23.12.2012 Views

martvilis raionis tyisa da saZovrebis zonis toponimiidan

martvilis raionis tyisa da saZovrebis zonis toponimiidan

martvilis raionis tyisa da saZovrebis zonis toponimiidan

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

36<br />

qarTveluri qarTveluri memkvidreoba<br />

memkvidreoba<br />

igor kekelia<br />

XIV 2010<br />

KARTVELIAN HERITAGE<br />

<strong>martvilis</strong> <strong>martvilis</strong> <strong>raionis</strong> <strong>raionis</strong> <strong>raionis</strong> <strong>tyisa</strong> <strong>tyisa</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>saZovrebis</strong><br />

<strong>saZovrebis</strong><br />

<strong>zonis</strong> <strong>zonis</strong> toponimii<strong>da</strong>n<br />

toponimii<strong>da</strong>n<br />

xalxis mier bunebrivsa Tu xelovnurad Seqmnil obieqtebze<br />

Serqmeulma saxelebma saukuneebsa <strong>da</strong> aTaswleulebs gauZlo. saistorio<br />

<strong>da</strong> literaturuli wyaroebi, epigrafikuli <strong>da</strong> freskuli warwerebi,<br />

sigel-gujrebi <strong>da</strong> kartografiuli masalebi mniSvnelovan informacias<br />

gvawvdis geografiul saxelwodebebze. toponimiaSi mocemuli konkretuli<br />

Sinaarsi uaRresad sainteresoa qveynis istoriul-eTnologiuri<br />

Taviseburebebis, mosaxleobis eTnikuri Semadgenlobis, tradiciuli<br />

kulturis, sameurneo yofisa <strong>da</strong> sxva sakiTxebis Sesaswavlad.<br />

winamdebare naSromSi warmovadgenT Cven mier <strong>martvilis</strong> <strong>raionis</strong><br />

<strong>tyisa</strong> <strong>da</strong> <strong>saZovrebis</strong> zonaSi Cawerili geografiuli saxelwodebebis<br />

nawils.<br />

arabefiS arabefiS kare//arabefiS kare//arabefiS nakaru//CerqezefiS nakaru//CerqezefiS nakaru nakaru _<br />

sabalaxo me<strong>da</strong>nSi (salxinos satyeo). ramdenime goraki qvis yoriTaa SemozRuduli.<br />

gadmocemiT, arabebi <strong>da</strong>banakebulan <strong>da</strong> simagre gaumarTavT. g. eliavas ganmartebiT,<br />

,,aq arabTa sar<strong>da</strong>ls hqonia karavi" (g. eliava, 1977).<br />

asmancxvari asmancxvari _ sabalaxoebi me<strong>da</strong>nSi (salxinos satyeo). leCxumlebi<br />

qvis svetTan saqonlis <strong>da</strong>cva-gamravlebis TxovniT anTebdnen sanTels <strong>da</strong><br />

loculobdnen, fulsac swiravdnen. . asmancxvari asmancxvari _ asxiS mancxvari<br />

,,asxis macxovari”.<br />

aWvi aWvi _ saxnav-sabalaxo mindori texuris marcxena mxares. dRes aq<br />

omar <strong>da</strong> JorJi naWyebiebs udgaT karvebi (taleris satyeo). g. eliava<br />

miuTiTebs <strong>da</strong>zustebuli lokalizaciis gareSe, rogorc Wvavis saTes<br />

adgils (g. eliava, 1977, gv. 179). xom ar niSnavs aWvi aWvi naxanZr, nakaf, axod<br />

aRebul adgils?<br />

berisquaS berisquaS ginaTef ginaTef _ _ toponimia <strong>da</strong> niSnavs ,,Cadrekils, Cazneqils;<br />

unagirisebur <strong>da</strong><strong>da</strong>blebas; uReltexils an gza-ga<strong>da</strong>sasvlels mTaSi". Sdr.:<br />

gedHrakili `Cadrekili" _ serisa <strong>da</strong> uReltexilis saxelwodeba<br />

samurzayanoSi _ mziursa <strong>da</strong> mTaSi (p. cxa<strong>da</strong>ia, v. jojua, 2003, gv. 51).<br />

gedHrakili suki ,,Cadrekili seri" _ yuliwyarisa <strong>da</strong> Cekis wyalgamyofi<br />

seri yuliSkaris TemSi (zugdidis r.).<br />

geriS geriS geriS margviS margviS enarRvefi enarRvefi _ adgili, sa<strong>da</strong>c mglis lekvebi amoyares.<br />

ferdobi vaxis saTaveSi (salxinos satyeo).<br />

gvimaroni gvimaroni gvimaroni ,,gvimrnari" _ sabalaxo texuris marcxena napirze,<br />

