeCina...~<br />

dondukov-korsakovis guriaSi yofnisas, rogorc maSin<br />

ityodnen, `konfuzi~ moxda. policiam yvela sazogadoebis<br />

mamasaxlisi daibara da gamoucxada: Cven moTxovnebs<br />

CamovayalibebT, Tqven ki sazogadoebis warmomadgenlebs<br />

xeli moawerineTo. moTxovnebi Semdegi xasiaTisa iyo: Cadenili<br />

danaSaulis simciris miuxedavad, sapyrobilidan<br />

TavdebiT tusaRebi ar gamouSvan, policiis mier dasaxelebuli<br />

20 Tavadi, aznauri da glexi gadaasaxlon, momavalSi<br />

policia visac ki xels daadebs – isic. policias<br />

uflebamosileba gaezardos, SemoRebuli iqnas roz gi...<br />

xelis moweraze yvela sazogadoebam, erTis garda, uari ganacxada.<br />

samagierod, TviTonve Seadgines arza, romelSic<br />

policiis mimarT saCivrebic iyo gamoTqmuli. es rom policiis<br />

pristavma dumbaZem gaigo, maSinve Seadgina TiTqosda<br />

mamasaxlisebis mier dawerili axali Txovna, sadac ewera,<br />

rom sazogadoebis mier Sedgenili arza sul tyuilia da<br />

`xalxi TviT avazakebi ariano da amgvarebi~. dumbaZis mier<br />

Sedgenili es moTxovna miitanes dvabzus kancelariaSi,<br />

sadac mTavarmarTeblis sapativsacemod purmarili iyo<br />

gaSlili. mamasaxlisebs xeli moawerines da pristavma<br />

ubrZana, moTxovna mTavarmarTebels miarTviTo. magram<br />

xalxma Seityo am xrikis Sesaxeb, atyda erTi ambavi, gawevgamoweva,<br />

mamasaxlisebs waarTves moTxovna da nakuwebad<br />

aqcies. 17<br />

firalobis ganviTarebis erT-erTi mizezi sasamarTlo<br />

sistemasa da policias Soris dapirispirebac gaxldaT.<br />

17 gazeTi `droeba~, 1882 w., N 145<br />

20


imdroindeli presa SeSfoTebiT werda, rom mTeli guria<br />

gaiyo or banakad, romelTa Soris gaafTrebuli mtrobaa.<br />

`...sudielebma (sasamarTlom) gacilebiT gadaaWarbes<br />

policielebs. Tu policiam icno avazaki da daiWira, qveynis<br />

damaqcevalic rom iyos, rogorc samsjavroSi gadava<br />

saqme, maSinve gamouSveben. roca mazris ufrosTan midian<br />

saTxovrad, ama da am avazakisgan dagvifareo, is uars ambobs:<br />

`– araferi ar SemiZlia, me rom daviWiro, msajuli<br />

mainc gamouSvebso da tyuilad raT gadavimtero mTeli<br />

qveyanao~. 18 msgavsi SemTxvevebi presaSi mravlad aris aRwerili.<br />

daiWerdnen qurdebsa da yaCaRebs, meore-mesame<br />

dRes ki isini isev arxeinad gareT daseirnobdnen. erTxel<br />

mTelma sofelma moiTxova ori firalis gasaxleba, maT ki<br />

Tavs baTumSi gaqceviT uSveles da `druJinaSi~ Caewernen.<br />

cota xanSi erTi maTgani, SeiaraRebuli, isev dabrunda<br />

sofelSi, ramdenime dRis Semdeg ki ori mosaxle gaiZarcva.<br />

eWvi masze aiRes da daWera moundomes, magram firali isev<br />

`druJinaSi~ dabrunda. 19<br />

guriaSi erTmaneTs ara marto sasamarTlo da policia<br />

daupirispirda, aramed yaCaRebi da maTi mfarvelebic. gazeTi<br />

`droeba~ werda: `rogorc gvamcnobeben, guria Si ramdenime<br />

mebudeebia avazakebisao, ramdenime moTave kacebi<br />

hyavT da es moTave kacebi ubralo gavardnili glexebi<br />

rodi arian, keTilSobilad iTvlebiano~. Turme erTxel<br />

erTi kacis (gazeTSi moyvanilia misi inicialebi – T. m.<br />

nak., ris mixedviT, Tavadi nakaSiZe unda yofiliyo – i.m.)<br />

saxls cecxli gauCines, radgan mas <strong>firalebi</strong>s mfarveloba<br />

hbraldeboda. patronma maSinve yvirili atexa da<br />

`erT minutSi asamdi mogrovda kaci~, saxlis gadarCena<br />

SeiZleboda, radgan gverdiT patara Rele Camoudioda.<br />

miuxedavad amisa, saxli da qoneba mTlianad daiwva, radgan<br />

ReleSi erTi wveTi wyali ar aRmoCnda. Turme cecxlis<br />

18 gazeTi `droeba~, 1882 w., N 137<br />

19 gazeTi `droeba~, 1881 w., N 251<br />

21


mokidebamde mowinaaRmdege mxarem Reles Txrili gauTxara<br />

da wyali sxva mxareze gadauSva. gazeTebi imasac werdnen,<br />

rom xSirad administraciis warmomadgenlebs pirdapiri<br />

kavSiri hqondaT firalebTan, mfarvelobdnen maT<br />

da maTTvis arasasurvel maRali rangis moxeleebsac ki<br />

akvlevinebdnen.<br />

miuxedavad cenzurisa, 80-90-ian wlebSi <strong>guruli</strong> <strong>firalebi</strong><br />

uklebliv yvela oficialuri organos, presisa<br />

da sazogadoebis yuradRebis centrSi iyvnen. `droeba~,<br />

exeboda ra guriaSi gaxSirebuli yaCaRobis Temas, kerZod<br />

ki, SemTxvevas, roca guriis SuagulSi (adgili miTiTebuli<br />

ar aris), dilis aT saaTze Teqvsmetma cxenosanma<br />

yaCaRma 20 diliJansi gaZarcva da erTi mgzavri ki sasikvdilod<br />

daWra, werda: `...sizmrad maxsovs, rom amgvari<br />

saqme CaudeniaT avazakebs ispaniaSi, Tu mgoni CrdiloeT<br />

amerikaSi~.<br />

imdroindel presaSi TiTqmis yoveldRiurad waaw ydebodiT<br />

werilebs tyeSi gavardnili <strong>firalebi</strong>s Sesaxeb,<br />

gansakuTrebiT es TvalSisacemia 1881 wlidan. qarTulrusuli<br />

presis erTi Tvalis gadavlebac naTels xdis, rom<br />

arsebobda firalobasTan dakavSirebuli ori sapirispiro<br />

azri: erTi firalobas sazogadoebis Tandayolil senad<br />

miiCnvda da fiqrobda, rom saWiro misi amoZirkva, meore<br />

ki gviCvenebda, rom firalobis fenomeni ar aris martivi<br />

da mouwodebda sazogadoebas, ufro Rrmad Caswvdomoda<br />

am problemas, mis gamomwvev mizezebs da mis gamosworebaze<br />

ezruna.<br />

es Tema imdenad aqtualuri iyo, rom iqmneboda mxatvruli<br />

nawarmoebebi: egnate ninoSvilis `simona~, lalionis<br />

`firali davlaZe~, ufro mogvianebiT – e. uruSaZis `<strong>firalebi</strong>~.<br />

