Air Johor Book

JOHOR 

SUMBER & BEKALAN 

HASNI BIN MOHAMMAD

First Edition 2017 

©2017 Faculty of Civil Engineering 

Universiti Teknologi Malaysia 

81310 UTM Johor Bahru 

Johor, MALAYSIA 

National Library of Malaysia Cataloguing in Publication Data. A Catalogue record 

for this book is available from the National Library of Malaysia. 

Hasni Mohamad 

Air Johor : Sumber & Bekalan, Edisi Pertama 

ISBN 978-967-0194-88-2 

All right reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in or 

introduced into a retrieval system, or transmitted, in any form, or by any means 

(electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise), without the prior 

permission of the publisher. Requests for permission should be directed to dean@ 

utm.my, or mailed to Faculty of Civil Engineering, Universiti Teknologi Malaysia, 

81310 UTM Johor Bahru, Johor, MALAYSIA. 

Published in Malaysia by: 

Faculty of Civil Engineering 


81310 UTM Johor Bahru 

Johor, MALAYSIA 

Printed in Malaysia by: 

Faculty of Civil Engineering 


The book does not hold itself responsible for statements made or opinions expressed 

in the articles and/or any materials printed in this publication. Rights of translation 

and reproduction reserved.

YAB Dato’ Mohamed Khaled Nordin 

Menteri Besar Johor 

Sektor air perlu sentiasa memiliki 

kemampuan dalam berdepan dengan cabarancabaran 

yang timbul terutamanya yang di luar 

kawalan manusia. Pelbagai cabaran dalam 

pengurusan sumber air yang kita hadapi sejak 

kebelakangan ini seharusnya menjadi sebab 

kenapa kita harus lebih serius dalam meneroka 

pendekatan dan solusi baharu dalam mengurus 

sumber yang amat berharga ini. 

Justeru, takkanlah kita selaku bangsa 

yang bertamadun, yang maju, yang mempunyai 

pelbagai institusi pendidikan yang berbangga 

dengan kepakaran dalam bidang sains dan 

teknologi, kita tidak mampu untuk menjaga 

dan mengurus sumber air kita dengan baik. 

Kegagalan kita selaku generasi hari ini untuk 

menjaga dan menguruskan air dengan baik 

akan menjadi faktor generasi kemudian 

” 

menilai 

dan menghukum kedangkalan kita.

YB Datuk Ir. Hasni Mohammad 

Pengerusi, Jawatankuasa Kerja Raya, 

Kemajuan Luar Bandar dan Wilayah 

Negeri Johor 

Sumber bekalan air tidak akan pernah 

mencukupi selagi ianya tidak diurus dan 

digunakan dengan berhemah. Setiap keputusan 

dan dasar yang digubal perlulah mengambil kira 

kesan terhadap keperluan masa hadapan serta 

dikaji semula berdasarkan perubahan senario 

agar pendekatan yang diambil ditambah baik. 

Kerajaan negeri amat menitik beratkan 

isu pengurusan air mapan sebagai agenda 

utama demi kepentingan rakyat. Sehingga 

kini lebih RM 500 juta telah dibelanjakan bagi 

mengatasi masalah bekalan air di negeri ini dan 

kita akan terus komited dalam pembangunan 

sumber dan bekalan air demi 

” 

kelestarian air di 

Negeri Johor

KANDUNGAN 

1. 

2. 

3. 

4. 

Prakata 

Pengenalan 

Senario Air Johor - Isu dan Cabaran 

Halatuju Masa Hadapan 

Johor Water Forum 2015 

Kajian Sumber Air Negeri Johor 2010 - 2060, Peluang dan 

Harapan 

En. Mohd Riduan bin Md. Ali 

Negeri Johor ke Arah Pengurusan Sumber Air Bersepadu - Isu, 

Pelaksanaan dan Peranan 

Ir. Hj. Nor Hisham bin Mohd Ghazali 

Sumber Alternatif untuk Kelestarian Pengurusan Air 

Prof. Dr. Zulkifli bin Yusop 

Rejim Pelesenan dan Cabaran Air Terawat 

Ir. Ng Ching Hai 

Exploring Groundwater Source 

Dr. Kotaro Takemura 

Sumber Air di Negeri Johor Mengikut Kaca Mata Falakiah 

Ustaz Hanafiah bin Abdul Razak 

Resolusi 

5. 

Simposium Kelestarian Air Negeri Johor 2017 

Transformasi Sektor Air, IWRMP Kebangsaan: IWRM Negeri 

Johor 

Ir. Dr. Salmah bt Zakaria 

Pengurusan Sumber Air Negeri Johor 


Perlaksanaan Pengurusan Air Perbandaran Bersepadu untuk 

Negeri Johor: Konsep dan Halatuju 

Dr. Low Kwai Sim 

Sumber Air Alternatif bagi Negeri Johor 


Perancangan dan Pembangunan Bekalan Air Negeri Johor 

Ir. Ng Ching Hai

Pengurusan Bekalan Air dan Air Sisa 

Ir. Hj. Mohamad Asari bin Daud 

Pengurusan Permintaan Air - Pengalaman Menyelusuri Zaman 

dan Kelestarian Masa Hadapan 

Tan Sri Dato’ Ir. Syed Muhammad Shahabudin 

Pengurusan Air Bumi: Pengalaman dan Cabaran 

Ir. Hj. Wan Zamri bin Wan Ismail 

Resolusi 

6. 

Water Leaders Forum 2017 

Water Sustainability: The Roles of NGO and the Public 

Datuk Ir. Abdul Kadir bin Mohd Din 

Integrated River Basin Management (IRBM) in the Brantas 

River Basin, Indonesia 

Bapak Fahmi Hidayat 

Success Story of Rainwater Harvesting in Star City, Korea 

Prof. Mooyoung Han 

Success Story of Groundwater Utilization in Kumamoto, Japan 


Making Desalination a Viable Option 

Dr. Zhou Thong 

Groundwater Potential and Misconception in Malaysia 

Datuk Ir. Dr. Azuhan bin Mohamed 

Challenges in Water Supply Industry Reform in Malaysia 

Datuk Ir. Mohd Khalid bin Nasir 

Ensuring a Win-Win Water Partnership between the State and 

Federal Entities 

Tan Sri Dato’ Ir. Syed Muhammad Shahabuddin 

Integrated River Basin Management: Time for Stronger Action 

Prof. Dato’ Mazlin bin Mokhtar 

Resolusi 

Galeri Foto 

Keratan Akhbar

PRAKATA 

Johor Water Forum telah ditubuhkan pada tahun 2016 

dan diiktiraf oleh kerajaan negeri sebagai sebuah entiti 

pertubuhan bukan kerajaan (NGO) yang bertindak sebagai 

penasihat kepada Majlis Sumber Air Negeri Johor. Melalui 

Johor Water Forum tiga siri forum air telah diadakan bertujuan 

membentuk hala tuju industri air negeri ini ke arah lebih mapan 

dan berdaya maju. Forum air ini berjaya menghimpunkan 

pakar-pakar tempatan dan antarabangsa melalui perkongsian 

pengalaman dan pemindahan ilmu berkaitan pengurusan 

sumber air disamping memperkukuh jalinan kerjasama 

dengan badan dan institusi yang serupa daripada dalam 

dan luar negara. Sebanyak 20 resolusi telah digariskan 

sepertimana yang dinyatakan dalam buku ini sebagai asas 

kepada kerajaan negeri untuk menangani isu pengurusan air 

di Negeri Johor. Buku ini turut menghimpunkan sebanyak 23 

kertas kerja sepanjang tiga siri forum air yang telah diadakan. 

Semoga dengan penganjuran forum air seumpama ini menjadi 

satu platform dalam usaha meningkatkan kualiti pengurusan 

sumber air Negeri Johor di samping mengekalkan kualiti alam 

sekitar pada paras selesa demi manfaat semua. 

ZULKIFLI BIN YUSOP 

Dekan Penyelidikan Kelestarian Sumber 

Universiti Teknologi Malaysia (UTM)

1 

PENGENALAN 

Pengurusan sumber air adalah satu isu yang menjadi semakin 

penting di Negeri Johor. Ini disebabkan oleh beberapa faktor 

antaranya peningkatan permintaan air bersih yang semakin 

meningkat khususya di Wilayah Iskandar akibat daripada 

pembangunan yang begitu pesat. Peningkatan pelaburan 

yang mencecah sebanyak RM 26.4 billion pada tahun 2016 

contohnya, menyumbang kepada peningkatan permintaan air di 

negeri ini. Selain dari itu, gangguan bekalan air yang berpunca 

dari pencemaran sungai dan berlakunya musim kemarau yang 

ekstrim menambahkan lagi tekanan kepada bekalan air. 

Pada masa ini, Negeri Johor mempunyai 44 loji rawatan 

air, 15 empangan dan 21,762 km paip bagi membekalkan 2,059 

juta liter air terawat sehari. Bagi menjamin bekalan air yang 

berterusan, selain mempertingkatkan infrastruktur sedia ada, 

Kerajaan Negeri Johor telah dan akan menjalankan pelbagai 

initiatif termasuklah pemuliharaan sumber air sedia ada dan 

mengusahakan sumber bekalan air alternatif.

Air Johor : Sumber & Bekalan 

Pada 17 November 2015, Kerajaan Negeri telah 

menganjurkan Johor Water Forum yang pertama rentetan 

kerapnya berlaku catuan bekalan air secara berjadual yang 

melibatkan daerah Kluang, Batu Pahat, Mersing, Kota Tinggi 

dan Johor Bahru pada tahun sebelumnya. Ini diikuti anjuran 

Simposium Kelestarian Air Negeri Johor 2017 dan juga Water 

Leaders Forum 2017. 

Kini Johor Water Forum telah menjadi entiti yang diiktiraf 

oleh Kerajaan Negeri sebagai penasihat kepada Majlis Sumber 

Air Negeri. Johor Water Forum telah berjaya menghimpunkan 

pakar-pakar dalam industri air dan membentuk jalinan kerjasama 

dengan badan dan institusi yang serupa daripada dalam dan luar 

negara untuk bersama-sama dalam matlamat Kerajaan Negeri 

bagi memastikan kecukupan bekalan air, kini dan masa hadapan.

2 

SENARIO AIR JOHOR 

Isu & Cabaran 

Sistem pengurusan air yang lestari adalah salah satu 

matlamat Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu dalam The 

2030 Agenda for Sustainable Development. Di peringkat global, 

penduduk dunia akan meningkat daripada 7 billion pada tahun 

2012 kepada 9 billion pada tahun 2048. Walau bagaimanapun 

sumber bekalan air tawar tidak berubah daripada zaman dahulu 

hinggalah apa yang dinikmati hari ini. 

Berdasarkan kepada kepesatan pembangunan dan 

pertambahan penduduk dunia seperti apa yang dilihat di 

negara-negara seperti India, Sudan, Afrika dan China, senario 

permintaan bersama sumber air yang terhad ini adalah tidak 

seimbang dan boleh mendorong kepada pencabulan hak asasi 

manusia. Keadaan ini semakin mendesak dan membimbangkan 

dengan berlakunya peningkatan suhu dan juga peningkatan 

paras laut yang disebakan oleh fenomena pemanasan global. 

Selain itu juga, faktor perubahan iklim turut menyumbang kepada 

ketidakseimbangan bekalan sumber air dunia.


Berbanding dengan banyak negara di dunia, Malaysia, 

mempunyai kadar sumber air diperbaharui yang tinggi iaitu 

sebanyak 2,518 bilion m 3 /tahun. Secara perbandingan, kadar 

taburan hujan di Malaysia adalah 2,940 mm/tahun berbanding 

Jepun (1,668 mm/tahun), Australia (534 mm/tahun), Iran (228 

mm/tahun) dan Egypt (51 mm/tahun). Secara relatifnya, kadar 

taburan hujan berbanding populasi penduduk negara kita juga 

lebih tinggi berbanding negara-negara seperti Jepun dan Australia. 

Namun begitu, kadar penggunaan air di negara kita adalah jauh 

lebih tinggi berbanding negara-negara seperti Singapura, United 

Kingdom dan Hong Kong. 

Secara purata, penduduk Malaysia menggunakan 200 liter 

air sehari berbanding 150 liter sehari di negara-negara tersebut. 

Selain daripada pertambahan penduduk di masa hadapan, 

permintaan air daripada sektor-sektor yang sebelum ini pasif 

dan tidak menggunakan air juga semakin meningkat. Contohnya, 

sektor kelapa sawit yang sebelum ini hanya menggunakan air 

hujan sahaja telah memberikan petunjuk tentang pentingnya 

sistem pengairan untuk memastikan hasil pengeluaran yang 

tinggi dan stabil. Peningkatan permintaan tenaga diperbaharui 

yang menggunakan air juga meningkatkan permintaan air. 

Di Johor, fenomena kemarau panjang telah menyebabkan 

15 empangan pernah berada pada paras kritikal seperti yang 

berlaku pada tahun 1990, 2010, 2014 dan 2016. Selain daripada 

kemarau panjang, pencemaran ammonia, kekeruhan akibat 

hujan lebat dan tumpahan minyak telah menyebabkan gangguan 

kepada operasi loji bekalan air dan tempoh gangguan ini semakin 

meningkat pada tahun 2016 iaitu 2,335 jam berbanding 1,813 

jam pada tahun 2015.

Senario Air Johor : Isu & Cabaran 

Cabaran turut juga dihadapi di sesetengah kawasan 

empangan seperti yang berlaku di Empangan Sembrong akibat 

daripada masalah eutrofikasi dan juga isu penyusupan air masin 

di Sungai Johor dan Sungai Muar selain daripada isu Non- 

Revenue Water (NRW).

Air Johor : Sumber & Bekalan

3 

HALATUJU MASA DEPAN 

Pengurusan Permintaan Air (WDM) yang telah diusahakan 

selama ini untuk tujuan kelestarian air memerlukan 

pelaksanaan yang lebih luas pada masa hadapan. Objektif 

WDM bukan hanya untuk menangani isu penjimatan air di dalam 

sesebuah sektor, malah melibatkan tanggungjawab semua 

sektor-sektor berkepentingan untuk memastikan bekalan air 

pada masa depan terpelihara. Orang ramai perlu faham kenapa 

tarif air perlu dinilai semula untuk memastikan kelestarian dan 

kecekapan WDM. Kadar tarif air yang rendah telah mendorong 

kepada pembaziran air serta melibatkan subsidi besar yang 

perlu ditanggung oleh kerajaan negeri seterusnya menjejaskan 

pembangunan projek-projek bekalan air yang lain. 

Selain daripada itu, disebabkan pembangunan yang 

pesat, penekanan yang lebih telah diberikan kepada sektor 

pembangunan dan pelaksanaan kerja-kerja air berbanding 

sektor penyelenggaraan dan servis. Satu tindakan proaktif dan 

berterusan pada setiap masa diperlukan untuk memastikan


pengurusan air dapat dilakukan dengan baik dan ini melibatkan 

kerja-kerja penyelenggaraan dan servis. 

Negeri Johor amat memandang berat cabaran tersebut dan 

telah mengambil langkah-langkah jangka-pendek, sederhana dan 

panjang. Pengurangan Non-Revenue Water (NRW) sebanyak 

10% menjelang tahun 2030 adalah satu pencapaian yang baik 

dan membanggakan. Tambahan, penggunaan semula air sisa 

terawat untuk keperluan industri seperti Medini dan Nusajaya 

akan menyumbang lebih kurang 12.5% kepada permintaan 

air di Iskandar pada tahun 2020. Pada tahun 2017, Kerajaan 

Negeri telah membelanjakan lebih RM 500 juta bagi mengatasi 

masalah-masalah bekalan air melalui projek pemindahan air dari 

Empangan Seluyut ke Empangan Layang dan pemindahan air 

dari Sungai Lenggor ke Empangan Congok di Mersing. 

Negeri Johor merupakan sebuah negeri yang aktif dalam 

aktiviti pertanian komersial. Menurut Kajian Sumber Air Negara 

2010-2050, punca utama pencemaran sumber air di Johor adalah 

air sisa (effluent) daripada kilang pemprosesan kelapa sawit dan 

getah, kawasan industri, dan kawasan membangun. 

Pada tahun 2015, Kerajaan Negeri Johor juga sudah 

melancarkan pelan untuk melaksanakan perancangan hasil 

daripada Kajian Sumber Air Negeri Johor 2010-2060 bagi 

memenuhi keperluan air di Negeri Johor terutamanya apabila 

berhadapan dengan musim kering. Tujuan kajian tersebut adalah 

untuk merancang kelestarian sumber air negeri pada 50 tahun 

akan datang selain menyediakan pelan yang jelas memandangkan 

faktor-faktor seperti pemanasan global, perubahan iklim dan 

pertambahan populasi yang telah menyumbang kepada 

berlakunya ancaman terhadap sumber bekalan air.

Halatuju Masa Depan 

Inisiatif kesedaran dan juga pengumpulan tenaga pakar 

dan juga agensi berkaitan air telah berjaya dilaksanakan melalui 

Johor Water Forum 2015 yang telah merumuskan empat 

ketetapan penting seperti berikut : 

1. Badan Kawal Selia Air Johor (BAKAJ) yang 

bertanggungjawab terhadap perlaksanaan Enakmen Air 

Johor, dipinda pada tahun 2014 dan perlu diperkasakan. 

Peranan dan fungsi BAKAJ juga sedang diperkukuhkan 

supaya menjadi sebuah Lembaga Air bagi meningkatkan 

kecekapan agensi penguatkuasa pengurusan air Johor 

dengan mengambil kira penambahan tenaga mahir dan 

keperluan aset. 

2. Pengurusan Lembangan Sungai Secara Bersepadu 

(IRBM) merupakan aspek penting melibatkan semua 

agensi yang berkepentingan bagi memastikan sumber 

air yang ada terpelihara dari segi kuantiti dan kualiti. 

Sebagai satu kerangka pengurusan yang mantap, IRBM 

adalah wajar disegerakan perlaksanaannya terutama 

untuk sungai-sungai utama di Johor seperti Sungai 

Johor, Sungai Skudai dan Sungai Muar. Pendekatan ini 

telah terbukti berjaya di banyak negara maju dan untuk 

negara yang sedang membangun, contoh terbaik adalah 

di Lembangan Kali Berantas di Indonesia. 

3. Pembangunan infrastruktur alternatif sumber air yang 

lebih efektif bagi menjamin kelangsungan bekalan air 

yang didorong oleh kemerosotan kualiti air sungai. 

4. Penggunaan teknologi dalam membangunkan sumber 

bekalan air bersih perlulah diamalkan.


Kerajaan Negeri telah mengadakan tinjauan ke atas 

penggunaan teknologi penerokaan air bawah tanah di Fukuoka 

dan Kumamoto, Jepun dan kini Kajian Air Bawah Tanah dengan 

peruntukan RM 1 juta melalui kerjasama pihak UTM sedang 

dalam tindakan. 

Lanjutan daripada Johor Water Forum 2015, Simposium 

Kelestarian Air Negeri Johor 2017 telah mengumpulkan 

pakar-pakar dan agensi tempatan untuk perkongsian ilmu dan 

perbincangan berkaitan pengurusan sumber air yang akan 

dapat meningkatkan keberkesanan penggunaan air, potensi 

penggunaan air bumi jangka panjang dan berskala besar serta 

potensi air sisa terawat untuk kegunaan industri. Sumber-sumber 

alternatif ini memerlukan kajian terperinci dengan mengambil kira 

infrastruktur baru yang diperlukan seperti sistem paip berkembar, 

pengezonan industri dan faedahnya sebagai sumber baru. 

Water Leaders Forum 2017 pula menghimpunkan pakarpakar 

industri air dari luar dan dalam negara dengan tujuan 

untuk merangka hala tuju serta pendekatan terbaik bagi jaminan 

bekalan air Negeri Johor. Water Leaders Forum telah mewujudkan 

pemerkasaan pengetahuan dan kepakaran pengurusan sumber 

air melalui perkongsian dan pemindahan ilmu dengan pakar-pakar 

tempatan dan antarabangsa, penentuan penyelesaian terbaik 

terhadap masalah pengurusan sumber air di negeri Johor melalui 

perkongsian pengalaman dan peningkatan jalinan kerjasama 

dalam pengurusan kejuruteraan sumber air antara Kerajaan 

Negeri dengan peneraju-peneraju utama dalam pembangunan 

dan pengurusan sumber air.

4 

JOHOR WATER FORUM 2015


1 

Biografi 

Pembentang 


Pengarah, Badan Kawal Selia Air Johor 

(BAKAJ) 

En. Mohd. Riduan Md. Ali merupakan pemegang Ijazah 

Sarjana Muda Ekonomi dan ljazah Sarjana Ekonomi dari 

Universiti Kebangsaan Malaysia (UKM) pengkhususan dalam 

bidang Pebangunan dan Perancangan. 

Beliau memulakan tugas dalam perkhidmatan awam pada 

tahun 2000 di Pejabat Setiausaha Kerajaan Johor Bahagian 

Pembangunan Sumber Manusia. Beliau kemudiannya ditempatkan 

di Unit Perancang Ekonomi Negeri Johor dari tahun 2000 

sehingg 2007 dengan jawatan Penolong Pengarah Infrastruktur. 

Beliau seterusnya ditempatkan di Pejabat Setiausaha Kerajaan 

Johor Bahagian Pengurusan dan selanjutnya di Unit Perancang 

Ekonomi Negeri Johor sebagai Ketua Penolong Pengarah, 

Penyelidikan dan Pembangunan dari tahun 2011 sehingga 2012. 

Beliau ditempatkan kembali di Pejabat Setiausaha 

Kerajaan Johor Bahagian Pengurusan dengan jawatan Ketua 

Unit Korporat/ SSI pada tahun 2012 dan bermula 16 Ogos 2015,


beliau memulakan tugas sebagai Pengarah Badan Kawalselia 

Air Negeri Johor (BAKAJ). 

Sepanjang tempoh perkhidmatan, En. Mohd. Riduan juga 

pernah menjawat jawatan sebagai Ahli Lembaga Pengarah, 

Lembaga Pelabuhan Johor (LPJ) bagi tempoh 2001-2007 dan 

Timbalan Presiden Projek khas/SSI untuk anak syarikat milik 

Kerajaan Johor iaitu Permodalan Darul Ta’zim bagi tahun 2013- 

2015.


KERTAS KERJA 1 

Kajian Sumber Air Negeri Johor 2010 - 2060, 

Peluang dan Harapan 

Pembentang : En. Mohd Riduan bin Md. Ali 

Pengarah, Badan Kawal Selia Air Johor (BAKAJ) 

Sejarah bekalan air di Negeri Johor telah bermula seawal 

tahun 1909. Pada tahun 1927 Kerajaan Negeri Johor telah 

memeterai perjanjian bekalan air di negeri ini bersama Majlis 

Perbanda-ran Singapura atau lebih dikenali sebagai Public Utility 

Board (PUB) pada masa kini. Ini diikuti dengan beberapa siri 

perjanjian lain iaitu pada tahun 1961 dan 1962. Perjanjian 1961 

telah tamat dengan penyerahan semula Loji Air Gunung Pulai, 

Skudai dan Tebrau. Manakala Perjanjian 1962, Negeri Johor 

menjual bekalan air mentah kepada Singapura dengan kadar 3 

sen pada se-tiap 1000 gelen dan membeli air terawat pada kadar 

50 sen bagi setiap 1000 gelen. Berdasarkan Perjanjian 1962, 

Kerajaan Johor hanya dibenarkan untuk mendapatkan bekalan 

air terawat sebanyak 2% iaitu 5 MGD namun realitinya pada 

masa kini Kerajaan Johor telah mendapatkan bekalan air terawat 

sebanyak 16 MGD selain tambahan 6 MGD lagi bagi menangani 

isu catuan bekalan air di negeri ini. 

Kajian bekalan sumber air Negeri Johor telah bermula 

semenjak 1973 dengan tertubuhnya Skim Bekalan Air Negeri 

Johor bagi kawasan Johor Bahru. Hasil daripada kajian ini 

Empangan Layang telah dibina pada tahun 1980 dengan tujuan 

penyediaan sumber air mentah di Negeri Johor terutamanya 

di daerah Johor Bahru. Senario pada masa kini paras air di 

Empangan Layang semakin menyusut dan berada di tahap yang


membimbangkan. Antara faktor yang menyumbang kepada 

situasi ini adalah disebabkan oleh perubahan iklim semasa 

yang mempengaruhi jumlah taburan hujan terutama di kawasan 

empangan yang mengakibatkan kepada ketidakstabilan sumber 

air. Faktor guna tanah dan pemilikan tanah persendirian di 

sekeliling kawasan empangan turut menyumbang kepada 

permasalahan ini. Beberapa langkah penyelesaian telah diambil 

oleh kerajaan negeri bagi mengatasi masalah kekurangan 

sumber air, contohnya proses pembenihan awan. 

Pada bulan Oktober 2015 sahaja, sebanyak 20 kali 

penerbangan pembenihan awan telah dilakukan di atas empanganempangan 

utama selain 20 penerbangan tambahan bagi proses 

pembenihan awan secara percuma telah dijalankan oleh Jabatan 

Meteorologi Malaysia dengan kerjasama Jabatan Penerbangan 

Awam Malaysia (DCA) dan Pihak Berkuasa Penerbangan Awam 

Singapura (CAAS). Ini merupakan satu inisiatif daripada kerajaan 

persekutuan dalam menangani isu yang semakin meruncing 

ini. Selain itu, langkah bagi mewujudkan rizab zon penampan 

sebanyak 100 m daripada sempadan kawasan tadahan air akan 

dijalankan dengan menanam semula tumbuhan hutan untuk 

mengembalikan serta mengekalkan persekitaran semulajadi. 

Selain kajian ini, terdapat beberapa lagi kajian sumber air 

di Negeri Johor iaitu : 

1. The Johor River Water Resources. The Joint Development 

of Johor River Water Resources (1985) 

2. Study On Comprehensive Water Resources & Development 

In State Of Johor (1994) 

3. Kajian Sumber Air Negara 2000 - 2050 (2000) 

4. Kajian Sumber Air Negeri Johor 2010 - 2060 (2014)


Kajian Sumber Air Negeri Johor 2010 - 2060 telah 

dijalankan dengan kerjasama kerajaan negeri dan perunding 

swasta bagi mewujudkan satu pelan induk sumber air bagi 

semua daerah di Negeri Johor. Objektif utama kajian ini adalah 

bertujuan bagi mengemaskini data-data bekalan sumber air 

mentah serta kesiapsediaan Kerajaan Johor dalam memastikan 

sumber air yang berpanjangan sebelum ianya diformulasi bagi 

tujuan memenuhi permintaan bekalan air bersih sehingga 2060. 

Malah kajian ini juga mengenalpasti pembangunan skim bekalan 

air baharu kepada Kerajaan Johor, contohnya penerokaan air 

bumi serta rawatan semula air kumbahan. 

Pengalaman Kerajaan Negeri Johor dalam menghadapi 

situasi kemarau dan catuan bekalan air berjadual terutamanya 

pada tahun 2015 menyebabkan kajian ini amat penting untuk dilihat 

hasilnya. Ini memandangkan terdapat penemuan-penemuan 

terkini serta kaedah bagi membolehkan penstabilan sumber 

air mentah yang berpanjangan serta perbandingan di antara 

kajian terdahulu dan terkini. Pembinaan barrage di Sungai Johor 

merupakan salah satu hasil daripada kajian ini bagi mengatasi isu 

kemasukan air masin ke hulu sungai selain pemindahan air dari 

Sungai Endau dan Empangan Ulu Sedili sebagai usaha Kerajaan 

Johor dalam menstabilkan sumber bekalan air mentah untuk di 

rawat bagi kepentingan rakyat. 

Oleh kerana kebanyakan pelan-pelan pembangunan 

tidak menyentuh mengenai keperluan sumber air mentah, maka 

Kajian Sumber Air Negeri Johor 2010 - 2060 harus merujuk 

terlebih dahulu kepada beberapa pelan pembangunan seperti 

Pelan Cadangan Pembangunan Negeri Johor, Rancangan 

Struktur Negeri, Pelan Pembangunan Wilayah Iskandar, datadata 

permintaan terhadap bekalan air serta keperluan daripada


SAJ. Malah kajian ini juga menumpukan kepada kajian semula 

terhadap kajian-kajian sumber air Negeri Johor yang terdahulu. Ini 

merupakan antara cabaran yang dihadapi dalam melaksanakan 

kajian ini. Hasil kajian ini bukan sahaja untuk tujuan memastikan 

penyediaan sumber bekalan air secara berterusan dengan kualiti 

yang baik tetapi juga menerangkan kepentingan pendidikan 

mengenai air kepada rakyat Negeri Johor serta menganalisis isuisu 

yang timbul daripada air mentah yang kurang berkualiti.


2 

Biografi 

Pembentang 


Pengarah, Jabatan Pengairan dan Saliran 


Ir. Nor Hisham berkelulusan Ijazah Sarjana Muda 

Kejuruteraan Awam daripada California State University, Amerika 

Syarikat dan Ijazah Sarjana dalam bidang Kejuruteraan Pantai 

dan Maritim daripada Universiti Teknologi Malaysia. 

Beliau adalah seorang Jurutera Profesional berdaftar 

dengan Lembaga Jurutera Malaysia, ahli Korporat Institusi 

Jurutera Malaysia dan seorang Profesional Bertauliah dalam 

Kawalan Hakisan dan Kelodak. 

Beliau memulakan perkhidmatan sebagai seorang jurutera 

awam di Jabatan Pengairan dan Saliran pada tahun 1987 dan 

telah dilantik sebagai Pengarah JPS Negeri Johor pada bulan Jun 

2015. Sebelum ini, beliau pernah berkhidmat sebagai Ketua Unit 

Kawalan Hakisan Pantai di JPS Malaysia, Timbalan Pengarah 

JPS Selangor dan Pengarah Pusat Kawalan Terowong SMART.


Walaupun mempunyai kecenderungan dalam bidang 

kawalan hakisan dan pengurusan zon pantai, semenjak tahun 

2008, Ir. Nor Hisham telah menumpukan fokus terhadap 

pengurusan banjir dan pemuliharaan sungai.



Negeri Johor ke Arah Pengurusan Sumber Air Bersepadu : 

Isu, Pelaksanaan dan Peranan 

Pembentang : 


Pengarah, Jabatan Pengairan dan Saliran Negeri Johor 

Evolusi pengurusan air di Malaysia telah bermula dengan 

penubuhan Akta Air pada tahun 1920. Pada tahun 2006 

Akta Industri Perkhidmatan Air dan Akta SPAN pula ditubuhkan 

dan diikuti dengan penubuhan Dasar Sumber Air Negara pada 

tahun 2012. Teras penubuhan Dasar Sumber Air Negara adalah 

untuk menjamin keselamatan dan kelestarian sumber air sebagai 

keutamaan negara bagi memastikan air yang mencukupi dan 

selamat untuk semua, melalui penggunaan secara lestari, 

pemuliharaan dan pengurusan sumber air yang berkesan dengan 

satu mekanisme perkongsian bersama yang melibatkan semua 

pihak berkepentingan. 

Salah satu pendekatan dalam membantu menstruktur 

amalan sedia ada terhadap pengurusan sumber air yang lebih baik 

adalah melalui Pengurusan Sumber Air Bersepadu (Integrated 

Water Resources Management atau singkatannya IWRM). IWRM 

adalah imbangan antara suasana untuk pembangunan yang 

lestari (kepentingan nasional) dan pembangunan sosio-ekonomi 

(kepentingan rakyat) dengan keperluan ekologi (integriti alam 

sekitar). IWRM bertindak atas persetujuan bersama di kalangan 

pemegang taruh dengan mengambilkira semua kepentingan 

dan keperluan sektor dan disesuaikan kepada persekitaran, 

sosio-ekonomi serta politik rantau berkenaan. IWRM adalah satu 

proses berterusan dan sentiasa diperbaharui.


Pengurusan Sumber Air Bersepadu bermula di lembangan 

sungai yang mana lembangan sungai adalah merupakan 

sempadan fizikal yang jelas serta setiap aktiviti dari hulu ke 

hilir sungai boleh dikenalpasti dan difahami baik dari segi 

kualiti mahupun kuantiti. Pengurusan sumber air di peringkat 

lembangan sungai ini dikenali sebagai Pengurusan Lembangan 

Sungai Bersepadu (Integrated River Basin Management, IRBM). 