Jidon WkaduaSTan (salxinos satyeo). mikrotoponimi ,,gvimaroni"<br />

samegrelo-samurzayanoSi bevrganaa Cawerili (g. eliava, 1977, gv. 13, 147;<br />

p. cxa<strong>da</strong>ia, v. jojua, 2003, gv. 53; p. cxa<strong>da</strong>ia, 2008, gv. 105; i. kekelia, 2009,<br />

gv. 41). gumaroni ewodeba gvimrnals asxi<strong>da</strong>n xirzenisken mimaval gzaze,<br />

didi cus SemogarenSi. aqve tyian goraks gumaroniSdudi hqvia, romelic<br />

<strong>da</strong>scqeris gumarons (salxinos satyeo).


<strong>martvilis</strong> <strong>raionis</strong> <strong>tyisa</strong> <strong>da</strong> <strong>saZovrebis</strong> <strong>zonis</strong> toponimii<strong>da</strong>n<br />

gigibera//gigiboni gigibera//gigiboni _ tyiani goraki dgomisa <strong>da</strong> xifas xeobebs<br />

Sua, texuris marcxena napirze (kurzus satyeo). gigibi gigibi igive ,,soWia”,<br />

gigibera gigibera - ,,soWnari".<br />

gHmasofiri gHmasofiri _ tyebuCqnariani xevi aficaras mTis kalTaze, nuzuonis<br />

SemogarenSi (salxinos satyeo). orografiuli toponimia <strong>da</strong> niSnavs<br />

,,Camoglejils, CamorRveuls, Camoqceuls; namewyr adgils".<br />

<strong>da</strong>diaS <strong>da</strong>diaS gerenji//<strong>da</strong>diaS gerenji//<strong>da</strong>diaS giorenji giorenji ,,<strong>da</strong>dianis (<strong>da</strong>)sadgomi" _<br />

mindori welamis mTaze (kurzus satyeo). g. eliava asaxelebs ,,kurzus<br />

sasoflo sabWos" toponimTa nusxaSi, <strong>da</strong>zustebuli lokalizaciis gareSe<br />

<strong>da</strong> miuTiTebs, rom aq mxolod <strong>da</strong>dians eyena jogi (g. eliava, 1977, gv.<br />

145). Cven mier Cawerili gadmocemis mixedviT, samegrelos mTavris<br />

<strong>da</strong>sasvenebeli adgili yofila.<br />

<strong>da</strong>diaS <strong>da</strong>diaS iama//nuzuga iama//nuzuga ,,<strong>da</strong>dianis ormo; naZvis xe" _ sasazRvro<br />

niSani (taleris satyeo). gadmocemiT, es adgili warmoadgen<strong>da</strong> mijnas<br />

<strong>da</strong>dianisa <strong>da</strong> glexTa miwebs Soris. iamas enarRvandes noSqvers do aTaSi<br />

rdH goTanjili oxonali dixa do tya ,,ormoSi Cayridnen naxSirs <strong>da</strong> ase<br />

iyo SemosazRvruli saxnavi miwa <strong>da</strong> tye" (mTxrobeli nika naWyebia).<br />

sazRvarze naZvis xe mdgara, zed amokveTili jvriTa <strong>da</strong> warweriT. ßìà _<br />

rus. `ormo".<br />

<strong>da</strong>diaS <strong>da</strong>diaS oxvenji oxvenji ,,<strong>da</strong>dianis (<strong>da</strong>)sajdomi" _ <strong>da</strong>vakeba torCaSi.<br />

gadmocemiT, sanadirod wasuli miuratebi aq <strong>da</strong>Tvs usafrdebodnen,<br />