egnate ninoSvili zedmiwevniT kargad icnobda<br />

guriis imdroindel socialur-politikur mdgo mareobas,<br />

20 sainteresoa, rom mxolod TiTo-orola adgilasaa miTiTebuli, rom <strong>firalebi</strong><br />

cxenebiT iyvnen. safiqrebelia, rom isini, mTiani reliefis gamo, umetesad fexiT<br />

dadiodnen.<br />

22


sazogadebis ganwyobas da maT damokidebulebas firalobisadmi.<br />

am Temisadmi miZRvnili misi werilebi `iveriaSi~<br />

ibeWdeboda.<br />

`– eSvela, mohkles! – modis guriidan TanisTan ambavi.<br />

vin mokles? ai, Rlonti, mexuzlai, daTunaiSvili, gogitiZe,<br />

darCia da, ra vici, ravdeni kidev sxvai.<br />

mere vin arian es Rlonti, mexuzlai, darCia? TaTrebi,<br />

`bursumanebi~, Tu Cvenive moZmeni?<br />

...gasuli wlebisas rom ar gamovudgeT, marto SarSan<br />

da wreuls ager aTze meti `firali~ mohkles guriaSi.<br />

mere, iciT, vin arian es <strong>firalebi</strong>? colSviliani kacebi,<br />

romlebic guSin mSvidi miwis muSa iyvnen, saxelmwifo<br />

begaras ixdidnen da Tavis moZmeebTan cxovrebis mZime<br />

uRels eweodnen. ai aseTi adamiani raRac uxilavi, ubeduri<br />

garemoebis mizeziT dRes tovebs col-Svils, iRebs<br />

xelSi Tofs da nadiriviT garbis tyeSi, – firaldeba!~ firalebs,<br />

rogorc gareul nadirsa da cofian ZaRlebs, ise<br />

dasdevdnen. maTi madevrebi umeteswilad sxva kuTxidan<br />

mivlinebulebi an Cin-medlebs gamokidebuli Cinovnikebi<br />

iyvnen, romlebic aranair angariSs ar uwevdnen adgilobriv<br />

pirobebs; ar icnobdnen xalxs, maT wes-Cveulebebs da<br />

arc undodaT, rom gascnobodnen. maTTvis mTeli guria<br />

<strong>firalebi</strong>T dasaxlebuli qveyana iyo, romlis wamalic mxolod<br />

tyviaa. zogierTi firali sul tyuilubralod, ciliswamebis<br />

gamo gamoasalmes sicocxles. ase moxda mixeil<br />

gogitiZis SemTxvevaSi. Turme baTumSi viRac lebedevi<br />

gauZarcvavT. daiWires ori yaCaRi, romelTac daasaxeles<br />

mesame monawile – vinme mixako. am saxels yuri mohkres<br />

guriaSi da daaskvnes, namdvilad gogitiZe iqnebodao.<br />

dauwyes devna, Seimwyvdies erTi Raribi glexis saxlSi da<br />

mokles. Semdeg gairkva, rom is mesame mixako viRac ganjeli<br />

somexi yofila.<br />

sityva firali arabulad (Φirar) gaqceuls niSnavs. XVII<br />

saukuneSi am saxelwodebis qveS gaerTiandnen TurqeTis<br />

23


armiis dezertirebi. safiqrebelia, rom es termini aWaridan<br />

aris Semosuli da damkvidrebuli gurulSi. aRmosavleT<br />

saqarTveloSi am termins ar icnoben. guriaSi firali<br />

ar niSnavda yaCaRs, mZarcvels an mkvlels. xalxis azrovnebaSi<br />

<strong>firalebi</strong> ufro Sua saukuneebis rainduli romanebis<br />

gmirebs hgavdnen TavianTi moqmedebiT, qceviT da `dasaya-<br />

CaRebeli obieqtis~ SerCeviT. maTi msxverpli, umTavresad,<br />

mdidari xalxi, memamuleebi da vaWrebi iyvnen. aleko sanadiraZe<br />

pirdapir mouwodebda: `Cveni azriT, es <strong>guruli</strong> saxelwodeba<br />

saerTod unda damkvidrdes literaturaSi e. w.<br />

`arsenas tipis yaCaRis~ aRsaniSnavad, TavisuflebisaTvis<br />

mebrZol devnilTa saxelad, Torem `yaCaRi~ araswori terminia<br />

– igi ufro mZarcvels niSnavs~. 21 amave azrisaa petre<br />

umikaSvili: `...yaCaRs eZaxian mZarcvels kacsa, mtacebels,<br />

kacis mkvlels, erTis sityviT, avazaks...~ 22 Tumca, aRsaniSnavia,<br />

rom Turquli warmomavlobis sityva yaCaRi (kaCak),<br />

firalis msgavsad, aseve gaqceuls, gavardnils niSnavs.<br />

im dros bevri, maT Soris, ganaTlebuli qarTvelic,<br />

miiCnevda, rom firaloba iyo <strong>guruli</strong> glexis damaxasiaTebeli<br />

da Tandayolili Tviseba. rusi moxeleebi ki sakuTar<br />

patakebSi sityva `guruls~ yaCaRs, `вечный разбойник~-s uTanabrebdnen.<br />

Tedo saxokia werda: `...gurias erT xans metad<br />

cudi reputacia hqonda. zogni, vinc ar icnobdnen aqaurobas,<br />

ambobdnen: bunebaa iseTi, yaCaRoba aqaurebis dabadebiTve<br />

Tandayolili Tvisebaao. <strong>guruli</strong> Tu ar sZarcvavs,<br />

Tu visme yelSi ar uWers da ar aRrCobs, ise guli ver mousvenebso.<br />

yovelive am viTom Tandayolil TvisebiT unda<br />

aexsnaT, kerZo faqti ueWvelad unda ganezogadebinaT:<br />

erTs rom rame siwuwke Caedina, ueWvelad bukiTa da naRariT<br />

duniasTvis unda SeetyobinebinaT: SexeT gurulebs,<br />

qveyanas Zils ufrTxoben, maTze axi iqneba, sul avyrideT<br />

aqedano. kmaroda, guruls marcxad, srulebiT uneblied,<br />

21 a. sanadiraZe, cxraasxuTeli partizanebi, 1957 w., gv. 5<br />

22 a. xinTibiZe, folkloruli masalebi arsena oZelaSvilze, 1968 w., gv. 8<br />

24


aime kanonis sawinaaRmdego damarTnoda, maSinve fexze<br />

dadgebodnen yvelani: ariqa, SeTokeT, gawkepleT, CaagdeT<br />

bneleTSi, mzis sanTels daanatreT, egzekucia CauyeneT<br />

ojaxSio. arc ki daaclidnen bodiSi moexadna damnaSaves.<br />

ise gaaborotebdnen lanZRviT, ise Tvalis daxamxamebaSi<br />

Sehlaxavdnen mis Tavmoyvareobas, mis wmidaTa-wmidas, rom<br />

kaci iZulebuli xdeboda, firalad gavardniliyo, e. i.<br />

iseT kacad iqceoda, romlisTvisac ar arsebobda, rogorc<br />

frangebi amboben, ni foi, ni loi (arc rjuli, arc kanoni),<br />

<strong>guruli</strong> firali ukanaskneli sistemis Tofs iyidda, patronebiT<br />