IRBM merupakan proses menyelaras konservansi, 

pengurusan dan pembangunan sumber air, tanah dan lain-lain 

melangkau sektor dalam lembangan yang sama dengan tujuan 

memaksimakan manfaat ekonomi dan sosial daripada sumber 

air dengan cara yang adil dan saksama sambil memelihara alam 

sekitar dan mampu memulihkan ekosistem semulajadi sumber 

air. Pelaksanaan IRBM yang berkesan memerlukan penglibatan 

pelbagai pihak yang berkepentingan untuk memainkan peranan 

masing-masing khususnya dalam 8 komponen IRBM iaitu 

institusi, perundangan, kesedaran, pencegahan, pemulihan, 

perancangan, kewangan dan penguatkuasaan. 

Pada masa kini, sumber air di Malaysia berdepan dengan 

pelbagai ancaman seperti aktiviti pembangunan yang tidak 

dikawal, pencemaran, eksploitasi air secara sektoral serta 

ancaman baru contohnya perubahan iklim. Kesan dari ancamanancaman 

ini menjejaskan kelestarian sumber air umpamanya 

kemerosotan kualiti air, pemendapan sungai, banjir kilat serta 

kemusnahan habitat dan ekosistem. Johor merupakan antara 

negeri yang turut terlibat dengan kemelut air di negara ini. Antara 

faktor yang menyumbang kepada isu bekalan air di negeri ini 

adalah pembangunan pesat contohnya di Wilayah Iskandar 

yang mana keperluan air bagi penduduk semakin meningkat, 

selain pelbagai kegiatan berkaitan mengakibatkan berlakunya


pencemaran terhadap sumber air yang ada serta peningkatan 

suhu global yang menyebabkan kadar kehilangan air berlaku 

lebih cepat akibat proses penyejatan air yang tinggi ke atmosfera. 

Selain itu, fenomena penerobosan air masin contohnya di Sungai 

Muar merupakan salah satu krisis air yang berlaku di Negeri 

Johor. Ia merupakan ancaman yang bukan hanya menjejaskan 

bekalan air bersih untuk kegunaan penduduk, malah memberi 

impak dari segi ekonomi, terutama kepada sektor industri 

pembuatan berasaskan elektronik dan makanan pada masa 

hadapan. Fenomena tersebut juga turut mengganggu ekosistem 

sungai hingga mengakibatkan hidupan akuatik seperti udang 

galah di sungai terbabit kini diancam kepupusan. 

Melihat kepada kesan daripada kekurangan bekalan 

air bersih, maka beberapa langkah pengawalan berpandukan 

kepada pengurusan lembangan sungai secara bersepadu (IRBM) 

telah dilakukakan melalui kaedah Pencegahan (Preventive 

Measures), Pemulihan (Curative Measures) dan Pengurusan 

(Management) sungai. Antara langkah-langkah pencegahan 

yang telah diambil adalah mewartakan kawasan tadahan dan 

hutan tadahan air, merizabkan kawasan tebing sungai, mengawal 

perubahan gunatanah serta menubuhkan pelan kawalan hakisan 

dan kelodak. 

Jabatan Pengairan dan Saliran (JPS) Malaysia juga 

telah menerbitkan satu garis panduan reka bentuk saliran iaitu 

Manual Saliran Mesra Alam Malaysia (MSMA) atau Manual 

Pengurusan Saliran Mesra Alam Bandar sebagai salah satu 

kaedah pencegahan melalui kawalan pembangunan. Konsep 

utama MSMA adalah mengawal air larian permukaan dari tapak 

pembangunan melalui pendekatan “control-at-source” yang 

bertentangan dengan pendekatan “rapid-disposal” yang diguna


pakai sebelum ini. Perubahan daripada pengurusan bekalan 

kepada pengurusan permintaan juga dilihat sebagai salah satu 

strategi yang mampu menjamin bekalan air pada masa depan 

sentiasa terpelihara. 

Setiap agensi seharusnya bekerjasama rapat dan 

memainkan peranan masing-masing bagi memastikan langkahlangkah 

kawalan ini berjaya. Di samping itu juga, struktur institusi 

pengurusan air di peringkat negeri perlu dimantapkan selain 

menyemak semula peranan setiap agensi agar tiada pertindihan 

bidang kuasa. Sebagai contoh, Negeri Johor akan terus 

memperkasa peranan Badan Kawal Selia Air Johor (BAKAJ) 

sebagai sebuah agensi yang bertanggungjawab terhadap 

pelaksanaan Enakmen Air di negeri ini. Penubuhan Johor Water 

Forum (JWF) sebagai entiti pertubuhan bukan kerajaan (NGO) 

yang bertindak sebagai penasihat kepada Majlis Sumber Air 

Negeri diharap dapat membantu kerajaan dalam menguruskan 

sumber dan sistem bekalan air yang lestari bagi Negeri Johor. 

Kesedaran dalam kalangan awam dan pemain industri 

juga perlu diperkukuhkan bagi memastikan pelaksanaan konsep 

IWRM/IRBM dapat dicapai. Program “River of Life - People 

Outreach Program (POP)”, kempen, dialog dan hari terbuka 

merupakan antara inisiatif program yang telah dijalankan 

bagi memupuk perkongsian dan meningkatkan sikap dan 

tanggungjawab masyarakat awam untuk terus memelihara 

sumber air dan mengurangkan aktiviti pencemaran.


3 

Biografi 

Pembentang 



Universiti Teknologi Malaysia (UTM) 

Profesor Dr. Zulkifl i Yusop adalah Profesor dalam bidang 

Hidrologi Persekitaran dan kini merupakan Dekan Penyelidikan 

Kelestarian Sumber di Universiti Teknologi Malaysia. Beliau 

memperoleh ljazah PhD dari University of Manchester 

dalam Bidang Hidrologi Hutan pada tahun 1996. Beliau telah 

menghasilkan kira-kira 300 manuskrip dalam berbagai jurnal, buku 

dan prosiding. Antara tugas penting yang pernah diamanahkan 

kepada beliau termasuk sebagai Ketua Editor Jurnal Kejuruteraan 

Awam dan Malaysian Journal of Civil Engineering. Kini beliau 

merupakan Editor Water Science and Technology, sebuah jurnal 

terbitan Persatuan Air Sedunia dengan Faktor lmpak 1.2. 

Profesor Zulkifl i juga telah dilantik sebagai Pengerusi JK 

Latihan dan Kesedaran Awam Program Hidrologi Antarabangsa 

bagi Malaysia (2001-2012), Ahli Majlis Persatuan Air Malaysia, 

Setiausaha Kumpulan Pakar dalam Teknologi bersesuaian untuk 

negara-negara membangun (di bawah Persatuan Air Sedunia), 

dan JK Penyelidikan Persatuan Hidrologi Malaysia. Kini beliau


adalah ahli Exco Program Hidrologi Antarabangsa untuk 

Malaysia, Ahli Lembaga Pengarah Lembaga Urus Air Selangor 

(LUAS), Pengerusi Geran Penyelidikan Bencana Banjir di bawah 

KPT, Ketua Kumpulan (Hidrologi dan Kesan Perubahan Iklim) 

Asia Core Program for the Japanese Society for the Promotion of 

Science (JSPS) dan panel pelbagai geran penyelidikan di bawah 

KPT dan MOSTI. 

Beliau adalah penerima Felow Eco-Frontier dari 

Kementerian Alam Sekitar Jepun pada tahun 2003, 2004 dan 2005. 

Pada April 2012 beliau telah dilantik sebagai Felow Akademi Sains 

Malaysia. Beliau juga terlibat dalam pelbagai projek perundingan 

dan baru-baru ini dilantik sebagai perunding kepada UNESCO 

untuk menilai kajian kesan perubahan iklim bagi negara-negara 

kepulauan Pasifik Selatan. Bidang penyelidikan beliau termasuk 

pengurusan dan pemodelan banjir, kawalan pencemaran tanpa 

titik dan kesan guna tanah ke atas ciri-ciri hidrologi tadahan.



Sumber Alternatif untuk Kelestarian Pengurusan Air 

Pembentang : Profesor Dr. Zulkifli bin Yusop 



Menurut statistik dianggarkan kira-kira 97% punca bekalan 

air negara adalah daripada air permukaan (sungai dan 

empangan) dengan penggunaan terbesar adalah bagi sektor 

industri. Namun di Johor, penggunaan sumber air bagi sektor 

industri dan domestik adalah jauh lebih besar berbanding 

pengairan dan ternakan. Walau bagaimanapun pergantungan 

sepenuhnya ke atas air sungai untuk bekalan air terutama di 

bandar-bandar besar tidak akan dapat bertahan lama dan isu ini 

perlu diberi perhatian serius. Keperluan terhadap penerokaan 

sumber air alternatif adalah disebabkan kepada beberapa faktor 

seperti pembangunan pesat contohnya di Wilayah Iskandar yang 

mengakibatkan peningkatan permintaan air yang tinggi. 

Dalam pada masa yang sama sumber air baharu 

kebanyakannya terletak jauh dari kawasan bandar dan 

memerlukan kos yang tinggi (paip dan pam) untuk disalurkan 

kepada pengguna. Pencemaran sungai yang semakin 

serius umpamanya di Sungai Johor dan Sungai Skudai turut 

memburukkan lagi keadaan terutama semasa musim kemarau. 

Pulau Pinang, Lembah Klang dan Johor Bahru merupakan antara 

kawasan di Semenanjung Malaysia yang berdepan dengan 

krisis air disebabkan oleh kepadatan penduduk yang tinggi serta 

pembangunan yang sangat pesat. Wilayah Iskandar, Johor 

misalnya dijangka akan mengalami krisis air menjelang tahun


2020 sekiranya bekalan air sedia ada tidak lagi mampu untuk 

memenuhi keperluan yang meningkat dari semasa ke semasa. 

Atas faktor tersebut sumber air alternatif adalah merupakan 

langkah terbaik bagi menangani krisis air yang sedang berlaku. 

Antara sumber air alternatif yang berpotensi termasuk penuaian 

air hujan berskala besar, pengambilan air bumi, desalinasi 

dan pengumpulan air larian permukaan. Pelaksanaan sistem 

penuaian air hujan (SPAH) merupakan satu daripada amalan hijau 

yang boleh diamalkan dalam usaha menjimatkan penggunaan 

air seterusnya mengatasi krisis bekalan air negara pada masa 

hadapan. Malah, sistem ini juga digunakan secara meluas di 

negara lain seperti Jepun dan Korea sebagai langkah mencegah 

banjir kilat dan menggunakan semula air hujan untuk aktiviti 

harian. 

Di Malaysia, sistem ini telah dipasang di beberapa 

bangunan komersial seperti bangunan Suruhanjaya Tenaga, 

Putrajaya; Masjid Raja Haji Fisabilillah, Cyberjaya dan pusat 

beli-belah One Utama, Damansara. Namun begitu, pelaksanaan 

da-lam skala kecil terutama di premis kediaman dilihat kurang 

mendapat sambutan. Ini disebabkan oleh faktor keluasan tanah 

yang terhad bagi menyediakan sistem penuaian air hujan 

yang lengkap termasuklah penyediaan paip berkembar bagi 

mengagihkan air dari tangki simpanan ke tempat untuk kegunaan 

yang bersesuaian seperti mencurah tandas (flush), menyiram 

tanaman atau mencuci bangunan. Tarif air yang rendah di negara 

ini juga merupakan antara sebab mengapa sistem ini kurang 

berjaya di dilaksanakan pada skala kecil. 

Di negara-negara maju seperti Denmark, German dan 

UK, air bumi menyumbang antara 65% hingga 95% dari jumlah


bekalan air. Penggunaan air bumi di negara ini masih rendah dan 

diang-garkan lebih kurang 0.2 juta m 3 /hari air bumi telah diterokai 

di Semenanjung Malaysia. Sumber air bumi juga sangat penting 

untuk menangani krisis air kerana bekalan sumber air sentiasa 

ada dan kualitinya lebih bersih berbanding air permukaan (sungai 

atau empangan) kerana ditapis oleh lapisan tanah, pasir dan batu 

sebelum terkumpul di dalam bumi. 

Di Malaysia, hanya Negeri Kelantan sahaja yang 

menggunakan air bumi sebagai sumber air utama mereka iaitu 

kira-kira 70%. Negeri-negeri lain seperti Terengganu, Perlis, 

Pahang, Kedah, Sabah, Sarawak dan Labu-an juga menggunakan 

air bumi tetapi berskala kecil sementara Selangor dan Perak 

menggunakan air bumi untuk kegunaan industri. Antara konsep 

yang digunakan untuk mengum-pul air bumi adalah melalui 

sistem penyusupan tebing sungai (RBF) kerana lebih mesra 

alam dan memerlukan kos yang rendah berbanding secara 

konvensional. Bagi memastikan pengambi-lan air bumi ini adalah 

selamat terhadap ekosistem dan alam sekitar konsep safe yield 

digunakan dan dianggarkan jumlah safe yield di Malaysia adalah 

sebanyak 16.4 billion m 3 . 

Teknologi lain yang boleh digunakan adalah desalinasi iaitu 

kaedah penurasan air laut kepada air minuman menggunakan 

membran. Walaupun teknologi ini mahal, namun dalam konteks 

Negeri Johor ia boleh dipertimbangkan terutama bagi kawasan 

pembangunan baharu yang jauh dari prasarana sedia ada, 

strategi “decentralization” melalui teknologi penuaian air hujan 

berskala besar dan desalinasi dijangka lebih kos efektif. Selain 

itu, penggunaan air sisa kumbahan yang telah dirawat dilihat 

dapat menyumbang kepada sumber air alternatif, terutama bagi 

sektor industri. Air sisa terawat boleh digunakan dalam aktiviti


pertanian seperti pengairan tana-man bukan makanan sementara 

bagi sektor industri pula air sisa terawat boleh digunakan dalam 

aktiviti penyejukan mesin dan juga untuk cucian. Secara purata, 

penggunaan air bagi seorang individu di negara ini adalah 

sebanyak 230 liter sehari iaitu melebihi kadar 165 liter sehari 

yang ditentukan oleh PBB. 

Oleh itu, sebagai sebahagian daripada pengurusan 

permintaan air pelbagai usaha telah dilaksanakan bagi 

membudayakan penjimatan air di kalangan pengguna. Antaranya 

ialah menggalakkan penggunaan produk-produk cekap air serta 

menggiatkan kempen kesedaran pengguna tentang pentingnya 

air serta keperluan penjimatan air. Di samping itu, pengguna juga 

perlu dididik agar bersedia membayar tarif yang lebih tinggi pada 

masa akan datang memandangkan kos untuk mendapatkan air 

mentah dan rawatan dijangka akan terus meningkat.


4 

Biografi 

Pembentang 

Ir. Ng Ching Hai 

Pengurus Besar, Perancangan dan 

Teknikal, SAJ Holdings Sdn. Bhd. 

Ir. Ng Ching Hai berkelulusan ljazah Sarjana Muda 

Kejuruteraan Awam dengan Kepujian Kelas Pertama daripada 

Universiti Malaya. Beliau adalah seorang Jurutera Profesional 

berdaftar dengan Lembaga Jurutera Malaysia dan ahli Korporat 

institusi Jurutera Malaysia. 

Beliau memulakan perkhidmatan sebagai seorang 

Jurutera Projek di Jabatan Kerja Raya Pahang pada tahun 1978 

dan bertanggungjawab terhadap projek Kuantan By-Pass. Beliau 

kemudiannya dilantik sebagai Jurutera Kanan bertanggungjawab 

terhadap perlaksanaan projek-projek pendidikan di negeri 

Pahang. Pada tahun 1985, Ir. Ng Ching Hai dilantik sebagai 

Jurutera Eksekutif Kanan bertanggungjawab terhadap 

perlaksanaan projek jalan kampung di Projek Pembangunan 

Pertanian Bersepadu (IADP) Kedah. 

Beliau mula bertugas di Johor pada tahun 1991 sebagai 

Penolong Pengarah Jabatan Bekalan Air dan merupakan Jurutera


Kanan yang bertanggungjawab terhadap perancangan bekalan 

air di negeri Johor Beliau kini memegang jawatan sebagai 

Pengurus Besar Perancangan dan Teknikal SAJ Holdings Sdn. 

Bhd.




Pembentang : Ir. Ng Ching Hai 

Pengurus Besar, Perancangan dan Teknikal 

SAJ Holdings Sdn. Bhd. 

Sebelum penstrukturan semula industri air dilaksanakan, 

setiap negeri menjalankan operasi mengikut undangundang, 

polisi dan piawaian masing-masing. Peningkatan kos 

akibat daripada tarif air yang tidak mampan serta kadar air tak 

berhasil (NRW) yang tinggi pada masa tersebut tidak mampu 

untuk meningkatkan tahap perkhidmatan bekalan air. Sehingga 

pada tahun 2005 kerajaan telah meminda perlembagaan dan 

memindahkan industri bekalan air daripada Senarai Negeri 

kepada Senarai Bersama. Pada tahun 2006 Akta Suruhanjaya 

Perkhidmatan Air Negara (SPAN) [Akta 654] dan Akta Industri 

Perkhidmatan Air (WSIA) [Akta 655] telah digubal bagi menjamin 

industri air lebih berdaya maju dan efisien. Dengan erti kata 

lain, bekalan dan perkhidmatan air kini menjadi tanggungjawab 

bersama antara Kerajaan Negeri dengan Kerajaan Persekutuan. 

Negeri Johor telah berhijrah ke rejim pelesenan yang baru dengan 

menandatangani perjanjian penstrukturan semula perkhidmatan 

bekalan air pada 1 Julai 2009. 

Menerusi per-janjian migrasi ini, Syarikat Air Johor Holdings 

Sdn. Bhd. (SAJH) bertanggungjawab dalam menyediakan 

perkhidmatan air yang berkualiti kepada pengguna disamping 

mematuhi peraturan dan mencapai piawaian petunjuk prestasi 

utama (KPI) yang ditetapkan oleh Suruhanjaya Perkhidmatan Air 

Negara (SPAN).


SAJH berdepan dengan pelbagai cabaran dalam 

memastikan bekalan air yang berkualiti dan mencukupi dapat 

disalurkan kepada pengguna. Antara cabaran yang dihadapi 

ialah isu kuantiti air. Jaminan sumber air merupakan isu utama 

bagi kebanyakan negara yang berpunca daripada pelbagai faktor 

termasuk pembangunan yang tidak mampan dan perubahan 

iklim. 

Kesan daripada perubahan iklim kini sudah mula dirasai. 

Contohnya, perubahan iklim yang bersifat drastik atau mendadak 

kebelakangan ini mewujudkan fenomena cuaca ekstrem yang 

menjadi faktor berlakunya musim kemarau atau banjir secara 

melampau atau luar biasa. Kajian Sumber Air Negeri Johor (2010) 

melaporkan safe yield daripada kawasan tadahan dijangka 

menurun pada masa akan datang. Kajian yang sama juga turut 

membandingkan reka bentuk aliran rendah bagi Sungai Johor 

bagi tempoh 2009-2050. Hasil kajian mendapati tujuh hari aliran 

rendah bagi Sungai Johor dijangka menurun sehingga 18.9% 

bagi tempoh tersebut. 

Sepertimana sedia maklum, beberapa empangan di 

kawasan zon selatan Johor mengalami krisis air yang kritikal. 

Empangan Layang dan Empangan Lebam menyaksikan 

penyusutan paras air yang amat membimbangkan. Keadaan 

ini adalah di luar jangka kerana pengeluaran air semasa masih 

berada di bawah paras safe yield yang ditetapkan bagi kedua-dua 

empangan tersebut. Tahun 2015 menyaksikan kedua-empangan 

ini menerima hujan yang sangat sedikit dan menyebabkan 

sebahagian besar air daripada empangan hilang melalui proses 

penyejatan sebanyak 40% - 50%. Masalah ini telah mengakibatkan 

catuan bekalan air kepada 633,000 pengguna yang menerima 

bekalan daripada Empangan Layang dan Empangan Lebam.


Ekoran daripada permintaan air yang semakin meningkat 

saban tahun, pengurusan permintaan dilihat sebagai salah 

satu langkah yang berkesan bagi pemuliharaan air. Purata 

penggunaan air di Negeri Johor pada tahun 2014 adalah 

sebanyak 220 liter/org/hari. Jumlah ini adalah sangat tinggi jika 

dibandingkan dengan 165 liter/org/hari seperti yang disyorkan oleh 

World Health Organization (WHO). Sehubungan itu, SAJ telah 

mengambil langkah proaktif dalam menyokong inisiatif Kerajaan 

untuk melindungi kawasan tadahan air dan menggalakkan 

pemuliharaan air untuk jangka masa panjang. Usaha ini adalah 

untuk memastikan generasi akan datang mempunyai sumber air 

yang mencukupi. 

Pada masa ini, SAJ dengan kerjasama Suruhanjaya 

Perkhidmatan Air Negara (SPAN) dan Pejabat Pelajaran 

Daerah (PPD) sedang menganjurkan Program Pendidikan Air 

untuk pelajar-pelajar sekolah menengah dengan mesej untuk 

menggunakan air secara bijak. Program ini telah dijalankan 

seawal tahun 2010 yang melibatkan sebanyak 55 buah sekolah 

dan seramai 10,000 orang pelajar. Dari segi operasi, SAJ telah 

berjaya mengurangkan kadar kehilangan air daripada 32% (2009) 

kepada 25.7% (Jun 2015). SAJ juga berjaya mengurangkan 

kadar kehilangan air di loji rawatan air daripada 9% kepada 6%. 

Isu kualiti air merupakan antara cabaran lain yang dihadapi 

oleh SAJ. Pencemaran yang datang dari pelbagai sumber yang 

masuk ke dalam sungai akan menyebabkan kualiti air mentah 

merosot dan ia mengurangkan kuantiti air yang dapat digunakan 

untuk tujuan bekalan air terawat ser-ta meningkatkan kos merawat 

air mentah tersebut. SAJ menjalan tinjauan udara tahunan di 

tadahan Upper Layang bagi memantau aktiviti pembangunan 

pertanian di sekitar tadahan yang memberi ancaman langsung


kepada sumber air. Aktiviti pertanian di sekitar Sungai Layang 

akan membawa air larian permukaan yang mengandungi 

ammonia, nitrat dan fosfat ke dalam kawasan tadahan air. Air yang 

berwarna hijau disebabkan oleh pembiakan alga dan fitoplakton 

menunjukkan tanda- tanda awal berlakunya eutrofikasi. 

Masalah yang sama juga dihadapi di Empangan 

Sembrong dimana aktiviti pertanian di dalam kawasan tadahan 

mengakibatkan masalah eutrofikasi yang menjejaskan proses 

rawatan air. Selain itu, SAJ juga berdepan dengan masalah 

penerobosan air masin ke dalam Sungai Muar selain kandungan 

aluminium yang tinggi. Ini mengakibatkan kepada penutupan lima 

loji rawatan air sepanjang sungai dan menjejaskan sebanyak 

104,000 akaun pengguna. SAJ juga bekerjasama dengan 

pihak berkuasa tempatan bagi memantau kualiti air sungai. 

Hasil daripada pemantauan yang dijalankan mendapati kualiti 

air sungai semakin merosot. Bilangan sungai dalam kategori 1 

telah berkurangan sementara sungai dalam kategori 3 semakin 

meningkat. 

Pada tahun 2011, SAJ telah melaksanakan Water Safety 

Plan (WSP) iaitu satu program yang proaktif untuk mengurangkan 

risiko masalah kualiti air sebelum ia berlaku. Program ini dijalankan 

secara berperingkat dan dijangka siap sepenuhnya pada tahun 

2017. Selain itu soal kemampuan membayar bil air antara yang 

menjadi perhatian serius apabila penetapan kadar baharu tarif 

air dibuat. Ia harus melihat sejauhmana ianya memberi kesan 

terhadap pendapatan isi keluarga. Jika dibandingkan bil air 

dengan perbelanjaan keperluan harian lain bil air adalah yang 

paling rendah iaitu RM 0.87 sehari. Jika dibandingkan dengan 

purata perbelanjaan isi rumah secara bu-lanan perbelanjaan bil 

air hanya 1% daripada purata perbelanjaan keseluruhan.


Di samping itu, kerajaan negeri turut memberi subsidi 

langsung sebanyak 25 m 3 air/ bulan kepada golongan miskin dan 

miskin tegar bagi membantu golongan sasar ini mendapatkan 

keperluan air bersih. Bagi menghadapi cabaran-cabaran sumber 

air yang boleh mengancam pembangunan dan kelestarian bekalan 

air Johor untuk generasi yang akan datang adalah dicadangkan 

supaya diwujudkan sebuah badan di peringkat negeri yang diberi 

kuasa dan mandat untuk menjalankan pengurusan sumber air 

yang holistik dan mampan.

Johor Water Forum 2015


5 

Biografi 

Pembentang 


Setiausaha Agung, Japan Water Forum 

Profesor Terhormat Tohoku Uiversity 

Dr. Kotaro Takemura dilahirkan pada tahun 1945. Selepas 

menamatkan ljazah dalam bidang Kejuruteraan Awam di 

Universiti Tohoku, beliau memulakan kerjayanya di Kementerian 

Pembinaan pada tahun 1970. 

Semasa kerjayanya di Kementerian Pembinaan, beliau 

memegang jawatan sebagai Ketua Pengarah Biro Pembinaan 

Serantau Kinki dan Ketua Pengarah Biro Sungai, Kementerian 

Tanah, Infrastruktur dan Pengangkutan. 

Selepas beliau bersara daripada Kementerian Pembinaan 

pada tahun 2002, beliau telah berkhidmat sebagai Setiausaha 

Agung Forum Air Jepun sejak tahun 2006. 

Dr. Takemura memainkan peranan yang penting di dalam 

memajukan dan mengembangkan teori Tamadunan daripada 

perspektif infrastruktur.


Idea-idea dan teori yang beliau kemukakan boleh dilihat 

di dalam buku-buku yang beliau tulis seperti : Clarifying the 

Mystery of Japanese Civilization; Civilization of Land; A Privileged 

Civilization; Insight into the Nature of Being - Dialogue with 

Takeshi Yore; A Guide to Small Scale Hydro Energy.



Exploring Groundwater Source 

Pembentang : Dr. Kotaro Takemura 



Pengurusan sumber air merupakan agenda penting bagi 

memastikan kemampanan pembangunan sesebuah negara. 

Pada masa kini air negara amat bergantung kepada sumber air 

per-mukaan seperti sungai, tasik dan empangan. Namun, ramai 

yang tidak menyedari bahawa sumber air permukaan yang boleh 

diakses hanyalah sebanyak 3% manakala selebihnya terletak di 

bawah permukaan bumi di dalam ruang liang tanah dan di dalam 

retakan formasi batuan yang dipanggil air bumi. Pengambilan air 

bawah tanah sebagai sumber air alternatif boleh dilaksanakan jika 

ia dilakukan dengan kaedah yang betul dan tidak menjejaskan 

alam sekitar. 

Pemuliharaan dan penggunaan air bumi secara cekap 

dan efisien mampu mengatasi masalah keku-rangan air 

serta kebergantungan terhadap sumber air sedia ada. Jepun 

merupakan antara negara yang berjaya meneroka sumber 

air bumi melalui penggunaan teknologi yang terkini. Jepun 

telah berjaya membangun dan menggunakan sumber air bumi 

sebagai satu punca sumber air bagi memenuhi keperluan harian 

penduduknya. 

4 Dimension Water Cycle Analysis ialah satu kaedah yang 

digunakan untuk menggambarkan rangkaian air bumi di sesuatu 

kawasan. Selain itu kaedah ini juga berupaya untuk menganalisis


air permukaan, penebosan air masin serta risiko pencemaran 

air pada masa hadapan. Selepas gambaran rangkaian air bumi 

dikenal pasti melalui kaedah 4 Dimension Water Cycle Analysis, 

saluran air bumi yang membentuk rangkaian pula ditentukan 

melalui teknologi yang dipanggil Pinpoint Visualizer. 

Teknologi ini menggunakan kaedah penerokaan elektrik 

baharu dan merupakan yang pertama di dunia. Kemampuan 

teknologi ini dalam menentukan saluran air bumi adalah berbeza 

dengan kaedah penerokaan elektrik secara konvensional yang 

mampu memberi gambaran secara kualitatif. Hasil analisis 

daripada kedua-dua kaedah ini amat penting bagi perancangan 

pelan pembangunan jangka panjang untuk memahami potensi 

rangkaian air bumi di kawasan sasaran. Melalui kaedah ini juga 

situasi sebenar isu air yang berlaku dapat difahami dengan 

jelas seterusnya pelan pengurusan air mampan bagi keperluan 

sesebuah negara dapat dibangunkan.


6 

Biografi 

Pembentang 

Ustaz Hanafiah bin Abdul Razak 

Penolong Pegawai Hal Ehwal Islam, 

Bahagian Falak, Jabatan Mufti Johor 

Ustaz Hanafi ah bin Abdul Razak berkelulusan Al-Aliah 

dari Darul Ulum Makkah al-Mukarramah. Beliau juga memegang 

kelulusan AI-Aliah dari Madrasah Addiniah al-Latifi ah, Perak dan 

dari Madrasah Manabil Ulum, Pulau Pinang. Selain daripada itu, 

beliau juga adalah pemegang Diploma Sains Pendidikan Dan 

Pengajian Islam dari Universiti Teknologi Malaysia. 

Beliau mempunyai pengalaman yang lugs dalam bidang 

Ilmu Falak Syarie dan Kehidupan. Beliau merupakan pensyarah 

jemputan bagi bidang Falak Syarie di pelbagai institusi pendidikan 

dan jabatan-jabatan kerajaan termasuk Institut Tanah dan Ukur 

Negara (INSTUN), Tg. Malim, Institut Laut dan Pentadbiran 

Jabatan Laut Malaysia, Pulau Indah, Universiti Putra Malaysia 

(Fakulti Kejuruteraan Mekanikal) dan pelbagai jabatan mufti di 

seluruh Malaysia termasuk Jabatan Mufti Sarawak dan Perak. 

Beliau juga merupakan pensyarah Falak dan Kelautan 

untuk pelbagai syarikat termasuk Syarikat Bashmark Marine


dan Syarikat Dynac Sdn. Bhd. Selain daripada itu, beliau adalah 

merupakan pensyarah Falak dan Kehidupan untuk Kementerian 

Pertanian dan lndustri Asas Tani, Waqaf Annur Johor Corporation 

dan juga kepada syarikat perladangan seperti KULIM, dan SIME 

DARBY. 

Beliau kini memegang jawatan sebagai Penolong Pegawai 

Hal Ehwal Islam, Bahagian Falak, Jabatan Mufti Johor. Beliau 

juga kini merupakan penyedia khidmat nasihat bagi Syarikat Air 

Johor Holdings.




Pembentang : Ustaz Hanafiah bin Abdul Razak 

Penolong Pegawai Hal Ehwal Islam, 

Bahagian Falak, Jabatan Mufti Johor 

Ilmu falak ialah ilmu yang berkaitan dengan peredaran jisimjisim 

langit khususnya bumi, bulan dan matahari pada orbit 

masing-masing. Peredaran jisim-jisim langit tersebut serta posisi 

antara satu dengan lainnya digunakan bagi mengetahui waktuwaktu 

di permukaan bumi. Malah, sejak dahulu lagi manusia 

telah memanfaatkan bulan dan matahari sebagai alat pengukur 

waktu dan jadual kitaran cuaca dan musim. Negeri Johor telah 

menggunakan jadual falak bagi penentuan cuaca dan musim 

seawal tahun 1865. Jadual falak ini berdasarkan kepada dua 

takwim iaitu takwim matahari dan takwim bulan. Dua isu utama 

yang dibincangkan menurut ilmu falak berhubung hal ehwal air 

dan dapatan serta perolehan air Negeri Johor adalah seperti 

berikut : 

1. Kedudukan Negeri Johor berbanding dengan garisan 

khatulistiwa serta potensi meraih dan menyimpan air yang 

Allah SWT limpahkan dari langit Negeri Johor. 

2. Musim dan cuaca Negeri Johor berbanding garis waktu 

serta pengaruh limpahan air hujan yang Allah SWT 

turunkan serta keupayaan penyimpanan air tersebut di 

Negeri Johor.


Kedua-dua isu di atas akan dikupas berdasarkan kepada 

tiga fasal iaitu angin, awan dan gunung-ganang setempat, seperti 

yang berikut : 

• Angin : 8 jenis angin yang masyhur di dalam Hadis al- 

Rasul beserta 5 manfaat angin yang Allah nyatakan di 

dalam Al-Quran (Potensi di Negeri Johor) 

• Awan : 27 jenis awan dalam 3 tingkatan langit iaitu 9 jenis 

pada setiap tingkatan (pengaruh dan potensi di Negeri 

Johor) 

• Gunung-ganang sebagai pasak bumi khususnya di Negeri 

Johor dalam penyimpanan air. 

