Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
SABAH<br />
Music Culture<br />
Sabah Bambu Orkestra<br />
<strong>Eva</strong> <strong>Jessesca</strong> <strong>Stephen</strong>
Buku ini diterbitkan untuk memenuhi keperluan kursus MUE620 Digital Desktops<br />
Penerbitan di bawah pengawasan Dr. Ahmad Ridthaudin Md Noor
Mengintegrasikan Muzik ke Sabah Bamboo Orchestra<br />
<strong>Eva</strong> <strong>Jessesca</strong> <strong>Stephen</strong><br />
Penerbit : Crark Bexter<br />
Senior Development Editor : Sharon Angie Albert<br />
Editor : Kimberly Calvin<br />
Pembantu Editor : George John Paul<br />
Senior Media Editor Wendy Estain<br />
Marketing Manager : Christine Cheng<br />
Pembantu Marketing : Nurul Atiqah Bt Adam<br />
Marketing Komunikasi Manager : Noor Amalina Bt Yusri<br />
Pengurus isi Kandungan : Yacoob Bin Fidaus<br />
Kreatif Director : Naqib Man Bt Zakry<br />
Art Director : May Ling Chua<br />
Print Buyer : Cheng Zuo LI<br />
Teks Editor : Joshua Jacoob<br />
Gambar Editor : Lee Shang Ri<br />
Production Service : Babita Yadiv, Maxlian Publishing Solution<br />
Teks designer : Jess Stev<br />
Pengkaji Gambar : Iva sisca phen<br />
Copy Editor : Erick Jonathan<br />
Cover Designer : Ruth Audrey Steven<br />
Cover Image : Aivy Munseh<br />
Compositor : Maxlian Publishing Solution<br />
@2017 Sabah Music Culture<br />
ALL RIGHT RESERVED. No part of this work covered by the copyright herein may<br />
be reproduced, transmitted, stored, or used in any form or by any means graphic,<br />
eledtronic, or mechanical, inlcuding but not limited to photocopying, recording,<br />
scanning, digitizing, taping, Web distribution, information networks, or information<br />
storage and retrieval systems, expert as permitted under Section 107 or 108 of the<br />
1976 Malaysia Copyright Act, without the prior written permission of the publisher.<br />
Library of Congress Control Number : 2008921823<br />
ISBN-13 : 987-0954-80112-6<br />
ISBN-10 : 0-876-98422-9<br />
Sabah Music Culture<br />
NO.23, Jalan Penampang,<br />
Lorong 3, Kebudayaan,<br />
88200 Kota Kinabalu<br />
Sabah.<br />
info:<br />
www.bamboo0rchestra.com.my
TABLE OF CONTENTS<br />
SEJARAH................................................................................................1<br />
OBJEKTIF................................................................................................2<br />
CHAPTER 1<br />
Postur dan Posisi Orkestra Bambu...............................................3<br />
CHAPTER 2<br />
Alat-alat Muzik Dalam Orkestra Bambu.....................................4<br />
CHAPTER 3<br />
Klasifikasi Alat-alat Muzik Bambu Orkestra..............................5<br />
BIBLIOGRAPHY....................................................................................6
OBJEKTIF<br />
Memberi kefahaman dan penghayatan masyarakat terhadap seni persembahan<br />
muzik bambu dalam bentuk orkestra.<br />
Menyediakan ruang latihan muzik bambu kepada masyarakat, khususnya generasi muda.<br />
Meningkatkan bilangan dan mutu persembahan muzik bambu.<br />
Menjadikan seni budaya sebagai produk pelancongan.<br />
1
SEJARAH<br />
SEJARAH PENUBUHAN ORKESTRA MUZIK BAMBU<br />
Pada awalnya kumpulan muzik bambu bergiat aktif di kampung-kampung<br />
