globaluri geografia XI

maia bliaZe 

gia Wanturia 

daviT kereseliZe 

globaluri 

geografia XI 

maswavleblis wigni

m. bliaZe 

g. Wanturia 

d. kereseliZe 

globaluri geografia 11 

maswavleblis wigni 

pirveli gamocema, 2012 

redaqtori: diana yasumaSvili 

damkabadonebeli: TinaTin berberaSvili 

ISBN 978-9941-15-616-8 

saxelmZRvanelo © maia bliaZe, gia Wanturia, daviT kereseliZe 

yvela ufleba daculia 

Sps `bakur sulakauris gamomcemloba~ 

misamarTi: daviT aRmaSeneblis 150, Tbilisi 0112 

tel.: 291 09 54, 291 11 65 

el-fosta: info@sulakauri.ge 

www.sulakauri.ge 

Maia Bliadze 

Gia Chanturia 

David Kereselidze 

Geography 11 

Teacher’s book 

© Bakur Sulakauri Publishing, 2012 

Tbilisi, Georgia

Sinaarsi 

I. Sesavali ---------------------------------------------------------------------------------5 

II. zogadi ganaTlebis erovnuli miznebi ---------------------------------------------7 

III. erovnuli saswavlo gegma ------------------------------------------------------------8 

IV. saxelmZRvanelos Sesatyvisoba erovnul saswavlo gegmasTan --------------- 12 

V. meToduri rekomendaciebi maswavlebelTaTvis -------------------------------- 14 

VI. komentarebi moswavlis wignis sagakveTilo paragrafebze ------------------- 36 

VII. sanimuSo gakveTilebis scenarebi ------------------------------------------------- 38 

VIII. moswavlis wignSi mocemuli davalebebis pasuxebi ---------------------------- 59 

IX. Semajamebeli samuSaoebis pasuxebi-----------------------------------------------99 

X. rekomendebuli Sefaseba sazogadoebriv mecnierebebSi --------------------- 106 

XI. damatebiTi masala ------------------------------------------------------------------- 118 

XII. damatebiTi literatura ---------------------------------------------------------- 126 

3

I. Sesavali 

XI klasSi `globaluri geografiis~ SeswavliT mTavrdeba geografiis Esavaldebulo 

Seswavla zogadsaganmanaTleblo skolaSi. 

globaluri geografia msoflioSi sakmaod cnobili da swrafad ganviTarebadi mimar- 

Tulebaa, romelic zogadsakacobrio procesebisa da movlenebis sivrcesa da droSi 

gamovlinebebs Seiswavlis. 

`globaluri geografiis~ saxelmZRvanelos mizania ganaTlebuli da saTanado unar- 

CvevebiT aRWurvili Taobis aRzrda, romelsac eqneba liberalur-demokratiul Rirebebulebebze 

damyarebuli maRali samoqalaqo cnobiereba, SeeZleba Teoriuli codnis 

yoveldRiur cxovrebasTan misadageba, eqneba sakuTari pozicia, SeZlebs mis dacvas, 

gansxvavebuli azris mosmenasa da pativiscemas. 

saxelmZRvanelos safuZveli globaluri msoflmxedvelobrivi konceptualuri midgomaa 

da globalizaciis procesis, msofliosa da kacobriobis umTavresi globaluri 

problemebis sivrciT-droiT WrilSi danaxvas iTvaliswinebs, rac Tavis mxriv xels Seuwyobs 

garemomcvel realobaSi mimdinare movlenebisa da procesebis gagebas, bunebrivi da 

socialuri procesebis Seswavlisas sistemuri midgomebis unar-Cvevebis ganviTarebas. 

saxelmZRvaneloSi moswavleebi gaecnobian da ESeiswavlian msoflioSi mimdinare globalizaciis 

procesis arssa da gamovlenis formebs, arsebul umniSvnelovanes globalur 

problemebs da maT geografiul Taviseburebebs. gaecnobian da gaaanalizeben globalizaciis 

dadebiT da uaryofiT mxareebs, TiToeuli globaluri problemis arss, misi 

gadaWris alternatiul midgomebsa da gadawyvetis SesaZlo gzebs. 

saxelmZRvanelo upirvelesad uzrunvelyofs codnis gadacemas, ganmtkicebas, Sefasebasa 

da integracias, moswavleTa sivrciT-droiTi, analitikuri da sistemuri azrovnebis 

ganviTarebas, zogadi da specifikuri unar-Cvevebis formirebas. igi xels uwyobs moswavleebSi 

geografiuli, ekologiuri da ekonomikuri azrovnebis Camoyalibebas, politikuri 

kulturis formirebas, bunebasa da sazogadoebas Soris harmoniuli urTierTobis 

saWiroebis gacnobierebasa da, Sesabamisad, ekologiuri kulturis Camoyalibebas. 

`globaluri geografiis” saxelmZRvanelo mocavs 5 nawils da 39 Temas. saxelmZRvelos 

Sinaarsi (sagakveTilo Temebi) SesabamisobaSia erovnuli saswavlo gegmiT (sagnobrivi 

programa) gaTvaliswinebul misaRwev SedegebTan da indikatorebTan. 

saxelmZRvaneloSi warmodgenil teqsts Tan erTvis mravalferovani kartografiuli 

masala (rukebi, naxazebi, cxrilebi, sqemebi, diagramebi), ilustraciebi (fotosuraTebi, 

aerofoto da kosmosuri suraTebi) da Tematuri masala (es sainteresoa, magaliTebi). 

TiToeul Temas Sedegebisa da indikatorebis gaTvaliswinebiT axlavs savarjiSoebi, 

davalebebi da sxva aqtivobebi, romelTa nawili sruldeba klasSi (gakveTilze), nawili 

ki gamiznulia saSinao davalebisaTvis. 

amrigad, warmodgenil saxelmZRvanelos didi SemecnebiTi, zneobrivi da AaRmzrdelobiTi 

mniSvneloba aqvs. igi mimarTulia xeli Seuwyos iseTi amocanebis gadawyvetas, 

rogorebicaa: 

● globalizaciis procesisa da Tanamedroveobis globaluri problemebis Sesaxeb 

sistemuri codnis miReba, rac gansakTrebiT mniSvnelovania, raTa moswavlem gaacnobieros 

da aRiqvas msoflioSi da planetaze mcxovreb adamianTa Tanasazogadoeba, 

5

ogorc erTiani. Aaseve gaacnobieros bunebisa da sazogadoebis erTianoba; 

● globaluri azrovnebis formireba; 

● SemecnebiTi interesis gaRviveba iseTi zogadsakacobrio problemebis mimarT, 

rogoriebcaa erovnebaTSorisi, politikuri, kulturuli, zneobrivi da sxva saxis 

urTierTobebi. 

● moswavleTa aRWurva specifikuri da zogadi unar-CvevebiT, rac xels Seuwyobs maT 

damoukideblad moipovon geografiuli xasiaTis informacia, sworad gansazRvron 

globalizaciis procesSi saqarTvelos adgili msoflioSi, globaluri problemebis 

gamovlinebis specifika sxvadasxva regionsa da qveyanaSi. 

saxelmZRvanelo daexmareba moswavleebs Seiswavlon globaluri procesebis sivrciTdroiTi 

aspeqtebi, gaanalizon globaluri problemebis gadaWraSi lokalur, regionul 

da saerTaSoriso doneebze SemuSavebuli koordinirebuli politikis aucilebloba, 

gamoikvlion socialur-ekonomikuri, bunebrivi da anTropogenuri xasiaTis globaluri 

problemebi da imsjelon maTi gadaWris gzebze. 

vimedovnebT, rom warmodgenili saxelmZRvanelo iqneba codnisa da unar-Cvevebis 

SesaZeni saukeTeso saSualeba, aseve igi umTavres rols Seasrulebs moswavleTa qcevis 

modelis formirebaSi, rac xels Seuwyobs moswavles, sworad gansazRvros Tavisi adgili 

socialur, bunebriv, kulturul da erovnul struqturebSi. 

6

II. zogadi ganaTlebis erovnuli miznebi 

saqarTveloSi zogadi ganaTlebis sistema miznad isaxavs, Seqmnas xelsayreli pirobebi 

erovnuli da zogadsakacobrio RirebulebebiT aRWurvili, Tavisufali pirovnebis CamoyalibebisaTvis. 

amasTan erTad, ganaTlebis sistema uviTarebs mozards gonebriv da fizikur unar-Cvevebs, 

aZlevs saWiro codnas, amkvidrebs jansaRi cxovrebis wess, moswavleebs uyalibebs libera lur 

da demokratiul Rirebulebebze damyarebul samoqalaqo cnobierebas da exmareba maT oja xis, 

sazogadoebisa da saxelmwifos winaSe sakuTari ufleba-movaleobebis gacnobierebaSi. 

saqarTvelos zogadi ganaTlebis sistemaSi miRebuli gamocdilebis safuZvelze mozardma 

unda SeZlos: 

a) qveynis interesebis, tradiciebisa da Rirebulebebis mimarT sakuTari pasuxismgeblobis 

gaazreba: 

saskolo ganaTlebam unda ganuviTaros mozards unari, sworad gansazRvros sakuTari qveynis 

saxelmwifoebrivi, kulturuli, ekonomikuri da politikuri interesebi da misces mas sasikeTo 

gadawyvetilebaTa miRebisa da aqtiuri moqmedebis SesaZlebloba; 

b) bunebrivi garemo pirobebis SenarCuneba da dacva: 

mozardma unda icodes, ra bunebriv garemoSi cxovrobs, ra ziani SeiZleba miayenos garemos 

adamianis ama Tu im moqmedebam, rogor SeinarCunos da daicvas bunebrivi garemo; 

g) teqnologiuri Tu sxva inteleqtualuri miRwevebis efeqtianad gamoyeneba; informaciis 

mopoveba, damuSaveba da analizi: 

dRes, rodesac adamianisaTvis misawvdomia didi moculobisa da sxvadasxva Sinaarsiis informacia, 

misi efeqtianad gamoyenebis unari sasicocxlo mniSvnelobas iZens. mozards undaE SeeZlos 

ara mxolod informaciis mopoveba, aramed misi Sefasebac Sinaarsis, daniSnulebisa da xarisxis 

mixedviT, dasaxuli miznebisaTvis misi gamoyenebis formebis gansazRvra; teqnologiuri miRwevebis 

efeqtiani gamoyeneba yoveldRiuri cxovrebis, muSaobis, inteleqtualuri Tu sulieri 

moRvaweobis pirobebis gasaumjobeseblad; 

d) damoukideblad cxovreba, gadawyvetilebis miReba: 

saskolo ganaTlebam unda ganuviTaros mozards pirad, ojaxur da sazogadoebriv cxovrebaSi 

damoukidebel gadawyvetilebaTa miRebis unar-Cvevebi; 

e) iyos Semoqmedi, Tavad Seqmnas Rirebulebebi da ar icxovros mxolod arsebulis xarjze: 

saskolo ganaTlebam unda uzrunvelyos mozardis im unar-Cvevebis ganviTareba, romlebic 

miscems mas saSualebas, ukve arsebuli gamocdileba da miRwevebi gamoiyenos axali materialuri, 

inteleqtualuri Tu sulieri Rirebulebebis Sesaqmnelad; 

v) sakuTari SesaZleblobebisa da interesebis uwyveti ganviTareba mTeli cxovrebis ganmavlobaSi 

da maTi maqsimaluri realizeba, rogorc qveynis SigniT, ise mis sazRvrebs gareTac: 

saskolo ganaTlebam unda Camouyalibos mozards uwyveti ganviTarebis, mTeli cxovrebis 

ganmavlobaSi axali codnisa da Cvevebis damoukideblad SeZenis unari, raTa SeZlos sakuTari 

SesaZleblobebisa da sulieri midrekilebebis adekvaturad gansazRvra da amis mixedviT sazogadoebriv 

cxovrebaSi sakuTari adgilis damkvidreba; 

mozardi mzad unda iyos, arCevani gaakeTos momavali ganaTlebisa da SromiTi saqmianobis 

Sesaxeb. 

z) komunikacia individebsa da jgufebTan: 

saskolo ganaTlebam unda uzrunvelyos, rom sazogadoebis momaval wevrebs ganuviTaros 

zogadi sakomunikacio unar-Cvevebi ( wera, kiTxva, metyveleba, mosmena), saorganizacio da jgufuri 

muSaobis Cvevebi; maT Soris, imaT, visTvisac saqarTvelos saxelmwifo ena mSobliuri ar aris; 

T) iyos kanonmorCili, toleranti moqalaqe: 

dRevandel dinamikur, eTnikur da kulturulad mravalferovan samyaroSi sazogadoebis funqcionirebisaTvis 

gansakuTrebul mniSvnelobas iZens urTierTpativiscemis, urTierTgagebisa da 

urTierTSemecnebis Cvevebi. skolam unda gamoumuSaos mozards adamianis uflebebis dacvisa da 

pirovnebis pativiscemis unari, romelsac igi gamoiyenebs sakuTari da sxvisi TviTmyofadobis SesanarCuneblad. 

mozards unda SeeZlos adamianis arsebiTi uflebebis Sesaxeb miRebuli Teoriuli 

codnis ganxorcieleba da am principebiT cxovreba. 

7

III. erovnuli saswavlo gegma 

globaluri geografia 

XI klasi 

wlis bolos misaRwevi Sedegebi mimarTulebebis mixedviT 

geo. XI mimarTulebebi 

dro da sivrce garemo da ekonomika garemo da socialuri 

sistemebi 

geo.XI.1. moswavles SeuZlia 

globalizaciis procesebis 

sivrce-droiTi aspeqtebis 

daxasiaTeba. 


socialur-ekonomikuri xasiaTis 

globaluri problemebis 

analizi. 


bunebrivi da anTropogenuri 

xasiaTis globalur problemebze 

msjeloba. 

wlis bolos misaRwevi Sedegebi da indikatorebi 

8 


politikuri xasiaTis 

globalur problemebze 

msjeloba. 


globalizaciis procesis 

socialur-kulturul aspeqtebze 

msjeloba. 


gaacnobieros globaluri 

problemebis gadaWraSi lokalur, 

regionul da saerTaSoriso 

doneebze SemuSavebuli 

koordinirebuli politikis 

aucilebloba. 

geo.XI.1. moswavles SeuZlia globalizaciis procesebis sivrce-droiTi aspeqtebis daxasiaTeba. 

Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle: 

● asxvavebs terminebs `globalizacia~ da `glosalizacia~; 

● aanalizebs globalizaciis indeqsis gazomvis meTods (kof-is (KOF) indeqsi, aT kerneis (AT 

Kearney) indikatorebi) da msjelobs TiToeuli kriteriumis (politikuri globalizacia, 

ekonomikuri globalizacia, socialuri globalizacia, personaluri kontaqtebi, informaciuli 

kavSirebi, kulturuli siaxlove) sivrcobriv ganawilebaze; 

● msjelobs globalizaciis indeqsebis gamoTvlis meTodebis srulyofilebasa da praqtikuli 

gamoyenebis SesaZleblobaze; 

● aanalizebs transportisa da komunikaciis ganviTarebis rols qveynebis sivrce-droiT daaxloebaSi; 

● adgens misTvis aqtualuri problemebis sivrce-droiT Taviseburebebs; gansazRvravs cnebas 

`globaluri~ da SeimuSavebs kriteriumebs am problemisadmi statusis misaniWeblad; 

● gamoTqvams varauds globalur problemebs Soris mizez-Sedegobriv kavSirebze da adgens 

Sesabamis sqemas; 

● SeimuSavebs globaluri problemebis CamonaTvals da adarebs arsebuls; aanalizebs problemebis 

warmoSobisa da transformaciis (warmoqmna, gamZafreba, mogvareba, Canacvleba) 

mizezebs; 

● globaluri problemebis nusxidan gamoarCevs saqarTvelosaTvis yvelaze aqtualur problemebs; 

gansazRvravs maT transformacias sivrcesa da droSi; adgens problemis mimdinareobis 

amsaxvel sqemas.

mimarTuleba: garemo da ekonomika 

geo.XI.2. moswavles SeuZlia socialur-ekonomikuri xasiaTis globaluri problemebis analizi. 


● aanalizebs finansuri nakadebis masStabebs Tanamedrove msoflioSi; msjelobs saerTaSoriso 

finansuri organizaciebisa da transnacionaluri korporaciebis moqmedebis masStabebze; 

● msjelobs saerTaSoriso donorebisa da organizaciebis mier gamoyofil daxmarebebsa da 

sesxebze; 

● gamoTqvams mosazrebas, ra socialuri da ekonomikuri sargeblis motana SeuZlia SeiaraRebaze 

dazogil xarjebs; 

● amyarebs logikur kavSirebs socialur-ekonomikuri xasiaTis globalur problemebs Soris 

(mag., saerTaSoriso SromiTi migracia da fuladi gzavnilebi (remitransebi)) da msjelobs 

maT masStabebze; 

● rukebis da sxva wyaroebis safuZvelze aanalizebs qveynebs Soris sursaTis da nedleulis 

uTanabro ganawilebas; gamoTqvams varauds problemis lokalur, regionul da globalur 

doneebze gadaWris SesaZlo gzebze; 

● ecnoba aTaswleulis ganviTarebis miznebs), irCevs erT-erTs da axasiaTebs problemis aqtualobas; 

ecnoba gaeros programebs, romlebic maTi gadaWriskenaa mimarTuli; 

● irCevs ganviTarebis sxvadasxva safexurze mdgom qveynebs; adarebs, ramdenad mZafrad warmoCindeba 

TiToeulSi globaluri socialur-ekonomikuri problemebi da ramdenad gansxvavdeba 

problemebze reagirebis gzebi; 

● aanalizebs CamorCenilobis parametrebis daZlevisaken mimarTul RonisZiebebs da adgens 

msoflios regionebis prognozul (momavlis) `socialur-ekonomikuri ganviTarebis~ rukas. 

geo.XI.3. moswavles SeuZlia bunebrivi da anTropogenuri xasiaTis globalur problemebze 

msjeloba. 


● aanalizebs adamianis saqmianobis Sedegad warmoqmnil garemosdacviT globalur problemebs 

istoriuli warsulidan dRemde; gamoTqvams varauds maTi SesaZlo ganviTarebis Sesaxeb; 

● sxvadasxva geografiuli saSualebebis gamoyenebiT aanalizebs atmosferos, hidrosferos, 

maT Soris msoflio okeanes, pedosferos da biosferos aTvisebis ZiriTad mimarTulebebs; 

● irCevs romelime komponentis aTvisebasTan dakavSirebul globalur problemas, msjelobs 

mis usafrTxo aTvisebaze da Sedegebs sasurveli formiT gamoxatavs; 

● ilustraciebis da sxva wyaroebis gamoyenebiT amyarebs kavSirebs globalur geoekologiur 

problemebsa da ekonomikis im dargebs Soris, romlebic am problemebis maprovocirebelia; 

iyenebs Tematur rukebs da adgens geoekologiuri problemebis gamovlinebis mentalur rukas; 

● monawileobs debatebSi Temaze: `warmoebis gafarToeba da ekologiuri balansis SenarCuneba~; 

● jgufuri muSaobisas irCevs romelime globalur geoekologiur poroblemas, gamoyofs misi 

mogvarebis ramdenime mniSvnelovan RonisZiebas da qmnis problemis ganviTarebis scenarebs; 

Sedegebs gamoxatavs misTvis sasurveli formiT (grafiki, diagrama da sxva); 

● wlis manZilze sxvadasxva wyarodan (samecniero literatura, perioduli gamocemebi, sainformacio 

saSualebebi), agrovebs informacias bunebrivi da teqnogenuri katastrofebis 

Sesaxeb; ganaTavsebs maT rukaze da drois qronologiur xazze; Sedegebs aanalizebs da warmoadgens 

Tanaklaselebis winaSe. 

9

mimarTuleba: garemo da socialuri sistemebi 

geo.XI.4. moswavles SeuZlia politikuri xasiaTis globalur problemebze msjeloba. 


● aanalizebs politikuri xasiaTis globaluri problemebis warmoSobas, ganviTarebas da 

sivrcobriv Taviseburebebs. gamoxatavs sakuTar damokidebulebas aRniSnuli sakiTxisadmi; 

● mopovebuli informaciis safuZvelze (statistikuri monacemebi, masmedia) aanalizebs 

msoflios qveynebis samxedro-politikur potencials da gamoTqvams mosazrebas, Tu ra 

wvlili SeiZleba Seitanos TiToeulma moqalaqem da qveyanam msoflioSi mSvidobisa da ganiaraRebis 

saqmeSi; 

● irCevs da ecnoba (sainformacio saSualebebidan) erT-erTi qveynis mier gadadgmul konkretul 

nabijebs ganiaraRebis da mSvidobis SenarCunebis saqmeSi da SeimuSavebs movlenebis ganviTarebis 

SesaZlo prognozs (sqema, scenari); 

● adgens mizez-Sedegobriv kavSirebs omebis, eTnokonfliqtebisa da terorizmis warmoSobas, 

gamovlinebis formebsa da sivrcobriv Taviseburebebs Soris; 

● moiZiebs informaciasa da informaciis safuZvelze ecnoba msoflio mniSvnelobis teroristul 

organizaciebs da maTi moqmedebis arealebs; 

● mopovebuli informaciis safuZvelze msofliosa da saqarTveloSi arsebuli eTnokonfliqtebis 

da gaxmaurebuli teraqtebis Sesaxeb; adgens “cxeli wertilebis” rukas. 

geo.XI.5. moswavles SeuZlia globalizaciis procesis socialur-kulturul aspeqtebze 

msjeloba. 


• ecnoba kulturuli difuziis sxvadasxva gamovlinebebs msoflioSi da msjelobs ”globaluri 

kulturis” maxasiaTeblebze: musika, televizia, sporti, turizmi; 

• msjelobs Tanamedrove samyaroSi urbanuli landSaftebis homogenizaciaze; 

• msjelobs kulturis globalur difuziasa da aspeqtebze – ena, turizmi, samzareulo, media, 

globaluri brendebi (mag., makdonaldsi, koka-kola) da ukavSirebs adgilobrivi kulturis 

rolis dakninebas; 

• ecnoba antiglobalistebis ideebs da msjelobs Temaze ”globalizacia nacionalizmis winaaRmdeg”; 

• msjelobs globalizaciis dadebiT da uaryofiT faqtorebze. 

geo. XI 6. moswavles SeuZlia gaacnobieros globaluri problemebis gadaWraSi lokalur, regionul 

da saerTaSoriso doneebze SemuSavebuli koordinirebuli politikis aucilebloba. 


● msjelobs mosaxleobis (ojaxis, Temis, qveynis, regionis da msoflios) cxovrebis wesis, 

garemosdacviTi cnobierebis, ganaTlebisa da adgilobrivi kanonmdeblobis mizez-Sedegobriv 

kavSirebze; gamoxatavs sakuTar damokidebulebas maTi mniSvnelobis Sesaxeb mdgradi 

ganviTarebisaTvis; 

● moiZiebs informacias da aanalizebs saerTaSoriso organizaciebis daniSnulebis sakiTxs 

globalur problemebTan mimarTebaSi, akeTebs daskvnebs maT mier globalur problemebze 

reagirebasa da mogvarebasTan dakavSirebiT; 

● ecnoba globalur problemebTan dakavSirebul saqarTvelos mier xelmoweril konvenciebsa 

da valdebulebebs; adgens kiTxvars da atarebs sociologiur gamokiTxvas aRniSnul procesSi 

sazogadoebisa da individebis informirebulobisa da am procesSi CarTulobis Seswavlis 

mizniT; 

● moiZiebs informacias saqarTveloSi an romelime sxva qveyanaSi globalur problemebTan 

dakavSirebul Sesrulebuli an Seusrulebeli konvenciisa an valdebulebis Sesaxeb; 

● ecnoba saerTaSoriso ekologiur TariRebs da klasTan erTad irCevs maTTvis sainteresos. 

da amzadeben Sesabamis RonisZiebebs (Ria gakveTili, gamofena, konferencia da sxva); 

10

● msjelobs, Tu ra rols asrulebs saerTaSoriso Zalisxmeva globaluri problemebis mogvarebaSi 

da ramdenad mniSvnelovania es kacobriobis mdgradi ganviTarebis perspeqtivisaTvis. 

Sedegebs warmoadgens sasurveli formiT. 

programis Sinaarsi 

savaldebulo Sinaarsobriv sakiTxTa CamonaTvali XI klasisaTvis 

(qvemoT warmodgenili sakiTxebi Seadgens am klasisaTvis gankuTvnili mTliani Sinaarsis 60%-s) 

Sesavali 

1. globalizacia 

2. globalizaciis indeqsi 

3. globaluri problebebi da maTi warmoSobis mizezebi 

4. globalur problemaTa urTierTkavSiri 

5. kacobrioba da mdgradi ganviTarebis perspeqtiva 

6. saqarTvelo da globalur problemebTan dakavSirebuli konvenciebi 

politikuri xasiaTis globaluri problemebi 

7. warmoSobis mizezebi 

8. omebi 

9. msoflio mniSvnelobis konfliqtebi 

10. terorizmi 

11. teroristuli organizaciebi 

12. politikuri xasiaTis problemebis gadaWris gzebi (mSvidobisTvis brZola da ganaiaraReba) 

socialur-ekonomikuri xasiaTis problemebi da maxasiaTeblebi 

13. globaluri problemebi da saerTaSoriso organizaciebi 

14. globaluri socialur-ekonomikuri problemebi 

15. finansuri nakadebi 

16. globalur-demografiuli problemebi 

17. SromiTi migracia da fuladi gzavnilebi 

18. sursaTis problema, bunebrivi resursebis uTanabro ganawileba 

19. cxovrebis done da xarisxi 

20. globalur-socialuri da eTnokulturuli problemebi 

21. kulturuli imperializmi da kulturuli difuzia 

22. antiglobaluri moZraoba 

23. ganviTarebuli da ganviTarebadi qveynebis globaluri socialur-ekonomikuri problemebi 

24. socialur-ekonomikuri xasiaTis problemaTa gadaWris gzebi 

25. saerTaSoriso ekologiuri TariRebi 

26. aTaswleulis ganviTarebis miznebi 

bunebrivi da anTropogenuri problemebi 

27. bunebrivi garemo da masTan dakavSirebuli problemebi 

28. garemos aTvisebis problemebi: atmosfero, hidrosfero, pedosfero 

29. msoflio okeane da misi problebebi 

30. globaluri geoekologiuri problemebi – kritikuli regionebi 

31. teqnikuri progresi da globaluri problemebis warmoSoba 

32. globaluri xasiaTis bunebrivi da anTropogenuri problemebis gadaWris gzebi 

33. mTian teritoriebTan dakavSirebuli problemebi 

34. sanapiro zolis aTvisebisa da dacvis problemebi 

11

IV saxelmZRvanelos Sesatyvisoba erovnul 

saswavlo gegmasTan 

Tavisa da 

Temis dasaxeleba 

Sinaarsisa da misaRwevi Sedegebis ruka 

standartis Sesabamisi Sedegebi 

moswavles SeuZlia globalizaciis 

procesebis sivrce-droiTi 

aspeqtebis daxasiaTeba. 

moswavles SeuZlia socialurekonomikuri 

xasiaTis globaluri 

problemebis analizi. 

12 

moswavles SeuZlia bunebrivi da 

anTropogenuli xasiaTis globalur 

problemebze msjeloba. 

moswavles SeuZlia politikuri 

xasiaTis globalur problemebze 

msjeloba. 

moswavles SeuZlia globalizaciis 

procesis socialur-kulturul 

aspeqtebze msjeloba. 

moswavles SeuZlia gaacnobieros 

globaluri problemebis 

gadaWraSi lokalur, regionul da 

saerTaSoriso doneebze SemuSavebuli 

koordinirebuli politikis 

aucilebloba. 

1 2 3 4 5 6 

I Tavi – globalizacia da globaluri 

problemebi 

1. ra aris globalizacia (2 sT.) 

� � 

2. globalizaciis indeqsi (1 sT.) � 

3. antiglobalizmi (1sT.) � � 

4. ra aris globaluri problemebi? 

(1sT.) 


(1 sT.) 

6. globaluri problemebi da saerTa- 

Soriso organizaciebi (2 sT.) 

� 

� 

� � 

II Tavi – msoflios politikuri ruka 

da globaluri problemebi 

7. Tanamedrove msoflios politikuri 

ruka (1 sT.) 

� 

8. mSvidoba da ganiaraReba (2 sT.) � 

9. konfliqtebis geografia (1.sT.) � 

10. terorizmis geografia (1.sT.) � 

11. msoflios lideri qveynebi da globaluri 

samyaro (8 sT.) 

III Tavi – msoflio mosaxleoba da globaluri 

socialuri problemebi 

12. msoflio mosaxleobis dinamika 

(1 sT.) 

13. demografiuli optimumi da demografiuli 

politika (1 sT.) 

14. urbanizacia – XX saukunis fenomeni 

(2 sT.) 

� � � 

� 

� 

� �

15. eTnomozaika da globaluri eTnikuri 

krizisi (2 sT.) 

1 2 3 4 5 6 

13 

� � 

16. kulturis globalizacia (2 sT.) � � 

17. janmrTelobis problema 

(1 sT.) 


(2 sT.) 

IV Tavi – msoflios meurneoba da globaluri 

problemebi 

19. ekonomikuri globalizacia (2 sT.) 

20. msoflio finansuri nakadebi da 

centrebi (2 sT.) 

� � 

21. cxovrebis done da xarisxi (1 sT.) � � 

22. mdidrebi da Raribebi da CamorCenilobis 

problema (1 sT.) 

� 

23. sasursaTo problema (2 sT.) � 

24. energetikuli problema (3 sT.) � � 

25. resursuli problema (2 sT.) � � 

V Tavi – globaluri ekologiuri 

problemebi 

26. ekologiuri problema – zogadi mimoxilva 

(2 sT.) 

� � 

27. atmosferos ekologia (1 sT.) � � 

28. msoflio okeanis problemebi 

(1 sT.) 

29. sanapiro zolis aTvisebisa da dacvis 

problemebi (1 sT.) 

� 

� 

� 

� � 

� � 

30. mtknari wylis problema (1 sT.) � � 

31. pedosferos ekologia (2 sT.) � � 

32. stiqiuri katastrofebi (2 sT.) � � 

33. teqnogenuri katastrofebi (1 sT.) � � 

34. msoflios kritikuli ekoregionebi 

(1 sT.) 

� � 

35. msoflios biologiuri da land- 

Safturi mravalferovneba (1 sT.) 

� � 

36. msoflios daculi teritoriebi 

(1 sT.) 

37. msoflios kulturuli da bunebrivi 

memkvidreobis geografia (1 sT.) 

38. garemosdacviTi organizaciebi 

(1 sT.) 

39. ekologiuri alternativa – mdgradi 

ganviTareba (1 sT.) 

� � 

� � � 

� 

� � �

V. meToduri rekomendaciebi maswavlebelTaTvis 

saswavlo masalis wardgenis fazebis 

axsna-ganmarteba 

rogor davgegmoT gakveTili? 

sanam gakveTilis dagegmvaze muSaobas daiwyebT, moZebneT standartSi is Sedegebi da indikatorebi, 

romelzec gadis mocemuli Tema, konkretuli gakveTili (ix. miznebis ruka) da dausviT 

sakuTar Tavs 2 SekiTxva: 

1. rogor mivaRwio sasurvel Sedegs? 

2. rogor gavigo, miRweulia Tu ara igi? 

mizani 

gakveTilis dagegmvisas, upirveles yovlisa, unda ganisazRvros gakveTilis mizani, romelic 

Tavis mxriv, gansazRvravs Sedegs – e.i. maswavlebelma winaswar unda Camoayalibos, ras unda miaRwion 

misma moswavleebma am gakveTilze (gakveTilis konkretuli da perspeqtiuli miznebi). 

gakveTilis gegmaSi TvalnaTliv unda Candes: 

* gakveTilis konkretuli miznebi; 

* gakveTilis perspeqtiuli miznebi; 

* ras veliT moswavleebisgan? 

* ra codnasa da unar-Cvevebs SeiZenen isini am gakveTilze? 

amocanebi 

miznebis misaRwevad saWiroa garkveuli amocanebis dasaxva. kerZod: 

1. gakveTilze Sesasrulebeli aqtivobebis gansazRvra; 

2. samuSaos Sesrulebis etapebi (dawyeba, damTavreba); 

3. miRebuli codnisa da unar-Cvevebis demonstrirebis forma; 

4. Sefasebis kriteriumebi. 

aucilebeli pirobebi da resursebi 

miznebis misaRwevad winaswar unda ganisazRvros, arian Tu ara moswavleebi mzad dagegmili 

aqtivobebis Casatareblad. maswavlebelma winaswar unda gaTvalos, ra dro da resursebi sWirdeba 

mas gegmis warmatebiT ganxorcielebisaTvis (saxelmZRvanelo, sxvadasxva samecniero Tu SemecnebiTi 

xasiaTis literatura, samuSao sqemebi, TvalsaCinoebebi, suraTebi, diagramebi, grafikebi, 

ilustraciebi da sxv.) e. i. unda ganisazRvros: 

* gakveTilisTvis saWiro masala; 

* Teoriuli da praqtikuli samuSaos ganxorcielebis etapebi. 

gakveTilis aRwera 

maswavlebelma dawvrilebiT unda aRweros gakveTilis msvleloba, misi calkeuli etapebi, 

gakveTilze Sesasrulebeli aqtivobebi (Tu rogor axerxebs maswavlebeli gakveTilis miznebis 

ganxorcielebas da ZiriTadad ra aris misTvis yvelaze mniSvnelovani am gakveTilis msvlelobisas). 

gakveTilis msvleloba. 

gegmis es nawili gulisxmobs gakveTilis detalur aRweras: 

sasurvelia maswavlebelma ise aRweros gakveTilis msvleloba, rom kolegam, Tu mas amis survili 

aqvs, SeZlos SemoTavazebuli sagakveTilo modeliT sargebloba. 

gegmaSi sasurvelia 3 mniSvnelovani fazis dawvrilebiTi aRwera: 

1. Sesavali – gamowveva anu provocirebis etapi; 

2. mTavari aqtivoba – ZiriTadi nawili, romelic Sinaarsis realizebas, sakiTxis arsSi wvdomas 

emsaxureba; 

3. daskvniTi nawili – gaazrebis etapi, romlis drosac unda moxdes gakveTilis msvlelobisas 

ganxiluli Temebis analizi da sinTezi, Sejereba da Sejameba da miRebuli codnis ganmtkiceba. 

14

aucilebelia, maswavlebelma winaswar gagegmos, Tu ra dro dasWirdeba gakveTilis TiToeul 

fazas (gakveTilis droSi ganawileba). 

ganvixiloT TiToeuli etapi cal-calke: 

Sesavali 

gakveTilis Sesavali nawili, saWiroebis SemTxvevaSi, SeiZleba daiwyos wina gakveTilze ganxiluli 

Temis SexsenebiT (frontaluri kiTxvebiT), am etapze moswavlem unda aRidginos sakiTxTan 

dakavSirebuli informacia, ganvlili masala, romelic TavisTavad xels Seuwyobs moswavlis axali 

TemisTvis Semzadebas. mTavaria, winaswar gqondeT gansazRvruli: 

* rogor gaacnoT moswavleebs gakveTilis miznebi da amocanebi. 

* rogor SeZloT moswavleTa yuradRebis koncentrireba, mobilizeba da motivacia. 

* rogor daukavSiroT gakveTilis miznebi moswavleTa interess. 

ZiriTadi nawili (Sinaarsis realizeba) 

am etapis amocanaa, erTi mxriv, `gamowvevis~ etapze gaRvivebuli interesisa da impulsebis 

SenarCuneba; meore mxriv – moswavleTa aqtivobis xelSewyoba (diskusiaSi monawileoba, kritikuli 

analizi, TvalsazrisTa Sepirispireba da Sejereba, alternatiuli gzebis Zieba). am etapze 

mniSvnelovania: 

* gakveTilis mTavari Temis gansazRvra; 

* sagakveTilo procesis sainteresod warmarTvisTvis saWiro xerxebisa da meTodebis Ser- 

Ceva; 

* moswavleebma SeZlon miRebuli codnis saWiroebisa da mniSvnelobis gacnobiereba. 

daskvniTi nawili (refleqsia, gaazreba) 

gakveTilis am nawilSi SeiZleba gamoikveTos ramdenime arsebiTi faqtori: gakveTilis am etapze 

xdeba moswavleTa mier miRebuli codnisa da informaciis gaazreba da dasabuTeba; sakiTxisadmi 

sakuTari damokidebulebis Camoyalibeba. Tvalsazrisisa Tu informaciis interpretacia (saku- 

Tari sityvebiT gadmocema). 

moswavle yvelaze ukeT imas imaxsovrebs, rasac misTvis nacnob konteqstSi iTvisebs da sakuTari 

sityvebiT gadmoscems da asabuTebs. aRqma maSin aris safuZvliani, rodesac informacia 

konteqstualur sqemaSi Tavsdeba. 

am fazis meore amocanaa moswavleTa Soris azrTa jansaRi gacvla-gamocvla. refleqsiis dros 

diskusiaSi Cabma ara marto diskusiis monawileebs, aramed pasiur msmenelebsac aZlevs saSualebas 

gaigon, ifiqron da amis safuZvelze CamouyalibdeT, SeeqmnaT sakuTari azri da damokidebuleba 

ganxiluli sakiTxis irgvliv. garda amisa, es aris cvlilebebisa da rekonceptualizaciis safexuri 

swavlis procesSi. am stadiaze xdeba axal-axali informaciis integraciis mravalgvar saSualebaTa 

gacnoba, es ukanaskneli ufro moqnil konstruqciebs migvaaxloebs, romlebic moswavleebma 

momavalSi SesaZloa ufro praqtikulad da mizanmimarTulad gamoiyenon. 

garda amisa, gakveTilis daskvniT, anu refleqsiis etapze unda ganisazRvros: 

* Sejamebis ra xerxs mimarTavT gakveTilis bolos? 

* rogor ganaxorcielebT ukukavSirs moswavleebTan? 

saSinao davaleba 

gakveTilis bolos maswavlebeli davalebas aZlevs moswavleebs: Sin kidev erTxel gaixsenon, 

ra gaakeTes am gakveTilze, yuradRebiT gaecnon (waikiTxon) saxelmZRvaneloSi mocemul informacias 

(teqsti, wyaro) da Seasrulon `saSinao davaleba~. 

15

gakveTilis dagegmva 

(zogadi principebi) 

efeqtiani gakveTili rom davgegmoT, aucilebelia, Cveni saswavlo strategia mocemul klasSi 

moswavleTa swavlis stils SevuTavsoT. maswavleblis saswavlo stretegiaSi igulisxmeba dasaxuli 

miznis Sesabamisad aqtivobebis (operaciebis) momzadebis ostatoba. swavlis stili moswavleebs 

erTmaneTisagan ganasxvavebs. is axasiaTebs, ra pirobebSi grZnobs TiToeuli moswavle komfortulad 

Tavs swavlis procesSi. klasSi 25 moswavlidan zogi pragmatistia (ukeT swavlobs dakvirvebiT), 

zogi Teoretikosi (ukeT swavlobs azrovnebiT, fiqriT), zogi keTebisa da moqmedebis 

procesSia aqtiuri, zogi warmodgenebisa da aRqmis gziT ukeT swavlobs. gakveTili efeqtiani rom 

gamovides, yvela moswavlis swavlis stili, interesebi da SesaZleblobebi rac SeiZleba metad 

unda gaviTvaliswinoT. 

amisaTvis swavleba/swavlis ori midgoma SeupirispireT erTma neTs da naxeT, Tqveni swavlebis 

stils am ori mdgomareobidan romeli arCe va ni ufro Seesabameba. 

mizani 

devizi 

mrwamsi 

funqcia 

maswavlebeli I midgoma II midgoma 

(tradiciuli) (aqtiuri) 

swavlebis stili 

urTierToba Cemsa 

da moswavles Soris 

swavlebis upiratesi 

meTodi 

saswavlo Teoria 

moswavleTa pozicia 

maswavleblisa da 

moswavleebis 

saubris xangrZlivoba 

saklaso dizaini 

swavlebis sayrdeni 

Sefaseba 

* codnis gacema * unaris, niWis, kritikuli 

azrovnebis ganviTareba 

* akeTe ise, rogorc me * ifiqre, rogor gaakeTo 

* me Tqven zemoT vdgavar * me TqvenTan erTad var 

* gadavcem codnas * vaswavli azrovnebas 

da swavlas 

* avtoritaruli * demokratiuli 

* monologi * dialogi 

* informaciuli, mTel * kvleva-ZiebiTi; 

klasTan erTdroulad wyvilebsa da jgufebSi 

* biheviorizmi * konstruqtivizmi 

* pasiuri, uintereso * aqtiuri, iniciativiani 

* Warbobs maswavleblis * Tanabaria an 

Warbobs moswavlis 

* tradiciuli * saswavlo miznisa 

Sesabamisad cvalebadi 

* saxelmZRvanelo * saxelmZRvanelo da 

winaswar SerCeuli 

saswavlo masalebi 

* pasuxis `sizustis~ * piradi aqtiurobis 

mixedviT mixedviT 

axla gaarCieT, ra gansxvavebaa saswavlo Teoriebs – biheviorizmsa da kon stru qtivizms Soris. 

biheviorizmi mkacr disciplinasTan, codnis gadacemasTan, saxelmZRvaneloSi mocemuli masalis 

16

mTeli moculobiT aTvisebasa da savarji SoebiT SeZenili codnis ganmtkicebasTan asocirdeba. 

is swavlebisa da damaxso vrebis Teoriaa. 

konstruqtivizmi swavlisa da azrovnebis Teoriaa da miiCnevs, rom moswa vle aqtiurad swavlobs 

kvleva-Ziebisa da keTebis procesSi da TviTon aSenebs codnas. `nawilebisgan konstruqciis 

aSeneba~ piradi gamocdilebisa da sxve bTan urTierTobis safuZvelze xdeba. 

axla is sasicocxlo, zogadi, praqtikuli unarebi CamoTvaleT, romlebic aucileblad unda 

SesZinos skolam 21-e saukunis axalgazrdas: 

– iazrovnos logikurad da kritikulad; 

– Caswvdes mimarTebebs sagnebsa da movlenebs Soris; 

– masalis damuSavebis, gagebis, analizisa da adekvaturi aRqmis safuZvelze gamoitanos daskvna 

da miiRos gadawyvetileba; 

– daZlios mavne Cvevebi. icxovros jansaRi wesiT. 

– flobdes monacemTa Sedarebis, Segrovebisa da sxvadasxva saxiT warmodgenis xerxebs; 

– hqondes TanamSromlobisa da Tanadgomis unari da a. S. 

axla sqematurad ganvixiloT Tanamedrove gakveTilis struqtura da vawarmo oT meTodologiuri 

gansja: rogor gadavideT swavlebidan swavlaze, maxsov ro bidan – azrovnebaze. 

gakveTilis struqtura 

msvlelobis mixedviT Sinaarsis mixedviT etapebi 

* Sesavali * motivacia (ganwyobis Seqmna) * sakiTxis dasma/warmodgena 

* aqtivobebi 

– mTel klasTan 

– individualurad 

– wyvilSi 

– jgufSi 

* siRrmiseuli wvdoma * sakiTxis ganviTareba/aTviseba 

* analizi, Sejameba * gaazreba (refleqsia) * codnis gamoyeneba/integracia 

rCevebi maswavlebels efeqtiani gakveTilis dasagegmavad 

gakveTilze saswavlo procesis dasagegmavad maswavleblis upirvelesi amocana gakveTilis 

miznis arsis gagebaa. 

gakveTilis saswavlo miznebi gamoxatavs, ra codna da unarebi unda SeiZinon moswavleebma. 

ra Sedegs unda miaRwion moswavleebma swavlis procesSi, gansazRvrulia erovnul saswavlo 

gegmaSi – yvela saganSi/sagnobriv jgufSi klasebis mixedviT. Sedegis miRwevas adasturebs Sedegis 

qvemoT mocemuli indikatorebi. maswavleblis wignSi mocemuli Sinaarsisa da miznebis ruka 

uCvenebs, romeli Sedegis misaRwevad aris saxelmZRvaneloSi mocemuli paragrafi da romeli 

indikatorebiT dasturdeba gakveTilis bolos Sedegis miRweva. 

rodis aris gakveTilis mizani sworad SerCeuli? mizani sworad aris SerCeuli, Tu: 

* gamomdinareobs sagnobrivi standartis misaRwevi Sedegebidan. 

* qmnis safuZvels moswavleTa progresis SemowmebisTvis. 

* exmareba maswavlebels TviTSefasebaSi. 

* warmoadgens saswavlo savarjiSoebis CarCos. 

yvelaferi zemoT aRniSnuli miiRweva, rodesac moswavleebi gakveTilze gaakeTeben imas, rasac 

Txoulobs Sedegebis qvemoT CamoTvlili indikatorebi. Tu maT yuradRebiT CaikiTxavT, naxavT, 

rom gakveTilis mizani klasikuri samkuTxedis saxiT SegiZliaT warmoidginoT: 

unarebi 

(Seadareben, Seqmnian, gaaanalizeben, 

gamoikvleven...) 

codna 

(aRweren, axsnian, CamoTvlian, gaigeben...) 

17 

ganwyoba-damokidebuleba 

(Seafaseben, SearCeven, Secvlian...)

gakveTilis zogad mizanSi unda Candes, ra codna da unar-Cvevebi unda misceT moswavleebs, 

specifikurSi ki – ra konkretuli amocanebi unda ganaviTaroT amisTvis. magaliTad, Tu miiCnevT, 

rom saswavlo problema fiqrisa da azrovnebis procesSi unda gadawydes, Sesabamisi situaciuri 

amocana an savarjiSo unda SearCioT. masalis vizualizaciisTvis rukebis, grafikebis, naxatebis 

Seqmna dagWirdebaT, praqtikuli unar-Cvevebis formireba rogorc davalebebis SesrulebiT, ise 

roluri TamaSebiTa da warmosaxviTi eqsperimentebiT SeiZleba. sakuTari ganwyoba-damokidebulebebis 

gamosaxatavad moswavles saubris, simReris, keTebis saSualebac unda misceT. 

zemoT aRniSnulis gaTvaliswinebiT, gakveTilis dagegmvis win maswavlebelma meTodologiuri 

gansja unda awarmoos: 

mTavari kiTxva gansjisTvis: 

ras gaakeTebs bavSvi 

gakveTilze? 

swavlobs swavlas? 

aSenebs codnas? 

damatebiTi kiTxvebi gansjisTvis: 

* ra movamzade gakveTilis dawyebis win swavlis ganwyobis Sesa qmnelad? 

wignSi aris Sesabamisi aqtivoba, Tu me unda movZebno? 

* aqtivobebis dagegmvisas gaviTvaliswino: rac vuTxari, momismina? 

Tu momismina, gaigo? Tu gaigo, miiRo? Tu miiRo, SeuZlia 

praqtikulad gamoiyenos? ganwyoba xom ar daikarga? 

* aris saxelmZRvaneloSi masala, romelic ganapirobebs mzaobas: 

a) saxlSi kvlevis gasagrZeleblad? 

b) axal masalaze gadasasvlelad?Tu ar aris, me riT davexmarebi? 

kiTxvebi, romlebic daismis swavleba/swavlis axali midgomebiT gakveTilis dagegmvis win, 

bevria da rTuli. am kiTxvebze pasuxis gacema skolaSi kolegebTan TanamSromlobiT, azrisa da 

gamocdilebis gaziarebiT ukeT SeiZleba. 

gakveTilis mizani gansazRvravs aqtivobebis Sinaarss. aqtivobebis SerCevisas, miznis misaRwevad 

winaswar unda moifiqroT: 

* romeli/ramdeni aqtivobis Catareba dagWirdebaT da rogori TanmimdevrobiT. 

* aris Tu ara sawyisi/Sesavali aqtivoba samotivacio, anu moemsaxureba Tu ara igi moswavleTa 

dainteresebas swavlis procesSi CasarTavad da Seasrulebs Tu ara momdevno aqtivobebTan damakavSirebel 

rols. 

* aris Tu ara momdevno aqtivobebi moswavlis swavlaze orientirebuli, ganmaviTarebeli, 

SemoqmedebiTi. 