uTvalTvalebdnen. <strong>da</strong>diaS <strong>da</strong>diaS gioxvenji gioxvenji-sac gioxvenji eZaxian (salxinos satyeo).<br />

erjia erjia erjia _ sabalaxo ferdobi Cxorowyus marcxena napirze,<br />

SqviTwelamSi (taleris satyeo). aqve moedineba erjiaRal(i) _ nakaduli,<br />

romelic texurs erTvis marjvena mxri<strong>da</strong>n pitaWaleSi.<br />

zaqariaS zaqariaS azmaxi azmaxi azmaxi _ mindori aficaraSi (salxinos satyeo).<br />

Ta<strong>da</strong>S Ta<strong>da</strong>S nazoTH nazoTH//muntuS nazoTH muntuS nazoTH nazoTH _ 1. mindori aficaras kalTaze,<br />

WiTawyaris siaxloves; 2. sabalaxo <strong>da</strong> tye menjgiarzenas SemogarenSi<br />

(orive gaWedilis satyeos ekuTvnis).<br />

TunTiS TunTiS olontyeSi<br />

olontyeSi olontyeSi ,,<strong>da</strong>Tvis salafao" _ tlapo torCaSi<br />

(gaWedilis satyeo). Taq TunTefH irginuna do ilontyuna ,,aq <strong>da</strong>Tvebi<br />

goraoben <strong>da</strong> talaxSi wvebian".<br />

kiraS kiraS naafunu naafunu _ saTib-sabalaxo wiferaSi (gaWedilis satyeo).<br />

Sdr. koliaS koliaS naafunu//naafunu<br />

naafunu//naafunu naafunu//naafunu _ tye <strong>da</strong> sabalaxoebi qvibiaSi,<br />

Sonifonis SemogarenSi (salxinos satyeo). ). afuni afuni afxazuri<strong>da</strong>n nasesxebi<br />

sityvaa <strong>da</strong> niSnavs ,,gazafxuls; gazafxulis <strong>da</strong>sawyiss, xvna-Tesvis dros"<br />

(o. qajaia, 2001). ,,kiraS naafunu" <strong>da</strong> ,,koliaS nafunu" aRniSnavs adgilebs,<br />

sa<strong>da</strong>c kiras <strong>da</strong> kolias droebiTi sadgomebi hqon<strong>da</strong>T <strong>da</strong> saqonels aZovebdnen<br />

gazafxulze.<br />

lecxerua lecxerua _ xidi texurze, lekoToresa <strong>da</strong> kalandiaS kares Sua<br />

(kurzus satyeo).<br />

meifoni meifoni _ tye; meifoniS meifoniS suki suki _ goraki (gaWedilis satyeo).<br />

meifa meifa megrulSi igivea, rac mTis (tyis) Savi mocvi (o. qajaia, 2002).<br />

meifoni meifoni _ adgili, sa<strong>da</strong>c meifa mravlad xarobs.<br />

migazia migazia _ tyiani ferdobi luxonasa <strong>da</strong> urTxelons Sua,<br />

didirzenTan. aqve moedineba migazia migaziaRal<br />

migazia Ral (taleris satyeo). g. eliava<br />

miuTiTebs Reles `nigaza Ralis" saxelwodebiT, <strong>da</strong>zustebuli<br />

37


38<br />

i. kekelia<br />

lokalizaciis gareSe (g. eliava, 1977, gv. 176). saxelwodebis mniSvneloba<br />

gasarkvevia.<br />

miSaxonHkare miSaxonHkare _ mwyemsis droebiTi sadgomi miSaxSi, romelic<br />

nacus SemogarenSia (kurzus satyeo). miSaxH, miSaxH, miSaxonH miSaxonH<br />

miSaxonH megrulSi igivea,<br />

rac ,,Sig, siRrmeSi mdebare". miSaxonH H kare ,,karavi, romelic miSaxonSi<br />

dgas".<br />

nasaxuS nasaxuS Ral(H)//wifraRal(H)<br />

Ral(H)//wifraRal(H) Ral(H)//wifraRal(H) _ nakaduli; kalandiaS kares<br />

samxreTiT, nabogirusTan marcxni<strong>da</strong>n uerTdeba texurs (taleris satyeo).<br />

g. eliava <strong>da</strong>zustebuli lokalizaciis gareSe miuTiTebs toponim ,,nasaxus"<br />