dengan jumlah keahliannya dalam lingkungan 10 orang. Mereka mengadakan<br />
persembahan semasa majlis-majlis keramaian dan acara rasmi kerajaan,<br />
erta persembahan untuk menyambut tetamu dan pelancong yang melawat ke Sabah.<br />
Pada pertengahan tahun 1998, Pejabat Kebudayaan dan Kesenian Negeri Sabah<br />
telah membuat tinjauan dan mengenalpasti muzik bambu sebagai salah satu<br />
warisan seni etnik Sabah yang perlu diberi perhatian dan telah menjadikannya<br />
sebagai projek pemuliharaan jangka pendek. Memandangkan prestasi dan<br />
sambutan daripada masyarakat setempat yang menggalakkan dan<br />
memberangsangkan, maka Pejabat Kebudayaan dan Kesenian menjadikan<br />
projek ini sebagai "Program Pemuliharaan Jangka Panjang", dan telah<br />
merancang dan mengadakan pelancaran Orkestra Muzik Bambu serta<br />
bengkel Muzik Bambu pada tahun 2000/2001.<br />
Beberapa orang jurulatih telah dipilih untuk membantu melatih<br />
kumpulan muzik bambu di Tenghilan, Kionsom Baru dan Koporingan<br />
Tamparuli dan juga Papar. Antara jurulatih yang membantu menjayakan<br />
projek pemuliharaan ini ialah Encik Ramin Marasan, Encik Malius Gintal,<br />
Encik <strong>Stephen</strong> Koh, Encik Senteri Lombuti dan Encik Giansing Lakansa.<br />
Memandangkan sambutan terhadap penubuhan Orkestra Muzik Bambu<br />
mendapat sambutan yang memberangsangkan, sebuah jawatankuasa<br />
telah dibentuk untuk merealisasikan majlis Pelancaran Orkestra Muzik<br />
Bambu negeri Sabah yang dianggotai lebih 80 orang ahli muzik bambu<br />
pada tahun 2001. (Mantan) YAB Ketua Menteri Sabah, Datuk Chong Kah Kiat<br />
elah bersetuju menyempurnakan Majlis Pelancaran Orkestra Muzik Bambu<br />
pada 30 Disember 2001 bertempat di Dewan Besar, Dewan Bahasa dan<br />
Pustaka Cawangan Sabah. Di harap majlis ini akan menambahkan satu<br />
lagi kumpulan yang berdasarkan kebudayaan dan kesenian etnik negeri<br />
Sabah yang boleh dikembangkan ke arah peningkatan jati diri masyarakat.<br />
2
CHAPTER 1<br />
Postur Dan Posisi Orkestra Bambu<br />
Postur bagi pemain bambu adalah seperti berikut:<br />
@copyright<br />
Kedudukan duduk<br />
@copyright<br />
Kedudukan Berdiri<br />
3
Kedudukan Posisi Bambu Orchestra<br />
KURUNGGU<br />
MODERN INSTRUMENT<br />
KOKOLID<br />
SOMPORING<br />
TONGGUNGON &SOMPOTON<br />
SERULING PAN<br />
TURALI & SULING<br />
BUNGKAU<br />
TOGUNGGU & TONGUNGAK<br />
conductor<br />
ALAT_ALAT MUZIK MODEN<br />
DRUM SET<br />
GUITAR ACOUSTIC<br />
MODEN GUITAR<br />
BASS<br />
KEYBOARD<br />
Bilangan pemain tiada terhad dan<br />
bergantung dengan jenis lagu yang<br />
dimainkan. Selaluny dalam 50 orang<br />
pemain dalam bambu orkestra.<br />
4
CHAPTER 2<br />
Alat-alat Muzik Dalam Orkestra Bambu<br />
Di Sabah, muzik merupakan keperluan yang sangat mustahak sehingga ianya mengambil<br />
tempat-tempat penting dalam kehidupan sosial di peringkat kampung. Ini termasuk perayaan<br />
perkahwinan, upacara peminangan, pesta menuai, harijadi, upacara keagamaan dan lain-lain.<br />
Setiap daripada masyarakat Sabah mempunyai bentuk-bentuk muzik yang berbeza-beza meskipun<br />
beberapa di antara alat ini adalah lazim kepada semua. Perbezaan sering di temui dalam<br />
beberapa gabungan alat, corak tarian, tempo sehinggalah rentak lagu. Ada juga alat-alat<br />