* iZleva Tu ara Semajamebeli aqtivoba saSualebas, gakveTilis bolos Semowmdes moswavleTa 

progresi da Sefasdes gakveTilis xarisxi (ramdenad miaRwies moswavleebma da maswavleblebma 

dasaxul miznebs). 

aqtivobebis SerCevis paralelurad mniSvnelovania moswavleTa organizaciis formis dagegmva 

da drois ganawileba. saswavlo miznis miRwevis maCvenebeli indikatorebi garkveulwilad migvaniSnebs, 

rogor vamuSaoT moswavleebi: mTel klasTan, individualurad, wyvilebsa Tu jgufebSi. rac 

met SesabamisobaSi iqneba aqtivobis organizaciis forma moswavleTa SesaZleblobebTan da swavlis 

stilTan, miT realurad SeamowmebT gakveTilze moswavleTa progress da gaanawilebT maT Sesasruleblad 

gankuTvnil dros. dro TiToeuli aqtivobisTvis winaswar igegmeba, Tumca swavlis 

procesSic SesaZlebelia SeitanoT masSi cvlilebebi. gansakuTrebiT yuradRebamisaqcevia drois 

ganawileba jgufuri muSaobisTvis, rodesac saWiroa samuSaos dagegmva, monacemebis organizeba 

da warmodgena. unda gaiTvaliswinoT, rom swored jgufuri muSaobisas yalibdeba moswavleebSi 

TanamSromlobis, piradi da gunduri pasuxismgeblobis, jansaRi konkurenciis, gadawyvetilebis 

miRebis/dasabuTebis da sxva zogadi unar-Cvevebi. Tu samuSao kvleviTi an SemoqmedebiTia, 

TiToeuli davalebis SesrulebisTvis gankuTvnili drois gaTvla (ar darCes zedmeti dro an ar 

daakldes) faqtobrivad ganapirobebs miznis miRwevas. 

gakveTilze swavlis procesis efeqtianad warmarTva SeuZlebelia saswavlo resursebis 

gamoyenebis gareSe. gakveTilis mizani gvikarnaxebs, ra tipis resursiT mivaRwevT Sedegs ukeT: 

adamianuri (sxva maswavlebeli, sazogadoebis wevri...), sainformacio (saxelmZRvaneloebi, statiebi, 

samuSao furclebi...), vizualuri (plakatebi, sqemebi, fotoebi, modelebi...) Tu audiovizualuri 

(kompiuteri, videokamera...). mza resursebze aranakleb efeqtiania resursebis Seqmna. resusis 

moZieba-Seqmna SeiZleba klasSi, skolaSi, lokalur an globalur garemoSi, xolo Seqmnili resursis 

srulyofa-ganviTareba – klasSi an gakveTilebis Semdeg skolaSi TanamSromlobiT, gamocdilebis 

18

gaziarebiTa da efeqtianobis SemowmebiT. ra tipis resursis gamoyenebas/Seqmnas, moZiebas SevZlebT, 

es gansazRvravs dasagegmavi praqtikuli savarjiSoebis CarCos. 

yvela gakveTils sWirdeba Sefaseba. 

Sefaseba aris monitoringisa da Semowmebis safuZvelze gamotanili daskvna, romelic aRnusxavs 

TiToeuli moswavlis warmatebasa da progress gakveTilis bolos (zogadad, swavlis garkveul 

etapze). 

Sefasebis axali sistema efuZneba monitoringisa da Semowmebis procesebs. 

monitoringSi igulisxmeba TiToeuli moswavlis warmatebasa da progresze mudmivi Tvalyuris 

devnebisa da faqtebis mogrovebis procesi. 

monitoringi saWiroa imisTvis, rom maswavlebelma Seiswavlos TiToeuli moswavlis swavlis 

stili, SesaZleblobebi, interesebi, saWiroebebi da Sesabamisad Seitanos cvlilebebi gakveTilis 

dagegmvaSi. Zalze mniSvnelovania, gakveTilis msvlelobisas kerZo kontaqtebi awarmooT TiToeul 

moswavlesTan da yuradReba gaunawiloT yovel maTgans. 

Semowmeba aris TiToeuli moswavlis miRwevebisa da progresis (agreTve, zo ga dad, swavlis 

procesis) Sesaxeb monacemebis Segrovebis procesi. risTvis vagrovebT am monacemebs? 

monacemebis safuZvelze maswavlebeli gamoavlens swavlis xelSemwyob da xelSemSlel 

faqtorebs. Semowmebis Sedegebi faqtobrivad ìZleva~ rCevebs, saSualebebs Sedegebis gasaumjobeseblad. 

pedagogiur praqtikaSi gamoyenebuli Semowmebis xerxebia: dakvirveba, gamokiTxva, 

konsultacia, saubari, testireba, CaTvla, gamocda. 

ra formiT mimdinareobs Semowmeba – zepiri, werilobiTi (komentariT) Tu konkretul situaciaSi 

moqmedebis Sesaxeb Canaweris warmoebiT, damokidebulia miznis Sinaarsze. Sesabamisad 

SeirCeva Semowmebis saSualebebi: kiTxvebi, testebi, rveulSi Cawerili monacemebi, namuSevrebis 

krebulebi, proeqtebi da sxv. 

arsebiTia, gaviazroT, rom monitoringisa da Semowmebis safuZvelze maswavleblis mier moswavlis 

mimdinare Sefaseba xdeba ara mxolod qulebis dasawe rad, aramed TiToeuli moswavlis droSi 

ganviTarebis misaRwevad, Secdomis gasasworeblad, Sedegis gasaumjobeseblad. aseTi midgomiT 

droTa ganmavlobaSi TiToeul moswavleSi yalibdeba urTierTisa da TviTSefasebis unar-Cvevac: 

moswavle aqtiurad iRebs monawileobas gakveTilis srulyofaSi, problemebis gamoyofasa da 

Sefasebis kriteriumebis/sqemis SedgenaSi. 

mocemuli msjelobidan gamomdinareobs gakveTilis dagegmvis aseTi sqema: 

gakveTilze misaRwevi Sedegebi 

mizani/miznebi 

aqtivobebi (organizacia, dro) 

resursebi (klasisa da TiToeuli 

moswavlisaTvis) 

Sefaseba 

19 

indikatorebi 

gakveTilis efeqtiani dagegmvisTvis SegiZliaT gamoiyenoT cxrili, romlis SedgenaSi dagexmarebaT 

yoveli gakveTilis win da dasrulebisTanave saazrovno unare bis ganviTarebis Sesabamisad 

sakuTari TavisTvis dasmuli kiTxvebi:

1. ra masalas iswavlian; romel qmedebebs Seasruleben moswavleebi; ra Sedegs unda mivaRwio; 

Sefasebis romeli forma SevarCio? 

2. rogor vamuSao moswavleebi miznis misaRwevad; ras gavakeTeb me da ras gaakeTeben Cemi moswavleebi? 

3. risTvis da visTvis gaakeTeben amas moswavleebi? 

4. ratom SevarCie aseTi aqtivobebi? kidev romeli aqtivobebis gamoyeneba SemiZlia? ratom 

SevarCieT msgavsi/gansxvavebuli aqtivobebi me da saxelmZRvanelos avtorma? 

5. ra moxdeba, Tu aqtivobebis raodenobas, Tanmimdevrobas Sevcvli da savar ji So ebs azrobrivad 

gavaerTianeb? riT davasabuTeb Cems arCevans? 

6. romel da ramden moswavleze velodebodi Sedegis (miznis) miRwevas da ra miviRe? ra cvlilebebis 

Setanas mTxovs miRweuli Sedegi (Sefaseba)? 

saswavlo Tema aqtivobebi moswavleTa drois resursebi Semowmeba/Sefaseba 

mizani/miznebi organizeba ganawileba 

gakveTilis gegmis Sedgenisas aucilebelia gaiTvaliswinoT Semdegi punqtebi: 

gakveTilis miznebi: 

• ris miRwevas gegmavT gakveTilze? 

• ra codna da unar-Cvevebi unda SeiZinon moswavleebma? 

winapirobebi: 

• ra codna da unari moeTxoveba moswavles gakveTilis miznebSi dasaxuli amocanebis asaTviseblad? 

• ra masalis codna moeTxoveba moswavles mocemuli gakveTilis ukeT gasagebad? 

resursebi: 

• ra resursebia saWiro mocemuli gakveTilisaTvis? 

• ra sWirdeba pedagogs saswavlo procesis efeqtianad warmarTvisaTvis? 

• ra tipis resursebis gamoyeneba iqneba sasurveli ( saxelmZRvanelo, Jurnal-gazeTebis statiebi, 

telefilmebi, interneti da sxv.)? 

aqtivobebi: 

• rogor gaacnobT moswavleebs gakvTilis ZiriTad miznebs? 

• rogor daainteresebT moswavleebs da gauZlierebT motivacias mocemuli Temis Sesaswavlad? 

• ras gaakeTebT moswavleebTan erTad gakveTilis ganmavlobaSi? 

• klasis organizebis ra formebs gamoiyenebT dasaxuli miznebis gansaxorcieleblad? 

• prezentaciis romel gzas gamoiyenebT, rom moswavleebma efeqtianad aiTvison masala? 

• rogor SeafasebT, Tu ramdenad kargad/warmatebiT/ efeqtianad Sesrulda dasaxuli amocanebi? 

• ra tipis davalebebs miscemdiT klasSi an saxlSi damoukidebeli muSaobisaTvis? 

20

swavlebis meTodebi 

swavla-swavlebis meTodebis mravalgvari klasifikacia arsebobs, gTavazobT yvelaze 

gavrcelebul variantebs. 

meTodTa klasifikaciis varianti A: 

* verbaluri, anu zepirsityvieri meTodi. 

* wignze muSaobis meTodi. 

* weriTi muSaobis meTodi, romelic gulisxmobs Semdegi saxis aqtivobebs: amonawerebisa da 

Canawerebis gakeTeba, masalis dakonspeqteba, Tezisebis Sedgena, referatis an eses dawera, da a.S. 

* laboratoriuli meTodi da demonstrirebis meTodi. es ukanaskneli, Tavis mxriv, gulisxmobs 

Semdegi saxis aqtivobebs: cdebis dayeneba, videomasalebis Cveneba, dinamikuri xasiaTis 

masala da sxv. 

* praqtikuli meTodebi aerTianebs swavlebis yvela im formas, romelic moswavles praqtikul 

unar-Cvevebs uyalibebs da is SeZenili codnis safuZvelze damoukideblad asrulebs ama Tu 

im aqtivobas. 

meTodTa klasifikaciis varianti B: 

diskusia/debatebi – interaqtiuri swavlebis erT-erTi yvelaze gavrcelebuli meTodia. 

diskusiis procesi mkveTrad amaRlebs moswavleTa CarTulobis xarisxsa da aqtivobas. diskusia 

SesaZlebelia gadaizardos kamaTSi. es procesi ar Semoifargleba mxolod maswavleblis mier 

dasmuli SekiTxvebiT. es meTodi uviTarebs moswavleebs kamaTisa da sakuTari azris dasabuTebis 

unars. 

problemaze dafuZnebuli swavleba (PBL) – saswavlo meTodi, romelic axali codnis miRebis 

da integraciis procesis sawyis etapad iyenebs problemas. 

TanamSromlobiTi (cooperative) swavleba – amgvari swavlebis strategiiT, jgufis TiToeuli 

wevri valdebulia, ara mxolod Tavad Seiswavlos, aramed daexmaros Tavis Tanagundels sagnis 

ukeT SeswavlaSi. jgufis TiToeuli wevri muSaobs problemaze, sanam yvela maTgani ar daeufleba 

sakiTxs. 

evristikuli meTodi – efuZneba moswavleebis winaSe dasmuli amocanis etapobriv gadawyvetas. 

es amocana swavlebis procesSi faqtebis damoukideblad dafiqsirebisa da maT Soris kavSirebis 

danaxvis gziT xorcieldeba. 

SemTxvevis analizi (Case study) – maswavlebeli moswavleebTan erTad gakveTilze ganixilavs 

konkretul SemTxvevebs da maTTan erTad yovelmxriv da safuZvlianad Seiswavlis sakiTxs. magali- 

Tad, fizikur geografiaSi stiqiuri movlenebis arss, warmoSobis mizezebs, gavrcelebas, riskebs 

da Tavidan acilebis gzebs; geopolitikuri kuTxiT, konfliqtebis geografiaSi es SeiZleba iyos 

konkretuli konfliqtis analizi da a. S. 

gonebrivi ieriSi (Brain storming) – es meTodi gulisxmobs konkretuli Temis farglebSi 

konkretuli sakiTxis/problemis Sesaxeb maqsimalurad meti, sasurvelia, radikalurad gansxvavebuli 

azris, ideis Camoyalibebisa da gamoTqmis xelSewyobas. aRniSnuli meTodi xels uwyobs 

problemisadmi SemoqmedebiTi midgomis ganviTarebas. es meTodi Sedegiania mravalricxovani 

jgufis arsebobis pirobebSi da Sedgeba ramdenime ZiriTadi etapisgan: 

* problemis/sakiTxis SemoqmedebiTi kuTxiT gansazRvra. 

* drois garkveul monakveTSi auditoriisgan sakiTxis irgvliv arsebuli ideebis kritikis 

gareSe CaniSvna (ZiriTadad dafaze). 

* gamoricxvis gziT im ideebis gamorCeva, romlebic yvelaze metad Seesabameba dasmul sakiTxebs. 

* kvlevis mizanTan ideis Sesabamisobis dasadgenad Sefasebis kriteriumebis gansazRvra. 

* SerCeuli ideebis Sefaseba winaswar gansazRvruli kriteriumebiT. 

* umaRlesi Sefasebis mqone ideis, rogorc dasaxuli problemis gadaWris saukeTeso saSualebis 

gamovlena. 

roluri da situaciuri TamaSebi – scenaris mixedviT ganxorcielebuli roluri TamaSebi 

moswavleebs saSualebas aZlevs, sxvadasxva poziciidan Sexedon sakiTxs da exmareba maT alterna- 

21

tiuli Tvalsazrisis CamoyalibebaSi. diskusiis msgavsad, roluri TamaSebic uyalibebs moswavles 

sakuTari poziciis damoukideblad gamoTqmisa da kamaTSi misi dacvis unars. 

demonstrirebis meTodi – es meTodi informaciis vizualurad warmodgenas gulisxmobs. 

Sedegis miiRwevis TvalsazrisiT is sakmaod efeqtiania. xSir SemTxvevaSi umjobesia, masala erTdroulad 

audio da vizualuri gziT mivawodoT moswavleebs. Sesaswavli masalis demonstrireba 

SesaZlebelia ganxorcieldes rogorc maswavleblis, ise moswavlis mier. es meTodi gvexmareba, 

TvalsaCino gavxadoT saswavlo masalis aRqmis sxvadasxva safexuri, davakonkretoT, Tu ris Sesruleba 

mouwevT moswavleebs damoukideblad; amave dros, es strategia vizualurad warmoaCens 

sakiTxis/problemis arss. demonstrireba SesaZloa martiv saxes atarebdes (magaliTad, maTematikuri 

amocanis amoxsna misi safexurebis dafaze TvalsaCinod warmodgenis saxiT) an iseTi rTuli 

saxe miiRos, rogoricaa mravalsafexuriani sabunebismetyvelo eqsperimentis Catareba. 

induqcia, deduqcia, analizi da sinTezi. 

swavlebis induqciuri meTodi gansazRvravs nebismieri sagnobrivi codnis iseT formas, 

rodesac swavlis procesSi azris msvleloba kerZo, konkretuli faqtebidan ganzogadebisaken 

aris mimarTuli, anu masalis gadmocemisas procesi mimdinareobs konkretulidan zogadisaken. 

swavlebis deduqciuri meTodi gansazRvravs nebismieri sagnobrivi codnis gadacemis iseT 

formas, romelic zogad codnaze dayrdnobiT axali codnis aRmoCenis logikur process warmoadgens, 

anu procesi mimdinareobs zogadidan konkretulisaken. 

saswavlo procesSi analizis meTodi gvexmareba saswavlo masalis, rogorc erTi mTlianis, 

Semadgenel nawilebad daSlaSi, amiT martivdeba rTuli problemis SigniT arsebuli calkeuli 

sakiTxebis detaluri gaSuqeba. 

sinTezis meTodi gulisxmobs Sebrunebul proceduras, anu calkeuli sakiTxebis dajgufebiT 

erTi mTlianis Sedgenas. es meTodi xels uwyobs problemis, rogorc mTelis danaxvis unaris 

ganviTarebas. 

axsna-ganmartebiTi meTodi – efuZneba msjelobas mocemuli sakiTxis irgvliv. maswavlebels 

masalis gadmocemisas mohyavs konkretuli magaliTi, romlis dawvrilebiT ganxilvac xdeba 

mocemuli Temis farglebSi. 

qmedebaze orientirebuli swavleba – moiTxovs moswavle-maswavleblis aqtiur CarTulobas 

swavlebis procesSi, sadac gansakuTrebul datvirTvas iZens Teoriuli masalis praqtikuli 

interpretacia. 

mocemuli ZiriTadi meTodebis garda arsebobs swavlebis uamravi meTodi, romlis SerCeva 

maswavlebels SeuZlia konkretuli saswavlo amocanidan gamomdinare. 

muSaobis formebi: 

swavlebis procesSi sxvadasxva meTodis gamoyenebisas muSaobis Sesabamisi klasis organizebis 

forma SeiZleba iqnes gamoyenebuli, magaliTad, individualuri, wyviluri, jgufuri, mTel 

klasTan erTad. 

jgufuri (collaborative) muSaoba – am meTodiT swavleba gulisxmobs moswavleTa jgufebad 

dayofas da maTTvis saswavlo davalebis micemas. jgufis wevrebi individualurad amuSaveben 

sakiTxs da paralelurad uziareben mas jgufis danarCen wevrebs. dasaxuli amocanidan gamomdinare, 

SesaZlebelia jgufis muSaobis procesSi wevrebs Soris moxdes funqciebis gadanawileba. es 

strategia uzrunvelyofs yvela moswavlis maqsimalur CarTulobas saswavlo procesSi. 

individualuri samuSao 

individualuri samuSao xSirad aris sxva aqtivobis fragmenti. is garkveuli pasuxismgeblobiT 

tvirTavs moswavles, warmoaCens mis pirad damokidebulebas ama Tu im sakiTxTan mimarTebaSi, 

xels uwyobs sakuTari azris gamoTqmas, Camoyalibebas, argumentirebul dasabuTebas, kritikul 

azrovnebas, drois racionalur gamoyenebas. 

wyvilebi da jgufebi 

wyvilebsa da jgufebSi muSaoba xels uwyobs TanamSromlobis Cvevis gamomuSavebas. am savarjiSoebis 

Sesrulebisas moswavleebi swavloben erTmaneTis mosmenas, sxvisi azris gaziarebas, 

kritikul azrovnebasa da Sefasebas, sakuTari azris gamoTqmas, dasabuTebas da a.S. isini eCvevian 

funqciebis danawilebas, drois racionalur gamoyenebas. 

22

gTavazobT wyvilebSi muSaobis wesebs: 

1. maswavlebeli klass yofs wyvilebad; 

2. klass eZleva saerTo davaleba; 

3. moswavleebi samuSaos asruleben wyvilebSi; 

4. dro gansazRvrulia (samuSaos sirTulis mixedviT); 

5. maswavlebeli TviTon anawilebs moswavleebis funqciebs. 

wyvilebSi muSaobis dros bavSvebs moeTxovebaT yuradRebis koncentracia. isini pasuxismgeblobas 

grZnoben mewyvilis mimarT. 

wyvilebSi gamomuSavebuli TanamSromlobis Cveva kidev ufro mtkicdeba jgufuri samuSaoebis 

Sesrulebisas. 

gTavazobT wesebs jgufuri muSaobisaTvis: 

1. klasi iyofa 4-5 kacian jgufad. 

2. klass eZleva saerTo davaleba. SesaZloa, maswavlebelma TiToeul jgufs sxvadasxva davalebac 

misces. 

3. jgufi muSaobs erTi magidis garSemo. 

4. samuSao sruldeba erToblivad da jgufi Sesrulebul samuSaos aZlevs erTian formas. 

5. jgufi unda muSaobdes SeTanxmebulad, ar unda moxdes konfliqti, ar unda iTrgunebodes 

arc erTi moswavle. 

6. jgufi, romlis wevrebic SeTanxmebulad ver moqmedeben, muSaobas wyvets. 

7. jgufis yoveli wevri unda CaerTos saqmianobaSi da maT Tavad unda gadainawilon funqciebi. 

8. davaleba sruldeba maswavleblis mier winaswar gansazRvrul droSi (10-15 wT.) 

TiToeul jgufSi erTi magidis garSemo Tavs iyrian sxvadasxva xasiaTisa da temperamentis 

moswavleebi: aqtiurebi, pasiurebi, liderebi. xSirad jgufebSi swored amitom warmoiSoba konfliqti. 

maswavlebeli sTavazobs gunds konfliqtis mSvidobian mogvarebas. Tu amas gundi ver 

miaRwevs, anu ver ipovis gamosavals, is samuSao procesidan vardeba. 

jgufis SerCeva sxvadasxvagvarad xdeba: jgufi SeiZleba SeirCes ise, rom TiToeul maTganSi 

Tanabari SesaZleblobebis bavSvebi gaerTiandnen, SeiZleba cal-calke Sedges biWebisa da gogonebis 

gundebi an SeiZleba jgufebis organizeba bavSvebis megobruli damokidebulebis gaTvaliswinebiT. 

SesaZlebelia SemTxveviTobis principiT SerCevac, raTa moswavleebi mieCvivnen nebismier partniorTan 

urTierTobas. jgufebad danawileba unda moxdes operatiulad (2-3 wT.) 

SesaZloa maswavlebelma Tavad daadginos jgufis muSaobis wesebi (mag., lideris arCeva), magram 

umjobesia muSaobis sistemis Seqmna mTlianad mivandoT bavSvebs (ra Tqma unda, maswavleblis 

rekomendaciebis gaTvaliswinebiT). kargia, Tu jgufi TviTon airCevs, vin waradgens klasis winaSe 

jgufis namuSevars. maswavlebeli Tvals adevnebs moswavleebis muSaobas, Tumca es imgvarad xdeba, 

rom bavSvebs ar SeeqmnaT STabeWdileba, TiTqos maswavlebeli maT Tavze adgaT. maswavlebeli ar 

unda Caerios jgufis muSaobaSi, garda im SemTxveve bisa, Tu jgufi misgan moiTxovs raime ganmartebas, 

an Seatyobs, rom jgufma arasworad gaigo piroba da maTi muSaoba CixSi Sevida. 

aqtiuri meTodebiTa da jgufuri TamaSebiT muSaobisas maswavlebeli ukana planze gadadis. 

igi gezis mimcemisa da meTvalyuris rols asrulebs da bolomde neitralur wamyvanad rCeba. 

samuSaos damTavrebis Semdeg jgufebi warmoadgenen sakuTar namuSevrebs. prezentaciis dros 

maswavlebeli kiTxvebs ar usvams da ar awyvetinebs azrs momxsenebels. 

bolos namuSevrebi SeiZleba gamoikras kedelze an dafaze. maswavlebels winaswar unda 

hqondes gansazRvuli namuSevrebis Sefasebis forma. sasurvelia, moswavleebma Tavad Seafason 

erTmaneTis namuSevari: TiToeuli moswavle asaxelebs, misi azriT, saukeTeso jgufur namuSevars 

(garda sakuTarisa) da asabuTebs, ra kriteriumebiT (Camoyalibebuli azri, originaluri 

gadawyveta, mxatvruli gaformeba, STambeWdavi prezentacia da a.S.) ixelmZRvanela Sefasebisas. 

yoveli gamomsvlelis azrs maswavlebeli dafaze afiqsirebs – wers `pluss~ an qulas (10-quliani 

sistema) saTanado namuSevris qveS. qulebis (plusebis) raodenoba gamoavlens gamarjvebuls, Tumca 

maswavlebelma aucileblad unda gamoyos TiToeuli jgufis Zlieri da susti mxareebi. Sefasebas 

SesaZloa win uZRvodes mcire diskusia, romlis drosac maswavlebelsa da bavSvebs SeeZlebaT 

SekiTxvebi dausvan TiToeuli jgufis wevrebs. 

maswavlebelma winaswar unda gansazRvros, ra dro unda daeTmos davalebis Sesrulebas, 

prezentaciebsa da namuSevrebis Sefasebas. 

23

mini-leqcia 

mini-leqcia aris mcire zomis leqcia, romlis mizania auditoriisaTvis garkveuli informaciis 

gadacema. mini-leqcia aris saSualeba drois mcire monakveTSi moswavleebisTvis saWiro 

informaciis gadacemisa. 

mini-leqcia moswavleebs umetesad codnas sZens da naklebad iZleva unarebis ganviTarebis 

SesaZleblobas. gasaTvaliswinebelia, rom leqciis dros ufro aqtiuri maswavlebelia, xolo 

SedarebiT pasiuri – moswavleebi. 

saleqciod SeiZleba sxvadasxva wyarodan SeirCes nebismieri masala faqtebis, ideebis, Teoriebis 

Sesaxeb. maswavlebelma winaswar unda moamzados Teoriuli da vizualuri masalebi, grafikebi, 

fotomasala, raTa leqcia saintereso gaxados moswavleebisaTvis. moswavleebisaTvis, romelTac 

mxedvelobiTi mexsiereba ukeT aqvT ganviTarebuli, gansakuTrebiT mniSvnelovania TvalsaCinoebis 

gamoyeneba. 

leqciisTvis momzadebuli masala logikuri TanamimdevrobiT – martividan rTulisaken – unda 

dalagdes da advilad gasagebi unda iyos moswavleebisaTvis. amavdroulad, ar unda gadaitvirTos 

Zalian bevri gansxvavebuli tipis informaciiT. sasurvelia, erTi leqcia erT sakiTxs daeTmos. 

leqciis msvlelobisas damrigebelma xeli unda Seuwyos moswavleebis aqtiurobas. 

leqciis mimdinareobisas moswavleTa aqtiurobis xelSewyobisTvis mniSvnelovania imis gaTvaliswineba, 

rogor sxedan isini. sasurvelia ara frontaluri (rodesac maswavlebeli dgas dafas- 

Tan msmenelis win), aramed sadiskusio stilis (moswavleebi da maswavlebeli sxedan wreSi magidis 

irgvliv ise, rom yvela kargad xedavs erTmaneTs) gamoyeneba. leqcia swavlebis SedarebiT pasiur 

formadaa miCneuli, Tumca moswavleTa gasaaqtiureblad maswavlebelma unda waaxalisos isini; 

mudmivad daamyaros mxedvelobiTi kontaqti auditoriasTan; periodulad Seamowmos, ramdenad 

usmens auditoria mas da ganaxorcielos Sesabamisi ukukavSiri. 

mini-leqciis Catarebas ar sWirdeba gansakuTrebuli materialur-teqnikuri aRWurviloba, 

Tumca, sasurvelia, gamoviyenoT vizualuri masala – grafikebi, fotomasala, cxrilebi da a.S. 

leqcia aseve SeiZleba Catardes Power Point-is gamoyenebiTac, rasac specialuri aRWurviloba 

(leptopi da proeqtori) dasWirdeba. 

eqskursia 

eqskursia aris risame koleqtiuri daTvaliereba; gamgzavreba, gaseirneba saswavlo, samecniero, 

sportuli an garTobis mizniT. eqskursiis dros moswavleebs saSualeba eZlevaT, realur 

garemoSi daakvirdnen situacias da gaecnon mocemul sakiTxTan dakavSirebul Taviseburebebs. 

eqskursias sailustracio funqcia aqvs. eqskursiaze nanaxi da mosmenili ukeT amaxsovrdebaT 

moswavleebs, vidre mxolod moyolili masala. 

eqskursiis, rogorc saswavlo RonisZiebis, gamoyenebis Taobaze sami mosazreba arsebobs: 

1. eqskursiaze moswavleebi midian saswavlo wlis dawyebisTanave; eqskursia xels uwyobs 

moswavleTa da pedagogTa daaxloebas, aRvivebs interess sxvadasxva sakiTxis mimarT da zrdis 

swavlis motivacias; 

2. eqskursiaze moswavleebi midian saswavlo wlis dasrulebisas, rodesac isini ukve saTanado 

codnasa da unar-Cvevebs floben da SeuZliaT realur garemoSi daakvirdnen istoriul Zeglebs 

Tu garkveul samuSao garemos; 

3. eqskursias gegmavs sagnis pedagogi wlis ganmavlobaSi sagnis saWiroebisa da specifikidan 

gamomdinare. 

skolis gareT swavlebas SeiZleba garkveuli problemebi axldes Tan, amitom aucilebelia 

eqskursiis detaluri dagegmva, raTa Tavidan aviciloT gaugebrobebi. maswavlebelma winaswar 

unda gaiTvaliswinos da dagegmos Semdegi sakiTxebi: eqskursiis mizani, eqskursiis zusti dro, 

moswavleebis dasaSvebi raodenoba. 

saeqskursio jgufSi moswavleTa raodenoba damokidebulia klasis sidideze. sasurvelia, 

rom 5-6 bavSvs erTi ufrosi axldes (iqneba es pedagogi, skolis administraciis TanamSromeli Tu 

aqtiuri mSobeli). 

maswavlebelma winaswar unda miawodos moswavleebs informacia eqskursiis gegmis Sesaxeb – 

ra unda naxon, ras unda miaqcion gansakuTrebuli yuradReba da a.S. eqskursiis dros unda waaxalisos 

moswavleebi, dasvan kiTxvebi. SesaZlebelia, saWiro iyos garkveuli CaniSvnebis gakeTebac. 

24

eqskursiis mniSvneloba 

saskolo eqskursiebi mniSvnelovania klasgareSe ganaTlebisTvis. amgvar RonisZiebebze 

moswavleebs socialuri da sakuTari Tavis marTvis unar-Cvevebic uviTardebaT. moswavleebi 

saskolo eqskursiebze swavloben da isveneben kidec erTad. aucilebelia, eqskursiebi winaswar 

daigegmos. mxolod am SemTxvevaSi iqneba eqskursia maqsimalurad saintereso da saganmanaTleblo 

Rirebulebis matarebeli. 

saeqskursio aqtivobebi xSirad ramdenime sagnis saswavlo gegmis integrirebas axdens (mag., 

qarTulisa da istoria-geografiis an bunebismetyvelebis), amitom am aqtivobebis dagegmvisas, 

sxvadasxva sagnis maswavlebelTa erToblivi da SeTanxmebuli muSaoba SesaZloa ufro metad 

efeqtiani iyos. 

gonebrivi ieriSi 

gonebrivi ieriSi jgufuri SemoqmedebiTi muSaobis meTodia, romlis mizania konkretuli 

problemis gadasaWrelad maqsimaluri raodenobis ideis Segroveba da ganxilva. 

gonebrivi ieriSi gamoiyeneba im SemTxvevaSi, rodesac aravin icis kiTxvaze pasuxi; roca 

gansaxilvel sakiTxTan dakavSirebiT gvsurs rac SeiZleba meti ideisa da mosazrebis Segroveba 

da konsensusis safuZvelze sasurveli raodenobis SerCeva. 

gonebrivi ieriSis procesi sakmaod martivia. Tavdapirvelad maswavlebeli asaxelebs gansaxilvel 

Temas da adgens gegmas. gonebrivi ieriSis dawyebamde aucilebelia jgufSi muSaobis wesebze 

SeTanxmeba. magaliTad: yvela idea sworia da yvela maTgani unda ganvixiloT; gonebrivi ieriSis 

procesSi arafers ganvsjiT da vafasebT; mTavaria ideebis raodenoba da ara xarisxi. 

moswavleebi dasmuli sakiTxis irgvliv gamoTqvamen uamrav mosazrebas/ideas, romelTac maswavlebeli 

dafaze an `flipCartze~ iniSnavs. drois limiti winaswaraa gansazRvruli – magaliTad, 

20-25 wT. 

ideebis Camoweris Semdeg maswavlebeli maT xmamaRla, jgufis yvela wevrisTvis gasagebad kiTxulobs. 

Semdeg moswavleebi afaseben ideebs, davuSavaT, sam an xuTqulian skalaze da msgavs ideebs 

ajgufeben. sabolood CvenTvis sasurvel, yvelaze maRalqulian, vTqvaT, sam-oTx ideas SevarCevT. 

rogorc aRvniSneT, gonebrivi ieriSis process maswavlebeli warmarTavs. mas unda SeeZlos 

yuradRebiT mosmena da monawileebis waxaliseba ideebis miwodebis procesSi. man xeli unda Seuwyos 

rac SeiZleba bevri ideisa da mosazrebis Segrovebas. maswavlebeli procesSi neitraluri figuraa. 

gonebrivi ieriSis procesSi saswavlo garemo Cveulia. SesaZloa, monawileebi isxdnen wriulad, 

magidis irgvliv. maswavlebels iseTi pozicia unda ekavos, rom yvela mxridan kargad Candes. maswavleblis 

movaleoba dafaze Canaweris gakeTebacaa. atmosfero ukiduresad komfortuli unda iyos. 

SemTxvevis ganxilva 

SemTxvevis ganxilva farTod gamoiyeneba ganaTlebis sferoSi. misi mizania, konkretuli SemTxvevis 

ganxilvis safuZvelze damatebiTi informaciisa da codnis SeZena. 

SemTxvevis ganxilvisas ar aris aucilebeli, SemTxveva erT konkretul adamians exebodes. is 

SeiZleba adamianTa jgufTan, sxvadasxva situaciasTan, fenomenTan da a.S. iyos dakavSirebuli. 

SemTxvevis Seswavlisas iazreben da aanalizeben am konkretul SemTxvevas. SemTxvevis ganxilvamde 

saWiroa, maswavlebelma winaswar moamzados masala, romelic saintereso da aqtualuri 

iqneba moswavleebisaTvis, gaiTvaliswinebs maT asakobriv Taviseburebas da SesaZlebels gaxdis 

msjelobas mis Sesaxeb. 

gansaxilvel masalasTan erTad unda momzaddes ZiriTadi SekiTxvebi; isini SeiZleba exebodes 

moswavleTa damokidebulebas konkretuli adamianis, jgufis an konkretul SemTxvevaSi aRwerili 

situaciis mimarT; rogori damokidebuleba aqvT SemTxvevis mimarT; ra aris maTTvis misaRebi/ 

miuRebeli, rogor SeiZleba problemis gadaWra da a.S. 

SemTxvevis ganxilvas specialuri teqnikuri aRWurviloba ar sWirdeba. sasurvelia, yvela 

moswavles hqondes amobeWdili SemTxveva an maswavlebelma gamoiyenos proeqtori da leptopi. 

diskusia 

dRevandel dinamikur, eTnikurad da kulturulad mravalferovan samyaroSi sazogadoebis 

funqcionirebisaTvis gansakuTrebul mniSvnelobas iZens urTierTpativiscemis, urTierTgagebisa 

da urTierTSemecnebis Cvevebi. 

25

amisTvis mniSvnelovania, gvesmodes, ra aris diskusia da rogor unda warvmarToT igi. miT 

umetes, rom axal erovnul saswavlo gegmaSi Cadebulia sagnobrivi Sedegebi, romelTa misaRwevad 

maswavleblebs araerTxel mouwevT sagakveTilo procesSi diskusiis gamoyeneba. 

diskusia aris wamyvansa da msmenelebs Soris codnis, Sexedulebebisa da ideebis sityvieri 

gacvlis procesi. diskusias sxvanairad msjelobasac uwodeben. 

saklaso diskusia exmareba moswavleebs sakiTxis Rrma da detalur ganxilvaSi. kerZod, saklaso 

diskusiis dros iqmneba iseTi atmosfero, sadac moswavleebs SeuZliaT azrebis urTierTgaziareba, 

axali ideebis gamoTqma, sxvisi azrebis mosmena da gageba, komunikaciisa da TviTgamoxatvis 

unar-Cvevebis gaumjobeseba. 

kargi diskusia unda iTvaliswinebdes rogorc diskusiis wamyvanis, aseve misi monawileebis 

komunikaciur unar-Cvevebs, mocemuli sakiTxis codnas, liderobisa da koordinaciis SesaZleblobas, 

azrebis urTierTgacvlas, jgufis, rogorc mTlianis, ganxilvas da, Sesabamisad, saWiroebs 

karg momzadebas. 

saklaso diskusiis momzadebisas maswavlebelma zustad unda SearCios diskusiis Tema. es gulisxmobs 

imas, rom diskusiisTvis gankuTvnili Tema iyos sagnis da konkretuli sakiTxis Sesatyvisi. 

aseve maswavlebelma saklaso diskusiisTvis unda SearCios Sesabamisi forma (mag., moswavlis 

prezentacias mohyveba jgufuri diskusia: moswavleebs micemuli aqvT wasakiTxi masala da amas 

mohyveba Semajamebeli prezentacia da klasis diskusia) da fizikuri garemo (mag., wreSi jdoma 

diskusiis TiToeul monawiles aZlevs SesaZleblobas, ufro advilad daamyaros komunikacia, 

didi jgufebi SeiZleba daiyos ufro patara jgufebad da a. S.); 

diskusiis mimdinareobis dros maswavlebelma unda gaakeTos Semdegi: 

1. diskusiis fasilitaciisaTvis Sesabamisi saklaso garemos Seqmna: 

* diskusiis wesebis Camoyalibeba (azris gamoTqmis wesebi da a. S.); 

* ZiriTadi Temebisa da terminebis zogadi mimoxilva; 

* diskusiasTan dakavSirebuli molodinebis gamoTqma; 

* diskusiisTvis sakmarisi drois gamoyofa. 

2. monawileobis waxaliseba/xelSewyoba: 

* moswavleebis dasaintereseblad wamaxalisebeli SekiTxvebis dasma; 

* moTxovna, rom moswavleebma mudmivad Seajamon ganxiluli sakiTxebi; 

* kiTxvebis momzadeba da moswavleebisaTvis garkveuli drois micema, raTa maT winaswar 

moamzadon pasuxebi da Semdeg mTel klass warudginon. 

3. diskusiis warmarTva da daskvnebis Sejameba: 

* moswavleebis waxaliseba, raTa maT gamoTqvan TavianTi ideebis gamamyarebeli argumentebi; 

* Cumi/morcxvi moswavlisaTvis specifikuri davalebis micema, rac xels Seuwyobs mis monawileobas, 

CarTvas diskusiaSi; 

* ganxiluli sakiTxebis Sejameba da ZiriTadi azrebis Camoyalibeba: moswavleebis ideebis 

ganmarteba da moswavleebisagan damatebiTi komentarebis moTxovna. 

`kuTxeebi~ 

meTodi `kuTxeebi~ gamoiyeneba saklaso diskusiis warmarTvisas, kamaTis provocirebisa da 

jgufebs Soris paeqrobis gasaCaReblad ori an meti poziciis arsebobisas. es savarjiSo aqtiurad 

da xalisianad sruldeba. es meTodi agreTve kargia klasSi teqstebis kiTxvis, leqciis mosmenis, 

filmis Cvenebis Semdeg STabeWdilebebis Sesafaseblad, gansxvavebuli Tvalsazrisis dasafi qsireblad. 

meTodi `kuTxeebi~ moswavleebs saSualebas aZlevs, gamoTqvan sakuTari azri da daicvan TavianTi 

pozicia, agreTve yuradRebiT mousminon sxvebis argumentebs da amis mixedviT, garkveuli 

msjelobis Semdeg, gaiziaron an ar gaiziaron gansxvavebuli mosazrebebi (Secvalon an ar Secvalon 

sakuTari pozicia). 

pedagogi moswavleebs sTavazobs sadiskusio Temas. isini individualurad irCeven garkveul 

pozicias da ikaveben saklaso oTaxSi àm poziciisaTvis~ gankuTvnil adgils (SesaZlebelia arCeul 

iqnes saklaso oTaxis kuTxeebi, merxebi, sadac keTdeba poziciis aRmniSvneli warwera). 

26

dajgufebuli moswavleebi erTmaneTs uziareben mosazrebebs da iwyeben jgufSi msjelobas, 

raTa Semdeg TavianTi versia argumentebiT daasabuTon (SesaZlebelia dasabuTeba werilobiT 

moxdes). moswavleebi unda Seecadnen, rac SeiZleba damajerebeli da saintereso iyos prezentacia. 

saWiroebis SemTxvevaSi maswavlebeli exmareba jgufebs. 

moswavleebs SeuZliaT diskusiis msvlelobisas Seicvalon Sexeduleba – gadaadgildnen erTi 

kuTxidan meoreSi da im jgufSi gadainacvlon, romlis mosazrebasac axla eTanxmebian. 

mosmenisa da kamaTis dros sasurvelia, moswavleebma gaakeTon Canawerebi, rac daexmareba maT 

poziciis werilobiT gamoxatvasa da dacvaSi. 

`mozaika~ 

aqtivoba Sedgeba 4 etapisagan: 

I etapi: ZiriTadi jgufebis Sedgena da masalis ganawileba 

klasi iyofa 4-kacian jgufebad. jgufis TiToeul wevrs urigdeba masala, romelic erTi 

mTliani informaciis (teqstis) raRac nawils Seadgens da aqvs garkveuli rigiTi nomeri (1, 2, 3, 

4). man individualurad 10 wT-is ganmavlobaSi unda daamuSaos masala, Seiswavlos, raTa SeZlos 

miRebuli informacia sxvasac gadasces. 

II etapi: eqspertTa jgufebis mier masalis Seswavla 

am etapze xdeba e. w. èqspertTa jgufebis~ Camoyalibeba. vinc amuSavebs #1 informacias, erTiandeba 

magidis irgvliv, romlis rigiTi nomeria 1, visac aqvs informacia #2, ikribeba meore magidis 

garSemo da a. S. aqedan gamomdinare, Ti To euli magidis irgvliv aRmoCndebian erTi da imave informaciis 

mqone moswavleebi oTxive jgufidan, romlebic SemdgomSi gadaiqcevian e. w. ìnforma ciis 

èqspertebad~. isini erTad kiTxuloben da kidev erTxel swavloben saerTo masalas, eZeben am masalis 

sxvebze gadacemis saukeTeso da efeqtian gzebs, meTodebs, weren gegmas, xazaven sqemebs da a.S. 

III etapi: ZiriTad jgufSi dabruneba miRebuli codnis gadacemis mizniT 

moswavleebi brundebian Tav-TavianT ZiriTad jgufebSi da rigiTi nomris da c viT (jer hyveba 1 

nomeri, Semdeg 2 da a. S.) warudgenen TavianT masalas erTma neTs. jgufis mizania, misma yvela wevrma 

srulyofilad aiTvisos TiToeu li wevris – èqspertis~ mier damuSavebuli masala. 

IV etapi: individualuri da jgufuri pasuxismgebloba, miRebuli codnis Sefaseba. 

jgufis TiToeuli wevri valdebulia, saTanadod aiTvisos Tanagundelebis mier mowodebuli 

mTeli informacia (mozaikac swored amitom hqvia, nawilebidan – mTlianisaken). miRebuli codna 

SeiZleba Semowmdes sxvadasxva gziT (mag., werilobiTi formiT, zepiri TxrobiT, kiTxva-pasuxiT 

da sxva saxis wardginebiT). 

sokrateseuli meTodi 

sokrateseuli meTodis gamoyenebis dros maswavlebeli svams mxolod problemur (da ara 

informaciul) SekiTxvebs (magaliTad, „ras fiqrobT am sakiTxze?~ „ra ganmartebebi gvWirdeba 

amisaTvis?~) da ar awvdis informacias moswavleebs. am dros maswavlebeli ganixilavs gamonaklis 

SemTxvevebs da martiv ideas eWvqveS ayenebs. igi moswavleebisgan azrovnebas moiTxovs, raTa isini 

damoukideblad mividnen problemis gadawyvetamde. 

sokrateseuli meTodis gamoyeneba SesaZlebelia diskusiiT, debatebiT, problemuri kiTxvebis 

dasmiT da sxva. zogjer maswavlebels mohyavs faqtebi moswavleTa mier gamoTqmuli mosazrebebis 

sawinaaRmdegod, magram ar afiqsirebs sakuTar pozicias. igi xels uwyobs im pasuxebis eWvqveS 

dayenebas, romelTac gvaZlevs sxvadasxva avtoriteti da sxva. moswavleebi Tavisuflad gamoTqvamen 

sakuTar mosazrebebs dasmul problemasTan dakavSirebiT, Tamamad Txzaven hipoTezebs da 

versiebs, aanalizeben erTmaneTis argumentebs. 

qvemoT moyvanilia am meTodis gamoyenebis magaliTebi gakveTilze: 

1. maswavlebeli svams problemur SekiTxvebs, raTa waaxalisos moswavleTa azrovneba mocemuli 

sakiTxebis garSemo; 

2. maswavlebels mohyavs damxmare da sawinaaRmdego magaliTebi mocemuli movlenis sailustraciod; 

27

3. maswavlebeli kritikulad ganixilavs moswavlis argumentebs; 

4. maswavlebeli xels uwyobs klasis diskusiaSi Cabmas; 

5. maswavlebeli waaxalisebs sakuTari da sxvebis azrebis kritikuli Sefasebis unaris ganvi- 

Tarebas; 

6. maswavlebeli iTxovs faqtebisa da cnebebis analizs, masalis arsis gagebas da a. S. 

7. maswavlebeli sTxovs moswavles, daakavSiros sxvadasxva wyarodan miRebuli codna, sxvadasxva 

elementisagan Seqmnas axali struqtura; 

8. maswavlebeli sTxovs moswavles, sakuTar argumentaciaze dayrdnobiT gamoitanos daskvna 

(gaakeTos Sefaseba). 

keTebiT swavleba 

keTebiT swavlebis, anu praqtikis meTodis gamoyenebis dros miewodeba ara informacia, aramed 

zusti instruqcia eqsperimentis an simulaciisaTvis. am meTodis mizania, moswavleebma zustad 

Seasrulon iseTi qmedebebi, romlebic xels uwyobs codnis an Cvevis formirebas. 

praqtikis dros maswavlebeli gansakuTrebul yuradRebas aqcevs moswavleTa gamoxmaurebas 

(ukukavSirs), rac azrians xdis moswavlis praqtikas da xels uwyobs mas, gaacnobieros, rasac 

akeTebs da avtomaturad (meqanikurad) ar gaimeoros is. mxolod saTanado gamoxmaurebis SemTxvevaSi 

gvaZlevs amgvari swavleba mniSvnelovan Sedegs. maswavlebelma moswavles unda SesTavazos 

aqtivobis sqema an modeli, sadac naTlad aris mocemuli miRwevis doneebi. moswavles SeuZlia 

gansazRvros, Tu ras moelian misgan da rogor fasdeba misi warmateba, anu ra aris efeqtiani 

„keTeba“ da miznis miRweva. 

amrigad, praqtikis mTavari principebia: moswavleebisaTvis praqtikuli davalebis micema, 

maTi waxaliseba da saTanado ukukavSiri, raTa maT azrianad imoqmedon. 

amgvari praqtika SeiZleba iyos konkretulad Tqveni dasaxlebisaTvis Sesaferisi xeebis 

nergebis SerCeva, xeebis dargva, jebirebisa da wylis kalapotis Semowmeba, skolis evakuaciis 

gegmis Sedgena da a.S. 

SesaZlebelia, maswavleblebis survilebisamebr, klasis donisa da SesaZleblobis gaTvaliswinebiT, 

ZiriTadi sakiTxebis erT Temad miwodeba an piriqiT – erTi Temis dayofa ZiriTad 

sakiTxebad. 

umcrosklaselebSi rekomendebulia, moswavleebma instruqciis mixedviT daxaton bunebrivi 

katastrofebi da naxatebi jer klasSi, TanatolebTan gaarCion, Semdeg ki maswavleblis daxmarebiT 

es naxatebi skolaSi an Tundac klasSi gamofinon (es meTodi aseve uwyobs xels am asakis bavSvebis 

fsiqokoreqcias – isini daZleven SiSs da ufro mobilizebulni xdebian). 

sakuTari dakvirvebis safuZvelze moswavleebi modelebis gamoyenebiTac axerxeben movlenebis 

axsnas. rodesac eqsperimentebi tardeba, moswavleebi sagans meti interesiT ekidebian da 

kanonzomierebebis gagebac uadvildebaT. SeiZleba iTqvas, rom eqsperimentisTvis daxarjulma 

erTma saaTma moswavleebs ufro meti SeiZleba misces, vidre saxelmZRvanelos mravalma paragrafma. 

dawyebiTi klasebis moswavleebisTvis SeiZleba gansakuTrebulad Sedegiani iyos Tundac 

martivi modelebi. magaliTad, klimaturi barierebis axsna haeris masebis gadaadgilebisas. qedebad 

SeiZleba sqelydiani wignebi gamoviyenoT, xolo haeris masebad – ventilatori. amiT moswavle 

amindis gavrcelebis kanonzomierebebs gaigebs. aseve martivi eqsperimentis Catareba SeiZleba 

dRe-Ramis cvalebadobaze, risTvisac burTi, fanari da oTaxis Cabneleba iqneba sakmarisi. meti 

TvalsaCinoebisTvis samodelo burTi SeiZleba gaferaddes, moiniSnos polusebi. 

kontinentebis dreifis demonstrireba SeiZleba WurWelSi Casxmuli sqeli siTxiT, Tu masSi 

movaTavsebT orcxobilebs, romlebsac kontinentebTan miaxloebul formebs mivcemT da qvemodan 

cecxls SevunTebT. erTad moTavsebuli `kontinentebi~ (rogorc gondvana) amoZravdebian da 

daSordebian erTmaneTs. sqeli masa am SemTxvevaSi gavarvarebuli magmaa. Tuki `kontinentebi~ 

didi sizustiT ar daiwyeben moZraobas, nu inerviulebT, radgan am eqsperimentSi mTavari da mniSvnelovani 

ara akuratuloba, aramed Tavad dreifis procesis gaazrebaa. 

modelebis Sesaqmnelad ar aris aucilebeli gansakuTrebuli masalis gamoyeneba. maTTvis meoradi 

daniSnulebis sagnebis gamoyenebac SeiZleba, romlebic uamravi saintereso modelis Seqmnis 

saSualebas iZleva. aqac mniSvnelovania maswavleblis SemoqmedebiTi damokidebuleba swavlebis 

procesisadmi. moswavleebs maswavleblebis dakvirvebis qveS TviTon SeuZliaT, Seqmnan modelebi, 

rac mravali praqtikuli da eqsperimentuli unar-Cvevis gamomuSavebas uwyobs xels. 