<strong>da</strong> ,,nasaxuraSi Ralis". ,,nasaxus" ganmartebisas aRniSnavs, rom esaa<br />

sasaxuio, saxuebis ubani. saxuas gvarad miiCnevs (g. eliava, 1977, gv. 179).<br />

toponimis uwindeli forma SesaZlebelia nasaxuru nasaxuru yofiliyo. saxuria<br />

mcirericxovani gvaria. nasaxuru aRniSnavs ,,saxurias yofils, odesRac mis<br />

mflobelobaSi arsebuls". Sdr.: nasaxuru _ mindori lejanaSeSi (Tamakoni).<br />

toponimis paraleluri forma wifraRal wifraRal(H)<br />

wifraRal H) aRniSnavs ,,wiflnarSi momdinare<br />

Reles", an Reles, romelic wif(e)raSi iRebs saTaves.<br />

nisorwyari nisorwyari _ wyaroswyali xonis satyeo ubnis sazRvarze,<br />

saCiqvanoSi (salxinos satyeo). ). nisori nisori megrulSi `gobs" aRniSnavs.<br />

gadmocemiT, wyarosTan gobi <strong>da</strong>udgamT, sa<strong>da</strong>c sasmeli wyali<br />

grovdebo<strong>da</strong>.<br />

noxorobeni noxorobeni ,,nasaxlarebi" _ tyebuCqnariani ferdobi xifas<br />

xeobaSi, lekudeles zemoT (kurzus satyeo). naWyebiebs aq hqoniaT<br />

wisqvili <strong>da</strong> maRazia.<br />

okalmaxe//sakalmaxo//sakalmaxo okalmaxe//sakalmaxo//sakalmaxo okalmaxe//sakalmaxo//sakalmaxo RalH RalH _ nakaduli; leWexas<br />

marcxena Senakadi (kurzus satyeo). g. eliava samegrelos CrdiloaRmosavleTi<br />

nawilis <strong>tyisa</strong> <strong>da</strong> <strong>saZovrebis</strong> <strong>zonis</strong> toponimTa nusxaSi<br />

miuTiTebs hidronim ,,okalmaxe Ralis", <strong>da</strong>zustebuli lokalizaciis gareSe<br />

(g. eliava, 1977, gv. 175).<br />

rzeniagvarTa//rzeniaqvaTa rzeniagvarTa//rzeniaqvaTa _ vake-sabalaxo saodiSos SemogarenSi<br />

(salxinos satyeo). aqve wyaros ewodeba rzeniagvarTaS rzeniagvarTaS wyurgili wyurgili. wyurgili<br />

g. eliava vakis saxelwodebad asaxelebs ,,zeniagvarTas", romlis<br />

warmomavlobas Semdegnairad xsnis: megr. rzeni iagvarTu `vake uwevs"<br />

(g. eliava, 1977, gv. 178). sinamdvileSi agvar(T)a/aguar(T)a agvar(T)a/aguar(T)a megrulSi<br />

aRniSnavs ,,baks, saqonlis usaxuravo samwyvdevs; bosels". rzeniagvarTa<br />

rzeniagvarTa<br />

igivea, rac ,,vakeze mdebare saqonlis samwyvdevi baki; SemozRduli mindori<br />

saqonlis <strong>da</strong>sabinaveblad".<br />

robi//robu robi//robu igivea, rac `xevi, xrami, Rrante; mdinaris napiri;<br />

ormo, CaRrmavebuli wyliani adgili".<br />

romana romana _ tye-buCqnariani xevi SaqveS Ralis marcxena mxares<br />

(taleris satyeo). SesaZloa toponimis Tav<strong>da</strong>pirveli forma robana<br />

robana<br />

yofiliyo. robi//robu robi//robu igivea, rac `xevi, xrami, Rrante; mdinaris<br />

napiri; ormo, CaRrmavebuli wyliani adgili".<br />

sakalmaxo//sakalmaxo sakalmaxo//sakalmaxo sakalmaxo//sakalmaxo Ral(H Ral(H Ral(H) Ral(H Ral(H – nakaduli, cqimraRalis auzi dgomis<br />

samxreTiT (kurzus satyeo). Taq adre facxa eladgudu, raikavSirs<br />

afudu gonwyHmili ,,aq adre facxa idga, raikavSirs hqon<strong>da</strong> gaxsnili"<br />

(mTxrobeli mogeli jojua).