Turut disentuh juga dalam pembentangan ini adalah 

jangkaan fenomena cuaca dan musim berdasarkan bulan yang 

setiap satunya dinamakan mengikut nama-nama buruj seperti 

pada Jadual 1 di bawah : 

Jadual 1 : Jangkaan fenomena cuaca dan musim berdasarkan bulan 

Bulan Musim Fenomena 

Dalu/ 

Februari 

Kemarau • Angin timur melugas (bertiup 

semakin keras) 

• Bertiup angin A’asif (puting 

beliung) 

• Angin menghanyutkan perahu 

nelayan berbatu-batu di laut 

• Di tepi pantai berair tenang, di 

tengah laut berombak besar 

• Masa menurunkan belat ke 

laut


Hut/ Mac Kemarau • Bunyi guruh pesan dari arah 

barat menandakan musim 

barat (musim hujan) bakal tiba 

pada akhir bulan 

• Barat Laut : hujan lebat, angin 

kencang, ribut di laut 

• Barat tepat : hujan banyak, 

angin kurang 

Hamal/ 

April 

Kemarau • Angin barat mula bertiup 

kasar 

• Ribut di laut 

Thaur/ Mei Pancaroba • Ribut kuat dari arah barat 

• Angin barat tua membawa 

bersama ribut tenang sekali 

dalam 5 - 6 hari 

• Alun barat di laut berselangseli 

dengan angin utara 

merosakkan sarang udang 

kara di dasar 

• Awan-awan bergambar 

menandakan ribut di laut 

• Ombak di laut ada 7 alun 

besar 

Jauza/ Jun • Angin di laut bertiup kencang 

dari arah selatan 

• Ribut di laut bersama guruh 

tenggara


Saratan/ 

Julai 

Asad/ 

Ogos 

Sumbulah/ 

September 

Mizan/ 

Oktober 

Akrab/ 

November 

• Angin utara bergerak pada 

hujung bulan 

• Sembang utara & selatan 

bertiup silih ganti 

• Angin selatan durian bertiup 

memasakkan buah durian / 

buah kayu kecil 

• Ribut masih kuat di laut 

dibawa oleh angin barat laut 

• Ribut masih kuat di laut 

dibawa oleh angin barat laut 

• Pertukaran musim barat ke 

timur 

• Angin timur berselang-seli 

angin barat 

• Sesekali angin kencang 

bertiup kuat dari timur 

menerbangkan daun 

Utara • Burung terbang dari utara ke 

selatan menandakan musim 

timur tiba 

• Hujan turun hingga 44 

hari tanpa henti hingga 

menghantar musim barat 

pulang 

• Nelayan menurunkan belat 

ke laut walau laut masih 

bergelora


Qaus/ 

Disember 

Jaddi/ 

Januari 

• Angin timur bertiup kencang 

• Utara/ gelora/ tutup kuala 

• Angin timur bertiup kencang 

• Utara/ gelora/ tutup kuala 

Berdasarkan kajian ilmu falak kawasan Gunung Blumut 

adalah kawasan yang sesuai untuk dibina empangan di Negeri 

Johor. Ini berdasarkan kepada binaannya yang disebut sebagai 

al-Hadnu dan al-Raidu yang bermaksud bahagian sokongan di 

kepala gunung yang tegap dan mewah dengan aliran alur air. 

Malah gunung ini turut dijadikan sebagai rujukan longitud dan 

latitud oleh pihak British.

Johor Water Forum 2015


JOHOR WATER FORUM 2015 

Johor Water Forum 2015 telah diadakan pada 17 November 

2015 di Pusat Konvensyen PERSADA, Johor Baharu. Forum 

dihadiri kira-kira 500 peserta yang terdiri dari ahli profesional 

serta peserta dari pelbagai pihak berkepentingan. Forum telah 

dirasmikan oleh YAB Dato’ Mohamed Khaled Bin Nordin, Menteri 

Besar Johor. Sejumlah enam kertas kerja telah dibentangkan 

seperti berikut : 

1. En. Mohd Riduan bin Md. Ali (Pengarah, Badan Kawal 

Selia Air Johor (BAKAJ)) 

Kajian Sumber Air Negeri Johor 2010-2060, Peluang dan 

Harapan 

2. Ir. Hj. Nor Hisham bin Mohd Ghazali (Pengarah, Jabatan 

Pengairan dan Saliran Negeri Johor ) 

Negeri Johor ke Arah Pengurusan Sumber Air Bersepadu 

- Isu, Pelaksanaan dan Peranan 

3. Profesor Dr. Zulkifl i bin Yusop (Dekan Penyelidikan 

Kelestarian Sumber Universiti Teknologi Malaysia (UTM)) 

Sumber Alternatif Untuk Kelestarian Pengurusan Air 

4. Ir. Ng Ching Hai (Pengurus Besar, Perancangan dan 

Teknikal, SAJ Holdings Sdn. Bhd.)



5. Dr. Kotaro Takemura (Setiausaha Agung, Japan Water 

Forum Profesor Terhormat Tohoku Uiversity) 

Meneroka Sumber Air Bawah Tanah 

6. Ustaz Hanafiah bin Abdul Razak (Penolong Pegawai Hal 

Ehwal Islam, Bahagian Falak, Jabatan Mufti Johor) 


Forum ini dirumus melalui sesi plenari yang terdiri daripada 

ahli-ahli panel terkemuka dalam bidang pengurusan sumber 

air, industri air dan NGO. Pelbagai isu telah dibincangkan dan 

di antara yang terpenting dikemukakan sebagai resolusi seperti 

berikut : 

1. Memperkasa Fungsi dan Peranan Badan Kawal Selia 

Air Johor (BAKAJ) dalam Menguruskan Sumber Air di 


Entiti BAKAJ perlu diperjelaskan terlebih dahulu. 

Memandangkan cabaran yang semakin meningkat 

dalam menguruskan sumber air dan tanah, struktur 

institusi pengurusan air negeri perlu dimantapkan. Adalah 

dicadangkan agar keupayaan BAKAJ dipertingkatkan 

dan peranan BAKAJ diperbesarkan bagi mengukuhkan 

penguatkuasaan. 

2. Pengurusan Lembangan Sungai Secara Bersepadu 

(Integrated River Basin Management – IRBM ) 

IRBM adalah proses menyelaras konservansi, pengurusan 

dan pembangunan sumber air, tanah dan lain-lain 

melangkaui sektor dalam lembangan yang sama dengan 

tujuan memaksima manfaat ekonomi dan sosial daripada 

sumber air dengan cara yang adil dan saksama sambil


memelihara alam sekitar dan, jika mampu, memulihkan 

ekosistem air tawar. Adalah disarankan agar semua agensi 

kerajaan negeri yang terlibat dalam pembangunan dan 

pengurusan sumber air dan tanah menggunakan pendekatan 

IRBM dalam pengurusan kawasan-kawasan tadahan dengan 

BAKAJ dan JPS mengambil peranan utama dalam menerajui 

pelaksanaan IRBM di peringkat negeri. 

3. Meneroka Sumber Air Alternatif 

Bekalan air di Negeri Johor terlalu bergantung kepada 

air permukaan (kira-kira 99%) dan sumber-sumber baru 

semakin berkurangan. Peningkatan permintaan air 

disebabkan pembangunan baru serta pencemaran sungai 

turut meningkatkan keperluan bagi meneroka sumber air 

alternatif termasuk air bumi (groundwater) dan penuaian 

air hujan (rain harvesting) berskala besar. Selain kualiti air 

yang lebih bersih, penggunaan air bumi boleh mengurangkan 

kemungkinan krisis air di masa hadapan yang disebabkan oleh 

kemarau yang berpanjangan dan perubahan iklim. Adalah 

perlu untuk memperuntukkan dana khas bagi menjalankan 

kajian kebolehlaksanaan berkaitan penggunaan sumber air 

alternatif di Negeri Johor. Sasaran untuk memperolehi 20% 

dari sumber air diperolehi dari sumber air alternatif. 

4. Penggunaan Teknologi Untuk Bekalan Air Bersih 

Desalinasi (desalination) merupakan teknologi yang sesuai 

untuk membekalkan air bersih kepada kawasan pembangunan 

baru di pantai dan yang jauh dari kemudahan bekalan air yang 

sedia ada. Penubuhan syarikat utiliti swasta perlu digalakkan 

sebagai satu pilhan inovatif. Dengan kemajuan teknologi 

desalinasi, kos pengeluaran dijangka akan berkurangan pada 

masa hadapan. Sektor industri merupakan pengguna utama


air, dan permintaan air untuk kegunaan industri dijangka 

akan terus meningkat. Dengan itu adalah tepat untuk 

menggesa pihak industri untuk menjadi lebih inovatif 

dalam menguruskan permintaan air dengan melabur 

untuk teknologi kitar semula (recycling) dan teknologi 

penggunaan semula (reuse). 

Ringkasan 


Memperkasa 

Fungsi dan Peranan 

Badan Kawal Selia Air Johor 

(BAKAJ) 

dalam Menguruskan Sumber Air di 


3 

Meneroka 

Sumber Air 

Alternatif 

1 

2 

Pengurusan 

Lembangan 

Sungai 

secara 

Bersepadu IRBM 

(Integrated River Basin Management) 

4 

Penggunaan 

Teknologi 

Untuk 

Bekalan Air Bersih

5 

SIMPOSIUM KELESTARIAN 

Sumber AIR NEGERI JOHOR 2017


1 

Biografi 

Pembentang 

Ir. Dr. Salmah bt Zakaria 

Akademi Sains Malaysia 

Dr. Salmah Zakaria, merupakan Felo di Akademi Sains 

Malaysia (ASM) dan Pengerusi Jawatankuasa Air ASM. Beliau 

memperoleh Diploma Pasca Siswazah dalam bidang Hidrologi 

daripada IHE, Belanda, Ijazah Sarjana Muda Kejuruteraan Awam 

daripada Universiti Teknologi Malaysia (UTM), Ijazah Kedoktoran 

dalam “Water Management in Deep Peat Soils” serta Ijazah 

Sarjana dalam “Land and Water Resources Management” daripada 

Universiti Cranfi eld, UK. Beliau terlibat dalam Jawatankuasa 

Editorial bagi penerbitan ASM 2017, “Transformasi Sektor Air: 

Pelan Pengurusan Sumber Air Bersepadu Kebangsaan - Strategi 

dan Pelan Tindakan”. 

Beliau telah berkhidmat dengan Kerajaan Malaysia 

selama lebih daripada 30 tahun, termasuk sebagai Ketua 

Pengarah Institut Penyelidikan Hidraulik Kebangsaan Malaysia 

(NAHRIM), 2005-2008; Pengarah Bahagian Pembangunan 

Korporat, Jabatan Pengairan dan Saliran (JPS) Malaysia, 2002- 

2005; Pengarah Bahagian Kejuruteraan Sungai, JPS Malaysia,

Simposium Kelestarian Sumber Air Negeri Johor 2017 

1999-2002; dan Ketua Hidraulik, NAHRIM, 1995-1999. Beliau 

mempunyai pengalaman luas di peringkat kebangsaan dalam 

bidang pembangunan korporat, penyusunan semula institusi, 

kajian lembangan sungai, pengurusan air bandar, pengurusan air 

gambut, perancangan dan reka bentuk pengairan dan saliran dan 

pengawasan pembinaan. Beliau turut terlibat dalam penyeliaan 

penerbitan Manual Pengurusan Air Larian Malaysia (1999-2002) 

bagi edisi pertama. 

Di peringkat antarabangsa, antara perkhidmatan 

beliau adalah kepada, UNWater, APWF, 7WWF, CATALYST 

(Pengurangan Risiko dan Pengurangan Risiko Bahaya Alam 

dan Adaptasi Kumpulan, Kesatuan Eropah); Pasukan Kumpulan 

Pemandu APWF/ ADB APBF/ Pusat Pengetahuan Air APBF 

untuk Adaptasi Perubahan Iklim; Pengarang Utama, IPCC 

SREX; GWPSEATAC; Jawatankuasa Pemandu GWPO; Jawatan 

Pengerusi Rangkaian Pembinaan Kapasiti Asia Tenggara 

AguaJaring; Panel Pemeriksa ADB untuk Badan Air Apex; 

Setiausaha Pertama kepada MyWP (Perkongsian Air Malaysia) 

dan beliau kini merupakan Ahli Lembaga Pengarah di Lembaga 

Urus Air Selangor (LUAS), Malaysia.



Transformasi Sektor Air, IWRMP Kebangsaan : 

IWRM Negeri Johor 

Pembentang : Ir. Dr. Salmah bt Zakaria 


Pada 2008, menubuhkan sebuah Jawatankuasa Air, 

Akademi Sains Malaysia (ASM) yang berdedikasi untuk 

menangani pelbagai isu dan cabaran yang dihadapi oleh sektor 

air dengan memberi nasihat strategik kepada pihak berkuasa 

yang berkenaan. Tambahan lagi, jawatankuasa mengadopsi 

pardigma Pengurusan Air Sumber Air Bersepadu (Integrated 

Water Resource Management-IWRM) sebagai falsafah teras dan 

terasnya. 

IWRM merupakan proses yang menggalakkan pelarasan 

pembangunan dan pengurusan air, tanah dan sumber yang 

berkaitan untuk memaksimumkan kebijakan ekonomi dan sosial 

yang terhasil dengan cara yang sama rata tanpa menjejaskan 

kelestarian ekosistem. Ia juga dipandu oleh rangka kerja umum 

IWRM seperti dalam Rajah 1.1. Disamping itu, pengiktirafan 

diperlukan untuk Pelan IWRM Kebangsaan berdasarkan Rangka 

Kerja IWRM bagi menyediakan rangsangan yang betul untuk 

memastikan pelaksanaan IWRM di seluruh negara.


Economic Efficiency 

Equity 

Environmental 

Suatainability 

3 

Management 

Instruments 

Assessment 

Information 

Allocation 

Instruments 

1 

Enabling 

Environmental 

Policies 

Legislation 

2 

Institutional 

Framework 

Central - Local 

River Basin 

Public - Private 

Balance “Water for Livelihood” and “Water as a Resource” 

4 

Invesments 

in Water Infrastructure 

Rajah 1.1: Rangka Kerja Umum IWRM 

Sebenarnya, Pengurusan Sumber Air Bersepadu (IWRM) 

pada mulanya menggabungkan keperluan sosial, budaya, politik, 

kejuruteraan dan sains asasi ke dalam pengurusan air sejak 85 

tahun yang lalu. Namun, selepas persidangan PBB/UN di Mar 

del Plata, Agentina pada tahun 1977, konsep IWRM menajdi 

mainstream dan IWRM mula dibincangkan di dalam polisi global 

yang berkait dengan air semenjak lebih kurang 30 tahun yang 

lalu. Akhirnya, IWRM menjadi polisi pembangunan di Malaysia 

bermula dari Rancangan ke-8 pad tahun 2001 hingga 2005. 

Terdapat cara-cara untuk mencapai objektif strategi IWRM 

yang utama adalah melalui kecekapan untuk membuat sumber 

air melangkah ke arah lebih baik sejauh mungkin, ekuiti dalam 

peruntukan air merentasi kumpulan sosial dan ekonomi, dan 

melaksanakan kelestarian alam sekitar bagi melindungi asas 

sumber air dan ekosistem yang berkaitan.


Pengurusan Lembangan Sungai Bersepadu (Integrated River 

Basin Management - IRBM) merupakan subset daripada IWRM 

dimana ia adalah satu proses penyelarasan dalam pemuliharaan, 

pengurusan dan pembangunan sumber air, tanah dan sumbersumber 

yang berkaitan. IRBM merupakan kaedah yang berkesan 

untuk mencapai objektif IWRM berasaskan lembangan sungai 

dengan mengetengahkan isu air dan isu yang berkaitan dengan air 

dan diurus sebagai satu pengurusan atas dasar yang sama. 

Sumber air adalah sumber air yang berpotensi berguna untuk 

Kegunaan air termasuk kegiatan pertanian, industri, rumah tangga, 

rekreasi dan alam sekitar. Sumber air dibahagikan kepada dua 

kategori berbeza iaitu sumber air permukaan dan sumber air tanah. 

Kategori masing-masing ini adalah sebahagian daripada sistem 

peredaran air bumi yang dipanggil kitaran hidrologi, dan diperolehi 

daripada hujan, air larian permukaan serta salji. Berdasarkan 

Gambarajah 1.2, hanya 3% daripada air bumi adalah air tawar dan 

kebanyakan daripanya air bawah tanah sebanyak 30%.


Terdapat beberapa sumber air yang boleh digunakan 

termasuk air hujan, air permukaan, air kumbahan dan air masin. 

Taburan air hujan berbeza mengikut masa dan tempat dan salah 

satu sumber yang berkaitan dengan kitaran air. Manakala, air 

permukaan adalah air yang terdapat di sungai dan tasik. Air 

permukaan secara semulajadi diisi semula oleh pemendakan 

dan secara semula jadi hilang melalui pelepasan ke lautan, 

penyejatan, evapotranspirasi dan aliran air bawah tanah. 

Selain itu, air bawah tanah juga adalah air tawar yang 

terletak di ruang bawah tanah liang tanah dan batuan. Ia disimpan 

dan bergerak secara perlahan melalui pembentukan geologi 

tanah, pasir dan batu yang dipanggil akuifer. Air kumbahan atau 

air sisa juga boleh digunakan semula sebagai sumber air. Sumber 

air daripada air kumbahan atau sisa adalah sisa manusia, sisa 

industri, saliran lebuhraya, hujan yang dikumpulkan di atas 

bumbung, sisa pertanian dan sebagainya. Sumber lain adalah 

sumber air masin dimana ia perlu melalui proses desalinasi bagi 

menukar air masin kepada air tawar. 

Air boleh digunakan untuk tujuan langsung dan tidak 

langsung. Tujuan langsung termasuk keperluan minum dan isi 

rumah, sementara tujuan tidak langsung adalah penggunaan air 

dalam industri. Sebahagian besar penggunaan air adalah untuk 

pertanian, industri, dan elektrik. Penggunaan air yang paling 

kerap termasuklah juga untuk alam sekitar, pertanian, domestik, 

industri, penjanaan tenaga hidro dan bukan hidro serta bagi 

sektor pelancongan. 

Dalam senario air di Malaysia, populasi penduduk di 

Malaysia meningkat dari 3.2 juta pada tahun 2017 ke 42.1 juta 

pada tahun 2050. Tambahan pula, sebanyak 79% daripada


populasi kini menetap di kawasan bandar di Malaysia, dan 

tren masa hadapan dijangka mencapai 86% pada tahun 2050. 

Penambahan bilangan dan kepadatan penduduk di kawasan 

bandar menimbulkan pelbagai cabaran serta kesan-kesan 

terhadap infrastruktur asas seperti sumber air minuman yang 

mencukupi dan sistem pembetungan yang cekap. Hal ini 

mengakibakan penduduk di kawasan bandar akan menghadapi 

risiko yang tinggi dalam menghadapi pelbagai masalah yang 

berkaitan seperti kekurangan air, pencemaran air dan risiko 

bencana air. 

Oleh sebab itu, IWRM diperkenalkan sebagai polisi di 

Malaysia bagi menyelesaikan masalah-masalah berkaitan 

dengan air. Rajah 1.3 merupakan pencapaian IWRM di Malaysia. 

IWRM di Malaysia pada masa kini telah menjalankan inisiatif 

dan pelan tindakan ke arah pengurusan bersepadu sumber 

air negara (NRE) dan berdasarkan permintaan air (KeTTHA). 

Anggaran penggunaan air oleh sektor pertanian ialah 63% dan 

ini menunjukkan bahawa IWRM masih belum dilaksanakan 

sepenuhnya di seluruh negara. Tambahan pula, sektor air, 

sebahagian Neksus Air-Tenaga-Makanan tidak disenaraikan 

sebagai National Key Economic Area (NKEA) di bawah Program 

Transformasi Ekonomi (ETP).


1992 

ICWE Dublin & Earth Summit Rio 

Love Our River Campaign 

1993 

1998 

Formation of National Water 

Resources Council 

Formation of Selangor Water 

Management Authority - LUAS 

2000 

Rio+10 Summit Johannesburg 

2002 

2001 

Adoption of IWRM under 

3 rd Outline Perspective Plan 

8 th Malaysia Plan 

Natural Resources and 

Environment Ministry created 

2004 

1993 

MSAN 02 

National Adoption of Intergrated River 

Basin Management 

2005 

National Study for the Effective 

Implementation of IWRM in Malaysia 

Formation of Sabah Water 

Resources Council 

2006 

Water Services Industry Act 

Formation of Kedah Water 

Resources Board 

2008 

2007 

MSAN 03 

Rain Water Harvesting 

MSAN 04 

Gazette River Reserves and 

Flood Mitigration 

2009 

Implementation of IWRM BMP’s 

MSAN 05 

Resolution of issues involving 

rivers shared between States 

National Water Resources Policy 

(NWRP) launched 

Adoption of IASM by NRE/JMG 

2010 

2012 

2011 

MSAN 06 

Endorsement of National Water 

Resources Policy 

Completion of National Water 

Resources Study 

MSAN 07 

Strategy Plan for Integrated Lake 

Basin Management 

MSAN 09 

Urban Flash Flood Management 

Framework for Water Resources 

Sharing Between States 

MSAN 11 

Groundwater usage during Droughts 

Alternative Water Resources Master Plan 

Inter-basin Transfer 

Water Demand Management 

2014 

2016 

2013 

2015 

MSAN 08 

Expedited the Formation of State 

Water Resources Council 

UNSD Summit New York 

MSAN 10 

National Agenda on Integrated Water 

Research Strategy Plan to Address 

Climate Change Impacts on Water 

Launched of National Integrated Water 

Resources Management Plan 

2030 

Fulfilling UN Sustainable Development 

Goal 6 : Clean Water and Sanitation 

Rajah 1.3: Percapaian utama IWRM di Malaysia


Di sebalik itu, terdapat juga beberapa cabaran yang 

terpaksa dihadapi oleh pihak kerajaan negeri dalam mengekalkan 

sumber air. Cabaran-cabaran setempat adalah termasuk 

pertambahan penduduk, di mana pertambahan penduduk 

sering mendahului keperluan kemudahan awam, sekaligus 

penambahan pembuangan air kumbahan atau sisa. Tambahan 

lagi, proses perbandaran sangat pesat terutama di Johor Bahru 

dan seterusnya pertambahan persaingan bagi keperluan air 

juga turut berlaku dengan pertambahan penduduk, pusat-pusat 

komersial, industri, keperluan makanan penjanaan tenaga dan 

juga perlancongan. 

Di samping itu, masyarakat juga kurang peka dalam 

penngetahuan tentang sumber air dan air sisa seperti kempen 

penjimatan air, menjaga alam sekitar, maklumat sungai untuk 

sumber dan sebagainya. Perubahan iklim turut memburukkan 

lagi keadaann. Kesan daripada perubahan iklim mempengaruhi 

semua aspek terutamanya peningkatan suhu, kemarau, banjir 

dan banyak lagi. Malahan, kejadian ini paling kerap berlaku di 

negara-negara yang membangun. Lembangan Sungai Johor 

merupakan sungai yang utama di Negeri Johor. Sungai ini mengalir 

ke arah utara selatan yang berasal dari Gunung Gemuruh dan 

kemudiannya mengalir ke Selat Johor. Anak sungai utamanya 

ialah Sungai Sayong, Tiram dan Lebam. Lembangan Sungai 

Johor juga merupakan sumber bekalan air yang penting bukan 

sahaja di negeri Johor, malah untuk Negara Singapura.

Simposium Kelestarian Sumber Air Negeri Johor 2017


2 

Biografi 

Pembentang 



(BAKAJ) 

En. Mohd. Riduan Md. Ali merupakan pemegang Ijazah 

Sarjana Muda Ekonomi dan ljazah Sarjana Ekonomi dari 

Universiti Kebangsaan Malaysia (UKM) pengkhususan dalam 

bidang Pebangunan dan Perancangan. 

Beliau memulakan tugas dalam perkhidmatan awam pada 

tahun 2000 di Pejabat Setiausaha Kerajaan Johor Bahagian 

Pembangunan Sumber Manusia. Beliau kemudiannya ditempatkan 

di Unit Perancang Ekonomi Negeri Johor dari tahun 2000 

sehingg 2007 dengan jawatan Penolong Pengarah Infrastruktur. 

Beliau seterusnya ditempatkan di Pejabat Setiausaha Kerajaan 

Johor Bahagian Pengurusan dan selanjutnya di Unit Perancang 

Ekonomi Negeri Johor sebagai Ketua Penolong Pengarah, 

Penyelidikan dan Pembangunan dari tahun 2011 sehingga 2012. 

Beliau ditempatkan kembali di Pejabat Setiausaha 

Kerajaan Johor Bahagian Pengurusan dengan jawatan Ketua 

Unit Korporat/ SSI pada tahun 2012 dan bermula 16 Ogos 2015,


beliau memulakan tugas sebagai Pengarah Badan Kawalselia 

Air Negeri Johor (BAKAJ). 

Sepanjang tempoh perkhidmatan, En. Mohd. Riduan juga 

pernah menjawat jawatan sebagai Ahli Lembaga Pengarah, 

Lembaga Pelabuhan Johor (LPJ) bagi tempoh 2001-2007 dan 

Timbalan Presiden Projek khas/ SSI untuk anak syarikat milik 

Kerajaan Johor iaitu Permodalan Darul Ta’zim bagi tahun 2013- 

2015.



Pengurusan Sumber air Negeri Johor 

Pembentang : En. Mohd Riduan bin Md. Ali 


(BAKAJ) 

Air adalah sumber kehidupan serta sumber penting untuk 

pelbagai kegunaan seperti pertanian, industri, tenaga, 

pengangkutan dan sebagainya. Isu air ini sangat penting yang 

perlu dibincangkan dan diberi perhatian yang sepenuhnya kerana 

sumber air adalah terhad dan akan berkurang jika tidak digunakan 

dengan betul. Daripada laporan air dunia, 95.5% jumlah air di 

dunia terdiri daripada air masin, 25% adalah sumber air tawar. 

Malahan pula, 1% jumlah air tawar berbentuk cecair di dunia, 

98% terdiri daripada air bumi dan 0.02% dari jumlah air di dunia 

terdapat di sungai dan tasik dimana tempat manusia mendapat 

kebanyakan sumber air yang digunakan. Sumber air di Malaysia 

adalah banyak dan boleh didapati sepanjang tahun. Malaysia 

menerima hujan lebat dengan purata 3,000 mm setahun yang 

menyumbang kepada anggaran sumber air tahunan kira-kira 990 

juta meterpadu, 64 juta meterpadu air bumi, 566 juta meterpadu 

air larian permukaan dan atmosfera. 

Rajah 2.1 berikut merupakan sejarah pembangunan 

jabatan pengurusan air yang bertanggungjawab menguruskan 

dan menyelia bekalan air Negeri Johor kepada pengguna.


1987 

Cawangan Bekalan Air (JKR) 

1987 

Jabatan Bekalan Air 

1993 

Syarikat Air Johor Sdn. Bhd. 

1994 

BAKAJ ditubuhkan 

1999 

Bekalan Air Johor diswastakan 

2009 

Migrasi Bekalan Air Negeri Johor 

Rajah 2.1: Sejarah Pembangunan Jabatan Pengurusan Air 

Pengurusan sumber air di negeri Johor telah diuruskan 

oleh Badan Kawal Selia Air Negeri Johor (BAKAJ). BAKAJ telah 

ditubuhkan pada 1 Januari 1994 dengan mengikut Enakmen 

Bekalan Air 1993. Fungsi asal BAKAJ adalah dengan mengawal 

syarikat yang diberi lesen iaitu Syarikat Air Johor (SAJ) dan 

berkerjasama dengan agensi lain dengan menyediakan 

persekitaran yang mampan dalam menyediakan bekalan air 

mentah yang mencukupi untuk diproses dan disalurkan kepada 

pengguna. Tambahan lagi, fungsi BAKAJ telah diubahsuai 

setelah Enakmen Bekalan Air 1921 dipinda pada 2014. Hal ini 

telah memberi tanggungjawab yang lebih besar kepada BAKAJ 

dalam mengurusakan sumber air mentah secara bersepadu.


Antara fungsi semasa BAKAJ termasuklah membekalkan 

sumber air mentah sebanyak 2995 juta liter sehari (MLD) kepada 

tiga badan termasuklah 1700 MLD kepada SAJ Ranhill, 160 

MLD kepada kerajaan Negeri Melaka dan 1135 MDL kepada 

Singapura (Public Utilities Board of Singapore, PUB). Selain itu, 

BAKAJ juga bertanggungjawab memelihara sumber air mentah 

dengan mengelakkan pembaziran sumber, menambahbaikan 

sumber yang sedia ada, menghalang pencerobohan manusia 

dan memelihara serta memulihkan pencemaran sumber air di 

Johor. 

Perselesanan merupakan salah satu fungsi BAKAJ bagi 

perlesenan tentang abstraksi air sungai dan air bumi dalam 

pertanian, minuman, industri dan ternakan, Jeti atau Dermaga 

dan tempat mendarat persendirian (landing point), IPP, Khinzir 

dan jeti penumpang seperti di Stulang Laut dan pelabuhan. 

Selain itu juga, BAKAJ juga bertanggungjawab mengenalpasti 

sumber air alternatif seperti desalinasi, penuaian air hujan dan 

air bumi. Kerjasama dengan pakar-pakar tempatan dan Jepun 

diperlukan bagi mengkaji dan menggunakan teknologi yang 

bagus dan berkesan untuk sumber air alternatif dan seterusnya 

dapat menyumbang kepada pertambahan sumber air yang 

semakin merosot. Fungsi lain BAKAJ adalah penguatkuasaan 

sumber bekalan air dan ulasan teknikal permohonan dimana ia 

berkaitan dengan pembangunan, permohanan tanah dan EIA. 

Terdapat beberapa empangan atau baraj yang telah 

diambilalih oleh pihak BAKAJ dalam pengurusan operasi 

empangan atau bakaj. Upper Layang, Kahang Dam dan Pulai 

2 Dam adalah empangan yang telah diuruskan oleh BAKAJ dan 

dalam 80% operasi berjalan dengan lancar. Selain itu, BAKAJ juga 

telah berkerjasama dengan Universiti Teknologi Malaysia (UTM)


dan Jabatan Alam Kesihatan Johor. BAKAJ telah bekerjasama 

dengan UTM dalam menjalankan kajian tentang Pengurusan 

Lembangan Sungai Bersepadu (IRBM) bagi mengetahui tentang 

maksimum harian air yang digunakan di sungai Johor manakala 

BAKAJ juga sebagai rakan pelaksana (NBOS) dengan Rakan 

Strategik Jabatan Kesihatan Johor bagi membekalkan air di 

pulau-pulau di Mersing. 

Namun begitu, BAKAJ juga terpaksa menghadapi 

beberapa cabaran dalam mengekalkan kestabilan pengurusan 

sumber air seperti kemerosotan kuantiti dan kualiti sumber air 

pada tahun 2015 dan 2016, kawasan yang berdampak adalah 

Pasir Gudang, Pengerang dan Mersing mengalami catuan air, 

empangan Layang, Lebam berada dibawah tahap kritikal. Hal ini 

akan memberi kesan negatif kepada pengguna dan pemegang 

yang berkepentingan. 

Selain itu, Kes sungai Muar yang melibatkan kadar 

penerobosan air masin yang semakin ketara juga telah diuruskan 

oleh pihak BAKAJ. Kadar penerobosan air masin telah merebak dari 

70 hingga 80 km sehingga Pagoh. Hal ini amat membimbangkan 

kepada pengguna. Oleh sebab itu, permohonan baru di Sungai 

Muar telah dipertimbangkan bukan sahaja untuk kepentingan 

Daerah Muar dan juga bekalan air mentah ke Melaka. 

BAKAJ juga telah mengalami kekurangan pekerja, ruang 

pejabat, peruntukan dan peralatan. Walaubagaimanapun, ianya 

bukan satu alasan untuk tidak melaksanakan tugas dengan 

berkesan. Hal ini ditunjukkan daripada hasil pungutan tahun 2016 

mencecah sebanyak 61 juta dan ini adalah hasilan pungutan 

yang terbaik. Tambahan pula, impak kejadian terdahulu dijadikan 

ruang untuk merancang sumber air mentah untuk jangka masa


panjang. Oleh sebab itu, kakitangan dapat meningkatkan tahap 

ilmu secara teori dan praktikal. 