28

ven-diagrama 

ven-diagrama gamoiyeneba ori iseTi cnebis Sesadareblad, romelTac rogorc saerTo, ise 

gansxvavebuli niSnebi aqvT. mag.: 2 personaJis, movlenis, cnebis da a.S. diagrama saSualebas iZleva 

dadgindes saerTo da ganmasxvavebeli Tvisebebi, niSnebi. 

vici, viswavle, minda vicode 

naswavli masalis Sejerebis, gameorebisa da codnis ganmtkicebis mizniT maswavlebels SeuZlia 

moxerxebulad gamoiyenos sqema: `vicodi, viswavle, minda vicode~. 

samuSao sruldeba individualurad, wyvilebsa an jgufebSi. furceli an dafa iyofa 3 vertikalur 

grafad, romelTac vawerT: `vicodi, viswavle, minda vicode~. 

vicodi viswavle ra minda vicode 

maswavlebeli moswavleebs mokled uxsnis maT winaSe dasmul amocanas da, Tu saWirod miiCnevs, 

svams kiTxvebs provocirebisTvis. 

amis Semdeg moswavleebi TanmimdevrobiT avseben samive grafas: `vicodi~ grafaSi weren 

yvelafers, rac maT icodnen gansaxilveli sakiTxis Sesaxeb. `viswavle~ grafaSi weren imas, rac 

Seityves axla, xolo `minda vicode~ grafaSi weren imas, rac maT ainteresebT (rasac SeiZleba 

SekiTxvis saxec hqondes). 

Tu savarjiSo sruldeba jgufebSi, samuSaos damTavrebis Semdeg xdeba prezentacia, romlis 

drosac jgufebi ar imeoreben ukve Tqmuls, aramed avseben maT TavianTi informaciiT. 

savarjiSo gansakuTrebiT kargi da mosaxerxebelia erTi, romelime konkretuli Temis Sesajameblad, 

wina klasebSi ganvlili masalis gasaxseneblad da axal naswavlTan dasakavSireblad, 

analitikuri da kvleviTi unaris ganviTarebisaTvis. 

T diagrama 

es sqema maswavlebelma SeiZleba mravalmxriv gamoiyenos. igi Zalze mosaxerxebelia sapirispiro 

mosazrebaTa gamosaTqmelad, movlenebisa Tu faqtebis Sesapirispireblad da Sesadareblad, 

moqmed gmirTa dasaxasiaTeblad. 

T sqema saSualebas gvaZlevs, warmovaCinoT dapirispireba gansaxilvel sakiTxebs (faqtebs, 

movlenebs, adamianebs, sagnebs da a.S.) Soris. 

29

savarjiSo kargia informaciis dasaxarisxeblad (vTqvaT, dadebiTad da uaryofiTad) da 

dasajgufeblad. samuSao sruldeba individualurad, wyvilebSi an jgufurad, maswavleblis 

Sexedulebisamebr: dafaze, rveulSi an Tabaxis furcelze. ivseba jer sqemis marcxena mxare (5 

wT.), Semdeg – marjvena (wT.). 

azrobrivi ruka 

azrobrivi rukis mizania konkretul sakiTxebze moswavleTa (klasis) codnis dadgena-Semowmeba. 

igi xels uwyobs arsebuli informaciis Sekreba-mobilizebas, axali ideebis dabadebasa da gamoxatvas. 

wris SuagulSi iwereba erTi an ori sityva (nawarmoebis saTauri, sakvanZo sityva, gamonaTqvami, 

personaJis saxeli, adgilis saxelwodeba da a.S.), irgvliv ki yvela azri, romelic am sityvas 

ukavSirdeba. 

azrobrivi ruka warmoadgens SesaniSnav saSualebas personaJis, movlenis, ideis dasaxasiaTeblad. 

igi SeiZleba gamoviyenoT moswavleTa motivaciisTvis. 

`reitingi~ 

meTodi gamoiyeneba klasisaTvis konkretuli informaciis misawodeblad an jgufebSi mizanmimarTuli 

diskusiis waxaliseba-stimulirebisaTvis. 

maswavlebeli winaswar amzadebs baraTebis kompleqts – TiToeuli jgufisTvis 9 baraTs da 

gansaxilvel TemasTan dakavSirebul 9 mosazrebas (TiTo winadadebas wers TiTo baraTze). 

jgufebSi ganixilaven SemoTavazebul mosazrebebs da alageben maT mniSvnelobis xarisxis 

mixedviT. reitingis sqemas SeiZleba kibis an mravalkuTxedis forma mieces. safexurebrivi reitingis 

Sedgenisas yvelaze mniSvnelovani mosazreba sul zemoT Tavsdeba, mis qvemoT masze nakleb 

mniSvnelovani, momdevno safexurze – kidev ufro nakleb mniSvnelovani da a.S. yvelaze umniSvnelo 

gamonaTqvami boloSi aRmoCndeba. 

safexurebrivi reitingi 

yvelaze mniSvnelovani 

yvelaze umniSvnelo 

`mravalwaxnaga~ reitingis Sedgenisas, Tavdapirvelad unda ganisazRvros, romelia yvelaze 

mniSvnelovani mosazreba, Semdeg mniSvnelobiT misi momdevno ori gamonaTqvami, Semdeg – sami, 

saSualod Zlieri mosazreba, Semdeg ori momdevno da bolos – yvelaze umniSvnelo. 

30

mravalwaxnaga reitingi 



sakiTxebis erTmaneTisgan mkveTrad gamijvna, rogorc wesi, Zalian rTulia. aqedan gamomdinare, 

reitingis amgvari forma ufro pirobiTi da misaRebia moswavlisaTvis. garda amisa, igi konsensusis 

miRwevis met SesaZleblobasac iZleva. reitingis Sedgenisas SeiZleba baraTebze 8 mosazreba 

daiweros, erTi baraTi ki carieli darCes da is Tavad monawileebma Seavson. 

rogor momzaddes referati 

weris procesis Tanmimdevroba da struqtura 

mravali sagnis Seswavlisas, gansakuTrebiT sazogadoebrivi mecnierebebis jgufis maswavleblebi 

Semajamebeli SefasebisTvis xSirad mimarTaven referats. referatSi SeiZleba aRiwerebodes 

qveyana an regioni istoriuli TaviseburebebiT da geografiuli maxasiaTeblebiT (bunebrivi pirobebiT, 

garemosdacviTi da demografiuli problemebiT, meurneobis TaviseburebebiT); SeiZleba 

referati mieZRvnas problemas, romelic sxvadasxva (lokalur, regio nalur da globalur) doneze 

gamovlindeba. garkveuli vadebis Semdeg, rodesac info rmacia iqneba moZiebuli, damuSavebuli 

da Sesabamisad gaformebuli, moswavle ebi TavianT naSromebs acnoben Tanaklaselebs. 

rogor unda daiweros referati 

ZiriTadi nabijebi 

Tavdapirvelad, albaT unda gvesmodes, ras niSnavs igi. 

referati (laT. refero – gacnobeb) – es aris mokle, werilobiT, an sajaro moxsenebis formatSi 

Camoyalibebuli samecniero an Tematuri naSromi. 

referatis moculoba klasebis mixedviT gansxvavebuli unda iyos. sabazo skolis moswavleebs 

moeTxovebaT aranakleb 4-5 gverdi naSromis dawera. saSualo safexurze – 4-5 gverdze meti. 

aucilebelia, moswavleebma icodnen, rom es ar aris konspeqti da, amdenad, ar SeiZleba 

pirvelwyarodan nawilebis gadmoReba. Tuki miTiTebuli ar aris avto ri an wyaro, aris saSiSroeba, 

sakuTari naazreviT dawe rili monakveTebi icnos maswavlebelma da moswavleebis naSromi wyalSi 

Caiyaros. Zneli warmosadgenia, rom sinamdvileSi moswavlem rTuli, specifi kuri samecniero eniT 

SeZlos azrebis gadmocema. Sesabamisad, moswavleebs unda aswa vloT, Tu ras gulisxmobs referati 

da rogor unda gaarTvan mas Tavi. 

1. referatis werisas daamuSaveT wyaroebi da araviTar SemTxvevaSi ar gadmoiweroT; 

2. Tuki maincdamainc mogwonT raime monakveTi, maSin ar dagaviwydeT avto ris citireba wesebis 

dacviT. 

riT daviwyoT? 

referatze muSaobis procesi sworad unda daigegmos. 

1. Tema – qveynis/problemis arCeva. damwerisaTvis Tema unda iyos saintereso da aqtualuri; 

2. sakuTar Tavs vusvamT SekiTxvas: ra problemebs Seexeba es referati; vsaxa vT gzebs, rogor 

gadavWriT am problemebs; 

3. moviZiebT literaturas Temis garSemo (kargia, Tu periodikasac gamoviye nebT). vakeTebT 

amonawerebs wyaroebidan da viyenebT Tanamedrove monaceme bsac, Tuki xeli migviwvdeba internetze; 

4. movxazavT referatis ZiriTadi nawilis gegmas. TiToeul problemas saWiroa mieZRvnas calke 

Tavi, ukeTesia, Tuki Tavebi daiyofa ufro mcire erTeulebad, paragrafebad; 

5. vwerT samuSaos Sav variants, xolo Sesavals vwerT mxolod mas Semdeg, rac ZiriTadi nawili 

ukve dawerilia, radgan muSaobisas referatis miznebi SeiZleba mcired Seicvalos da xelaxla 

dasaweri gaxdes; 

31

6. moviZiebT, an vamzadebT Sesabamis TvalsaCinoebebs/ilustraciebs (ruka, foto, grafiki, 

diagrama, sqema da sxva), romlebSic kargad warmoCindeba Temis ZiriTadi ideebi; TvalsaCinoebebs 

ar unda hqondes mxolod dekoratiuli datvirTva da ar unda emsaxurebodes mxolod Temis 

moculobis gazrdas; 

7. vakiTxebT Sav samuSaos maswavlebels (Tuki igi amas iTxovs); 

8. vbeWdavT an vaTeTrebT Sesworebul variants da vamzadebT mokle (5-7 wuTian) moxsenebas, 

davurTavT ilustraciebs. 

referatis struqtura: 

a) Sesavali – romelmac vxsniT Temis arCevans, mis aqtualobas, movxazavT miznebsa da amocanebs, 

vaZlevT literaturis mokle mimoxilvas; 

b) ZiriTadi nawili – nabij-nabij vxsniT Temas, vadasturebT naTqvams cifrebiT, faqtebiT, 

an citatebiT. yoveli sturuqturuli erTeuli (Tavi, paragrafi) sruldeba mokle daskvnebiT; 

g) daskvna – TemasTan dakavSirebiT vayalibebT zogad daskvnebs, uarvyofT an veTanxmebiT 

wyaroTa avtorebis poziciebs da gamovTqvamT sakuTar mosazrebas problemebis gadaWrasTan 

dakavSirebiT. 

rodesac referati dasrulebulia, saboloo Strixia – misi gaformeba. 

referatis gaformeba: 

satitulo furceli – moicavs informacias saswavlo dawesebulebis Sesaxeb, ewereba sagani/ 

saganTa jgufi, referatis saTauri. Semsruleblisa da maswavleblis vinaoba. satitulo furcelze 

numeracia ar daaqvT. 

Sinaarsi – struqturuli erTeulebis Sinaarsi gverdebis miTiTebiT. 

samuSaos teqsti – a) Sesavali, b) ZiriTadi nawili da g) daskvna. aqedan iwyeba gverdebis gadanomvra 

da masze daismis Sesabamisi cifri 3. 

literaturis sia – wyaroebis sruli bibliografiuli monacemebis miTi TebiT. 

axla, rodesac cnobilia yvela etapi, Temas, sirTulidan gamomdinare, mas unda daeTmos 

vada, romelSic amis gakeTeba zedmeti Zalisxmevis gareSe moxerxdeba. mag., Tuki moswavle irCevs 

sareferatod Temas konkretuli qveynis Sesaxeb, mas SeiZleba mieces erTi kvira, magram Tuki uwevs 

paralelebis gavleba romelime or qveyanas Soris, maSin referatisTvis gamoyofili dro unda 

gaiza rdos or kviramde. sasurvelia, moewyos Sualeduri ganxilva, raTa naSromi ukeTesi gamovides. 

proeqti 

proeqti – konkretuli problemis gadaWris an iniciativis ganxorciele bisken mimarTuli 

mravalferovani samuSao, romelSic warmmarTvelia kvleviTi, SemoqmedebiTi, TanamSromlobisa 

da sakomunikacio unarebis ganviTareba. 

proeqti, rogorc meTodi, ganaTlebaSi me-20 saukunis dasawyisSi Semovida. es meTodi aqtiuri 

da mizanmimarTuli swa vlis saSualebas iZleoda da iZleva. 

moswavleebi mudmivad svamen SekiTxvebs: ratom gvaswavliT ama Tu im saki Txs? raSi gamomadgeba 

es codna? maswavleblebs uWirT am kiTxvebze damajerebeli da argumentirebuli pasuxis gacema. 

am problemis mogvarebaSi maswavlebels daexmareba imis codna, Tu rogor amuSaos moswavleebi 

saswavlo proeqtze muSaobisas. moswavleebi realuri problemis gadasaWrelad SeZenil codnasa da 

unar-Cvevebs iyeneben. proeqtiT swavleba iwvevs moswavleTa motivacias da zrdis maT pasuxismgeblobas. 

isini xalisiT asruleben samuSaoebs da SeuZliaT xangrZlivad imuSaon dasmul sakiTxebze. 

sakiTxebs moswavleebi garkveuli drois (erTi an ramdenime kvira) ganmavlo baSi amuSaveben da 

Semdgom warudgenen mTel klass an ufro farTo auditorias. proeqtebi exmareba mozards realur 

cxovrebaSi gamoiyenos miRebuli codna da gamocdileba dasaxuli miznis misaRwevad. 

proeqtze muSaoba moicavs dagegmvis, kvlevis, praqtikuli aqtivobisa da Sedegebis warmodgenis 

etapebs arCeuli sakiTxis Sesabamisad. proeqti ganxo rcielebulad miiCneva, Tuki misi Sedegebi 

TvalsaCinod da damajereblad, koreqtuli formiT aris warmodgenili (mag., werilobiTi dokumenti, 

maketi, inscenireba, debatebi, aqcia, Tanmimdevruli RonisZieba da a. S.). 

maswavlebeli saswavlo proeqtebis mimdinareobisas konsultantis rols asrulebs, xelmZ- 

Rvanelobs samuSaoebs, Ziebisa da kvlevis dros aZlevs mimarTulebas. aseve, igi uTiTebs sainformacio 

wyaroebs. 

32

saswavlo proeqtis dagegmvis dros maswavlebeli iTvaliswinebs Semdegs: 

* ramdenad mniSvnelovania problema, romelic kvlevas iTxovs; 

* mosalodneli Sedegebi warmoadgendes siaxles (obieqturs an subieqtu rs); 

* proeqtze muSaobis dros gamoyenebuli meTodebi emsaxurebodes kvlevas; 

* arsebobdes arCevanis gakeTebis saSualeba, rac moswavleTa pasuxismgeblobis zrdas iwvevs. 

proeqti SeiZleba Sesruldes individualurad, wyvilebSi an jgufurad, erTi sagnis farglebSi, 

ramdenime sagnis farglebSi (saganTa integracia); 

maswavlebeli-moswavleebis damokidebulebis mxriv SeiZleba gamoiyos sami tipis saswavlo 

proeqti: 

1. maswavlebeli sTavazobs moswavleebs SerCeul problemebs, Temebs, saxavs maTi gadaWris 

strategiasa da taqtikas, moswa vle ki damoukideblad gadaWris problemas. 

2. maswavlebeli svams problemas, moswavle damoukideblad irCevs kvlevis meTodebs da problemis 

gadaWris gzebs. 

3. moswavle gansazRvravs problemas, damoukideblad irCevs kvlevis meTo debsa da problemis 

gadaWris gzebs. 

proeqtis struqtura 

proeqtis aRwera 

proeqtis aRwera aris misi ZiriTadi Semadgeneli nawili. aRniSnuli pun qti sasurvelia daiyos 

qvepunqtebad, romlebSic gaerTiandeba Semdegi saxis informacia: 

a) problemis gansazRvra (identifikacia) – gulisxmobs im konkretuli problemis xazgasmas, 

romlis sapasuxodac aris mimarTuli Tqveni proeqti. 

b) mizani – gulisxmobs farTo, zogad debulebas imis Sesaxeb, Tu ris miRweva gsurT. poeqtis 

mizans unda warmoadgendes iseTi sasurveli garemos an pirobebis Seqmna, romelic logikur kav- 

SirSi iqneba (mimarTuli iqneba) zemoT aRweril problemasTan. 

g) amocanebi – gulisxmobs konkretul nabijebs miznis misaRwevad. aq unda miuTiToT, ra amocanebis 

gadaWras isaxavT Tqvens proeqtSi miTiTebuli mi znis misaRwevad. miznebis misaRwevad 

SeiZleba daisaxoT erTi, ori an ramdeni me amocana imis gaTvaliswinebiT, Tu rogoria Tqveni 

proeqtis specifika. 

d) ganxorcielebis gzebi – gulisxmobs kidev ufro konkretul nabijebs Tqven mier dasmuli 

amocanebis Sesasruleblad. ganxorcielebis gzebi aris procesi, romelmac unda upasuxos kiTxvebs: 

1) `rogor?~ – rogor ganaxorcielebT Tqveni proeqtis amocanebs? 

2) `vin~ – vin monawileobs Tqveni proeqtis ganxorcielebaSi? Dan ra evalebaT proeqtSi? 

proeqtis Sesrulebis vadebi 

unda Seicavdes proeqtis droSi ganawilebul msvlelobas. masSi unda aisaxos etapebad dayofili 

proeqtis Sesasruleblad gasawevi saqmianoba, gana wilebuli dReebis, kvirebis, Tveebis 

mixedviT, proeqtis specifikidan gamomdi nare. 

biujeti 

biujeti ganacxadis erT-erTi mniSvnelovani nawilia. igi unda iyos logikur kavSirSi proeqtis 

aRweraSi miTiTebul amocanebTan. 

mosalodneli Sedegebi 

am nawilSi aRwereT is savaraudo efeqti an mosalodneli Sedegi, rac mohyveba proeqtis 

warmatebiT ganxorcielebas. 

monitoringi 

am nawilSi unda miuTiToT, Tu rogori iqneba konkretulad Tqveni proe qtis ganviTarebaze 

Tvalyuris devnebis (monitoringis) meqanizmi da perioduloba. 

Sefaseba 

miuTiTeT is savaraudo kriteriumebi (maCveneblebi), romlebic gansazRvravs Tqveni proeqtis 

warmatebas. 

proeqtis Sefasebis kriteriumebi: 

1. problemis identificireba; 

2. Teoriuli codnis praqtikul saqmianobaSi gamoyeneba; 

33

3. informaciis moZiebis unari; 

4. kvlevebis dagegmvisa da Catarebis unari; 

5. sazogadoebasTan da Sesabamis samTavrobo da arasamTavrobo organizaciebTan urTierTobis 

unari; 

6. jgufis SemoqmedebiTi unari; 

7. moZiebuli informaciis klasifikaciisa da interpretaciis unari; 

8. kvlevis Sedegebis analizis unari; 

9. problemis gadaWris gzebis SeTavazeba; 

10. gadawyvetilebebis miReba; 

11. warmodgenili namuSevris organizeba; 

12. moswavleebis mier Seqmnili TvalsaCinoebebi. 

prezentacia, rogorc swavlebis meTodi 

prezentacia raime sakiTxis auditoriis winaSe sajaro wardgenis procesia. sagnobrivi standartebis 

moTxovnidan gamomdinare, moswavleebs mudmivad unda uwevdeT TavianTi moklevadiani 

Tu grZelvadiani kvlevis klasis winaSe wardgena. 

prezentaciis mizania, adamianebis garkveul wres (mag., Tanaklaselebs) gaacnos saqmianobis, 

kvlevis Sedegebi. sasurvelia, moswavleebis mier gakeTebuli preze ntacia iyos mokle (ara 

umetes 10-15 wuTisa), azriani da saintereso. kargad momzadebuli Sinaarsis da sxvadasxva TvalsaCinoebis 

gamoyenebis (flipCarti, masalebi da a.S.) garda, aseve aucilebelia, momxsenebelma 

gaiTvaliswinos araverbaluri komunikaciis iseTi elementebi, rogorebicaa xmis tembri, sxeulis 

ena-Jestikulacia. 

prezentaciis mzadebisas saWiroa auditoriis Seswavla, Sesavlis, moxsenebis ZiriTadi nawilis 

da daskvnis dagegmva, sademonstracio TvalsaCinoebebis SerCeva. Semdeg ki uSualod moxseneba 

iwereba. moswavle unda moemzados SesaZlo SekiTxvebze pasuxis gasacemadac. 

gasaTvaliswinebelia is faqtoric, rom Tuki prezentacia auditoriisaTvis gasagebad ar 

iqneba warmarTuli, daikargeba misdami interesi. aseve kargad un da iyos dagegmili gamosvlis 

dro. rac mcirea dro, miT ufro rTulia yvela ZiriTadi ideis warmoCena. moxsenebis momzadebisas 

gasaTvaliswinebelia, rom momxsenebeli saSualod 100 sityvas ambobs wuTSi. gaiTvaliswineT, 

rom auditoriis interess ganapirobebs gamosvlis pirveli wuTebi. moyvanili magaliTebi unda 

iyos adekvaturi. magaliTebi saSualebas iZleva, auditoriam ukeT daimaxsovros Tema. ZiriTadi 

ideebi ar unda iyos bevri (saSualod – 3), radgan erTi Temidan meoreze gadasvla auditoriis 

yuradRebis gafantvas iwvevs. 

mniSvnelovania gamosvlis dasasrulic. dasasruli unda iyos pozitiuri, an mTavrdebodes 

SekiTxviT. amiT Tqven aiZulebT auditorias, miubrundes ganxilul sakiTxs da dafiqrdes masze. 

TvalsaCinoebebi auditoriisaTvis gamomsvlelis poziciis erTgvari dadasturebaa da xels 

uwyobs ZiriTad ideebze yuradRebis gamaxvilebas. 

TvalsaCinoeba SeiZleba iyos ori tipis: teqsturi da grafikuli. isini warmoadgenen moxsenebis 

mniSvnelovan danamats. teqsturSi warmoCenili unda iyos mTavari postulatebi, rac auditoriis 

mxedvelobiTi mexsierebis gamoyenebis saSualebas iZleva da advilad amaxsovrebinebs sakiTxs. postulati 

unda eweros garkveviT, didi SriftiT da ar aRematebodes 4-5 xazs. grafikuli SeiZleba 

iyos sqema, diagrama, cxrili, ruka, foto, naxati. saWiroa, prezentators gamosvlaSi CarTuli 

hqondes vizualuri masala, ipyrobdes auditoriis yuradRebas, magram ar unda kiTxulobdes 

masze warwerebs. umjobesia perifrazireba, axsna. 

prezentatorma winaswar unda Seamzados oTaxi, naxos, ra dasWirdeba ilustraciebis gamosakravad, 

saWiroebis SemTxvevaSi moamzados markeri da sxva resursi. 

warmatebuli gamosvlisaTvis saWiroa, damyardes auditoriasTan kontaqti. gamosvlisas gasaTvaliswinebelia 

xmis tembri, rac auditoriis sididezea da mo kidebuli. 

dgoma, Jestebi unda iyos bunebrivi. metyveleba unda iyos gamarTuli da mSvidi, winadadebebi 

martivi, msjeloba – Tanamimdevruli, Tavi unda aaridoT Temidan Temaze gadaxtomas. auditoriis 

kiTxvebze pasuxebi unda iyos konkretuli. ar aris saWiro pasuxebis Zalian gaSla, radgan SeiZleba 

auditoriaze kontroli daikargos. Tuki kiTxvebi ar aris, prezentatorma Tavad SeiZleba dasvas 

savaraudo kiTxva msmenelis nacvlad, amis Semdeg SesaZlebelia sxvac SeuerTdes. 

34

kargia, rodesac adamiani flobs prezentaciis warmoebis unars. skolam moswavleebs unda 

ganuviTaros es unar-Cveva sxvadasxva saganSi, rac gulisxmobs maT mier Seqmnili kvlevis Sedegebis 

auditoriis winaSe wardgenas. 

prezentaciis Sesafaseblad maswavlebelma SeiZleba gamoiyenos Semdegi kriteriumebi: 

* ramdenad saintereso iyo Sesavali nawili; 

* ramdenad gamokveTilad iyo Camoyalibebuli Tezisebi; 

* ramdenad damajerebeli iyo argumentacia, magaliTad, gamyarebuli iyo msjeloba konkretuli 

magaliTebiTa da faqtebiT; 

* ramdenad Semajamebeli iyo prezentaciis daskvniTi nawili; 

* ramdenad saintereso da originaluri iyo saprezentacio Tema; 

* ramdenad daculi iyo msjelobis nawilebs Soris balansi; 

* ramdenad miipyro prezentatorma auditoriis yuradReba; 

* ramdenad SeZlo prezentatorma auditoriis yuradRebis SenarCuneba prezentaciis bolomde; 

* ramdenad mozomili da miznobrivi iyo prezentatoris Jestikulacia da manerebi; 

* ramdenad sZlia prezentatorma nerviulobis zogad fons; 

* ramdenad Tamamad da damajereblad gasca man msmenelebis mier dasmul SekiTxvebs pasuxi; 

* ramdenad daicva prezentatorma saprezentacio reglamenti; 

* ramdenad iyo prezentatori momzadebuli zepiri metyvelebisaTvis, miejaWva Tu ara igi 

baraTebs, furclebs, masalas; 

* ramdenad iyenebda prezentatori TvalsaCinoebas. 

maswavlebelma TiToeuli kriteriumis gaswvriv unda daweros Sesabamisi niSani, procentuli 

Sesatyvisi, amis Semdeg jamdeba qulebi da gamoiTvleba saSualo ariTmetikuli. SesaZlebelia, maswavlebelma 

ar gamoiyenos yvela kriteriumi da SearCios maTgan ufro mniSvnelovani. igi iniS navs 

prezentatoris dadebiT da sust mxareebs. prezentaciis dasrulebis Semdeg ki moswavles eubneba 

yovelive amis Sesaxeb pozitiuri kritikis formiT (ix. Sefaseba). 

auditoriis yuradRebis mobilizebisaTvis maswavlebelma SesaZloa moswavleebs sTxovos 

TiToeuli prezentatoris Sefaseba specialurad maTTvis gankuTvnili kriteriumebis mixedviT. 

kriteriumebi SeiZleba iyos Semdegi: 

* ramdenad saintereso iyo saprezentacio Tema; 

* ramdenad miipyro prezentatorma Tqveni yuradReba; 

* ramdenad gagiCinaT prezentaciam kiTxvebis dasmis survili; 

* ramdenad dagitovaT prezentaciam samomavlod am sakiTxze fiqris survili. 

35

VI. komentarebi moswavlis wignis sagakveTilo 

paragrafebze 

XI klasis `globaluri geografiis~ moswavlis wigni 5 nawilisa da 39 Temisgan (paragrafisgan) 

Sedgeba. 

saxelmZRvaneloSi warmodgenilia rubrikebi: 

1. leqsikoni – sadac ganmartebulia axali terminebi, ucxo sityvebi. 

2. kiTxvebi da davalebebi – romelTa umetesoba sruldeba gakveTilze, xolo nawili moswavleebs 

eZlevaT saxlSi saSinao davalebis saxiT. 

3. es sainteresoa – am nawilSi moswavleebi gaecnobian damatebiT cnobebs gakveTilSi mocemul 

masalasTan dakavSirebiT. 

4. magaliTebi; 

5. danarTebi. 

TiToeuli sagakveTilo Tema moicavs Sinaarsis realizaciisTvis gankuTvnil teqstebs, 

ilust raciebs, sqemebs, diagramebs, cxrilebs da istoriul wyaroebs, romlebic gankuTvnilia 

jgufuri an individualuri samuSaoebisaTvis. 

Sinaarsi 

II Tavi – globalizacia da globaluri problemebi 

1. ra aris globalizacia 

2. globalizaciis indeqsi 

3. antiglobalizmi 

4. ra aris globaluri problemebi 


6. globaluri problemebi da saerTaSoriso organizaciebi 

II Tavi – msoflios politikuri ruka da globaluri problemebi 

7. Tanamedrove msoflios politikuri ruka 

8. mSvidoba da ganiaraReba 

9. konfliqtebis geografia 

10. terorizmis geografia 

11 msoflios lideri qveynebi da globaluri samyaro: 

1. aSS – erTpolusiani msoflios supersaxelmwifo da msoflio geopolitikuri lideri 

2. iaponia – globaluri samyaro da mzardi interesebi 

3. CineTi 

4. evropa (didi britaneTisa da CrdiloeT irlandiis gaerTianebuli samefo, Ggermania 

gaerTianebis Semdeg, ruseTi) 

5. islamuri samyaro 

III Tavi – msoflios mosaxleoba da globaluri socialuri problemebi 

12. msoflios mosaxleobis dinamika 

13. demografiuli optimumi da demografiuli politika 

14. urbanizacia – XX saukunis fenomeni 

15. eTnomozaika da globaluri eTnikuri krizisi 

16. kulturis globalizacia 

17. janmrTelobis problema 


36

IV Tavi – msoflios meurneoba da globaluri problemebi 

19. ekonomikuri globalizacia 

20. msoflios finansuri nakadebi da centrebi 

21. cxovrebis done da xarisxi 

22. mdidrebi da Raribebi da CamorCenilobis problema 

23. sasursaTo problema 

24. energetikuli problema 

25. resursuli problema 

V Tavi – globaluri ekologiuri problemebi 

26. ekologiuri problema – zogadi mimoxilva 

27. atmosferos ekologia 

28. msoflio okeanis problemebi 

29. sanapiro zilis aTvisebisa da dacvis problemebi 

30. mtknari wylis problema 

31. pedosferos ekologia 

32. stiqiuri katastrofebi 

33. teqnogenuri movlenebi 

34. msoflios kritikuli ekoregionebi 

35. msoflios biologiuri da landSafturi mravalferovneba 

36. msoflios daculi teritoriebi 

37. msoflios kulturuli da bunebrivi memkvidreobis geografia 

38. garemosdacviTi organizaciebi 

39. ekologiuri alternativa – mdgradi ganviTareba. 

danarTebi 

37

VII. sanimuSo gakevTilebis scenarebi 

§ 4. ra aris globaluri problemebi 

Sedegi 1. moswavles SeuZlia globalizaciis procesebis sivrce-droiTiY aspeqtebis daxasiaTeba. 


* adgens misTvis aqtualuri problemebis sivrce-droiT Taviseburebebs; gansazRvravs cnebas 

`globaluri~ da SeimuSavebs kriteriumebs am problemisadmi statusis misaniWeblad; 

* SeimuSavebs globaluri problemebis CamonaTvals da adarebs arsebuls; aanalizebs problemebis 

warmoSobisa da transformaciis (warmoqmna, gamZafreba, mogvareba, Canacvleba) gzebs; 

* globaluri problemebis nusxidan gamoarCevs saqarTvelosTvis yvelaze aqtualur problemebs; 

gansazRvravs maT transformacias sivrcesa da droSi; akeTebs problemis mimdinareobis 

amsaxvel sqemas. 

gakveTilis mizani: 

* globaluri problemebis gacnoba, maTi warmoSobisa da ganviTarebis sivrciT-droiTi 

aspeqtebis gansazRvra. 

* geografiuli informaciis analizi da interpretacia; 

gamomuSavebuli unar-Cvevebi: 

* problemis gaazrebisa da daskvnebis gakeTebis unari; 

*informaciis mopovebis, organizebis, klasifikaciis, interpretaciisa da analizis unari; 

* sakuTari mosazrebebis gamoTqmisa da argumentirebulad msjelobis unari. 

resursebi: saxelmZRvanelo, msoflios politikuri ruka, kavkasiis ruka, saqarTvelos ruka, 

Tabaxis furclebi, dafa, carci. 

gakveTilis msvleloba 

I etapi – provocireba, 10 wT. 

maswavlebeili klass ukiTxavs citatas, `Cven memkvidreobiT ki ar gvergo dedamiwa winaprebisgan, 

aramed `visesxeT~ igi STamomavlebisgan~ da sTxovs moswavleebs, axsnan, rogor esmiT es 

gamoTqma: 

maswavlebeli klass mimarTavs kiTxviT, gaixsenon, Tu ras niSnavs globaluri, globalizacia, 

globaluri problemebi, ra TaviseburebebiT xasiaTdeba globaluri problemebi. moswavleebi 

gamoTqvamen TavianT mosazrebebs. Semdeg TavianT gamoTqmul mosazrebebs adareben saxelmZRvaneloSi 

mocemul sqemas (nax. 4.2). 

II etapi – cxrilebze muSaoba, 25 wT. 

klasi iyofa jgufebad da TiToeul jgufs eZleva davaleba: moifiqron, maTi azriT, ra problemebi 

aRelvebs dRes kacobriobas, SeimuSaon kriteriumebi, ris gamoc maT am problemebs mianiWes 

`globaluris~ statusi, CamoTvlili problemebi cxrilSi #1 daajgufon politikur, ekonomikur, 

socialur da ekologiur problemebad. am nusxidan gamoarCion is problemebi, romelTa mogvarebac, 

maTi azriT, axlo momavalSia SesaZlebeli. aseve amorCion saqarTvelosTvis yvelaze aqtualuri 

problema da pasuxebi Caweron cxrilSi #2. 

cxrili #1 

politikuri 

problemebi 

ekonomikuri 

problemebi 

38 

socialuri 

problemebi 

ekologiuri 

problemebi

cxrili #2 

globaluri problemebi 

globaluri problemebi, 

romelTa mogvarebac 

SesaZlebelia axlo momavalSi 

39 

saqarTvelosTvis aqtualuri 

problemebi 

moswavleebi akeTeben prezentaciebs, romelTa Sejerebis safuZvelze dgindeba globalur problemaTa 

erTiani nusxa, saqarTvelosTvis aqtualur problemaTa sia da im problemaTa CamonaTvali, 

romelTa mogvarebac, maTi azriT, SesaZlebelia. prezentaciis dros mosawvleebma unda imsjelon, 

Tu ra niSnebis mixedviT daajgufes globaluri problemebi, rogor da ratom SearCies globaluri 

problemebis nusxidan saqarTvelosTvis, maTi azriT, aqtualuri problemebi. 

III etapi – gakveTilis Sejameba, 10 wT. 

saSinao davalebad moswavleebs miecemaT daweron narkvevi: `vifiqroT globalurad, vimoqmedoT 

lokalurad~. 

dasasrul, maswavlebeli mokled ajamebs gakveTilze Catarebul aqtivobebs. 

§ 5. globaluri problemebis urTierTkavSiri 

Sedegi 1. moswavles SeuZlia globalizaciis procesebis sivrce-droiTiY aspeqtebis daxasiaTeba. 


* gamoTqvams varauds globalur problemebs Soris mizez-Sedegobriv kavSirebze da akeTebs 

Sesabamis sqemas; 

* SeimuSavebs globaluri problemebis CamonaTvals da adarebs arsebuls; aanalizebs problemebis 

warmoSobisa da transformaciis (warmoqmna, gamZafreba, mogvareba, Canacvleba) mizezebs. 

* globaluri problemebis nusxidan gamoarCevs saqarTvelosTvis yvelaze aqtualur problemebs; 




* globalur problemaTa sivrciT-droiTi aspeqtebis kvleva; maTi warmoSobisa da transformaciis 

mizezebis dadgena da analizi. 

* globalur problemebs Soris mizez-Sedegobrivi kavSirebis dadgena. 

* globaluri problemebis mogvarebis SesaZleblobebis Sesaxeb varaudis gamoTqma. 


* informaciis organizebis, transformaciisa da analizis unari; 

* mizez-Sedegobrivi kavSirebis dadgenis unari; 

* sivrce-droiTi analizis unari; 

* varaudebis gamoTqmisa da argumentirebulad msjelobis unari; 

* namuSevris wardgenis da dacvis unari; 

* TanamSromlobisa da komunikaciis unari. 

resursebi: saxelmZRvanelo, dafa, carci, formatis furclebi, flomasterebi.

gakveTilis msvleloba: 

I etapi – klasifikacia, 10 wT. 

saSinao davalebis mosmenis Semdeg maswavlebeli sTxovs moswavleebs, gaixsenon wina gakveTilze 

Sesrulebuli davaleba da kidev erTxel CamoTvalon globaluri problemebi. 

maswavlebeli dafaze xazavs samkuTxeds, romlis wveroebzec wers sityvebs: mosaxleoba, 

socialur-ekonomikuri ganviTareba, garemo. igi sTxovs moswavleebs CamoTvlili problemebi 

daajufon imisda mixedviT, Tu romel sferos exebian isini da Caweron samkuTxedis Sesabamis 

wverosTan (mag., mosaxleoba – urbanizacia, demografiuli da a. S.). 

III etapi – reitingul skalasa da mizez-Sedegobrivi kavSirebis sqemebze muSaoba, diskusia, 

30 wT. 

maswavlebeli sTxovs moswavleebs maT mier CamoTvlili globaluri problemebi ganalagon 

reitingul cxrilSi maTi mniSvnelobis mixedviT (cxrili #1 da #2). maT vTavazobT reitinguli 

cxrilis 2 variants da isini Tavad irCeven romelimes. 

cxrili #1 an cxrili #2 

safexurebrivi reitingi mravalwaxnagiani reitingi 



reitinguli sqemebis Sevsebis Semdeg moswavleebma unda Seadginon globalur problemaTa 

urTierTkavSiris sqema: sqemis centrSi moaTavson maT mier amorCeuli yvelaze mniSvnelovani 

problema da daakavSiron igi sxva problemebTan. 

namuSevrebis prezentaciisas moswavleebi argumentirebulad asabuTeben, Tu ratom mianiWes 

`pirveloba~ amorCeul problemas, rogor aris erTmaneTTan dakavSirebuli globaluri problemebi. 

prezentaciis dasrulebis Semdeg moswavleebi ecnobian saxelmZRvaneloSi mocemul sqemas 

`globalur problemaTa urTierTkavSiri~ da adareben TavianT sqemebs. 

prezentaciebis dasrulebis Semdeg imarTeba diskusia: `kacobriobis umTavresi globaluri 

problema da misi gadawyvetis gzebi~. 


dasasrul, maswavlebeli mokled ajamebs gakveTilze Catarebul aqtivobebs. saSinao davalebad 

moswavleebs miecemaT, amoarCion globalur problemaTa nusxidan erT-erTi, moiZion mis 

Sesaxeb informacia Semdegi gegmis mixedviT: problemis arsi, misi warmoqmnis mizezebi, problemis 

gadaWris savaraudo gzebi. 

40 


yvelaze umniSvnelo

§ 8. mSvidoba da ganiaraReba (2 saaTi) 

Sedegi 2. moswavles SeuZlia socialur-ekonomikuri xasiaTis globaluri problemebis analizi. 


gamoTqvams mosazrebas, ra socialuri da ekonomikuri sargeblis motana SeuZlia SeiaraRebaze 

dazogil xarjebs. 

Sedegi 4. moswavles SeuZlia politikuri xasiaTis globalur problemebze msjeloba. Sedegi 

TvalsaCinoa, Tu moswavle: 

* mopovebuli informaciis safuZvelze (statistikuri monacemebi, masmedia) aanalizebs 

msoflio qveynebis samxedro-politikur potencials da gamoTqvams mosazrebas, Tu ra wvlili 

SeiZleba Seitanos TiToeulma moqalaqem da qveyanam msoflioSi mSvidobisa da ganiaraRebis saqmeSi; 

* irCevs da ecnoba (sainformacio saSualebebidan) erT-erTi qveynis mier gadadgmul konkretul 

nabijebs ganiaraRebis da mSvidobis SenarCunebis saqmeSi da SeimuSavebs movlenebis ganviTarebis 

SesaZlo prognozs (sqema, scenari). 


* Tanamedrove msoflioSi mSvidobisa da ganiaraRebis mniSvnelobis gacnobiereba da analizi; 

* mSvidobisa da ganiaraRebis problemis gadawyvetis savaraudo gzebis dasaxva. 


* informaciis moZiebis, analizisa da daskvnebis gakeTebis unari; 

* msjelobisa da varaudebis gamoTqmis unari; 

* geografiul TvalsaCinoebebze muSaobis unari. 

resursebi: saxelmZRvanelo, msoflios politikuri ruka. 

gakveTilis msvleloba: I saaTi. 

I etapi – kiTxva-pasuxi – 15 wT. 

maswavlebeli sTxovs moswavleebs, upasuxon Semdeg kiTxvebs: 

* ra aris omi? ratom xdeba omebi? ra gansxvavebaa msoflio da regionul omebs Soris? rogor 

SeiZleba SeiaraRebuli konfliqtebis mogvareba? 

ra rols asruleben saerTaSoriso organizaciebi omisa da mSvidobis mogvarebis saqmeSi. 

SeiZleba Tu ara miviCnioT mSvidobisa da ganiaraRebis problema globalur problemad da 

ratom? 

II etapi – rukebsa da statistikur informaciaze muSaoba, 25 wT. 

moswavleTa pasuxebis mosmenis Semdeg maswavlebeli sTxovs moswavleebs waikiTxon saxelmZRvaneloSi 

mocemuli magaliTi 1. Semdeg klass yofs 4 jgufad da TiToeul jgufs aZlevs davalebas; 

gaaanalizon saxelmZRvaneloSi mocemuli nax. 82 da daadginon: 

I-ma jgufma – qveynebi, romlebmac xeli moaweres birTvuli iaraRis gavrcelebis winaaRmdeg 

xelSekrulebas; 

II jgufma – qveynebi, romlebmac xeli ar moaweres am xelSekrulebas; 

III jgufma – qveynebi, romlebic eWvmitanilni arian birTvuli iaraRis flobaSi; 

IV jgufma – qveynebi, romlebmac uari Tqves birTvul iaraRze. 

samuSaos damTavrebis Semdeg jgufebi waradgenen Sesrulebul namuSevars. 

Semdeg maswavlebeli sTxovs moswavleebs, gaaanalizon saxelmZRvaneloSi mocemuli cxrilebi 

(nax. 8.3 – birTvuli iaraRis maragi msoflioSi, nax. 8.5 – iaraRis mTavari eqsportiori da importiori 

qveynebi, nax. 87 – SeiaraRebaze daxarjuli Tanxebi msoflios zogierT qveyanaSi da nax. 8.8 

msoflios zogierTi qveynebis udidesi armiebi). 

statistikuri informaciis analizis Sedegad gamoitanon daskvna, romeli qveynebi lideroben 

msoflioSi: SeiaraRebaze daxarjuli TanxebiT, iaraRis yidva-gayidviT, armiebiT. 

maswavleblis xelmZRvanelobiT klasSi gaimarTeba mokle diskusia: sWirdeba Tu ara msoflios 

qveynebs SeiaraReba. 

41

III etapi – gakveTilis Sejameba – 5 wT. 

gakveTilis dasasruls maswavlebeli mokled Seajamebs Catarebul aqtivobebs da moswavleebs 

sTxovs, saxlSi werilobiT Seasrulon davaleba, moiZion masalebi (interneti, Jurnal-gazeTebi), 

romlebic exeba xalxebis urTierTTanamSromlobasa da urTierTgagebas dedamiwaze mSvidobis 

SenarCunebis problemis gadasawyvetad. 

§ 8. mSvidoba da ganiaraReba – meore saaTi 


I etapi – gonebrivi ieriSi – 10 wT. 

saSinao davalebis Semowmebis Semdeg maswavlebeli dafaze wers sityva `militarizacias~ da 

sTxovs moswavleebs, CamoTvalon militarizaciis uaryofiTi Sedegebi. pasuxebis mosmenis Semdeg 

moswavleebi ecnobian saxelmZRvaneloSi mocemul sqemas (nax. 8.4) da mas Tavian pasuxebs adareben. 

maswavleblis TxovniT moswavleebi ecnobian leqsikonSi terminebs – demilitarizacia, konversia. 

II etapi – rukebisa da teqstis analizi – 20 wT. 

maswavleblis TxovniT klasi iyofa 3 jgufad. TiToeuli jgufi asrulebs davalebas. 

I jgufis davalebaa gaaanalizos nax. 8.6 da daadginos, rogoria samxedro xarjebis xvedriTi 

wili msoflios qveynebis mSp-Si; 

II jgufs davalebad eZleva gaaanalizos nax. 8.10 da daadginos msoflios metad da naklebad 

mSvidobismoyvare qveynebi; 

III jgufi ecnoba saxelmZRvanelos teqsts samxedro ekonomikis konvertaciasa da globaluri 

mSvidobis indeqsis Sesaxeb. samuSaos dasrulebis Semdeg moswavleebi warmoadgenen namuSevrebs; 

III etapi – gakveTilis Sejameba – 15 wT. 

gakveTilis bolos maswavlebeli sTxovs moswavleebs individualurad Seasrulon samuSao: 

`warmoidginon, rom TiToeuli maTgani `msoflios mTavrobis~ xelmZRvanelia. CamoTvalon, kacobriobis 

romeli problemis gadasaWrelad gamoiyeneben ganiaraRebaze gaweuli ekonomiidan 

miRebul 1 trilion dolars~. 

namuSevrebis ganxilva xdeba SerCeviT. dasasruls, maswavlebeli mokled ajamebs Catarebul 

aqtivobebs da sTxovs moswavleebs, saxlSi werilobiT Seasrulon davaleba; daweron mokle ese, 

Tu ra wvlilis Setana SeuZlia TiToeul moqalaqes da qveyanas msoflioSi mSvidobisa da ganiaraRebis 

saqmeSi. 

§ 9. konfliqtebis geografia – 1 sT. 

Sedegi 2. moswavles SeuZlia politikuri xasiaTis globalur problemebze msjeloba. 


* aanalizebs politikuri xasiaTis globaluri problemebis warmoSobas, ganviTarebas da 

sivrcobriv Taviseburebebs. gamoxatavs sakuTar damokidebulebas aRniSnuli sakiTxisadmi da 

akeTebs prognozebs; 

* adgens mizez-Sedegobriv kavSirebs omebis, eTnokonfliqtebisa da terorizmis warmoSobas, 

gamovlinebis formebsa da sivrcobriv Taviseburebebs Soris; 

* mopovebuli informaciis safuZvelze msofliosa da saqarTveloSi arsebuli eTnokonfliqtebis, 

gaxmaurebuli teraqtebis Sesaxeb adgens `cxeli wertilebis~ rukas. 


* politikuri xasiaTis globaluri problemis gacnobiereba, maTi sivrciT-droiTi aspeqtiT 

gaanalizeba; 

* konfliqtebis tipebis, warmoSobis mizezebisa da gavrcelebis arealebis gansazRvra; 

42

* informaciis moZieba da gaanalizeba; 

* konfliqtebis mogvarebis SesaZleblobebis Sesaxeb varaudebis gamoTqma. 


* problemis gaazrebis, analizisa da daskvnebis gakeTebis unari; 

* informaciis mopovebis, organizebis, klasifikaciisa da interpretaciis unari; 

* varaudebis gamoTqmis unari; 

* argumentirebuli msjelobis unari; 

* mizez-Sedegobrivi kavSirebis dadgenis unari. 

resursebi: 

msoflios politikuri ruka, saxelmZRvanelo, winaswar momzadebuli dasarigebeli baraTebi. 



maswavlebeli klas acnobs or gansxvavebul situacias da sTxovs maT, teqstis mosmenis Semdeg, 

wyvilebSi upasuxon kiTxvebs: 

1. aRniSnul situaciebSi ra aris konfliqtis warmoqmnis mizezi? 

2. vin arian konfliqtSi monawile mxareebi? 

3. ra tipis konfliqtia aRwerili? 

situacia #1 

mcxunvare mze amocurda aRmosavleTidan, navTobWaburRilebTan muSebi gamoCndnen. daiwyo 

Cveulebrivi samuSao dila. moulodnelad caze TviTmfrinavebi gamoCnda. daiwyo dabombva. ramdenime 

wuTSi qalaqi gvamebiT, dangreuli saxlebiT da kvamliT aivso. udabnos xvats xanZaris simxurvale 

daemata. wuTebSi dairRva simSvide. didxans esmoda qveynis xelisuflebas gafrTxilebebi 

da muqara, magram maT araferi iRones situaciis gansamuxtad. omi daiwyo. incidents saerTaSoriso 

organizaciebi gamoexmaura. 

situacia #2 

aRniSnul raionSi, tyes qardacviTi da niadagdacviTi mniSvneloba aqvs. arada, raioni wlebis 

ganmavlobaSi ganicdis saTbobis deficits, amitom mosaxleobis ZiriTadi nawili gasaTbobad SeSas 

iyenebs. ramdenime weliwadSi tye TiTqmis gaiCexa, ramac mewyruli zonebis warmoqmna gamoiwvia. 

mosaxleobis usafrTxoebas problemebi Seeqmna, ris gamoc raionSi sastikad aikrZala xis moWra. 

mosaxleoba saTbobis gareSe darCa, ramac gamoiwvia dapirispireba adgilobriv mTavrobasa da 

mosaxleobas Soris. 

pasuxebis mosmenis Semdeg, maswavleblis TxovniT moswavleebi ixseneben, kidev ra saxis konfliqtebs 

icnoben, saubroben maTi warmoqmnis mizezebsa da masStabebze. 