<strong>martvilis</strong> <strong>raionis</strong> <strong>tyisa</strong> <strong>da</strong> <strong>saZovrebis</strong> <strong>zonis</strong> toponimii<strong>da</strong>n<br />

satyvioRalH<br />

satyvioRalH//qvarcxiaRal(H<br />

satyvioRalH qvarcxiaRal(H<br />

qvarcxiaRal(H) qvarcxiaRal(H _ nakaduli; uCaRals uerTdeba<br />

beCunasTan. saTave aqvs qvarcxiaSi (taleris satyeo). gadmocemiT, aq<br />

sami svani CauxocavT megrelebs.<br />

qocoro qocoro kirde kirde kirde _ maRali klde giarzenas SemogarenSi,<br />

muxuranafsias <strong>da</strong>savleTiT (salxinos satyeo). qoco, qoco, qocoro qocoro qocoro megrulSi<br />

aRniSnavs ,,pataras". qocoro qocoro kirde kirde SesaZloa ganimartos rogorc<br />

,,patara, momcro klde".<br />

quaS quaS TifH//quai TifH//quai THf THf<br />

THf _ <strong>da</strong>vakeba mTis ferdobze, fSaluonSi,<br />

leWexas marcxena mxares (kurzus satyeo). Tifu Tifu megrulSi karvis irgvliv<br />

RamiT saqonlis sadgomis, Teos aRmniSvnelia. g. eliavas ganmartebiT, ,,THfadgili,<br />

riTac saqonlis saxeobis mixedviT ,,agvaraSi" sadgomebia gamoyofili.<br />

gadmocemiT, Ti-Si calke melogines Tavis sadgomi kuTxe, adgili hqon<strong>da</strong>, mas<br />

THf erqva" (g. eliava, 1989, gv. 101-102). quaS Tifè ewodeba im adgils, sa<strong>da</strong>c<br />

saqonlis sadgomi qvis yoriTaa SemozRuduli. p. cxa<strong>da</strong>ias ganmartebiT,<br />

,,Teo qvavnarSi iyo gamarTuli" (p. cxa<strong>da</strong>ia, 2004).<br />

SonefiS SonefiS naoxvamu naoxvamu ,,svanebis naloci" _ sabalaxo xurtumSi<br />

(gaWedilis satyeo). gadmocemiT, saukuneze meti xnis win aq mdgaran<br />

lentexeli svanebi TavianTi jogiT. <strong>da</strong>dianebs konfliqti hqoniaT svan<br />

mejogeebTan, saZovrebs e<strong>da</strong>vebodnen. sabolood es <strong>da</strong>va imiT <strong>da</strong>srul<strong>da</strong>,<br />

rom svanebma <strong>da</strong>toves aRniSnuli teritoria. SonefiS naoxvamH imitom<br />

<strong>da</strong>rqmevia, rom svanebi loculobdnen wm. miqaelisa <strong>da</strong> gabrielis saxelze,<br />

romlebic saqonlis mfarvel angelozebad miaCn<strong>da</strong>T.<br />

Sqasuki Sqasuki ,,Sua seri" _ tyiani seri aWvis CrdiloeTiT, SaqveS<br />

Ralis marcxena mxares (taleris satyeo).<br />

CxorowyuS CxorowyuS tya tya<br />

tya _ tye md. Cxorowyus xeobaSi, Cxorowyusa <strong>da</strong><br />

oqajeRalis SesarTavTan (taleris satyeo).<br />

cqimraRal//cqimura//cxim(u)ra cqimraRal//cqimura//cxim(u)ra _ nakaduli. sakalmaxos zemoT,<br />