Sebagai kesimpulannya, air mentah merupakan sumber 

yang sangat sensitif terutamanya kepada pencemaran. Oleh 

sebab itu, pelbagai inisiatif perlu dilakukan bagi memastikan 

bekalan berterusan untuk jangka masa yang panjang. Bagi 

mengelakkan pencemaran berlaku lebih besar, kesedaran 

terhadap pemeliharaan terhadap sumber air dan alam sekitar 

perlu dipertingkatkan untuk generasi yang akan datang.



3 

Biografi 

Pembentang 

Dr. Low Kwai Sim 


Dr. Low memperolehi Ph.D dalam bidang Hidrologi dari 

Universiti Hull, England. Beliau telah mempunyai lebih dari 40 

tahun pengalaman sebagai penyelidik, akademik dan perunding 

yang meliputi pelbagai kajian hidrologi tropika dan kerja alam 

sekitar dari sumber air bersepadu, pengurusan lembangan 

sungai untuk pemulihan alam sekitar yang terdegradasi. 

Beliau memulakan kariernya di Universiti Malaya (UM) 

pada tahun 1970 sebagai pensyarah dan seterusnya sebagai 

profesor sepenuh masa dimana pekerjaannya termasuklah 

mengajar, menyelia dan menyelidik. Beliau juga dikenali sebagai 

Alexander von Humboldt Fellow di Germany dan Fellow Honda 

di Japan sementara masih di Universiti. Selepas bersara dari 

universiti, beliau berkhidmat sebagai Pengarah Asia Pacifi c 

Environmental Consultants Sdn Bhd (ASPEC), dan menjalankan 

beberapa projek berkenaan penilaian impak alam sekitar, 

pengurusan sumber air dan tasik, koridor sungai dan pemulihan, 

perancangan dan pengurusan lembangan air.


Sebagai pengiktirafan terhadap khidmatnya, beliau telah 

dinobatkan sebagai Fellow Akademi Sains Malaysia (ASM) 

dimana beliau berkhidmat aktif dalam bidang yang berkaitan 

dengan air. Ketika masih di universiti dan sepanjang di ASPEC, Dr 

Low telah banyak mengembara untuk menyediakan perkhidmatan 

penyelidikan dan perundingan dan kerja-kerja pembangunan 

kapasiti di Asia Tenggara dan Afrika, dalam proses itu, beliau 

mendapat pelbagai pengalaman dari situasi alam sekitar dan 

hidrologi yang meluas dan membantu beliau membandingkan 

pendekatan dan teknologi yang berbeza di kawasan tropika. 

Kepakarannya termasuklah dalam bidang hidrologi 

tropikal, geomoforlogi, kajian pengurusan tasik, sumber air dan 

perancangan lembangan sungai dan kajian hakisan tanah. Beliau 

telah menulis lebih dari 100 artikel berkenaan hidrologi tropikal 

dan pengurusan alam sekitar.



Water Sustainability : The Roles of NGOs and Public 

Pembentang : Dr. Low Kwai Sim 


Dalam senario air perbandaran, terdapat tiga perspektif 

utama yang perlu ditekankan iaitu perkembangan populasi, 

perbandaran dan infrastruktur. Ketiga-tiga perspektif ini adalah 

berkait antara satu sama lain. Berdasarkan perspektif air 

perbandaran di Malaysia, populasi penduduk di Malaysia 

meningkat dari 28 juta pada tahun 2010 ke 42 juta pada tahun 

2050. Tambahan pula, sebanyak 71% daripada populasi kini 

menetap di kawasan bandar di Malaysia pada tahun 2012, dan 

tren masa hadapan dijangka mencapai 80% pada tahun 2050. 

Penambahan bilangan dan kepadatan penduduk di kawasan 

bandar menimbulkan pelbagai cabaran serta kesan-kesan 

terhadap infrastruktur asas seperti sumber air minuman yang 

mencukupi dan sistem pembentungan yang cekap. Hal ini 

mengakibatkan penduduk di kawasan bandar akan menghadapi 

risiko yang tinggi dalam menghadapi pelbagai masalah yang 

berkaitan seperti kekurangan air, pencemaran air dan risiko 

bencana air 

Negeri Johor juga tidak terlepas daripada masalah-masalah 

air. Johor merupakan kawasan tanah pembangunan yang luas 

dan kawasan tadahan air yang besar, mempunyai sumber 

air yang mencukupi untuk memuaskan keperluan air untuk 

segala kegunaan (kajian sumber air kebangsaan, 2015-2050). 

Walaubagaimanapun, baru-baru ini, disebabkan faktor-faktor


semulajadi dan manusia, negeri Johor kian mengalami kejadian 

kelebihan air (banjir), terlalu sedikit air (kemarau berpanjangan) 

dan kejadian pencemaran air (memerlukan rawatan yang 

intensif). Ketiga-tiga senario tekanan ini adalah lebih ketara di 

kawasan perbandaran seperti Johor Bahru, di mana terhadap 

lembangan sungai dan fenomena semulajadi. Berdasarkan 

kajian sumber air kebangsaan, 2010-2050, senario permintaan 

air di daerah Johor Bahru bertambah dari 817.93 MLD (2010) 

ke 1,561.40 MLD (2050) (Lihat Jadual 3.1). Manakala senario 

permintaan air di Johor Bahru-Iskandar Malaysia jauh lebih tinggi 

dan meningat dari 1,136.91 MLD (2015) ke 3,290.99 MLD (2050). 

Penambahan dalam permintaan air juga menimbulkan pelbagai 

cabaran terhadap infrastruktur air. 

Untuk memastikan pengurusan air berjalan dengan 

lancar tanpa gangguan, kerajaan Negeri Johor menekankan 

pengurusan air yang merangkumi pelbagai aspek termasuklah 

pentadbiran air, air bukan sebagai pendapatan, harga air, 

tekanan air, pencemaran air dan pengurusan bencana. Selain 

itu, pengurusan air perbandaran bersepadu (IUWM) telahpun 

dicadangkan sebagai satu langkah pintar terhadap memastikan 

kelestarian sumber air di kawasan perbandaran, sesuai dengan 

konteks pengurusan sumber air bersepadu (IUWM) dan agenda 

jaminan sumber air (water security). 

IUWM diiktiraf sebagai satu modus perancangan strategik 

holistik, yang mengambil pandangan landskap bagi cabaran air 

dengan melihat pengguna air bersaing di kawasan tadahan bandar 

atau lembangan sungai (World Bank, 2008). Pelaksanaan IUWM 

adalah melalui perancangan yang diselaraskan dan fleksibel 

di kalangan penggunaan sektor air, membolehkan infrastruktur 

tradisional dan baru yang optimal dengan senario pengurusan


alternatif yang memanfaatkan kecekapan dan pemulihan. 

Selain itu, permintaan air dan bekalan air perlu seimbang untuk 

mendapatkan jaminan sumber air (water security). Pertambahan 

permintaan air disebabkan beberapa faktor antaranya, 

perbandaran, pertambahan penduduk, dan peningkatkan taraf 

hidup. Manakala untuk mendapatkan bekalan air yang mencukupi, 

beberapa aspek yang perlu dkawal dan diatasi antaranyanya, 

pencemaran, perubahan iklim dan perubahan guna tanah. 

Sebagai contoh, perubahan guna tanah yang tidak 

terancang dan terkawal akan menyebabkan ketidakseimbangan 

sumber air. Pengurusan IUWM melibatkan model aliran masuk 

dan keluar dalam kawasan bandar. Sesetengah senario boleh 

dikawal aliran keluar masuk dan sebaliknya. Pengurusan IUWM 

bagi aliran keluar masuk dalam Jadual 3.1. Kebiasaanya, 

gangguan berlaku disebabkan oleh kemarau, pencemaran 

sungai, banjir dan sebagainya. 

PENGURUSAN IUWM 

Aliran Masuk Aliran Keluar Senario 

Boleh Kawal 

Senario yang ideal 

Gangguan 

Tidak Boleh Kawal 

Gangguan 

Senario yang terburuk 

Jadual 3.1


Untuk mengubah urusan pentadbiran, tiga pra-syarat 

perlu diikuti. Antaranya adalah dengan menukar reka bentuk 

dan pembangunan bandar dengan mempertimbangkan kitaran 

aliran masuk dan aliran keluar air. Seterusnya, Merancang dan 

menyelaras bersama sektor air bandar untuk peruntukan dan harga 

yang saksama. Pra-syarat terakhir adalah menggunakan model 

menutup gelung kitaran air (closing the water cycle loop) untuk 

mencapai manfaat maksimum dan optimum. Model ini digunakan 

dalam mempelbagaikan dan memaksimumkan penggunaan 

sumber air seperti atmosfera, sungai, dan air bawah tanah. Selain 

itu, ia juga satu langkah kitar semula dan penggunaan semula air 

daripada air hujan, pelepasan perindustrian dan air kumbahan 

dan air juga sesui dengan penggunaan sama ada boleh diminum 

atau tidak. 

Dalam mencapai kelestarian air perbandaran, beberapa 

aspek yang perlu ditekankan termasuklah kawalan perancangan 

bandar, kawalan saliran bandar dan pengurusan bencana 

bandar. Dalam mengawal perancangan air perbandaran, 

pengurusan bekalan dan permintaan adalah sangat penting 

dalam mengurangkan pembaziran dan memastikan penggunaan 

sumber air yang terbaik. 

Pengurusan bekalan dan permintaan merangkumi 

pendekatan seperti menekankan air bukan hasil melalui 

pengesanan dan penguatkuasaan yang lebih baik, mengkaji 

harga air, infrastruktur air yang pintar, alat cekap air dan 

kedudukan dan perlabelan air. Selain itu, kecekapan sumber 

perlu dimaksimumkan dengan menggunakan semua sumber 

air dan sumber air alternatif seperti air tawar, air bawah tanah, 

pengumpulan air hujan, penggunaan semula air kumbahan dan 

penyahgaraman.


Kawalan perancangan saliran bandar menitikberatkan 

tentang perngurusan ‘runoff’ yang merangkumi pengurusan air 

hujan, pengumpulan air hujan, reka bentuk bandar yang peka 

(sensitive city), sistem dan kawalan banjir. 

Bagi Negeri Johor, halatuju adalah untuk bertukar 

daripada fokus bekalan air minuman, pembentungan dan saliran, 

ke arah menjadikan kawasan bandar suatu kawasan peka air 

(Water Sensitive Cities) dalam segala aspek perancangan dan 

pembangunan bandar. Untuk merealisasikan visi ini, struktur 

pentadbiran perlu dilihat semula untuk memberi pandangan baru 

terhadap kawalan sumber air di kawasan perbandaran serta 

konurbasi Iskandar Malaysia, Negeri Johor. Selain itu, cadangan 

pembentukan struktur institusi baru bagi kawalan air perbandaran 

perlu dikaji untuk memberi liputan meluas serta kuasa dan dan 

perlu diintergarasikan pengurusan air perbandaran ke dalam 

perancangan bandar untuk mengembangkan konsep bandar 

peka air bagi Negeri Johor. 

Tambahan pula, isu-isu alam sekitar di bandar perlu 

dititikberatkan dengan menggabungkan reka bentuk ekologi 

bandar bagi memastikan keseimbangan dengan kemampuan 

alam sekitar dapat direalisasikan. Pelaburan dalam teknologi 

hijau dan inovasi juga perlu dipertingkatkan dan melaksanakan 

pembinaan yang berkapasiti dan latihan untuk mendorong ke 

arah mempraktikkan kelestarian tenaga bagi memulihara alam 

sekitar dan sumber semula jadi, dan mengurangkan kesan 

negatif daripada aktiviti manusia, selaras dengan perkembangan 

konsep bandar peka air bagi Negeri Johor.



4 

Biografi 

Pembentang 




Profesor Dr. Zulkifl i Yusop adalah Profesor dalam bidang 

Hidrologi Persekitaran dan kini merupakan Dekan Penyelidikan 

Kelestarian Sumber di Universiti Teknologi Malaysia. Beliau 

memperoleh ljazah PhD dari University of Manchester 

dalam Bidang Hidrologi Hutan pada tahun 1996. Beliau telah 

menghasilkan kira-kira 300 manuskrip dalam berbagai jurnal, buku 

dan prosiding. Antara tugas penting yang pernah diamanahkan 

kepada beliau termasuk sebagai Ketua Editor Jurnal Kejuruteraan 

Awam dan Malaysian Journal of Civil Engineering. Kini beliau 

merupakan Editor Water Science and Technology, sebuah jurnal 

terbitan Persatuan Air Sedunia dengan Faktor lmpak 1.2. 

Profesor Zulkifl i juga telah dilantik sebagai Pengerusi JK 

Latihan dan Kesedaran Awam Program Hidrologi Antarabangsa 

bagi Malaysia (2001-2012), Ahli Majlis Persatuan Air Malaysia, 

Setiausaha Kumpulan Pakar dalam Teknologi bersesuaian untuk 

negara-negara membangun (di bawah Persatuan Air Sedunia), 

dan JK Penyelidikan Persatuan Hidrologi Malaysia. Kini beliau


adalah ahli Exco Program Hidrologi Antarabangsa untuk 

Malaysia, Ahli Lembaga Pengarah Lembaga Urus Air Selangor 

(LUAS), Pengerusi Geran Penyelidikan Bencana Banjir di bawah 

KPT, Ketua Kumpulan (Hidrologi dan Kesan Perubahan Iklim) 

Asia Core Program for the Japanese Society for the Promotion of 

Science (JSPS) dan panel pelbagai geran penyelidikan di bawah 

KPT dan MOSTI. 

Beliau adalah penerima Felow Eco-Frontier dari 

Kementerian Alam Sekitar Jepun pada tahun 2003, 2004 dan 2005. 

Pada April 2012 beliau telah dilantik sebagai Felow Akademi Sains 

Malaysia. Beliau juga terlibat dalam pelbagai projek perundingan 

dan baru-baru ini dilantik sebagai perunding kepada UNESCO 

untuk menilai kajian kesan perubahan iklim bagi negara-negara 

kepulauan Pasifik Selatan. Bidang penyelidikan beliau termasuk 

pengurusan dan pemodelan banjir, kawalan pencemaran tanpa 

titik dan kesan guna tanah ke atas ciri-ciri hidrologi tadahan.



Sumber Alternatif untuk Negeri Johor 

Pembentang : Profesor Dr. Zulkifli bin Yusop 



Pada masa ini Johor mengalami permintaan air yang mendadak. 

Pada masa yang sama, Johor juga mengalami sumber 

air yang sangat terhad. Hal ini disebabkan terlalu bergantung 

kepada sungai sebagai punca bekalan air mentah seperti Sungai 

Johor dan Sungai Skudai. Namun sumber baru air sungai 

terletak semakin jauh dari kawasan pembangunan dan tumpuan 

penduduk seperti kawasan bandar dan industri. Oleh sebab 

itu, pengangkutan air dan kos penyediaan infrastruktur seperti 

empangan, baraj, pemasangan paip dan pam akan meningkat. 

Berdasarkan Rajah 4.1, berikut adalah senario permintaan air 

yang meningkat dengan mendadak. 

Kira-kira 54% dari jumlah permintaan adalah di daerah 

Johor Bahru dengan kadar pertumbuhan kompaun yang tinggi 

kira-kira 5% hingga 6% dari 2013 ke 2015 daripada negeri 

lain. Hal ini mengalami pertumbuhan yang besar daripada 

Iskandar Malaysia dan Johor adalah kawasan yang paling besar 

membangun. Tambahan pula, Wilayah Ekonomi Selatan Johor 

(SJER) menjangkakan kemasukan yang besar dengan penduduk 

yang bukan kediaman akan meningkat secara berperingkat.


1600 

Water Supply & Demand in 

Sount Johor Economic Region 

1400 

1200 

1000 

MLD 

800 

600 

400 

200 

0 

2003 2005 2010 2015 2020 2025 

Demand 

Supply 

Jadual 4.1 : Statistik permintaan dan bekalan air di Johor 

Selain daripada itu pencemaran air sungai yang semakin 

serius seperti di Sungai Johor dan Sungai Skudai turut telah 

memburukkan lagi keadaan. Pencemaran yang sentiasa 

berlaku adalah daripada pencemaran punca titik (point source 

pollution) iaitu daripada kilang dan loji rawatan. Selain itu, 

pencemaran punca tidak titik (non-point source pollution) salah 

satu punca pencemaran dimana sumber penyebarannya yang 

luas dan tersebar di alam semulajadi dan penyumbang utama 

kepada pencemaran tidak titik melalui aktiviti guna tanah iaitu 

pembangunan tanah, pembinaan, pertanian, dan perhutanan 

dan air larian perbandaran. 

Untuk memastikan kelestarian bekalan air pada masa 

hadapan, Johor perlu memberi perhatian serius kepada sumber 

alternatif seperti penggunaan air bumi, penuaian air hujan berskala 

besar, desalinasi dan pengumpulan air larian permukaan. Salah 

satu daripada sumber air alternatif yang paling mudah adalah


sumber air bumi. Berdasarkan penggunaan air bumi global, 

negara-negara maju seperti Denmark, Autsria, dan Thailand 

telah menyumbang antara 80% hingga 100% air bumi daripada 

jumlah bekalan air. 

Walaubagaimanapun, penggunaan sumber air bumi 

di Malaysia masih rendah dan dianggarkan lebih kurang 2% 

air bumi daripada jumlah bekalan air. Untuk menggunakan air 

bumi sebagai salah satu sumber dan bekalan air di Johor, perlu 

membuat perancangan jangka panjang dan berkesan. Pihak 

pengkaji telah mencadangkan 10% daripada air bumi. Dengan 

itu, ia dapat mengurangkan kebergantungan air permukaan 

seterusnya dapat mengurangkan krisis air. Jika kemarau melanda 

akan menyebabkan paras air berkurang dan kering. Satu-satu 

sumber yang boleh dipercayai adalah air bumi. Oleh sebab itu, 

20% daripada air bumi dan 80% daripada air permukaan sangat 

penting untuk mengurangkan krisis air semasa tempoh kering 

dan perubaha iklim. 

Untuk merancang sumber air seperti air permukaan dan 

air bumi perlu mempunyai peta lengkap tentang potensi lokasi 

air bumi dan membangunkan air permukaan supaya dapat 

diuruskan bersama-sama secara konduktif. Antara konsep yang 

digunakan untuk mengumpul air bumi di Kumamoto, Jepun 

adalah penyimpanan air bumi secara visualisasi dan mereka telah 

mencipta Model Sirkulasi Air 4 Dimensi (4-Dimensional Water 

Circulation Model) yang boleh mensimulasikan air permukaan air 

bumi. 

Model air bumi ini memungkinkan untuk mengenalpasti 

kawasan yang berpotensi penyimpanan air bumi. Pada 

dasarnya, apabila mereka mengetahui laluan air bumi, ia akan


memudahkan proses penyediaan air bumi. Selain itu, model 

lain yang boleh digunakan adalah AQUA Visualiser yang boleh 

menyumbang untuk meningkatkan pembangunan yang cekap 

dan mengurangkan kos. Bagi memastikan pengambilan air 

bumi ini adalah selamat terhadap ekosistem dan alam sekitar 

konsep safe yield digunakan dan dianggarkan jumlah safe yield 

di Malaysia adalah sebanyak 16.4 billion m 3 . 

Selain daripada itu, sistem penuaian air hujan merupakan 

salah satu kaedah yang perlu dilaksanakan sebagai sumber air 

alternatif untuk menjimatkan penggunaan air seterusnya dapat 

mengatasi krisis bekalan air di Johor pada masa hadapan. 

Penuaian air hujan adalah teknik yang digunakan untuk 

mengumpul, menyimpan dan menggunakan air hujan untuk 

pengairan landskap dan kegunaan lain. Air hujan dikumpulkan 

dari pelbagai permukaan yang keras seperti bumbung atau 

permukaan keras di atas tanah buatan manusia yang lain. 

Penuaian air hujan adalah salah satu teknik yang praktikal dan 

kos yang rendah pada masa kini. 

Berdasarkan Rajah 4.2, Johor merupakan salah satu 

tempat paling tinggi kadar kelambapan setiap hari kerana 

dianggarkan hujan turun setiap 2 hari. Jadi kaedah ini amat 

berkesan untuk sumber air di Johor. Malangnya, kaedah ini 

tidak digunakan untuk menambahkan kuantiti bekalan air bagi 

memenuhi permintaan pengguna.


2000 

1800 

1600 

1400 

1771 

SEDENAK 1948 - 2010 

Frequency 

1200 

1000 

800 

893 

600 

505 

400 

200 

0 

289 

213 

116 73 53 36 33 15 12 13 10 10 11 3 4 2 4 0 0 2 3 3 2 1 0 0 0 0 1 0 1 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 

Number of continuous Dry Days 

Jadual 4.2 : Kadar air hujan turun di Sedenak, Johor 

Sistem ini juga digunakan secara meluas di Star City, 

Korea sebagai satu sumber baru untuk syarikat penuaian air 

hujan dalam skala yang besar dan mengedarkan kepada syarikat 

bekalan air sedia ada seterunsya kepada pengguna dari kediaman 

atau komersial. Malaysia juga telah menggunakan kaedah ini 

di beberapa bangunan komersial seperti pusat membelah One 

Utama, Damansara untuk pembersihan dan curahan tandas. 

Walaubagaimanapun, kaedah penuaian air hujan dalam 

skala yang kecil terutama di kediaman dilihat kurang menarik 

perhatian dan mendapat sambutan daripada pengguna. Hal 

ini disebabkan oleh faktor keluasan tanah yang terhad bagi 

menyediakan sistem penuaian air hujan yang lengkap termasuklah 

penyediaan paip berkembar bagi mengagihkan air dari tangki 

simpanan ke tempat untuk kegunaan yang bersesuaian. Tarif air 

yang rendah di negara ini juga merupakan antara sebab mengapa 

sistem ini kurang berjaya di dilaksanakan pada skala kecil.


Kaedah lain yang boleh digunakan adalah kaedah 

desalinasi. Desalinasi adalah proses yang mengekstrak 

komponen mineral dari air masin. Dengan kata lain, desalinasi 

merujuk kepada penyingkiran garam dan mineral dari bahan 

sasaran kepada minuman. Walaubagaimanapun, kaedah ini 

sangat mahal tetapi ia juga boleh dipertimbangkan bagi kawasan 

pembangunan baru yang jauh dari prasarana yang sedia ada 

seperti pembangunan di pulau. Jika kaedah ini digunakan, sumber 

air akan sangat dekat dengan pengguna tanpa menanggung 

kos pengangkutan air dan kos penyediaan infrastruktur seperti 

empangan, baraj, pemasangan paip dan pam. Tambahan pula, 

kos desalinasi dijangka akan berkurang dari semasa ke semasa 

dan kos rawatan untuk kaedah konvensional juga akan meningkat. 

Kaedah yang lain adalah penggunaan air sisa kumbahan 

yang telah dirawat juga dapat menyumbangkan sumber air 

alternatif di Johor. Penggunaan air sisa kumbahan terawat boleh 

digunakan untuk tujuan yang bermanfaat seperti pengairan 

pertanian dan lanskap, proses perindustrian, pembilasan tandas 

dan penambahan air tanah sebagai menambahkan air bumi. 

Bagi memastikan kestabilan sumber keperluan air 

seimbang dengan permintaan air yang berterusan, pelbagai 

usaha perlu dilaksanakan daripada pihak pengurusan sumber air 

dengan mencari cara yang lebih bersepadu dalam menguruskan 

sumber air. Selain itu, keperluan yang mendesak untuk menerokai 

sumber-sumber air alternatif (air hujan, air bumi, desalinasi dan air 

larian perbandaran) sebagai air permukaan sedang digerakkan 

bagi memastikan krisis air dapat dielakkan pada masa hadapan.


5 

Biografi 

Pembentang 

Dato’ Ahmad Faizal bin Abdul 

Rahman 

Ketua Pegawai Eksekuitf, SAJ Ranhill Sdn. Bhd. 

Dato ‘Ahmad Faizal Abdul Rahman adalah Ketua Pegawai 

Eksekutif SAJ Ranhill Sdn. Bhd. iaitu syarikat yang dengan efi sen 

menyediakan bekalan air untuk negeri Johor sejak 31 Mac, 

2017. Beliau menceburi bidang Pengurusan Lanjutan dari Saïd 

Business School, University of Oxford (U.K.) dan memperolehi 

ijazah sarjana muda di dalam bidang Pengurusan Perakaunan 

dan Kewangan, BA (Hons) dari University of Essex (U.K.). 

Dato ‘Ahmad Faizal memulakan kerjayanya dalam 

bidang perbankan dan kewangan dengan Maybank Group dari 

1994 hingga 2006, me-megang jawatan dalam Aseambankers 

Malaysia Berhad dan PT Maybank Indocorp (Indonesia). Beliau 

juga terlibat dengan Syarikat Khusus Khas Kerajaan, Danaharta 

Nasional Berhad dari tahun 1999 hingga 2002. Pada Mac 2006, 

beliau menyertai Prokhas Sdn Bhd, sebuah syarikat di bawah 

Menteri Kewangan (MOF) Inc. di mana beliau menyediakan 

khidmat nasihat kewangan dan menjalankan kajian strategik di 

dalam Bidang pasaran modal hutang dan pengurusan kewangan.


Pada tahun 2009, Dato ‘Ahmad Faizal dilantik sebagai 

Ketua Pegawai Eksekutif Pengurusan Aset Air Berhad (PAAB), 

sebuah syarikat pengurusan aset air yang dimiliki sepenuhnya 

oleh MOF Inc. Semasa berkhidmat di PAAB sehingga 2016, beliau 

juga berkhidmat sebagai Ahli Lembaga di PAAB, Pengurusan Air 

SPV Berhad, Acqua Berhad dan Indah Water Konsortium (IWK) 

Berhad.



Perancangan dan Pembangunan Bekalan Air Negeri Johor 

Pembentang : Dato’ Ahmad Faizal bin Abdul Rahman 

Ketua Pegawai Eksekuitf, 

SAJ Ranhill Sdn. Bhd. 

Pembangunan Kelestarian adalah pembangunan yang 

memenuhi keperluan manusia pada masa kini tanpa 

menjejaskan keupayaan sistem semula jadi untuk menyediakan 

sumber alam dan perkhidmatan ekosistem yang bergantung 

kepada ekonomi dan masyarakat. Dalam mencapai ke arah 

pembangunan kelestarian jangka panjang, Persatuan Bangsa- 

Bangsa Bersatu (PBB) telah mengeluarkan resolusi baru dalam 

pembangunan kelestarian untuk tahun 2030. Dalam 17 sasaran 

yang telah dipersetujui untuk menangani kemiskinan, perubahan 

iklim dan ketidaksamaan bagi semua orang di negara, salah satu 

matlamat khusus berkaitan dengan air telah diiktiraf iaitu sasaran 

yang ke-6 bagi memastikan pengurusan bekalan air dan sanitasi 

yang mampan untuk semua orang. Pengurusan kelestarian boleh 

dibahagikan kepada kelestarian air, pembangunan kelestarian 

dan penggunaan lestari. Istilah-istilah tersebut adalah penting 

untuk pengurusan sumber air, pembangunan sumber air dan 

penggunaan air secara rational untuk keperluan semasa dan 

menjaga kepentingan generasi akan datang. 

Oleh sebab itu, beberapa badan-badan kerajaan dan 

swasta (stakeholders) perlu memainkan peranan yang penting 

dalam pembangunan kelestarian air pada masa kini. Peranan 

stakeholder yang utama dalam industri air termasuklah kerajaan 

negeri yang bertanggunggjawab dalam memastikan air mentah


yang mencukupi dan berkualiti seiring dengan kehendak pengguna. 

Peranan kerajaan persekutuan pula bertanggungjawab terhadap 

pembangunan sumber air supaya krisis air tidak berlaku pada masa 

yang akan datang. Selain itu, Suruhanjaya perkhidmatan Air (SPAN) 

berperanan sebagai pengawal selia yang ditugaskan untuk memacu 

kecekapan dan keberkesanan dikalangan penyedia perkhidmatan 

seperti pengendali (operator) dan Pengurusan Aset Air Berhad 

(PAAB). PAAB ditubuhkan untuk mengambil alih semua aset dan 

liabiliti pengendali air dan bertanggungjawab membina asset-aset air 

yang baru dan sewa kepada pengendali pada kadar yang berpatutan. 

Manakala pengendali pula (operator) pula mengendalikan dan 

mengekalkan aset PAAB dan memberikan perkhidmatan yang 

berkualiti kepada pelanggan dalam membekalkan air keseluruh 

tempat. 

Pada 1 July 2009, Syarikat Air Johor (SAJ) telah melancarkan 

migrasi rejim perlesenan. Ini adalah satu langkah ke arah bekalan 

air lestari jangka panjang. SAJ menjadi satu aset penting dalam 

memberikan tumpuan yang penuh dalam operasi rawatan air. 

Tambahan lagi, semua program kerja akan dilaksanakan oleh PAAB 

yang dapat memperolehi pembiayaan yang lebih murah dalam 

jangka yang panjang dan aset jangka panjang pula termasuklah 

pembinaan empangan akan menjadi tanggungjawab Kerajaan 

Persekutuan. Gambar Rajah 5.1 berikut ini menunjukkan Rangka 

Kerja Kawalan Air industri bekalan air. Pengendali air (Pemberi 

lesen) menjadi “aset ringan” selepas aset infrastruktur air dan liabiliti 

berkaitan dipindahkan ke PAAB.


Kementerian Tenaga, 

Teknologi Hijau & Air 

Membuat Polisi 

SPAN 

Pengawal Selia 

Kerajaan Negeri Johor 

(BAKAJ) 

Peraturan 

Perlesenan 

Peraturan 

Perlesenan 

Air Tawar 

& Royalti 

PAAB (MoF) 

Pemilik Aset & 

Pemaju Aset Air 

Bayaran Pajakan 

Bayaran Pajakan 

Operator Air 

Operasi & Penyelenggaraan 

Caj Air 

Perkhidmatan Bekalan Air 

Pengguna 

Rajah 5.1: Rangka Kerja Kawalan Air industri bekalan air 

Berdasarkan rekod SAJ dalam perkhidmatan bekalan 

air, SAJ telah beroperasi dalam membekalkan air ke 10 daerah 

Negeri Johor yang merangkumi penduduk seramai 3.9 juta 

dengan bilangan pelanggan seramai 1,116,750. SAJ mempunyai 

loji rawatan air sebanyak 44 buah dan anggaran kapasiti 

pengeluaran adalah 1,986 MLD. Loji rawatan air yang paling 

kecil mengeluarkan air dengan kapasiti 1.82 MLD di Bukit Batu, 

manakala loji rawtan air terbesar adalah di Sungai Layang, sungai 

Johor dan Semangar yang berkapasiti 318 MLD. Daripada rekod 

ini menunjukkan industri air di negeri Johor dapat membekalkan 

air sejajar dengan permintaan air oleh penduduk.


Namun begitu, industri air masih menghadapi beberapa 

cabaran. Antaranya adalah mengekalkan komitmen yang 

tinggi bagi memenuhi piawaian kualiti air secara konsisten, 

mengurangkan gangguan dan meminimumkan kesan akibat 

cuaca yang melampau pembangunan aset bekalan air baru 

beroperasi tepat pada masanya, kemerosotan kualiti dan kuantiti 

air mentah dan melindungi alam sekitar serta minimumkan kesan 

alam sekitar. 

Jika musim kemarau dan kualiti air merosot disebabkan 

alam sekitar tercemar, ini akan mengakibatkan bekalan air 

loji terpaksa ditutup sementara waktu dan bekalan air tidak 

dapat disalurkan kepada penduduk dan kawasan industi dan 

seterusnya memberi gangguan kepada aktivit harian dan proses 

perindustrian. Selain daripada itu, cabaran bekalan air yang lain 

adalah termasuklah mengurangkan air tak berhasil (Non-Revenue 

Water-NRW), memenuhi keperluan yang ketat, memastikan tarif 

pada tahap yang berpatutan dalam menghadapi kenaikan kos 

dan risiko permintaan atau bekalan berikutan ekonomi yang 

buruk. Jika isu-isu ini tidak dibendung, ini akan memberi kesan 

kepada kos perkidmatan bekalan air kini dan masa hadapan. 

Air adalah pusat perkembangan ekonomi dan sosial 

penting untuk mengekalkan kesihatan, mengembangkan 

makanan, menjana tenaga, menguruskan alam sekitar, dan 

mewujudkan pekerjaan. Air juga mempunyai nilai ekonomi 

sekiranya mempunyai tarif yang betul. Tarif air yang sesuai akan 

menggalakkan pemuliharaan, meningkatkan liputan perkhidmatan 

dan akan ada pengagihan air yang lebih adil. Jadual 5.1 berikut 

merupakan tarif air semasa yang berkuat kuasa Ogos 2015. Caj 

minimum bagi penghantaran dan industri pemprosesan adalah 

paling tinggi diikuti dengan bukan domestik.