daitvirTeboda da gavardeboda. sagani gavardnisa<br />

ori hqonda: erTi – Suri eZia SeuracxmyofelTa, da<br />

meorec – Tavi daefara mdevnelTagan...~ 23<br />

1892 wels egnate ninoSvili petre umikaSvils Semdegs<br />

swerda: `...rac Seexeba yaCaRobas Cvens samSobloSi da ker-<br />

ZoT guriaSi, me Tanaxma var, rom aq, garemoebas garda, STamomavlobasac<br />

didi mniSvneloba aqvs. Cveni (saqarTvelos)<br />

istoriuli cxovreba iseTi iyo, rom yovlad SeuZlebelia<br />

imisagan tradiciulad gadmocemuli cudi zne-Cveuleba<br />

ase advilad aRmoifxvras CvenSi. Cvens xalxSi tradiciulad<br />

gadmocemuli cudi zne-Cveuleba da instiqti rom<br />

gaiwmindos, amisTvis kidev ramdenime saukunea saWiro.<br />

magram amasTan esec unda mogaxsenoT, rom dRevandeli<br />

guriis xalxis sayovelTao yaCaRobis mizezi imdenad STamomavlobiTi<br />

cudi instiqti ar aris, ramdenaTac socialuri<br />

da administraciuli weswyobileba. dasamtkiceblad<br />

amisa isic kmara, rom samocian da samocdaaTian wlebSi,<br />

roca SedarebiT exlandelTan gvariani kargi mazris<br />

ufrosebi iyo da roca xalxs swamda, SromiT da garjilobiT<br />

xeirianad movawyobT Cvens cxovrebaso, guriaSi yaCaRi<br />

ar moipoeboda. magram gavida wlebi, gacruvda imedebi. im<br />

droindeli rbili administracia Seicvala sastiks, xalxis<br />

Seuracxmyofs administraciazed. mazris ufrosebma waRma<br />

23 T. saxokia, dasax. naSr., gv. 18<br />

25


da ukuRma, bralze da ara bralze dauwyo xalxs maTraxiT<br />

cema da gurulmac, ampartavanma gurulmac, veRar moiTmina,<br />

– `am sicocxles sikvdili sjobs~-o, sTqva da aiRo<br />

Tofi xelSi. vinc axlo icnobs dRevandel guriis yofacxovrebas...<br />

is guriis xalxs ki ara, dRevandel weswyobilebas<br />

dasdebs brals guriaSi firalobis gamo.~<br />

saqarTvelos xelnawerTa erovnul centrSi (i. gogebaSvilis<br />

fondi #602) daculia poetisa da sazogado moRvawis,<br />

ozurgeTis mazris TavadaznaurTa winamZRolis,<br />

simon gugunavas 1892 wlis 4 martiT daTariRebuli werili<br />

`iveriis~ redaqciisadmi. es werili pasuxia 1892 wlis<br />

5 ianvris gazeT Кавказъ-Si dabeWdili statiisa (avtori ucnobia),<br />

romelic firalobis Temas exeba. statias Zlier<br />

auRelvebia gugunava, rac werilis tonidan da Sinaarsidanac<br />

irkveva. is anonim avtors mimarTavs: `...me vfiqrob,<br />

rom Tqven <strong>guruli</strong> ar unda brZandebodeT da umarTlod<br />

miTvisebuli unda gqondeT gurulobis wodeba~. gugunavas<br />

am saintereso werils me kidev davubrundebi, axla<br />

gTavazobT erT amonarids: `...im kiTxvis Sesaxeb, viTomc<br />

gurulebi Sromis uCveulobiT da sizarmaciT gadiodnen<br />

firalad, es mosazreba yovlad Semcdari da usafuZvloa,<br />

radgan sazogadod gurulebi metis meti gamWriaxni da maxvilgonierni<br />

arian...~ Semdeg is yuradRebas amaxvilebs im<br />

detalze, rom 1879 wlamde `...erTi avazaki ar yofila guriidan<br />

gavardnili~ da amas mazris imdroindeli ufrosebis<br />

damsaxurebas miawers. simon gugunava wers: `...gurulebi<br />

sazogadoT metis metis keTilSobiluri TavmoyvareobiT<br />

ampartavnoben da TviToeuli mzad aris iotis odena<br />

SeuracxyofisaTvis Tavis Tavi msxverplad Seswiros. aq<br />

sisastike da simkacre veraviTar keTil nayofs ver moutans<br />

mazras Tvinier vnebisa da ubedurebis mets, amisTvis<br />

aucilebeli saWiro aris, raoden SesaZlo iqneba da mouxerxdeba,<br />

adgilobrivi mmarTveloba zogjer mainc moqmedebdes<br />

SeTanxmebulad xalxis zneobrivis pirobebisa<br />

26


da esred moxerxebulisa da politikuris mmarTvelobiT<br />

saqme gakeTdeba guriaSi...~<br />

miamitoba iqneba imaze fiqri, rom es problema mxolod<br />

gurias da mis mosaxleobas awuxebda, yaCaRoba mTel saqar-<br />

TveloSi iyo gavrcelebuli. 1878 wels `droebam~ am problemisadmi<br />

miZRvnili werili saTauriT `avazakobis Sesamcireblad~<br />

pirvel gverdze moaTavsa. werilidan naTlad<br />

Cans, rom yaCaRoba ara marto provinciebis, aramed TviT<br />

dedaqalaqis uzarmazari problema yofila: `...CvenSi xdeba<br />

xSirad avazakoba. qurdoben RamiT, saRamoTi, dRisiT, SuadRezed,<br />

icarcvebian miyruebul quCebSi, bazrebSi, maednebze,<br />

galavinis prospeqtze. erTis sityviT, yvelgan da<br />

yovelTvis...~<br />

imdroindeli presis mixedviT, guriis mosaxleobis<br />

erTi nawili firalobisagan Sewuxebuli iyo da ufro metad<br />

ki im moqmdebebisgan, rasac mTavroba mis aRsakveTad<br />

mimarTavda. mTavrobaSi saCivari saCivarze midioda, sadac<br />

naTqvami iyo, rom <strong>firalebi</strong>s gamo cxovreba gaWirda, xalxs<br />

gareT aRar gaesvleboda, Sebindebisas yvela saxlSi iketeboda<br />

da SeiaraRebuli icavda sakuTar kar-midamos. dRe<br />

ar gaivlida, rom guriaSi vinme ar moeklaT, ar daeWraT an<br />

ar gaeZarcvaT. unda aRiniSnos, rom firalur moZraobas<br />

xSirad Tavs afarebdnen yvelanairi juris qurdebi, avazakebi<br />

da mkvlelebi. Tu naRdi <strong>firalebi</strong> Tavisianebs mainc<br />

ar erCodnen, maTTan mitmasnebuli adamianebi yvelafers<br />

kadrulobdnen. sazogadoebaSi <strong>firalebi</strong>s Zalian negatiuri<br />

suraTi iqmneboda. 1880 wlis Semodgomaze, mas Semdeg,<br />

rac policiam veraferi gaawyo, yaCaRebTan sabrZolvelad<br />

administraciam gamoagzavna `mesame qveiTis guriis druJinis<br />

sotna~, romelic cota xans ozurgeTSi gaCerda, Semdeg<br />

ki jariskacebi im soflebSi Caayena, sadac <strong>firalebi</strong> iyvnen.<br />

amis saSualebiT ramdenime tyeSi gavardnilic SemourigebiaT<br />

da oTxi Tvis ganmavlobaSi mazraSi simSvides dausadgurebia.<br />

magram sul cota xanSi es simSvide isev dairRva.<br />

27


1882 wels daZabuli viTarebis gamo gubernatorma<br />

sareviziod moiara guriis soflebi, raTa iq arsebuli<br />

mdgom areoba sakuTari TvaliT enaxa, Semdeg ki sazogadoeba<br />

gaafrTxila: vinc avazakebs daifaravs da ar gascems,<br />

sastikad daisjebao. rogorc Cans, am gafrTxilebam Sedegi<br />

gamoiRo, radgan imave dReebSi ozurgeTis maxlobel tyeSi<br />

ramdenime firals miagnes da ori maTgani sicocxlesac<br />

gamoasalmes. imave ozurgeTis maxlobeli soflebidan<br />

gubernators daWerili Svidi firali warudgines, magram<br />

rekordi sofel makvaneTis mcxovreblebma moxsnes: maT 35<br />

(!) firali gadasces gubernators.<br />

mTavrobis warmomadgenlebi sistematurad cdilobdnen<br />

STaegonebinaT xalxi, ar daemalaT <strong>firalebi</strong>, gaemJRavnebinaT<br />