200 metrSi (kurzus satyeo); saTaves iRebs nalebuSi <strong>da</strong> marcxni<strong>da</strong>n<br />

erTvis md. texurs. cxemuri//cximuri cxemuri//cximuri megrulSi aRniSnavs botan.<br />

kavkasiur rcxilas. cxim(u)ra cxim(u)ra is adgilia, sa<strong>da</strong>c mravlad xarobs es<br />

mcenare, xolo Reles, romelic cxim(u)raSi iRebs saTaves, cximraRal/<br />

cqimraRal ewodeba.<br />

wyarginalafu wyarginalafu _ nakaduli; leWexas marjvena Senakadi fSaluonSi<br />

(kurzus satyeo). saTaves iRebs leWexaSdudSi. . wyarginalafu wyarginalafu niSnavs<br />

,,wyalvardnils". nakaduli ramdenime adgilas marTlac aCens CanCqers.<br />

Sdr.: wyargHmal//wyargimalafu - wyalvardnili qobaliaS karesTan, farTo<br />

wyarze (kurzus satyeo); wyargimalafu//wyarginolafu - 1. wyalvardnili<br />

oqajeze (taleris satyeo); 2. wyalvardnili <strong>da</strong> nakaduli (magana, xudoni);<br />

wyargimalH - wyalvardnili bujerRais Senakadze (zemo xunwi);<br />

wyargio(l)afu - wyalvardnili (saberulavo, <strong>martvilis</strong> r.); wyargimalafu/<br />

/wyargiolafu - nakaduli patara CanCqeriT; texuris marjvena Senakadi,<br />

romelic moedineba gaTsakarasa <strong>da</strong> gvimarasakaras Sua (lebardis<br />

satyeo).<br />

xifa//xifa(S) xifa//xifa(S) xifa//xifa(S) Ral Ral Ral(H) Ral _ Rele; nasaxus samxreTiT, 1 km-is moSorebiT,<br />

marjvni<strong>da</strong>n uerTdeba md. texurs (kurzus satyeo).<br />

39


40<br />

i. kekelia<br />

<strong>da</strong>mowmebuli literatura<br />

g. eliava, 1977 - g. eliava, abaSisa <strong>da</strong> gegeWkoris raionebis toponimika,<br />

Tb., 1977.<br />

g. eliava, 1989 - g. eliava, eTnografiuli samegrelo (albomi),<br />

quTaisi, 1989.<br />

i. kekelia, 2009 - i. kekelia, <strong>martvilis</strong> toponimia (etimologiurganmartebiTi<br />

leqsikoni), Tb., 2009.<br />

o. qajaia, 2001 - o. qajaia, megrul-qarTuli leqsikoni, t. I, Tb., 2001.<br />

o. qajaia, 2002 - o. qajaia, megrul-qarTuli leqsikoni, t. II, Tb., 2002.<br />

p. cxa<strong>da</strong>ia, v. jojua, 2003 - p. cxa<strong>da</strong>ia, v. jojua, samurzayanos<br />

geografiuli saxelwodebani, Tb., 2003.<br />

p. cxa<strong>da</strong>ia, 2004 - p. cxa<strong>da</strong>ia, mesaqonleobis aRmniSvneli leqsika zemo<br />

samegrelos toponimiaSi, kr. ,,qarTveluri onomastika", II, Tb., 2004.<br />

p. cxa<strong>da</strong>ia, 2008 - p. cxa<strong>da</strong>ia, samegrelos geografiuli saxelwodebani,<br />

IV (Cxorowyus r.), Tb., 2008.<br />

IGOR KEKELIA<br />

FROM THE PLACE-NAMES OF MARTVILI REGION<br />

WOODS AND PASTURES<br />

Natural or man-made object names have it in them to survive centuries and<br />

millenia. Historical and literary sources, epigraphics and fresco inscriptions, deeds<br />

and other official documents, and cartographic materials provide important information<br />

about geographic names. The etimology of word contents has great importance for<br />

the study of historical and ethnographic peculiarities of the country, ethnic situation<br />

of the given locality, traditional culture, husbandry and other issues.<br />

In this paper I discuss only a few number of place names of woods and<br />

pastures that I have recorded in the Martvili region.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!