Jenis Kegunaan 

Jumlah 

Penggunaan 

(M3) 

Kadar 

(Per Padu Meter) 

(RM) 

Caj Minimum 

(Per Bulan) 

(RM) 

Domestik 

0 – 20 

21 – 35 

>35 

0.80 

2.00 

3.00 

7.00 

Bukan Domestik 

0 – 35 

>35 

2.80 

3.30 

30.00 

Domestik Pukal 

Penghantaran 

Industri 

Perprosesan Air 

Institusi Agama / 

Kebajikan yang 

diluluskan 

Kadar Rata 1.60 16.00 




Jadual 5.1: Jadual Kadar Tarif Air Semasa (berkuatkuasa 1 Ogos 2015) 

Jika menetapkan tarif air dengan tepat, operator akan 

dapat memperbaiki perkhidmatan mereka dan ini adalah 

situasi menang-menang dan masyarakat akan menghargai 

nilai air dan pembaziran juga akan berkurangan. Tambahan 

lagi, rang undang-undang air masih rendah berbanding dengan 

bil lain. Ia adalah kurang daripada 1% perbelanjaan isi rumah. 

Walaupun tarif air berfungsi sebagai alat penting, reka bentuknya 

menimbulkan cabaran utama kepada pembuat keputusan dan 

dasar kerana ia harus selaras dengan banyak objektif yang 

bercanggah seperti pemulihan kos, kecekapan ekonomi, ekuiti, 

kemampuan, pemuliharaan sumber, kesederhanaan, politik 

dan awam penerimaan dan sebagainya. Sebagai contoh, untuk 

membantu golongan miskin, menerima bantuan yang disasarkan 

adalah lebih baik daripada menjaga tarif air yang dibawah kos.


Struktur tarif air yang cekap akan mewujudkan insentif, yang 

akan memastikan bahawa untuk kos pembekalan air tertentu, 

pengguna memperoleh faedah maksimum yang mungkin. 

Bagi mengurangkan NRW dalam membekalkan air kepada 

masyarakat, banyak cabaran yang perlu ditempuhi. Namun, 

pihak yang bertanggungjawab telah melancarkan program NRW 

bagi mengurangkan kebocoran melalui kawalan kebocoran 

aktif, pengurusan tekanan, pemantau takungan (reservoir), 

penggantian paip dan pengurusan pembaikan paip. Sebagai 

contoh, sekitar 7000 km atau 35% daripada paip SAJ adalah paip 

Asbestos, namun pihak SAJ hanya menggantikan kira-kira 250 km 

setiap tahun berdasarkan keutamaan. Di Malaysia, penggunaan 

air domestik per kapita adalah tinggi. Pada tahun 2015, purata 

Malaysia menggunakan jumlah air lebih tinggi daripada 165 

liter setiap orang yang disyorkan oleh Pertubuhan Kesihatan. 

Berdasarkan laporan MWIG, 2016, purata Johor menggunakan 

jumla air domestik adalah 211 liter sehari berbanding di Selangor 

iaitu 234 liter sehari. 

SAJ menyokong inisiatif kerajaan untuk melindungi tadahan 

air dan menggalakkan pemuliharaan air untuk kelestarian jangka 

panjang. Jadi, pihak yang terlibat mesti melakukan bahagian 

mereka untuk memastikan generasi akan datang mempunyai 

sumber air yang mencukupi. Oleh sebab itu, SAJ melaksanakan 

program Pendidikan Air di sekolah-sekolah. SAJ telah mendidik 

masyarakat untuk menggunakan air secara bijak dengan 

kerjasama Badan Kawalselia Air Johor (BAKAJ), Suruhanjaya 

Perkhidmatan Air Negara (SPAN) dan Pejabat Pelajaran Daerah 

(PPD) menganjurkan Program Pendidikan Air untuk pelajar 

sekolah menengah. Tambahan pula, program ini telah disokong 

oleh KeTTHA, MWA, dan Forum Air Malaysia.


Pelbagai cabaran dan rintangan yang perlu ditempuhi 

oleh pihak yang bertanggungjawab dalam membekalkan air 

termasuklah SAJ. Salah satu cabarannya adalah kesan daripada 

perubahan ikilm. Apabila suhu bumi terus meningkat, hal ini 

dapat menjangkakan kesan yang signifikan terhadap bekalan 

air mentah dengan potensi kesan buruk dari segi kualiti dan 

kuantiti terhadap sumber-sumber air. Apabila suhu meningkat, 

penyejatan meningkat, kadang-kadang mengakibatkan kemarau. 

Ini akan mengakibatkan bekalan air tidak mencukupi bagi 

menampung permintaan air. Sumber-sumber yang diluluskan 

untuk memastikan kuantiti mencukupi adalah daripada baraj 

Sungai Johor, empangan Kahang, pemindahan air mentah dari 

PAMER (Seluyut) ke empangan Upper Layang dan pemindahan 

air mentah (16 MLD) dari Sungai Lenggor ke empangan Congok. 

Sumber air yang sedang dinaik taraf adalah Bekok, Congok dan 

loji rawatan air Simpang Rengam. 

Tambahan lagi, beberapa kerja sumber telah dicadangkan 

bagi memastikan kuntiti air cukup untuk pengguna iaitu pemindahan 

empangan Ulu Sedili Besar dan pemindahan air mentah, 

Empangan Meda, Empangan Mersing, perpindahan air mentah 

dari Sungai Endau untuk menambah sumber air di Johor Selatan 

dan simpanan luar sungai untuk loji rawatan air Lok Heng. Bagi 

isu kualiti air, langkah-langkah untuk keselamatan kualiti air telah 

dirancang bagi memastikan kualiti air semakin baik untuk jangka 

masa yang panjang. Antaranya adalah mengenal pasti semua 

bahaya yang boleh menjejaskan keselamatan dan penerimaan 

air minuman, menilai kawalan yang ada untuk mengurangkan 

setiap bahaya dan keberkesanannya dan menubuhkan program 

pemantauan sistem dan tindakan untuk mencapai kawalan yang 

berkesan.


Bekalan air di Johor Bahru bertambah dengan 

pembangunan yang pesat di Iskandar Malaysia sejak 2010. Hal 

ini telah meningkatkan pengeluaran Loji Rawatan Air Sungai 

Layang sebanyak 40 MLD dan perlu disiapkan pada tahun 2018. 

Selain daripada itu, cadangan pengurangan air dipercepatkan 

dalam NRW untuk menyelamatkan 90 MLD air cadangan 

sumber air mentah untuk Johor Selatan di bawah PAMIM. Hal 

ini dapat menambahkan lagi sumber bekalan air selari dengan 

permintaan air terutama di kawasan perbandaran, pertanian dan 

perindustrian. 

Dalam mencapai integrasi perkhidmatan air, kitar semula air 

untuk kegunaan bukan untuk diminum telah dikenalkan. Manfaat 

daripada kitar semula ini boleh dicapai dengan menggalakkan 

kepentingan untuk mengitar semula air kumbahan domestik dan 

dapat menjadi sumber tambahan (35 MLD) untuk sektor yang 

terlibat seperti perindustrian dan pertanian. Di negeri Johor, 

terdapat potensi sumber, sebanyak 35 MLD kumbahan dan air 

sisa perindustrian yang dirawat untuk industri yang tidak boleh 

diminum di Pasir Gudang. Ini akan dijadikan sebagai sumber 

tambahan untuk memenuhi permintaan air di Daerah Johor Bahru 

dan seterusnya dapat mencapai ke arah integriti.


6 

Biografi 

Pembentang 

Ir. Hj. Mohamad Asari bin Daud 

Timbalan Presiden Persauan Air Malaysia 

(MWA) 

Mohamad Asari Daud adalah graduan dari Universiti 

Teknologi Malaysia (UTM) bidang Kejuruteraan. Awam dengan 

kepujian (tahun 1984). Beliau telah menyumbangkan hampir 

seluruh kerjayanya bersama fraterniti air dan air sisa sebagai 

pemilik (modul), perunding, pembina, pelatih atau aktivis. Beliau 

pakar dalam lean management, rawatan air dan pengurusan 

air tidak berhasil dan berpengalaman luas dalam pengurusan 

sumber air dan bekalan air. Beliau memperolehi Ijazah Sarjana 

dari Liverpool University dalam bidang Operation and Supply 

Chain Management (tahun 2014) dan lulus tahap 5 Kecekapan 

Kepimpinan Korporat di bawah Kementerian Sumber Manusia 

(tahun 2016). 

Beliau juga perunding dalam penilaian, mengenal pasti 

dan menyelesaikan masalah, menaik taraf dan pembinaan 

keupayaan loji-loji rawatan air di Malaysia, Indonesia dan Brunei. 

Sebelum itu, beliau bertugas sebagai Jurutera Air Daerah dan 

telah dilantik sebagai Pengerusi Jawatankuasa Bertindak


Jurutera Air Daerah (1996- 2002). Beliau juga sering memberi 

latihan hands on kepada syarikat air tentang kawalan kebocoran, 

pengurusan air tidak berhasil dan operasi loji rawatan dan pernah 

melatih jurutera, juruteknik dan operator di rantau ini. Ir Asari 

telah mengetuai kajian Pengurusan Bekalan Air dan Air Sisa 

untuk Akademi Sains Malaysia (tahun 2014). 

Pada tahun 2004, beliau telah mengetuai kajian tentang Full 

Cost Recovery of Water industry in Malaysia untuk Bank Dunia. 

Beliau turut menganjurkan Int. Symposium on Water Association 

2008 di Jakarta dan telah dilantik sebagai Jawatankuasa 

Pengasas IWA Regional Office. Beliau merupakan Pengarah 

Eksekutif Persatuan Air Malaysia (2006- 2008) dan Setiausaha 

Kehormat (2013- 2015), Felo Institusi Kejuruteraan Malaysia, 

Jurutera Professional berdaftar dengan Lembaga Jurutera 

Malaysia, Pakar Industri Berdaftar, dan Panel NOSS Berdaftar. 

Beliau kini merupakan Naib Pengerusi Persatuan Air Malaysia 

dan Pengarah Urusan Waterbez Sdn. Bhd.



Isu Semasa dan Keperluan untuk Pengurusan Bekalan Air 

dan Sisa Air 

Pembentang : Ir. Mohmad Asari Daud 

Timbalan Presiden Persatuan Air Malaysia (MWA) 

Pengurusan bekalan air dan sisa air di Malaysia menghadapi 

beberapa cabaran yang menyebabkan kesukaran untuk 

memenuhi kehendak populasi yang semakin meningkat 

terutamanya di kawasan perbandaran. Hal ini telah diberi 

penumpuan yang khusus dalam merancang tindakan bagi 

menguruskan sumber air secara berkesan untuk pembangunan 

yang lestari. Kertas kerja ini melihat cabaran-cabaran baru 

berkaitan dengan sumber air, berkongsi rancangan dan strategik 

tentang bekalan air dan sisa air dengan menekankan ke atas 

keperluan untuk kelestarian sumber air. Cabaran-cabaran baru 

tentang bekalan air dan sisa air termasuklah berkaitan dengan 

Polisi, Teknologi, Pengurusan, Sekuriti Air dan Kapasiti Bangunan. 

Cabaran pertama yang melibatkan bekalan air dan sisa 

air adalah berkaitan dengan polisi air. Hanya 8 daripada 11 

negeri iaitu Melaka, Johor, Negeri Sembilan, Pulau Pinang, 

Perak, Pelis, Selangor dan Kelantan telah menjalankan polisi 

migrasi kepada rejim yang baru. Walaubagaimanapun, polisi 

ini mengalami kekangan disebabkan masalah kewangan dan 

peningkatan perkhidmatan adalah terhad. Oleh sebab itu, pihak 

MWA mencadangkan tindakan supaya Agensi Persekutuan 

memudahkan migrasi polisi yang lama kepada migrasi yang baru 

supaya tidak ada syarikat yang menamatkan dari perkhidmatan 

tersebut. Diharap pada masa hadapan, semua negeri dapat


menjalankan polisi migrasi kepada rejim baru yang bersesuaian 

dengan KPI dan mempunyai pembiayaan sendiri dan lestari. Isu 

dan cabaran yang lain adalah berkaitan dengan penilaian nilai air, 

di mana kebudayaan dan kesedaran awam tidak mencerminkan 

betapa bernilainya air kepada manusia untuk generasi yang 

akan datang. Hal ini kerana kekurangan dasar yang strategik 

dan ini memberi kejutan kepada rakyat untuk melaksanakan 

dasar ini. Bagi menyelesaikan masalah ini, pendidikan berkaitan 

dengan penjimatan air harus dilakukan dan hubungan perlu 

dipertingkatkan antara pemegang yang berkepentingan. Selain 

itu, mekanisme penetapan tarif perlu disesuaikan dengan nilai 

sebenar pada masa akan datang. Rajah 6.1 menunjukkan berlaku 

kadar tarif bekalan air yang berbeza di setiap negeri. 

1.20 

First 35,000 liters permonth 

NATIONAL AVERAGE = 0.66 

Source : Malaysia Water Industry Guide 2013 

1.00 

1.05 

0.80 

0.60 

0.40 

0.52 

0.55 0.56 0.57 0.57 

0.61 0.62 

0.67 0.68 

0.73 0.75 

0.77 

0.90 0.90 

0.20 

0.31 

0.00 

Penang 

Terengganu 

Kelantan 

Sarawak (3) 

Perlis 

Pahang 

Sarawak (2) 

Sarawak (1) 

Kedah 

N.Sembilan 

Perak 

Melaka 

Selangor 

Labuan 

Sabah 

Johor 

Rajah 6.1 : Tarif Bekalan Air di setiap Negeri


Masalah dan cabaran lain yang berlaku dalam 

membekalkan air adalah berkaitan dengan masalah teknologi di 

mana infrastuktur yang digunakan agak lama dan menyebabkan 

gannguan bekalan air. Hal ini kerana inventori yang kurang baik 

dan kekurangan pemilikan serta tidak mempunyai pengurusan 

aset yang betul. Bagi mengatasi masalah ini, sistem pengurusan 

aset perlu dilaksanakan agar dan pihak pengurusan dapat 

menjalankan tugas mereka dengan menukarkan sistem lama 

kepada sistem yang baru yang lebih cekap serta mempunyai 

ketahanan yang tinggi dan boleh dipercayai agar boleh digunakan 

jangka masa yang panjang. Isu lain adalah perbandingan antara 

sistem tidak berpusat dengan sistem berpusat. Sistem berpusat 

lebih cekap untuk kawasan bandar yang padat sahaja. 

Namun, sistem yang tidak berpusat yang baru 

diintegrasikan dengan konsep kelestarian. Langkah yang perlu 

diambil adalah dengan menetapkan kriteria dalam perancangan 

pembangunan dan mengendalikan kajian makmal dan ujian 

percubaan untuk mengetahui kualiti air. Untuk keperluan masa 

hadapan, kriteria pemilihan Decentralized (DS) dan Centralized 

(CS) boleh ditentukan mengikut tadahan pembentungan. Kualiti 

air manjadi masalah pula apabila pencemaran tidak boleh dirawat 

oleh rawatan konvensional sahaja. Loji rawatan air (WTP) yang 

sedia ada tidak mampu untuk merawat pencemaran air dan hal ini 

juga mengurangkan air mentah akibat aliran cuaca kering. Oleh 

sebab itu, rawatan biologi, River bank filtration (RBF), ozon dan 

ultraviolet antara rawatan yang perlu dilakukan bagi memastikan 

kualiti air mencapai piawai yang tinggi seterusnya pengguna 

mendapat air minuman terus daripada paip. 

Sekuriti Air ini adalah salah satu isu kebangsaaan 

dan ancaman yang paling biasa kepada sekuriti air ialah isu


Lembaga Pelan Keselamatan Air (Water Security Plan-WSP) 

dimana WSP telah dikawalselia oleh SPAN atau MOH. Namun, 

penyelarasan dan koordinasi WSP juga selalu dipersoalkan. 

Pada masa hadapan pihak MOH dan SPAN perlulah membuat 

kerjasama yang berkesan dengan mengukuhkan kerjasama 

di antara agensi kawal selia air supaya WSP boleh dijalankan 

dengan lancar dan berkesan. Tambahan pula, pembangunan 

WSP yang tidak mencukupi juga menjadi punca masalah sekuriti 

air. Hal ini disebabkan oleh kurangnya latihan dan pelatih untuk 

mengawalselia WSP, kekurangan penguatkuasaan, kekurangan 

sumber dan keraguan disebabkan peningkatan beban kerja. 

Dalam menyelesaikan masalah ini, penguatkuasaan 

pelan keselamatan air perlu diberikan kepada kepada semua 

pengendali air. Komitmen dari pengurusan atasan perlu ada 

dengan menekankan kepada kerajaan bagi kepentingan WSP 

dan pembiayaan yang mencukupi untuk diberikan kepada 

pengendali air untuk membangun dan melaksanakan WSP. Di 

samping itu, kerajaan perlu juga menjalankan latihan kepada 

pengendali dalam latihan KPI supaya WSP dapat diaplikasikan 

dengan lancar dan berkesan. Selain itu, pihak pelaksana juga 

perlu menubuhkan jawatankuasa kebangsaan mengenai WSP 

untuk menangani ketidakpastian perundangan dan kehakiman, 

dan program pelaksanaan dan menetapkan peraturan di bawah 

WSIA untuk pelaksanaan WSP dan penglibatan lebih besar 

SPAN. 

Cabaran lain adalah kekurangan program-program 

berkaitan dengan kapasiti pembinaan. Hal ini kerana latihan telah 

dihentikan apabila IKRAM yang digunakan untuk mengiktiraf 

institusi latihan untuk industri bekalan air telah diswastakan. 

Lebih memburukkan lagi, tiada institusi yang boleh menggantikan


IKRAM dan menyebabkan panduan bekalan air hanya dihadkan 

kepada latihan dalaman sahaja. Selain itu, pembetungan hanya 

dijalankan secara modul dan dijalankan oleh banyak pihak dan 

dengan kerjasama dengan UTM, MyWA, dan Eimas (DOE), 

manakala pembangunan rangka kerja pembinaan kapasiti oleh 

SPAN untuk industri air dengan mengenalpasti masalah-masalah 

yang berkaitan dengan industri. 

Pemindahan pengetahuan hanya tersebar di tempat 

kerja sahaja walaupun peningkatan keperluan, pengetahuan 

dan teknologi baru telah diperkenalkan. Beberapa cara untuk 

mengatasi cabaran ini ialah dengan (i) mengenalpasti penggerak 

utama dalam menganjurkan program berkaitan, (ii) kapasiti 

pembinaan dan badan persijilan, (iii) mengiktiraf strategi 

pelaksanaan dengan menganjurkan program latihan berstruktur 

untuk penyeragaman dan (iv) keseragaman pengetahuan 

dan teknologi air dalam kalangan badan kawal selia air dan 

pengendali. Disamping itu, pihak yang terlibat perlu berpusatkan 

institusi yang ada dan mengiktirafkan latihan yang sedia ada. 

Lain daripada itu, penguatkuasaan juga salah satu isu 

penting yang perlu dibincangkan. Hal ini kerana penguatkuasaan 

sekarang ini tiada keperluan mandatori yang dikenakan, 

kekurangan penguatkuasaan, latihan berasaskan pengetahuan 

dan tiada pembangunan jalur kerjaya. Malahan, kesediaan 

pengendali juga untuk mematuhi peraturan yang tidak 

menggalakkan dan isu ini perlu penstrukturan semula. Oleh yang 

demikian, pihak kerajaan perlu meningkatkan unit yang khusus 

untuk melaksanakan penguatkuasaan untuk kapasiti pembinaan 

dan menetapkan tahap dan kemasukan minimum sekaligus 

merancang dan melaksanakan program yang kompetensi untuk 

semua dalam tempoh tertentu.


Sementelahan, isu bajet juga sangat membimbangkan 

di mana tiada peruntukan khas untuk latihan kepada KeTTHA, 

SPAN dan pengendali. Dana untuk latihan hanya disalurkan 

di peringkat negeri sahaja. Tambahan pula, tiada arah yang 

jelas merangka bajet dan keutamaan yang rendah di kalangan 

pemegang taruh (stakeholder) berkenaan dengan bajet. Oleh 

sebab itu, pihak kerajaan perlu memberi cadangan dengan 

memperolehi peratus pendapatan negeri tertentu bagi kapasiti 

pembinaan dan memperkukuhkan pelan perniagaan. Diharap 

hala tuju kapasiti pembinaan akan lebih jelas pada masa akan 

datang.


7 

Biografi 

Pembentang 

Tan Sri Dato’ Ir. Syed 

Muhammad Shahabuddin 

SMHB Sdn. Bhd./ Akademi Sains Malaysia 

Tan Sri Dato’ Ir. Syed Muhammad Shahabudin merupakan 

Non-Executive Chairman di Syarikat Perundingan Kejuruteraan, 

SMHB Sdn. Bhd. Beliau merupakan Jurutera Bertauliah (Chartered 

Engineer) dan juga Chartered Water and Environmental Manager, 

UK dan telah berkecimpung dalam bidang air selama lebih dari 

48 tahun. Beliau merupakan graduan dari Plymouth College 

of Technology dalam bidang Kejuruteraan Awam dan telah 

memulakan pekerjaannya pada tahun 1963 sebagai jurutera di 

ibu pejabat JKR sebelum ditempatkan ke JKR Selangor dan JKR 

Penang. 

Pada tahun 1973, beliau telah diarahkan berkhidmat 

untuk Penang Water Authority yang baru sahaja ditubuhkan pada 

ketika beliau sebagai Ketua Eksekutif Kejuruteraan. Pada 1975, 

beliau menyertai Syarikat Perunding Kejuruteraan, Binnie and 

Partners Malaysia dan memulakan kerjayanya sebagai perunding 

kejuruteraan. Beliau memiliki pengalaman yang luas dan telah 

membabitkan diri dalam projek perancangan dan pengurusan


selain mengawasi pembinaan kejuruteraan awam yang utama 

dan projek infrastruktur, terutamanya dalam sektor air dan sisa 

air di Malaysia, Singapura, Brunei dan Indonesia. 

Beliau juga berkhidmat aktif dalam beberapa pertubuhan 

sukarela dan juga merupakan bekas Pengerusi Association 

of Consulting Engineers Malaysia (1985-1987) dan Presiden 

Malaysian Water Association (MWA) selama 12 tahun 

sehingga April 2007. Beliau juga merupakan Immediate Past 

Chairperson of the Malaysian Water Partnership (MWP) selama 

4 tahun sehingga April 2004 dan menjadi Ahli Lembaga Urus 

Air Selangor (LUAS) dari 1999-2012. Pada tahun 2010, beliau 

telah dinobatkan sebagai Felo Akademi Sains Malaysia (ASM). 

Kini, beliau merupakan Pengerusi Task Force for Water Demand 

Management.



Pengurusan Permintaan Air - Pengalaman Menyelusuri 

Zaman dan Kelestarian Masa Hadapan 

Pembentang : Tan Sri Dato’ Ir. Syed Muhammad Shahabuddin 

SMHB Sdn. Bhd. / Akademi Sains Malaysia 

Pelaksanaan Program Pengurusan Permintaan Air (Water 

Demand Management-WDM) adalah pembangunan dan 

pelaksanaan strategi yang bertujuan untuk mempengaruhi 

permintaan air bagi mencapai tahap penggunaan air yang 

selaras dengan penggunaan sumber air yang cekap dan lestari. 

WDM mempunyai potensi untuk meningkatkan ketersediaan 

air melalui peruntukan dan penggunaan yang lebih cekap. Ini 

dipandu oleh kecekapan ekonomi, ekuiti dan akses, perlindungan 

alam sekitar dan kelestarian ekosistem yang berfungsi, tadbir 

urus berdasarkan penyertaan maksimum, tanggungjawab dan 

akauntabiliti dan penerimaan politik. Manakala, WDM yang 

tradisional dan diterima secara meluas adalah untuk penggunaan 

air secara konsumtif dan tidak konsumtif dan perlu untuk sektor 

WDM. Walaubagaimanapun, kertas kerja ini hanya memfokuskan 

pada perkhidmatan WDM bagi bekalan air dan pembentungan. 

Daripada laporan kajian ASM, permintaan bagi sektor lain yang 

belum pasif dan tidak konsumtif air semakin meningkat. Sebagai 

contoh, sektor kelapa sawit yang pada kebiasaanya hanya 

menggunakan air hujan telah menunjukkan perlunya pengairan 

untuk pengeluaran hasil yang stabil dan ini akan menambahkan 

permintaan tenaga. 

Sejajar dengan falsafah WDM dalam perkhidmatan 

bekalan air untuk sentiasa mengurangkan penggunaan dan


pembaziran, aplikasi WDM perlu lebih meluas untuk masa 

hadapan. Di samping isu persekitaran, faktor sosio-ekonomi perlu 

dipertimbangkan. Objektifnya bukan hanya untuk menangani isu 

penjimatan air dalam sektor tetapi juga untuk menggabungkan 

tanggungjawab semua sektor bagi mengembalikan semula 

air berkualiti kepada sistem sumber air untuk penggunaan 

dan penggunaan semula antara sektor. Antara aplikasi WDM 

adalah untuk mengurangkan kerugian air terawat di sepanjang 

rangkaian infrastruktur bekalan dan pengedaran, mengurangkan 

pembaziran air terawat oleh pengguna akhir dan mengembalikan 

kualiti air ke sistem termasuklah kitar semula dan penggunaan 

semula air. 

Di samping itu juga, program pendidikan juga akan 

dipergiat untuk mempromosikan penggunaan air secara 

berhemat dan cekap. Pendidikan berkaitan penggunaan air ini 

perlu dipupuk dari awal persekolahan lagi supaya mereka sedar 

tentang kepentingan air untuk generasi akan datang. Pihak yang 

terlibat juga perlu memperbaiki tarif kerana tarif yang rendah 

merupakan faktor yang menyebabkan pembaziran air dan dana 

tidak mencukupi untuk mengekalkan WDM secara berkesan. 

Walaubagaimanapun, penyertaan awam dalam WDM masih 

lemah dan Mereka perlu faham mengapa tarif perlu ditetapkan 

pada tahap yang lestari. 

Amalan Pengurusan Permintaan Air (WDM) ini adalah 

bukan baru lagi. Hal ini kerana pada tahun 1960-an atau lebih 

awal lagi, etika kejuruteraan memainkan peranan besar dalam 

melatih jurutera-jurutera siswazah, pembantu teknikal dan 

jututeknik dalam pemantauan air. Antara tugas mereka adalah 

termasuk mengesan kebocoran, memeriksa secara mengejut 

bagi sambungan haram, membuat serbuan secara mengejut


di kawasan tadahan air bagi memeriksa pencemaran air dan 

menukarkan meter air secara berkala setiap 5 tahun. Bahagian 

Penyelenggara dan Perkhidamatan dalam kerja air dikelolai 

dengan baik dan mempunyai kakitangan yang mencukupi dan 

terlatih serta disokong oleh peruntukan bajet yang mencukupi. 

Hal ini boleh membuktikan daripada laporan air, dimana kerugian 

air di Kuala Lumpur dan Petaling Jaya kekal rendah pada 17% 

(Laporan Air Selangor, 1969) dan kerugian air di Pulau Pinang 

pada tahun 1973 adalah 13.9% (Pulau Pinang 7.9%). 

Pada tahun 1980-an, dengan kemunculan kerja 

pembangunan yang pesat, lebih banyak penekanan telah 

diberikan kepada bahagian Pembangunan dan Pelaksanaan 

Kerja Air atas perbelanjaan bahagian Penyelenggaraan dan 

Perkhidmatan. Antaranya adalah keperluan untuk memperkuat 

bahagian Penyelenggaraan dan Perkhidmatan Kerja Air ke tahap 

yang setanding atau lebih baik daripada Bahagian Pembangunan 

dan Pelaksanaan Kerja Air. Selain itu, unit WDM telah ditubuhkan 

dalam bahagian Penyenggaraan dan Perkhidmatan Kerja Air 

dan aktivitinya kadangkala daripada sumber luar, jika perlu. 

Unit WDM ditubuhkan disebabkan beberapa faktor antarannya 

adalah memberi peluang untuk jurutera siswazah dan kakitangan 

sokongan untuk melatih dan terdedah kepada aktiviti WDM. 

Tambahan pula, ini membolehkan aktiviti WDM dijalankan 

secara aktif pada setiap masa secara berterusan. Dengan cara 

ini apabila peningkatan tercapai, ia tidak akan merosotkan dan 

kembali kepada keadaan asal. 

Selama dua dekad, sejak pertengahan tahun 1980-an, 

negara telah memulakan program perindustrian seiring dengan 

pembangunan bandar. Oleh sebab itu, peningkatan dalam 

permintaan air adalah sangat luar biasa iaitu sebanyak 800%


peningkatan dalam 30 tahun dan 27% setahun. Pada masa 

yang sama, penguatkuasaan Pengurusan Bekalan Air berada 

dalam keadaan kucar-kacir dan WDM secara praktikalnya telah 

diabaikan. Hal ini telah mengakibatkan penggunaan sumber 

air semulajadi meningkat dengan mendadak, penurunan 

aliran dalam aliran sungai yang tidak terkawal yang ada, dan 

peningkatan pencemaran air yang tinggi di dalam sungai. Hal 

ini kerana pelaburan di WDM adalah sangat rendah dan tidak 

selaras dengan peruntukan yang diberikan kepada bekalan air 

yang dirawat. Selepas bertahun-tahun pembangunan oleh sektor 

masing-masing (bekalan air, pertanian, hidro-elektrik, dan lainlain), 

terdapat tekanan untuk mengenal pasti lebih banyak peluang 

untuk menyokong WDM dalam perkongsian penggunaan air. 

Pada tahun 1988, kemarau yang teruk telah berlaku di 

Malaysia dan telah menjejaskan bekalan air terawat bukan sahaja 

di Malaysia, malah di beberapa negera yang lain. Hal ini telah 

mendorong perdebatan awam yang meluas mengenai kepeluan 

untuk mengkaji semula keseluruhan pentadbiran sektor air. Oleh 

sebab itu, pembaharuaan dalam sektor air perlu diberi perhatian 

untuk persediaan pada masa hadapan dengan menubuhkan 

peraturan yang berpusat untuk perkhidmatan air di negara ini dan 

WDM memainkan peranan yang penting dalam pembaharuan 

air. 

Pada tahun 2001, Persatuan Air Malaysia (MWA) 

telah membuat pergerakan untuk rayuan tentang Reformasi 

Perkhidmatan Air kepada Kementerian Kerja Raya, namun 

tiada maklum balas daripada atas kertas. Walaubagaimanapun, 

pada tahun 2004, Reformasi Perkhidmatan Air di Malaysia telah 

dikenalpasti dalam portfolio Menteri dan kementerian Tenaga 

Air dan Komunikasi (KTAK) telah dibentuk. Tambahan pula,


Reformasi Permintaan Air telah sempurna dalam 3 tahun selepas 

Suruhanjaya Perkhidmatan Air (SPAN) dibentuk pada bulan April 

2007 dan tahun 2017 menandakan ulang tahun yang kesepuluh 

pembetukan SPAN. Dalam beberapa dekad yang akan datang, 

lebih banyak usaha yang diperlukan untuk mengubah industri 

perkhidmatan air ke arah industri yang hebat untuk generasi 

masa hadapan. Jadi, antara usaha yang perlu di lakukan adalah 

dengan pemuliharaan air yang lebih baik dan meningkatkan 

kecekapan perkhidmatan air. Selain itu, penentuan harga air 

dan air sisa yang tepat perlu dirumuskan dan digunakan oleh 

pengendali. Oleh sebab itu, SPAN diwujudkan bagi mengubah 

industri perkhidmatan air menjadi sebuah indusri yang bertaraf 

antarabangsa. Selain itu, SPAN juga bertindak secara bebas, adil 

dan telus untuk membantu pengendali air, terutamanya dalam 

penetapan tarif sepadan dengan pelaburan dalam meningkatkan 

infrastruktur dan mengurangkan kehilangan pendapatan daripada 

kebocoran. 

Istilah Pengurusan Permintaan Air (WDM) telah digunakan 

secara meluas selama tiga dekad terakhir. Untuk masa hadapan, 

WDM memerlukan takrifan yang lebih luas yang dapat dicapai 

dengan pengurangan penggunaan air dan dengan kualiti air 

yang rendah yang diperlukan. Terdapat industi yang tidak perlu 

menggunakan air yang boleh diminum dengan menggunakan 

kitar semula air. Oleh sebab itu, WDM menyediakan proses bagi 

mengetahui berapa banyak air dan kualiti yang sedia ada di 

setiap negeri dalam menentukan keutamaan untuk peruntukan 

air di setiap sektor untuk masa hadapan. 