yang hanya tertumpu kepada segolongan masyarakat dan tidak didapati di golongan yang lain.<br />
Muzik selingan tempatan sering dikaitkan untuk mengiringi tarian. Ia juga berfungsi sebagai<br />
muzik latar belakang dalam keramaian tertentu dan sering juga digunakan oleh individu<br />
untuk tujuan hiburan sendiri. Muzik traditional di Sabah tidak mempunyai sistem simbol.<br />
Semua muzik dan lagu-lagunya diperturunkan secara warisan dari generasi ke<br />
generasi. Kebanyakkan alat muzik Sabah diperbuat daripada bambu.<br />
Maka dengan itu, orkestra bambu ditubuhkan bertujuan mengembangkan<br />
lagi unsur-unsur muzik Sabah ke seluruh Negara.<br />
5
TONGKUNGON<br />
Alat gitar tiub ini keseluruhannya dibuat daripada buluh.<br />
Seruas batang buluh diambil kemudian empat atau lapan<br />
carikan kulitnya dicungkil di sepanjang batang buluh di<br />
antara kedua-dua hujung sehingga membentuk beberapa<br />
helaian utas tali kecil. Tali-tali disangga dengan rotan atau<br />
kepingan kayu kecil pada kedua-dua hujungnya untuk<br />
mengubah kepanjangan serta bunyi-bunyiannya. Tali-tali<br />
serta bunyi-bunyiannya dipanggil bersempena dengan<br />
nama-nama gong dalam gubahan muzik masyarakat<br />
tersebut. Selakunya tongkungon dimainkan secara<br />
perseorangan untuk hiburan persendirian. Ianya juga<br />
digunakan untuk mengiringi tarian. Ianya popular di<br />
kalangan suku-kaum Kadazan/Dusun<br />
SOMPOTON<br />
Alat muzik ini dibuat daripada sebiji buat daripada sebiji<br />
buah labu yang kering dengan lapan batang paip buluh<br />
yang disusun dalam dua lapisan. Salah satu daripada paip<br />
ini tidak mempunyai bunyi dan berfungsi unutk memperseimbangkan<br />
kedudukan bentuk alat tersebut. Dengan<br />
meniup atau menyedut mulut labu , pemain boleh menghasilkan<br />
satu bunyian harmoni yang merdu. Semasa<br />
memainkan sompoton, seseorang pemain menutup dan<br />
membuka tiga daripada empat paip terpendek pada<br />
hujungnya dengan tiga jari tangan kanan dan tiga<br />
lubang kecil pada dasar paip terpendek serta hadapan<br />
dan belakang paip terpendek serta hadapan dan belakang<br />
paip yang lebih panjang dengan jari tangan kiri.<br />
BUNGKAU/URIDING/TURIDING<br />
Kecapi mulut dibuat daripada kulit sejenis poko palma<br />
yang dikenali sebagai polod oleh suku kaum Kadazan/<br />
Dusun. Untuk mengukir bentuknya, ianya memerlukan<br />
tangan yang halus dan mahir. Alat ini lazimnya ditemui<br />
di kawasan- kawasan suku kaum Dusun. Kepingan berkayu<br />
yang nipis ditengah alat ini digetarkan dengan ibu<br />
jari. Getaran kepingan kayu ini menghasikan bunyi yang<br />
kecil tetapi dengan meletakannya di hadapan mulut<br />
pemain ia akan menghasikan bunyi yang berbalik.<br />
Pelbagai jenis bunyi ataupun frekuensi yang dapat<br />
dihasilkan dengan mengubah kedudukan bentuk mulut<br />
ataupun kedudukan lidah ketika memainkannya. Alat<br />
tiupan ini selalunya disimpan dalam bekas tiub buluh<br />
kecil agar ianya tidak mudah rosak.<br />
6
Gendang boleh ditemui dimana-mana tempat di sabah.<br />
Ianya diperbuat daripada sebatang kayu bulat yang<br />
berongga. Setiap muka kulit Kambing atau lembu dilapik<br />
pada permukaan tempat ketukan kayu tersebut kemudian<br />