II etapi – mini-leqcia da diskusia: 25 wT. 

maswavlebeli atarebs mini-leqcias konfliqtebis Sesaxeb. Semdeg sTxovs klass gaecnon saxelmZRvaneloSi 

mocemul magaliTebs. maswavlebeli sTxovs klass gaiyvnen sam jgufad: israelad, 

arabul qveynebad da mediatorebad. TiToeulma mxarem Tavisi poziciis gasamyareblad sul mcire 

sami argumenti unda moifiqros. argumentebi fiqsirdeba dafaze, cxrilSi. 

israelis argumentebi arabuli qveynebis argumentebi mediatorebi 

diskusiaSi mediatorebi usmenen ìsraelisa~ da àrabuli qveynebis~ momxreTa argumentebs da 

sTavazoben TavianT varaudebsa da RonisZiebebs problemis gadasawyvetad. 

III etapi – eses dawera da saSinao davaleba, 10 wT. 

diskusiis damTavrebis Semdeg moswavleebi weren xuTwuTian eses Temaze: `msoflio omebis 

gareSe~. 

43

klass saSinao davalebad eZleva ganixilon nax. 9.1 – òmebisa da konfliqtebis geografia~. 

amoarCion maTgan erTi romelime konfliqtis zona da moiZion mis Sesaxeb informacia. 

§ 24. energetikuli problema – 2 sT. 

Sedegi 1. moswavles SeuZlia globalizaciis procesebis sivrce-droiTi aspeqtebis daxasiaTeba. 


* globaluri problemebis nusxidan gamoarCevs saqarTvelosTvis yvelaze aqtualur problemebs, 



Sedegi 2. moswavles SeuZlia socialur-ekonomikuri xasiaTis globaluri problemebis analizi. 


* amyarebs logikur kavSirebs socialur-ekonomikuri xasiaTis globalur problemebs Soris 

da msjelobs maT masStabebze; 

* rukebisa da sxva wyaroebis safuZvelze aanalizebs qveynebs Soris sursaTisa da nedleulis 

uTanabro ganawilebas. gamoTqvams varauds problemis lokalur, regionul da globalur doneebze 

gadaWris SesaZlo gzebze. 

Sedegi 3. moswavles SeuZlia bunebrivi da anTropogenuri xasiaTis globalur problemebze 

msjeloba. 


* ilustraciebis da sxva wyaroebis gamoyenebiT amyarebs kavSirebs globalur geoekologiur 

problemebsa da meurneobis im dargebs Soris, romlebic am problemebis maprovocirebelia. iyenebs 

Tematur rukebs da adgens geoekologiuri problemebis gamovlinebis mentalur rukas. 


* energetikuli problemebis gacnoba-gacnobiereba da misi ganviTarebis modelirebis 

sakiTxebis kvleva; 

* energetikuli problemis sivrciT-droiTi Taviseburebebis gansazRvra da kvleva; 

* energetikuli problemis gadaWris Sesalo gzebze varaudebis gamoTqma; 

* energetikul da geoekologiur problemebs Soris mizez-Sedegobrivi kavSirebis damyareba; 

* informaciis moZiebis, organizebisa da transformaciis unaris ganviTareba. 



* logikuri da mizez-Sedegobrivi kavSirebis dadgenis unari; 

* TanamSromlobisa da komunikaciis unari; 

* informaciis moZiebis, organizebis, klasifikaciisa da interpretaciis unari; 

* varaudebis gamoTqmis unari. 

resursebi: saxelmZRvanelo, msoflios fizikuri ruka, msoflios politikuri ruka, saqarTvelos 

ruka, saqarTvelos atlasi, formatis qaRaldebi, markerebi, winaswar momzadebuli teqstebi. 

teqsti atomuri eleqtrosadguris Sesaxeb (saWiroebis SemTxvevaSi). 


pirveli saaTi 


maswavlebeli klass mimarTavs kiTxviT, Tu rogor esmiT gamoTqma: ènergetika Tanamedrove 

meurneobasa da ekonomikaSi yvela progresuli procesis safuZvelia~. moswavleebi gamoTqvamen 

TavianT mosazrebebs, romlebsac Tezisebis saxiT maswavlebeli afiqsirebs dafaze. 

44

II etapi – saxelmZRvanelosa da rukebze muSaoba – 30 wT. 

moswavleebi ixseneben maTTvis nacnob, energiis tradiciul da alternatiul saxeebs da CamoTvlil 

nusxas adareben nax. 24.3-s. Semdeg klasi iyofa jgufebad da TiToeul jgufs eZleva davaleba: 

I jgufi: gaecnon nax. 24.1-s ènergiis moxmareba msoflios qveynebSi~ da daadginon xuTi qveyana, 

sadac yvelaze didi raodenobiT iyeneben energias da xuTi qveyana, sadac yvelaze dabalia energiis 

gamoyenebis done, axsnan mizezebi da gamoitanon daskvna. 

II jgufi: gaecnon nax. 24.2-s – `saTbob-energetikuli resursebis gamoyenebis dinamika da prognozi~ 

da nax. 24.3-s – `msoflio energomoxmarebis struqtura da misi cvlilebebis prognozi~ da 

daadginon: a) rogor icvleboda energoresursebis dinamika; b) romeli energetikuli resursis 

gamoyeneba gaizarda da Semcirda da ratom? g) rogor Seicvleba momavalSi energomoxmarebis 

struqtura? 

III jgufi: saxelmZRvanelos teqstisa da nax. 24.5; 24,7 da 24.8-is mixedviT daadginon msoflioSi 

navTobisa da gazis mompovebeli ZiriTadi qveynebi da regionebi. 

IV jgufi: saxelmZRvanelos teqstisa da nax. 24.10-isa da 24.12-is mixedviT gansazRvron: a) 

msoflios udidesi xuTi Tboeleqtro, atomuri da hidroeleqtrosadguri da daadginon, romel 

qveynebSi mdebareoben isini; b) msoflios fizikuri rukis gamoyenebiT daadginon, romel mdinareebzea 

agebuli es hidroeleqtrosadgurebi. 

V jgufi: saxelmZRvanelos teqstis mixedviT gansazRvron: romel qveynebSi xdeba energiis 

aratradiciuli wyaroebis intensiuri gamoyeneba da ratom? 

moswavleebi akeTeben prezentaciebs, romelTa Sejerebis safuZvelze isini adgenen energetikul 

da resursul problemebs Soris arsebul kavSirebs. 

III etapi – gakveTilis Sejameba 

dasasrul, maswavlebeli mokled ajamebs Catarebul aqtivobebs. 

saSinao davalebad moswavleebs miecemaT, daweron narkvevi: `rogor SeiZleba energetikuli 

problemis gadaWra?~ 

§ 24. energetikuli problema – meore saaTi 

roluri TamaSi: àtomuri eleqtrosadguris mSeneblobis proeqtis eqspertiza~ 

TamaSis aRwera: 

xelmZRvaneli – proeqtis warmomadgeneli. yvela monawile warmoadgens damoukidebel eqsperts. 

stimulirebis sistema moicavs eqspertebis winaswar SerCevas maTi kompetenturobis mixedviT. 

eqspertTa Sefaseba xdeba Semdegi kriteriumebiT: aqtiuroba (gamosvlaTa raodenoba); aratrivialuri 

azrovneba (SemoTavazebaTa originalobis xarisxi), sruli da amomwuravi pasuxebis gacema 

mcire droSi urTierTmisaRebi variantis moZebnis codna. 

TamaSis scenari – pirveli varianti 

gamoikvreba im raionis an qveynis ruka (mag., saqarTvelos ruka), romlisTvisac ganixileba Sesabamisi 

proeqti. rukaze pirobiTi niSnebis saSualebiT aRiniSneba proeqtis ZiriTadi obieqtebi. 

specialur cxrilSi mocemulia proeqtis ZiriTadi teqnikur-ekonomikuri parametrebi. magaliTad, 

saqarTveloSi atomuri eleqtrosadguris proeqtirebis rukaze daitaneba aes-i Tavisi infrastruqturiT, 

saxelmwifoTaSorisi mniSvnelobis ZiriTadi obieqtebi, rekreaciul-sakurorto 

zonebi. aq SesaZlebelia saqarTvelos atlasis gamoyeneba. 

maswavlebeli, igive proeqtis xelmZRvaneli, moswavleebs acnobs proeqts saqarTveloSi atomuri 

eleqtrosadguris mSeneblobis Sesaxeb. 

proeqtis ZiriTadi pirobebis mosmenis Semdeg xdeba eqspertebis gamokiTxva, romelic SesaZlebelia 

Catardes ubralo Ria kenWisyriT: vin aris proeqtis momxre, vin winaaRmdegi da Tavi 

vin Seikava. Semdeg amave jgufis eqspertebs eZlevaT saSualeba TavianTi poziciebi daasabuTon 

ubralo pasuxebis meSveobiT. mag., `momxreTa~ argumentebi – qveyana ganicdis eleqtroenergiis 

45

deficits, aes-i warmoadgens ekologiurad sufTa sawarmos, mdebareobs mcired dasaxlebul 

raionSi, uzrunvelyofilia infrastruqturiT da a.S. 

`mowinaaRmdegeTa~ argumentebi – aes-i warmoadgens radioaqtiuri gaWuWyianebis wyaros, regioni 

xasiaTdeba maRali seismurobiT, amitom didia avariis riski da a.S. 

`Tavi Seikavas~ argumentebi – ar icis, rogor gavlenas moaxdens aes-i garemoze, rogori iqneba 

aes-is mravalwliuri zemoqmedeba mosaxleobaze, rogoria damatebiTi danaxarjebi sadguris 

saimedobaze da a.S. 

es da sxva argumentebi mokle Tezisebis saxiT SeaqvT cxrilSi. 

momxre mowinaaRmdege Tavi Seikava 

argumentebis mosmenis Semdeg monawileebs saSualeba aqvT Seicvalon pozicia, Tumca unda 

daasabuTon, ratom moiqcnen ase. 

proeqtis ganxorcieleba SesaZlebelia mxolod maSin, Tu mas monawileTa 2/3 an umravlesoba 

emxroba. winaaRmdeg SemTxvevaSi iqmneba momrigebeli komisia (TiTo warmomadgeneli samive jgufidan), 

romlebic awarmoeben Ria debatebs da cdiloben kompromisis moZebnas. 

debatebis Semdeg isev tardeba kenWisyra. problema gadaWrilad miiCneva, Tu miiRweva saerTo 

SeTanxmeba proeqtis ganxorcielebis Sesaxeb. 

TamaSis scenari – meore varianti 

am SemTxvevaSi eqspertTa gamovlineba xdeba testirebis safuZvelze, sadac monawileebi pasuxoben 

kiTxvebs im regionis (mag., saqarTvelos) Sesaxeb. es kiTxvebi Seexeba regionis an qveynis 

geografiul mdebareobas, bunebriv pirobebsa da resursebs, mosaxleobas, meurneobis dargebs, 

satransporto qselsa da sakurorto-rekreaciul zonebs. sakiTxebs proeqtis xelmZRvaneli 

winaswar adgens. 

testirebis Sedegad eqspertebad airCevian is moswavleebi, romelTac maRali Sefasebebi miiRes. 

danarCenebi TamaSSi monawileoben, rogorc sazogadoebis warmomadgenlebi. 

Semdeg etapze TiToeuli eqsperti werilobiT warmoadgens faqtebs, romlebic, maTi azriT, gaTvaliswinebuli 

unda iqnes aes-is mSeneblobis SemTxvevaSi. maTi pasuxi gamoikvreba dafaze. sazogadoebis 

warmomadgenlebi msjeloben am faqtebze da eqspertebs 1-dan 10-mde qulebiT afaseben. 

yvela eqspertis qulebi sabolood jamdeba, da Tu maTi raodenoba sakmarisia (mag., Tu 10 

eqspertia, maSin qulaTa maqsimaluri raodenoba 100-ia, xolo sakmarisad 51 qula iTvleba), maSin 

miiCneva, rom proeqti aes-is mSeneblobis Sesaxeb gasulia. 

§ 27. atmosferos ekologia 


msjeloba. 


* aanalizebs adamianis saqmianobis Sedegad warmoqmnil garemosdacviT globalur problemebs 


* sxvadasxva geografiuli saSualebebis gamoyenebiT aanalizebs atmosferos, hidrosferos, 

maT Soris, msoflio okeanis, pedosferos da biosferos aTvisebis ZiriTad mimarTulebebs. 

* irCevs romelime komponentis aTvisebasTan dakavSirebul globalur problemas. msjelobs 

mis usafrTxo aTvisebaze da Sedegebs gamoxatavs sasurveli formiT; 

* jgufuri muSaobisas irCevs romelime globalur geoekologiur problemas. gamoyofs misi 

mogvarebis ramdenime mniSvnelovan RonisZiebas da qmnis problemis ganviTarebis scenarebs; Sedegebs 

gamoxatavs sasurveli formiT (grafiki, diagrama da sxv.). 

46

Sedegi 6. moswavles SeuZlia gaacnobieros globaluri problemebis gadaWraSi lokalur, 

regionul da saerTaSoriso doneebze SemuSavebuli koordinirebuli politikis aucilebloba. 


* msjelobs mosaxleobis (ojaxis, Temis, qveynis, regionis da msoflios) cxovrebis wesis, garemosdacviTi 

cnobierebis, ganaTlebisa da adgilobrivi kanonmdeblobis mizez-Sedegobriv kavSirebze; 

gamoxatavs sakuTar damokidebulebas maTi mniSvnelobis Sesaxeb mdgradi ganviTarebisaTvis; 

* msjelobs, Tu ra rols asrulebs saerTaSoriso Zalisxmeva globaluri problemebis mogvarebaSi 

da ramdenad mniSvnelovania es kacobriobis mdgradi ganviTarebis perspeqtivebisaTvis, 

Sedegebs warmoadgens sasurveli formiT. 


* bunebrivi da anTropogenuri xasiaTis globaluri problemebis gacnoba; 

* atmosferos aTvisebisa da dacvis problemis gaazreba; 

*globaluri geoekologiuri problemebis mogvarebis Sesaxeb gzebis dasaxva. 


*geografiuli informaciis analizisa da interpretaciis unari; 

*msjelobisa da daskvnebis gakeTebis unari; 

*varaudebis gamoTqmis unari. 

resursebi: saxelmZRvanelo; dedamiwis klimaturi ruka, msoflios politikuri ruka. 


I etapi – kiTxva-pasuxi, 10 wT. 

maswavlebeli sTxovs moswavleebs, gaixsenon naswavli masala da upasuxon kiTxvebs: 

ra aris atmosfero? 

ra mniSvneloba aqvs atmosferos? 

rogoria atmosferos Sedgeniloba da romeli ZiriTadi Sreebisgan Sedgeba? 

risTvisaa saWiro atmosferos Seswavla? 

ratom unda davicvaT atmosfero? 

II etapi – teqstsa da geografiul TvalsaCinoebebze muSaoba – 25 wT. 

moswavleTa pasuxebis mosmenis Semdeg maswavlebeli yofs klass 5 jgufad da TiToeuls aZlevs 

davalebas: 

I jgufma unda waikiTxos saxelmZRvaneloSi mocemuli teqstidan is nawili, romelic troposferos 

Sedgenilobasa da mniSvnelobas exeba. moniSnos teqstSi maTTvis axali informacia. 

II jgufi unda gaecnos saxelmZRvaneloSi teqstis im nawils, romelic atmosferos Semadgenel 

fenebs exeba. maT aseve unda gaanalizon nax. 27.1 da daadginon TiToeuli Sris gavrcelebis saz- 

Rvrebi da temperaturebi. 

III jgufi mocemul teqstSi unda gaecnos im sakiTxebs, romlebic atmosferos gaWuWyianebas 

exeba. gaanalizon nax. 27.2 da imsjelon saTburis efeqtis warmoqmnis procesis Sesaxeb. 

IV jgufi saxelmZRvaneloSi ecnoba ozonis SresTan dakavSirebul sakiTxebs. maT unda gaaanalizon 

nax. 27.3 da 27.4 da imsjelon ozonis Sris ZiriTad damrRvevebsa da ozonis xvrelis dinamikis 

Sesaxeb. 

V jgufi aanalizebs saxelmZRvaneloSi mocemul nax. 27.5-sa da 27.6, aseve magaliT 1-s. maT unda 

daadginon, Tu ra kavSiria avtomobilebis raodenobasa da atmosferos gaWuWyianebas Soris; aseve 

imsjelon mJava wvimebis warmoqmnisa da Sedegebis Sesaxeb. samuSaos Sesrulebis Semdeg xdeba namuSevrebis 

prezentacia. 


prezentaciis Semdeg maswavlebeli sTxovs moswavleebs CamoTvalon is RonisZiebebi, romlebic, 

maTi azriT, saWiroa gatardes atmosferuli gaWuWyianebis Tavidan asacileblad. 

dasasrul, maswavlebeli mokled ajamebs gakveTilze Catarebul aqtivobebs. 

47

§ 29. sanapiro zolis aTvisebisa da dacvis problemebi 


msjeloba. 



maT Soris, msoflio okeanis, pedosferos da biosferos aTvisebis ZiriTad mimarTulebebs; 

* irCevs romelime komponentis aTvisebasTan dakavSirebul globalur problemas, msjelobs 

mis usafrTxo aTvisebaze da Sedegebs gamoxatavs sasurveli formiT; 

* ilustaciebis da sxva wyaroebis gamoyenebiT amyarebs kavSirebs globalur geoekologiur 

problemebsa da meurneobis im dargebs Soris, romlebic am problemebis maprovocirebelia; iyenebs 

Tematur rukebs da adgens geoekologiuri problemebis gamovlinebis mentalur rukas; 

* jgufuri muSaobisas irCevs romelime globalur geoekologiur problemas, gamoyofs misi 

mogvarebis ramdenime mniSvnelovan RonisZiebas da qmnis problemis ganviTarebis scenarebs; Sedegebs 

gamoxatavs misTvis sasurveli formiT (grafiki, diagrama da sxv.). 


* sxvadasxva geografiuli saSualebebis gamoyenebiT hidrosferosTan dakavSirebuli globaluri 

problemis gacnoba, kvleva da analizi; 

* ilustraciebisa da sxva wyaroebis gamoyenebiT mizez-Sedegobrivi kavSirebis dadgena msoflio 

okeanis geoekologiur problemasa da am problemebis maprovocirebel meurneobis dargebs Soris; 

* msoflio okeanis geoekologiuri problemis mogvarebis Sesaxeb varaudis gamoTqma da scenarebis 

Seqmna sasurveli formiT. 


* sxvadasxva geografiuli saSualebebis gamoyenebisa da analizis unari; 

* informaciis mopovebis, organizebis da interpretaciis unari; 

* movlenebsa da procesebs Soris mizez-Sedegobrivi kavSirebis dadgenis unari; 

* namuSevris wardgenisa da dacvis unari; 


* argumentirebulad msjelobis, dasabuTebisa da daskvnebis gakeTebis unari; 

* varaudebis gamoTqmisa da SemoqmedebiTobis unari. 

resursebi: saxelmZRvanelo; msoflio okeanis ruka, naxevarsferoebis an msoflio fizikuri 

ruka, msoflios politikuri ruka, formatis furclebi, flomasterebi. 


I etapi – kiTxva-pasuxi, diskusia, 10 wT. 

maswavlebeli svams SekiTxvebs, romlebic wina klasebSi naswavli masalis gaxsenebazea orientirebuli: 

– ra aris msoflio okeane? 

– ra roli ukavia okeanes kacobriobis istoriaSi? 

– raSi mdgomareobs msoflio okeanis wamyvani roli Cveni planetis biosferoSi, adamianis 

sameurneo saqmianobasa da cxovrebaSi? 

– msoflio okeanis romeli simdidreebia aTvisebuli da kidev romeli resursebis aTvisebaa 

momavalSi SesaZlebeli? 

Semdeg maswavlebeli ukiTxavs moswavleebs nawyvets elizabet man-borgezes wignidan `msoflio 

okeanis problemebi~ (moswavlis wigni, #29, davaleba 5.) da sTxovs upasuxon kiTxvebs: ramdenad 

eTanxmebian avtors da ratom? ra problemebi SeiZleba warmoiqmnas, maTi azriT, msgavsi proeqtebis 

ganxorcielebisas? klasSi ewyoba mcire diskusia. 

48

II etapi – teqstze, geografiul TvalsaCinoebebsa da sqemebze muSaoba, 25 wT. 

klasi dayaviT jgufebad da sTxoveT, Seavson sqema. sqemis zeda rkalebze moswavleebma unda 

Camoweron problemebi, romlebic, maTi azriT, msoflio okeanis sanapiro zolis aTvisebasa da 

dacvasTan aris dakavSirebuli, xolo qveda rkalebze faqtebi, romlebic am problemas ukavSirdeba. 

sqemebis prezentaciisas prezentatorebi asaxeleben faqts da misgan gamomdinare problemas. 

yvela jgufis mosmenis Semdeg dgeba erTiani sqema, romelic gamoikvreba kedelze. 

Semdeg maswavlebeli TiToeul jgufs aZlevs teqstis garkveul nawils. teqsts maswavlebeli 

winaswar yofs jgufebis raodenobisa da teqstis moculobis mixedviT. jgufebs evalebaT, gaecnon 

saxelmZRvaneloSi mocemul teqsts, magaliTebs da kiTxvisas sqolioSi gamoitanon TiToeuli 

abzacis ZiriTadi arsi; Semdeg sqolioebis mixedviT Seadginon gegma da moamzadon saprezentacio 

naSromi. sqolioSi moswavleebma aseve SeiZleba Caweron sakuTari azri, emocia ama Tu im movlenis 

mimarT, TariRebi, faqtebi da a. S. jgufebma aseve unda daasaTauron wakiTxuli teqsti. teqstis 

kiTxvisas gamoiyenon saxelmZRvaneloSi mocemuli rukebi da davalebebi. 

jgufebi akeTeben sakuTari naSromebis prezentacias. TiToeuli jgufis mier ikveTeba ZiriTadi 

problema da faqti. warmodgenili pasuxebis mixedviT ivseba axali sqema da xdeba Zveli da axali 

sqemebis Sedareba. 


dasarul, maswavlebeli mokled ajamebs gakveTilze Catarebul aqtivobebs da sTxovs moswavleebs 

Semdegi gakveTilisTvis moamzadon proeqtebi sazRvao qalaqebis Sesaxeb. proeqtis 

mosamzadeblad acnobs muSaobis etapebs. 

proeqti: `sazRvao qalaqi~ 

proeqtze muSaobis etapebi: 

I etapi: rolebis ganawileba da jgufebis Seqmna; 

1. proeqtantTa jgufi; 

2. eqspertTa jgufi, romelic afasebs proeqtebs; 

3. sadiskusio jgufi, romelSic Sedian am qalaqis momavali mcxovreblebi, Jurnalistebi da sxv.; 

II etapi: monawileTa zogadi momzadeba; 

1. sazRvao qalaqebis ukve arsebuli proeqtebis gacnoba; 

2. dasaproeqtebeli qalaqebis funqciis (an funqciebis), maTi savaraudo geografiuli mdebareobis 

gansazRvra; 

3. proeqtebis Sefasebis kriteriumebis SemuSaveba. kriteriumebi ar unda iyos Zalian bevri da 

unda iyos mkafiod da konkretulad formulirebuli; 

4. samuSao vadebis dadgena, saprezentaciod warmosadgeni namuSevris formisa da saprezentacio 

drois gansazRvra da saorganizacio sakiTxebis mogvareba. 

III etapi: jgufSi muSaoba; 

1. arqiteqtorebi amuSaveben da qmnian proeqts SerCeuli kriteriumebis gaTvaliswinebiT; 

2. eqspertebi da sadiskusio jgufis wevrebi amzadeben kiTxvebs da sadiskusio sakiTxebs, romlebic 

unda iyos informaciis Semcveli, analizze, Sedarebaze, gamoyenebaze orientirebuli. 

IV etapi: proeqtebis wardgena da ganxilva. 

V etapi: Casatarebeli samuSaos analizi, rac misi dadebiTi da uaryofiTi mxareebis gamovlenaSi 

dagexmarebaT. 

49

§ 39. ekologiuri alternativa – mdgradi ganviTareba 

Semajamebeli gakveTili – saqmiani TamaSi `resursTsargeblobis teritoriuli marTva~ 


msjeloba. 


* aanalizebs adamianis saqmianobis Sedegad warmoqmnil garemosdacviT globalur problemebs 



pedosferos da biosferos aTvisebis ZiriTad mimarTulebebs, irCevs romelime komponentis aTvisebasTan 

dakavSirebul globalur problemas, msjelobs mis usafrTxo aTvisebaze da Sedegebs 

gamoxatavs sasurveli formiT; 

* monawileobs debatebSi Temaze: `warmoebis gafarToeba da ekologiuri balansis SenarCuneba~; 

* jgufuri muSaobis dros irCevs romelime globalur geoekologiur problemas, gamoyofs 

misi mogvarebis ramdenime mniSvnelovan RonisZiebas da qmnis problemis ganviTarebis scenarebs; 

Sedegebs gamoxatavs misTvis sasurveli formiT. 

Sedegi 6. moswavles SeuZlia gaacnobieros globaluri problemebis gadaWraSi lokalur, 

regionul da saerTaSoriso doneebze SemuSavebuli koordinirebuli politikis aucilebloba. 


* msjelobs mosaxleobis cxovrebis wesis, garemosdacviTi cnobierebis, ganaTlebisa da adgilobrivi 

kanonmdeblobis mizez-Sedegobriv kavSirebze; gamoxatavs sakuTar damokidebulebas 

maTi mniSvnelobis Sesaxeb mdgradi ganviTarebisaTvis. 

* msjelobs, Tu ra rols asrulebs saerTaSoriso Zalisxmeva globaluri problemebis mogvarebaSi 

da ramdenad mniSvnelovania es kacobriobis mdgradi ganviTarebis perspeqtivisTvis. Sedegebs 

warmoadgens sasurveli formiT. 


* bunebrivi da anTropogenuri xasiaTis globaluri problemebis kvleva; 

* mdgradi ganviTarebis mniSvnelobis gaazreba; 

* garemosdacviTi globaluri problemis gacnobiereba, gaanalizeba, misi mogvarebis RonisZiebaTa 

Sesaxeb varaudebis gamoTqma da ganviTarebis scenarebis Seqmna. 




* sakuTari mosazrebebis gamoTqmisa da argumentirebulad msjelobis unari. 

resursebi: wyalsatevisa (mag., tbis) da misi Semogarenis rukebi, saTamaSo matrica, monawileTa 

saaRricxvo baraTebi, maswavleblis saaRricxvo baraTi, saTamaSo baraTebi. 

saqmiani TamaSis – `resursTsargeblobis teritoriuli marTva~ – sawyisi mdgomareoba: 

1. romelime regionis (mag., tbebis an romelime wyalsatevis mimdebare regionis) ekonomikurgeografiuli 

mdgomareobis daxasiaTeba (makro, mega da mikrodoneebze). 

2. regionSi wylis moxmarebis pirobebi: 

a) pirdapiri – wylis gamoyeneba wyalmoxmarebisTvis da ukan, tbaSi misi dabruneba gawmendis 

gareSe (gauwmendavi saxiT); 

b) wylis gamoyeneba da tbaSi gawmendili saxiT dabruneba; 

g) Sebrunebuli (wriuli) wyalmoxmareba. 

50

aucilebelia gaurkveveli situaciisa da savaraudo konfliqtebis dazusteba. gaurkvevlobas, 

bunebrivi faqtorebidan gamomdinare, Tan axlavs wylis SemTxveviTi gauareseba an gaumjobeseba. 

konfliqturi situaciebi warmoiqmneba Camdinare wylebis CaSvebiT, romlebic auareseben tbaSi 

wylis xarisxs. 

TamaSis zogadi da konkretuli modelebis safuZvlebi moicavs: 

1. raodenobrivi maCveneblebis gamoTvlebs ama Tu im gadawyvetilebebis miRebisas; 

2. tbaSi wylis mdgomareobis Sefasebas qulebSi; 

3. TamaSis monawileTa CamonaTvals; 

4. stiqiuri zemoqmedebis CamonaTvals; 

5. sameurneo zemoqmedebis Sedegebis gamoTvlebs, romlebic TiToeulma moTamaSem da mTlianad 

jgufma miiRo. 

monawileTa Semadgenloba da maTi rolebi 

monawileTa raodenoba SeiZleba klasis moswavleTa raodenobis Sesabamisad icvlebodes. 

TamaSis tipur variantSi rva wyalmomxmarebeli monawileobs. isini SeiZleba warmoadgendnen rva 

sxvadasxva sawarmos direqtors, an rva dasaxlebuli punqtis wyalmoxmarebisa da kanalizaciis 

sammarTveloebs, an fermerebsa da agrobiznesis warmomadgenlebs, romelTac wyali mosarwyavad 

esaWiroebaT da a.S. TamaSSi mravalferovneba Semoaqvs sxvadasxva miznebisaTvis wyalmoxmarebis 

dasabuTebas rva gansxvavebuli poziciidan. am SemTxvevaSi moTamaSeebs aqvT Tavisufali arCevanis 

ufleba da SesaZlebloba Tavi warmoidginon konkretuli xelmZRvanelis rolSi. radgan jgufebSi, 

rogorc wesi, monawileTa ricxvi xSirad moTamaSeTa optimalur raodenobas aRemateba, SesaZlebelia 

ori variantis gamoyeneba: 

1. rva wyalmomxmareblidan TiToeulisTvis iqmneba 2-3 kaciani jgufebi, romlebic winaswar 

ganixilaven problemas, iReben gadawyvetilebas da afiqsireben TavianT poziciebs; 

2. SenarCunebulia moTamaSeTa optimaluri raodenoba, magram, amasTan, figurirebs ori, sami 

an meti wyalsatevi. es xels uwyobs monawileTa Sejibrs da konkurencias, radgan am dros didia 

interesi ara marto sakuTari warmatebis, aramed jgufebis mimarTac. 

Tu klasSi moswavleTa raodenoba 16-s aRemateba, maSin TamaSi ukeTesia or etapad warimarTos. 

pirvel etapze erTi jgufi uSualod monawileobs TamaSSi da meore naxevari mayureblis rolSia, 

xolo meore etapze isini rolebs cvlian. 

stimulirebis sistema 

mocemuli TamaSis farglebSi stimulirebis sistema SeTanxmebuli variantis Ziebisas individualuri 

da jgufuri warmatebis garants warmoadgens. amasTan, warmateba aseve SesaZlebelia 

wyalsatevis mtacebluri eqspluataciis drosac TamaSis sxva monawileTa an mTliani jgufis 

interesebis xarjze. 

saqmiani TamaSis scenari: 

dafaze CamokideT an daxazeT wyalsatevisa da misi Semogarenis erTi an ramdenime ruka, sadac 

pirobiTi niSnebiT an naxatebiT aRniSnulia wyalmomxmareblebi. TiToeuli wyalmomxmarebeli 

Tavad qmnis Tavis warmosaCen plakats an raime niSans (ix. nax. #1). 

51

№ 8 

nax. #1. saTamaSo mindvris sqema: # – moTamaSeTa jgufis nomeri. 

№ 7 

№ 1 

№ 6 

№ 2 

w y a l s a c a v i 

saTamaSo 

matrica 

tbis centrSi ikideba an ixateba saTamaSo matrica. igi gamoiyeneba tbaSi wylis mdgomareobis 

imitaciisaTvis da sainformacio cxriluri modelis saxesxvaobas warmoadgens. tbis wylis gamoyenebis 

teqnologiebisa da wylis xarisxis urTierTzemoqmedebis procesebi TamaSisas svlebis 

Sesrulebis wesebis erTobliobiT modelirdeba. 

moTamaSeebi klasSi ise unda ganlagdnen, rogorc es naCvenebia nax. #2-ze. metad mniSvnelovania, 

rom TiToeuli maTganis svlebi ucnobi iyos danarCeni monawileebisTvis. amis miRweva SesaZlebelia 

specialuri `Sirmis~ gamoyenebiT, romlis saSualebiT moTamaSe faravs aRricxvis baraTs. 

saaRricxvo baraTSi, romelic TiToeul moTamaSes gaaCnia, yoveli axali svlisas Sesabamis grafaSi 

(striqonSi) miRebuli gadawyvetilebis kodi SeaqvT. (cx. #3). 

52 

№ 5 

nax. #2 – moTamaSeTa ganlagebis sqema saklaso oTaxSi TamaSis dros 

I varianti – TamaSi erTi tbis pirobebSi 

№ 1 

№ 4 

№ 7 

№ 10 

№ 13 

№ 2 

№ 5 

№ 8 

№ 11 

№ 14 

№ 3 

№ 3 

№ 6 

№ 9 

№ 12 

№ 15 

№ 4

II varianti – TamaSi sami tbis pirobebSi 

№ 1 � № 2 

№ 3 � № 4 

№ 5 � № 6 

№ 7 � № 8 

№ 1 � № 2 

№ 3 � № 4 

№ 5 � № 6 

№ 7 � № 8 

53 

№ 1 � № 2 

№ 3 � № 4 

№ 5 � № 6 

№ 7 � № 8 

� moTamaSis saaRricxvo formis daxurvis fanjara 

maswavlebeli, romelic TamaSis xelmZRvanelia, auditoriis Semovlisas, Tavis saaRricxvo 

baraTSi (cx. #2) afiqsirebs da acxadebs qulebis raodenobas miRebuli gadawyvetilebis Sesaxeb. 

TiToeul momentSi saTamaSo sistemis mdgomareoba saaRricxvo matriciT xasiaTdeba. erTi 

sruli wris Semdeg, anu mas Semdeg, roca Sesruldeba rva svla, saWiroa xuTwuTiani Sesveneba. 

TiToeuli svlisas monawile xuTi gadawyvetilebidan irCevs erTs, Sesvenebisas ki monawileebi 

sistemis mdgomareobisa da erTiani saTamaSo strategiis SemuSavebis Sesaxeb msjeloben. msjeloba 

mimdinareobs sajarod, rac saSualebas iZleva monawileTa Sefasebisas gaTvaliswinebuli iqnes 

maTi argumentirebuli da logikuri msjelobis unari. Sesvenebaze monawileTa gadawyvetileba 

fiqsirdeba, rac saSualebas iZleva, momavalSi gamovlindes yvela is faqtori, romelmac TamaSis 

esa Tu is Sedegi ganapiroba. 

SesaZlebelia TamaSis zogadi scenaris ramdenime sxvadasxva qvevariantis gamoyenebac: 

1. oretapiani scenaris dros, pirvel etapze xdeba moTamaSeTa qcevis sabazro meqanizmebis imitacia, 

ufro sworad, warmatebis erTaderTi kriteriumi Semosavlebis maqsimalizaciaa (moTamaSis 

mier mogrovili qulebi). rogorc wesi, TamaSis pirveli etapis damTavrebisas wylis mdgomareoba 

tbaSi savalaloa. am momentidan iwyeba TiTqmis meore etapi, roca Semodis resursTgamoyenebis 

saxelmwifo regulirebis damzogav RonisZiebaTa sistema. am regulirebas awarmoebs wamyvani. 

2. erTetapiani scenari, romlis drosac pirveli rva svlis Semdeg, xuTwuTiani Sesvenebisas 

xdeba gadawyvetilebis miReba, romelic aucilebel pirobas warmoadgens moTamaSeebisTvis Tama- 

Sis Semdeg wreze. Tu sistemam SemdgomSi gaaumjobesa Tavisi maCveneblebi, maSin meore Sesvenebis 

dros moTamaSeebs SeuZliaT miiRon arasavaldebulo gadawyvetileba. 

3. mkacri qvevarianti, roca aucileblad gasaTvaliswinebelia wylis xarisxis SenarCunebis 

piroba da igi unda iyos samrewvelo wyalze sufTa. 

TamaSis procesSi SeiZleba gaTvaliswinebuli iqnes SemTxveviTi movlenebis Carevis SesaZleblobac, 

Tu TamaSis wamyvani miiCnevs, rom jgufi kargad aris momzadebuli. aseTi SemTxveviTi 

faqtorebia: 

* wyaldidoba, romelic aaxlebs tbaSi wyals da, Sesabamisad, TavisTavad aumjobesebs xarisxs (a); 

* gvalva, romelic mkveTrad amcirebs tbaSi wylis moculobas da auaresebs mis mdgomareobas (b); 

* avaria gamwmend nagebobebze da tbaSi daWuWyianebuli wylebis swrafi da didi raodenobiT 

Cadineba (g); 

* wylis moxmarebaze SezRudvebis daweseba, rac dakavSirebulia wylis ayvavebasTan, baqteriologiur 

daWuWyianebasTan da a.S. (d). (cx. #1).

cx. #1 

SemTxvevaTa albaToba 

SemTxveva 

albaToba (ujrebis raodenoba martricaze) 

ujrebis raodenobis cvlileba 

a 5 2 1 

a 

1 

5 

pirveli done maRla 

b 

1 

5 

pirveli done dabla 

g 

1 

5 

pirveli done dabla 

d 

SemTxveviTobis aRm- 

- 

erTi svlis gamotoveba ori svlis gamotoveba 

niSvneli baraTebis 

jamuri raodenoba 

27-ia. 

15 

8 

4 

SeniSvna: baraTebis saerTo raodenoba 60-is tolia. 

TamaSis msvleloba 

TamaSi mimdinareobs sistemis CarCoebSi, romelic Sedgeba tbisa da misi wylis rva momxmareblisagan. 

naxmari wyali tbaSi ukan Caedineba. erTi teqnologiuri ciklis xangrZlivoba erTi Tvea 

da igi erT svlas Seesabameba, romlis drosac ramdenime gadawyvetilebidan mxolod erTis realizebaa 

SesaZlebeli. es gadawyvetilebebia: 

1. gauwmendavi wylebis tbaSi CaSveba; 

2. gamoyenebuli wylis gawmenda; 

3. wriul wyaldazogviT sistemaze gadasvla; 

4. damaWuWyianeblis dajarimeba; 

5. im wyalmomxmarebelTa dajildoeba, romlebic wylebs wmenden. 

pirveli gadawyvetilebis arCevisas sawarmo mniSvnelovan mogebas iRebs wylis gawmendaze danaxarjebis 

dazogviT. Tumca, tbaSi gauwmendavi wylebis yoveli CaSvebisas uaresdeba wylis xarisxi, 

rac amcirebs mosaxmarebeli wylis xarisxs da, amave dros, aseve amcirebs yvela sawarmos Semosavlebs 

Semdegi svlebisas, radgan maT didi danaxarjebi aqvT mosaxmarebeli wylis gawmendisaTvis. 

meore gadawyvetilebis (gawmenda) miRebisas sawarmos Semosavali mcirdeba, magram wylis xarisxi 

ar uaresdeba, Sesabamisad, Semdeg svlebze ar mcirdeba Semosavlebi. Tumca SesaZlebelia wyaldidoba, 

romelic `garecxavs~ tbas, da maSin yvela sawarmos Semosavlebi izrdeba. 

Tu moTamaSe iRebs mesame gadawyvetilebas (wriuli wyalmoxmareba), maSin sawarmo faqtobrivad 

tbaze ar aris damokidebuli da, amave dros, mas umniSvnelo, magram stabiluri Semosavali aqvs. 

sawarmo da tba erTmaneTze ar axdenen zegavlenas. 

meoTxe gadawyvetilebis miRebisas (jarima) wyalmomxmarebeli, imis magivrad, rom mocemul 

ciklSi Tavisi saqmianobiT iyos dakavebuli, eZebs damrRvevs da ajarimebs mas. TamaSis wesebis 

Tanaxmad, yvela wyalmomxmarebeli, romelmac aRniSnul TveSi tbaSi WuWyiani wylebi CauSva, jarimdeba. 

amasTan, damjarimebelsac, aRniSnul TveSi aqvs wageba, radganac igi ar aris dakavebuli 

Tavisi ZiriTadi saqmianobiT. 

mexuTe gadawyvetilebis dros (premia) wyalmomxmarebeli, romelic aRniSnul TveSi Tavisi 

samewarmeo saqmianobiT unda yofiliyo dakavebuli, wylis gamwmendi saerTo sistemebis remonts 

awarmoebs. jamSi, wyalmomxmareblebi, romelTac am TveSi moaxdines wylis gawmenda, damatebiT 

Semosavals iReben, xolo sawarmoebi, romlebic sazogadoebrivi saqmianobiT arian dakavebulebi – 

wagebaSi rCebian. 

TamaSi mimdinareobs òri wlis~ ganmavlobaSi sam turad. TiToeuli turi `rva Tvea~. TamaSisas 

TiToeuli Tve erTi svlis Sesabamisia, xolo mTeli TamaSi 8-dan 24-mde svlis ganmavlobaSi 

grZeldeba. TiToeuli svlisas (TiToeuli Tve) miRebuli unda iqnes xuTidan erTi gadawyvetileba. 

TamaSis pirobebidan gamomdinare, monawilis mTavari amocanaa rac SeiZleba metad gazardos 

Tavisi an mTeli gundis mogeba, an SeinarCunos tbaSi wylis maqsimalurad maRali xarisxi. yoveli 

gadawyvetilebis miReba xdeba anonimurad. mxolod wamyvanma icis, romeli gadawyvetilebaa miRe- 

54

uli im TveSi. amitom TamaSis monawileebma ar ician, konkretulad vinaa damnaSave mocemul TveSi 

tbaSi wylis mdgomareobis gauaresebaSi. 

TamaSi SeiZleba erT, or an sam turad gaimarTos. metad mniSvnelovania is, rom xuTwuTiani 

TaTbirebisas monawileebma Semdegi turisTvis erTmaneTisTvis metad xelsayreli TamaSis strategia 

SeimuSaon, romelsac SeiZleba hqondes sarekomendacio xasiaTi (mag., romelime konkretulma 

moTamaSem SeiZleba daarRvios miRebuli SeTanxmeba) an savaldebulo xasiaTi (mag., moTamaSeebma 

Semdeg wreze aucileblad unda SeinarCunon SeTanxmebuli strategia). 

modelirebuli sameurneo sistema metad dinamikuria da ekonomikuri saqmianobis maRali 

xarisxis ganusazRvreli SedegebiT xasiaTdeba. 

nebismier momentSi tbaSi wylis mdgomareoba saTamaSo matricaze niSnis mdebareobiT gamoisaxeba 

(cx. #2). 

cx. #2 

saTamaSo matricis forma 

wylis daxasiaTeba striqonis pozicia 

sufTa wyali 

samrewvelo 

miznebisTvis 

sufTa wyali 

WuWyiani wyali 

55 

striqonis 

nomeri 

gadawyvetilebis 

qulebi 

1 2 3 4 5 6 7 8 № 1 № 2 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

SeniSvna: ^ – indikatoris mdebareoba TamaSis dawyebis momentSi. 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

TamaSis dawyebisas pirobiTi niSani saSualo doneze mdebareobs. moTamaSeTa saqcielidan da 

SemTxveviTi faqtorebidan gamomdinare, wylis xarisxi SeiZleba gaumjobesdes an gauaresdes. pirobiTi 

niSanic Sesabamisad gadaadgildeba matricas striqonebSi. ase modelirdeba wyalsatevis 

mdebareoba. 

matrica dayofilia striqonebad da poziciebad. TiToeuli striqoni wylis xarisxis ganmsazRvrel 

dones Seesabameba da im qulebis raodenobaSi aisaxeba, romelic monawileebma, SesaZlebelia, 

mocemul TveSi #1 an #2 variantis dros miiRon. TiToeuli striqoni rva pozicias moicavs. yoveli 

calkeuli gadawyvetileba #1 (Cadineba) indikators erTi poziciiT marcxniv gadaswevs. 1 poziciis 

gavlis Semdeg indikatori gadaadgildeba qveda striqonis me-8 poziciaze da iqidan iwyebs 

marcxniv moZraobas. indikatori qveda striqonidan zeda striqonze analogiurad moZraobs da 

damokidebulia baraTebze – `stiqiuri bunebrivi movlenebi~ mxolod im SemTxvevaSi, Tu es aris 

wyaldidoba an wyalsatevis TviTgawmendis sxva varianti. baraTze, rogorc wesi, aRniSnulia, ra 

raodenobis poziciiT an striqoniT unda gadaadgildes indikatori zemoT an qvemoT, bunebrivi 

movlenebis masStabebidan gamomdinare. 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

– 

+6 

+5 

+4 

+3 

+2 

+1 

0 

-1 

-2 

-3 

-4 

-5 

-6 

193 

168 

148 

133 

121 

110 

100 

90 

69 

57 

42 

22 

-3 

109 

102 

92 

79 

63 

48 

35 

28 

13 

04 

-13 

-20 

-25

cx. #3 

gadawyvetileba da Sedegebi 

kodi 


saxeoba 

gadawyvetilebis realizaciis 

varianti 

1. CaRvra (Cadineba) Tu ar iqneba jarimebi, 

Tu iqneba jarimebi 

gawmenda Tu ar iqneba premiebi, 

Tu iqneba premiebi 

3 wyalbrunviTi 

wyalmoxmareba 

56 

qulebi Sedegebi 

matricis 

gaswvriv -20 

matricis 

gaswvriv +15 

wylis xarisxis 

gauareseba 

wylis xarisxi 

ar uaresdeba 

varianti ar aris +10 gavlenas axdens 

4 jarima Tu jarima erTaderTia +10 moTamaSe, romelmac 

ganaxorciela 

CaRvra kargavs 20 

qulas 

5 premia Tu premia erTaderTia -10 moTamaSe, romelmac 

ganaxorciela 

wmenda, imatebs 

10 qulas 

yovel saTamaSo Tves moTamaSeebi iReben arsebuli xuTi variantidan erT gadawyvetilebas (cx. #3). 

1 da 2 kodiT aRniSnuli gadawyvetilebebisTvis qulebi gamoiTvleba matricis mixedviT. amasTan, 

1 gadawyvetilebas SeuZlia indikatoris moqmedebaSi moyvana. me-3 gadawyvetileba ar moqmedebs sxva 

moTamaSeebze da xelsayrelia mxolod Zalian WuWyiani wylisTvis. me-4 da me-5 gadawyvetilebebis 

miRebisas moTamaSe mcired zaraldeba, magram ar axdens mniSvnelovan zegavlenas sxva moTamaSeebze. 

1 

2 

3 

4 

5 

cx. #4. 

wamyvanis saaRricxvo baraTi 

gvari saxeli 

miRebuli gadawyvetilebebis 

raodenoba, tipebis mixedviT 

1 2 3 4 5 

qulebi adgili

cxr. #5 

moTamaSis saaRricxvo baraTi 

svlis nomeri 

01 

02 

03 

04 


kodi 

1 

1 

– 

2 

57 

qulebi 

100 

-20 

– 

35 

Sedegebi TamaSis 

dawyebidan 

100 

80 

– 

670 

saukeTeso Sedegs iZleva strategia, romlis drosac moTamaSeebi irCeven me-2 gadawyvetilebas. 

TamaSis Sedegebi aisaxeba moTamaSisa da wamyvanis saaRricxvo formebSi (cx. #4 da #5). 

TamaSis ZiriTadi mizania moTamaSeTa yuradRebis gamaxvileba rogorc individualur da 

sazogadoebriv interesebs Soris arsebuli winaaRmdegobebis daZlevisa da gadawyvetis SesaZleblobebze, 

aseve sameurneo saqmianobis moTxovnilebebsa da garemos dacvasa da SenarCunebas Soris 

arsebul winaaRmdegobebzec. 

TamaSis bolos unda moewyos diskusia Temaze: `warmoebis gafarToeba da ekologiuri balansis 

SenarCuneba~. diskusiis dros moTamaSeebi argumentirebulad afiqsireben TavianT poziciebs.

sareferato Temebi da proeqtebi: 

1. evropa: mosaxleobis aRwarmoebis problemebi; 

2. evropa: eTnosTaSorisi urTierTobebis gamwvaveba; 

3. evropis umsxvilesi saqalaqo aglomeraciebi; 

4. CrdiloeTis zRvis navTob-gazSemcveli auzi; 

5. polderebi da dambebi niderlandebSi; 

6. samecniero parkebi da teqnopolisebi evropaSi; 

7. evropis turistul-rekreaciuli raionebi; 

8. garemos gaWuWyianeba evropaSi; 

9. garemos dacva evropaSi; 

10. evropis daculi teritoriebi; 

11. sparseTis yuris navTobisa da gazis sabadoebi da maTi roli globalur samyaroSi; 

12. aziis mosaxleobis aRwarmoeba da demografiuli problemebi; 

13. aziis mosaxleobis eTnolingvisturi Semadgenloba da eTnikuri problemebi; 

14. 1990-91 wlebis sparseTis yuris konfliqtis ekonomikuri da ekologiuri Sedegebi; 

15. CineTis demografiuli problema; 

16. CineTis garemosdacviTi da ekologiuri problemebi; 

17. iaponiis mosaxleobis bunebrivi moZraoba; 

18. tokio – msoflios umsxvilesi qalaqi; 

19. iaponiis wynarokeanuri sartyeli da stiqiuri movlenebi; 

20. iaponiis teqnopolisebi; 

21. garemos gaWuWyianebisa da ekologiuri problemebi iaponiaSi; 

22. indoeTis demografiuli afeTqeba da demografiuli politika; 

23. indoeTis qalaqebis mosaxleoba da udidesi qalaqebi; 

24. indoeTis garemos mdgomareoba; 

25. demografiuli afeTqeba afrikaSi da misi Sedegebi; 

26. afrikis mosaxleobis eTnolingvisturi Semadgenloba da eTnikuri krizisebi; 

27. saheli: ekologiuri wonasworobis darRveva; 

28. afrikis daculi teritoriebi; 

29. urbanizacia aSS-Si; 

30. garemos gaWuWyianeba aSS-Si da misi dacva; 

31. aSS-is daculi teritoriebi; 

32. niu-iorki – aSS-isa da msoflios ekonomikuri dedaqalaqi; 

33. wylis problemebi kanadaSi; 

34. laTinuri amerikis eTnikuri rukis formireba; 

35. bidonvilebi laTinur amerikaSi; 

36. amazoneTis aTviseba da ekologiuri problemebi; 

37. mwvane revolucia da sasursaTo problema. 