maTi adgil-samyofeli an TviTonve gadaecaT administraciisTvis.<br />

propagandistis rolSi baTumis olqis<br />

samxedro gubernatori general-maiori smekalovic gamodioda.<br />

is xalxs mouwodebda: `viTxov maRalsa da dabals<br />

wodebisaganac, damexmarnon, rom mSvidobianoba davamyaro<br />

Zvelad naqeb guriaSio. me movsulvar marTali pirebisa da<br />

simarTliT momuSave xalxis dasafaravad. yvela macnobeT,<br />

vinc ar gasvenebT. macnobeT imaTi vinaoba, romelnic usaqmod<br />

daexetebian, rom axlave Cavricxo druJinaSio~. 24<br />

miuxedavad Catarebuli RonisZiebebisa, <strong>firalebi</strong>s<br />

ricxvi ki ar klebulobda, piriqiT, izrdeboda. `<strong>firalebi</strong><br />

sokoebiviT mravldebiano~; `axla CvenSi ori senia<br />

– yvavili da firaloba,~ – werdnen gazeTebi. 1882 wels<br />

mTavarmarTebelma dondukov-korsakovma `ozurgeTis<br />

mazraSi avtoritetSeryeuli kanonisa da xelisuflebis<br />

aRsadgenad~ da `mSvidobianobis dawesebisaTvis mkacri<br />

samxedro kanonebis Semotanis~ nebarTva gasca (imdroindel<br />

presaSi aRniSnuli iyo, rom es gankarguleba iyo<br />

droebiTi, `sanam sxva misi gankarguleba ar Sescvlis<br />

guriis mdgomareobas~). es gankarguleba gamoica mas<br />

24 gazeTi `droeba~, 1882 w., N190<br />

28


Semdeg, rac mTavarmarTebelma sakuTari TvaliT ixila,<br />

Tu ra xdeboda guriaSi. gankargulebis mixedviT, guria<br />

(ozurgeTis uezdi) Camoecala quTaisis guberniis mTavrobas<br />

`administraciulis da policiuris mxriT~ da gadavida<br />

baTumis samxedro gubernatoris gankargulebaSi.<br />

am dadgenilebiT baTumis samxedro gubernators ganusaz-<br />

Rvreli Zalaufleba eZleoda samxedro mdgomareobiT<br />

gamowveuli kanonebis ZaliT, Sexedulebisamebr SeeZlo<br />

zogierTi saqme gamoewvia samoqalaqo sasamarTloebidan<br />

da gansaxilvelad gadaeca samxedro sasamarTlosTvis.<br />

aseve mas eZleoda ufleba, raTa zogierT arasaimedo elements<br />

aukrZalos cxovreba `uezdSi~ an, saerTod, kavkasiaSi,<br />

oRond mTavarmarTeblis nebarTvis safuZvelze.<br />

agreTve unda gamkacrebuliyo policiuri zedamxedveloba<br />

ara marto guriaSi, aramed qobuleTSic, radgan<br />

rogorc cnobilia, bevri <strong>guruli</strong> firali TavSesafars<br />

aWaraSi poulobda.<br />

wesrigis aRsadgenad ozurgeTis mazraSi gaigzavna<br />

samxedro gubernatoris gankargulebaSi myofi xoperis<br />

kazakTa polkis ori aseuli, xolo qobuleTSi – erTi<br />

batalioni. `droeba~ miesalmeboda am nabijs: `...Tu SemdegSi<br />

namdvilad SeuerTes guria baTomis gubernias,<br />

amaSi mavnebeli araferi iqneba ra. exlandeli ozurge-<br />

Tis da baTomis uezdi (anu rogorc uwodeben – okrugi)<br />

Zveli guria aris. imisi SeerTeba, metadre, roca rkinis<br />

gza gaTavdeba am oTx TveSi, baTomze ufro daaxlovebs,<br />

vidre quTaisTan. es SeerTeba xalxisTvisac kargi iqneba<br />

da mmarTeblobisTvisac~.<br />

amrigad, firalobis ganviTarebam guriaSi gamoiwvia,<br />

erTi mxriv, soflebSi jaris Cayeneba, egzekuciis gamoyeneba,<br />

meore mxriv, axali gansakuTrebuli zomebis gamoyeneba.<br />

erTic da meorec mZime tvirTad daawva glexobas,<br />

ufro Seaviwrova da ekonomikurad dasca. egnate ninoSvili<br />

werda: `...yaCaRebis Sesapyrobad guriis soflebSi<br />

29


mobrZandnen batoni ufrosebi. ufrosebs mohyven yazax<br />

rusebi, Cadgnen aqa-iq soflebSi da gamoucxades mamasaxlisebs<br />

– xarji soflebma unda gvaZliono. am brZanebis<br />

ZaliT, mamasaxlisebi dadian soflebSi, Tan ucxadeben<br />

xalxs – ekucias (viTomda, egzekucias) xarji unda aWamoTo<br />

da Tan hxocaven Zroxebs, Rorebs, qaTmebs, bat-indourebs<br />

da miaqvT yazax-rusebisaTvis (zogi TavisTvisac)~. 25 erTi<br />

axalgazrda <strong>guruli</strong> raRac danaSaulis Cadenis gamo osmaleTSi<br />

afarebda Tavs. uezdis ufross moaxsenes, rom<br />

Rames is mamis, mRvdlis saxlSi aTevda. ufrosma waiyvana<br />

yazax-rusebi da alya Semoartya saxls. braxunisa da lan-<br />

ZRva-ginebis Semdeg mRvdelma kari gaaRo. jariskacebi<br />

SigniT Secvivdnen, magram veravin ver naxes. maSin gabrazebuli<br />

jariskacebi mRvdlis maranSi Sevidnen `...axades<br />

RviniT savse qvevrs Tavi da imdeni sves, minam sworeT saldaTurad<br />

ar daTvren. am smaSi saldaTebs erTmaneTSi Cxubi<br />

mouvidaT da bare ori cxvir-pir damtvreuli dabrunda am<br />

unayofo laSqrobidam~. 26<br />