disimpai dengan rotan. Pasak kayu pula untuk menala<br />
bunyi gendang diselitkan pada rotan itu. Pasak itu boleh<br />
digerakkan untuk mengetatkan atau melonggarkan<br />
kedudukan kulit gendang. Gendang kebanyakkannya<br />
digunakan bersama dengan gong dan kulintangan.<br />
etapi zaman sekarang gendang digunakan dalam<br />
persembahan bambu untuk mendapatkan bunyi yang<br />
berbeza.<br />
GENDANG TOGUNGGU<br />
Ini adalah seruling yang ditiup di hujung yang dibuat<br />
daripada buluh. Ianya mempunyai lima atau enam liang<br />
yang dimainkan untuk hiburan persendirian. Nada yang<br />
merdu daripada alat ini seringkali kedengaran di waktu<br />
malam selepas orang-orang kampung kembali dari<br />
ladang. Ianya dimainkan oleh semua suku-kaum di Sabah.<br />
SULING<br />
Idiofon bambu paluan ini dimainkan dalam kumpulan<br />
untuk mengiring tarian atau perarakan di pesta-pesta.<br />
Satu set alat-alat muzik ini merangkumi enam hingga<br />
tiga puluh buah, pengunaan bergantung dengan susunan<br />
lagu, adat suku kaum dan juga jenis muzik. Bunyi yang<br />
dihasilkan adalah sama dengan gong dan muzik yang<br />
dikeluarkan menyerupai satu set gong sesuatu kumpulan.<br />
TOGUNGGAK<br />
7
Gendang boleh ditemui dimana-mana tempat di sabah.<br />
Ianya diperbuat daripada sebatang kayu bulat yang<br />
berongga. Setiap muka kulit Kambing atau lembu dilapik<br />
pada permukaan tempat ketukan kayu tersebut kemudian<br />
disimpai dengan rotan. Pasak kayu pula untuk menala<br />
bunyi gendang diselitkan pada rotan itu. Pasak itu boleh<br />
digerakkan untuk mengetatkan atau melonggarkan<br />
kedudukan kulit gendang. Gendang kebanyakkannya<br />
digunakan bersama dengan gong dan kulintangan.<br />
etapi zaman sekarang gendang digunakan dalam<br />
persembahan bambu untuk mendapatkan bunyi yang<br />
berbeza.<br />
TURALI<br />
Seruling pan dimainkan dengan meniup secara mendatar<br />
dan melintang. Setiap paip ditala kepada keynote, yang<br />
dipanggil frekuensi asas. Dengan melampaui tekanan,<br />
iaitu meningkatkan tekanan nafas dan ketegangan bibir,<br />
harmonik ganjil akan dihasilkan. Seruling pan mempunyai<br />
paip yang diatur dalam susunan melengkung, membolehkan<br />
pemain mudah menjangkau semua nota dengan hanya<br />
memutar kepala. Terdapat dua gaya penghasilan vibrato<br />
iaitu vibrato menggunakan tangan dan vibrato nafas.<br />
SERULING PAN<br />
Somporing, sejenis alat musik yang menyerupai saksofon<br />
dan dimainkan seperti saksofon. Perbezaannya, alat musik ini<br />
ibuat sepenuhnya dari bambu. Alat musik ini adalah hasil<br />
ciptaan Philipus Jani, seorang dari keturunan Dayak Kadazan<br />
dusun dari Kepayan Lama Tambunan, Sabah. Alat ini baru<br />
sahaja dicipta dan bukan alat muzik bambu pada zaman<br />
nenek moyang.<br />
SOMPORING<br />
8
Gendang boleh ditemui dimana-mana tempat di sabah.<br />
Ianya diperbuat daripada sebatang kayu bulat yang<br />
berongga. Setiap muka kulit Kambing atau lembu dilapik<br />
pada permukaan tempat ketukan kayu tersebut kemudian<br />
disimpai dengan rotan. Pasak kayu pula untuk menala<br />
bunyi gendang diselitkan pada rotan itu. Pasak itu boleh<br />
digerakkan untuk mengetatkan atau melonggarkan<br />