58

VIII. moswavlis wignSi mocemuli davalebebis pasuxebi 

§ 1. ra aris globalizacia 

1. abreSumis didi gza transkontinenturi savaWro-saqaravno gza iyo, romelic CineTs xmelTa- 

Sua da Savi zRvebis sanapiroebTan akavSirebda. am gziT vaWrobas dasabami mieca Zv. w. II saukuneSi. 

abreSumis didi gza iwyeboda sianSi. q. dunxuanidan igi or ganStoebad miemarTeboda dasavleTisaken. 

orive gza – pirveli lobnoris tbis CrdiloeTiT q. turfanis, meore ki imave tbis samxreTiT 

q. xotanisa da q. iarqendis gavliT – q. kaSgarSi iyrida Tavs. aqedan CrdiloeTis gza kaspiis zRviT 

ukavSirdeboda amierkavkasias, gadakveTda saqarTvelos da fasisidan Savi zRviT bizantiasa da 

romamde aRwevda. meore gza kaSgaridan balxsa da CrdiloeT iranze gavliT SuamdinareTisaken, 

iqidan ki xmelTaSua zRvis napirebisaken miemarTeboda. 

abreSumis didi gziT umTavresad gahqondaT maRalxarisxovani Cinuri abreSumi, romlis mTavari 

momxmareblebi romis warCinebulebi iyvnen. abreSumis eqsporti romSi (Semdeg bizantiaSi) axlo 

aRmosavleTis didi saxelmwifoebis – parTiisa da mogvianebiT sasanianTa iranis – SuamavlobiT 

xorcieldeboda. Cinuri abreSumis Setana roms yovelwliurad 100 aTasi sesterciusi ujdeboda. 

CineTidan SehqondaT agreTve oqro. abreSumis didi gzis im monakveTisaTvis, romelic axlo 

aRmosavleTze gadioda, romsa da bizantias saukunovani omebi hqonda jer parTiasTan, Semdeg 

sasanianTa iranTan (aRsaniSnavia, rom abreSumis didi gzis marSrutebi parTiaSi saxelmwifo saidumloebad 

miiCneoda). VII-IX saukunebSi am gziT Semotanili saqonliT vaWrobas arabTa saxalifo 

uwevda kontrols. Semdeg masze monRolebma daamyares monopolia. abreSumis didma gzam mniSvneloba 

dakarga XVII saukunis miwurulSi, rodesac evropelebma sabolood aiTvises saokeano gza 

afrikis SemovliT. 

abreSumis didma gzam xeli Seuwyo ekonomikuri da kulturuli urTierTobis ganviTarebas 

aRmosavleTisa da dasavleTis qveynebs Soris. am gziT Sevida CineTSi mina, fufunebis sagnebi, 

gavrcelda zogierTi kulturuli mcenare, arabuli cxeni da sxva, SeaRwia agreTve religiurma 

da filosofiurma moZRvrebebma (budizmi, maniqevloba, iudaizmi, islami, nestorianeloba). 

2. globalizaciis istoriul precedentebs adgili hqonda me-19 saukunis meore naxevris imperiuli 

saxelmwifoebis dapirisipirebis xanaSi. Tumca globalizmis adreuli formebi Zvel 

msoflioSic arsebobda. 

3. globalizaciis procesi Seexo sazogadoebrivi cxovrebisa da sameurneo saqmianobis TiTqmis 

yvela sferos. 

4. globalizacia msoflio ekonomikuri, politikuri da socialur-kulturuli integraciisa 

da unifikaciis procesia. zogadad ki, globalizacia aris procesi, romelic axdens msoflios 

daviwroebas, arRvevs erovnul sazRvrebs, aaxloebs erovnul ekonomikebs, kulturas, teqnologiebs, 

marTvas, warmoebas da zrdis urTierTdamokidebulebis xarisxs. martivi ganmartebiT, 

globalizacia niSnavs erT qveyanaSi mimdinare cvlilebebis asaxvas sxva qveynebze, rac maTi urTierTdamokidebulebis 

da urTierTgadaxlarTvis Sedegia. 

5. glosalizacia globalizaciis regionuli scenaria. glosalizacia globalizaciis sayovel- 

Taod gavrcelebuli variantia da niSnavs globalizaciis gavrcelebas adgilobrivi mosaxleobis 

eTnikuri Tu erovnuli kulturebis gaTvaliswinebiT. globalizaciis procesSi transerovnulma 

kompaniebma, aseve biznesis sxva sferoebma gaafarToves TavianTi sazRvrebi, rogorc geografiulad 

(moicves mravali qveyana da kontinenti), aseve organizaciulad (ara aqvs mniSvneloba maTi 

sawarmoebis adgilmdebareobas, radgan Tanamedrove sakomunikacio saSualebebis gamoyenebiT 

advilad da myisierad amyareben maTTan kavSirs da organizacias uweven maT saqmianobas. 

6. magaliTad, makdonaldsis restornebis geografia, koka-kolas gavrcelebis geografia, 

distanciuri swavlebis gaaqtiureba da sxv. 

7. globalizaciis dadebiTi mxareebia: transerovnuli kompaniebis zrda, internetis, satelituri 

televiziebisa da mobiluri telefonebis saSualebiT droisa da manZilis minimumamde dayvana 

da sxv, xolo uaryofiT mxared ki miiCneva erovnuli kulturisa da TviTmyofadobis dakargva, 

erovnuli sazRvrebis gauqmeba da sxv. 

59

§ 2. globalizaciis indeqsi 

1. msoflios qveynebi globalizaciisF indeqsis mixedviT: 0-20 – mianmari, papaua axali-gvinea; 

20-40 – bangladeSi, siera-leone, TurqmeneTi; 40-60 – Bbolivia, albaneTi, Aazerbaijani, surinami, 

indoeTi; 60-80 – espaneTi, ungreTi, latvia, islandia, xorvatia; 80-100 – belgia, avstria, niderlandi, 

Sveicaria, SvedeTi, dania, kanada, portugalia, fineTi, ungreTi. 

2. 1970-2008 wlebSi globalizaciis indeqsis samive nawili – ekonomikuri, politikuri da socialuri 

– gaizarda. 

3. globalizaciis indeqsis gamoTvlis meTodebSi gaTvaliswinebulia yvela mniSvnelovani 

kriteriumi da amitom es meTodebi srulyofilia. 

4. globalizaciis indeqsis mixedviT qveyena adgens Tavisi integraciis xarisxs da CarTulobas 

am procesSi, gansazRvravs sakuTar adgils msoflio globalizaciis procesSi da momavali 

moqmedebis gegmebs. 

§ 3. antiglobalizmi 

1. protestis gamoxatvis nebismieri Zaladobrivi forma miuRebelia. 

§ 4. ra aris globaluri problemebi 

1. mSvidoba, birTvuli iaraRis arseboba, mosaxleobis zrda ganviTarebad qveynebSi, sursaTi, 

ekologia da sxv. 

2. politikuri: msoflioSi mSvidobis damyarebas, teroristuli organizaciebis likvidacias, 

sxvadasxva saxisa da masStabis konfliqtebis mogvarebas mSvidobiani gziT; 

ekonomikuri: ganviTarebad da ganviTrebul qveynebSi cxovrebis doneebs Soris gansxvavebis 

Semcireba, mosaxleobis sursaTiT uzrunvelyofa, resursebis racionalurad moxmareba; 

socialuri: mosaxleobis zrdis kontrolireba da swori demografiuli politikis dagegmva da 

gatareba, jandacvisa da ganaTlebis donis amaRleba, kulturuli TviTmyofadobis SenarCuneba; 

ekologiuri: garemos dacva, stiqiuri da teqnogenuri katasrofebis acileba da prognozireba. 

am problemebis warmoqmna dakavSirebulia mraval faqtorTan, mag., qveynebs Soris sadao teritoriebTan, 

sxvadasxva xasiaTis konfliqtebis arsebobasTan, bunebrivi resursebis amowurvis 

safrTxesTan, radgan Cveni planetis mosaxleoba swrafad izrdeba. mosaxleobis zrdam, urbanizaciis 

ganviTarebam gamoiwvia garemos intensiuri aTviseba, cvlileba, rasac mZime ekologiuri 

Sedegebi mohyva. am problemis globaluri xasiaTi ganpirobebulia imiT, rom erTi qveyana uZluria 

maTi mogvarebisas. 

3. globaluri problemebi gansakuTrebiT gamwvavda Tanamedrove epoqaSi, amasTan, es erTi 

romelime qveynis problema ki ar aris, aramed msoflios yvela qveynis. maTi gadawyveta msoflios 

yvela qveynis erToblivi ZalisxmeviT unda moxdes, amitomac uwodeben Tanamedrove msoflios 

globaluri problemebis epoqas. 

4. globaluri problemebi marTalia sxvadasxva qveynebsa da regionebSi sxvadasxva masStabiTa 

da xarisxiT vlindeba, magram mTlianobaSi isini mTel planetasa da kacobriobas exeba da amitomac 

maTi gadaWra yvela qveynis SeTanxmebuli moqmedebiTa da ZalisxmeviT unda moxdes. globaluri 

problemebi Tanabrad exeba dedamiwis TiToeul mcxovrebs, amitom mxolod qveynebis mTavrobebi 

verafers gaxdebian Tu ara – TiToeuli adamianis TviTSegneba da survili. 

5. globaluri problemebis arsi imaSia, rom isini mTel kacobriobas exeba ganurCevlad rasisa, 

socialuri mdgomareobisa, enisa da a.S. maT mzard aqtualobas ki ganapirobebs is, rom isini 

mniSvnelovan ekonomikur da socialur danakagebs iwveven, xolo maTi gamwvaveba safrTxes uqmnis 

TviT kacobriobis arsebobasac ki. 

6. problemisTvis globaluris statusis misaniWeblad aucilebelia, rom is iyos sayovelTao, 

anu exebodes yvela qveyanas, iyos aqtualuri, met-naklebad dakavSirebuli iyos sxva globalur 

problemasTan. 

60

7. axlo momavalSi met-naklebad SesaZlebelia iseTi globaluri problemebis mogvareba, rogorebicaa 

resursuli, ekologiuri, demografiuli da sxv, Tu, ra Tqma unda, msoflios qveynebi 

koordinirebulad imoqmedeben. 

8. a) Tanamedrove etapze TiToeuli Cvenganis saqmianoba gansazRvravs Cveni planetis momavals. 

amitom gvakisria pasuxismgebloba swored momavali Taobebis winaSe, radgan maT unda davutovoT 

iseTi dedamiwa da msoflio, rom stabilurad da mSvidobianad cxovreba SeZlon. 

b) msoflios yvela moqalaqem unda ifiqros mTeli planetis Sesaxeb, magram TiToeulma Cvenganma 

unda imoqmedos lokalurad, Tavisi sacxovrebeli qveynis, adgilis mixedviT da amiT Tavisi 

wvlili Seitanos globaluri problemebis mogvarebis saqmeSi. 

§ 5. globalur problemaTa urTierTkavSiri 

1. a) globaluri problemebis Casaxva adamianis gaCenis droidan iwyeba. kacobriobis arsebobis 

ganmavlobaSi isini TandaTan Rrmavdeboda da maT lokaluri da regionuli masStabebidan globalur, 

planetarul masStabebs miaRwies. 

b) isini ganasakuTrebiT XX s-Si gamwvavda, roca maT marTlac TiTqmis mTeli dedamiwa moicves 

da TiTqmis yvela qveyanas Seexo globalur problemaTa sxvadasxva aspeqti; 

2. globaluri problemebi erTmaneTTan mWidro kavSirSia. isini gadajaWvulebi arian erTmaneTze 

da erTis gamwvaveba sxva danarCenebis gaaqtiurebas iwvevs. 

3. savarudod, yvelaze mniSvnelovania mSvidobisa da ganiaraRebis problema. 

4. Tanamedroveobis zogadsakacobrio problemebis gadaWra, romlebic saerToa mTeli msofliosaTvis, 

yvela regionisa da qveynisaTvis, mxolod mTeli kacobriobis ZalisxmeviT aris SesaZlebeli. 

cal–calke saxelmwifoebi uZlurni arian, individualurad ebrZolon am problemebs, amas- 

Tanave, nebismieri globaluri problema pirdapir an iribad exeba yovel saxelmwifos. globalur 

problemebs miekuTvneba: birTvuli omis Tavidan acilebisa da sayovelTao mSvidobis damyarebis 

problema, saerTaSoriso urTierTobebis mSvidobianad ganviTareba, socialuri ganviTareba da 

ekonomikuri zrda, siRaribis, SimSilis, umuSevrobis likvidaciisTvis brZola, nedleulisa da 

sursaTis problemebi; ekologiuri problemebi: atmosferos, wylis, niadagis dabinZureba, tyis 

safaris Semcireba, gaudabnoeba, miwebis erozia; demografiuli problemebi, maT Soris, mosaxleobis 

ukontrolo zrda, saerTaSoriso terorizmi, narkobiznesi da a.S. 

globalizaciis epoqaSi globaluri problemebi da maTi gadaWrisaTvis brZola kacobriobis 

erT-erTi mTavari amocana gaxda, razec metyvelebs am sakiTxebisadmi miZRvnili saerTaSoriso 

konferenciebis, konvenciebisa da xelSekrulebebis ricxvis swrafi zrda ukanasknel wlebSi. 

§^ 6. globaluri problemebi da saerTaSoriso organizaciebi 

1. saerTaSoriso samTavrobo da arasamTavrobo organizaciebis ricxvi XX s-is 50-iani wlebidan 

mniSvnelovnad gaizarda da maqsimalur zRvars XX-XXI ss-is mijnaze miaRwia. swored am dros 

gamwvavda da kacobriobis winaSe mTeli aqtualobiT dadga globaluri problemebi. 

2. msoflios mraval qveyanaSi rTuli ekonomikuri, politikuri da socialuri xasiaTis problemebia, 

romelTa gadaWra maT damoukideblad da Sida resursebiT ar SeuZliaT, amitomac isini 

saerTaSoriso organizaciebSi wevriandebian da maTi daxmarebiTa da saerTo ZalisxmeviT cdiloben 

maT gadawyvetas. 

3. samTavrobo da arasamTavrobo saerTaSoriso organizaciebis saqmianoba mimarTulia 

msoflios qveynebs Soris saerTaSoriso urTierTobebis daregulirebisa da saerTo problemebis 

gadaWrisaken. gansxvaveba maT Soris isaa, rom mTavrobaTSorisi organizaciebi qveynebis mTavrobaTSorisi 

SeTanxmebis safuZvelze moqmedeben, xolo arasamTavrobo organizaciebi apolitikuri 

da arakomerciuli organizaciebia da maTSi gaerTianeba SeuZliaT nebismieri qveynis sxvadasxva 

erovnul organizaciebs, qalaqebs, samecniero da saganmanaTleblo dawesebulebebs, calkeul 

moqalaqeebs da a.S. 

61

4. magaliTi 1. miumxroblobis moZraoba (ingl. Non-Aligned Movement) – saerTaSoriso moZraoba, 

aerTianebs msoflios 119 qveyanas, romelTa mizania ar miiRon monawileoba samxedro blokebis 

muSaobaSi. moZraoba oficialurad daaarsa ocdaxuTma saxelmwifom belgradis pirvel konferenciaze 

1961 wlis seqtemberSi. moZraobis Seqmnas win uZRoda bandungis konferencia 1955 wels da 

ioseb broz titos, gamal abdel naserisa da javaharlal nerus sammxrivi molaparakebebi 1956 wels. 

2009 wlis monacemebiT, mis SemadgenlobaSi Sedis 119 qveyana, maT Soris, 1 evropuli (belarusi), 

38 aziuri (maT Soris palestina, TurqmeneTi, uzbekeTi), 53 afrikuli, 26 samxreTamerikuli da 

karibis qveyana. 

damkvirveblis statusi aqvs 15 qveyanas: somxeTi, azerbaijani, bosnia da hercogovina, brazilia, 

yazaxeTi, yirgizeTi, CineTi, kosta-rika, meqsika, paragvai, salvadori, serbeTi, montenegro, 

ukraina, urugvai, xorvatia. igive statuss atarebs 5 saerTaSoriso da 2 erovnul-ganmaTavisuflebeli 

organizacia: gaero, afrikis kavSiri, arabuli qveynebis liga, organizacia – islamis 

konferencia, kanakis saxalxo-ganmaTavisuflebeli socialisturi fronti (axali kaledonia) da 

axali moZraoba puerto-rikos damoukideblobisaTvis. 

havanis me-14-e konferenciaze moZraobis wevrebad miiRes haiti da sent-kitsi da nevisi, wevrTa 

ricxvi gaizarda 119-mde. 2011 wels indoneziaSi gaimarTa miumxrobeli qveynebis morigi konferencia, 

romelic organizaciis 50 wlisTavs eZRvneba da romelzedac wevrebad miiReben azerbaijansa 

da fijis. 

magaliTi 2. wiTeli jvris saerTaSoriso moZraoba saerTaSoriso humanitaruli organizaciaa, 

romelsac safuZveli 1863 wels Caeyara, daWrilTa daxmarebis saerTaSoriso komisiis SeqmnasTan 

erTad. Tavdapirvelad is Semoifargleboda brZolaSi dazaralebul omis monawileTaTvis daxmarebiT. 

SemdgomSi am organizaciis saqmianoba mSvidobian mosaxleobazec gavrcelda. 

1864 wlis 22 agvistos JenevaSi (Sveicaria), anri diunanis winadadebiT xeli moewera konvencias 

brZolis velze daWrilTa da dasaxiCrebulTa pirveladi daxmarebis Taobaze. amave konvenciaSi 

miTiTebuli iyo, rom eqimebs da samedicino personals universaluri ganmasxvavebeli niSani hqonodaT. 

aseT simbolod SerCeul iqna wiTeli jvari TeTr fonze (Sveicariis droSis ferebis inversia). 

1906 wels osmaleTis imperiaSi wiTeli jvris analogiiT Seiqmna saqvelmoqmedo organizacia 

wiTeli naxevarmTvare muslimuri qveynebisaTvis. 

termini saerTaSoriso wiTeli jvari xSirad gaugebrobis mizezi xdeba, vinaidan am oficialuri 

saxeliT raime organizacia ar arsebobs. realurad, moZraoba Sedgeba ramdenime, erTmaneTisgan 

damoukidebeli organizaciisgan, Tumca maT aerTianebT saerTo zogadi principebi, miznebi, simboloebi 

da mmarTveli organoebi. moZraobis Semadgeneli nawilebia: 

wiTeli jvris saerTaSoriso komiteti (ICRC) kerZo humanitaruli institutia, dafuZnebuli 

1863 wels JenevaSi, SveicariaSi. mis 25-wevrian komitets umaRlesi avtoriteti aqvs saerTaSoriso 

da Sida konfliqtebiT dazaralebulTa sicocxlis dacvis saerTaSoriso humanitarul kanonze. 

wiTeli jvrisa da wiTeli naxevarmTvaris saerTaSoriso federacia (IFRC) daarsda 1919 wels 

da koordinacias uwevs wiTeli jvrisa da wiTeli naxevarmTvaris 185 erovnul sazogadoebas, 

gaerTianebuls am moZraobis SigniT. saerTaSoriso doneze federacia uZRveba da organizebas 

uwevs, erovnul sazogadoebebTan mWidro TanamSromlobiT, humanitaruli daxmarebis misiebs 

farTomasStabiani ubedurebisas. saerTaSoriso federaciis samdivno JenevaSi mdebareobs. 

erovnuli wiTeli jvrisa da wiTeli naxevarmTvaris sazogadoebebi arsebobs msoflios TiTqmis 

yvela qveyanaSi. amJamad saerTaSoriso komitetisa da federaciis mier cnobilia 185 erovnuli 

sazogadoeba da miRebulia federaciis srul wevrad. yoveli maTgani sakuTar qveyanaSi muSaobs 

saerTaSoriso humanitaruli kanonis principebis mixedviT. maTi specifikuri garemoebebis mixedviT, 

erovnuli sazogadoebebi SeiZleba eweodnen damatebiT humanitarul saqmianobebsac, rac ar 

aris pirdapir gaTvaliswinebuli saerTaSoriso humanitaruli kanonis an saerTaSoriso moZraobis 

mandatis mier. 

5. magaliTebi: 

1966 wlis 16 dekembris samoqalaqo da politikuri uflebebis saerTaSoriso paqti (saqarTvelosTan 

mimarTebaSi ZalaSia 1994 wlis 3 agvistodan); 

1966 wlis 16 dekembris samoqalaqo da politikuri uflebebis saerTaSoriso paqtis fakultaturi 

oqmi (saqarTvelosTan mimarTebaSi ZalaSia 1994 wlis 3 agvistodan); 

62

1948 wlis 9 dekembris konvencia genocidis danaSaulis prevenciisa da dasjis Sesaxeb (saqarTvelosTan 

mimarTebaSi ZalaSia 1993 wlis 11 oqtombridan); 

1984 wlis 10 dekembris konvencia wamebisa da sxva sastiki araadamianuri an Rirsebis Semlaxavi 

mopyrobisa da dasjis winaaRmdeg (saqarTvelosTan mimarTebaSi ZalaSia 1994 wlis 25 noembridan); 

1968 wlis 26 noembris konvencia samxedro danaSaulobebisa da kacobriobis winaaRmdeg Cadenili 

danaSaulobebisadmi xandazmulobis vadis miuReblobis Sesaxeb (saqarTvelosTan mimarTebaSi 

ZalaSia 1995 wlis 29 ivnisidan); 

konvencia koleqtiuri molaparakebis organizebisa da gamarTvis uflebaTa principebis gamoyenebis 

Sesaxeb (saqarTvelosTan mimarTebaSi ZalaSia 1997 wlis 22 ivnisidan); 

1961 wlis 18 aprilis venis konvencia diplomatiuri urTierTobebis Sesaxeb (saqarTvelosTan 

mimarTebaSi ZalaSia 1993 wlis 12 ivlisidan); 

1960 wlis 14 dekembris konvencia ganaTlebis diskriminaciis winaaRmdeg, parizi, UNESCO (saqar- 

TvelosTan mimarTebaSi ZalaSia 1993 wlis 4 Tebervlidan); 

konvencia birTvuli avariis SemTxvevaSi adreuli Setyobinebis Sesaxeb (saqarTvelosTan 

mimarTebaSi ZalaSia 2010 wlis 5 noembridan); 

evropis veluri bunebisa da bunebrivi habitatebis dacvis konvencia (saqarTvelosTan mimarTebaSi 

ZalaSia 2010 wlis 1 martidan); 

evropis landSaftebis konvencia (saqarTvelosTan mimarTebaSi ZalaSia 2011 wlis 1 ianvridan). 

§ 7. Tanamedrove msoflios politikuri ruka 

gaixsene: 

1. msoflios politikuri ruka iseTi geografiuli rukaa, romelzedac asaxulia msoflios 

yvela qveyana sazRvrebiT, dedaqalaqebiT, msxvili qalaqebiT da mniSvnelovani satransporto 

magistralebiT. 

2. msoflios politikuri rukis formirebis procesi metad rTuli da xangrZlivia da ramdenime 

aTaswleuls grZeldeboda. am drois ganmavlobaSi man araerTi istoriuli etapi ganvlo. 

sxvadasxva etapze msoflios politikuri rukis wamyvan politikur erTeulebs sxvadasxva qveynebi 

warmoadgenda. msoflio politikuri rukis ganviTarebis xangrZlivi periodi SeiZleba xuT etapad 

daiyos: Zveli periodi – uZvelesi droidan V saukunemde, Sua saukuneebis periodi – V-XV ss., axali 

periodi – XVI s – 1914 wlamde, uaxlesi periodi – 1914 wlidan XX s. 90-iani wlebis dasawyisamde da 

Tanamedrove etapi – XX saukunis 90-iani wlebidan dRemde. 

3. qveynebis dajgufeba SesaZlebelia sxvadasxva niSnis mixedviT: teritoriis sididis, mosaxleobis 

raodenobis, mmarTvelobis formebis, saxelmwifo mowyobis, sagareo-politikuri kursis da sxv. 

davaleba: 

1. a) msoflios udidesi qveynebis aTeuli farTobis mixedviT: 

qveyana farTobi 

1. ruseTi 17,0 mln kv.m. (11,5 % mTeli xmeleTis) 

2. kanada 9,9 mln kv.km. (6,7%) 

3. CineTi 9,6 mln kv.km. (6,5%) 

4. aSS 9,6 mln kv.km. (6,5%) 

5. brazilia 8,5 mln kv.km. (5,7%) 

6. avstralia 7,6 mln kv.km. (5,2%) 

7. indoeTi 3,2 mln kv.km. (2,3%) 

8. argentina 2,7 mln kv.km. (2,0%) 

9. yazaxeTi 2,7 mln kv.km. (1,8%) 

10. alJiri 2,3 mln kv.km. (1,6%) 

63

farTobis mixedviT msoflios yvelaze patara qveynebi: 

qveyana farTobi 

1. vatikani 0.44 kv.km 

2. monako 1.96 kv.km 

3. nauru 21 kv.km 

4. tuvalu 26 kv.km 

5. san-marino 61 kv.km 

6. lixtenSteini 160 kv.km 

7. marSalis kunZulebi 180 kv.km 

8. seiSelis kunZulebi 217 kv.km 

9. sent-kitsi da nevisi 269 kv.km 

10. maldivis kunZulebi 298 kv.km. 

b) msoflios udidesi qveynebi mosaxleobis raodenobis mixedviT, 2010/11 ww. 

1. CineTi 1 mlrd 339 mln kaci (msoflio mosaxleobis 19,3%) 

2. indoeTi 1 mlrd 210 mln kaci (17,4%) 

3. aSS 3121 mln kaci (4,5%) 

4. indonezia 237,7 mln kaci (3,4%) 

5. brazilia 190,6 mln kaci (2,7%) 

6. pakistani 177,1 mln kaci (2,5%) 

7. bangladeSi 151,2 mln kaci (2,3%) 

8. nigeria 142,2 mln kaci (2,1%) 

9. ruseTi 142,09 mln kaci (2,0%) 

10. iaponia 127,09 mln kaci (1,8%) 

11. meqsika 112,3 mln kaci (1,6%) 

msoflios yvelaze patara qveynebi mosaxleobis raodenobis mixedviT (2010 w. monacemebiT): 

monako – 35,0 aTasi kaci, san-marino – 31,8 aTasi kaci, palao – 20,0 aTasi kaci, nauru – 10,0 aTasi 

kaci, vatikani – 829 kaci. 

g) geogarfiuli mdebareobis mixedviT gamoyofen: naxevarkunZulovan qveynebs – indoeTi, saudis 

arabeTi, somali da sxv; kunZulovan qveynebs – iaponia, madagaskari, islandia da sxv,; qveynebs, 

romelTac ara aqvT zRvaze gasasvleli – Sveicaria, somxeTi, avstria da sxv; 

d) mmarTvelobis formebis mixedviT msoflios qveynebs yofen: monarqiebad – didi britaneTi, 

espaneTi, niderlandebi, iaponia, saudis arabeTi, omani, yatari, brunei da a.S. da respublikebad – 

indoeTi, avstria, germania, saberZneTi, safrangeTi, fineTi, ruseTi, portugalia, CexeTi, da a.S. 

e) teritoriul-administraciuli mowyobis mixedviT arsebobs unitaruli qveynebi – fineTi, 

koreis respublika, egvipte, axali zelandia, singapuri, irlandia, nepali da a.S. da federaciuli 

qveynebi – aSS, kanada, avstralia, Sveicaria, argentina, belgia, indoeTi, pakistani, nigeria da a.S. 

v) qveynebi sagareo-politikuri kursis mixedviT – arsebobs blokuri – aSS, gGermania, safrangeTi, 

gaerTianebuli samefo da sxv. da neitraluri qveynebi – SvedeTi (1814 wlidan), Sveicaria 

(1815 w.) da san-marino (1862 w.). 

2. bipolaruli msoflio – saerTaSoriso sistemis iseTi tipia, romelSic aSkaradaa gamoxatuli 

erTmaneTisadmi dapirispirebuli Zalebis ori centri ( polusi). saxelmwifoTa umravlesoba 

iZulebulia bipolarul msoflioSi erT-erTi polusis mxares iyos da meores upirispirdebodes. 

erTpolusiani msoflio – msoflio politikuri wesrigis formaa, roca msoflioSi erTi qveyanaa 

aSkarad gamoxatuli lideris poziciiT. mravalpolusiani msoflio – msoflio politikuri wesrigis 

formaa, romelic xasiaTdeba ramdenime Zalis centriT (polusiT). 

3. Tanamedrove msoflioSi e. w. politikur aminds qmnian supersaxelmwifoebi, ZiriTadad `didi 

rvianis~ wevri qveynebi. 

4. neitraliteti (germ. Neutralität, laT. neuter – arc erTi, arc meore), saerTaSoriso samar- 

TalSi – omSi armonawileoba, mSvidobian periodSi saomar blokebSi monawileobisgan uaris Tqma. 

neitralitetis saerTaSoriso samarTali Seicavs sam SezRudvas omis periodSi neitraluri 

64

qveynis moqmedebaze sxva saxelmwifoTa Soris: ar miawodos sakuTari SeiaraReba meomar mxareebs; 

ar dauTmos sakuTari teritoria meomar mxareebs (bazireba, tranziti, gadafrena da misT.); ar 

gauwios diskriminacia romelime mxares samxedro daniSnulebis iaraRisa da saqonlis miwodebisas 

(anu SezRudva an erTnairi unda iyos, an saerTod ar arsebobdes). 

5. Tanamedrove satransporto da sakomunikacio saSualebebiT qveynebs Soris Semcirda da 

gaadvilda urTierTobebis damyareba da mimosvla. 

6. `didi rviani~ G8 (ingl. Group of Eight – G8, Zveli saxelwodeba (G6) an didi eqvsiani) aris saerTaSoriso 

forumi kanadis, safrangeTis, germaniis, italiis, iaponiis, ruseTis, gaerTianebuli samefos, 

amerikis SeerTebuli Statebis da evrokavSirisTvis (magram evrokavSirs ar aqvs ufleba Sexvedra 

waiyvanos an Tavmjdomare iyos). `did rvians~ SeuZlia mimarTos wevr qveynebs an Caataros yovelwliuri 

samiti G8 wevri qveynis mmarTvelebis monawileobiT. didi rvianis ministrebis Sexvedraze 

ganixileba sxvadasxva saqmeebi da mimdinareobs diskusiebi ormxriv an globalur urTierTobebze. 

ganxilvis Temebia janmrTeloba, samarTlebrivi iZuleba, Sroma, ekonomika da socialuri ganvi- 

Tareba, energetika, garemo, sagareo saqmeebi, samarTlianoba da Sinagani saqmianoba, terorizmi 

da vaWroba. `didi rvianis~ qveynebi erTad warmoadgenen mTliani Sida produqtis 65%-s, samxedro 

Zalis umetesobas da TiTqmis msoflios yvela moqmed atomur iaraRs. 

D`didi oceuli~ G20; (ingl: Group of Twenty Finance Ministers and Central Bank Governors) saerTaSoriso 

forumis formatia, roca erTmaneTs finansTa ministrebi da centraluri bankebis xelmZRvanelebi 

xvdebian. 2009 wels umaRles doneze miRebuli gadawyvetilebis mixedviT, `didi oceuli~ msoflio 

ekonomikis mTavari strategiuli ekonomikuri forumia. didi oceuli aerTianebs msoflioSi ekonomikurad 

wamyvan da swrafad ganviTarebad qveynebs. oceulis wevrebi arian aSS, kanada, avstralia, 

argentina, brazilia, meqsika, ruseTi, CineTi, iaponia, samxreTi korea, samxreTi afrika, TurqeTi, 

saudis arabeTi, indoeTi, indonezia, italia, britaneTi, germania da safrangeTi; `didi oceuli~ 

msoflios Sida produqtis 90%-s, msoflio vaWrobis 80%-s da msoflio mosaxleobis 2/3-s moicavs. 

§ 8. mSvidoba da ganiaraReba 

1. kacobriobis istoriis ganmavlobaSi momxdari omebis Sedegad dedamiwaze miliardobiT 

adamiani daiRupa. marto meore msoflio omma 55 mln adamianis sicocxle Seiwira. mecnierebisa da 

teqnologiebis ganviTarebas axali saomari iaraRis Seqmnac mohyva, maT Soris, birTvuli iaraRisac, 

romlis gamoyenebam SeiZleba seriozuli safrTxe Seuqmnas, saerTod, kacobriobis arsebobas. 

2. a) aSS, ruseTi, gaerTianebuli samefo, safrangeTi, CineTi; b) israeli, indoeTi, pakistani, 

CrdiloeT korea; g) irani da isris; d) ukraina, belorusi, yazaxeTi da samxreT afrikis respublika. 

3. a) iaraRis eqsportiori qveynebi ZiriTadad ganviTarebadi qveynebia, xolo importiori – 

ganviTarebuli saxelmwifoebi; b) qveynis Tavdacvis gaZlierebis mizniT. 

4. a) saudis arabeTi, omani; b) TurqeTi, siria da erayi; g) CineTi, aSS, ruseTi; d) avstralia, 

indoeTi, kanada. 

5. qveynis mosaxleobis ricxovnoba garkveulwilad gansazRvravs mis polotikur da samxedro 

Zlierebas, radgan mosaxleobis garkveuli nawili (umetesad mamakacebi) am qveynis armiis mniSvnelovan 

resurss warmoadgens. 

6. SeiaraRebis ekonomikidan ganiaraRebis ekonomikaze gadasvlisas gamoTavisuflebuli Tanxebi, 

sawarmoebi, kvalificiuri muSaxeli SeiZleba sxva sferoebSi iyos gamoyenebuli. 

7. konversiis ganxorcielebis xelisSemSlel faqtorTa Soris aRsaniSnavia daZabuli politikuri 

situaciebi msoflios sxvadasxva qveynebsa da regionebSi, aseve, terorizmis safrTxis 

arseboba, samxedro sferoSi dasaqmebuli adamianebis gadamzadeba da dasaqmeba da sxv. 

8. a) yvelaze metad mSvodobismoyvare qveynebia: kanada, avstralia, norvegia, SvedeTi, fineTi, 

irlandia, portugalia, iaponia da sxv; naklebad mSividobismoyvare qveynebia: somali, sudani, 

samxreT sudani, erayi, avRaneTi. b) Sualeduri pozicia. 

9. ganiaraRebis Sedegad gamoTavisuflebuli Tanxebis gamoyeneba sxva miznebisa da problemebis 

gadasaWrelad SeiZleba, kerZod ki, SimSilis, siRaribis, wera-kiTxvis ucodinrobis da a. S. 

65

§ 9. konfliqtebis geografia 

2. kolumbia, sudani, somali, nigeria, erayi, saudis arabeTi, iemeni, pakistani, avRaneTi, indoeTi. 

3. konfliqtebis ricxvisa da intesivobis maRali maCvenebliT gamoirCeva afrika saharis 

samxreTiT, azia da okeaneTi, axlo aRmosavleTi da maRribis regionebi, xolo dabali maCvenebliT 

– evropa da amerika. 

4. gaerosa da natos jarebi sxvadasxva konfliqtur zonebSi garkveulwilad mediatorebis rols 

asruleben da iq mSvidobis SenarCunebisTvis zrunaven. gaeros samSvidobo Zalebi (United Nations 

Peacekeeping Forces) 1992 wels Camoyalibda prevenciul diplomatiasa da mSvidobis SenarCunebaSi 

gaeros qmediTunarianobis amaRlebis mizniT. 

cisfeCafxutianebi amJamad 18 misiaSi imyofebian afrikaSi, karibebze, axlo aRmosavleTSi, 

evropasa da aziaSi. am misiebSi asi aTasamde uniformiani da samoqalaqo TanamSromeli msaxurobs 

da maTi saerTo wliuri biujeti $5 miliards aWarbebs. 

saqarTveloSi arsebuli konfliqtebis dros gaerosa da natos samSvidobo sadamkvirveblo 

misiebma udidesi roli Seasrules konfliqtis daregulirebisaTvis, Tumca es konfliqtebi jerac 

mougvarebelia. 

5. lokaluri problemebis warmoqmna SesaZlebelia qveyanaSi samoqalaqo dapirispirebis 

Sedegad, ekologiuri mdgomareobis gauresebis gamo da sxv. 

6. gaeros arsebuli struqtura da saqmianoba wlebis ganmavlobaSi warmatebiT moqmedebs. 

amitom, savaraudod, maTi gadawyvetilebebi misaRebia. uSiSroebis sabWo – gaeros mudmivmoqmedi 

organoa. gaeros wesdebis Sesabamisad uSiSroebis sabWos aqvs dakisrebuli mTavari pasuxismgebloba 

saerTaSoriso mSvidobisa da usafrTxoebis SenarCunebaze. igi uflebamosilia imoqmedos gaeros 

yvela wevri saxelmwifos saxeliT, romlebic valdebulni arian daemorCilon mis gadawyvetilebebs 

da Seasrulon isini. uSiSroebis sabWo gansazRvravs mSvidobisaTvis safrTxis arsebobas, mSvidobis 

darRvevas, agresiis aqts, iRebs rekomendaciebs da wyvets, ra RonisZiebebi unda gatardes mSvidobisa 

da usafrTxoebis SenarCunebis an misi aRdgenisaTvis. uSiSroebis sabWos rezoluciebs saerTaSoriso 

kanonis Zala aqvs da saWiroebis SemTxvevaSi msoflioSi mSvidobis SenarCunebisa da saxifaTo 

saxelmwifoebis damorCilebisaTvis Zaladobis gamoyenebis uflebasac iZleva. uSiSroebis sabWos 

15 wevri hyavs, maTgan 5 mudmivi wevria (aSS, didi britaneTi, ruseTi, safrangeTi, CineTi), danarCeni 

10 ki yovel meore wels airCeva generaluri asambleis mier. procedurul sakiTxebze sabWo gadawyvetilebebs 

iRebs mudmiv wevrTa erTsulovani TanxmobiT (gadawyvetileba ar miiReba, Tu mas mxars 

ar uWers romelime wevri) da igi savaldebuloa gaeros yvela wevrisaTvis. 

§10. terorizmis geografia 

1. terorizmis ganmapirobebeli mizezebia religiuri, politikuri, teritoriuli da sxv. faqtorebi. 

2. a) kolumbia, espaneTi, erayi, pakistani da avRaneTi; b) ruseTi, TurqeTi, aSS; g) CineTi, fineTi, 

norvegia; 

3. teroris saSualebebi da zemoqmedebis xerxebi metad mravalferovania, amitom maT winaaRmdeg 

brZola SesaZlebelia msoflios qveynebis erToblivi moqmedebiTa da ZalisxmeviT. saWiroa 

maTi koordinirebuli moqmedeba teroristuli dajgufebebisagan mosalodneli safrTxeebis 

Tavidan asacileblad. saWiroa sxvadasxva specprogramebis, Tanamedrove aparaturis amoqmedeba, 

kontrolis gamkacreba sabaJoebsa da sazRvarze asafeTqebel, radioaqtiur, toqsikur (momwamlav) 

nivTierebebze. 

4. saerTaSoriso organizaciebi cdiloben, mSvidobiani gziT moagvaron msoflioSi warmoqmnili 

sxvadasxva problemebi da amiT xeli SeuSalon terorizmis warmoqmnis safrTxes. 

5. trefikingi SeiZleba garkveulwilad terorozmis saxed CaiTvalos, radganac am dros xdeba 

adamianis uflebebis Selaxva da iZulebis, daSinebisa da teroris gziT misTvis arasasurveli 

saqmianobis Sesruleba. 

66

§11. msoflios lideri qveynebi da globaluri samyaro 

1. aSS – erTpolusiani msoflios supersaxelmwifo da msoflio geopolitikuri lideri 

gaixsene: 

1. amerikis SeerTebuli Statebi (ingl. The United States of America, USA; aseve uwodeben SeerTebul 

Statebs, aSS-s., Statebs) CrdiloeT da dasavleT naxevarsferoSi mdebareobs. qveynis teritoriis 

ZiriTadi nawili mdebareobs CrdiloeT amerikis centralur nawilSi, kontinentze mdebareobs 

ormocdacxra Stati. SeerTebul Statebs CrdiloeTidan esazRvreba kanada, xolo samxreTidan 

meqsika. qveyana moqceulia or okeanes Soris. Stati alaska mdebareobs kontinentis ukidures 

CrdiloeT nawilSi, kanadis dasavleTiT da ruseTis aRmosavleTiT, swored beringis srutis meSveobiT 

xdeba ruseTis da aSS-is dakavSireba. Stati havai aris arqipelagi wynari okeanis centralur 

nawilSi. aSS aseve flobs teritoriebs karibis zRvaSi da wynar okeaneSi. qveynis farTobi Seadgens 

9.83 milion kvadratul kilometrs. 

2. geopolitika mecnierebaa, romelic Seiswavlis saxelmwifos sagareo politikaSi geografiuli 

faqtoris rols da mis gavlenas qveynis erovnuli interesebis Camoyalibebaze. geopolitikis, 

rogorc sagareo politikuri praqtikis, mTavari mizania saxelmwifos geografiuli mdgomareobis 

gaumjobeseba, e.i. geopolitikis mTavari mizani – es aris nebismieri qveynis geostrategiis SemuSaveba. 

geopolotikuri midgomis sinTezuri Seswavla gulisxmobs nebismieri qveynis an regionis 

geografiul, social-politikur, samxedro, demografiul, ekonomikur da qveynis sxva siZlieris 

ganmsazRvrel faqtorTa kombinirebul Seswavlas da Sefasebas. 

qveynis geopolitikuri mdebareobis Sefasebisas udidesi yuradReba eqceva rogorc geografiul 

faqtors, aseve ekonomikur da strategiul poziciebs, qveynis warsuls, mis mezobelTan 

am qveynis nebismier urTierTobas, mezobel qveynebsa da regionSi arsebul politikur Tu ekonomikur 

viTarebas. 

XX saukunis istoriam udidesi gavlena iqonia araerTi didi qveynis geopolitikuri mdgomareobis 

ganviTarebis Taviseburebaze. amis naTeli magaliTia Tundac ruseTis saxelmwifo 

geopolitikuri `regaliebis~ cvla saukunis manZilze. mniSvnelovani cvlilebebi moxda aseve 

dasavleT evropis mravali qveynis geopolitikuri faqtorebis ganviTarebis TaviseburebebSi. 

am mxriv sainteresoa safrangeTis geopolitikuri mdgomareobis cvalebadoba. bolo aswleulma 

naTlad asaxa is umniSvnelovanesi cvlilebebi, romelTac adgili hqonda qveynis rogorc saSinao, 

aseve sagareo politikaSi da romlebmac udidesi gavlena iqonia safrangeTis geopolitikuri 

mdgomareobis Tanamedrove poziciebis Camoyalibebaze. 

nebismieri qveynis geopolitikuri simZlavreebis ZiriTadi kriteriumebia: teritoriis zedapiri, 

sazRvrebis buneba, zRvaze gasasvleli, mosaxleobis raodenoba, bunebrivi resursebi. finansuri 

siZliere, ekonomikisa da teqnikis ganviTarebis done, eTnikuri erTgvarovneba, socialuri 

integraciis done, politikuri stabiluroba, erovnuli TviTSegneba. 

3. amerikis SeerTebuli Statebi federaluri saxelmwifo, moicavs ormocdaaTi Stats da erT 

federalur olqs. konstitucia miRebulia 1787 wels. saxelmwifos meTauria prezidenti. aSS-is 

prezidenti aris saxelmwifos da mTavrobis meTauri, SeiaraRebuli Zalebis mTavarsardali. 2009 

wlidan prezidentia barak obama. sakanonmdeblo organoa: orpalatiani kongresi, romelic Sedgeba 

senatisagan (zeda palata, 100 wevri) da warmomadgenelTa palatisagan (qveda palata, 435 wevri). 

politikuri partiebia: demokratiuli partia (daarsebulia 1828 wels), respublikuri partia 

(daarsebulia 1854 wels). 

davaleba: 

1. aSS-is geostrategiuli mdebareoba metad xelsayrelia da xels uwyobs, rogorc qveynis uSiSroebis 

dacvas, ise mis sameurneo ganviTarebasac, radgan misi saxmeleTo mezoblebi arc dRes da 

arc warsulSi qveynisTvis araviTar saSiSroebas ar warmoadgendnen, amasTan, kanadac da meqsikac 

amerikis ekonomikis mniSvnelovan gavlenas ganicdian. 

2. a) aSS TiTqmis yvela saxis sasargeblo wiaRiseuls flobs, maT Soris, rogorc energetikuls – 

navTobi, bunebrivi airi, naxSiri, ise loTonurs – spilenZi, tyvia, TuTia, molibdeni, urani, titani, 

volframi, oqro, vercxli da sxv. aseve araliTonurs – fosforitebs, kaliumis marils, gogirds, 

67

arits da sxv. amavdroulad aSS-s ar gaaCnia sakuTari maragi iseTi resursebisa, rogorica marganeci, 

qromi, boqsitebi, nikeli, kobalti, vercxliswyali, surma, kala, azbesti. 

b) aSS-Si mdebareobs 38 navTobgazSemcveli da 14 savaraudo sabado. navTobisa da gazis udidesi 

sabadoebia texasis, alaskisa da kaliforniis StatebSi, aseve meqsikis mosazRvre StatebSi. swored 

am StatebSia Tavmoyrili saTbob-energetikuli meurneoba da masze damokidebuli mrewvelobis 

dargebi. 

3. msoflio ekonomikis centris aSS-Si gadanacvleba gamowveulia mTeli rigi faqtorebiT: 

mdidari sasargeblo wiaRiseuliT, umTavresi samecniero-teqnikuri potencialiT, mrewvelobis 

ganviTarebis maRali doniTa da umsxvilesi samrewvelo kompaniebis arsebobiT, biznesis globalizaciiTa 

da sxv. 

4. magaliTi 1. General Motors akronimi GM (ji-emi) (NYSE: GM) – umsxvilesi amerikuli saavtomobilo 

korporacia, 2007 wlamde 77 wlis ganmavlobaSi msoflioSi umsxvilesi avtomwarmoebeli (2007 

wlidan toiota gaxda). Svilobili kompaniebi hyavs 35 qveyanaSi, xolo dilerebi – 192 qveyanaSi. 

kompaniis Stab-bina detroitSi mdebareobs. 

magaliTi 2. Wal-Mart Stores, Inc. (NYSE: WMT) amerikuli Ria saaqcio korporaciaa, amJamad msoflioSi 

erT-erTi udidesi (brunvis mxriv) 2007 wlis Fortune 500. is daaarsa sem uoltonma 1962 wels, 

korporaciad Camoyalibda 1969 wlis 31 oqtombers, da niu-iorkis saaqcio birJis siaSi 1972 wels 

Sevida. is msoflioSi udidesi kerZo damqiravebelia da meoTxea udides komerciul an sargebliani 

samuSao Zalis damqiraveblebs Soris, CineTis xalxis gamaTavisuflebeli armiis, gaerTianebuli 

samefos nacionaluri janmrTelobis servisis da indoeTis rkinigzis Semdeg. 

5. aSS-is Zliereba Tanamedrove msoflioSi aixsneba misi uZlieresi SeiaraRebuli Zalebis arsebobiT. 

6. aSS, gaerTianebuli samefo, espaneTi, portugalia, TurqeTi, Ggermania, italia, rumineTi, 

erayi, avRaneTi, iaponia, samxreT korea da sxv. qveynis samxedro bazebi ZiriTadad ganlagebulia 

an natos wevri qveynebis saxelmwifoTa teritoriebze, an konfliqtur zonebSi. 

7. axlo aRmosavleTis regionSi strategiuli nedleulis – navTobisa da gazis aRmoCenis Semdeg 

aSS-is interesebi am regionis mimarT gaizarda. 

9. amerikis SeerTebuli Statebi-saqarTvelos qartia strategiuli partniorobis Sesaxeb – 

amerikis SeerTebuli Statebisa da saqarTvelos erToblivi, arasavaldebulo xasiaTis qartiaa, 

romelic or qveyanas Soris TanamSromlobis mimarTulebebs gansazRvravs da saqarTvelos natoSi 

gaerTianebis miswrafebisadmi da teritoriuli mTlianobis mimarT aSS-is mxardaWeras adasturebs. 

qartia gaformda vaSingtonSi, kolumbiis olqSi 2009 wlis 9 ianvars. xels aweren: saqarTvelos 

mxridan saqarTvelos sagareo saqmeTa ministri grigol vaSaZe, xolo aSS-is mxridan – aSS-is saxelmwifo 

mdivani kondoliza raisi. 