mTavrobis mier Catarebulma gansakuTrebulma da, unda<br />

iTqvas, sastikma zomebma droebiT Seanela firalobis aRmavloba<br />

guriaSi, magram mxolod droebiT. 1888 wlidan firaloba<br />

isev Zlieri tempiT ganviTarda. guria gadaiqca <strong>firalebi</strong>s<br />

saTareSo asparezad da mTavrobis mier Catarebel<br />

saeqsperimento adgilad – guriis TiTqmis yvela mxareSi<br />

zedized igzavneboda egzekuciebi. `...egzekuciam es ver<br />

unda SesZlos, radgan jer magaliTi ara yofila, rom am<br />

Rones aseTi sikeTe moetanos xolme,~ – werdnen gazeTebi.<br />

rogorc Cans, xelisuflebas da firalebs Soris xSirad<br />

raRac garigeba arsebobda an kidev maTi namdvilad eSinodaT:<br />

`am ori wlis winad axladmoklul avazakis surgulaZis<br />

dasaWerad sofel lixaurSi erTs weliwadze meti iyo erTi<br />

sotna yazaxebi egzekuciad Cayenebuli, magram vera gaariges<br />

25 e. ninoSvili, TxzulebaTa sruli krebuli, 1954 w., gv 514-515<br />

26 gazeTi `droeba~, 1876 w., N 109<br />

30


a, eseni rom aq iyvnen da sofels sWamdnen, surgulaZe sul<br />

sxva sofelSi iyo da erTs TavadTan imaleboda guldamSvidebiT.<br />

Semdeg ozurgeTSic CamobrZandao da kacma xeli<br />

ver mohkidao...~ amis Taobaze `iveria~ werda: `...CvenSi yvela<br />

darwmunebulia, rom verc erT sofelSi firali ver gai-<br />

WaWanebs, Tu mamasaxlisTan gandobili ar aris~.<br />

1887 wlidan daaweses xevisTavebis instituti. xevisTavebad<br />

irCevdnen soflis sazogadoebis warmomadgenels,<br />

romlis movaleobaSi Sedioda Tvalyuri edevnebina<br />

sazogadoebrivi wesrigisTvis, gamoevlina <strong>firalebi</strong> da<br />

maTi mfarvelebi da saqmis kursSi administraciuli organoebi<br />

Caeyenebina. magram am instituts sazogadoeba eWvis<br />

TvaliT uyurebda. `...pirveli qurdebi da gamtyaveblebi<br />

xalxisa TviTon es xevisTavebi gaxdnen Turme; amaT TavianT<br />

mfarvelobis qveS hyavdaT qurdebi da yoveli dakarguli<br />

nivTisa da saqonlidam sargebloba hqondaT. amis<br />

gamoc es xevisTaoba maleve gadaagdes~. 27 imave wlidan ki,<br />

rogorc gansakuTrebuli zoma, SemoRebul iqna saldaTad<br />

gayvana, ramac am sferoSi xeli Seuwyo meqrTameobis ganvi-<br />

Tarebas. aba, romel glexs undoda oTxi wliT rusul armiaSi<br />

samsaxuri, sadac `aswavlidnen kacis kvlas, ojaxebis<br />

aklebas da sxv. amgvarebs~, 28 amitom yvela Ronesa da xerxs<br />

xmarobdnen, rom samxedro samsaxuridan Tavi daeZvrinaT.<br />

Tumca, xSirad, qrTamis micemac ar SvelodaT da sawylebi<br />

jarSi mainc mihyavdaT.<br />

Semdeg damatebiT SemoiRes `zemskaia straJa~ – `saTemo<br />

darajoba~, romelic kavkasiaSi 1862 wlidan arsebobda. es<br />

iyo policiis ganyofilebebs mimagrebuli specialuri<br />

jgufebi, romelic kompleqteboda kavkasieli da rusi<br />

moxaliseebisagan. maTze iyo dakisrebuli saguSago da<br />

sabadrago valdebulebani. rogorc `droeba~ aRniSnavs:<br />

`...yovel sazogadoebaSi 15 rigiani, marTali kaci dainiSnos<br />

27 gazeTi `droeba~, 1897 w., N 229<br />

28 Jurnali `mogzauri~, 1905 w., N 11<br />

31


avazakebisa da borotebis sadevnelad...~<br />

straJis SemoRebam firaloba ver SeaCera, samagierod,<br />

xalxi ufro Sewuxda, radgan arsebul gadasaxadebs `stra-<br />

Jis~ gadasaxadic daemata. egnate ninoSvili werda:<br />

`...yaCaRebis ricxvma imata da ramdensame dasadac aris<br />

gayofili. CvenSi rom ikiTxo amaTi aseTis gaxelebis mizezi,<br />

gipasuxeben: `igeni~ `straJebis~ jinze Svrebian am saqmeso,<br />

yaCaRebi kidev ambobeno: aba moviden magi yaziralebi da<br />

dagvaklon rameo. marTlac verafers daakleben.<br />

amas winad xuTma yaraulma erTad miaswres erT yaCaR<br />

daTunaiSvils missave saxlSi. Seteva ver gaubedes da<br />

wavidnen yvelani mTavrobis Sesatyobineblad. iq darajoba<br />

ver gaubedes: ar gamovides, ar mogvklaso. roca<br />

ramdenisame xans Semdeg saxls jari Semoaxvies, aRmoCnda,<br />

rom Sig aRar iyo; yaCaRs gamoeZina da wabZanebuliyo adre<br />

Ramian. agic kia saTqmeli, `straJebi~ arc ise moclilni<br />

arian, rom, imaTis Tqmisa ar iyos, `zdion vincxa gadareul<br />

kaZaxebs tyeSi~. mTeli dRe TiTqmis sul Zils undebian. `netai<br />

Zili ar dahxocdes mag sacodavebs, Tu ara, qurdebis<br />

daWeras vin ukveTso~, ityvis <strong>guruli</strong> xSirad sayarauloSi<br />

gulaRma wamoparWyul yaraulebis grovazed, an `magenis<br />

daWerul qurds xelmeored daWerva undao~. 29<br />