Bedasarkan kajian ASM mengenai “Strategi Meningkatkan 

WDM di Malaysia”, ia telah mengesyorkan 27 strategi di semua 

sektor WDM. Antaranya adalah :


1. Mengurangkan kuantiti air yang diperlukan untuk mencapai 

tugas tertentu. 

2. Menyelaraskan sifat tugas atau cara ia dijalankan supaya 

ia dapat dicapai dengan pengurangan air atau dengan air 

yang berkualiti rendah. 

3. Mengurangkan kehilangan dalam kuantiti dan kualiti air 

kerana ia mengalir dari sumber melalui pelupusan. 

4. Mengalih masa penggunaan dari puncak hingga ke 

tempoh puncak. 

5. Meningkatkan keupayaan sistem air untuk terus berkhidmat 

kepada masyarakat dari masa ke masa apabila bekalan 

air kurang. 

Rancangan Malaysia ke-11 telah memberikan 

tanggungjawab untuk membangunkan Pelan Induk keseluruhan 

WDM (semua sektor air) ke KeTTHA. Ini termasuk menyediakan 

alat untuk Pengurusan Air yang lebih baik. Pelan Induk ini telah 

siap pada tahun 2016, yang diluluskan oleh kabinet yang sedia 

untuk diguna pakai sebagai dasar. Malah, Setiausaha Agung 

KeTTHA, Dato ‘Seri Zaini Ujang juga telah mencadangkan untuk 

menangkap hasil air (Revenue Water) dimana ia akan mendapat 

hasil dapatan yang lebih baik dalam WDM. Oleh sebab itu, takrifan 

WDM yang lebih luas yang ditakrifkan oleh David B. Brooks 

(2005) bernilai dipertimbangkan untuk pengurusan air masa 

hadapan dan pada tahun-tahun yang akan datang, penggunaan 

air yang konsumtif mungkin perlu diterokai dimana sumber air 

yang terhad digunakan untuk kegunaan yang paling produktif. 

Pelaksanaan WDM untuk pembangunan lestari amat 

diperlukan di Negeri Johor. Berdasarkan laporan SPAN seperti 

Rajah 7.1 dan 7.2, berlaku trend penurunan dalam air tidak


terhasil (non renevue water,NRW) dan penggunaan air perkapita 

(PCC) dan agak menggalakkan. Penurunan selanjutnya 

pada tahun 2030 sekurang-kurangnya 10% setiap kali dalam 

NRW dan PCC akan menjadi pencapaian hebat. Di samping itu, 

daripada laporan kajian ASM (Strategi Meningkatkan WDM di 

Malaysia), kitar semula sisa air terawat yang digunakan untuk 

kegunaan perindustrian di kawasan industri seperti di Mediana 

dan STW yang berdekatan, Nusajaya, akan menyumbang 12.5% 

kepada permintaan air di Iskandar pada tahun 2020. Daripada 

pengalaman yang lalu, pengajaran yang dipelajari dari impak 

akibat pembangunan bekalan air secara besar-besaran pada 

tahun 1980-an (perindustrian di negara ini) patut dipertimbangkan 

untuk pembangunan lestari di Johor. 

JOHOR NON-REVENUE WATER (NRW) 

35% 

Mid 

30% 

25% 

20% 

31.3% 

31.9% 

29.9% 

29.2% 

27.8% 

26.4% 

25.9% 

25.6% 

25.9% 

15% 

10% 

5% 

0% 

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 

Year 

Rajah 7.1 Statistik penurunan air dalam Air Tidak Terhasil (NRW)


JOHOR NON-REVENUE WATER (NRW) 

225 

223 

LCD (Liter/Capita/Day) 

220 

215 

210 

205 

200 

207 

213 

218 

216 

221 

220 

211 

201 

195 

190 

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 

Year 

Rajah 7.2 Statistik penggunaan air per-kapita (PCC) 

Tambahan pula, pasukan WDM sepenuh masa amat 

diperlukan dalam bahagian Kerja Penyelenggaraan dan 

Perkhidmatan Air. Selain itu, negara mungkin perlu menubuhkan 

Badan Pengurusan Air yang bertanggungjawab bagi sumber air 

untuk melaksanakan WDM di semua sektor air yang memastikan 

dasar yang tiada catuan. Komitmen kepada WDM juga merupakan 

komitmen antara sektor. Sebagai contoh di kawasan pengairan 

padi, pengurangan permintaan pengairan untuk air tawar akan 

memerlukan bantuan air untuk Sektor Bekalan Air. Kelapa Sawit 

pula merangkumi 740,000 hektar tanah di Johor. Walaupun 

hujan, penyimpanan di ladang dan amalan pemuliharaan air 

diperlukan untuk mengekalkan hasil yang tinggi semasa musim 

kering. Pelepasan bahan buangan dari Kilang Kelapa Sawit perlu 

dipantau dengan teliti untuk mencegah pencemaran sumber air 

untuk bekalan air.


Walaupun kisah kejayaan masa lalu tidak semestinya 

menjadi penunjuk kejayaan masa hadapan, dengan mempelajari 

dan memahami pengalaman masa lalu boleh dijadikan asas 

atau panduan dalam menentukan potensi masa hadapan. 

Walaubagaimanapun, kita perlu pantau dan mengkaji adakah 

rizab air tawar sedia ada mencukupi untuk memenuhi permintaan 

masa depan jika trend penggunaan air semasa tidak berubah. 

Bagi tindakan yang segera, ia perlu mengukuhkan seksyen 

Penyelenggaraan dan Perkhidmatan kerja Air dengn Unit WDM. 

Sesetengah aktiviti WDM kadang-kadang boleh bekerjsama 

dari sumber luar, jika perlu iaitu dengan melaksanakan program 

jangka panjang untuk kesedaran orang ramai mengenai kos 

Perkhidmatan Air dan menyediakan untuk kenaikan tarif masa 

depan. Bagi pihak pentadbir air, proses mengetahui berapa banyak 

kualiti yang ada dan pengagihan yang saksama adalah salah 

satu objektif utama mereka. Selain itu, pengurusan yang terbaik 

daripada unit pengurusan air negeri juga bertanggungjawab untuk 

sumber air dalam memastikan ketersediaan air tawar. Proses 

sektor menetapkan keutamaan bagi peruntukan air di kalangan 

pengguna bersaing dan pengguna.



8 

Biografi 

Pembentang 

Ir. Hj. Wan Zamri bin Wan Ismail 

Pengurus Besar, 

Syarikat Air Kelantan Sdn. Bhd. 

Ir. Hj. Wan Mohd Zamri bin Wan Ismail kini berkhidmat 

sebagai Pengurus Besar di Air Kelantan Sdn. Bhd. (AKSB), 

sebuah syarikat pengendali air negeri Kelantan. Beliau 

memperoleh Ijazah Sarjana Sains dalam bidang Hidro-geologi 

dari Universiti Malaya pada 2010 dan Ijazah Sarjana Muda Sains 

jurusan Kejuruteraan Awam dari University of Iowa, USA. 

Beliau merupakan perunding dalaman untuk AKSB selama 

beberapa tahun sebelum dilantik sebagai Ketua Jabatan Teknikal 

di AKSB. Sebelum itu, beliau berkhidmat dengan Jabatan Kerja 

Raya (Seksyen Perkhidmatan Air) dari 1983 hingga 1994 dan 

kemudian menyertai sebuah syarikat pelaburan swasta. 

Beliau adalah Jurutera Profesional, P.E dan Felo Institut 

Jurutera Malaysia (IEM) dan juga Ahli Geologi Profesional, P.Geol. 

Dari Institut Geologi Malaysia (IGM). Beliau juga merupakan 

ahli Persatuan Air Malaysia (MWA) dan ahli Persatuan Air 

Antarabangsa (IWA).


Beliau merupakan penerima Anugerah Inovasi Teknologi 

Kementerian Kesihatan, Teknologi Hijau & Air, Anugerah 

Perindustrian 2013 (KIA 2013) (Sistem Penapisan Sungai (RBF). 

Pengkhususan beliau dalam bidang (antara lain), Kejuruteraan 

Sistem Air, Perkhidmatan Kawalan NRW, Pengurusan 

Pengedaran Air dan Kejuruteraan Air Bawah Tanah.



Air Tanah, Satu Alternatif Yang Lestari : 

Penerokaan dan Pengurusan Air Tanah di Kelantan 

Pembentang : Ir. Hj. Wan Zamri bin Wan Ismail 

Pengurus Besar, Syarikat Air Kelantan Sdn. Bhd. 

Air bawah tanah adalah air tawar yang boleh diakses terbesar 

di dunia dan salah satu sumber penting untuk bekalan air 

minuman, serta untuk kegunaan pertanian dan perindustrian. 

Kira-kira satu pertiga daripada populasi dunia bergantung 

kepada air bawah tanah untuk tujuan minuman. Di Malaysia 

penggunaan air bawah tanah yang bermula kira-kira 70 tahun 

yang lalu, kini berkembang dari telaga-telaga gali tangan yang 

cetek ke telaga tiub. Air bawah tanah di negeri Kelantan telah 

dibangunkan sepenuhnya untuk kegunaan minuman sejak 1935, 

kesempatan ini diambil daripada lembangan aluvium yang kaya 

dengan air bawah tanah terutama di wilayah utara Kelantan. 

Air bawah tanah ialah air yang ada di bawah permukaan, 

yang wujud di antara ruang-ruang dan antara butiran bagi lapisan 

tanah atau antara retakan dalam lapisan batuan. Kuantiti dan 

kualitinya bergantung kepada jenis lapisan bawah permukaan 

bumi tersebut dan juga faktor-faktor lain setempat. Sumber air 

bawah tanah boleh ditemui dalam lapisan batuan separa telap 

yang boleh menyimpan dan menggerakkan air ke serantau secara 

perlahan dipanngil Akuifer. Air tanah juga boleh ditemui dalam 

singkapan batu kapur berlohong atau berongga melalui proses 

pembentukan gua ‘cavern’ di bawah permukaan. Selain itu, air 

tanah boleh ditemui dalam batuan tumpat, pejal dan keras seperti 

batuan volkanik berlohong dan meretak, batu pasir terkekar dan


retakan dan batuan metamorf terhablur semula dan tericih. Rajah 

8.1 menggambarkan akuifer dalam lapisan pasir. 

Jadual 8.1 : Contoh Akuifer dalam lapisan pasir 

Terdapat dua aliran tanah dan luahan bagi pergerakan 

air bawah tanah. Rajah 8.2 (a) menunjukkan pada keadaaan 

semulajadi, air tanah akan diluahkan ke sungai, paya atau tasik. 

Keadaan ini juga berlaku semasa musim kering di mana luahan 

akan terus aktif. Manakala Rajah 8.2(b) pula menunjukkan 

kegiatan pengepaman secara aktif akan menyebabkan 

pergerakan air bawah tanah bergerak ke titik telaga (well point) 

setelah dipam berterusan. Berdasarkan peta hidrogeologi, 

Kelantan Utara yang di alasi alluvium Kuaterner adalah paling 

berpotensi untuk pembangunan sumber air bawah tanah di mana 

luahan airnya banyak berbanding dengan kawasan batuan keras 

seperti kawasan batu kapur, metasedimen dan granit.


Rajah 8.1 (a) 

Rajah 8.1 (b)


Negeri Kelantan adalah pengguna air bawah tanah 

terbesar di Malaysia. Sejarah penggunaan air bawah tanah di 

Kelantan bermula seawal tahun 1930-an. Di buktikan dengan 

adanya telaga lama (open well) di loji Kg. Puteh. Pembangunan 

secara sistematik semenjak 1970an lagi. Pembangunan air tanah 

tertumpu di zon Kelantan utara melibatkan 4 Jajahan utama 

seperti Kota Bharu, Bachok, Tumpat dan Pasir Mas. Di daerahdaerah 

lain ia bersifat sampingan. Sejak April 1999, sebanyak 

85 telaga tiub tersedia untuk beroperasi untuk pengeluaran air 

tanah. Terdapat beberapa loji di Kelantan yang mendapatkan 

sumber air tanah seperti dalam Jadual 8.1. Sektor penggunaan 

air tanah di Kelantan termasuklah loji dan sumber bekalan air, 

domestik, industri dan pertanian dan peternakan. 

Jajahan 

Loji 

Kapasiti 

(MLD) 

Bilangan Telaga (Buah) 

Telaga Cetek Telaga Dalam Jumlah Telaga 

Loji Air Chicha 

80 

28 

4 

32 (1 HCW) 

Kota Bharu 

Loji Air Kg. Puteh 

35 

17 

2 

19 

Loji Air Tanjung Mas 

12 

- 

7 

7 

Loji Air Pintu Geng 

30 

- 

5 

5 (1 HCW) 

Tumpat 

Loji Air Wakaf Bharu 

20 

7 

- 

7 (1 HCW) 

Bachok 

Loji Air Kg. Chap 

5 

4 

- 

4 

Jumlah 

182 

56 

18 

74 

Jadual 8.1 : Loji-loji yang mendapatkan sumber air bawah tanah


Walaubagaimanapun, sumber air juga tidak lari daripada 

masalah air tanah seperti isu kualiti dan kuantiti. Isu kualiti air 

berpunca daripada pencemaran semulajadi dan pencemaran 

aktiviti manusia. Tanda-tanda pencemaran semulajadi adalah 

air bawah tanah yang berwarna merah, berkarat dan berkelodak 

(Ferum, Magnesium dari batuan asal), terutamanya air bawah 

tanah dari akuifer dalam. Tambahan pula, air bawah tanah juga 

berbau busuk yang disebabkan oleh pereputan tumbuhan dalam 

persekitaran berpaya dari akuifer yang cetek. Pencemaran 

daripada aktiviti manusia pula biasanya berlaku di dalam akuifer 

cetek, aktivit pertanian-baja nitrat, ammonia dan racun serangga. 

Di perbandaran pula, pemcemaran juga berlaku dari tangka 

septik dan air kumbahan disebabkan oleh mikroorganisma. 

Manakala di kawasan industri pula berlaku pencemaran daripada 

sisa minyak dan air buangan. Isu kuantiti juga berpunca daripada 

pengempan yang berlebihan (over-pumping) di mana berlaku 

penurunan paras air bawah tanah mempercepatkan pergerakan 

bahan tercemar, pemendapan tanah, rejahan air masin dan 

pengeringan telaga berdekatan. Isu kuantiti lain adalah berkaitan 

dengan pemilihan akuifer yang sesuai. Kajian yang menyeluruh 

harus dilakukan untuk memilih tapak medan telaga yang sesuai 

untuk dibangunkan pada masa hadapan. Sebagai contoh, 

medan telaga di loji Pintu Geng sudah mencapai maksima 

pengeluarannya memandangkan keluasan tapak yang terhad di 

kawasan perumahan awam. 

Selain situ, isu kuantiti juga berpunca daripada perubahan 

iklim seperti musim hujan dan kemarau. Hampir kesemua akuifer 

cetek adalah bersumberkan air sungai (direct recharge) dan pada 

musim kemarau paras air tanah di telaga-telaga ini berkurangan 

hingga menyebabkan jumlah pengeluaran air terjejas sedikit.


Pengawalan jumlah pengeluaran air dari telaga pada musim 

kemarau harus dilakukan untuk mengelak dari over pumping dan 

seterusnya mengakibatkan berlaku pengoksidanan ferum pada 

pam dan paip-paip riser, mengakibatkan penebalan karat dan 

tersumbatnya paip. 

Dalam pengambilan air bawah tanah, pelbagai cabaran 

yang perlu ditempuhi. Cabaran penggunaan air tanah adalah 

daripada perubahan cuaca, teknologi dan kelengkapan kurang 

sesuai, pengurusan krisis kurang cekap, tanggapan negatif 

kepada air tanah dan psikologikal inertia. Salah satu cabaran 

penggunaan air tanah adalah penggunaan teknologi yang sedia 

dimana teknologi telaga yang lama. Kebanyakan telaga-telaga di 

Kelantan menggunakan teknologi tubewell jenis gravel packed 

dan merupakan teknologi lama dimana pembinaannya dibuat 25 

tahun dahulu. Selain itu, proses rawatan juga tidak efektif kerana 

masih menggunakan kaedah proses rawatan konvensional. Air 

tanah yang dirawat dengan proses konvensional ada kalanya 

lebih rumit dan mahal dibandingkan dengan air sungai rawatan 

konvensional. Ini adalah kerana kos pelbagai kimia tinggi dan 

kesukaran pembentukan flok dalam rawatan air tanah. 

Oleh sebab itu, objektif penyelesaian dilakukan bagi 

mengatasi cabaran dan masalah dalam penggunaan air tanah 

iaitu menyediakan suatu kaedah pembangunan air bawah tanah 

untuk memenuhi keperluan kuantiti dengan menggunakan 

teknologi telaga generasi baru, tanpa menjejaskan alam sekitar. 

Selain itu, pihak yang terlibat perlu memaksimumkan tahap 

pengeluaran air bawah tanah dan potensi medan telaga sediada 

beserta pengawal pengeluaran air bawah tanah yang bersepadu 

supaya kos pengeluaran dan kos penyelenggaraan yang rendah. 

Objektif penyelesaian lain adalah menyediakan cara baru


proses rawatan air tanah di loji-loji, dengan mengambil kira kos 

rawatan dan keberkesanan proses rawatan dan memperluaskan 

penggunaan sumber air bawah tanah dengan memberi galakan 

dan sokongan kepada usaha menyediakan lebih banyak fasiliti 

air bawah tanah. 

Dalam perancangan pembangunan sumber air tanah di 

Kelantan, terdapat tiga tahap pembangunan sumber air iaitu 

pembangunan tahap jangka pendek, jangka sederhana dan 

jangka panjang. Pembangunan jangka pendek lebih fokus 

tentang langkah menghadapi krisis air tanah dimana cadangan 

menaiktarafkan mukasauk (intakes) bagi menambahkan kapasiti 

produksi, melalui kaedah telaga jejari untuk air tanah. Selain 

itu, cadangan menambahbaik sistem abtraksi air mentah di 

mukasauk. Cadangan menambah kapasiti air terawat di loji 

melalui telaga tiub (air tanah). 

Seterusnya, pembangunan jangka sederhana yang 

mementingkan peningkatan kesediaan sumber dimana program 

menukar ganti mukasauk konvensional kepada Sistem Riverbank 

Filtration (RBF), program menambahkan kapasiti loji air dengan 

kaedah air tanah melalui sistem telaga tiub dan Horizontal Collector 

Well (HCW), dan projek Membina Loji-loji Baru Bersumber Air 

Tanah & RBF di dalam kawasan lembangan sungai di negeri 

Kelantan. Akhir sekali adalah pembangunan jangka panjang 

yang menjamin kesediaan sumber baru. Dengan menjalankan 

Kajian Pelan Air Tanah Negeri (4-D Survey Mapping), membina 

Empangan Air Bawah Tanah (Groundwater Dam) Membina Baraj 

Sungai jadikan sungai sebagai Artificial Recharging River dan 

Membina struktur penyaluran air takungan kepada akuifer air 

tanah.


SIMPOSIUM KELESTARIAN 

SUMBER AIR NEGERI JOHOR 2017 

Simposium Kelestarian Negeri Air Johor telah berlangsung 

pada 7 & 8 Ogos 2017 di Hotel KSL, Johor Bahru. Simposium ini 

telah dihadiri oleh 74 peserta yang dipilih khas dari agensi-agensi 

kerajaan, Pejabat Daerah, Majlis Bandaran, Industri air, NGO 

dan ahli akedemik. YB. Datuk Ir Hj Hasni bin Mohammad selaku 

penasihat Simposium telah menyampaikan ucaputama bertajuk 

Built today for a better tomorrow dan diikuti oleh pembentang 

jemputan seperti berikut: 

1. Dr Salmah Zakaria (Felo, Akademi Sains Malaysia) 

Transformasi Sektor Air, IWRMP Kebangsaan: IWRM 


2. En Mohd Riduan Md Ali (Pengarah Sumber Air Negeri, 

BAKAJ) 

Pengurusan Sumber Air Negeri Johor 

3. Dr Low Kwai Sim (Felo, Akademi Sains Malaysia) 

Pengurusan Sumber Air Bandar Bersepadu untuk Negeri 

Johor: Konsep dan Halatuju 

4. Prof. Dr. Zulkifl i Yusop (Dekan Penyelidikan Kelestarian 

Sumber, Felo Akademi Sains Malaysia)


Keperluan Sumber Air Alternatif bagi Negeri Johor 

5. Dato’ Ahmad Faizal Abdul Rahman (Ketua Pegawai 

Eksekutif SAJ Ranhill Bhd.) 

Perancangan dan Pembangunan Bekalan air Negeri Johor 

6. Ir. Hj. Mohmad Asari Daud (Akademi Sains Malaysia) 

Pengurusan Bekalan Air dan Air Sisa 

7. Tan Sri Dato’ Ir Syed Muhammad Shahabudin (SMHB, 

Akademi Sains Malaysia) 

Pengurusan Permintaan Air – Pengalaman Menyelusuri 

Zaman dan Kelestarian Masa Hadapan 

8. Ir. Hj. Wan Zamri Wan Ismail (Pengurus Besar Syarikat Air 

Kelantan) 

Pengurusan Air Bumi, Pengalaman dan Cabaran 

Pada hari kedua (8 Ogos) peserta telah dibahagikan 

kepada empat kumpulan untuk membincang isu dan seterusnya 

merumus resolusi dalam empat tajuk iaitu; 

• Sumber air alternatif 

• Pengurusan permintaan 

• Institusi dan governan 

• Pengurusan Lembangan Secara Bersepadu 

Setelah perbahasan, Simposium telah mengariskan 16 

resolusi seperti berikut: 

1. Mengehadkan penggunaan air tanah sebanyak 20% 

dari jumlah bekalan 

Peserta Simposium mengambil maklum akan tindakan 

susulan kerajaan Negeri Johor ke atas resolusi Johor 

Water Forum 2015 untuk menyasarkan penggunaan air 

tanah sebanyak 20% dari jumlah bekalan. Langkah ini


untuk mengurangkan tekanan ke atas sumber sungai 

dan mengurangkan risiko krisis air semasa kemarau. 

Tindakan yang telah diambil oleh kerajan negeri termasuk 

menyediakan geran dalam belanjawan negeri 2017 dan 

kerjasama dengan Kerajaan Tempatan Kumamoto, Jepun 

bagi meneroka air bumi. Seterusnya, untuk mencapai 

matlamat ini, kajian terperinci potensi air bumi peringkat 

lembangan atau serantau perlu dijalankan sebagai asas 

perancangan penggunaan air bumi jangka panjang dan 

berskala besar. 

2. Pembangunan sistem penuaian air hujan berskala 

besar 

Kawasan di selatan Johor menerima jumlah hujan tahunan 

dan bilangan hari hujan yang tinggi (>160 hari setahun). 

Ini memberi kelebihan untuk membangunakan sistem 

penuaian air hujan berskala besar terutama di komuniti 

perumahan dan industri yang banyak menggunakan air. 

Malangnya, pulangan pelaburan (ROI) projek penuaian air 

hujan mengambil masa yang panjang. Untuk menggalakkan 

program penuaiaan air hujan, Kerajaan Negeri perlu 

merangka strategi dan plan tindakan yang effektif dengan 

mengambil kira kadar tarif yang menasabah dan disokong 

dengan insentif serta penalti yang sesuai. Dalam masa 

yang sama penuaian air hujan dipremis individu dan 

bangunan kerajaan perlu dimantapkan. 

3. Mengkaji secara terperinci potensi air sisa terawat 

Menyedari akan potensi air sisa terawat untuk kegunaan 

industri tertentu, adalah dicadangkan agar kerajaan 

Negeri membuat kajian terperinci potensi teknologi ini 

dengan mengambil kira infrastruktur baru yang diperlukan


seperti sistem paip berkembar (dual piping), pengezonan 

industri dan faedahnya sebagai sumber baharu dan juga 

peningkatan kualiti alam sekitar. 

4. Mengambil kira kos sebenar dalam penentuan kos 

faedah setiap sumber 

Bagi menentukan pilihan sumber air alternatif yang terbaik, 

penentuan kos-faedah setiap sumber hendaklah mengambil 

kira kos sebenar (full cost) iaitu kos modal (CAPEX), kos 

pengurusan dan penyelengaraan (OPEX), kos sosial dan 

alam sekitar dan kos terlepas (forgone cost). Dengan jarak 

sumber air baharu ke kawasan permintaan yang semakin 

jauh, kos CAPEX seperti pembinaan baraj, empangan, 

paip dan juga kos pengepaman akan meningkat dengan 

banyaknya. Sebaliknya kos penuh membangunkan sumber 

alternatif seperti air bumi dijangka lebih rendah kerana 

sumbernya boleh dibangunkan berhampiran dengan 

sistem bekalan air yang sedia ada. Persepsi bahawa air 

sungai merupakan sumber yang termurah mungkin tidak 

lagi benar dalam konteks sekarang. 

5. Penggalakkan sistem utiliti air bagi kawasan 

pembangunan ekslusif 

Memastikan bekalan air bersih dapat dinikmati oleh 

semua lapisan rakyat termasuk di kawasan yang terpencil 

sementara golongan kaya perlu menyumbang subsidi 

kepada yang miskin. Dalam hal ini, kawasan pembangunan 

yang ekslusif perlu digalakkan untuk membangunkan 

sistem utiliti air sendiri dan boleh mengenakan caj yang 

lebih tinggi berbanding tarif SAJ.


6. Menjayakan program Pengurusan Permintaan 

(Demand Management) air 

Menyedari perlunya pihak awam untuk terlibat sama 

dalam menjayakan program Pengurusan Permintaan 

(Demand Management) air, satu program yang bersepadu, 

termasuk menggunakan nilai-nilai agama dan budaya dan 

mencakupi semua golongan masyarakat perlu bangunkan 

dan dilaksanakan. Program kesedaran dan penerapan 

dalam silibus pendidikan juga perlu dilaksanakan secara 

berkesan. 

7. Menyasarkan penggunaan air per kapita 180 L/Hari 

Negeri Johor perlu meletakkan sasaran dan program yang 

jelas untuk menurunkan penggunaan air per capita dari 

220 L/hari kepada 180 L/Hari seperti yang ditetapkan oleh 

KeTHHA. Walau bagaimanapun WHO mensasarkan 165 

L/hari. 

8. Pembangunan instrumen undang-undang dalam 

perlaksanaan kitar semula air 

Membangunkan instrumen undang-undang yang sesuai 

agar pihak industri melakukan kitar semula sumber air. 

Walau bagaimanapun 10% dari air sisa yang telah dirawat 

perlu dilepaskan semula ke sungai untuk tujuan konservasi 

alam sekitar. Untuk memastikan perlaksanaannya SPAN 

perlu menjalankan pengauditan. 

9. Membangunkan polisi serta pelan tindakan penjimatan 

air secara meluas dan bertersusan 

Di peringkat awal, skim seperti ini akan lebih mudah 

diterima dengan menyediakan insentif kepada pengguna 

yang memasang dan menggunakan sistem kitar semula,


penuaian air hujan, saving device dan kaedah lainnya 

sebelum perlaksanaan sepenuhnya dapat dikuatkuasakan. 

10. Pengurangan Air Tak Berhasil (NRW) kepada 15% 

menjelang 2030 

Mengambil maklum kejayaan SAJ-Ranhill dalam 

mengurangkan Air Tak Berhasil (NRW) dari 32% pada 

tahun 2009 kepada kira-kira 25% pada masa ini. 

Memandangkan, jumlah NRW masih besar, usaha yang 

lebih gigih perlu dilakukan untuk memastikan sasaran 15% 

menjelang 2030 tercapai. 

11. Memperkasakan BAKAJ sebagai sebuah Lembaga 

Menyokong penuh resolusi JWF 2015 untuk 

memperkasakan BAKAJ sebagai sebuah Lembaga bagi 

meningkat kecekapannya sebagai agensi penguatkuasa 

pengurusan air negeri Johor. Penambahbaikan ini juga 

melibatkan penambahan sumber manusia dan keperluan 

asset. Initiatif ini perlu disegerakan memandangkan 

masalah pegurusan air yang semakin kompleks dan 

mencabar. 

12. Peruntukan 50% dari hasil kutipan hasil air dan levi 

kepada BAKAJ 

BAKAJ juga perlu diberi peruntukan yang menasabah, 

sekurang kurangnya 50% dari hasil kutipan hasil air dan 

levi setiap tahun. 

13. Penekanan kepada keseragaman perundangan 

Memberi penekanan kepada keseragaman perundangan, 

yang mengawal piawaian dan amalan serta memperkukuh 

dan menambah baik pengetahuan dan sains sedia ada, 

pemuliharaan dan pengurusan sumber air berkesan


dengan disokong oleh mekanisme perkongsian bersama 

melibatkan semua pihak berkepentingan. 

14. Pengurusan Lembangan Secara Bersepadu (IRBM) 

Menyedari kekuatan Pengurusan Lembangan Secara 

Bersepadu (IRBM) sebagai satu kerangka pengurusan 

yang mantap seperti yang telah dibuktikan di negaranegara 

maju, adalah wajar perlaksanaannya disegerakan 

terutamanya untuk sungai-sungai utama di Johor seperti 

Sungai Johor, Sungai Skudai, Sungai Muar, Sungai Batu 

Pahat, Sungai Tebrau, Sedili Besar, Pulai, Endau dan 

Benut. BAKAJ juga diseru supaya mengambil pengajaran 

dari negara-negara lain termasuk kejayaan program IRBM 

Lembangan Kali Berantas di Malang, Indonesia. 

15. Menfaatkan peranan NGO dalam IRBM 

Terutama dalam mengenal pasti isu-isu setempat dan 

mendapatkan kerjasama dari pemegang taruh dan 

komuniti tempatan. 

16. Menjayakan dan mempromosikan konsep Tadahan 

Bandar 

Mempromosikan definasi tadahan untuk meliputi bukan 

sahaja kawasan dihulu yang kurang terganggu tetapi 

perlu merangkumi kawasan di hilir/bandar dengan kualiti 

air sungainya yang tercemar. Konsep tadahan bandar 

ini dijangka dapat membantu menyedarkan orang ramai 

tentang kepetingan mengawal pencemaran untuk seluruh 

kawasan dalam sesuatu tadahan.

Ringkasan 

Simposium Kelestarian Sumber Air 

Negeri Johor 2017 

1 

Mengehadkan 

2 

sistem penuaian 

penggunaan air tanah 

sebanyak 

20% 

dari jumlah bekalan 

Mengkaji 

secara terperinci 

Potensi Air 

sisa terawat 

3 4 

Mengambil kira 

Pembangunan 

air hujan 

kos sebenar 

dalam penentuan 

berskala besar 

kos faedah setiap sumber 

5 

Penggalakkan 

Menjayakan program 

Sistem utiliti air 

6 

bagi kawasan 

Pengurusan 

pembangunan ekslusif 

7Menyasarkan 

180 

L/Hari 

Permintaan 

air 

(Demand Management) 

8 

Pembangunan 

penggunaan air 

per kapita Instrumen 

Undang-Undang 

dalam perlaksanaan 

kitar semula air

9 

Membangunkan 

Polisi serta 

Pelan Tindakan 

11 

Memperkasakan 

12 

10 

Pengurangan 

Air Tak Berhasil 

penjimatan air secara 

meluas dan bertersusan (NRW) kepada menjelang 

2030 

BAKAJ 

sebagai 

15% 

Peruntukan 

sebuah Lembaga 

50% 

13Penekanan kepada 

peranan 

NGO 

dalam 

15Memanfaatkan 

dari hasil kutipan air dan levi 

kepada BAKAJ 

14 

Pengurusan 

Keseragaman Lembaga 

Perundangan 

IRBM 

Secara Bersepadu 

Menjayakan 

dan mempromosikan 

konsep 

(IRBM) 

16 

Tadahan Bandar

6 

WATER LEADERS FORUM 2017


1 

Biografi 

Pembentang 

Datuk Ir Abdul Kadir Mohd Din 

Presiden Persatuan Air Malaysia (MWA) 

Datuk Ir. Abdul Kadir Mohd Din merupakan Ketua Pegawai 

Eksekutif Indah Water Konsortium Sdn Bhd (IWK) iaitu sebuah 

syarikat pembentungan nasional yang dimiliki sepenuhnya 

oleh Kementerian Kewangan yang mula diperbadankan sejak 

1 Desember 2009. Perlantikannya sebagai Ketua Pegawai 

Eksekutif tersebut telah dapat menyempurnakan lagi keupayaan 

dan kemampuan sedia ada dalam IWK untuk urusan operasi dan 

penyelenggaran lebih dari 5,900 loji rawatan kumbahan awam dan 

saliran paip pembentungan sepanjang 16,000 kilometer selain 

dapat menyediakan perkhidmatan pembentungan kepada lebih 

dari 20 juta pengguna Malaysia kecuali kawasan yang beroperasi 

di bawah Majlis Bandaraya Kelantan, Sabah, Sarawak dan Johor 

Bahru. 