2. iaponia – globaluri samyaro da mzardi interesebi 

gaixsene: 

qveyana konstituciuri monarqiaa. iaponiaSi moqmedebs 1947 wels miRebuli konstitucia, 

romlis Tanaxmad, ìmperatori aris qveynis simbolo da xalxis erToba~. iaponiaSi 1989 wlidan 

mefobs imperatori akihito. misi mefobis periodi qveynis istoriaSi Seva, rogorc `mSvidobis 

damyarebis era~ – era `heisei~. Qqveynis parlamenti ori nawilisgan Sedgeba. mTavrobas meTaurobs 

premier-ministri. 

davaleba: 

1. iaponia, oficialurad, iaponiis saxelmwifo ( nipon) – kunZulovani saxelmwifo aRmosavleT 

aziaSi. mdebareobs wynar okeaneSi, iaponiis zRvis aRmosavleTiT. esazRvreba CineTis saxalxo 

respublikas, CrdiloeT da samxreT koreasa da ruseTis federacias. iaponiis originaluri 

saxelwodebis zusti qarTuli Targmania „mzis samSoblo~. iaponia 6,852 kunZulisgan Semdgari 

arqipelagia. iaponiis oTxi udidesi kunZulia honsiu, hokaido, kiusiu da sikoku, romlebic er- 

Toblivad qveynis teritoriis 97%-s Seadgenen. kunZulTa umravlesobas gaaCnia mTiani reliefi 

mravali vulkaniT; magaliTisTvis, iaponiis udidesi mwvervali, mTa fuZiama vulkania. mosaxleobis 

68

mixedviT iaponias msoflioSi mexuTe adgili ukavia. aq 127 milioni adamiani cxovrobs. didi tokio, 

romlis SemadgenlobaSi Sedis aseve qveynis de faqto dedaqalaqi tokio da mis irgvliv mdebare 

ramdenime prefeqtura, sadac 30 milionze meti adamiani cxovrobs, dedamiwis udidesi qalaqia. 

2. iaponia kunZulovani qveyanaa da metad Raribia bunebrivi resursuli potencialiT. 

3. iaponiis ekonomikaSi didi adgili ukavia manqanaTmSeneblobas, kerZod ki, msubuqi avtomobilebis, 

Carxebis, sayofacxovrebo eleqtronikis, robotebis warmoebas. msubuqi avtomobilebis 

geografia aseTia: CineTi (taivani), malaizia, indonezia, filipinebi, indoeTi, egvipte, Ggermania, 

gaerTianebuli samefo, portugalia, espaneTi, brazilia, peru, meqsika, axali zelandia, aSS, 

kanada. 

4. magaliTi 1. soni (ingl. Sony,) aris mravalerovnuli konglomerati; gaerTianeba, romlis sa- 

Tao ofisi mdebareobs minatoSi, tokio, iaponia. igi aris msoflios udidesi media-konglomerati, 

romlis wliuri Semosavali aRemateba ¥7.730.0 trilions, rac $78.88 miliards Seadgens (2008 wlis 

monacemebiT). soni aris erT-erTi lideri eleqtronikis, videos, komunikaciebis, video-TamaSebis 

konsolebisa da sainformacio teqnologiebis gamoSvebaSi. misi saxeli momdinareobs sonus-idan, 

rac laTinurad niSnavs xmas. 1950-ian wlebSi sonim pirvelma ganaviTara tranzistorebze momuSave 

radio Sony TR-63. savaWro marka `valkmanis~ saxeliT, sonim pirveli audiopleieri bazarze 1979 

wels gamoitana. 1983 wels sonim filipsTan erTad kompaqtdiski ganaviTara. 

magaliTi 2. nisani – iaponuri avtomwarmoebeli kompania; daarsda 1933 wels. erT-erTi pirveli 

kompaniaa iaponiaSi, romelmac avtomobilebis masobrivi gamoSveba daiwyo. maSindeli saxelwodeba 

DAiyo 

kompaniis mflobelTa gvarebis akronomi (Den, Aoyama, Takeuchi.) 1933 wels oficialurad Camoyalibda 

nisani Motor Co. nisani uSvebda TviTmfrinavebsa da tvirTmzidebs iaponuri armiisTvis. 

1958 wels pirveli Datsun Cadis aSS-Si. es iyo mZime avtomobili 48 cxenis ZaliTa da 12000 cZ ZraviT. 

1959 wels pirveli fiqafi gaiyida amerikaSi. momdevno wlebSi nisanma Seiqmna seriozuli reputacia 

rogorc iaponiaSi, aseve aSS-Si. 1960 wels NMC daarsda kaliforniaSi. amave wels Seiqmna Datsun-is 

pirveli sportuli modeli SPL 210, romelSic SemdgomSi Caido 85 cZ-iani Zravi. 1962 wels gamosuli 

Datsun bluebird iyo 3-siCqariani avtomobili, romelic gaTvaliswinebuli iyo amerikis kontigentze. 

amave wels moxda seriozuli gardatexa nisanis istoriaSi, rac Patrol-is gamoSvebam ganapiroba. es 

iyo oTxwamyvanTvliani manqana, romelsac hqonda 6 cilindri, 145 cZ da 4000 cZ Zrava, romelic 

gamoimuSavebda sakmaris Torqs, `xeebze asasvlelad~, rogorc maSindeli Semfaseblebi axasiaTebdnen. 

1966 wels NMEX-ma (Nissan Mexicana) Seqmna Tavisi pirveli avtomobili. 

5. miuxedavad metad Raribi bunebrivi resursuli potencialisa, iaponiam SeZlo da Tavisi 

ekonomikiT lideris adgili daikava msoflio meurneobaSi. 

6. meore msoflio omSi damarcxebul iaponias praqtikulad ar gaaCnda saTbob-energetikuli 

resursebi, infrastruqturis 40%-mde omma gaanadgura, warmoeba 15 wlis winandel donemde iyo 

dacemuli, mosaxleoba atomuri dabombvebiT gamowveul fsiqologiur SokSi imyofeboda. 25 wlis 

gasvlis Semdeg ki iaponia iyo msoflios erT-erTi yvelaze swrafad mzardi ekonomikis mqone 

qveyana, ekonomikis zrdis tempis (wliuri 11% saSualod, 1950-1973 wlebSi) mixedviT iaponias 

analogi ar hyavda imdroindel msoflioSi. 

mkveTri ekonomikuri winsvlis mTavari mizezi, ra Tqma unda, TviTon iaponeli xalxis mondomeba 

da Sromismoyvareoba iyo, magram mTavar faqtors mainc liberalur-demokratiuli partiis (im 

dros iaponiis mmarTveli partia) swori politika warmoadgenda. mTavroba srul Tavisuflebas 

aZlevda kerZo seqtors da teqnologiis importirebaze dabali gadasaxadi iyo dawesebuli. garda 

amisa, revoluciurma teqnologiurma progresmac Tavisi kvali datova ekonomikis ganviTarebaSi. 

aRsaniSnavia, rom iaponuri mrewveloba damoukidebeli iyo samxedro diqtatisagan. Tu civi omis 

periodSi amerikuli da evropuli samrewvelo teqnikis didi nawili warmoadgenda samxedro 

miznebisaTvis Seqmnili teqnikis danamat produqts, imis gamo, rom iaponias saerTod ar hqonda 

sakuTari samxedro mrewveloba, misi samrewvelo teqnikis ganviTareba mTlianad samomxmareblo 

bazris karnaxiT mimdinareobda.1970-iani wlebisaTvis iaponiis politikuri da ekonomikuri 

mdgomareoba erTmaneTs ar Seesabameboda. Tu ekonomikuri kuTxiT iaponia erT-erTi wamyvani 

saxelmwifo iyo, politur asparezze is jer kidev aSS-is dacvis qveS arsebul saxelmwifod ganixileboda. 

sazogadoebaSi nel-nela mwifdeboda azri, rom saWiro iyo amerikisagan meti gamijvna, 

meti damoukidebloba da meti „agresiuli ekonomikis“ politika. aSS-vietnamis meore omSi aSS-is 

69

marcxma daamsxvria miTi misi uZlevelobis Sesaxeb. garda amisa, 70-iani wlebis „navTobis kriziss“ 

yvelaze ukeT alRo iaponelebma auRes. am periodSi isini ukve nedleuls pirdapir axlo aRmosavleTis 

saxelmwifoebidan iRebdnen da ara transnacionaluri korporaciebidan. maT pirvelebma 

daiwyes mcirelitraJiani avtomobilebis warmoeba, aseve Seqmnes mzis energiaze momuSave sxvadasxva 

mowyobiloba. am inovaciurma samecniero-teqnologiurma revoluciam iaponiis ekonomikuri gaZliereba 

gamoiwvia. xalxic nel-nela gamodioda post-atomuri Sokidan. 

1972 wlis 29 seqtembers xeli moewera xelSekrulebas CineTTan diplomatiuri urTierTobebis 

Sesaxeb. meore msoflio omis Semdeg es faqti „yinulis daZvras“ niSnavda. 

70-ian wlebSi aSS-isa da CineTis daaxloebas, iaponelTa mxridan uaryofiTi rezonansi mohyva. 

maTTvis erTgvari „Soki“ iyo riCard niqsonis viziti CineTis saxalxo respublikaSi. 1979 wels 

iranis revoluciam da sabWoTa kavSiris SeWram avRaneTSi iaponias privilegirebuli mdgomareoba 

moutana. qveyana, ekonomikuri kuTxiT, mebrZoli qveynebis mTavari kreditori iyo. 

1980-iani wlebi iaponiisaTvis gardamtexi periodi iyo. mTavrobaSi liberalur-demokratiuli 

partis wevrebs Soris TaobaTa cvlis procesma mcire politikuri krizisi gamoiwvia, rasac 1983 

wels iaponiis socialistur partiasTan moklevadiani koaliciis Seqmna mohyva. iasuhiro nakasones 

mTavrobaSi mosvlis Semdeg iaponiis sagareo politikuri kursic ufro agresiuli gaxda. isini 

aSS-sTan erTad afinansebdnen antisabWour ganviTarebad qveynebs da 80-iani wlebis bolosTvis 

iaponia yvelaze did kreditor saxelmwifod gadaiqca. 

1990-ian wlebSi iaponiam kidev ufro gaamyara Tavisi politikuri mdgomareoba. misi ekonomikuri 

zrdis tempebma da siZlierem sxva TvaliT Seaxeda msoflios iaponiisadmi. aSS iZulebuli 

gaxda molaparakebis magidasTan damjdariyo iaponiis pirispir da ganeaxlebina iaponiis konstitucia. 

es movlena moinaTla, rogorc „axali globaluri partnioroba“ (Library of Congress Country 

Studies. – Japan). 2000-iani wlebis dasawyisisaTvis iaponiam daibruna Tavisi Zveli (meore msoflio 

omamdeli) mdgomareoba saerTaSoriso asparezze da yvela winapiroba Seiqmna imisaTvis, rom mas 

TamaSis wesebis karnaxi SeZleboda. 

7. honsiu aris iaponiis yvelaze didi, mTavari kunZuli. mdebareobs hokaidos samxreTiT, 

cugarus srutis gaswvriv, sikokus CrdiloeTiT, Sua zRvis gaswvriv, da Crdilo-aRmosavleTiT 

kiusiudan kanmonis srutis gaswvriv. sididiT meSvide kunZulia da meorea mosaxleobis simWidroviT 

javas Semdeg. 

kunZuli daax. 1300 km-ia sigrZeSi, xolo siganeSi meryeobs 50-230 km-s Soris. misi saerTo far- 

Tobia 230.500 km-ia da Seadgens iaponiis saerTo teritoriis 60%-s. farTobiT is britaneTis 

kunZuls aRemateba. honsius 5450 km sigrZis sanapiro aqvs. mTagorian da vulkanur kunZuls xSiri 

miwisZvrebi axasiaTebs (didi kantos miwisZvram Zlier daaziana tokio 1923 wlis seqtemberSi); 

misi umaRlesi mwvervalia aqtiuri vulkanuri mTa fuZi (3.776 m). kunZulze mravali mdinarea, maT 

Soris, Sinaro – yvelaze grZeli iaponiaSi. klimati meryeobs civi CrdiloeTidan subtropikul 

samxreTamde. 

mosaxleoba Seadgens 98.352.000 adamians, ZiriTadi koncentraciiT dablobebze, gansakuTrebiT 

ki kantos gavakebaze, sadac mTeli mosaxleobis 25% saxlobs tokiosa da iokohamas SemogarenSi. 

kunZulis sxva qalaqebia kioto, osaka, kobe, hirosima, sendai da nagoia. kunZuli nominalurad xuT 

regionad aris dayofili da moicavs 34 prefeqturas, tokios metropoliis CaTvliT. 

kunZul honsius aRmosavleT nawilSi mdebareobs iseTi mniSvnelovani portebi, rogoricaa 

tokio (politikur, samewarmeo, safinanso, saganmanaTleblo, sainformacio da pop-kulturis 

centrs. tokios iaponiaSi korporaciaTa Stab-binebis, finansuri institutebis, universitetebis, 

kolejebis, muzeumebis, Teatrebis, savaWro da gasarTobi dawesebulebebis yvelaze maRali koncentracia 

aqvs. tokios, zogadad, msoflios oTx yvelaze gavlenian `globalur qalaqTa~ (londonis, 

niu-iorksa da parizs) Soris moixsenieben. iokohama kanagavas prefeqturis dedaqalaqia 

iaponiaSi. is iaponiis udidesi qalaqia mosaxleobis mixedviT (tokio prefeqturad iTvleba), 

iaponiis udidesi portia da aseve didi tokios regionis komerciuli centria. nagoia (aris saporto 

qalaqi iaponiaSi, kunZul honsiuze. is gaxlavT aitis prefeqturis administraciuli 

centri da tokais ekonomikuri raionis birTvi. portis wliuri brunva 110 milion tona tvirTs 

Seadgens. kobe hiogos prefeqturis dedaqalaqia da iaponiis erT-erTi mniSvnelovani qalaqi 1.5 

milioni mcxovrebiT. mdebareobs kansais regionSi osakadan dasavleTiT. kobe iaponiis TxuTmet 

70

mniSvnelovan qalaqTagania da osaka-kobe-kiotos aglomeraciis nawilia. kobe erT-erTi pirveli 

qalaqi iyo iaponiaSi, romelmac dasavleTTan vaWroba daiwyo 1868 wels da, amgvarad, cnobilia, 

rogorc kosmopoliuri saporto qalaqi. aq 45000 ucxoeli rezidentia 100-ze meti sxvadasxva 

qveynidan. qalaqSi mdebareobs mravali multierovnuli kompaniis aziis da iaponiis saTao ofisi 

(maT Soris, proqter & gembli da nestle). 

8. aSS-is samxedro bazebia: misava (aomoris prefeqtura), iokota da flotis (fusas prefeqtura), 

iamaguta, sasebo (nagasakis prefeqtura), ivakuni (k. okinava). 

3. CineTi 

gaixsene: 

1949 wlidan CineTi komunisturi qveyanaa. saxelmwifos meTauria CineTis saxalxo respublikis 

Tavmjdomare, umaRles sakanonmdeblo organos sruliad CineTis saxalxo warmomadgenelTa kreba 

warmoadgens. sruliad CineTis saxalxo warmomadgenelTa krebas yovel xuT weliwadSi erTxel 

2970 deputatis SemadgenlobiT irCeven. arCevnebSi monawileobis ufleba aqvs 18 wels miRweul 

moqalaqes. qveyanaSi 1982 wels miRebuli konstitucia moqmedebs. qveynis erovnuli dResaswaulia 

1 oqtomberi. 

davaleba: 

1. farTobis mxriv CineTi meoTxe qveyanaa msoflioSi. igi xmeleTis daaxloebiT 7%-s ikavebs da 

saxmeleTo sazRvari 14 qveyanasTan aqvs. Aaseve farTo gasasvleli aqvs msoflio okeaneSi. qveynis 

teritoria aRmosavleTidan dasavleTiT 5,2 aTas km-ze, xolo CrdiloeTidan samxreTisaken ki 5,5 

aTas km-zea gadaWimuli. CineTis kuTvnil kunZulTa Soris farTobiT udidesia hainani (34 aTasi 

kv.km). 

2. CineTis uzarmazari teritoria mravalferovani bunebiT xasiaTdeba. Warbobs mTebi, platoebi 

da maRlobebi. aRsaniSnavia msoflioSi umaRlesi tibetis mTianeTi. nepalTan sasazRvro raionSi 

mdebareobs msoflios umaRlesi mwvervali jomolungma (8848 m). CineTSi 100-ze meti mwvervalia, 

romelTa simaRlec 7 aTas metrs aRemateba. teritoriis 12% dablobs ukavia, maT Soris udidesia 

CineTis didi dablobi. teritoriaze mdebareobs gobisa da taklamakanis udabnoebi. 

qveyana mdidaria energetikuli resursebiT. wamyvania naxSiris mopoveba (pirveli adgili 

msoflioSi), romlis udidesi auzebi qveynis Crdilo da Crdilo-aRmosavleT raionebSia ganlagebuli 

da mas saeqsporto mniSvneloba aqvs. navTobisa da gazis mrewveloba SedarebiT axali dargia. 

qveyana flobs mZlavr navTobgadamamuSavebel industrias, romlis udidesi nawilic qveynis 

Crdilo-aRmosavleT raionebSia Tavmoyrili. 

3. CineTis mravalferovani bunebrivi pirobebi xels uwyobs qveyanaSi mravaldargovani soflis 

meurneobis ganviTarebas. igi dRes pirvel adgilzea msoflioSi xorblis, brinjis, Cais, bambis, 

kartofilis, xilis, bostneulis moyvaniT. aseve, xorcisa da kvercxis warmoebiTa da simindis 

moyvaniT. 

4. CineTma garkveuli adgili daikava globalur samyaroSi. Cinuri produqcia msoflios TiTqmis 

yvela qveynaSi iyideba. swrafi tempiT izrdeba momsaxureobis sferos dargebi, kerZod, sabankosafinanso, 

saSinao vaWroba, turizmi da transporti. 

5. CineTs ruseTTan yvelaze xelsayreli saxelmwifo sazRvari aqvs Crdilo-aRmosavleTiT. 

6. hongkongis specialuri administraciuli regioni CineTis saxalxo respublikaSi CineTis 

avtonomiuri erTeulia. didi britaneTis yofili kolonia samxreT-CineTis zRvis sanapiroze 

mdebareobs. adre CineTis nawili iyo, 1841 wels daikava inglisma. 1941-45 wlebSi okupirebuli 

iyo iaponiis mier. hongkongi msoflios yvelaze liberaluri ekonomikis qalaqi da finansebisa 

da vaWrobis umniSvnelovanesi saerTaSoriso centria. yofili britaneTis kolonia amJamad CineTis 

administraciis qveS imyofeba èrTi qveyana, ori sistema~ politikuri SeTanxmebiT da mas 

Seda rebiT ufro maRali donis avtonomia aqvs CineTis sxva regionebTan SedarebiT. mag., is inar- 

Cunebs sakuTar legalur sistemas, fulad erTeuls, sabaJos, saerTaSoriso xelSekrulebebis, 

molaparakebis uflebas da saimigracio kanonebs. mas sakuTari sagzao wesebic ki aqvs – transportis 

moZraoba britanul yaidaze kvlavac marcxena mxaresaa. erovnuli Tavdacvisa da dimplomatiuri 

urTierTobebis ufleba-movaleobebi gadacemuli aqvs pekinis centralur mTavrobas. miuxeda- 

71

vad britaneTis kanonebidan CineTi, kanonmdeblobaze gadasvlisa, regionis inglisuri saxeli 

hongkongi isev ZalaSi rCeba (kantonuri varianti), xiangangis nacvlad (mandarinis ekvivalenti). 

7. magaliTi 1. Cendes sakurorto zona – cinis imperiis zafxulis sasaxle CineTis xebeis provinciaSi, 

qalaq CendeSi mdebareobs. igi Sendeboda 1703-1792 wlebSi. kompleqsis farTobi 5.6 

km-ia da Cendes urbanuli zonis TiTqmis naxevars moicavs. es sakmaod vrceli kompleqsi Sedgeba 

administraciuli da saceremonio Senobebisgan. sxvadasxva arqiteqturuli stilis taZrebi da 

baRebi harmoniulad erwymis tbebis, mdeloebisa da tyeebis landSafts. pekinis zafxulis sicxis 

dros imperatorebi CendeSi afarebdnen Tavs. sasaxleebis zona mimsgavsebulia pekinis akrZalul 

qalaqs. igi ori nawilisgan Sedgeba: samefo nawili SesasvlelSi, sadac imperatorebi oficialur 

pirebs, aristokratebsa da sxvadasxva qveynebis despanebs iRebdnen da meore – imperatoris ojaxis 

sacxovrebeli nawili. kompleqsSi yofnis dros CineTis ori imperatori – ciacingi da xianfeni 

gardaicvalnen 1820 da 1861 wlebSi. 1994 wels, iuneskom Cendes sakurorto zona msoflio memkvidreobis 

siaSi Seitana. 

magaliTi 2. daZus kldis reliefebi – Cinuri religiuri skulpturebisa da ornamentebis 

seria, romelic ax. w. VII saukuniT TariRdeba, ganicdis budisturi, konfucianuri da daoisturi 

Sexedulebebis gavlenas. 1999 wlidan Sesulia iuneskos msoflio memkvidreobis siaSi. Sedgeba 75 

daculi Zeglisgan, romlebic moicavs 50 000 skulpturasa da 100 000 Cinur warweras. mdebareobs 

qalaq Cuncinis dasavleTiT, gorakebis ferdebze. uZvelesi ornamentebi ax. w. 650 wels miekuTvneba, 

tanis dinastiis adreul epoqas, magram maTi ZiriTadi nawili IX saukuneSia Seqmnili. mravali 

wlis ganmavlobaSi reliefebi mnaxvelTaTvis daxuruli iyo. CinelebisTvis is 1961 wels gaixsna, 

xolo ucxoeli damTvaliereblisTvis 1980 wels. izolaciis wyalobiT, xelovnebis es nimuSebi 

XX saukunis 60-ian wlebSi CineTSi mimdinare antireligiuri vandalizmis xasiaTis kulturuli 

revoliciis dros xelSeuxebeli darCa. 

4. evropa 

didi britaneTisa da CrdiloeT irlandiis gaerTianebuli samefo 

gaixsene: 

gaerTianebuli samefo konstituciuri monarqiaa. saxelmwifos meTauria monarqi (1952 wlidan – 

dedofali elisabed II, uinZorTa dinastiidan). parlamenti Sedgeba TemTa da lordTa palatebisgan. 

TemTa palataSi 651 adgilia. arCevnebi aq 5 weliwadSi erTxel ewyoba. am palataSi gamarjvebuli 

partiis lideri monarqis mier qveynis mTavrobis meTaurad iniSneba. lordTa palata saukuneebis 

ganmavlobaSi memkvidreobiTi organo iyo, dRes ki misi modernizacia mimdinareobs, romlis mizanic 

memkvidreobis principze uaris Tqmaa. 

Ggermania gaerTianebis Semdeg 

davaleba: 

1. germaniis geopolitikuri mdgomareobis cvlileba XX s-Si ZiriTadad pirveli da meore 

msoflio omebis Sedegad, aseve 90-ian wlebSi, germaniis gaerTianebis Semdeg moxda. 

2. safrangeTSi, ruseTsa da italiaSi. 

ruseTi – komunizmis Semdeg 

1. a) ruseTi (oficialuri saxelia ruseTis federacia) evropisa da aziis qveyanaa. is aris federaciuli 

respublika. ruseTi Sedgeba 83 federaciuli subieqtisgan. amerikisgan yofs beringis 

srute. ruseTs teritoriis farTobis mixedviT msoflioSi pirveli adgili ukavia, misi farTobi 

Seadgens 17,075,400 km-s. ruseTs oficialuri sazRvari ar gaaCnia iaponiasTan da aSS-sTan, magram 

am or qveyanas is zRvis meSveobiT ukavSirdeba: iaponiasa da ruseTs Soris mdebareobs oxotis 

zRva, xolo aSS-sa da ruseTs Soris mdebareobs beringis srute; 

b) qveynis saxmeleTo sazRvari yvelaze didia msoflioSi. ruseTs dasavleT mxares esazRvreba 

evropuli saxelmwifoebi: fineTi, norvegia, estoneTi, latvia, litva da poloneTi, es ori saxelmwifo 

ruseTis mxolod erT administraciul subieqts – kaliningradis olqs esazRvreba. ruseTs 

72

aseve esazRvreba: belorusia, ukraina, saqarTvelo, azerbaijani, yazaxeTi, CineTi, monRoleTi da 

CrdiloeTi korea. 

2. ruseTi mravali saerTaSoriso Tu adgilobrivi organizaciis wevria, maTgan aRsaniSnavia 

gaeros uSiSroebis sabWos wevroba. ruseTi aseve gaerTianebulia did G8-ianSi da G20-eulSi. ruseTi 

aris evropis sabWos, azia-wynari okeanis ekonomikuri TanamSromlobis, Sanhais TanamSromlobis 

organizaciebis wevri qveyana. 

3. XX saukuneSi msoflioSi bevri mniSvnelovani movlena moxda, maT Soris, 2 msoflio omi, 

ssr kavSiris daSla, cvlilebebi aRmosavleT evropis qveynebSi. evropa seriozuli istoriuli 

gamowvevebis winaSe aRmoCnda. am dros wamyvani poziciebi aSS-ma daikava da Tavisi gavlena gaaZliera. 

4. evropis ekonomika 710 milion adamians moicavs 48 sxvadasxva qveyanaSi. sxva kontinentTa 

msgav sad, evropis qveynebis simdidre erTmaneTisgan gansxvavdeba, Tumca maT Soris yvelaze Raribi 

mSp-isa da cxovrebis standartebis mixedviT, gacilebiT maRla dgas sxva kontinentebis Rarib 

qveynebTan mimarTebaSi. 

gansxvaveba simdidreSi evropaSi TvalsaCinoa dasavleTidan aRmosavleTisken. dasavleT 

evropul qveynebs maRali mSp da cxovrebis standartebi aqvT, maSin, roca aRmosavleT evropis 

mravali qveyana jerac ssrk-isa da yofili iugoslaviis daSlis Sedegad miRebuli ekonomikuri 

kraxis nangrevebidan gamosvlas cdilobs. 

rogorc kontinents, evropas msoflioSi udidesi ekonomika aqvs. TviT evropaSi udidesi 

erovnuli ekonomika ki germanias aqvs, romelic aseve globalurad nominaluri mSp-iT mesame 

adgilzea da mexuTea msyidvelobiTunarianobis paritetis mixedviT. meorea didi britaneTi, romelic 

mexuTea msoflioSi nominaluri mSp-is doniT da meeqvsea mSp-iT. evropis kavSiri msoflios 

udidesi gaerTianebaa (ssf-isa da msoflio bankis SefasebiT – 2005) da sididiT meorea (css msoflio 

faqtwigni – 2006), Tu mas erT erTeulad miviCnevT. dasavleT evropis regionis Zlieri poziciebi 

Tanamedrove ekonomikaSi warmodgenilia ZiriTadad momsaxurebis sferoTi – sabanko-safinanso 

biznesiT, transportiT, turizmiTa da a.S. amave dros regionis sameurneo iersaxes globaluri 

masStabiT mrewvelobis iseTi dargebic qmnis, rogorebicaa avtomSenebloba, eleqtronika, 

eleqtroteqnika, qimiuri industria, metalurgia da aseve, agrobiznesi. 

5. islamuri samyaro 

1. a) islamuri qveynebia: egvipte, erayi, libani, saudis arabeTi, siria, iordania, iemeni, libia, 

sudani, maroko, tunisi, kuveiTi, alJiri, bahreini, katari, omani, arabTa gaerTianebuli saamiroebi, 

mavritania, somali (1974), jibuti. 

b) yvelaze maRalia – erayi, saudis arabeTi, arabTa gaerTianebuli saamiroebi; dabalia – bosniahercogovina, 

yazaxeTi. 

2. arabuli qveynebis liga aris saerTaSoriso organizacia, romelic Seicavs 20-ze met arabul 

qveyanas da partnior qveynebs. organizacia Seqmnilia 22 marts, 1945 wels. umaRlesi organo – ligis 

sabWo mdebareobs kairoSi (egvipte). SeqmnisTanave, 1945 wels mSvidobis da organizaciis Seqmnis 

xelSekrulebas Svidma qveyanam moawera xeli: egvipte, erayi, libani, saudis arabeTi, siria, transordania 

(dRevandeli iordania) da iemeni. SemdegSi ki ligas SeurTdnen: libia(1953), sudani (1956), 

maroko da tunisi (1958), kuveiTi (1961), alJiri (1962), bahreini, yatari, omani da arabTa saamiroebi 

(1971), mavritania (1973), somali (1974), jibuti (1977), komoris kunZulebi (1993). 1976 wels ligaSi 

miiRes palestinis ganTavisuflebis organizacia, 1988 wlidan warmoadgens palestinis saxelmwifos. 

organizaciis generaluri mdivania nabil elarabi (egvipte) 2011 wlidan. 

§12. msoflio mosaxleobis dinamika 

gaixsene: 

1. mosaxleobis dinamika – mosaxleobis raodenobis cvlileba droSi; bunebrivi moZraoba – sxvaoba 

Sobadobasa da mokvdaobas Soris; Sobadobis koeficienti – dabadebulTa raodenoba yovel 

1000 kacze, mokvdaobis koeficienti – gardacvlilTa raodenoba yovel 1000 kacze. 

73

2. demografiuli afeTqeba – esaa msoflios mosaxleobis mkveTri daCqareba, ZiriTadad ganvi- 

Tarebadi qveynebis mosaxleobis raodenobis zrdis xarjze. 1950-1960-iani wlebis demografiuli 

afeTqeba ganpirobebuli iyo ganviTarebad qveynebSi mokvdaobis SemcirebiT 23-24 promiledan 

9-10 promilemde Sobadobis maRali donis SenarCunebis pirobebSi. demografiuli politika aris 

RonisZiebaTa sistema, romelic mimarTulia demografiuli mdgomareobis dasaregulireblad. 

demografiuli politika arsebobs mastimulirebeli da SemzRudveli xasiaTis. 

davaleba: 

1. a) dedamiwis mosaxleoba XIX s-mde nela izrdeboda, radgan am periodSi marTalia maRali iyo 

Sobadoba, magram amave dros, aseve, Zalian maRali iyo mokvdaobac, rac gamowveuli iyo medicinis 

ganviTarebis dabali doniTa da sxv. socialur-ekonomikuri faqtorebiT. b) ganviTarebad qveynebSi. 

2. bunebrivi namati erTi wlis ganmavlobaSi saSualod 76259815 kacs Seadgens. 

3. a) dedamiwis mosaxleoba gaormagda 100 weliwadSi; b) mosaxleobis zrdasTan erTad TandaTan 

mcirdeba zrdis periodebi. 

4. msoflios qveynebi mosaxleobis mixedviT: 1 mlrd-ze meti mcxovrebiT: 1. CineTi – 1 mlrd 339 

mln kaci (msoflio mosaxleobis 19,3%), indoeTi – 1 mlrd 210 mln kaci (17,4%); 100 mln-ze meti 

mcxovrebiT: (%), aSS – 3121 mln kaci (4,5%) indonezia – 237,7 mln kaci (3,4%), brazilia – 190,6 mln 

kaci (2,7%), pakistani – 177,1 mln kaci (2,5%), bangladeSi – 151,2 mln kaci (2,3%), nigeria – 142,2 mln 

kaci (2,1%), ruseTi – 142,09 mln kaci (2,0%), iaponia – 127,09 mln kaci (1,8%)m meqsika – 112,3 mln 

kaci (1,6%); 10 mln-ze meti mcxovrebiT: kanada, avstralia, alJiri, senegali, gvatemala,zimbabve 

da sxv: 1 mln-ze meti mcxovrebiT: saqarTvelo, bulgareTi, israeli, fineTi, norvegia da sxv.; 1 

mln-ze naklebi mcxovrebiT: katari, bahreini, surinami, brunei, islandia, malta, vatikani da sxv. 

5. a) aziasa da afrikaSi; b) prognoziT 2010-2050 wlebSi dedamiwis mosaxleoba aziasa da afrikaSi 

gaizrdeba. 

6. a) 1950-2050 wlebSi ganviTarebul qveynebSi mosaxleobis ricxovnoba ar icvleba, xolo ganviTarebad 

qveynebSi misi mkveTri zrdis tendencia SeiniSneba. 

b) mosaxlebis ricxovnoba imatebs ZiriTadad afrikisa da aziis mosaxleobis zrdis xarjze. 

g) prognoziT 2010-2050 wlebSi dedamiwis mosaxleoba 900 mln-s gadaaWarbebs. 

7. savaraudod, aqtualuria misi pirveli nawili, rom mosaxleoba geometriuli progresiiT 

izrdeba, xolo sursaTi da resursebi – arTmetikuli progresiiT, magram swori politikis Sem- 

TxvevaSi SesaZlebelia procesis daregulireba. 

8. SesaZlebelia, Tu msoflios sxvadasxva qveynebsa da regionebSi Sesabamisi demografiuli 

politika gatardeba. 

9. ganviTarebul qveynebs pirdapiri kavSiri aqvT globalur demografiul situaciasTan, 

radgan ganviTarebadi qveynebis mosaxleoba ukeTesi pirobebisa da samuSaos ZiebaSi Tavs swored 

am qveynebs afarebs. 

10. mosaxleobis zrda – SimSilisa da siRaribis problema – janmrTelobis dacva – wera-kiTxvis 

ucodinaroba – dasaqmebuloba – mZime socialur-ekonomikuri pirobebi. 

§13. demografiuli optimumi da demografiuli politika 

1. a) yvelaze maRalia: avRaneTi, angola, siera-leone; b) yvelaze dabalia: aSS, kanada, avstralia. 

evropis qveynebi; g) afrikisa da aziis umetesi qveynebi; 

2. qveynebis specifika, mag., religiuri faqtori, ganaTlebis done da sxv. mniSvnelovnad moqmedebs 

damografiul mdgomareobaze. 

3. qveynebis ekonomikuri ganviTarebis done am qveynebSi demografiul viTarebas gansazRvravs, 

ris gamoc es qveynebi demografiuli gadasvlis sxvadasxva fazaSi imyofebian. 

4. mosaxleobis aRwarmoebis tipebis cvlilebis gamomwvevi mizezebia socialuri da ekonomikuri 

faqtorebi da politikuri mdgomareoba. 

5. saqarTveloSi demografiuli viTarebis Sesacvlelad sapatriarqo, aseve sxvadasxva kerZo 

kompaniebi cdiloben sxvadasxva aqciebis Catarebas da daxmarebis gawevas. 

74

§14. urbanizacia – XX saukunis fenomeni 

gaixsene: 

1. miuxedavad urbanizaciis mzardi tempebisa, dedamiwis mosaxleobis udidesi nawili jerac 

sasoflo dasaxlebebSi cxovrobs; 

2. urbanizacia – esaa qalaqebis zrda, ganviTarebis procesi, qalaqis mosaxleobis xvedriTi 

wilis zrda qveyanaSi, regionSi, msoflioSi. sazogadoebis ganviTarebaSi qalaqebis rolis zrdis 

procesi, saqalaqo cxovrebis wesis gavrceleba da misi Tanmxlebi sazogadoebrivi procesebi. 

davaleba: 

1. urbanizaciis done gviCvenebs qalaqis mosaxleobis xvedriT wils mTeli qveynis mosaxleobaSi, 

xolo urbanizaciis xarisxi, asaxavs ara marto qalaqebis ricxvis zrdas, aramed qalaquri 

cxovrebis wesis gavrcelebasac qveynis masStabiT. amitomac urbanizaciis xarisxi ufro realurad 

asaxavs urbanizaciis process. 

2. saqalaqo mosaxleobis xvedriTi wili gaizarda 1900 wlidan, TiTqmis gaormagda 1950 wels, 

xolo 2000 wlidan mkveTrad gaizarda. 

3. raodenobrivi – ramdeni adamiani cxovrobs qalaqebSi; socialur-fsiqologiuri – saqalaqo 

cxovrebis ritmi metad swrafia, rac Tavisebur fsiqologiur mdgradobas moiTxovs; komunalursayofacxovrebo: 

qalaqs specifikuri komunalur-sayofacxovrebo pirobebi axasiaTebs; qalaqSi 

mravali kulturuli obieqti mdebareobs; bevri qalaqi politikur-administarciul centrs 

warmoadgens, aqaa Tavmoyrili sakanonmdeblo da aRmasrulebeli organoebi; qalaqebSi mrewvelobisa 

da momsaxurebis mravali dargia ganviTarebuli da saqalaqo mosaxleobis udidesi nawilic 

am sferoebSia dasaqmebuli; qalaqs Taviseburi arqiteqturuli stili aqvs, xasiaTdeba maRali 

SenobebiT, mravalkorpusiani sacxovrebeli ubnebiT; 

4. maRalurbanizebuli qveynebia: aSS, kanada, avstralia, gaerTianebuli samefo, norvegia. 

sa Su alourbanizebuli qveynebia: CineTi, indoeTi, egvipte, sudani, kongos demokratiuli res publika; 

dabalurbanizrebuli qveynebia: eTiopia, nigeri, vietnami, avRaneTi, papua-axali gvinea; 

urbanizaciis maRali done ganviTarebul qveynebSia, xolo dabali done ganviTarebadSi. urbanizaciis 

maCvenebeli pirdapirproporciulia qveynebis socialur-ekonomikuri ganviTarebis donesTan. 

5. CrdileoT amerikaSi, laTinur amerikaSi, evropasa da avstraliaSi. 

6. religiuri: ierusalimi, vatikani, meqa, medina, elyasa; sakurorto: karlovi vari, nica, antalia, 

insbruki, maiami; gasarTobi: las-vegasi, los-anjelesi; sadedaqalaqo: brazilia, la-pasi. 

7. globaluri qalaqebia: Cikago da niu-iorki – aSS; toronto – kanada; mexiko – meqsika; dublini 

da londoni – gaerTianebuli samefo, briuseli – belgia, frankfurti – germania, romi da 

milani – italia, madridi – espaneTi, lisaboni – portugalia, parizi – safrangeTi; ciurixi – Sveicaria, 

aTeni – saberZneTi, amsterdami – niderlandebi, stokholmi – SvedeTi, varSava – poloneTi, 

praRa – CexeTi, vena – avstria, budapeSti – ungreTi, stambuli –TurqeTi, mumbai – indoeTi, tokio 

– iaponia; seuli – samxreT korea, beijingi, Sanhai da hongkongi – CineTi, bangkoki – tailandi, 

kuala-lumpuri – malaizia, singapuri – singapuri, jakarta – indonezia, sidnei – avstralia, 

karakasi – venesuela, san-paulo – brazilia, santiago – Cile, buenos- airesi – argentina. 

8. bidonvilebi ZiriTadad gavrcelebulia laTinuri amerikis, aziisa da afrikis ganviTarebad 

qveynebSi, rac iq arsebuli dabali socialur-ekonomikuri doniTaa ganpirobebuli; a) meqsika; 

Cile, saudis arabeTi; b) TurqeTi, brazilia, argentina; g) iemeni, omani, gaboni; d) somali, avRaneTi, 

Cadi, nigeri. 

9. XX s-Si saqalaqo mosaxleoba TiTqmis 16%-iT gaizarda, rac msoflioSi mimdinare cvlilebebiT 

iyo gamowveuli. samecniero-teqnikuri revoluciis Sedegad gaCnda meurneobis axali 

dargebi, saWiro Seiqna kvalificiuri muSaxeli, ris gamoc mosaxleobis didma nawilma qalaqebSi 

gadainacvla. 

10. dedaqalaqi aris saxelmwifos an sxva administraciuli teritoriis (olqis, provinciis, 

avtonomiuri erTeulis) mTavari qalaqi, sadac, rogorc wesi, ganlagebulia xelisuflebisa da 

mmarTvelobis umaRlesi organoebi: prezidentis, monarqis, gubernatoris rezidencia, parla- 

75

menti, centraluri saministroebi da uwyebebi, qveynis umaRlesi sasamarTlo da sxva. dedaqalaqi 

xSirad calke administraciul erTeulad aris gamoyofili, magaliTad, qalaq venas konstituciiT 

miniWebuli aqvs mxaris statusi. 

dedaqalaqi SeiZleba ar iyos qveynis yvelaze didi qalaqi. amis magaliTebia: ankara TurqeTSi, 

vaSingtoni aSS-Si, kanbera avstraliaSi da sxva. ufro metic, ukanasknel aTwleulebSi SeimCneva tendenciebi 

dedaqalaqis gadatanisa mcire sididis qalaqebSi (astana yazaxeTSi, dodoma tanzaniaSi, 

iamasukro kot-divuarSi) an sruliad axali dedaqalaqebis mSeneblobisa (brazilia, islamabadi). 

zogierT qveyanaSi praqtikulad aRiarebulia ordedaqalaqianoba: niderlandebis oficialuri 

dedaqalaqia amsterdami, magram mTavroba da umaRlesi sasamarTlo haagaSia ganTavsebuli, analogiuri 

viTarebaa boliviaSi (sukre – konstituciuri dedaqalaqia, la-pasi – faqtobrivi), kotdivuarSi 

(iamasukro da abijani), Sri-lankaSi, CileSi, malaiziaSi, samxreT afrikis respublikaSi. 

11. ganviTarebul qveynebSi urbanizaciis zrdis tempebi Semcirda: mosaxleobis didi nawili 

sacxovreblad didi qalaqebis gareubnebsa da qalaqTan axlos mdebare dasaxlebul adgilebSi 

gadadis, rac upirvelesad e.w. `qalaquri problemebiTaa~ gamowveuli. 

12. qalaqi – msxvili dasaxlebeli punqti, romelic asrulebs samrewvelo, satransporto, 

sameurneo, kulturuli, politikuri, administraciuli organizaciis funqciebs. qalaqis kategoria 

adgilobrivi TaviseburebebiT ganisazRvreba Semdegi niSnebis mixedviT: mosaxleobis 

raodenoba da saqmianoba, dasaxlebuli punqtis ekonomikuri da kulturuli mniSvneloba. qalaqs 

axasiaTebs dasaxlebis didi simWidrove da ganaSenianebis kompaqturoba. qalaqebis daarseba da 

ganviTareba mWidro kavSirSia Sromis geografiul danawilebasTan. qalaqTa umravlesobis ganviTarebis 

ZiriTadi faqtoria sazogadoebrivi warmoebis funqcia, Tumca arsebobs qalaqwarmomqmneli 

sxva faqtorebic, magaliTad: administraciuli (Cveulebriv, sxva faqtorebTan erTad), samxedrostrategiuli 

(cixe-qalaqi), dasasvenebeli da samkurnalo (sakurorto qalaqebi), samecnierosauniversiteto, 

religiuri. 

Tanamedrove pirobebSi bevrma qalaqma SeiZina sxva daniSnulebac: turistul-samuzeumo, 

safestivalo, sportuli da sxva. TiToeuli qalaqis funqciuri tipi arsebiTad ganisazRvreba 

misi geografiuli mdebareobiT da im kavSirebiT, romlebic arsebobs qalaqsa da misken mizidul 

teritorias Soris. 

qalaqebSi adgilobrivi TviTmmarTvelobis da saxelmwifo mmarTvelobis sxvadasxva formebia 

gavrcelebuli. saqalaqo mmarTvelobis tipuri organoebia: arCeuli municipaluri sabWo (municipaliteti), 

qalaqis asamblea, qalaqis sakrebulo, saqalaqo sabWo. am organoebis mier an qalaqis 

mosaxleobis mier arCeuli saqalaqo administraciis meTauri, meri, burgomistri, qalaqis Tavi 

da misdami daqvemdebarebuli samsaxurebi. did qalaqebSi arCeviTi organoebi irCeven Tavis aRmasrulebel 

da ganmkargulebel organoebs: qalaqis mTavrobas, aRmasrulebel komitets da sxva. 

dedaqalaqebSi xSirad mmarTvelobis gansakuTrebuli formebia dadgenili. 

13. qalaqebis cxovrebis donis dasadgenad aseve SeiZleba gaTvaliswinebuli iqnes Semdegi kriteriumebi: 

kvebis Rirebuleba, sacxovrebeli pirobebi, xmauris done, haeris sisufTave, sazogadoebrivi 

usafrTxoeba da sxv. 

§15. eTnomozaika da globaluri eTnikuri krizisi 

gaixsene: 

1. rasobrivi, eTnikuri, sqesobrivi, asakobrivi, lingvisturi da sxva niSnebiT. 

2. eTnosi aris adamianTa istoriulad Camoyalibebuli, met-naklebad didi Tu mcire jgufi, 

SekavSirebuli Tavdapirveli teritoriis, enisa da kulturis erTobis safuZvelze; dedamiwis mosaxleobis 

eTnikuri struqtura Zalze mravalferovania: daaxloebiT 3-4 aTass eTnos gamoyofen. 

davaleba: 

1. xorvatia, serbeTi, bosnia-hercogovina, makedonia, slovenia, montenegro. 

2. erTerovani qveynebia: Ggermania, safrangeTi, espaneTi; orerovani – belgia, mravalerovani – 

ruseTi. 

76

3. eTnikuri krizisis gamomwvevi ZiriTadi mizezebia: eTnosebis swrafva TviTgamorkvevisaken, 

ekonomikuri brZola teritoriebisa da bunebrivi resursebisaTvis, aramarTvadi demografiuli 

ganviTareba `mesame samyaros~ qveynebSi, erebis `dabereba~ ganviTarebul qveynebSi, asimilaciuri 

procesebi da eTnoumciresobebis depopulacia, ekologiuri da religiuri faqtorebi. 

4. ebraelebisa da arabebis, Turqeb-qurTebis problema; berZnebisa da Turqebis –kviprosSi. 

5. gvari sisxliT naTesavTa jgufia, romlis wevrebi TavianT warmomavlobas dedis an mamis 

mxridan saerTo winapars (realurs an miTiurs) ukavSirebdnen da saerTo saxelwodeba hqondaT. 

gvari warmoiSva pirvelyofil adamianTa jogidan qveda da zeda paleoliTis mijnaze. egzogamiis 

wesis Tanaxmad, gvars ar SeeZlo damoukidebeli arseboba da tomSi iyo gaerTianebuli. 

tomi winaklasobrivi sazogadoebis eTnikuri da socialuri erTianobis tipia, romelsac axasiaTebs 

wevrTa sisxliT naTesaobiTi kavSiri. iyofa gvarad da fratriadad. aqvs saerTo satomo 

teritoria, ena (dialeqti), tomobrivi TviTSegneba da endogamia, ganviTarebul gvarovnul 

wyobilebaSi – sakuTari mmarTveloba, romelsac saTaveSi udgas satomo samxedro da samoqalaqo 

sabWo. toms aqvs Tavisi kulti da satomo dResaswaulebi. 

xalxi (xalxovneba) – eTnosocialuri erTobis forma, tomis ganviTarebis Semdgomi stadia, 

sadac sisxliT naTesaur erTobas cvlis teritoriuli erToba da damaxasiaTebelia enis, kulturis 

da sameurneo wyobis erToba, klasobrivi da socialuri diferenciacia. msoflios eTnosebis 

mniSvnelovani nawili amJamadac xalxovnebis donezea. 

eTnosi aris adamianTa istoriulad aRmocenebuli da Camoyalibebuli, myari erToba, warmodgenili 

tomis, xalxis, eris saxiT. misi gaCenis aucilebeli pirobebia: teritoria, ena da fsiqikuri 

wyobis erTianoba, xolo damaxasiaTebel Tvisebebad miiCneva: 

supereTnosi – saerTo warmoSobis monaTesave eTnosTa jgufi, romelsac SenarCunebuli aqvs 

saerTo TviTSegneba da saerTo zeeTnikuri saxelwodeba ( mag., slavebi, arabebi da sxva); 

subeTnosi – eTnosis SigniT gamokveTili eTnikuri individualobis mqone erTobebi, romlis 

wevrebsac gacnobierebuli aqvT eTnikuri TviTmyofadoba, TavisTavadoba eTnosis farglebSi da 

aqvT sakuTari TviTsaxelwodeba (mag., megrelebi da svanebi qarTuli eTnosis SigniT). 

eri aris adamianTa istoriulad Camoyalibebuli, myari erTianoba saerTo teritoriiT, eniT, 

ekonomikuri TanacxovrebiTa da kulturul-fsiqologiuri (nacionaluri xasiaTi, TviTcnobiereba, 

interesebi da yofa) niSnebiT. 

eTnikuri (erovnuli) umciresoba – saxelmwifos mosaxleobis garkveuli jgufi, romelsac 

qveynis mosaxleobis umravlesobisgan gansxvavebuli eTnikuri TviTSegneba da TviTidentifikacia 

gaaCnia da, rogorc wesi, es gansxvaveba emyareba gansxvavebul enas, religias, kulturas, rasas an 

sxva faqtors. 