`zemskaia straJis~ Sesaxeb naTqvamia cnobili firalis,<br />

sisona darCiasadmi miZRvnil leqsSi:<br />

`mcvelefs daarqves straJia,<br />

RmerTma daswyevlos rusebi<br />

ra uTavbolo xarjia~.<br />

rodesac xelisufleba jaris monawileobiT da sxva<br />

RonisZiebebiT ver axerxebda wesrigis damyarebas, TviTon<br />

glexebisagan `sayaraulo~ jgufebs qmnida. amasTan, ozurgeTis<br />

mazraSi oTxi sagangebo saqmeTa moxele da boqauli<br />

daamates. maT daemataT 32 yazax-rusi da amdenive jariskaci.<br />

aseve adgilobriv xelisuflebas saWiroebisamebr<br />

29 e. ninoSvili, xma guriidam, 1889 w.<br />

32


SeeZlo moeTxova cxenosani jari, romelsac arasaimedo<br />

soflebSi Caayenebdnen. maTi rCena, ra Tqma unda, xalxis<br />

kiserze gadaivlida, iseve, rogorc mamasaxlis jamagiri<br />

500 maneTis odenobiT weliwadSi, da 300-300 maneTi mamasaxlisis<br />

damxmareebs... soflis glexobisagan Sedgenili<br />

yaraulebis praqtika arsebobis merve wels, 1890-Si, mTavarmarTebel<br />

golicinis brZanebiT gauqmda.<br />

yaCaRebis gasaneitraleblad xelisufleba yvelanair<br />

zomas mimarTavda, erT-erTi iyo e. w. круговая порука,<br />

anu `urTierT Tavdeboba~. rogorc `iveria~ werda: `...ra<br />

zaralic unda SeemTxvas im soflis mkvidrs, moparva iqneba,<br />

Tu gaZarcva, dawva, Tu sxva, sruliad miezRos dazaralebuls:<br />

soflis yvela mkvidrs calked da saerTod mTels<br />

sazogadoebas unda gadaxdes zarali. ...mTeli sazogadoeba<br />

iqneba valdebuli gadaixados zarali, ufro Tval-yurs<br />

iqoniebs da gaufrTxildeba sxvis qonebasaca da Tavisasaca;<br />

aRarc avs kacs dahfaravs da aRarc mabezRrobis SiSi<br />

da sircxvili eqmneba. iq mabezRroba aRar iqneba, radgan<br />

saerTo zaralSi TiTonac udevs wili da SiSic ar eqneba,<br />

radgan danakargs audgenen~. amiT sargeblobda bevri memamule<br />

da Tavadi, isini sakuTar saqaTmeebs, naliebs da sxva<br />

nagebobebs cecxls ukidebdnen, mTavroba ki ganadgurebuli<br />

qonebis safasurs erTi aTad axdevinebda. iyo SemTxveva,<br />

roca erTma Tavadma Coxa xeze Camokida, Tofi esrola<br />

da ganacxada, <strong>firalebi</strong> damesxnen Tavso. rasakvirvelia,<br />

msgavs SemTxvevebSi xelisuflebisagan glexebis winaaRmdeg<br />

reagireba Zalzed mkacri iyo.<br />

arc erT am RonisZiebas realuri Sedegi ar gamouRia,<br />

amas mowmobs `iveria~: `...ori wlis ganmavlobaSi egreTwodebulis<br />

`straJis~ Sesanaxad komlze 15 kapiks iRebdnen.<br />

guriaSi 15 000 komli iTvleba da maSasadame eg `straJa~,<br />

romelsac TiTqmis araferi gaukeTebia, 4 500 maneTi dasjdomia<br />

gurias. amas garda, fostis gaZarcvisaTvis gadahxda<br />

600 maneTi, sxvadasxva gaZarculTa sasargeblod – 1300<br />

33


maneTi. oTxs sazogadoebas – lixaurisas, akeTisas, jumaTisas<br />

da lanCxuTisas – `egzekucia~ Cauyenes. TviTeul<br />

sazogadoebas daujda ara nakleb 3000 maneTisa – esec<br />

12000 maneTi. axla is mocdena da zaralic warmoidgineT<br />

da ivaraudeT, rom TiTqmis yovel cismare dRes `kancelariaze~<br />

erekebodnen xalxs: `yrilobaa, <strong>firalebi</strong>s daWeris<br />

Sesaxeb unda moilaparakoTo~ da advilad SegiZliaT dainaxoT<br />

ilajgawyveta Cveni xalxisa... xolo is ki saeWvo ar<br />

aris, rom aseT simkacreTa usazRvroeba, romelsame Rarib-<br />

Ratak gogielas moTminebas sazRvars dasdebs da erT mSvenier<br />

dRes isic firalTa siaSi Caewereba~. 30<br />

erT-erTi umniSvnelovanesi, Tu mTavari mizezi ara,<br />

firalobis zeobisa is iyo, rom <strong>firalebi</strong> xalxis didi<br />

nawilis TanagrZnobiT da mxardaWeriT sar geblobdnen.<br />

`sCans, yaCaRis moqmedeba gulsa fxans xalxs, misi<br />

protesti sazogadoebis protests uaxlovdeba,<br />

– werda `iveria~, – yaCaRis midrekileba sazogadoebis<br />

midrekilebas hgavs... (sazogadoeba) mwuxarebas,<br />

kvnesas, godebas da oxvras yaCaRis piriT amcnobs<br />

qveyanas... sazogadoebis tanjvaca da yaCaRic Sedegia<br />

TviT cxovrebis mouwyoblobisa, ukanonobisa... sastikis<br />

RonisZiebiT ar moispoba yaCaRoba. yaCaRobas mospobs mxolod<br />

ganaTleba, cxovrebis gankargeba, adamianur viTarebis<br />

Seqmna~.<br />

erTi ubralo <strong>guruli</strong> glexis sityvebiT: `<strong>firalebi</strong>s<br />

Senaxva guruls eamayeboda, sindisis saqme iyo, sasaxelo<br />

saqme iyo~. 31 `Кавказъ~-Si dabeWdili statiis anonimi avtori<br />