kedudukan kulit gendang. Gendang kebanyakkannya<br />
digunakan bersama dengan gong dan kulintangan.<br />
etapi zaman sekarang gendang digunakan dalam<br />
persembahan bambu untuk mendapatkan bunyi yang<br />
berbeza.<br />
KOKOLID<br />
Alat ini diperbuat daripada bambu dan kegunaannya<br />
adalah untuk menghalau burung-burung yang cuba<br />
memakan padi. Alat ini memainkan peranan dalam<br />
irama, harmoni dan juga bass. Untuk memainkan alat<br />
muzik ini, pemain haruslah di ambil dalam jumlah yang<br />
ramai sama seperti orkestra. Setiap satu buah kurunggu<br />
ini memainkan peranan sama seperti keyboard. Cara<br />
memainkannya adalah dengan mengoncangkan tapak<br />
bawah alat ini dengan mengunakan tangan kanan dan<br />
tangan kiri perlu menjadi tiang penegak kepada kurunggu<br />
dengan memegang hujung tiang kiri.<br />
KURUNGGU<br />
9
CHAPTER 3<br />
Klasifikasi Alat-alat Muzik Bambu Orkestra<br />
Alat-alat muzik dalam kumpulan bambu orkestra dikelaskan kepada:<br />
1. Kordofon (tongkungon)<br />
2. Erofon (turali , bungkau, suling, seruling pan, sompoton,somporing)<br />
3. Idiofon (togunggak dan kokolid)<br />
4. Membranofon (gendang dan kurunggu).<br />
DEFINISI<br />
Kordofon<br />
Kordofon Adalah alat musik yang sumber bunyinya berasal dari dawai<br />
atau senar, suara yang dihasilkan berasal dari dawai yang dipetik atau<br />
dipukul.<br />
Erofon<br />
Alat-alat muzik kordofon ialah alat-alat yang mengeluarkan bunyi kerana<br />
adanya getaran pada tali yang ditegangkan.<br />
Idiofon<br />
Idiofon merupakan alat musik yang sumber bunyinya berasal dari badan<br />
instrumen itu sendiri. Idiofon menghasilkan suara melalui getaran dari<br />
seluruh badan instrumen,<br />
Membranofon<br />
adalah alat musik yang menghasilkan suara dengan memukul selaput atau<br />
kulit Bunyi pada alat musik ini ditimbulkan oleh getaran kulit yang dipukul.<br />
Sekarang ini alat musik tersebut dikenal sebagai gendang (drum).<br />
10
Any Info : Can Write/Put some picture/ Draw something or any kinds of activities.<br />
11
Kesimpulan<br />
Muzik tradisional Sabah tidak mempunyai sistem not yang tradisional<br />
dan seni kata lagu juga tidak bertulis. Semua muzik dan nyanyian diturunkan<br />
secara tradisi dari generasi ke generasi. Persembahan muzik boleh dilakukan<br />
oleh lelaki dan wanita tetapi sesetengah alat muzik secara tradisi dihasilkan<br />
khusus sama ada untuk pemuzik lelaki atau wanita sahaja. Sebagai contoh,<br />
kaum lelaki umumnya main gong bercombol besar dan gendang dan<br />
kaum wanita kulintangan dan gong leper.<br />
Kebanyakan alatan muzik di Sabah diperbuat daripada<br />
bahan-bahan asli yang diambil daripada sumber semulajadi terutama sekali<br />
dari bambu. Smeua ini dapat dibukti dalam bambu orkestra sabah seperti mana<br />
yang dikaji dalam buku ini. Alat muzik traditional Sabah dihargai dengan terdapatnya<br />
penggunaan alat muzik yang dibuat daripada bambu dalam Bambu orkestra.<br />
Berdasarkan kepada sumber-sumber yang diperolehi menunjukkan bahawa<br />
peralatan-peralatan tradisional yang digunakan dalam bambu orkestra<br />
melambangkan betapa agungnya warisan dan cara hidup kita sebagai masyarakat<br />
Sabah walaupun kini kita menggunakan peralatan-peralatan moden dan<br />