6. saqarTveloSi mcxovrebi EeTnikuri umciresobebia: 

77

7. kavkasiis uZveles mosaxleobaSi ZiriTadad gamoiyofa ori, erTmaneTisagan gansxvavebuli, 

rasobrivi tipi. erTi, romelsac xmelTaSuazRvispirul rasas akuTvneben, moicavs imierkavkasiis 

zogierT dablob raionsac (mag., yubanis regioni). mas axasiaTebs viwro da grZeli Tavi, Zalze viwro, 

maRali da mkveTrad profilirebuli saxe, daxvewili yvrimali, viwro da mkveTrad gamoxatuli 

cxvi ri, gluvi reliefi da sxva. mis Tanadroulad CrdiloeT kavkasiis dablob regionebSi 

gavrcelebuli iyo mkveTrad gansxvavebuli tipic, romelsac axasiaTebda zomieri sigrZisa da 

siganis Tavi, farTo da naklebprofilirebuli saxe, zomierad gamoxatuli yvrimali da sxva. 

kavkasiis Tanamedrove mosaxleobis anTropologiur SemadgenlobaSi ZiriTadad gamoyofen 

sam did rasobriv tips. kavkasiis Crdilo-dasavleT teritoriaze gavrcelebulia adiReuri 

anTropologiuri tipi, romlisganac muqi pigmentaciiTa da zogierTi sxva niSniT gansxvavdeba 

kavkasiis kaspiispireTSi gavrcelebuli dasavlur-kaspiuri tipi. igi gvxvdeba azerbaijanelebsa 

da daRestnelebSi. am tipis analogiuri formebi SeiniSneba Sua aziis, avRaneTisa da CrdiloeT 

indoeTis evropeidul mosaxleobaSi. aq igi cnobilia indoxmelTaSuazRvispiruli rasis indopamiruli 

ganStoebis saxeliT. mesamea centralur kavkasiaSi mcxovrebi winaaziuri tipi, romelsac 

axasiaTebs mkveTrad braqikefaluri Tavi, sakmaod farTo, magram mkveTrad profilirebuli 

saxe, viwro, maRali da mkveTrad gamoxatuli cxviri, uxvad ganviTarebuli Tmovani safarveli 

da sxva. es tipi gavrcelebulia Tanamedrove qarTvelebSi, somxebSi, dasavleT azerbaijanelebsa 

da daRestnelebSi, kavkasiis mTielTa jgufebSi da sxva. misi analogiebi wina aziis Tanamedrove 

mosaxleobaSi gvxvdeba. kavkasiis Tanamedrove mosaxleobaSi sakmaod garkveviTaa gamoxatuli 

lokaluri qvetipebi, romlebic met-naklebad gansxvavdeba erTmaneTisagan. 

kavkasiaSi cxovrobs 50-ze meti erovnebis xalxi, romlebic laparakoben iberiul-kavkasiur 

(kavkasiur), indoevropul da altaur enobriv ojaxTa enebze. 

iberiul-kavkasiur enaTa ojaxSi Sedis qarTvelur, afxazur-adiReur, naxur da daRestnur 

enaTa jgufebi. iberiul-kavkasiur enaTa ojaxis yvelaze mravalricxovani xalxia qarTvelebi. 

isini cxovroben kavkasionis Sua nawilis samxreT kalTaze. am ojaxis enebze molaparake yvela sxva 

xalxi, afxazebis garda, gansaxlebulia kavkasionis CrdiloeT kalTaze. 

* afxazur-adiReur jgufSi Sedian warmoSobiT monaTasave adiReelebi (adiRe da krasnodaris 

mxaris mezobeli raionebi), Cerqezebi (yaraCai-CerqezeTi) da yabardoelebi (yabardo-balyareTis 

78

dablobi nawili da CrdiloeTi oseTis mozdokis raioni), agreTve afxazebi (afxazeTi da aWara) da 

abazebi (yaraCai-CerqezeTis CrdiloeTi nawili). 

* naxur jgufSi Sedian CeCnebi (CeCneT-inguSeTis aRmosavleTi da centraluri raionebi da 

daRestnis xasaviurTis raioni) da inguSebi (CeCneT-inguSeTis dasavleTi raionebi da misi momijnave 

CrdiloeT oseTis raionebi), enobrivad amave jgufs ukavSirdebian bacbebi anu wova-TuSebi 

(saqarT velo, axmetis raioni), Tumca kulturul-istoriulad, religiurad, yofiTa da sxva 

ZiriTadi niSnebis mixedviT, isini qarTveli eris ganuyofel nawils warmoadgenen. 

* daRestnel xalxTa didi umravlesoba Sedis daRestnur jgufSi, romelic Sedgeba 4 qvejgufisagan: 

xunZuri, darguuli, lakuri da lezgiuri. xunZur qvejgufSi (mTiani daRestani da 

azerbaijanis CrdiloeT-dasavleTi raionebi) xunZebis garda Sedian maTTan TiTqmis Serwymuli 

mcirericxovani andiur-didouri (cezuri) xalxebi (andielebi, boTlixelebi, RoRoberielebi, 

Wamalalebi, kvandelebi, tindielebi, yaradaRelebi, axvaxelebi, cezebi, hinuxebi, xvarSielebi, 

beJitelebi, hunzibelebi), agreTve arCibelebi. 

* darguul qvejgufSi (Sua daRestnis mTiani da mTispira raionebi) darguelTa garda xaidayelebi, 

kubaCelebi da lakebi cxovroben centraluri daRestnis mTebSi. lezgiur qvejgufSi 

Sedian lezgebi (daRestnis aRmosavleTi da azerbaijanis CrdiloeTi raionebi), Tabasaranelebi 

(samxreT-aRmosavleT daRestani, derbentis dasavleTiT), aRulebi (daRestnis samxreT-aRmosavleTis 

maRalmTiani nawili), ruTulelebi (samxreT daRestani, mdinare samuris zemo dineba), waxebi 

(ruTulelebis dasavleTiT), maTve ganekuTvnebian CrdiloeTi azerbaijanis mcirericxovani 

xalxebi: udiebi, buduxebi, kriwebi da xinaluRebi. 

kavkasiaSi mcxovreb xalxTagan indoevropul enaTa ojaxSi Sedian rusebi, ukrainelebi, somxebi 

da iranis jgufis xalxebi. rusebi cxovroben stavropolisa da krasnodaris mxareebSi, agreTve 

kavkasiis yvela mokavSire respublikaSi; ukrainelebi – krasnodaris mxareSi. CrdiloeT kavkasiis 

rusi da ukraineli mosaxleobis mniSvnelovan nawils Seadgenen yubanisa da Tergis kazakebi. 

indoevropuli ojaxis calkeuli jgufia somxebi. isini Seadgenen somxeTis ZiriTad mosaxleobas, 

cxovroben agreTve mTian yarabaRSi, saqarTveloSi (umTavresad axalcixisa da axalqalaqis 

raionebSi) kavkasiis qalaqebSi. amave ojaxis iranulenovan jgufs ganekuTvnebian osebi (CrdiloeTi 

da samxreTi oseTi), qurTebi (somxeTi, saqarTvelo, azerbaijani), TaTebi (azerbaijanis CrdiloaRmosavleTi 

da daRestnis samxreTi nawili), TaTur enaze molaparake mTis ebraelebi (daRestani 

da azerbaijani), TaliSebi (azerbaijanis samxreT-aRmosavleTi nawili). 

* alTauri ojaxis Turquli jgufis enebze laparakoben azerbaijanelebi (azerbaijani da 

saqarT velos, somxeTis, daRestnis mosazRvre raionebi); erTmaneTTan axlomonaTesave yaraCaelebi 

(yaraCai-CerqezeTis mTiani samxreT raionebi) da balyarebi (yabardo-balyareTis samxreT da 

samxreT-dasavleTi raionebi), yumuxebi (daRestnis dablobi nawili, mcire raodenobiT – CeCneTinguSeTsa 

da CrdiloeT oseTSi), noRaelebi (stavropolis mxare da daRestani), TaTrebi (azerbaijanis 

qalaqebi), kavkasiis Turqmenebi (stavropolis mxaris aRmosavleTi da CrdiloeTi raionebi). 

kavkasiaSi mcire jgufebad cxovroben berZnebi, asurelebi, moldovelebi, estonelebi, 

mordvelebi, koreelebi, boSebi. kavkasiis morwmune mosaxleobis umravlesoba qristianobas aRiarebs. 

marTlmadideblebi arian: rusebi, ukrainelebi, osebis ZiriTadi nawili, qarTvelebisa da 

afxazebis umravlesoba, mozdokis yarabdoelebi; monofizitebi – somxebi. danarCeni xalxebis didi 

nawili muslimebi iyvnen, m. S. lekebis mcire nawili – Siitebi; sxvebi da nawilobriv afxazebi, osebi 

da qarTvelebi (aWarelebi da ingiloebi) – sunitebi. qarTveli da mTieli ebraelebi aRiarebdnen 

iudaizms. 

enobrivi klasifikaciis Sesabamisad kavkasieli xalxebi Semdeg jgufebad iyofian: 

kavkasiuri ojaxis xalxebi: qarTveluri jgufi: qarTvelebi (saqarTveloSi: daaxl. 4.000.000; 

saerTo raodenoba: 7.200.000), afxazur-adiReuri ojaxi: afxazebi (95.000), abazinebi (31.000), yabardoelebi 

(304.000), Cerqezebi (50.000), adiReelebi (115.000)., naxuri jgufi: CeCnebi (840.000), inguSebi 

(200.000), daRestnuri jgufi: avarelebi (540.000), lekebi (430.000), lakebi (110.000), darguelebi 

(32.000). 

alTauri ojaxis xalxebi: Turquli jgufi: azerbaijanelebi (5.800.000), yumuxebi (255.000), yara- 

Caelebi (140.000), balyarelebi (69.000); monRoluri jgufi: yalmuxebi (218.000) 

indoevropuli ojaxis xalxebi: slavuri jgufi: rusebi (8.100.000), ukrainelebi (350.000). bevri 

79

maTgani Tavs kazakebad miiCnevs. berZnuli jgufi: berZnebi (120.000); iranuli jgufi: osebi (570.000), 

qurTebi (230.000); somxuri jgufi: somxebi (4.300.000). 

afraziuli ojaxis xalxebi: semituri jgufi: ebraelebi (30.000), asurelebi (11.000) 

miuxedavad eTnikuri, religiuri da enobrivi sxvaobisa, kavkasielebs erTmaneTTan mWidrod 

akavSirebs politikuri da ekonomikuri interesebi, agreTve saerTo istoriuli bedi, kulturebisa 

da tradiciebis msgavseba. 

§ 16. kulturis globalizacia 

1. 750-2000 – aSS, norvegia, fineTi; 40-750 – germania, safrangeTi, avstralia, Sveicaria; 4-40 – 

ruseTi, brazilia, samxreT afrikis respublika, TurqeTi; 0-40 – CineTi, indoeTi, bolivia, ekvadori, 

alJiri, maroko, saudis arabeTi da sxv. 

internetis qselSi maRali CarTulobiT gamoirCeva ganviTarebuli da zogierTi ganviTarebadi, 

ZiriTadad, axali industriuli qveynebi, xolo SeadrebiT dabali CarTulobiT umetesad ganvi- 

Tarebadi qveynebi. 

2. 1940-1969 w.w. – aSS, kanada; 1970-1974 w.w. – SvedeTi, iaponia, safrangeTi, germania, gaer- 

Tianebuli samefo; 1975-1979 w.w. – brazilia, irlandia, Sveicaria; 1980-1984 w.w. – espaneTi, fineTi, 

norvegia; 1985- 1989 w.w. – meqsika, argentina, venesuela, TurqeTi; 1990-1994 w.w. – ruseTi, CineTi, 

saudis arabeTi, egvipte, poloneTi, saberZneTi; 1995-1999 w.w. – kolumbia, peru, ukraina, saqarTvelo, 

indoeTi, samxreT afrikis respublika, paragvai; 2000 wlidan dRemde – serbeTi, safrangeTis 

gviana. makdonaldsis restornebis ricxvi yoveli 5-wliani intervalis Semdeg matulobs da misi 

geografiac farTovdeba. 

3. erovnuli TviTmyofadoba aris is, ris dakargvis uflebac arc erT qarTvels ar aqvs. 

4. bunebrivi garemo did gavlenas axdens saukuneTa ganmavlobaSi mcxovrebi xalxis mentalitetze, 

kulturis Taviseburebebze, tradiciebze, folklorze. aRniSnuli Sexedulebis damtkiceba 

advilad SesaZlebelia bunebrivi garemosa da masSi mcxovrebi xalxis kulturis TaviseburebaTa 

ganxilvis Sedegad. cnobili qarTveli filosofosi zurab kakabaZe wers: ,,buneba ramdenadme 

sxvadasxvagvaria saqarTvelos farglebs SigniT, amis Sesabamisad, ramdenadme sxvadasxvagvaria 

simRerebi saqarTvelos sxvadasxva kuTxeSi. roca kaxeTSi CaxCaxa mziT ganaTebulsa da mkveTrad 

gamokveTils, cisaken amayad mzirals, mxrebmaRalsa da Zvalmagar kavkasionis mTebs Sevyureb, 

ase mgonia, kaxur mravalJamiers vismen, xolo imereTSi ,,dabindul qliavisferi~ mTebis xilvisas 

ramdenadme sxvadasxvagvari melodia momesmis – naklebad mkveTri da `CaxCaxa~, nakleb SemarTuli, 

rixiani da omaxiani, ufro rbili, niuansobrivi, naxevar tonebSi naTqvami, liriuli…. erTob 

sagrZnobi da xelSeuxebelia guruli landSaftisa da simRerebis urTierTSesabamisoba: mwvaned 

aqoCril, xuWuWa mTebsa da gorakebze mkvircxlad `morbenali~, mixveul-moxveuli bilikebi da 

nakadulebi SesaniSnav vizualur fons qmnian krimanWuliani simRerebisaTvis. igive SeiZleba 

iTqvas kaxur `mravalJamierze~, rac gaSlili alaznis velisa da amayad aRmarTuli kavkasionis 

mTebis wiaRSi SeiZleba dabadebuliyo. megrul-kolxuri nazi simRerebi subtropikuli rbili 

bunebis wiaRSi aRmocendnen. 

bunebrivi landSaftebisa da folkloris, xelovnebis urTierTmimarTebis sakiTxi aseve mtkicdeba 

svanuri `lileos~, imeruli `sapovnelasa~ da sxva SemTxvevebSic. saboloo jamSi TiToeuli 

simRera erTi mTliani qarTuli kulturis Semadgeneli nawilia bunebisa da mis wiaRSi saukuneTa 

manZilze mcxovrebi xalxisa. eris fsiqologiaze, kulturaze gavlenas axdens bunebrivi garemo~. 

5. sakmarisia mimovixedoT, raTa davrwmundeT imaSi, Tu ramdenad didia saqarTveloze globalizaciisa 

da kulturuli imperializmis gavlena. Cvens garSemo yvelafers globalizaciis 

kvali amCnevia: diliT adgomisTanave kbilebs ixexaven Colgate-is kbilis pastiT, svamen Nescafé-is 

yavas, icvamen Nike-is sportul fexsacmels, miiCqarian makdonaldsSi, raTa miirTvan bigmaki da 

Cizburgeri, sicxes koka-kolaTi da pepsiTi ebrZvian, bavSvebi Superman-s, Spider-Man-s da Batman-s 

baZaven, patara gogonebi barbebiT TamaSoben, „hari poters“ kiTxuloben, kinoTeatrebSi uyureben 

holivudur melodramas popkornis TanxlebiT, rTaven kompiuters da interenetSi informacias 

inglisur enaze naxuloben, skaipis Tu socialuri qselebis meSveobiT ukavSirdebian Soreul 

qveynebSi myof adamianebs, CNN-s uyureben, usmenen reps da dasavlur popmusikas, Tineijerebi 

80

cekvaven breiqdanss, sadRac ewevian Marlboro-s, qalebi kiTxuloben Cosmopolitan-s, diasaxlisi ket- 

Cupis laqas aSorebs `levisis~ jinss „arielis~ sarecxi fxvniliT, ok-Ti gamoxataven Tanxmobas, 

tirian laTinoamerikul teleserialebze.… 

§17. janmrTelobis problema 

1. erT eqimsa da sawolebze mosaxleobis raodenobis mixedviT, aseTi maCveneblebia: 500 kacze 

naklebi: aSS, evropis qveynebis umetesoba, avstralia, argentina; 500-1000 kaci kanada, ruseTi, 

laTinuri amerikis qveynebi; 10 000-20 000 kaci – aziis qveynebis didi nawili, 20 000 kacze meti 

afrikis qveynebis umetesoba; es maCvenebeli damokidebulia qveynebis socialur-ekonomikuri 

ganviTarebis doneze. 

2. bavSvTa sikvdilianoba maRalia: avRaneTi, angola, siera-leone; somali, Cadi; bavSvTa 

sikvdilianoba dabalia: aSS, kanada, avstralia, iaponia, samxreT korea da evropis yvela qveyana. 

bavSvTa mokvdaobis maCvenebeli damokidebulia qveynebis ganviTarebis doneze: ganviTarebul 

qveynebSi – dabalia, xolo ganviTarebad qveynebSi – maRali. 

3. tropikul sartyelSi ganviTarebadi qveynebi mdebareoben, sadac jandacvis done sakmaod 

dabalia da amitom infeqciuri daavadebebi farTod aris gavrcelebuli. 

4. klimati, wylis resursebis deficiti. 

5. malariis gavrcelebis arealebia: tropikul ganedebSi mdebare afrikis, laTinuri amerikisa 

da aziis qveynebi. malariis gamomwvevi ZiriTadi faqtorebia bunebrivi, konkretulad ki klimaturi 

pirobebi da daavadebis sawinaaRmdego RoniZiebaTa gatarebis dabali done. 

6. a) SidsiT daavadebulTa xvedriTi wili maRalia: samxreT afrikis respublika, namibia, zambia, 

zimbabve. aseve tanzania, mozambiki, centraluri afrikis respublika, gaboni, kongo; es maCvenebeli 

yvelaze dabalia: egvipte, monRoleTi, TurqmeneTi, iordania, iaponia, samxreT korea, CrdiloeT 

korea, filipinebi, Sri-lanka. 

b) saqarTveloSi es maCvenebeli 0.1-0.5 %-ia. 

7. Savi sikvdili dReisaTvis cnobilia, rogorc Savi Wiri. es saSineli daavadeba evropas swrafad 

moedo da didi gangaSis mizezi gaxda. misTvis damaxasiaTebeli simptomebi iyo: Tavis tkivili, 

oflianoba, kankali, Zlieri cieb-cxeleba. magram mTavari damaxasiaTebeli niSani, romliTac Savi 

WiriT daavadebulebi gamoirCeodnen sxva avadmyofebisagan, iyo Cirqiani wylulebi, e.w. „bubonebi“. 

buboni Cndeboda iRliis, kisris da barZayis midamoebSi. Tavdapirvelad gamonayari vardisferi 

Seferilobis iyo, Semdeg mewamuli feris xdeboda, bolos ki Savdeboda. e.w. „Savma sikvdilma“ ramdenime 

weliwadSi evropis mosaxleobis meoTxedi gaanadgura. im droisaTvis yvela darwmunebuli 

iyo, rom dgeboda samyaros dasasruli. 

rogorc cnobilia, centralur aziaSi Wiri 1330 wels gaCnda. aqedan gavrcelda aRmosavleTiT – 

CineTsa da indoeTSi da dasavleTiT – afrikaSi, ris Semdegac evropas miuaxlovda. 

Savi Wiris pirveli SemTxveva evropaSi 1347 wlis oqtomberSi dafiqsirda. 12 italiuri gemi 

Sav zRvaSi mogzaurobidan brundeboda da da siciliis port mesinaSi Semovida. Tormetive gemis 

ekipaJi da mgzavrebi gembanzeve daixocnen. TiToeul gemze TiTqos imdenive raodenobis virTxa 

iyo, ramdenic mgzavri. Savi virTxa daavadebebis yvelaze swrafi gadamtania. Savi Wiris mikrobi 

virTxas rwyilis saSualebiT gadaecemoda. TiTqmis yoveli gaCerebisas gemebs ematebodnen axali 

virTxebi axali mikrobebiT. Wiri inficirebul virTxas klavda. daxocili virTxis rwyilebi axla 

ukve adamianebze gadadiodnen da agrZelebdnen maT dainficirebas. 

rodesac gemebi mesinas ports moadgnen, is virTxebi, romlebic jer kidev cocxlebi iyvnen, 

napirze gadavidnen da Tan gaiyoles infeqciis gadamtani rwyilebi. evropuli portebis talaxi 

da sibinZure xels uwyobda virTxebisa da rwyilebis gamravlebas. sibinZure amravlebda virTxebs, 

xolo virTxebi – rwyilebs. rodesac inficirebuli virTxebi daixocnen, rwyilebi axla ukve mesinas 

mosaxleobas Seesivnen. 

zogierTi regioni, maT Soris, skandinavia mTlianad ganadgurda. moispo norvegielTa dasaxlebebi 

grenlandiaSi. avadmyofobas ewireboda yvela – Raribic da mdidaric, axalgazrdac da moxucic. 

xSiri sikvdilianoba SeimCneoda mRvdelTmsaxurebs Soris, radgan isini did dros atarebdnen 

81

avadmyofebTan. iyo iseTi regionebic, romlebmac advilad daaRwies Tavi epidemias, magaliTad, 

milanis Semogareni italiaSi. 

sanam epidemiis realuri gamomwvevi mizezebi ucnobi iyo, kacobrioba uZluri aRmoCnda mis 

winaSe. eqimebma uamravi wamlis saxeoba gamoscades. erT-erTi Sedgeboda 10-wliani badagis, wvrilad 

daWrili gvelebis, Rvinisa da damatebiTi 60 ingredientisagan. magram yvelaferi es, ra Tqma 

unda, gaumarTlebeli iyo. erT-erTi yvelaze gansakuTrebuli aspeqti am daavadebisa iyo misi 

araprognozirebadi xasiaTi. Tu erT qalaqSi Wiri mosaxleobis mxolod erT meaTeds iwiravda, 

meore qalaqi naxevrad nadgurdeboda. axla ukve cnobilia, rom im periodisaTvis erTdroulad 

Savi Wiris sami sxvadasxva tipi mZvinvarebda. yvelaze gavrcelebuli iyo e. w. „bubonuri“ Wiri, 

metad sasikvdilo ki – misi ori Tanasaxeoba. im SemTxvevaSi, Tu Wiris baqteria adamianis filtvebs 

aRwevda, viTardeboda e.w. pnevmoniuri Wiri. avadmyofebi xvelebisa da daceminebis gziT mikrobebs 

avrcelebdnen haerSi, rac safrTxeSi agdebda garSemomyofT. amgvarad pnevmoniuri Wiri advilad 

vrceldeboda da uswrafes sikvdils iwvevda. 

Wiris mesame tipiT inficirdebodnen is avadmyofebi, romelTa SemTxvevaSi, rwyilis nakbenis 

Semdeg Wiris mikrobi pirdapir sisxlSi gadadioda. aseTi gziT inficirebuli avadmyofi ramdenime 

saaTSi kvdeboda. xSir SemTxvevaSi msxverpli iZinebda TiTqosda janmrTeli, diliT ki aRar 

iRviZebda. 

amgvarad, „Savi sikvdilis“ gavrceleba da milionobiT adamianis ganadgurebis mizezi gaxda 

Cveulebrivi virTxa, romelic inficirebuli rwyilis matarebeli aRmoCnda. 

1351 wlisaTvis „Savi sikvdilis“ epidemia dasrulda. Sua saukuneebis istoriuli wyaroebis 

mixedviT, msoflios mosaxleobis mesamedi amowyda. bevri Tanamedrove mkvlevari am ricxvs eTanxmeba. 

rac Seexeba evropas, misi mosaxleobis meoTxedi mainc daixoca. 

„Savi sikvdilis“ periodi dasrulda, magram daavadeba mainc arsebobda. igi regularulad iCenda 

Tavs XV saukunis bolomde. yvelaze sagulisxmoa 1361 wlisa da 1369 wlis epidemiebi. amis Semdeg 

epidemiaTa Soris periodebi metad xangrZlivi iyo. 

Savi Wiri dResac arsebobs. XIX saukunis bolos igi ganmeorda aziaSi, sadac mxolod indoeTSi 

eqvsi milioni adamiani imsxverpla. 1995 wels indoeTSi isev dafiqsirda Savi Wiris SemTxvevebi. 

8. simsuqnisa da SimSilis gamomwvevi mizezebi arasrulfasovani kveba da sakvebi produqtebis 

ukmarisoba, an piriqiT, gadaWarbebuli moxmarebaa. 

9. geohigiena – mecniereba, romelic swavlobs gaografiuli garemos zemoqmedebas adamianis organizmze 

da janmrTelobis dacvis uzrunvelyofis praqtikul RonisZiebaTa geografias. paTologiebis 

geografia – sxvadasxva paTologiebis (avadmyofuri gadaxra normisgan, aranormaluroba) 

geografiuli gavrceleba. epidemiologiis geografia – epidemiaTa warmoSobisa da ganviTarebis 

da maTTan brZolis saSualebaTa geografiuli gavrceleba; ekologiuri fiziologia – mecniereba, 

romelic cocxali organizmebisa da misi nawilebis sasicocxlo funqciebs, moqmedebas Seiswavlis 

da organizmSi mimdinare sasicocxlo procesebs garemoSi arsebul ekologiuri pirobebs 

ukavSirebs. ekotoqsikologia – mecniereba, romelic swavlobs Sxamebis Tvisebebs, maT moqmedebas 

organizmze da maTi ganeitralebisa da maTgan Tavis dacvis saSualebebs. 

§18. SromiTi migracia da fuladi gzavnilebi 

gaixsene: 

1. migracia adamianis gadaadgileba an gadasaxlebaa sxvadasxva vadiT (ramdenime saaTidan sicocxlis 

bolomde), romelic statistikurad aRricxvadi sazRvrebis (ZiriTadad qalaqis, qveynis 

da sxva administraciuli sazRvrebis) gadakveTaSi gamoixateba. ganasxvaveben: mudmiv migracias, 

romelic dakavSirebulia sacxovrebeli adgilis samudamod SecvlasTan; droebiT migracias, 

rodesac gadasaxleba xdeba sakmaod xangrZlivi droiT; sezonur, qanqarisebur, Sida, gare, iZulebiT 

da sxva saxis migraciebs. 

2. migraciis gamomwvevi mizezebi: ekonomikuri, politikuri, ekologiuri, socialuri da sxv. 

82

davaleba: 

1. a) germaniasa da did britaneTSi – 2 mln-s, safrangeTSi – 1.5 mln-s. b) gaerTianebul samefoSi 

– samxreT aziis da vestindoeTis qveynebidan, germaniaSi – espaneTidan, saberZneTidan da 

yofili iugoslaviis qveynebidan; safrangeTSi – espaneTidan da italiidan. 

2. `tvinebis gadineba~ ineteleqtualuri migrantebis zrdas iwvevs mimReb qveynebSi, rac dadebi- 

Tad aisaxeba am qveynebis samecniero-teqnikur kadrebze, aseve saganmanaTleblo, samedicino da 

sxva sferoebze. 

3. migraciis saldo dadebiTia: aSS, kanada, ruseTi, avstralia, dasavleT evropis qveynebi; 

uaryofiTia: brazilia, meqsika, aRmosavleT evropis qveynebi, indoeTi; stabiluri: argentina, 

Cile, TurqeTi. 

4. a) saerTaSoriso SromiTi migraciebis ZiriTadi mimarTulebebia: aRmosavleT veropis, aRmosavleT 

da samxreT-aRmosavleT aziis, samxreT da centraluri amerikis qveynebidan aSS-sa da 

kanadaSi; indoeTidan da pakistanidan dasavleT evropaSi; 

b) indoeTi, pakistani, saberZneTi, portugalia – 3 mlrd aSS dolarze meti. 

§ 19. ekonomikuri globalizacia 

gaixsene: 

msoflios meurneoba msoflios qveynebis meurneobaTa erTobliobaa. 

davaleba: 

1. a) maRalia: CineTi, indoeTi; dabalia: ukraina, meqsika, TurqeTi. 

b) ekonomikuri zrda saqarTveloSi -4-dan -6%-mdea. 

2. konkurentunarianobis maRali reitingi aqvT: aSS, kanada, CineTi, avstralia, iaponia, saudis 

arabeTi, norvegia, SvedeTi, espaneTi, safrangeTi, germania, gaerTianebuli samefo da sxv; dabali 

reitingi: monRoleTi, madagaskari, bolivia, mozambiki da sxv. b) saqarTveloSi es maCvenebeli 

saSualoa. 

3. umetesad ar emTxveva; 

4. a) pakistani da bangladeSi; b) avstralia da safrangeTi; g) aSS da kanada; e) qveyanaSi rac ufro 

maRalia socialur-ekonomikuri ganviTarebis done, miT ufro metia 1 sul mosaxleze wliuri 

savaWro moculoba weliwadSi; v) 750-dan 1499 aSS dolari. 

5. 2010 wels saerTaSoriso vaWrobis struqturaSi wamyvani poziciebi daikava mza produqciam da 

manqana-danadgarebma, samagierod, Semcirda sasoflo-sameuneo nedleulis, sawvavisa da naxevarfabrikatebis 

wili, maSin, roca 1960 wels yvela am produqciaze TiTqmis Tanabari wili modioda. 

saerTaSoriso savaWro struqturis Secvla msoflio bazarze mza produqciaze sul ufro da 

ufro mzardi moTxovnilebiTaa gamowveuli. 

6. a) aSS, kanada, brazilia, CineTi, avstralia, iaponia, irlandia, espaneTi, da sxv; b) argentina, 

meqsika, yazaxeTi, indoeTi, sar-i da sxv; g) ukraina, irani, TurqmeneTi, kenia, kongos demokratiuli 

respublika; d) monRoleTi, avRaneTi, venesuela; e) saqarTveloSi inflaciis maCvenebeli 0-2%-mdea. 

7. a) kanada, avstralia, irlandia; b) aSS, SvedeTi, islandia; g) espaneTi, TurqeTi, saudis arabeTi; 

d) ruseTi, brazilia, argentina; e) ukraina, belorusi, venesuela. 

§ 20. msoflios finansuri nakadebi da centrebi 

1. sazogadoebrivi finansebia saxelmwifo da municipaluri finansebi, romelTa saSualebiTac 

xdeba sazogadoebrivi saWiroebebis dafinanseba. kerZo finansebs Seadgens piradi da saojaxo finansebi, 

asvev mcire biznesis, korporaciuli da arakomerciuli organizaciebis finansebi. kerZo 

finansebis mTavari amocanaa Semosavlebis miReba da saqmianobis warmarTva am Semosavlis misaRebad. 

amasTan, mimarTulia mogebaze, romelic, Tavis mxriv, ixarjeba misi mflobelis gankargviT. 

83

2. finansuri centrebi udides rols asruleben ekonomikuri globalizaciis procesSi. isini 

marTaven msoflio finansur nakadebs, axorcieleben ra saerTaSoriso savaluto, sakredito da 

finansur operaciebs, fasiani qaRaldebis da oqros garigebebs. 

3. msoflios yvela ekonomikur reitingSi singapuri tradiciulad sameulSi Sedis – aq yvelaze 

advilia biznes-saqmianoba, aris TiTqmis yvelaze dabali gadasaxadebi da xelsayreli sainvesticio 

klimati. 

aziis es `vefxvi~ erT sul mosaxleze mTliani Sida produqtiT erT-erTi mowinavea msoflioSi. 

qveyanaSi, romelic mxolod 707 kvadratul kilometris farTobze mdebareobs da 5 milionamde 

adamiani cxovrobs, msoflios yvelaze ganviTarebul saxelmwifoTa Sorisaa da rac mTavaria, am 

qveyanam ekonomikis ganviTarebas mxolod bolo aTwleulebSi miaRwia. gasuli saukunis 60-ian 

wlebSi, rodesac singapurma ekonomikuri ganviTarebis liberaluri mimarTuleba airCia, mTliani 

Sida produqti erT sul mosaxleze mxolod 500 amerikuli dolari iyo. dRes ki es maCvenebeli 50 

aTas dolaramdea da am mxriv es kunZulovani saxelmwifo liderebs Sorisaa msoflioSi. 

jer kidev meore msoflio omis Semdeg qveyana mniSvnelovani ekonomikuri sirTuleebis winaSe 

idga. TiTqos Soreul 60-ian wlebSi, rodesac qveyanas haeriviT sWirdeboda investiciebi ekonomikis 

gasaviTareblad, singapuris mTavrobam adgilobrivi biznesis ganviTarebis xelSesawyobad 

Camoayaliba finansuri ganviTarebis instituti – singapuris ganviTarebis banki „dibiesi“. dRes es 

banki ukve kerZo, msxvili sainvesticio dawesebulebaa, romelic araerT qveyanaSia warmodgenili. 

singapuris ekonomikis ori wamyvani dargi aris mrewveloba da safinanso biznesi. warmoebis 

seqtorSi liderobs eleqtronikis warmoeba, romelzec modis mrewvelobis 48 procenti, magram 

mTavroba prioritetulad miiCnevs agreTve bioteqnologiebis ganviTarebas da bolo wlebSi 

investirebas axorcielebs am dargSi. singapuri msoflioSi meoTxe adgilzea ucxouri valutiT 

vaWrobis mixedviT, londonis, niu-iorkis da tokios Semdeg. 

singapuri miCneuli aris msoflioSi yvelaze keTilganwobil qveynad biznesis mimarT. biznesis 

keTebis siiolis maCvenebliT mas pirveli adgili uWiravs. singapurisTvis damaxasiaTebelia 

globalizaciis maRali done. globalizaciis zogierTi indeqsis mixedviT, is pirvel adgilsac 

ki ikavebs, miT umetes, ekonomikuri globalizaciis kuTxiT. 

4. ofSoruli finansuri centrebia: iaponia, panama, omani, axali zelandia, filipinebisa da 

karibis zRvis kunZulebi (kaimanis, bermudis, mcire antiliis) da sxv. 

§ 21. cxovrebis done da xarisxi 

gaixsene: 

a. mTliani Sida produqti (mSp) aseve erToblivi Sida produqti (eSp) aris erTi wlis ganmavlobaSi 

qveynis sazRvrebSi warmoebuli mTliani saboloo produqciisa da momsaxurebis saerTo Rirebuleba. 

mSp erovnuli Semosavlebisa da warmoebis zomis gamoTvlis erT-erTi meTodia. is SeiZleba 

gamoyenebul iqnas, rogorc qveynis cxovrebis standartis erT-erTi indikatori, Tumca am meTods 

garkveuli naklovanebebic aqvs. ekonomikur formulebSi mSp-s xSirad aRniSnaven laTinuri Y-iT. 

mTliani erovnuli produqti (mep) qveynis rezidentebis mier miwodebuli SromiTa da qonebiT 

erT weliwadSi warmoebuli produqciisa da momsaxurebis sabazro Rirebulebaa. mTliani Sida 

produqtisgan gansxvavebiT, romelic gansazRvravs warmoebas geografiuli mdebareobiT, mTliani 

erovnuli produqti iTvaliswinebs warmoebas sakuTrebis mixedviT. 

2. cxovrebis done socialur-ekonomikuri kategoriaa; es aris konkretuli istoriuli cneba. 

cxovrebis donis qveS igulisxmeba mosaxleobis uzrunvelyofa materialuri, sulieri, socialuri 

dovlaTiTa da sacxovrebeli pirobebiT, anu igivea, rac moxmarebis miRweuli done da adamianTa 

moTxovnilebebis dakmayofilebis xarisxi. cxovrebis done damokidebulia mraval rTul da gansxvavebul 

garemoebebze: ekonomikur, politikur, socialur, istoriul, erovnul Taviseburebebze, 

bunebriv pirobebze. maT Soris mTavar faqtorad SeiZleba CaiTvalos ekonomikuri pirobebi, anu 

mosaxleobis Semosavlebi, danaxarjebi, inflaciis tempi da a. S. mecnierTa ganmartebiT, `cxovrebis 

donis~ qveS igulisxmeba mosaxleobis uzrunvelyofa aucilebeli materialuri dovlaTiTa da 

momsaxurebiT. ZiriTadad praqtikaSi gamoiyeneba mosaxleobis cxovrebis donis oTxi gageba: 

84

uzrunvelyofili done (keTildReoba), romlis pirobebSic SesaZlebelia adamianis yovelmxrivi 

ganviTareba; normaluri done iTvaliswinebs racionalur moxmarebas mecnierulad dasabuTebuli 

normebis mixedviT da SesaZlebels xdis adamianis fizikuri da inteleqtualuri Zalebis aRdgenas; 

siRaribe, romlis pirobebSic SesaZlebelia mxolod Sromisunarianobis SenarCuneba. igi 

warmoadgens samuSao Zalis kvlavwarmoebis qveda zRvars; siRatake; masSi igulisxmeba saqonlis da 

momsaxurebis nakrebi, romelic saSualebas iZleva SenarCundes adamianis sicocxlisunarianoba. 

amrigad, cxovrebis done statistikuri mecnierebis umniSvnelovanesi kategoriaa. masze bevrad 

aris damokidebuli sazogadoebis ekonomikuri da socialuri ganviTarebis done. 

3. ekologiuri nakvalevi adamianis zemoqmedebaa garemoze, romelic saSualebas gvaZlevs 

gamovTvaloT im mimdebare teritoriebis farTobi, romelic aucilebelia Cven mier moxmarebuli 

resursebis sawarmoeblad da narCnebis Sesanaxad. Eam sazomi erTeuliT SesaZlebelia ganvsazRvroT 

Tanafardoba Cvens moTxovnilebebsa da im ekologiuri resursebis moculobas Soris, romelic 

maragSi gvaqvs. es ki saSualebas gvaZlevs gavzomoT garemoze nebismieri adamianis, sawarmos, 

organizaciis, dasaxlebuli punqtis, qveynisa da mTlianad planetis mosaxleobis zemoqmedeba. 

Eekologiuri nakvalevi asaxavs ekologiuri resursebis xarjvas CvenTvis saWiro da aucilebeli 

sagnebis, kvebis produqtebis, energiisa da sxv. sawarmoeblad. 

davaleba: 

1. mTliani Sida produqti (mSp) erT sul mosaxleze yvelaze realurad asaxavs qveynis socialur-ekonomikuri 

ganviTarebis dones da am qveynis mosaxleobis cxovrebis donesa da xarisxs. 

2. a) qveynebi mSp-is saerTo maCvenebeliT. msoflios qveynebis pirveli aTeuli (trilioni dolari, 

2010 w): aSS – 14.6; CineTi – 5.8; iaponia – 5.4; germania – 3.3; safrangeTi – 2.5; didi britaneTi – 

2.2; brazilia – 2.0; italia – 2.0; kanada – 1.5; indoeTi – 1.5 

mSp qveynebis pirveli aTeuli erT sul mosaxleze gaangariSebiT (aTasi dolari, 2010 wels): 

luqsemburgi – 108,8; norvegia – 84, katari – 76,1; Sveicaria – 67,2; arabTa gaerTianebuli saemiroebi 

– 59,7; dania – 56,1; avstralia – 55,5; SvedeTi – 48,8; aSS – 47,2; niderlandebi – 47,1. 

b) mniSvnelovani faqtori am qveynebis teritoriis sidide, mosaxleobis raodenoba. g) arc 

erTi; d) mSp-is 1 sul mosaxleze gaangariSebiT ZiriTadad farTobiTa da mosaxleobiT patara 

qveynebi lideroben. 

3. adamianis ganviTarebis indeqsi (ingl. Human Development Index - (HDI)) – msoflios nebismieri 

qveynisTvis warmoadgens indikators misi ganviTarebisa da is aerTianebs am ganviTarebis iseT 

sazomebs, rogorebicaa: sicocxlis saSualo xangrZlivoba; ganaTlebis done da mTliani Sida 

produqti erT sul mosaxleze gaangariSebiT. adamianis ganviTarebis indeqsi gaeros mier aRiarebulia 

adamianuri ganviTarebis gansazRvris standartul saSualebad. 

4. adamianis ganviTarebis indeqsis mTavari daniSnulebaa gansazRvros qveynis adamianuri 

ganviTarebis done, romelic aseve im jgufs gansazRvravs, romelsac es qveyana ganekuTvneba – 

ganviTarebul, ganviTarebad Tu dabalganviTarebul qveyanaTa jgufs. zogadad, „humanuri 

ganviTareba“ – esaa koncefcia, „gaerTianebuli erebis ganviTarebis programis“ (UNDP) mixedviT, 

exeba adamianTa SesaZleblobebis zrdis process, Semosavlebis zrdas, dasaqmebas, ganaTlebis 

miRebisTvis ukeTesi pirobebis Seqmnas, jandacvas da a. S. adamianis ganviTarebis indeqsi adgens 

kriteriumebs da gviCvenebs, am kriteriumebis mixedviT, Tu ra safexurzea esa Tu is qveyana. 

5.a) avstralia, kanada, italia; b) aSS, ruseTi, indoeTi; g) Cile, bBolivia, papua-axali gvinea; 

d) samxreT afrikis respublika, namibia, centraluri afrikis respublika. 

6. maRali maCveneblebia: bolivia, kameruni; dabali – aSS, espaneTi, gaerTianebuli samefo. 

7. ara, radgan mxolod saxelfaso anazRaureba ar asaxavs qveyanaSi arsebul cxovrebis donesa 

da xarisxs. 

§ 22. mdidrebi da Raribebi da CamorCenilobis problema 

1. afrikaSi (saharis samxreTiT mdebare qveynebSi) da aziaSi. am qveynebis ekonomikuri ganviTarebis 

dabalma donem. 

85

2. a) aSS, kanada, avstralia, evropis qveynebi; b) argentina, brazilia, CineTi, alJiri; g) indoeTi, 

uzbekeTi, nigeri; d) Cadi, madagaskari, mozambiki. 

3. 1 000 000 000 000 + – aSS, espaneTi, safrangeTi, gaerTianebuli samefo; 500 000 000 000-1 000 

000 000 000 – avstralia, kanada, SvedeTi; 200 000 000-500 000 000 000 – ruseTi, CineTi, brazilia; 

100 000 000-200 000 000 000 – indoeTi, TurqeTi, poloneTi; 20 000 000 000-100 000 000 000 – yazaxeTi, 

ukraina, alJiri; 1 000 000 000-20 000 000 000 – monRoleTi, irani, saqarTvelo; 

4. a) surinami, gaiana, mavritania; b) CineTi, indoeTi, argentina; g) saqarTveloSi saerTaSoriso 

daxmareba 1 sul mosaxleze Seadgens 50-100 aSS dolars. 

5. afrikisa da aziis ganviTarebadi qveynebi, mag., eTiopia, mozambiki, somali, avRaneTi, bangladeSi, 

nikaragua da sxv. 

6. ZiriTadad siRaribeSi, masobriv SimSilobasa da wera-kiTxvis ucodinarobaSi. 

7. CamoTvlilTagan yvelaze mniSvnelovania kolonializmi da reformebis arasworad dagegmva 

da gatareba. 

8. progresuli socialur-ekonomikuri gardaqmnebi, mecnierul-teqnikuri revoluciis miRwevaTa 

farTo danergva da gamoyeneba, msoflio vaWrobaSi diqtatisa da monopoliebis gauqmeba, 

nedleulis eqsportidan Semosavlebis stabilizacia, aseve, ganviTarebuli qveynebis mier samxedro 

miznebisaTvis gaweuli xarjebis Semcireba da mosaxleobis sakeTildReod misi gamoyeneba. 

9. miuxedavad bunebrivi resursebis siuxvisa, afrika mraval mizezTa gamo msoflios uRaribes 

da yvelaze naklebganviTarebul kontinentad rCeba. gaeros humanuri ganviTarebis moxsenebis 

Tanaxmad 2003 wels yvelaze CamorCenili 25 qveyana afrikaSi iyo. 

zogierT regionSi, gansakuTrebiT botsvanaSi da samxreT afrikaSi ekonomikuri zrda SeiniSneba. 

es ukanaskneli mdidaria bunebrivi resursebiT da oqrosa da almasebis msoflios wamyvani mwarmoebelia, 

aseve kargad Camoyalibebuli legaluri sistema aqvs. samxreT afrikas xeli miuwvdeba 

finansur kapitalTan, mraval bazrebTan, gamocdil muSaxelTan da pirveli klasis infrastruqturasTan 

mTeli qveynis masStabiT. 

bostvanas (aseve almasebis udidesi mwarmoebeli) biujetis meoTxedze meti mis dedaqalaq 

gaborones infrastruqturis gaumjobesebaze ixarjeba. zogierTi sxva afrikuli saxelmwifoc 

SedarebiT progress ganicdis, maT Soris, gana, kenia, kameruni da egvipte. 

nigerias msoflioSi erT-erTi udidesi navTobis maragi aqvs, udidesi mosaxleoba afrikis 

qveynebs Soris, da erT-erTi yvelaze swrafad mzardi ekonomika msoflioSi. 

bolo aTwleulSi afrikis ekonomikam SesamCnevi zrda daiwyo da saSualod 5%-s miaRwia wliurad. 

Tumca zogierT qveyanaSi zrda gacilebiT maRalia (saS. +10%), mag., angolaSi, sudansa da 

ekvatorul gvineaSi. samive maTganma bolo dros navTobis mopoveba daiwyo. 

bolo periodSi afrikis qveynebSi swrafi tempebiT viTardeba momsaxurebis sfero, bevri 

qveyana did yuradRebas uTmobs turistuli industriis ganviTarebas. turizmidan Semosavali 

mniSvnelovani wyaro gaxda iseTi qveynebisTvis, rogorebicaa: egvipte, tunisi, senegali, uganda, 

komoris kunZulebi. turizmi aseve fexs idgams zimbabveSi, madagaskarSi. 

teqnikuri TvalsazrisiT, afrikis industriis yvelaze ganviTarebuli dargi aris mopovebiTi 

mrewveloba. CrdiloeTsa da dasavleTSi moipoveben navTobs da gazs, aq mniSvnelovania ucxouri 

kapitalis roli. 

miuxedavad imisa, rom SedarebiT swrafi tempebiT izrdeba kontinentis gadamamuSavebeli mrewveloba, 

ekonomikaSi misi roli jerac mcirea. mrewvelobis es dargi ZiriTadad ganviTarebulia 

sar-Si, egvipteSi, alJirSi, nigeriaSi. ganviTarda Savi da feradi metalurgia, manqanaTmSenebloba, 

qimiuri mrewveloba. rac Seexeba soflis meurneobas, aq wamyvani dargia memcenareoba. saeqsporto 

kulturebidan aRsaniSnavia: kakao, yava, banani, Cai, araqisi. kakaos udidesi mwarmoeblebia gana 

da kot-d’ivuari. yava gavrcelebulia tropikul afrikaSi, gamoirCeva: kot-d’ivuari, eTiopia, 

uganda, angola. mecxoveleoba gamoirCeva dabalproduqtulobiT. afrikaSi yvelaze nayofieria 

kontinentis aRmosavleTi mxare, sadac ZiriTadad mohyavT saeqsporto kulturebi. gvalvian 

adgilebSi umetesad ganviTarebulia sasaZovre mesaqonleoba. sanapiro raionebTan da tbebTan 

ganviTarebulia meTevzeoba. 

10. aziis qveynebi ekonomikuri ganviTarebis doniT erTmaneTisgan mkveTrad gansxvavdebian. aq 

mdebareobs msoflios erT-erTi yvelaze ganviTarebuli qveyana iaponia, aseve sparseTis yuris 

86

navTobmompovebeli qveynebi, sadac ekonomika maRal donezea ganviTarebuli. magaliTad, arabeTis 

gaerTianebul saamiroebs aqvs maRalindustriuli ekonomika, ramac gadaaqcia is erT-erT yvelaze 

ganviTarebul qveynad msoflioSi. qveynis ZiriTadi resursebi navTobi da gazia. saudis arabeTisa 

da kuveiTisgan gansxvavebiT, saamiroebSi gvian daiwyo navTobis mopoveba (1969 w). damoukideblobis 

gamocxadebis Semdeg qveynis xelisuflebam gamoisyida ucxouri navTobis koncernebis aqtivebi. 1981 

wlisaTvis navTobidan miRebuli Semosavlebi 100-jer gaizarda. uzarmazari simdidre, romelsac 

qveyana iRebs navTobisgan, mTavrobas saSualebas aZlevs ganaxorcielos grandiozuli socialurekonomikuri 

programebi. qveyanaSi aris Tavisufali ekonomikuri zonebi, romlebic pirvelad 

dubais portis (jabal ‘ali) irgvliv daarsda 80-ian wlebSi. 90-ian wlebSi saamiroebi gadaiqca axlo 

aRmosavleTis msxvil safinanso centrad. qveyanaSi faqtobrivad ar aris inflacia. 

soflis meurneobaSi dasaqmebulia mosaxleobis 5%. soflis meurneoba akmayofilebs kvebis 

produqtebze qveynis mosaxleobis moTxovnis mxolod meoTxeds. TevzWeridan miRebuli Semosavlebi 

4-jer aRemateba soflis meurneobidan miRebul Semosavlebs. eqsporti: navTobi da navTobproduqtebi, 

gazi, alumini. importi: mZime manqanaTmSeneblobis produqcia da satransporto aRWurviloba, 

sasoflo-sameurneo cxovelebi. savaWro partniorebi: tailandi, didi britaneTi, CineTi, germania, 

singapuri, aSS, iaponia, indoeTi, italia, irani (masze modis dubais biznesis 20-30%) da samxreT korea. 

aziaSi qveynebis umravlesoba ki CamorCenelia da maTi ekonomika Zalian dabal donezea; 

§ 23. sasursaTo problema 

1. a) azia-wynari okeanis regioni da afrikis qveynebi saharis samxreTiT. moSimSileTa maRali 

xvedriTi wilia: eTiopiaSi, angolaSi, madagaskarze, zambiaSi, mozambikSi, bostvanaSi. b) am qveynebis 

ekonomikuri ganviTarebis dabalma donem, politikurma arastabilurobam. g) planetis 

mosaxleobis zrdasTan erTad SesaZlebelia gamwvavdes sasursaTo problema da gafarTovdes 

`SimSilis geografia~. 