acxadebda, rom <strong>firalebi</strong>s gacema da Ralati gurulebs did<br />

sircxvilad miaCniaTo. amis sapasuxod simon gugunavas mohyavs<br />

bevri saintereso magaliTi da detali ama Tu im cnobili<br />

firalis (zogierTis Sesaxeb dawvrilebiT saubari<br />

qvemoT gveqneba) daWerisa da mokvlis Sesaxeb, agreTve,<br />

30 gazeTi `iveria~, 1892 w., N 40<br />

31 n. cqitiSvili, firalis eposidan, macne – saqarTvelos ssr mecnierebaTa akademiis<br />

sazogadoebriv mecnierebaTa ganyofilebis organo, 1967 w. gv. 153<br />

34


gamoaSkaravebuli aqvs <strong>firalebi</strong>s `CamSvebi~ adamianebis<br />

gvarebic, romlebsac imdroindeli presa saguldagulod<br />

malavda. gugunava oponents mTavrobisadmi guriis mosaxleobis<br />

loialur ganwyobaSi arwmunebs: `...gTxovT, mibrZanoT,<br />

batono korespondento! ra dros romeli avazaki<br />

Seipyres da mokles guriaSid gaucemlad da uRalateblad?<br />

...vin gasca saxel ganTqmuli firali surgulaZe,<br />

romelic mokla kapitanma ivane dumbaZem? gurulma gvariT<br />

vaniZem. vin uRalata avazaks goguaZes, romelic mokla<br />

senakis mazris ufrosis TanaSemwem bat. kalandariSvilma?<br />

gurulma gvarad kukulavam. vin gasca gandevnili Wyonia,<br />

romelic mokla im dros policiis boqaulad myofma bat.<br />

CigogiZem? gurulma gvarad Wyoniam, aznaurma. vin mokla<br />

RalatiT... ganTqmuli avazaki mamulaiSvili? gurulma<br />

gvarad TalakvaZem. vin gasca quTaTelaZe firali, roca<br />

SecdomiT mis magier aznauri vladimer beri Ze mokla<br />

policiis boqaulma vaSalomiZem? gurulma gvariT xajibegovma.<br />

vin miuyvana RalatiT jvarcmis eklesiazed<br />

Casafruls straJebs avazaki ilarion daTunaiSvili da<br />

misi amxanagebi darCiebi, romelnic veRar dairCines da<br />

gaeqcaT modarajeT? gurulma azna urma mgalobliSvilma.<br />

vin gasca igiveni s. jumaTSid, roca gansvenebulma iese<br />

gurielma da mazris ufrosma b. iagorovma daTunaiSvili<br />

Seipyres da umfrosi Zma darCia mokles? gurulma damsaxurebulma<br />

sawyalma niniZem, romelmanac Tavis Tavi Seswira<br />

imave dros avazakis gamosrolils tyvias. vin uRalata oragves<br />

glexis burZglas saxlSid, roca policiis boqaulma<br />

b. jafariZem Semohkra uiaraRo xalxiT saxli da gaeqcaT<br />

saxlidgan avazaki darCia? gurulma kunWuliam. vin gasca<br />

igive darCia, roca mazris ufrosi Tavadi dadiSkeliani<br />

policiis boqaulebiT da ocis straJebiT dauxvda RamiT<br />

Casafruli rkinis gzis liandagis sufsis bogarzed da<br />

gauqraT avazaki xelidgan? gurulma aznaurma anTaZem...<br />

vin gasca... sabralo gogitiZe, romlis danaSaulobac<br />

35


srulebiT auxsneli da gamouZiebeli iyo da vis dauJda<br />

sikvdiliT misi Ralati? guruls glexs gvariT CxartiSvils.<br />

me vfiqrob sakmao unda iyos es sabuTebi Tquenis<br />

mosazrebis dasarRvevad da sruli imedi maqvs SemdegSic<br />

mainc aRar iqoniebT am azrs gurulebzed~.<br />

miuxedavad werilSi moyvanili magaliTebisa, mosaxleobis<br />

mxridan <strong>firalebi</strong>s mxardaWera namdvilad mniSvnelovani<br />

iyo, rac xSirad ukuefeqts iZleoda da dam-<br />

Rupvelad moqmedebda maTze. zogierT firals, rogorc<br />

Cans, e. w. dausjelobis sindromi gauCnda, isini aravis<br />

da ara fers aRar eridebodnen, rasac qvemoT moyvanili<br />

faqtebic adasturebs.<br />

36


pirveli <strong>firalebi</strong><br />

<strong>firalebi</strong>s zust ricxvs, albaT, veravin daasaxelebs,<br />

yvelasi arc gvar-saxeli da arc foto ar Semonaxula.<br />

arsebobs zogierTi firalis fotogamosaxuleba, magram<br />

TiTqmis araferia cnobili maTi pirovnebebis Sesaxeb. magaliTisaTvis<br />

sakmarisia giorgi qinqlaZe da agia CxaiZe.<br />

gadmocemiT, isini erTad firalobdnen, Tumca wlebi cnobili<br />

ar aris. qinqlaZe sofel oragvesTan policiasTan<br />

Setakebisas mZimed daiWra da sofel akeTSi gardaicvala,<br />

sadac dakrZales kidec. CxaiZe ruseTsa da saqarTveloSi<br />

`moRvaweobda~ – Zarcvavda bankebs. is guriaSi daiWires,<br />

sasikvdilo ganaCeni gamoutanes da CamoaxrCves. arsebobs<br />

gadmocema, rom roca masTan sakanSi mRvdeli da policieli<br />

Sesulan, agias, uzarmazari Zalis patrons, ise miuxeTqebia<br />

erTmaneTisTvis, rom orive usulod dacemula<br />

miwaze.<br />

cnobili eTnografisa da publicistis, apolon wula-<br />

Zis mixedviT, uZvelesi <strong>firalebi</strong> arian Tavadi maqsimeiSvili<br />