canggih dalam kehidupan seharian.<br />
12
Bibliography<br />
Appell,G.N.1986. “Social Anthropological Research Among the Rungus Dusun. A Talk for<br />
abah Society.” Sabah Society Journal 8(2): 194-209.<br />
Bellwood, Peter. 1984. “The Great Pacific Migration. ” Yearbook of Science and the Future.<br />
Chicago: ENclopedia Britannicccca Inc.,pp. 80-93.<br />
Datu Bandira Datu Alang. 1992. Iranun. Sejarah dan adat Tradisi. Kuala Lumpur: Dewan<br />
Bahasa dan Perpustakaan.<br />
Fernando-Amilbangsa, Ligaya. 1983. Pangalay. Traditional Instruments and music related.<br />
Ayala Museum/Filipinas Foundation,Inc. for the Ministry of Museum Affairs.<br />
Frame, Edward N. 1975. “A Preliminary Survey of Several of Several Major Musical Instrument<br />
and Form Types of Sabah, Malaysia. ” Borneo Research Bulletin 7(1):16-24.<br />
Ibrahim, Junaidah. 1980. Alat-Alat Muzik Traditional Negeri Sabah. Bachelor of Art with<br />
Honours thesis in Journalism. Universiti Kebangsaan Malaysia, Bangi.<br />
Kitingan, Joesph Pairin. 1982. “General Introduction to the Culture and Customs of the<br />
Natives of Sabah - The Kadasan Dusun. ” Our Culture Heritage. Kota Kinabalu:<br />
Kadazandusun Cultural Association, pp.62-65<br />
lieww, Richard. 1961. “Music and Muiscal Intruments in Borneo. ” Borneo Society Journal<br />
3(5):10-17.<br />
Matusky, Patricia dan Tan Sooi Beng. 2004. The music of Tradisi Klasik , Rakyat dan Sinkretik.<br />
Pulau Pinang and Kuala Lumpur: The Asian Centre and Akademi Seni Kebangsaan.<br />
Mudi, Ambrose. 1988. “Kajian Muzik Sabah.” Paper presented at Delegas Conference,<br />
Kadazan Cultural Association.<br />
Ongkili, James P. 1970. “ the Traditional Musical Instruments of Sabah.” Journal of the Historical<br />
Society University of Malaya pp. 35-41.<br />
Pugh-Kitingan, Jacqueline. 1988. “Instruments and Instrumental Music of the Tambunan Dunun/<br />
Kadazan.” Sabah Museum and Archives Journal 1(2): 24-61.<br />
Regis, Patricia and Judeth. 2003. “Berunsai: Meeting, Match- making and Music.” Trai Panggung<br />
6:23-37.<br />
13
Bambu Orkestra telah dimulakan oleh Kementerian Kebudayaan,<br />
Seni & Warisan Sabah sebelum bermulanya milenium pada tahun 1998.<br />
Ia adalah orkestra bambu pertama yang ditubuhkan di Sabah pada masa itu.<br />
Objektif pembentukannya adalah Memelihara, Menggalakkan dan Membangunkan<br />
tradisi budaya muzik yang ditemui di Sabah pada masa yang sama bertindak sebagai<br />
yang bertujuan menyatukan peminat bambu dan pemuzik.<br />
Nama saya <strong>Eva</strong> <strong>Jessesca</strong> <strong>Stephen</strong>. Saya seorang guru<br />
muzik di Sekolah Menengah Kebangsaan Tansau dan<br />
bekerja separuh masa di Universiti Malaysia Sabah<br />
sebagai tenaga pengajar muzik (tutor) untuk orchestra<br />
bambu. Saya juga seorang ahli Persatuan Orchestra<br />
Bambu Kinabalu. Telah menamatkan pengajian dalam<br />
kursus Diploma Music di Universiti Pendidikan Sultan Idris<br />
dan Sarjana Muda Muzik Pendidikan di Universiti<br />
Teknologi Mara. Sekarang, Menjadi penyelidik tentang<br />
alat muzik dan irama orkestra Bambu.<br />
Scan to view my<br />
Website book profile<br />
More info:<br />
www.evamusiceducation.com.my<br />
www.bambooorchestra.com.my
Change language