Beliau mempunyai lebih dari 28 tahun pengalaman industri 

dalam sektor air dan servis pembentungan. Beliau juga mempunyai 

pendedahan yang luas dalam perundingan kejuruteraan dan 

syarikat tersnarai awam dalam jawatan pengurusan kanan.


Seterusnya, beliau juga mempunyai pengetahuan praktikal yang 

luas dalam merancang, merekabentuk, mengurus projek air dan 

pembetungan di dalam negara dan di luar negara seperti United 

Kingdom, Brunei Darussalam, Timur Tengah dan Singapura. 

Beliau memegang Diploma Kejuruteraan Awam dari Universiti 

Teknologi Mara (UiTM), Shah Alam dan lulus Ijazah Sarjana 

Muda Sains (Kepujian) Kejuruteraan Awam dari University of 

Strathclyde, Glasgow, Scotland. 

Beliau adalah seorang Jurutera Profe-sional yang 

berdaftar dengan Lembaga Jurutera, Malaysia (BEM) dan 

Jurutera Bertauliah dengan Institusi Jurutera Awam, UK (MICE). 

Beliau juga adalah Pengarah Akademi Air Malaysia, Ahli Alumni 

dari Confederation of British Industry (CBI), dan ahli pelbagai 

institusi profesional ter-masuk: Institusi Jurutera, Malaysia (IEM), 

Jurutera Profesional Berkanun ASEAN (ACPE), Pen-gurusan 

Alam Sekitar Penyelidik Bersekutu Malaysia (ENSEARCH), 

Malaysian Water Partner-ship (MyWP) dan Persekutuan Alam 

Sekitar Air (WEF), Amerika Syarikat.



Water Sustainability : The Roles of NGOs and Public 

Pembentang : Datuk Ir Abdul Kadir Mohd Din 

Presiden Persatuan Air Malaysia (MWA) 

Pertubuhan Bukan Kerajaan (NGO), secara amnya ditakrifkan 

sebagai pertubuhan sukarelawan yang tidak mengambil apaapa 

keuntungan dan bebas daripada pengaruh kerajaan. NGO 

ditubuhkan untuk memperjuangkan suatu kepentingan awam 

dan bukannya individu atau komersial seperti isu-isu berkaitan 

alam sekitar, sosial, advokasi dan kerja hak asasi manusia. NGO 

berperanan dalam menggalakkan perubahan sosial dan politik 

selain menggalakkan persekitaran lestari walaupun dengan 

sumber yang terhad. Malah, NGO turut memainkan peranan 

penting dalam membangunkan masyarakat, meningkatkan 

komuniti dan mempromosikan penyertaan warga negara. 

Pelbagai persoalan sering dilontarkan tentang fungsi dan 

pernanan sesebuah NGO iaitu 

“Bagaimanakah para NGO membantu dalam pembangunan lestari? 

Sejauh manakah mereka berjaya membangunkan persekitaran 

yang lestari untuk masyarakat? Sejauh manakah penstrukturan 

semula air Malaysia mencapai objektifnya? Serta sejauh manakah 

sektor air berjaya memanfaatkan sumber yang ada untuk kebajikan 

masyarakat?” 

Sumber semulajadi seperti tanah, air, biodiversiti dan 

sumber genetik, sumber biojisim, hutan, ternakan, dan perikanan


merupakan asas kepada kelangsungan hidup, kemajuan dan 

kemakmuran manusia. Namun begitu, masalah-masalah seperti 

perkembangan pesat pertumbuhan ekonomi dan penduduk, 

kemiskinan melampau, perubahan iklim, eksploitasi berlebihan 

sumber semula jadi melalui populasi yang semakin meningkat, 

pemusnahan tumbuh-tumbuhan, ketidakcekapan penggunaan 

air dan pencemaran telah menjejaskan kelestarian ekosistem 

semulajadi tersebut. 

Sehubungan itu, NGO memainkan peranan melalui 

penyelidikan, menganjurkan persidangan, forum, dialog, 

latihan dan penghasilan bahan penerbitan berkaitan isu-isu air, 

persekitaran dan pembangunan. Terdapat pelbagai NGO yang 

memperjuang dan menyuarakan isu-isu berkaitan alam sekitar 

di negara ini. Antaranya seperti MWA, SWAn, AWER, Malayan 

Nature Society, Persatuan Perlindungan Alam Sekitar Malaysia, 

World WildLife Fund, Sahabat Alam Malaysia, ENSEARCH, 

Forum Air Malaysia, MyWP, MyWA dll. - yang memberikan 

sokongan institusi yang amat diperlukan kepada kerajaan demi 

memenuhi keperluan tempatan. 

Selain daripada latihan, NGO-NGO ini juga menggalakkan 

perbincangan, perbahasan, sokongan dan kesedaran tentang 

isu-isu alam sekitar, pemuliharaan sumber asli dan pemulihan 

ekosistem. Mereka boleh menggesa pembuat dasar agar peka 

tentang keperluan dan keutamaan tempatan dan menggalakkan 

amalan mesra alam. 

Persatuan Air Malaysia (MWA) merupakan antara NGO 

di Malaysia yang aktif dalam mempromosikan kesedaran isuisu 

air di kalangan orang ramai. Ia ditubuhkan pada tahun 1988 

dan terdiri daripada para profesional yang berpengalaman dalam


sektor air dan air sisa air. Keahlian MWA dianggotai oleh gabungan 

ahli-ahli daripada sektor bekalan air dan utiliti pembetungan, 

pengeluar, perunding, kontraktor, pembekal, pengawal selia dan 

ahli akademik. Di peringkat kebangsaan MWA bekerjasama rapat 

dengan semua pihak dalam sektor kerajaan dan swasta. 

Antara pencapaian MWA di peringkat kebangsaan adalah 

seperti berikut: 

1. MWA telah menyumbang secara signifikan kepada sektor 

air dengan menjalankan penyelidikan, persidangan, forum, 

dialog, latihan dan penerbitan mengenai isu-isu berkaitan 

air, alam sekitar dan pembangunan dan menjadi perantara 

antara kerajaan dan orang awam. 

2. MWA telah menyediakan sokongan institusi yang sangat 

diperlukan kerajaan khusus terhadap keperluan tempatan 

seperti inisiatif utama untuk mewujudkan rangka kerja 

pengawalseliaan, rakan kongsi sokongan dalam projek 

perintis IWRM di Sungai Selangor pada awal tahun 2000, 

Kempen Penjimatan Air bersama KeTTHA dan SPAN, 

bersama Akademi Sains Malaysia memberi input berkaitan 

blueprint WDM kepada KeTTHA dan dialog awal SDG 

bersama KeTTHA. 

3. Selain latihan, MWA juga telah mempromosikan 

perbincangan, perdebatan, advokasi dan kesedaran 

mengenai isu-isu alam sekitar (pelupusan sisa enapcemar), 

pemuliharaan sumber semula jadi (pandangan mengenai 

perlindungan kawasan tadahan) dan pemulihan ekosistem.


4. MWA telah memainkan peranan dalam menggesa pembuat 

dasar mengenai keperluan dan keutamaan masyarakat 

dan mempromosikan amalan mesra alam. 

5. Memupuk belia dengan maklumat kemampanan kerana 

mereka adalah pemimpin masa depan.


2 

Biografi 

Pembentang 

En. Fahmi Hidayat 

Deputi Teknik, Perum Jasa Tirta 1 

Fahmi Hidayat merupakan Timbalan Pengarah Hal Ehwal 

Teknikal (Technical Affair) Jasa Tirta 1. Jasa Tirta 1 merupakan 

perbadanan awam yang menyelenggara air dan sumber air di 

beberapa kawasan tadahan air di Indonesia termasuk kawasan 

tadahan air Toba-Asahan, Serayu-Bogowonto, Jratun-Seluna, 

Bengawan Solo dan Brantas. Beliau memperoleh Ijazah Sarjana 

Muda bidang Teknik Pengairan, Universitas Brawijaya Malang, 

Indonesia pada tahun 1998 dan memperoleh Ijazah Sarjana 

Kejuruteraan Awam, Universitas Teknologi Bandung, Indonesia 

pada tahun 2001. Beliau memulakan kariernya di Jasa Tirta 

1 sebagai Insinyur Kejuruteraan pada tahun 2002, setelah 

menamatkan Ijazah Sarjana. Beliau telah menyandang pelbagai 

jawatan penting dan yang terkini sebagai Timbalan Pengarah Hal 

Ehwal Teknikal Jasa Tirta 1. 

Diantara keahlian professional beliau adalah Himpunan 

Ahli Teknik Hidraulik Indonesia (HATHI), Komite Nasional 

Indonesia untuk Bendungan Besar (KNIBB), World Association


for Sedimentation and Erosion Research (WASER), International 

Association for Hydro-Environment Engineering and Research 

(IAHR), dan International Association of Hydrological Sciences 

(IAHS). 

Beliau juga memperolehi pensijilan professional dari 

pelbagai badan dan organisasi seperti Water Leadership 

Program untuk Organisasi Pengelola Daerah Aliran Sungai 

oleh Network of Asian River Basin Organization (NARBO) dan 

UNESCO-IHE Program. Beliau juga aktif dalam penulisan karya 

ilmiah terutamanya dalam bidang pengurusan kawasan tadahan 

air dan sumber air.



Integrated River Basin Management (IRBM) in the Brantas 

River Basin, Indonesia 

Pembentang : En. Fahmi Hidayat 

Deputi Teknik, Perum Jasa Tirta 1 

Pengurusan lembangan sungai bersepadu (IRBM) bertujuan 

untuk mewujudkan satu rangka kerja penyelarasan dengan 

semua pentadbir dan pihak berkepentingan yang terlibat dalam 

perancangan dan pengurusan lembangan sungai berusaha 

bersama-sama membangunkan satu set dasar dan strategi yang 

dipersetujui supaya pendekatan seimbang dan boleh diterima 

untuk pengurusan tanah, air dan sumber asli dapat dicapai. 

IRBM telah dilaksanakan sejak tahun 1961 di lembangan 

Sungai Brantas, salah satu lembangan sungai strategik di 

Indonesia, untuk menyokong pembangunan sosioekonomi di 

lembangan ini. Lembangan Sungai Brantas terletak di wilayah 

Jawa Timur di Indonesia. Ia mempunyai keluasan kira-kira 

11,800 km2 dan membentuk 24.6% daripada kawasan tanah 

Jawa Timur. Oleh kerana kepentingan strategiknya, Lembangan 

Brantas berada di bawah perhatian kerajaan pusat selama 

beberapa dekad. Pada tahun 1961, Projek Pembangunan 

Lembangan Sungai Brantas telah diwujudkan, memfokuskan 

kepada penyelesaian infrastruktur terhadap cabaran pengurusan 

sumber air yang dihadapi di lembangan ini. 

Pada tahun 1990 pendekatan berbeza dicari apabila 

diakui sepenuhnya bahawa kemampanan infrastruktur pelaburan 

tidak berjaya dicapai oleh Projek Brantas itu sendiri disebabkan


kekurangan insentif untuk penyelenggaraan. Maka, Perum Jasa 

Tirta I (PJT 1) syarikat milik negara untuk pengurusan lembangan 

sungai yang bebas daripada Projek Brantas ditubuhkan. PJT 1 

menguruskan peruntukan bekalan air, kualiti air, kawalan banjir, 

pengurusan sungai, pemuliharaan tadahan air dan infrastruktur 

sumber air untuk 40 batang sungai yang membentuk sebahagian 

besar daripada sumber air yang penting di lembangan ini. 

Di lembangan Sungai Brantas beberapa faktor utama 

pencapaian IRBM telah dikenal pasti. Faktor-faktor tersebut 

adalah : 

1. Penubuhan kerangka institusi seluruh lembangan yang 

membolehkan semua pentadbiran kerajaan utama 

yang beroperasi di dalam lembangan untuk mengambil 

bahagian; 

2. Kehendak politik yang kuat untuk menyokong pembangunan 

semua dasar, strategi, keputusan, dan projek-projek secara 

bersepadu; 

3. Penggabungan penyertaan komuniti dan pihak 

berkepentingan ke dalam proses perancangan dan 

pengurusan; dan 

4. Penubuhan satu sistem untuk menilai sama ada lembangan 

sungai diuruskan secara mampan atau tidak.


3 

Biografi 

Pembentang 

Prof. Mooyoung Han 

Pengarah, Sustainable Water 

Management Center, Seoul National University 

Prof. Mooyoung Han merupakan seorang pensyarah 

di Jabatan Kejuruteraan Awam dan Alam Sekitar di Universiti 

Kebangsaan Seoul sejak tahun 1999. Beliau merupakan Pengarah 

Rainwater Research Centre di universiti tersebut. Memperolehi 

Ijazah dan Ijazah Sarjana dari Universiti Kebangsaan Seoul 

dan memperoleh PhD dari Universiti Texas, 1989. Kini, beliau 

merupakan Felo International Water Association (IWA) dan 

Pengerusi IWA Rainwater Harvesting and Management (RWHM) 

Specialist Group. Dr. Mooyoung Han mempunyai minat yang 

tinggi dalam bidang pemisahan partikal seperti pembekuan, 

pemendapan dan pengapungan. 

Pada tahun 2005, beliau telah menerima Anugerah 

Penerbitan Cemerlang dari AEESP (Association of Environmental 

Engineering and Science Professors). Kemudian telah meluaskan 

kepakarannya dalam Rainwater Harvesting dan pengurusan. 

Beliau telah menerima Anugerah PIA pada tahun 2010 dan 

2012 dengan mempromosikan bandar-bandar hujan, beliau juga


menerima Anugerah International Energy Globe Award with 

Innovative Green Roof Project sebagai perhubungan makanan, 

tenaga dan air Di Forum Air Dunia 2015, sebanyak dua anugerah 

telah diterimanya untuk cabaran air dunia dan pameran. 

Beliau melakukan khidmat sukarelawan untuk demonstrasi 

projek menuai air hujan di Korea dan membangunkan negara 

dengan pelbagai idea inovatif. Fokus terbarunya kini diperluaskan 

untuk memberikan penyelesaian terhadap SDG 6 (air bersih dan 

sanitari) oleh air hujan dan sumber sanitari berorientasi.



Success Story of Rainwater Harvesting System in Star City, 

Korea 

Pembentang : Prof. Mooyoung Han 

Pengarah, Sustainable Water Management Center, 

Seoul National University 

Star City merupakan salah satu projek pembangunan semula 

di Seoul Korea yang terdiri daripada empat bangunan 

komersial/penduduk. Setiap bangunan tersebut mempunyai 

antara 35 - 57 buah tingkat dengan luas kawasan 52000 m 2 dan 

telah beroperasi semenjak tahun 2007. Star City telah menjadi 

sebuah model pengurusan air hujan pelbagai fungsi yang berjaya. 

Banjir disebabkan pembangunan menjadi kebimbangan Star 

City kerana ianya terletak di kawasan yang mudah banjir. Untuk 

permulaan, kerajaan tempatan telah membenarkan pemaju 

untuk membina ruang tambahan sebanyak 3% sebagai insentif 

ekonomi. Tiga tangki berkeupayaan 1000 m 3 setiap satu telah 

dibina pada tingkat keempat bawah tanah Bangunan B untuk 

tujuan kawalan banjir, simpanan air dan kecemasan. Rekabentuk 

asasnya adalah untuk mengumpul air hujan dengan nilai maksima 

100 mm sewaktu hujan lebat untuk kawalan banjir. Hujan yang 

terkumpul ini juga boleh digunakan untuk tujuan selain minuman 

seperti pengairan. 

Selepas pembangunan tersebut, pembetung berdekatan 

menjadi lebih berdaya tahan tanpa peningkatan kos kepada 

keupayaan pembetung tersebut. Air hujan terkumpul telah 

digunakan untuk tujuan pengairan dan tandas awam tanpa 

sebarang rawatan jikalau tiada sedimentasi. Jumlah penjimatan 

air tahunan adalah diantara 20,000 - 44,000 m 3 . Pada tahun 2007


dan 2008, penjimatan air adalah sebanyak 26,000 m 3 setahun dan 

merupakan 47% daripada jumlah air hujan tahunan di Star City. 

Disebabkan itu, lebih kurang 8.9 MWh elektrik berjaya dijimatkan. 

Tangki ketiga tersebut boleh digunakan untuk tujuan kecemasan 

seperti kebakaran atau kegagalan sistem bekalan air, walaupun 

masih belum diapplikasilan lagi setakat ini. Penduduk-penduduk 

di kawasan hilir, residensi dan jiran tetangga memberikan reaksi 

positif kepada projek ini. Tambahan, sumber air dapat dipelihara 

dan penggunaan tenaga untuk bekalan air dapat dikurangkan. 

Berdasarkan kepada kejayaan ini, Star City diikuti 59 

bandar lain di Korea telah membuat peraturan/regulasi untuk 

memberi insentif ekonomi untuk kerja-kerja pemasangan sistem 

penuaiaan air hujan. Kerajaan Korea sedang mencadangkan 

satu undang-undang untuk menggalakkan pengurusan air hujan 

pelbagai fungsi ini. Strategi sebegini boleh diulangi/replikasi 

kepada mana-mana negara sebagai satu strategi berdaya maju 

menangani isu perubahan iklim. “Brain Citizens” diperlukan 

untuk merealisasikan konsep penuaian air hujan secara besarbesaran. 

“From Drain to Rain City by Training”. Penjenamaan 

semula diperlukan untuk menarik minat orang ramai berkenaan 

pentingnya mengumpul air percuma ini daripada membiarkan ia 

mengalir ke sungai semula tanpa sebarang penggunaan.


4 

Biografi 

Pembentang 




Dr. Kotaro Takemura dilahirkan pada tahun 1945. Selepas 

menamatkan ljazah dalam bidang Kejuruteraan Awam di 

Universiti Tohoku, beliau memulakan kerjayanya di Kementerian 

Pembinaan pada tahun 1970. 

Semasa kerjayanya di Kementerian Pembinaan, beliau 

memegang jawatan sebagai Ketua Pengarah Biro Pembinaan 

Serantau Kinki dan Ketua Pengarah Biro Sungai, Kementerian 

Tanah, Infrastruktur dan Pengangkutan. 

Selepas beliau bersara daripada Kementerian Pembinaan 

pada tahun 2002, beliau telah berkhidmat sebagai Setiausaha 

Agung Forum Air Jepun sejak tahun 2006. 

Dr. Takemura memainkan peranan yang penting di dalam 

memajukan dan mengembangkan teori Tamadunan daripada 

perspektif infrastruktur.


Idea-idea dan teori yang beliau kemukakan boleh dilihat 

di dalam buku-buku yang beliau tulis seperti : Clarifying the 

Mystery of Japanese Civilization; Civilization of Land; A Privileged 

Civilization; Insight into the Nature of Being - Dialogue with 

Takeshi Yore; A Guide to Small Scale Hydro Energy.



Success Story of Groundwater Utilization in Kumamoto 

Prefecture 

Pembentang : Dr. Kotaro Takemura 


Sejarah dan usaha pada masa lalu telah membawa kejayaan 

kepada masa sekarang. Sekitar tahun 1500 ke 1800, sudah 

ada tadbir urus air untuk menguruskan sistem air di Jepun. 

Ianya melibatkan penggunaan dan perkongsian air secara 

bersama, pembinaan empangan dan saliran air. Contohnya 

di Shingen Takeda, air daripada satu sumber ditakungkan dan 

kemudian dialirkan kepada tiga buah kampung. Teknologi ini 

dibangunkan daripada setahun ke setahun dan telah digunakan 

di seluruh negara Jepun. Selain daripada itu, Ieyasu Tokugawa 

telah membina sebuah empangan untuk tujuan air minuman di 

kawasan bandar pada tahun 1606. 

Menjelang tahun 1850, era Jepun Moden telah bermula. 

Terdapat peningkatan populasi dan ekonomi yang mendadak 

setelah Jepun menjadi sebuah negara (Empire of Japan). Jepun 

mula menggunakan air bumi untuk bandar-bandar mereka 

yang terletak di dataran alluvium. Pengepaman air bumi yang 

berlebihan daripada dataran sungai tersebut telah menyebabkan 

penenggelaman tanah terutamanya di Nagoya dan Osaka 

dimana aras tanah mereka adalah dibawah paras laut dan telah 

membawa kepada kerosakan teruk pada tahun 1959 dan 1928 

masing-masing setelah dibadai ribut dan taufan. Pengurusan 

pengambilan air bumi daripada dataran sungai telah dibuat dan 

Jepun akan mengamalkan penggunaaan air berintergrasi antara


air permukaan dan air bumi. Kunci utama intergrasi ini adalah 

air bumi kerana ianya merupakan 97% daripada air yang boleh 

digunakan tetapi air bumi ini tidak dapat dilihat berbanding 3% 

air permukaan. Masalah utama air bumi ini ialah ianya terlindung 

daripada manusia.penggunaan teknologi adalah penting untuk 

‘menzahirkan’ air bumi ini untuk tujuan berapakah kedalaman air 

yang boleh diekstrakkan dan sebagainya. Teknologi Jepun telah 

berjaya untuk ‘menzahirkan’ air bumi ini. 

Pelbagai langkah telah dilakukan untuk memastikan 

air bumi ini dapat dijaga. Pada April 2012, Wilayah Kumamoto 

telah membuat peraturan konservasi air bumi. Konsep asasnya 

melibatkan air bumi adalah hak awam dan syarikat swasta dan 

petani perlu mengawal penggunaan bahan-bahan kimia. Selain 

daripada itu, pentadbiran pengurusan air perlu melibatkan 

penduduk, penyelidik dan syarikat swasta bersama-sama 

dengan kerajaan untuk mengurangkan jurang komunikasi dan 

meningkatkan kecekapan pentadbiran. 

Pada tahun 2014, “Water Cycle Basic Law” ditubuhkan 

yang telah merangkumkan kesemua un-dang-undang sedia 

ada yang terpisah antara satu sama lain sebelum ini. Ianya 

melibatkan undang-undang seperti undang-undang kumbahan, 

penambahbaikan tanah, air, air daripada industri, kualiti tasik, 

pembangunan sumber air, akta berkenaan pencemaran air, sungai 

dan juga kawalan air bumi. Konsep ide undang-undang ini adalah 

kitaran air adalah penting untuk masyarakat yang lestari, kitaran 

air yang baik perlu dikekalkan untuk masa hadapan, kitaran air 

adalah milik awam dan pengurusan secara berintegrasi adalah 

penting.


Oleh itu, Majlis Lembangan Sungai yang melibatkan semua 

orang berkepentingan; pentadbir, petani, syarikat swasta dan 

juga penduduk perlu ada dengan matlamat untuk memastikan 

keselamatan daripada banjir, penggunaan air permukaan dan 

bumi dengan khemah dan lain-lain. Akhirnya, persetujuan semua 

orang ini dapat direalisasikan dengan ‘menzahirkan’ air bumi 

menggunakan bantuan teknologi.

Water Leaders Forum 2017


5 

Biografi 

Pembentang 

Dr. Zhou Tong 

Deputy General Manager, 

UES Holding Pte. Lmt., Singapore 

Dr. Zhou Tong menerima Doktor Falsafah dalam jurusan 

Kimia dari Universiti Nasional Singapura pada tahun 2005. Selepas 

tamat pengajian, beliau menyertai Singapore Water Company, 

Hyfl ux, sebagai ahli sains membran. Beberapa jenis membran, 

seperti membran ultrafi ltrasi, membran MBR, membran seramik, 

penapis membran graviti telah dikomersialkan dan diaplikasikan 

semasa pembangunan produknya. 

Seterusnya, beliau telah memperluaskan lagi portfolionya 

ke penyahgaraman air laut, kawasan rawatan air sisa sebagai 

peranan utama reka bentuk dan ujian dan pentauliahan untuk 

tumbuhan penyahgaraman skala besar dan loji kumbahan di 

Singapura, Algeria dan China. 

Pada tahun 2014, Dr. Zhou Tong menyertai UESH dan 

mengetuai jabatan teknikal syarikat. Semasa pengawasan beliau, 

Kerja-kerja ujian dan pentauliahan kilang Singapore Changi 

Newater II (50MIGD) dan Chestnut Water berjaya diselesaikan.


Pengetahuannya meliputi semua kawasan rawatan air 

utama termasuk penyahgaraman, STP, WTP dan Newater. 

“Mampu” dan “Boleh dipercayai” sentiasa menjadi falsafah untuk 

diri beliau.



Making Desalination a Viable Option 

Pembentang : Dr. Zhou Tong 

Deputy General Manager, UES Holding Pte. Lmt., 

Singapore 

Air laut boleh digunakan sebagai sumber alternatif untuk 

sistem bekalan air melalui teknologi penyahgaraman. 

Berbeza daripada sumber bekalan air konventional, teknologi ini 

tidak bergantung kepada cuaca dan iklim dan boleh diperolehi 

setiap masa, walaupun ketika kemarau. Penyahgaraman air laut 

melalui teknologi Reverse Osmosis (RO) untuk menghasilkan 

air yang boleh diminum sedang kian meningkat penggunaannya 

di seluruh dunia. RO menggunakan kaedah penyahgaraman 

melalui membran dan merupakan teknologi yang paling banyak 

digunakan sehingga sekarang apabila dibandingkan dengan 

teknologi penyahgaraman yang lain seperti penyahgaraman 

melalui suhu contohnya Multi-Stage Flash dan Multi-Effect 

Distillation. 

Kebolehsaingan projek penyahgaraman air laut bergantung 

kepada pelbagai faktor. Tetapi, harga kos untuk teknologi ini 

semakin berkurangan dari aspek yang penting; perbelanjaan 

modal (CAPEX), penyelenggaraan dan penggunaan kuasa 

elektrik. Komponen besar untuk CAPEX penyahgaraman air laut 

adalah kerja-kerja struktur dan awam, mekanikal dan elektrikal. 

Tetapi, kos air pula semakin meningkat. Komponen besar untuk 

kos air adalah penggunaan kuasa/tenaga, pulangan modal dan 

kos bahan kimia. Komponen-komponen ini juga merupakan 

komponen besar kepada perbelanjaan operasi (OPEX)


penyahgaraman air laut. Tetapi perlu diberi perhatian bahawa 

melalui sumber traditional yang menggunakan air permukaan, 

kesan perubahan iklim telah membawa kepada perpindahan 

air daripada satu tempat ke tempat yang lain dimana kos untuk 

pemasangan paip tersebut juga tinggi disebabkan jaraknya yang 

jauh. 

Kos sesebuah projek penyahgaraman adalah diantara 1-3 

juta USD/MLD dan antara faktor besar yang mempengaruhi kos 

ini adalah seperti saiz projek, tanah dan lokasi, kerja-kerja marin 

dan struktur dan awam. Untuk mengenalpasti samaada sesebuah 

kawasan itu sesuai atau tidak dengan teknologi ini, terdapat 11 

faktor yang perlu diberi perhatian. Bagi negeri Johor, permintaan 

air yang tinggi, lokasi loji di pantai, titik pengambilan air laut yang 

pendek, skim dan sistem kewangan yang baik, keadaan air laut 

yang diketahui, kemasinan air laut yang rendah, kemudahan yang 

baik untuk bekalan bahan kimia dan juga tenaga terlatih serta 

penyelidikan dan pembangunan yang kuat membawa kepada 

kesesuaian dan kebolehsaingan penyahgaraman air laut di Johor 

dengan anggaran harga tariff sekitar RM 2.50 – Rm 3.50 per m3.


6 

Biografi 

Pembentang 

Datuk Ir. Dr. Azuhan bin Mohamed 

Ketua Pengarah, Institut Penyelidikan 

Hidraulik Kebangsaan Malaysia (NAHRIM) 

Datuk Ir. Dr Azuhan Mohamed merupakan Ketua 

Pengarah Institut Penyelidikan Hidraulik Kebangsaan Malaysia 

(NAHRIM) di bawah Kementerian Sumber Asli (NRE). Latar 

balakang beliau merentasi sains kejuruteraan dan sains dunia. 

Beliau berpengalaman luas dalam sektor air baik di sektor 

awam mahupun sektor swasta termasuklah sumber air yang 

jelas dan tidak jelas serta perkhidmatan air dan pengurangan 

risiko bencana. Beliau melibatkan diri dalam penyelidikan dan 

pembangunan serta inovasi dalam sektor hidro-alamsekitar. 

Beliau juga mengarang beberapa penerbitan dan 

menghasilkan falsafah untuk diri beliau. Sumbangannya yang 

paling ketara kepada sektor air negara ialah beliau menulis kertas 

kerja yang membawa kepada penstrukturan semula perkhidmatan 

air di Semenanjung Malaysia dan Labuan pada tahun 2005 

semasa beliau berkhidmat di Unit Perancang Ekonomi Jabatan 

Perdana Menteri. Akibatnya, Perlembagaan Persekutuan telah 

dipinda dan dua Akta telah digubal.


Industri perkhidmatan air telah berubah menjadi industri 

yang dikawal selia dan dua entiti telah ditubuhkan iaitu Syarikat 

Pengatur Perkhidmatan Air dan Syarikat Pengurusan Air. Beliau 

juga merupakan Jurutera Profesional dan Geologist Licentiate 

serta Profesional Air Bawah Tanah Bersertifikat dan beliau tidak 

pernah percaya bahawa Malaysia sedang menghadapi krisis air 

tetapi beliau berpendapat bahawa Malaysia amat memerlukan 

transformasi dalam pengurusan air.



Groundwater Potential and Misconception in Malaysia 

Pembentang : Datuk Ir. Dr. Azuhan bin Mohamed 

Ketua Pengarah, Institut Penyelidikan Hidraulik 

Kebangsaan Malaysia (NAHRIM) 

Air bumi merupakan sebahagian daripada kitaran air 

semulajadi. Apabila hujan jatuh ke atas tanah, air tersebut 

akan samada menyusup masuk ke dalam tanah atau menjadi 

air larian permukaan. Semua tasik, sungai dan air lain atas 

permukaan tanah dikenali sebagai air permukaan. Bagi air yang 

menyusup ke dalam tanah, terdapat dua alternatif. Alternatif 

pertama adalah air tersebut akan tersimpan dalam tanah dan 

kembali ke atmosfera melalui proses penyejatan daripada 

tanah ataupun transpirasi daripada tumbuh-tumbuhan. Alternatif 

kedua adalah air meresap kebawah melalui liang dan rekahan 

tanah. Apabila air ini jatuh ke lapisan tidak telap air, air ini akan 

berkumpul dan akan memenuhi ruang diatas lapisan ini. Air yang 

terkumpul ini adalah air bumi. 

Kenapa perlunya air bumi? Ini adalah kerana sumber 

air bumi sentiasa ada, tidak terkesan oleh kadaralir sungai 

yang rendah dan juga air bumi banyak digunakan oleh industri 

contohnya di Selangor (220 telaga industri) kerana mereka 

membangunkan sumber air mereka sendiri. Air bumi adalah lebih 

‘tua’ dan besar berbanding air permukaan. Namun, air permukaan 

perupakan sumber air utama untuk awam dan irigasi disebabkan 

hujan tahunan yang tinggi dan kewujudan beribu-ribu sungai di 

Malaysia. Kebergantungan yang tinggi ini kepada air permukaan 

menyebabkan gangguan bekalan air apabila terjadinya musim


kering. Di Malaysia, hanya negeri Kelantan yang menggunakan 

air bumi dengan baik yakni 43% daripada bekalan sumber air 

negeri tersebut. 

Pembangunan air bumi boleh mengatasi masalah ini. 

Pelbagai teknologi boleh digunakan untuk mengekstrak air bumi 

contohnya River Bank Filtration (RBF). Kajian secara mendalam 

kepada sumber air bumi ini akan memastikan kejayaan 

pembangunan air bumi disamping memastikan impak negatif 

yang ada tidak berlaku. Impak negatif ini pernah berlaku di negara 

jiran seperti penenggelaman tanah dan pencerobohan air masin 

dan telah membawa kepada tentangan orang ramai terhadap 

pembangunan air bumi di Malaysia. Tentangan ini juga dipelopori 

sektor yang tidak mahukan perubahan ini berlaku. Pengambilan 

air bumi perlu dikawal supaya impak negatif seperti yang berlaku 

di negara jiran dapat dielakkan. 