da gogoriSvili. misi TqmiT, saqarTvelos aneqsiamde<br />

saqarTveloSi firaloba ar yofila. batonis mkvleli an<br />

sxvagvari damnaSave erTi kuTxidan meoreSi gadavidoda<br />

xolme, sxva batons Seafarebda Tavs. guriis janyis Semdeg<br />

ki es SeuZlebeli gaxda. miwer-moweris meSveobiT mTavroba<br />

damnaSaves yvelgan poulobda. firalebs mxolod<br />

erTi TavSesafari – axloblebi da Tavisianebi – rCebodaT.<br />

janyis damarcxebis Semdeg mTavrobam TiTqmis yvela<br />

monawile daiWira, zogi cixeSi Casva, zogi gadaasaxla,<br />

mxolod ori maTgani – maqsimeiSvili da gogoriSvili – ver<br />

Caigdo xelSi. isini iaraRiT xelSi tyeSi gacvivdnen da<br />

37


mTavrobis moxeleebsa da xalxis moRalateebs angariSs<br />

usworebdnen. orives bevri Setakeba gadautania Turme.<br />

erTxel gogoriSvili patara saxlSi moimwyvdies, alya<br />

Semoartyes, magram firals veraferi mouxerxes, amitom<br />

saxls cecxli waukides. saxlis Weri roca Camoingra,<br />

gogoriSvili maSin gamovardnila cecxlidan da jars xelidan<br />

mainc dasxltomia. 32<br />

saxelganTqmuli firalis, melqisedek gunTaiSvilis<br />

Zmis, apolonis, dRiurebSi moxseniebulia firali akaki<br />

zoiZe. is erTi Raribi glexi iyo, mebatone qarcivaZis<br />

Sinayma. cxovrobda patara qoxSi da hyavda erTi marCenali<br />

Zroxa. man colis moyvana gadawyvita da batonTan nebarTvis<br />

asaRebad mivida. batonma uTxra: `...yaZaxo, Tu qalis<br />

moyvana ginda, maSin Sen Zroxas moambi rqaSi bawari da<br />

momgvareo da maSin nebarTvas mogcemo~. Seuracxyofilma<br />

zoiZem aiRo Tofi da batoni Tavissave ezoSi gaagora,<br />

Tavad ki osmaleTSi gadavida. musulmani qarTvelebis<br />

daxmarebiT iqve ipova TavSesafari. magram rogorc ki<br />

Sansi eZleoda, gadadioda guriaSi da qarcivaZeebis ojaxs<br />

awiokebda: xan cxens, xan Zroxas, xan ki sxvadasxva sayofacxovrebo<br />

nivTebs arTmevda da Coloqs gaRma hyid da.<br />

qar civaZeebi gavleniani xalxi iyo da xelisuflebam<br />

jildo daawesa zoiZis daWerisTvis. daiqiraves vinme sandro<br />

bolqvaZe, romelic, rogorc viTomda devnili da<br />

cixidan ganaqcevi, gadavida osmaleTSi da zoiZesTan daaxloeba<br />

scada. pirvel xanebSi zoiZem bolqvaZe axlos ar<br />

gaikara. droTa ganmavlobaSi ki yuradReba moaduna, amiT<br />

isargebla bolqvaZem da erT Rames akaki zoiZes saxlSi miadga.<br />

roca namZinarevi firali zRurblze gamoCnda – dambaCa<br />

daaxala. sikvdilis win zoiZem mkvlels uTxra – Sen da<br />

Sen Svilebs xeiri ar geqnebaTo. firalis mkvlelobisTvis<br />

zoiZem kargi gasamrjelo miiRo. ori Svili gazarda, magram<br />

zoiZis sityvebi win dauxvda. erTxel leRvze asuli<br />

32 z. tuRuSi, mogonebebi ninoSvilze, <strong>guruli</strong> leqsika, 2008 w., gv. 9<br />

38


Camovarda da Robis sars sajdomiT daeso, sari kisris<br />

areSi gamosula. mamis sikvdilis Semdeg misi erTi vaJi<br />

sul male gardaicvala, meore ki gagiJda. ijda xolme gzis<br />

napiras, Txrida miwas da iZaxda – aq aris Ralati damarxulio.<br />

guriaSi ambobdnen, rom <strong>firalebi</strong>s arc erTi gamcemi,<br />

mkvleli da moRalate Tavisi sikvdiliT ar momkvdara da<br />

arc mis ojaxs gauxariao.<br />

arsebobs vinme ermalo kvaWaZis mogoneba, romelic<br />

asaxelebs oTx firals, romlebic batonebs gaeqcnen da<br />

sofel oragvesTan mdebare erT daburul kldovan xevs<br />

Seafares Tavi. eseni iyvnen: miqela kvaWaZe, buWua bolqvaZe,<br />

romelsac Semdeg `burZgla~ daerqva, lixoureli uruSaZe,<br />

romelsac batoni Semokvdomia, da aWareli kaJioRli. <strong>firalebi</strong>s<br />

meTauri buWua yofila. gurieli xSirad agzavnida<br />

Turme SeiaraRebul kacebs maT dasaWerad, magram<br />

<strong>firalebi</strong> yovelTvis imarjvebdnen. Tumca buWua mainc<br />

Caigdes xelSi, gurielma buWua TavisTan waiyvana yaraulad<br />

da oTxarSiniani Tofic aCuqa. burZgla didxans ver<br />

gaCerda TavadTan da gaipara. gurielma mas mdevrebi<br />

daadevna, romlebmac firali mokles.<br />

anton xinTibiZis wignis mixedviT ki erT-erTi pirveli<br />

firali kowia cecxlaZea. cecxlaZe ozurgeTis mazris<br />

sofel gogieTis mcxovrebi iyo. ramdenime wlis firalobis<br />

Semdeg, XIX saukunis 80-ian wlebSi, Serigebia mefis<br />

mTavrobas da ojaxSi dauwyia muSaoba. gardacvlila, daaxloebiT,<br />

70 wlisa.<br />

39

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!