Antara salah tanggapan yang ada adalah seperti berikut: 

1. Pengurangan air sungai dan air permukaan termasuk tasik 

- hanya jika di akuifer terbuka dan berdekatan dengan 

sumber air. Tetapi impaknya kecil jika dibandingkan dengan 

pengambilan air daripada air permukaan. 

2. Organisma dan ekosistem akan terkesan - tidak valid 

kerana dalam sistem semulajadi, aras air bumi berubah 

turun dan naik. 

3. Pencerobohan air laut melalui resapan ke air tawar - hanya 

di akuifer terbuka pantai dan apabila pengambilan air bumi 

adalah pada kadar yang mengurangkan tekanan air tawar.


4. Kestabilan tanah akan terkesan dan menyebabkan lubang 

akibat tanah tenggelam - valid untuk karstic limestone 

(batu kapur) dan juga dikaitkan dengan pengambilan air 

bumi dengan jumlah yang banyak dan rekabentuk telaga 

yang kurang baik. 

5. Secara keseluruhan, tidak lestari dan tidak mesra alam - sah 

untuk pengambilan air bumi berlebihan atau pengurusan 

air bumi yang tidak baik. 

6. Memberi kesan kapada kelapa sawit dan tanaman lain - 

Kelapa sawit dan tanaman lain tidak bergantung kepada air 

bumi untuk tujuan pengambilan air mereka tetapi kepada 

air daripada kelembapan tanah. 

Ketumbuhan tanaman bergantung kepada air hujan 

dan jika tiada air hujan, tumbuhan akan mati. Kenapa air bumi 

digunakan di seluruh dunia? Ini adalah kerana akses yang 

universal, terpelihara secara semulajadi; selamat dan stabil dari 

segi kualiti air, aliran semulajadi yang memberikan ekosistem 

sungai yang sihat dan keupayaan simpanan air bumi yang tinggi. 

Data daripada European Economic Commission pada tahun 

2004 menunjukkan penggunaan air bumi yang tinggi untuk tujuan 

bekalan air di Eropah; 100% di Austria, Denmark dan Malta, lebih 

80% di Italy dan Hungary dan lebih 60% di Germany, Switzerland, 

Poland, Greece, Belgium dan Netherlands. Secara purata, lebih 

daripada 70% untuk benua Eropah ini. 

Beberapa kajian kes telah dibuat berkenaan penggunaan 

air bumi di dunia. Jeju Island, South Korea menunjukkan 

pengambilan air bumi adalah 90% daripada sistem bekalan air


awam dan tiada masalah pencerobohan air masin. Pengurusan 

air bumi sudah diamalkan dan akuifer dipastikan mempunyai 

recaj air yang mencukupi. Di Netherlands pula, kos tahunan 

purata untuk sebuah keluarga dengan konsumsi air sebanyak 

130 m3 setahun menunjukkan kos termahal daripada syarikat 

air bumi adalah sebanyak 166 Euro setahun dan kos termurah 

daripada syarikat air permukaan juga adalah 166 Euro setahun. 

Ini menunjukkan air bumi adalah lebih murah. 

Air bumi merupakan sumber air utama untuk di kebanyakan 

negara di dunia terutamanya negara-negara maju. Selagi air bumi 

masih belum membangun, ketiadaan air untuk tujuan bekalan 

air dan irigasi tanaman akan berterusan. Air bumi adalah lebih 

baik daripada air permukaan dengan syarat ada kawalan kepada 

pengambilan air bumi, kawalan kepada pembangunan tanah dan 

penglibatan paka-pakar yang berkaitan.


7 

Biografi 

Pembentang 

Datuk Ir. Mohd Khalid bin Nasir 

Ketua Pegawai Eksekutif, 

Syarikat Air Melaka 

Datuk Ir. Mohd Khalid Nasir kini merupakan ketua pegawai 

eksekutif Syarikat Air Melaka Berhad (SAMB). SAMB adalah 

sebuah syarikat yang berperanan dalam pengurusan Air Negeri 

Melaka dan bertanggungjawab di dalam perkhidmatan rawatan 

dan pengagihan air bersih di negeri ter-sebut. Pada tahun 1993 

Lembaga Air Melaka telah mengalami perubahan nama kepada 

Perbadanan Air Melaka (PAM) apabila ia diperbadankan. 

Pada 1 Julai 2006 Perbadanan Air Melaka telah 

dikorporatkan menjadi Syarikat Air Melaka Berhad (SAMB). 

Langkah ini untuk mempertingkatkan perkhidmatan bekalan air 

kepada pengguna negeri ini selaras dengan aspirasi Kerajaan 

Persekutuan melalui penswastaan. Selepas dikorporatkan, 

Syarikat Air Melaka Berhad telah diberi peranan dan bidang kuasa 

yang lebih luas tanpa menjejaskan segala aktiviti asal Perbandanan 

Air Melaka. Pengkorporatan Syarikat Air Melaka Berhad 

ini adalah sebagai usaha Kera-jaan Negeri bagi memantapkan 

pengurusan serta pengagihan bekalan air kepada rakyat negeri


ini dengan fungsi, objektif, peranan dan kuasa Syarikat Air Melaka 

Berhad yang lebih meluas. 

Antara krisis air yang melanda Melaka adalah pada tahun 

1963 dimana Negeri Melaka telah mengalami kemarau yang 

panjang dan telah menjejaskan bekalan air pada tahap kritikal. 

Melaka juga pernah mengalami krisis air yang paling buruk dalam 

sejarahnya pada tahun 1991 apabila Empangan Durian Tunggal 

yang merupakan nadi bekalan air Negeri Melaka menjadi kering 

da-lam kemarau yang panjang. 

Krisis ini dapat diselesaikan dalam jangka masa pendek 

dengan membina kolam takungan air untuk dipam ke Empangan 

Durian Tunggal. Projek penyaluran air sungai Muar-Melaka yang 

siap dilaksanakan pada tahun 1993 telah melengkapkan langkah 

mengatasi krisis air tersebut di samping menjamin bekalan air 

jangka panjang di Negeri Melaka.



Challenges in Water Supply Industry Reform in Malaysia 

Pembentang : Datuk Ir. Mohd Khalid bin Nasir 

Ketua Pegawai Eksekutif, Syarikat Air Melaka 

Sejarah bekalan air Negeri Melaka bermula pada tahun 1893 

dengan pembinaan Empangan Ayer Keroh oleh ‘The Corps of 

Royal Engineer’ bagi membekalkan air untuk keperluan penduduk 

di Negeri Melaka. Perkembangan pesat Negeri Melaka telah 

mengakibatkan bekalan air tidak mencukupi untuk menampung 

keperluan penduduk. Justeru, Empangan Asahan telah dibina 

oleh Jabatan Kerja Raya dan kemudian diserahkan kepada Majlis 

Perbandaran Melaka untuk tujuan operasi dan penyelenggaraan 

pada tahun 1927. Pada 1 Oktober 1971, Lembaga Air Melaka 

telah dibentuk dan diberi peranan dan bidang kuasa yang lebih 

luas tanpa menjejaskan objektif asal Enakmen Lembaga Air 

Melaka 1971. 

Lembaga Air Melaka telah mengalami perubahan nama 

kepada Perbadanan Air Melaka (PAM) apabila ia diperbadankan 

Pada tahun 1993. Pada 1 Julai 2006 Perbadanan Air Melaka 

telah dikorporatkan menjadi Syarikat Air Melaka Berhad (SAMB) 

seterusnya memeterai perjanjian penstrukturan semula bekalan 

air pada 16 Disember 2008. Langkah ini untuk mempertingkatkan 

perkhidmatan bekalan air kepada pengguna Negeri Melaka 

selaras dengan aspirasi kerajaan persekutuan melalui 

penswastaan. Sehingga kini pelbagai pengiktirafan telah dicapai 

oleh SAMB, antaranya ialah:


2013 

2014 

2014 

2015 - 2016 

- Most Promising Water Servicing Operator of the Year 

- Technical Award 

- Article of SAMB's NRW Success Story Printed in 

Water and Wastewater Asia Magazine 

- Most Promising Water Servicing Operator 

KETTHA Excellence Awards 2014 (Water) 

- Anugerah Hijau Kategori Badan Berkanun dan GLC 

2016 

2017 

- Best Companies to Work for in Asia 

- Anugerah Hijau Kategori Projek Hijau (NRW Projek) - Johan 

- Anugerah Hijau Kategori Amalan Hijau - Ketiga 

Melaka merupakan negeri terawal yang menandatangani 

perjanjian penstrukturan semula perkhidmatan bekalan air di Malaysia. 

Sepertimana negeri-negeri lain SAMB juga berdepan dengan pelbagai 

cabaran dalam memenuhi matlamat berkembar dasar baharu Inisiatif 

Penstrukturan Semula Industri Perkhidmatan Air Negara iaitu untuk 

mencapai kemapanan kewangan selain meningkatkan kecekapan. Isu-isu 

yang dihadapi oleh SAMB terhadap sistem semasa model penstrukturan 

baharu ini antaranya adalah seperti berikut: 

1. Pada masa kini PAAB hanya terlibat dalam pengurusan perolehan 

dan projek selain pengurusan pendapatan dan pajakan. 

2. Peranan operator air adalah terhad kepada memberikan input 

yang berkaitan dengan keperluan umum pada peringkat 

merancang dan merekabentuk. 

3. Keperluan daripada operator air tidak dapat disampaikan dengan 

tepat pada masanya dan berkesan oleh PAAB. Oleh itu, terdapat 

banyak keadaan dimana barangan atau sistem yang dihantar 

tidak memenuhi objektif, pawaian dan keperluan pengendali air.


Bagi memperbaiki mutu sistem yang ada pada masa kini, 

beberapa cadangan telah dikenalpasti, antaranya: 

1. PAAB sewajarnya menumpukan kepada pembiayaan, hasil dan 

pengurusan pajakan berbanding sekarang yang terbabit dalam 

pemerolehan dan projek pengurusan. 

2. Disamping berperanan dalam menghasilkan air berkualiti, 

operator air juga diberikan hak terhadap perancangan projek, 

perolehan kerja dan melaksanakan projek dan seterusnya 

memainkan peranan sama dalam pengurusan projek. 

3. PAAB bertindak sebagai penilai bebas untuk sesebuah projek 

Rasional kepada cadangan yang diusulkan oleh SAMB ini 

berlandaskan kepada beberapa faktor umpamanya operator air adalah 

agensi terbaik untuk menentukan apa yang diperlukan dan apa yang 

baik bagi operasi dan penyelenggaraan sistem pembekalan air berkaitan 

kemudahan mereka. Oleh itu, permintaan terhadap sistem bekalan air 

akan bertambah baik dengan tindakan segera oleh pihak operator air 

terhadap sebarang aduan kerosakan. 

Pelaksanaan projek di bawah pengurusan operator air dapat 

memendekkan tempoh masa serta mengurangkan kos yang berkaitan 

dengan modal dan penyelenggaraan kerana kedua-dua kos adalah 

sebahagian dari perbelanjaan dalam pengiraan unit kos pengeluaran air. 

Secara tidak langsung PAAB juga dapat menjimatkan perbelanjaan dari 

segi peralatan, tenaga kerja dan pentadbiran pejabat dalam pengurusan 

sesebuah projek. Dalam masa yang sama, PAAB boleh memainkan 

peranan sebagai penilai bebas untuk memastikan pembiayaan dan kerja 

dilaksanakan seperti yang diharapkan.

Water Leaders Forum 2017


8 

Biografi 

Pembentang 

Tan Sri Dato’ Ir. Syed 

Muhammad Shahabuddin 

SMHB Sdn. Bhd./ Akademi Sains Malaysia 

Tan Sri Dato’ Ir. Syed Muhammad Shahabudin merupakan 

Non-Executive Chairman di Syarikat Perundingan Kejuruteraan, 

SMHB Sdn. Bhd. Beliau merupakan Jurutera Bertauliah (Chartered 

Engineer) dan juga Chartered Water and Environmental Manager, 

UK dan telah berkecimpung dalam bidang air selama lebih dari 

48 tahun. Beliau merupakan graduan dari Plymouth College 

of Technology dalam bidang Kejuruteraan Awam dan telah 

memulakan pekerjaannya pada tahun 1963 sebagai jurutera di 

ibu pejabat JKR sebelum ditempatkan ke JKR Selangor dan JKR 

Penang. 

Pada tahun 1973, beliau telah diarahkan berkhidmat 

untuk Penang Water Authority yang baru sahaja ditubuhkan pada 

ketika beliau sebagai Ketua Eksekutif Kejuruteraan. Pada 1975, 

beliau menyertai Syarikat Perunding Kejuruteraan, Binnie and 

Partners Malaysia dan memulakan kerjayanya sebagai perunding 

kejuruteraan. Beliau memiliki pengalaman yang luas dan telah 

membabitkan diri dalam projek perancangan dan pengurusan


selain mengawasi pembinaan kejuruteraan awam yang utama 

dan projek infrastruktur, terutamanya dalam sektor air dan sisa 

air di Malaysia, Singapura, Brunei dan Indonesia. 

Beliau juga berkhidmat aktif dalam beberapa pertubuhan 

sukarela dan juga merupakan bekas Pengerusi Association 

of Consulting Engineers Malaysia (1985-1987) dan Presiden 

Malaysian Water Association (MWA) selama 12 tahun 

sehingga April 2007. Beliau juga merupakan Immediate Past 

Chairperson of the Malaysian Water Partnership (MWP) selama 

4 tahun sehingga April 2004 dan menjadi Ahli Lembaga Urus 

Air Selangor (LUAS) dari 1999-2012. Pada tahun 2010, beliau 

telah dinobatkan sebagai Felo Akademi Sains Malaysia (ASM). 

Kini, beliau merupakan Pengerusi Task Force for Water Demand 

Management.



Ensuring a Win-Win Water Partnership between the State 

and Federal Entities 

Pembentang : Tan Sri Dato’ Ir. Syed Muhammad Shahabuddin 

SMHB Sdn. Bhd. / Akademi Sains Malaysia 

Kejayaan mana-mana pengurusan air pintar bukan sahaja 

terletak pada menambahbaikkan teknologi tetapi juga 

dalam melibatkan, memujuk, dan menyediakan pelbagai pihak 

berkepentingan untuk berkongsi dan terlibat di dalamnya (Forum 

Air Sedunia ke-7, 2015). Pihak berkepentingan harus terlibat 

secara terbuka untuk membincangkan manfaat sosial, ekonomi 

dan ekologi bersama dalam semangat situasi menang-menang. 

Aspek penting dalam sebarang perbincangan adalah dalam 

menghargai air dan ia telah disepadukan ke dalam pengurusan air 

untuk mencapai hasil yang lebih cekap, saksama dan mampan. 

Kelancaran pelaksanaan pelan tindakan adalah sama pentingnya 

untuk mengelakkan sebarang kesalahfahaman yang mungkin. 

Memandangkan air adalah hal ehwal negeri, negeri menjadi 

pihak berkepentingan utama bersama-sama pihak berkepentingan 

lain di dalam negeri, seperti agensi dan jabatan kerajaan negeri, 

pertubuhan bukan kerajaan (NGO), sektor swasta, pihak pemaju 

bandar, pengguna air perindustrian dan pertanian, ahli politik 

dan orang awam. Entiti persekutuan termasuk institusi air seperti 

SPAN, PAAB dan lain-lain kementerian dan jabatan yang berkait 

rapat dengan tadbir urus air dan pembiayaan usaha air. 

Ujian sebenar dalam pengurusan air pintar adalah 

pada saat bertindak balas semasa kekurangan air dan musim


kemarau. Australian Water Partnership telah mencadangkan 

enam langkah dalam membangunkan Panduan Air yang mana 

setiap langkah mewakili unsur utama dalam pengurusan sumber 

air yang penting, iaitu : 

1. Melibatkan pihak berkepentingan dan memastikan 

pengurusan penyertaan. 

2. Memahami sumber air dan risiko kepada ketersediaan air. 

3. Memahami permintaan air. 

4. Memperuntukkan air antara pengguna. 

5. Memastikan akses pengguna kepada air. 

6. Meningkatkan kecekapan sistem. 

Dalam konteks Malaysia, satu “perkongsian air menangmenang” 

perlu digalakkan, terutamanya di peringkat negeri, 

dalam kalangan pelbagai pihak berkepentingan yang boleh 

membawa kejayaan dalam pengurusan air pintar, kemungkinan 

bersama enam langkah yang dinyatakan di atas walaupun tidak 

semestinya dalam urutan yang ditunjukkan.


9 

Biografi 

Pembentang 

Prof. Dato’ Mazlin bin Mokhtar 

Universiti Kebangsaan Malaysia, UKM 

Prof. Dato „Dr. Mazlin Mokhtar adalah Profesor dalam 

Kimia Alam Sekitar. Kepakaran penyelidikannya adalah dalam 

Sains Kelestarian dan Urus Tadbir. Beliau memperoleh Ijazah 

Sarjana Muda Sains dalam Kimia dari University Tasmania, 

Australia, pada tahun 1988. 

Beliau aktif dalam pelbagai organisasi. Di antara 

jawatankuasa beliau di peringkat Nasional dan global adalah Ahli 

dan bekas Jawatankuasa Eksekutif (2005-2009) Kerjasama Air 

Malaysia (MyWP) berkait dengan Perkongsian Air Global (GWP), 

Sweden, Bekas Pengurus Negara (2005-2008), MyCapNet 

(Malaysia Capacity Building untuk Pengurusan Sumber Air 

Bersepadu, IWRM) iaitu berkait rapat dengan International Cap 

Net; dan Pengerusi Kumpulan Penyelidikan Lembangan Sungai 

Langat yang berkerjasama dengan rangkaian UNESCO-HELP, 

yang berpusat di Paris dan melibat-kan lebih dari 90 lembangan 

sungai dari lebih 65 buah negara.


Prof Mazlin juga telah menerbitkan lebih daripada 180 

artikel jurnal dan buku diantaranya berkenaan subjek kimia 

analisis alam sekitar, sains dan urus tadbir kemampanan, IWRM, 

Pengurusan Bahan Kimia dan perubahan iklim. Prof. Dato Mazlin 

juga telah dianugerahkan Fellowship dan profesor jemputan di 

IAEA-Monaco, UNRI-Indonesia, Kyoto Universiti, dan United 

Ntation Universiti, Jepun. Beliau dianugerahi anugerah Paduka 

Mahkota Perak (PMP) pada tahun 2002 oleh Sultan Perak Darul 

Ridzuan sebagai pengiktirafan perkhidmatan akademik dan 

profesionalnya kepada masyarakat.



Integrated River Basin Management : 

Time for Stronger Action 

Pembentang : Prof. Dato’ Mazlin bin Mokhtar 

Universiti Kebangsaan Malaysia, UKM 

Malaysia mempunyai berbagai institut, dasar dan strategi yang 

bagus selain pakar yang berkemahiran daripada pelbagai 

cabang ilmu. Sebagai contoh Akademi Sains Malaysia bertindak 

memberi input strategik kepada kerajaan dan orang ramai dalam 

menangani isu-isu kritikal bagi perkara-perkara yang berkaitan 

dengan sains, kejuruteraan, teknologi dan inovasi. MyForesight 

pula merupakan satu program bagi memandu kerajaan dan 

industri mengkaji secara sistematik prospek teknologi perniagaan 

masa hadapan yang strategik, baik di peringkat nasional mahupun 

global. 

Walaupun pencapaian Malaysia dalam bidang pendidikan 

dan ekonomi berada pada tahap membanggakan, namun 

pencapaian indeks prestasi alam sekitar (EPI) masih lemah 

bahkan kualiti alam sekitar seringkali diberi kurang perhatian 

terutamanya dalam pengurusan lembangan sungai yang 

merentasi sempadan. Ini adalah disebabkan oleh beberapa faktor 

seperti kekurangan kepimpinan pro-aktif samada di peringkat 

individu, institusi mahupun pihak berkuasa tempatan. Oleh 

kerana pembangunan lestari bergantung kepada keseimbangan 

antara semua matlamat pembangunan lestari (SDG), termasuk 

SDG6, maka adalah penting untuk menghubungkan SDG6 

dengan semua matlamat pembangunan lestari lain.


Oleh itu kepimpinan proaktif dan berkesan secara individu 

dan institusi melalui pendekatan top-down dan bottom-up adalah 

penting untuk memastikan pelaksanaan dasar yang lebih kuat 

bagi mendapatkan hasil pengurusan lembangan sungai yang lebih 

baik. Kepimpinan proaktif di kalangan pihak berkuasa tempatan 

dan individu boleh digalak dan dipupuk melalui petunjuk prestasi 

utama yang inovatif dan kreatif selain menyediakan khidmatan 

latihan serta sistem pendidikan yang sesuai. 

Pemilihan pihak berkuasa tempatan yang sesuai untuk 

melaksanakan dasar dan penguatkuasaan juga penting 

bagi memastikan impak pengurusan sungai lebih berkesan. 

Kepimpinan yang cekap dapat meningkatkan lagi hubungan 

kerjasama dengan sektor awam, swasta dan masyarakat untuk 

menjadi lebih berbilang tugas serta meningkatkan kesedaran 

melalui aktiviti yang dijalankan. Pihak berkepentingan juga 

seharusnya diberi motivasi supaya lebih komited dalam 

mengekalkan persekitaran lestari. Begitu juga penglibatan pihak 

berkepentingan daripada pelbagai bidang ilmu seperti sains, 

sains sosial dan kemanusiaan dalam aspek pengurusan sungai 

dapat memastikan kualiti pengurusan terkawal di setiap peringkat 

bagi menjamin kualiti hidup yang lebih baik.

WATER LEADERS FORUM 2017 

Water Leaders Forum 2017 (WLF17) telah berlangsung 

pada 2 & 3 Oktober 2017 di Hotel Mutiara, Johor Bahru dengan 

tema Water as a Resource and for Livelihood. Forum ini telah 

dihadiri oleh 74 peserta terpilih dari kalangan Pegawai-Pegawai 

Kanan agensi pusat dan negeri, Industri air, NGO dan ahli 

akedemik. WLF 17 telah dirasmikan oleh YAB Dato’ Mohamed 

Khalid bin Nordin, Menteri Besar Johor. Ini diikuti ucapan aluan 

oleh YB. Datuk Ir Hj Hasni bin Mohammad selaku Pengerusi 

WLF17. Forum ini dibahagikan kepada tiga sessi pembentangan 

iaitu 1) Pengurusan Lembangan 2) Sumber air alternatif dan 3) 

Pemantapan Industri Air dan juga perbincangan di akhir setiap 

sessi. Sessi pembentangan terdiri dari dua ucaptama dan 

sembilan pembetangan jemputan seperti berikut: 

1. Ucaptama I : Recipe for Water Management Successes 

in Singapore 

(H.E Masagos Zulkifl i Bin Masagos Mohamad, Menteri 

Alam Sekitar dan Sumber Air Singapura) 

2. Ucaptama II : A Decade of Water Industry Reform: Time 

to Refl ect


(Dato’ Teo Yen Hua, Mantan Ketua Pegawai Eksekutif 

Pertama SPAN) 

3. Integrated River Basin Management: Time for Stronger 

Action 

(Prof Dato’ Mazlin Mokhtar, UKM/Akademi Sains 

Malaysia) 

4. Success story of IRBM in Kali Brantas, Indonesia 

(Bapak Fahmi Hidayat, Timbalan Pengarah Hal Ehwal 

Teknikal Jasa Titra 1) 

5. Success Story of Rainwater Harvesting in Star City, 

Korea 

(Prof Moo Young Han, Seoul University of Korea) 

6. Success Story of Groundwater Utilization in Kumamoto, 

Japan 

(Dr Kotaro Takemura, Secretary General, Japan Water 

Forum) 

7. Making Desalination a Viable Option 

(Dr Zhou Thong, Deputy General Manager, UES 

Holding Pte. Ltd., Singapore) 

8. Groundwater Potential and Misconception in Malaysia 

(Datuk Ir Dr Azuhan Mohamed, Ketua Pengarah 

NAHRIM) 

9. Challenges in Water Supply Industry Reform in Malaysia 

(Datuk Ir Mohd Khalid Nasir, Ketua Pegawai Eksekutif 

Syarikat Air Melaka) 

10. Ensuring a Win-Win Water Partnership between the 

State and Federal Entities 

(Tan Sri Dato’ Ir. Syed Muhammad Shahabuddin, 

SMHB/Akademi Sains Malaysia) 

11. Water Sustainability: The Roles of NGO and the Public 

(Datuk Kadir Din, President of Malaysian Water 

Association)


Berdasarkan pembentangan dan sesi perbincangan, 

WLF17 telah mengariskan 12 resolusi seperti berikut : 

1. Memanfaatkan sumber air hujan secara berkesan 

Dengan jumlah hujan dan bilangan hari hujan yang tinggi, 

strategi belakan air negeri Johor perlu memanfaatkan 

sumber air hujan secara berkesan dengan mencontohi 

kejayaan skim penuaian air hujan (SPAH) berskala 

besar seperti di Star City, Korea dan Sponge City, 

Cina. Dengan kualiti yang baik, air hujan hanya 

memerlukan rawatan minimal dan kos pengepaman 

juga lebih rendah berbanding skim pemindahan air 

antara tadahan kerana fasiliti SPAH boleh dibangunkan 

berhampiran dengan jaringan bekalan air yang sedia 

ada. Forum juga mengambil maklum kebaikan SPAH 

dalam mengurangkan kejadian banjir kilat. 

2. Penggunaan secara konjunktif potensi air bumi 

dengan air sungai 

Menyedari potensi air bumi untuk digunakan secara 

konjunktif dengan air sungai, langkah-langkah yang 

lebih proaktif perlu disegerakan, termasuk penilaian 

potensi air bumi secara terperinci dengan menggunakan 

teknologi pemetaan yang terkini. Maklumat ini menjadi 

asas kepada perancangan dan pengurusan sumber air 

jangka panjang. 

3. Membangunkan satu garis panduan bagi 

pengurusan air bumi yang lestari 

Mengambil maklum bahawa bekalan air bumi tidak 

terkesan dengan ketidaktentuan iklim, justeru dapat 

mengurangkan risiko krisis semasa musim kemarau.


Satu garis panduan perlu dibangunkan bagi memastikan 

pengurusan air bumi yang lestari. Kerajaan negeri 

boleh mempelajari kisah kejayaan pengurusan air bumi 

di Kumamoto, Jepun. 

4. Pembetulan persepsi penggunaan air bumi 

Forum juga mengambil maklum berhubung salah 

tangapan terhadap air bumi yang tidak berasaskan 

bukti-bukti saintifik dan boleh menganggu perancangan 

pembangunan air bumi. Oleh yang demikian sesi 

penerangan perlu digiatkan terutama di kalangan 

pengubal dasar dan pelaksana. 

5. Perlaksanaan teknologi penyahgaraman yang lebih 

efektif 

Memandangkan kemajuan teknologi penyahgaraman 

(desalination) yang begitu pesat, opsyen ini dijangka 

akan menjadi lebih kos-efektif dalam masa terdekat. 

Forum dimaklumkan bahawa kos penghasilan air 

penyahgaraman bersasaskan senario di sekitar Johor 

Bahru dianggarkan antara RM 2.50 - RM 3.00 /m3. 

Kerajaan Negeri disaran mempertimbangkan teknologi 

ini terutama untuk pembangunan kawasan mewah 

yang terletak jauh dari jaringan bekalan air sedia ada. 

Kos sebenar penghasilan air seperti kos pembinaan 

empangan, pemasangan paip dan kos pengepaman 

dari sumber yang jauh, teknologi penyahgaraman 

dijangka akan lebih kos effektif pada masa akan datang. 

6. Program kesedaran awam terhadap alam sekitar 

Demi memperluaskan penglibatan orang ramai dalam 

penjagaan sumber air, program kesedaran awam


hendaklah ditingkatkan secara lebih terancang dan 

merata dengan melibatkan NGO dan masyarakat 

tempatan. Pendidikan alam sekitar perlu dimasukkan 

dalam kurikulum sekolah dan disokong oleh aktiviti 

luar darjah agar ilmu yang dipelajari dapat dihayati 

sepenuhnya. 

7. Penerusan dengan lebih agresif proses 

penghijrahan (migration) operator air 

Demi kelangsungann industri air, proses penghijrahan 

(migration) operator air perlu diteruskan dengan lebih 

agresif. Pada masa ini operator yang telah berhijrah 

menunjukkan kemajuan yang lebih baik ke arah full 

cost recovery berbanding yang tidak berhijrah. 

8. Semakan tarif dari semasa ke semasa 

Menyedari hakikat bahawa kos CAPEX dan OPEX 

untuk menyediakan air bersih semakin meningkat, 

semakan tarif dari semasa ke semasa tidak dapat 

dielakkan bagi memastikan kelangsungan industri 

air. Walau bagaimanapun proses kenaikan tarif perlu 

lebih telus dan mengambil kira kepentingan pengguna. 

Dalam masa yang sama isu air tidak harus dipolitikkan. 

9. Peluang lebih terbuka kepada operator air untuk 

membangunkan dan melaksanakan projek bekalan 

air 

PAAB perlu lebih terbuka dengan memberi peluang 

kepada operator air yang berkeupayaan untuk 

membangunkan dan melaksanakan projek bekalan air 

selagi ia selari dengan model perniagaan. Perlu ada 

perkongsian pintar antara kerajaan negeri, operator


air dan PAAB di peringkat perancangan dan perlaksanaan 

projek. Isu lain yang dibangkitkan termasuk pembayaran 

hutang asset air yang telah lapok dan kadar faedah. 

Secara umum PAAB digesa agar menyemak operasinya 

supaya selaras dengan misi asal penubuhan SPAN. 

10. Menyemak peranan dan fungsi PAAB 

Demi memastikan perkongsian pintar antara agensi pusat 

dan negeri, juga antara operator air dan kerajaan negeri, 

SPAN digesa agar memain peranan yang lebih berkesan. 

Menyedari perniagaan air yang bersifat monopoli, peranan 

SPAN dalam mengimbangi model perniagaan air yang adil 

dan berdaya maju agak mencabar. 

11. Menyokong program pengurusan air di setiap negeri 

Dengan kedudukan kewangan SPAN semakan kukuh, 

SPAN disaran agar melaburkan semula sebahagain 

pendapatannya bagi menyokong program pengurusan air 

di negeri-negeri. 

12. Cadangan penerusan program Water Leader Forum 

Peserta forum menghargai penganjuran Water Leaders 

Forum oleh Johor Water Forum dan mencadangkan agar 

program seperti ini dapat diteruskan. Skop perbincangan 

juga perlu diperluaskan dengan mengambil kira 

keperluan untuk pertanian dan perladangan dan perlunya 

mengelakkan berlakunya konflik agihan/penggunaan.


Ringkasan 


Memanfaatkan 

sumber air hujan 

secara berkesan 

Membangunkan 

satu garis panduan 

potensi air 

Program 

bagi pengurusan 

yang lestari 

6 

Kesedaran Awam 

terhadap 

Alam Sekitar 

8 

Semakan 

Tarif 

dari semasa ke semasa 

1 2 

Penggunaan 

secara konjunktif 

potensi air bumi 

dengan air sungai 

3 4 

Persepsi 

5 

Perlaksanaan 

Teknologi 

Penyahgaraman 

yang lebih efektif 

9 

Peluang lebih terbuka 

operator air 

kepada untuk membangunkan dan 

melaksanakan projek bekalan air 

Menyemak 

& Fungsi 

10Peranan 

PAAB 

Pembetulan 

penggunaan air bumi 

Menyasarkan7 

Penerusan dengan lebih agresif 

Proses Penghijrahan 

(Migration) 

operator air 

11 

Menyokong Program 

Pengurusan 

Air 

di setiap negeri 

Cadangan penerusan 

12Program 

WLF 

Water Leaders Forum

GALERI GAMBAR

KERATAN AKHBAR

Sinar, 3 Oktober 2017 

Harian Metro, 3 Oktober 2017 

Sinar, 3 Oktober 2017

Berita Harian, 3 Oktober 2017 

Harian Metro, 3 Oktober 2017 

New Straits Times, 3 Oktober 2017

Berita Harian, 4 Oktober 2017 

Utusan Online, 8 Ogos 2017 

Sinar Harian, 5 Oktober 2017

20 December 2015 

Utusan online, 17 September 2017 

Metro News, 20 November 2015

JOHOR 

SUMBER & BEKALAN

Air Johor Book

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?