2. xmelTaSuazRvispireTis qveynebis. 

3. a) kvebis produqtebis moxmareba maRalia: aSS; kanada, avstralia; evropis qveynebi; saSualoa: 

saudis arabeTi, irani, CineTi: dabalia: peru, Cadi, somali, monRoleTi; b) gansxvavebas am qveynebis 

ekonomikuri ganviTarebis done ganapirobebs. 

4. SesaZlebelia, Tumca srulfasovani kvebisaTvis aseve aucilebelia cxoveluri warmoSobis 

– proteinebis miReba. 

5. kvebis xarisxi sakvebi nivTierebebis asortimentia, amitom adamianis kveba srulfasovani 

unda iyos, rameTu sakvebis sxvadasxva saxeebi urTierTSeucvlelia da mxolod maTi nairgvaroba 

da farTo asortimenti iZleva jamSi saWiro kaloriebs. 

6. ganviTarebul qveynebSi kvebis racionSi didi raodenobiT iyeneben cxoveluri warmoSobis 

produqts, ganviTarebadSi ki – mcenareul sakvebs. 

7. intensiuri gza, radgan progresulia. 

8. ganviTarebad qveynebSi metad maRalia mosaxleobis zrdis tempebi, ekonomikuri ganviTarebis 

done ki dabalia. 

9. soflis meurneoba da agrobiznesi, kvebis mrewveloba, qimiuri industria, manqanaTmSenebloba. 

10. ganviTarebad qveynebSi sasursaTo problemis gadawyvetis ZiriTadi gzebia: mosaxleobis 

socialuri ganaTleba, agraruli reformebi, soflis meurneobaSi arsebuli mecnierul-teqnikuri 

miRwevebis gacnoba da gamoyeneba, sarwyavi miwebis farTobebis gazrda, soflis meurneobis 

intensifikacia. 

11. Tanamedrove mecnierebas didi SesaZleblobebi aqvs sasursaTo resursebis gasazrdelad, 

aseve soflis meurneobaSi miRweuli Sedegebis dasanergad. 

12. sasursaTo problema – soflis meurneoba – sasoflo-sameurneo miwebi – mecnierul-teqnikuri 

miRwevebis danergva – mosaxleobis zrdis daregulireba. 

87

§ 24. energetikuli problema 

gaixsene: 

1. navTobi, naxSiri, bunebrivi airi, torfi da sawvavi fiqlebi. 

2. qari, wyali, mze, geoTermuli, biogazi. 

3. sparseTis yuris qveynebi: omani, arabeTis gaerTianebuli saamiroebi, saudis arabeTi, yatari, 

bahreini, kuveiTi, erayi da irani; afrikis qveynebi: angola, alJiri, libia, nigeria, gaboni; samxreT 

amerikis qveynebi: ekvadori, venesuela, aseve ruseTi. CrdiloeTis zRva: niderlandi, dania, norvegia, 

gaerTianebuli samefo. 

davaleba: 

1. energiis moxmareba maRalia: aSS, kanada, ruseTi, avstralia, norvegia. energiis moxmareba 

dabalia: Bbolivia, madagaskari, angola, papua-axali gvinea, sudani. energiis moxmareba damokidebulia 

qveynebis ekonomikuri ganviTarebis doneze. 

2. a) energoresursebis yvela saxeobis gamoyeneba izrdeboda. b) gaizarda navTobisa da bunebrivi 

airis gamoyeneba, Semcirda qvanaxSiris moxmareba. g) navTobisa da bunebrivi airis mopoveba da 

transportireba SedarebiT iolia, amasTan qvanaSirTan SedarebiT ufro ekologiuria. 

3. energomoxmarebis struqturaSi prioriteti SeinarCuna navTobma da bunebrivma airma, aseve 

gaizrda atomuri da alternatiuli energetikis wili. 

4. saudis arabeTi, kanada, ruseTi, irani. 

5. navTobis moxmareba maRalia: aSS, kanada, saudis arabeTi, norvegia, yatari; dabalia: CineTi, 

indoeTi, maroko, bolivia. 

6. aSS, kanada, ruseTi, gaerTianebuli samefo, irani, alJiri. 

7. a) Tboeleqtrosadgurebia: monros (aSS), ilos (peru) fuSunis (CineTi); atomuri eleqtrosadgurebia: 

biblisi (germania), tarapuri (indoeTi), damperi (safrangeTi); hidroeleqtrosadgurebia: 

asuanis (egvipte), itaipus (brazilia-paragvai), guris ( venesuela), tukuruis (brazilia), 

CerCil-folsis (kanada), sami xeobis (CineTi), saiano-SuSenskoes, krasnoiarskis, bratskis (ruseTi). 

Bb) asuanis – md. nilosze; tukuruis – md. tokantinze; itaipus – md. paranaze, guris – md. karonze, 

CerCil-folsis – md. CerCilze, sami xeobis – md. ianZize, saiano-SuSenskoes – md. eniseize, krasnoiarskis 

– md. eniseize, bratskis – md. angaraze. 

8. a) ruseTi, aSS, kanada; iaponia, brazilia; meqsika; b) egvipte, libia, alJiri, TurqeTi, saudis 

arabeTi; g) safrangeTi, SvedeTi, espaneTi; d) avstralia, italia, erayi. 

9. 30857,1-jer 

10. energetikazea damyarebuli msoflios qveynebis meurneobis ganviTareba. 

11. energiis alternatiuli saxeebi tradiciulTan SedarebiT ekologiurad sufTaa. 

12. mecnierul-teqnikuri revoluciis Sedegad SesaZlebeli gaxda energiis axali saxeebis 

gamoyeneba. 

13. norvegia mdidaria hidroresuresebiT, romlebic energiis iafi wyaroa, amitomac aq mravladaa 

hidroeleqtrosadgurebi. 

14. energiis alternatiuli wyaroebis farTo gamoyenebiTa da energodazogviTi politikis 

gatarebiT. 

§ 25. resursuli problema 

gaixsene: 

1. bunebrivi resursebi bunebrivi garemos is elementebia, romlebic uSualod gamoiyeneba an 

SeiZleba gamoyenebul iqnes sazogadoebis materialuri Tu Usulieri moTxovnilebebis dasakmayofileblad. 

2. bunebrivi resursebi arsebobs: amowurvadi da amouwuravi, aRdgenadi da aRudgeneli, 

tradiciuli da alternatiuli. 

88

davaleba: 

1. bunebrivi resursebi eyofa Cvens STamomavlobas, Tu maTi racionaluri gamoyeneba moxdeba, 

aseve aucilebelia maTi Semcvlelebis Zieba. 

2. resursuli problemis warmoqmnis mizezia adamiani da misi aragonivruli, araracionaluri 

sameurneo saqmianoba. 

3. daaxloebiT 93 weli. 

4. a) sxvadasxva saxis mineraluri resursis sabado sxvadasxva regionSi mdebareobs. magaliTad, 

rkina moipoveba CineTSi, avstraliaSi, safrangeTSi, aSS-Si, ruseTSi. spilenZi – indoneziaSi, 

CineTSi, CileSi, aSS-Si, kanadaSi, zambiaSi, avstraliaSi, yazaxeTSi; manganums moipovebs CineTi, 

sar-i, avstralia, brazilia, gaboni, yazaxeTi, indoeTi, ukraina, gana da sxv. oqros – CineTi, sar-i, 

aSS, avstralia, peru, ruseTi, kanada, indonezia, yazaxeTi, gana, Cile, meqsika; titans – avstarlia, 

indoeTi, kanada, CineTi, norvegia, aSS, korea, sar-i; alumins – CineTi, ruseTi, kanada, aSS, avstralia, 

brazilia, indoeTi, norvegia, bahreini, islandia. b) aSS, ruseTi, CineTi, avstralia, kanada. 

5. ar aris aucilebeli piroba, mag., iaponia Raribia bunebrivi resursebiT, magram ekonomikuri 

ganviTarebis doniT erT-erTi lideri qveyanaa msoflioSi. 

6. dedamiwaze sicocxlis arseboba didad aris damokidebuli tyis resursebze, rameTu Seucvlelia 

maTi roli da mniSvneloba atmosferoSi Jangbadis warmoqmnaSi. 

7. taiga CrdiloeTis zomieri sartylis wiwvovani tyea, romelsac uWiravs CrdiloeT evraziisa 

da CrdiloeT amerikis uzarmazari teritoria. Sereuli da farTofoTlovani tye ZiriTadad 

evraziasa da CrdiloeT amerikaSia gavrcelebuli. subtropikuli tye – xmelTaSuazRvispireTis 

subtropikul sartyelSi. tropikuli tyeebi – gavrcelebulia ekvatorul, subekvatorul da 

tropikul sartylebSi C. g. 25° da s. g. 25°-s Soris. naxevrad maradmwvane tropikuli tyeebi, romlebSic 

xSirad mkveTradaa gamoxatuli foTolcvena da SefoTvla, gavrcelebulia vestindoeTSi, 

centralur amerikaSi (k. trinidadi, Sri-lanka), dasavleT afrikasa da samxreT-aRmosavleT aziaSi 

(indoeTi, mianmari). aziis tropikebSi amgvar tyeebs musonurs uwodeben. 

8. a) brazilia, aSS, kanada, ruseTi, fineTi, norvegia, kongo, gaboni; b) argentina, Cile, indoeTi, 

CineTi, avstralia; g) alJiri, maroko, libia, saudis arabeTi, irani. 

9. erTi mxriv, rentabeluria, radgan sameurneo TvalsazrisiT Semosavliania da gaweul xarjebs 

amarTlebs, xolo, meore mxriv, zians ayenebs garemos da savalalo ekologiur Sedegs iwvevs. 

10. ekonomikur resursebSi Sedis bunebrivi, adamianuri da adamianis SromiT Seqmnili yvela 

saxis resursi, romelic saqonlisa da momsaxurebis sawarmoeblad gamoiyeneba. 

11. nebismieri qveynis ekonomikuri potencialis SefasebaSi didi mniSvneloba eniWeba bunebriv 

resursebs. bunebrivi pirobebisa da bunebrivi resursebis gansakuTrebuli siuxve da mravalferovneba 

SeiZleba gamowveuli iyos ara marto qveynis geografiuli mdebareobiT da teritoriebis 

bunebrivi pirobebis TaviseburebebiT, aramed fizikur-geografiuli da geologiuri movlenebiTa 

da procesebiT. qveynis bunebriv-resursuli potenciali moicavs bunebis, havis, reliefis, 

niadagebis, wylis safaris, mcenareuli, geologiuri agebulebis, sasargeblo wiaRiseulis, maTi 

maragebis da a. S. daxasiaTebasa da Sefasebas. wiaRiseuls qveynis ekonomikisaTvis uaRresad didi 

mniSvneloba aqvs, magram metad mniSvnelovania, Tu ra sasargeblo wiaRiseuli gaaCnia qveyanas da 

rogor gamoiyeneba igi. gansakuTrebiT didi potenciali gaaCniaT qveynebs, sadac teritoriis 

udidesi nawili mTebs ukavia, qveyana mdidaria sakurorto adgilebiT, mniSvnelovani adgili 

uWiravs hidroenergetikul resursebsa da mineralur wyaroebs. 

egzogenur energoresursebs miekuTvneba iseTi ganaxlebadi resursebi, rogorebicaa hidroresursebi, 

qarisa da mzis energia. dReisaTvis qveynis mdgradi ganviTarebisaTvis metad mniSvnelovania 

miwis resursebis ekologiuri problemebis Seswavla da bunebis dacviTi RonisZiebebis 

gatareba. mdgradi ekologiuri ganviTareba gulisxmobs iseTi ekonomikuri meqanizmis Seqmnas, 

romelic ganapirobebs makroekonomikuri maCveneblebis srulyofas, inovaciuri saqmianobis 

ekologiur-ekonomikuri meqanizmebis Seqmnas da ekonomikuri zemoqmedebis sistemis formirebas 

warmoebis ekologizaciaze. maRalganviTarebuli mrewveloba qveynis ekonomikuri Zlierebisa da 

erovnuli ekonomikis mniSvnelovan seqtors warmoadgens. meore msoflio omis Semdgomi periodi 

axali Tanamedrove dargebis SeqmniTa da mrewvelobis diversifikaciiT gamoirCeoda. swrafi 

tempiT ganviTarda eleqtroenergetika, manqanaTmSenebloba, metalurgia, qimiuri mrewveloba. 

89

kacobrioba Tavisi arsebobis ganmavlobaSi mWidro kavSirSi iyo bunebasTan da mudmivad iyenebda 

mis resursebs, siTbosa da tens, niadags, xe-tyes, wyals da sxva wiaRiseuls. kacobriobis 

moTxovnileba resursebis mimarT gansxvavebuli iyo. maTi gamoyenebis SesaZleblobebi erT-erTi 

problemaa. dedamiwaze aris teritoriebi, sadac saerTod ar aris tyis resursebi, aqvT mtknari 

wylis deficiti da piriqiT. XX saukuneSi mkveTrad gaizarda bunebrivi resursebis gamoyenebis 

masStabebi. ar arsebobs iseTi qveyana, romelic uzrunvelyofilia bunebrivi resursebiT. nebismieri 

qveynis ekonomikis ganviTarebisaTvis aucilebelia sakuTari resursebis maragi da gamoyenebis 

SesaZleblobebi. 

miuxedavad imisa, rom Cvens planetaze energetikuli resursebi sakmarisi raodenobiTaa da 

eleqtrosadgurebic uwyvetad muSaoben, energetikuli problema mainc erT-erTi mwvavea globalur 

problemaTa Soris. XX-XXI saukuneebis mijnaze ekonomikis ganviTareba did energetikul 

danaxarjebs moiTxovs, radganac energetikuli resursebi amowurvadia. es didi problemis winaSe 

ayenebs mTel kacobriobas. 

eqspertTa gamoTvlebiT, organuli sawvavis maragi 150-200 weli gveyofa. aqedan navTobis maragi 

50-60 weli, bunebrivi airi 70-80 da naxSiri 300-400 weli. navTobis, gazisa da naxSiris sabadoebis 

Zieba yoveldRiurad mimdinareobs, isini aRmoCenilia, magram Znelad mosapovebel adgilebSi. 

pirvelad energetikuli problema XX-is 70-iani wlebis Sua periodSi dadga, roca dasavleTSi 

ekonomikuri krizisi daiwyo, didi xnis ganmavlobaSi navTobi yvelaze iaf da advilad mosapovebel 

resursad miiCneoda, ris gamoc masze fasi ar icvleboda, magram arabeTis navTobmompovebelma 

qveynebma sakuTari uflebebis dacvis mizniT navTobiT vaWroba politikur iaraRad gamoiyenes. 

swored aqedan dadga energetikuli problemis sakiTxi. 

12. tyeebis gaCexiT udidesi safrTxe eqmneba mTel kacobriobas, radgan tye dedamiwis ekologiur 

sistemaTa mTliani kompleqsisTvis globaluri da sasicocxlo faqtoria. is dedamiwaze 

cocxali nivTierebis erT-erTi akumulatoria, romelic akavebs biosferoSi mTel rig qimiur 

elementebsa da wyals, aqtiurad urTierTqmedebs troposferosTan da gansazRvravs Jangbadisa 

da naxSirorJangis balansis dones. tye umdidresi biologiuri resursia, romelsac aRdgenis 

unari axasiaTebs da aqvs didi wyalSemnaxavi, niadagdacviTi, klimatmaregulirebeli, sanitarulhigienuri 

mniSvneloba. amitomac tyis dacvasa da mis racionalur gamoyenebas udidesi saxelmwifoebrivi, 

sameurneo da sasicocxlo mniSvneloba aqvs. 

§ 26. ekologiuri problema – zogadi mimoxilva 

gaixsene: 

1. ekologia biologiis nawilia, romelic cocxal organizmebs Soris urTierTkavSirebs, agreTve 

cocxali organizmebisa da maT sacxovrebeli garemos urTierTdamokidebulebas Seiswavlis. 

termini èkologia~ zogjer cnebis `garemos dacva~ aRsaniSnavadac gamoiyeneba, Tumca bolo 

wlebSi am ori terminis gamijvnis tendencia SeimCneva, sadac èkologia~ aRniSnavs biologiis 

dargs, xolo `garemos dacva~ – adamianis saqmianobis Sedegad misi garemos degradaciasTan dakav- 

Sirebul sakiTxebs. 

arsebobs terminis èkologia~ kidev ramdenime ganmarteba: a) ekologia aris mecniereba, 

romelic mimarTulia cocxal arsebaTa ganTavsebis da ganawilebis, garemomcvel samyarosTan 

maTi urTierTobisa da wonasworobis pirobebis Secnobisaken. b) ekologia bunebis ekonomikaa; g) 

ekologia garemos organul da araorganul komponentebTan cocxali bunebis urTierTobebis 

Semswavleli mecnierebaa; d) ekologia aris mecniereba, romelic cocxal bunebaSi arsebul rTul 

urTierTkavSirebs swavlobs. 

2. grinpisi (Greenpeace); garemos dacvis evropuli saagento, garemos dacvis msoflio kavSiri 

(IUCN), veluri bunebis dacvis fondi (WWF), dedamiwis qartiis iniciativa, socialur-ekologiuri 

kavSiri; ekologiuri restavraciis samsaxuri, ekodelo, mwvane jvari, gaeros garemosdacviTi 

programa, belona da sxv. 

90

davaleba: 

1. garemos dacviTi mimarTulebiT TiToeul adamians udidesi roli aqvs: unda racionalurad 

da yairaTianad gamoviyenoT bunebrivi resursebi, davicvaT Cveni axlomdebare teritoriebi 

gaWuWyianebisgan, sworad unda iyos dagegmili sawarmoTa, aseve sasoflo-sameurneo da satyeo 

menejmenti da sxv. 

2. ekologiuri problemebi dedamiwaze yvelaze metad vlindeba urbanizirebul zonebSi, samTomopovebiT 

teritoriebze da samrewvelo centrebSi, xolo meurneobis dargebidan materialuri 

warmoebis TiTqmis yvela dargSi, gansakuTrebiT ki, metalurgiaSi, manqanaTmSeneblobaSi, qimiur 

industriaSi da sxv. 

3. sazogadoebis saqmianoba nebismieri kuTxiT (ekonomikuri, samxedro, socialuri da politikuri) 

iwvevs ekologiur problemebs. mag., politikuri desatabilizacia, omebi da konfliqtebi 

uaryofiTad moqmedebs garemos mdgomareobaze: Cndeba xanZrebi, nadgurdeba bunebisa da istoriuli 

Zeglebi, nadgurdeba sasoflo-samurneo savargulebi da tyis masivebi da sxv. 

4. daaxloebiT 236 weli. 

5. tyeebis gaCexis maRali maCveneblebia: brazilia, ruseTi, kanada, indonezia; dabali: indoeTi, 

gaerTianebuli samefo, espaneTi. saSualo: tanzania, argenitina, madagaskari. 

6. yvelaze saxifaTo rgolia atomuri sadgurebidan gaJonili radiacia. 

7. adamianis gonivruli saqmianobis Sedegad gauZlebs. 

8. kacobriobas SeuZlia mis mierve Seqmnili ekologiuri `Cixidan~ gamosvla, Tu sworad SeimuSavebs 

da swrafad da efeqtianad ganaxorcielebs garemos dacvis strategiebs. 

9. XX saukunis meore naxevridan mecnierul-teqnikuri revoluciis Sedegad gaizarda meurneobis 

ganviTarebis tempebi da, aseve, moimata planetis mosaxleobis ricxovnobam. 

10. ganviTarebul qveynebSi ekologiuri problemebi ZiriTadad vlindeba atmosferos, wylis 

resursebis daWuWyianebiT, xolo ganviTarebad qveynebSi – umetesad resursebis araracionaluri 

gamoyenebiT. 

11. ekologiuri problemebi SeiZleba lokalur an regionul doneze vlindebodes, magram 

radgan maTTvis ar arsebobs cneba `saxelmwifo sazRvari~ , amitom isini globalur xasiaTs iReben. 

maT gadasawyvetad yvela qveynis TanamSromlobaa saWiro, romelTa gaerTianebas saerTaSoriso 

organizaciebi cdiloben da Taosnoben. 

§ 27. atmosferos ekologia 

gaixsene: 

atmosfero dedamiwis haeris garsia. Sedgeba azotis (78 %), Jangbadis (21 %), naxSirorJangis (0,03 

%), inertuli airebis, wylis orTqlis, mtvrisa da mikroorganizmebisagan. atmosferos sisqe 3000 

kilometria. aq gamoiyofa 3 fena: troposfero – 7-18 km; stratosfero – 50 km-mde; mezosfero – 85 

km-mde; Termosfero – 300 km; 600-1000km-is zemoT ki ekzosferoa. 50 km simaRleze, ozonis koncentracia 

SeiniSneba (ozonsfero). 

davaleba: 

1. atmosferos qveda nawilis – trofosferos simaRle, saSualod,10-12 kilometria. atmosferoSi 

arsebuli airebis 80% trofosferoze modis. amitom is yvelaze mkvrivi fenaa. swored aq 

Tavmoyrilia atmosferos mTeli wylis orTqli, aq warmoiqmneba Rrublebi, modis wvima da Tovli, 

adgili aqvs Weqa-quxils, yalibdeba amindi da sxva. aq temperatura +20 gradusidan -40 gradusamdea; 

simaRlis matebasTan erTad troposferoSi haeris temperatura klebulobs. 

troposferos zeviT stratosferoa, romelic daaxloebiT 40-50 kilometris simaRlemde 

vrceldeba. masSi Tavmoyrilia atmosferuli airebis mxolod 20%. aq temperatura 70 gradusia. 

gansakuTrebiT aRsaniSnavia ozonis Sre (20-25 kilometrze), romelic STanTqavs sicocxlisaTis 

Zalze saSiS ultraiisfer sxivebs. bolo dros SeiniSneba ozonis Sris rRveva, rac did saSiSroebas 

uqmnis cocxal organizmebs. maTi warmoqmna ZiriTadad dakavSirebulia atmosferos Zlier 

gaWuWyianebasTan. kidev ufro zeviT grZeldeba mezosfero, sadac temperatura +17 gradusia. 

91

2. ozonis Sris ZiriTadi damrRvevebia: naxSirorJangi, romlis momatebasac iwvevs navTobproduqtebis 

organuli narCenebi, xanZrebi; meTani, romelsac iwvevs: cxoveluri narCenebi, nav- 

Tobproduqtebi da bunebrivi airi, karierebi da Waobebi, biomasis wva; azotis Jangi; romelsac 

iwvevs biomasisa da qvanaxSiris wva, azotis warmoeba, cxoveluri narCenebi; qloridebi, romelsac 

iwvevs kondicionerebi, macivrebi, industriuli gamxsnelebi, plastmasis qafi, aerozolebi. ozonis 

xvreli wlebis mixedviT izrdeba. 

3. atmosferos gaWuWyianeba pirdapir kavSirSia avtomobilebis raodenobasTan. ganviTarebul 

qveynebSi, sadac avtomobilebis raodenoba 1 sul mosaxleze maRalia, aseve maRalia atmosferos 

gaWuWyianebis xarisxi. 

4. atmosferoSi moxvedrili freonebi iSlebian da qlors warmoqmnian, romelic, Tavis mxriv, 

ozonis Sres azianebs da aTxelebs. 

5. freonebi – halogenoalkanebi, gajerebuli naxSirwylebis (umeteswilad, meTanis da eTanis) 

ftorSemcveli warmoebulebi, romlebsac gamoiyeneben samacivre manqanebSi, rogorc macivar 

agents (magaliTad, kondicionerebSi). ftoris atomebis garda, freonis molekulebi Cveulebriv 

Seicaven agreTve qloris atomebs, ufro iSviaTad – bromsac. cnobilia 40-mde sxvadasxvagvari 

freoni; maTi umravlesoba iwarmoeba mrewvelobaSi. 

stratosferoSi ozonis fenis Semcirebis da ozonis xvrelis warmoqmnis mizezTa Soris erTerTi 

mTavaria qlorisa da bromis Semcveli freonebis warmoeba da gamoyeneba. atmosferoSi moxvedrisas, 

gamoyenebis Semdeg, isini iSlebian mzis eleqtromagnituri gamosxivebis zemoqmedebiT. 

gamoTavisuflebuli komponentebi aqtiurad urTierTqmedeben ozonTan egreT wodebul, atmosferuli 

ozonis daSlis halogenur ciklSi. 

gaeros qveynebis mier xelmowerili da ratificirebuli iqna monrealis oqmi, amis Sedegad Semcirda 

ozonis damSleli freonebis warmoeba da is xels uwyobs ozonis Sris aRdgenas dedamiwis 

zeda fenaSi. 

ozonis damSleli freonis – R22 – damRupveli zemoqmedebis gamo, misi gamoyeneba wlidan 

wlamde mcirdeba aSS-sa da evropaSi, sadac 2010 wlidan oficialurad akrZalulia am freonis 

gamoyeneba. ruseTSi aseve akrZalulia samacivro manqanebis importi, maT Soris, samrewvelo da 

naxevrad samrewvelo klasis kondicionerebis. freon R22-is sanacvlod unda gamoiyenebodes 

freoni R410A, aseve R407C. 

6. saWiroa minimumamde Semcirdes atmosferoSi mavne nivTierebebis gatyorcna. 

§ 28. msoflio okeanis problemebi 

gaixsene: 

1. okeanis wyali ganuwyvetliv moZraobs da urTierTqmedebs atmosferosTan da liTosferosTan. 

okeanis wyali mzisgan miRebuli siTbos uzarmazari rezervuaria. dinebebis meSveobiT am siTbos 

gadanawileba mniSvnelovnad ganapirobebs xmeleTis didi sivrceebis havas. didi geografiuli 

aRmoCenebis epoqidan moyolebuli, okeane did rols TamaSobs kacobriobisaTvis rogorc satransporto 

gza, sakvebi produqtebis, energetikis, qimiuri da mineraluri resursebis wyaro. 

2. mineraluri resursebi, flora da fauna. 

davaleba: 

1. a) atlantis okeaneSi karibis zRvis fskerze, samxreT amerikis aRmosavleT napirebTan; indoe- 

Tis okeaneSi avstraliis aRsavleT sanapiroebTan da wynar okeaneSi iaponiis arqipelagis samxreT 

nawilSi, filipinebis zRvis midamoebSi. b) samxreT afrikaSi angolisa da sar-is napirebTan, avstraliis 

napirebTan, aziaSi iaponiis napirebTan, samxreT amerikaSi braziliis napirebTan. 

2. gaerTianebuli samefo, norvegia, dania, Ggermania, niderlandi, belgia da safrangeTi. Selfuri 

zona mdidaria mineraluri resursebiT da maTi mopoveba aq SedarebiT advilia am zonis mcire 

siRrmis gamo. 

3. navTobmopovebisa da TevzWeris regionebi erTmaneTs ZiriTadad emTxveva. navTobmopovebis 

regionebSi okeanis wyali gaWuWyianebulia, rac uaryofiTad moqmedebs okeanis faunaze. saWiroa 

92

navTobmompovebel zonebsa da tankerebis moZraobis gzebze daculi iqnes ekologiuri zomebi. 

4. katastrofulad aris daWuWyianebuli espaneTis, safrangeTis, italiis, saberZneTis, 

TurqeTis, ukrainis, bulgareTis, rumineTis, tunisisa da egviptis sanapiroebi. zomierad aris 

daWuWyianebuli alJiri, maroko, balearis kunZulebi; kunZulebi sardinia, kreta, kviprosi, korsika, 

xorvatia. xmelTaSua zRva mniSvnelovani sazRvao arteriaa. aseve aq mTeli sanapiro zoli 

turistul-rekreaciuli zonaa. 

5. atlantis okeaneSi meqsikis yuris CrdiloeTi sanapiro, aSS-is aRmosavleTi sanapiro, evropis 

sanapiroebi. wynar okeaneSi aRmosavleT da samxreT-aRmosavleT aziis sanapiroebi, axali 

zelandiis CrdiloeTi nawili. msoflios okeanis mkvdari zonebis ganlageba emTxveva mosaxleobis 

maRali simWidrovis arealebs. 

6. okeanis resursebs gamoyenebis didi perspeqtivebi aqvs da, okeanes xSirad kacobriobis `momavalsac~ 

uwodeben. 

7. msoflio okeanis wylis TvisebebiT: temperaturiT, marilianobiTa da simkvriviT. 

8. talRebisa da miqceva-moqcevis eleqtrosadgurebis mSenebloba, okeanis sanapiro zolSi 

qaris eleqtrosadgurebis mSenebloba. miqceva-moqcevis energia warmatebiT gamoiyeneba safrangeTSi, 

ruseTSi da sxv. 

9. navTobproduqtebiT. msoflio okeaneSi yoveldRiurad dedamiwis mdinareebs didi raodenobiT 

sawarmoo da sayofacxovrebo narCenebiT gaWuWyianebuli wyali CaaqvT. saWiroa gamwmendi 

danadgarebisa da sxva teqnikuri saSualebebis farTod gamoyeneba. 

10. samecniero-teqnikuri revoluciis Sedegad SesaZlebeli gaxda msoflio okeanis ufro intensiuri 

aTviseba, Tumca Sedegad okeane kidev ufri metad gaWuWyianda. 

samecniero-teqnikuri revoluciis Sedegebi pirdapir aisaxa sazRvao meurneobis ganviTarebaze, 

kerZod Seiqmna sazRvao qalaqebisa da xelovnuri kunZulebis proeqtebi, srulyofas miaRwia 

sazRvao portebma da sxv. 

11. saWiroa msoflios yvela qveynis gaerTianeba da erToblivi ZalebiT im RonisZiebebis SemuSaveba 

da ganxorcieleba, romelic msoflio okeanis gadarCenas Seuwyobs xels. 

§ 29. sanapiro zolis aTvisebisa da dacvis problemebi 

1. samxreT da CrdiloeT korea, CineTi, indoeTi, egvipte, avstralia, kongo, nigeria, meqsika, 

aSS, alJiri, portugalia, espaneTi, italia, safrangeTi, Ggermania, gaerTianebuli samefo. 

2. warmoiqmna axali viselmeris yure, polderebze aSenda axali qalaqi lelistadi. 

3. a) aziis sanapiro zolis simaRle zRvis donidan mcirea, xolo zogierT adgilas ki zRvis 

donezec dablaa. b) datborva emuqreba CineTis aRmosavleT nawils, iaponiis kunZulebs, bangladeSs, 

indonezias. g) am regionebSi mosaxleobis simWidrove Zalian maRalia. 

4. daka (bangaldeSi), jakarta (indonezia), tokio (iaponia), Sanhai (CineTi), axali orleani (aSS). 

§ 30. mtknari wylis problema 

1. wylis wrebrunva – dedamiwis biosferoSi wylis cikluri mimoqcevis procesi. dedamiwaze wylis 

brunva sam ZiriTad nawilad iyofa: okeanurad, Sida kontinenturad da kontinentur-okeanurad. 

yoveldRiurad dedamiwaze 577 aTasi kuburi km. wyali „gadaadgildeba“. aqedan ZiriTadi nawili 

(80%) okeaneebis zedapirze „moZraobs“ (orTqldeba da naleqis saxiT ukanve ubrundeba mas). 

aorTq lebuli wylis nawili (119 aTasi kub. km.) qars kontinentebze gadaaqvs. misi udidesi nawili 

mdinareebis meSveobiT kvlav ubrundeba okeaneebs, xolo mcire nawili Caedineba iseT wyalsatevebSi, 

romlebsac msoflio okeanesTan kavSiri ar gaaCnia. adamianis sameurneo saqmianobis Sedegad 

atmosferoSi xvdeba sxvadasxva mavne da momwamlavi nivTiereba, romelic ereva wylis orTqls da 

warmoiqmneba mJave wvimebi. 

2. dedamiwaze mtknari wylis resursebi araTanabradaa ganawilebuli, mtknari wylis resursebis 

udidesi maragi miwisqveSaa koncentrirebuli. 

93

3. 1900-2000 wlebSi soflis meuneobaSi yvelaze meti raodenobiT wyali gamoiyeneboda, prognozis 

mixedviT 2025 wlisTvis suraTi ar Seicvleba. 

4. a) mtknari wyliT uzrunvelyofilia: kanada, norvegia, kongo, ruseTi, aSS, brazilia. mtknari 

wylis deficitia: pakistani, TurqmeneTi, somali, saudis arabeTi, omani, iemeni, libia, quveiTi, 

alJiri. b) somali, eTiopia, mavritania, angola. 

5. wylis resursebiT mdidari raionebia: samxreT amerikaSi md. amazonis auzi, afrikaSi md. kongos 

auzi; aRmosavleT da samxreT-aRmosavleT aziis musonuri havis regionebi. 

6. aridul zonebSi da wylis resursebiT Rarib regionebSi. 

7. Teoriulad wylis resursebi amouwuravia, radgan maTi racionaluri gamoyenebis dros isini 

kvlavac aRdgebian wrebrunvis procesSi. magram wylis moxmareba iseTi tempiT izrdeba, rom kacobriobis 

winaSe dadga problema – rogor uzrunvelyos moTxovnileba maTze momavalSi. 

wylis resursebis amowurvis saSiSroebas qmnis mdinaris, tbisa da zRvis wylis swrafad mzardi 

gaWuWyianeba, rasac iwvevs maTSi binZuri wylebis CaSveba, amitom saWiroa maTi dacva. wylis meurneobisa 

da soflis meurneobis praqtikaSi mimarTaven wylis resursebis gafarToebul warmoebas, 

e.i. gamosayeneblad advilad misawvdom wylis resursebs zrdian Znelad misawvdomi an potenciuri 

wylis resursebis xarjze. magaliTad: niadagis tenis resursebis gazrda zedapiruli (wyalmovardnis) 

Camonadenis, wyalsacavebis mowesrigebis saSualebiT. didi mniSnveloba aqvs agreTve miwisqveSa 

wylebis xelovnur Sekavebas – didi tranzituli miwisqveSa wyalsacavebis Semqnas. 

§ 31. pedosferos ekologia 

gaixsene: 

niadagi – dedamiwis qerqis zeda, fxvieri nawili, romelic Seqmnilia qanebis, biosferos, havis, 

reliefisa da xnovanebis erToblivi moqmedebis Sedegad. miwis fondi dedamiwis xmeleTis udidesi 

nawilia, romelic moicavs rogorc adamianis mier gamoyenebul, ise auTvisebel an gamouyenebel 

teritoriebs. sasoflo-sameurneo savargulebi miwis fondis is nawilia, romelsac soflis meurneobaSi 

iyeneben. 

davaleba: 

1. a) damuSavebuli miwebis ZiriTadi masivebi mdebareobs CrdiloeT amerikaSi, aSS-is aRmosavleT 

nawilSi, avropaSi – safrangeTi, Ggermania, niderlandi, avstria, Sveicaria, poloneTi, bulgareTi; 

samxreT aziaSi – indoeTi da aRmosavleT aziaSi – CineTi, afrikaSi – siera-leone, liberia, 

kot’diuvari da sxv. saTib-saZovrebi gavcelebulia aSS-is dasavleT nawilSi, avstraliaSi, CineTisa 

da monRoleTis teritoriebze, braziliis samxreT-aRmosavleTiT da sxv. 

2. a) gaudabnoebis xarisxi Zalian maRalia: afrikaSi – libia, alJiri, Cadi, sudani, nigeri (saharis 

CrdiloeT da samxreT nawilebSi), avstraliis CrdiloeT da samxreT-aRmosavleTiT, centralur 

da dasavleT aziaSi – CineTi, erayi, avRaneTi. b) zomieria: aSS-is centraluri nawili, monRoleTi, 

TurqmeneTi, uzbekeTi, yazaxeTi. g) gaudabnoeba intensiurad mimdinareobs ariduli havis olqebSi 

mdebare teritoriebze. 

3. a) ZiriTadad degradirebulia: meqsika, nikaragua, Cile, sar-i, madagaskari. b) nawilobriv 

degradirebulia: argentina, aSS-is ZiriTadi nawili, avstralia, espaneTi, somali. 

4. sasoflo-sameurneo miwebis xvedriTi wili miwis fondis struqturiT ganisazRvreba. 

5. miwis resursebis araracionaluri gamoyenebis Sedegad izrdeba degradirebuli miwebis 

farTobebi, niadagis gaWuWyianebis xarisxi da sxv. 

6. niadagis degradacia procesia, romlis Sedegad niadagi kargavs adre dagrovil organul 

nivTierebebs, ris Sedegadac ganicdis noyierebis degradacias, e.i. daqveiTebas. aRniSnuli procesi 

an bunebrivia, an anTropogenuri. niadagis degradacias ganapirobebs sasoflo-sameurneo 

saqmianoba, niadagis zeda fenis masis Warbi moxmareba, tyis gakafva da a.S. 

7. gaudabnoeba ekologiuri problemis erT-erTi mniSvnelovani aspeqtia da igi iseTi intensiurobiT 

mimdinareobs da iseT vrcel teritoriebs moicavs, rom SesaZlebelia globalur problemad 

miviCnioT. 

94

§ 32. bunebrivi stiqiuri katastrofebi 

gaixsene: 

bunebrivi katastrofuli movlenebi: miwisZvra bunebrivi mizezebiT gamowveuli dedamiwis 

zedapiris rxevaa. miwisZvrebis umravlesoba sustia, xSirad SeumCnevelia adamianebisaTvis da 

aranair zians ar iwvevs. zogi maTgani ki iwvevs did ngrevas, rasac xandaxan Tan axlavs msxverpli; 

vulkani konusiseburi mTaa, romelic Seqmnilia dedamiwis zedapirze dedamiwis qerqidan amofrqveuli 

lavis gadaadgilebis da gacivebis Sedegad. vulkanidan nivTiereba sam mdgomareobaSi amoifrqveva: 

Txevadia – lava; myaria – vulkanuri ferfli, mtveri, talaxi da qvebi; airovani – wylis 

orTqli, naxSirorJangi da sxva. gavarvarebuli lava swrafad moZraobs vulkanis mTis ferdobze, 

anadgurebs yovelive cocxals, faravs da asworebs xmeleTis zedapirs. vulkanis amofrqvevisas, 

ferflsa da mtvris uwvriles nawilakebTan erTad, xSirad didi moculobisa da raodenobis myari 

masalac gamoityorcneba, rac lavaze aranakleb saSiSia. wyalmovardna wylis donis uecari 

matebaa, ganpirobebuli Tavsxma wvimebiT an Tovlis intensiuri dnobiT. wyalmovardna Zneladprognozirebadi 

movlenaa. zvavi mTis ferdobze moZravi Tovlis masaa. mewyeri miwis masebis 

an qanebis fenis mowyveta da gadaadgilebaa mTis kalTaze an ferdobze simZimis Zalis gavleniT. 

davaleba: 

1. bunebrivi katastrofebis ricxvi maRalia: aSS – tropikuli ciklonebi, meqsika – miwisZvrebi, 

CineTi – miwisZvrebi, iaponia – miwisZvrebi da cunami, TurqeTi – miwisZvrebi. 

2. aSS, meqsika, CineTi, iaponia, indoeTi, TurqeTi, indonezia. 

3. a) wynarokeanuri cecxlovani sartyeli: iaponia, filipinebi, Cile, meqsika, aSS. b) xmelTa- 

SuazRviur- zondis sartyeli: italia, saberZneTi, TurqeTi, irani, centraluri CineTi, indonezia. 

4. vulkanebisa da miwisZvrebis gavrcelebis sartylebi erTmaneTs emTxveva. 

5. aSS – misisipi misuriT, CineTi – ianZi da xuanxe, indoeTi – indi, gangi da brahmaputra, brazilia 

– amazoni da misi Senakadebi. 

6. aSS, iaponia, bangladeSi. 

7. bunebrivi katastrofebis Sedegad momxdari zaralisa da Sedegebis aRmosafxvrelad qveynebi 

sakmaod did Tanxebs xarjaven, amasTan, yvelaze metad swored mosaxleoba zaraldeba, rac maTi 

cxovrebis donis gauaresebas iwvevs. 

8. 8-9 bali; 

9. vulkanuri ferfli didi raodenobiT Seicavs mineralur nivTierebebs. amis gamo, vulkanis 

mimdebare teritoriis niadagebi didi nayofierebiT gamoirCeva. 

§ 33. teqnogenuri katastrofebi 

davaleba: 

1. kacobriobis ganviTarebis sxvadasxva etapze adamiani gansxvavebul zemoqmedebas axdenda 

garemoze, Tumca zemoqmedebis nebismierma formam Tavisi kvali datova. amitomac zemoqmedebis 

yvela forma mniSvnelovania. 

2. Tboeleqtrosadgurebis gamonabolqvi, sasoflo-sameurneo miwebis ganayofiereba sasuqebiTa 

da Sxam-qimikatebiT. 

3. teqnogenuri katastrofebi maRalia: aSS, indoeTi, CineTi. dabalia: argentina, Bbolivia, avstralia. 

4. a) 1960-iani wlebidan dawyebuli, tbis daSrobis procesi dRemde adamianis mier gamowveul 

erT-erT udides ekologiur katastrofad miiCneva. daSrobamde tbis farTobi daaxloebiT 68 000 

km-s Seadgenda da am monacemiT igi meoTxe zRva iyo msoflioSi; sididis gamo ewoda aralis tbas 

„zRva“. 

wylis swraf daSrobas xels uwyobs is garemoebac, rom wlis ganmavlobaSi naleqis raodenoba aq 

Zalian mcirea, mxolod 100 mm. aorTqlebuli wyali miRebulze 12-jer metia. aorTqlebam gamoiwvia 

zRvaSi marilianobis momateba, ramac, Tavis mxriv, gamoiwvia florisa da faunis mravali jiSis 

95

ganadgureba. Tevzis gaqrobis Sedegad Sewyda manamde tbaze gavrcelebuli meTevzeoba. damSral 

teritoriaze rCeba marilis sqeli fenebi. daSrobis Sedegad 1989 wels tba orad gaiyo: CrdiloeTis 

da samxreTis aralis zRvebad. 2003 wels zRvis zedapiris farTobi pirvandeli farTobis 

meoTxeds Seadgenda, xolo wyali pirvandelis 10%-s. 

b) aralis zRvaSi mdebare k. kokarali naxevarkunZulad gadaiqca, xolo navsadguri moinaqi 

sagrZnoblad daSorda zRvas da geografiuli mdebareoba Seicvala. 

g) Sesabamisad Seicvala adgilobrivi mosaxleobis saqmianobis sferoc; 

5. xanZrebi, avariebi sxvadasxva satransporto saSualebebze. 

6. katastrofuli xasiaTis ar SeiniSneba, Tumca mcire masStabis vlindeba. 

§ 34. msoflios kritikuli ekoregionebi 

1. a) kritikuli an safrTxis qveS myofi regionebia: Cile, braziliis samxreT-aRmosavleTi, 

atlasis mTebi afrikaSi, k. madagaskari, floridis n/k, meqsikis mTianeTi, pirineis (espaneTi) da 

apeninis (italia) n/k-ebi, CineTis samxreT-aRmosavleTi nawili da sxv. b) k. kalimantani, brazilis 

centraluri nawili, somalis n/k. g) stabiluria: kanadis CrdiloeTi, ruseTis aRmosavleTi, avstraliis 

CrdiloeTi nawilebi. 

2. kritikuli ekoregionebis umravlesoba swored adamianis samurneo saqmianobis Sedegad 

warmoiqmna. 

4. bunebis istoria kacobriobis istoriaze bevrad adre, dedamiwis warmoSobis periodidan 

daiwyo. adamianisa da bunebis urTierToba Cvens planetaze misi gaCenis dRidan iwyeba. mas Semdeg 

adamiani ara marto Seegua garemomcvel garemos, aramed aqtiurad daiwyo misi gardaqmnac: gaCexa 

tyeebi, gadaxna miwebi, gaiyvana gzebi, aago xidebi da kaSxalebi, aaSena qalaqebi da a.S. 

geografiuli garsis ganviTarebis istoriaSi dadga axali etapi, romelic uSualod da mWidrod 

aris dakavSirebuli adamianis sameurneo saqmianobasTan. geografiuli garsi gadaiqca e.w. noosferod 

anu adamianis gonebis sferod. noosfero dedamiwis planeturi da masTan dakavSirebuli 

kosmosuri sivrcea, romelic adamianis gonebrivi moqmedebis Sedegad gardaiqmneba da imarTeba. 

mravali milioni wlis ganmavlobaSi dedamiwaze bunebrivi komponentebis garkveuli wonasworoba 

Camoyalibda. adamiani Tavisi arsebobis dRidan gavlenas axdens masze. 

mosaxleobis raodenobis zrdam, mecnierebisa da teqnikis ganviTarebam adamians gauadvila 

bunebrivi resursebis gamoyeneba. mag., sasargeblo wiaRiseuli, romelic bunebaSi milionobiT 

wlis ganmavlobaSi grovdeboda, adamianma sul ramdenime aTeul weliwadSi sxvadasxva teritoriaze 

gadaitana; adamianis saqmianobis Sedegad gaCnda axali nivTierebebi da sxeulebi, romlebic 

bunebisTvis ar aris damaxasiaTebeli. 

adamianis saqmianobis Sedegad dedamiwis bunebam bevr adgilas Seicvala pirvandeli saxe. gaCnda 

reliefis iseTi formebi, rogorebicaa terasebi, Txrilebi, xramebi, yorRanebi da sxv. 

garemomcveli bunebis garda adamianebs arsebobis sxva wyaro ar gaaCniaT, amitom misi simdidreebis 

gamoyenebisas saWiroa zomiereba da mofrTxileba. bunebisgan unda aviRoT imdeni, ramdenic 

gvesaWiroeba da gamoviyenoT mTlianad da gegmazomierad. 

§ 35. msoflios biologiuri da landSafturi mravalferovneba 

gaixsene: 

biosfero dedamiwis Txeli fenaa, sadac arsebobs da viTardeba sicocxle. termini „biosfero“ 

pirvelad gamoCenilma frangma naturalistma Jan batist lamarkma gamoiyena, xolo mwyobri 

swavleba biosferos Sesaxeb mxolod me-XX saukunis dasawyisSi Seiqmna. misi avtoria rusi mecnieri 

vladimer vernadski. Tanamedrove biosfero moicavs liTosferos, anu dedamiwis qerqs; 

hidrosferos, anu dedamiwis wylian garss da atmosferos, anu planetis airovan garss. biomravalferovneba 

(biologiuri mravalferovneba) – sicocxlis mravalferovnebaa. warmoadgens cocxali 

organizmebis mravalferovnebas, genebidan dawyebuli biosferoTi damTavrebuli. zogjer gamoi- 

96

yofa landSaftebis mravalferovneba. ekosistema – cocxali organizmebiTa da maTi sabinadro 

garemoTi warmoqmnili bunebrivi kompleqsia. ekosistemaSi Semaval cocxal organizmebsa da im 

garemopirobebs Soris, romelSic isini cxovroben, ganuwyveteli urTierTkavSiria – mudmivad 

xdeba nivTierebaTa cvla. ekosistema SeiZleba Camoyalibdes bunebrivad an adamianis zemoqmedebiT. 

bunebrivi ekosistemebia: tba, tye, veli, Waobi da sxv. xelovnuri ekosistemaa, magaliTad, qalaqi, 

sofeli da a. S. landSafti – teritoriis ier-saxea. nawarmoebia germanuli sityvisgan: „Land“ – miwa, 

xmeleTi, „schaft“ – saxe, ieri. bunebriv-geografiuli kompleqsi, romlis farglebSi yvela ZiriTadi 

komponenti: reliefi, hava, wylebi, niadagebi, mcenareuloba da cxovelTa samyaro imyofeba rTul 

urTierTkavSirSi, morgebulia erTmaneTze da qmnis erTian, ganuyofel sistemas, romelic ganvi- 

Tarebis erTgvarovani pirobebiT xasiaTdeba. 

davaleba: 

1. biomravalferovnebis maRali maCvenebelia: indonezia, brazilia – amazonis tyeebi, k. axali 

gvinea, md. kongos auzi; dabali: kanadis arqtikuli arqipelagi, saharis udabno, gobis udabno, 

antarqtida. 

2. afrikisa da antarqtidis landSafturi mravalferovnebis nakleboba am kontinentebis reliefis 

erTgvarovnebiT aixsneba. 

3. maTi saxeobebi Semcirda. 

4. yvela biomma. tendencia ki maTi Semcirebaa. 

5. mcenareulobis ganlageba emorCileba ganedur da grZedul, aseve simaRlebriv kanonzomierebebs 

(horizontaluri zonaloba), romelic ganpirobebulia hidroTermuli reJimis cvlilebebiT. 

6. avstraliis xangrZlivma izolaciam ganapiroba am kontinentze maRali endemizmi. 

7. klimati, reliefi, hidrografia, niadagi. 

§ 36. msoflios daculi teritoriebi 

gaxsene: 

daculi teritoria – es aris teritoria, romelsac miniWebuli aqvs specialuri statusi, raTa 

daculi iyos misi fizikuri maxasiaTeblebi, daculi iyos, rogorc kulturuli memkvidreoba. 

daculi teritoria SeiZleba iyos saxelmwifo nakrZali, erovnuli parki, aRkveTili an miwis sxva 

farTi. 

davaleba: 

1. kenia, tanzania, aSS. 

2. magaliTad: emasis erovnuli parki mdebareobs braziliaSi, goiasisa da matu-grosu-du-sulis 

Statebs Soris, braziliis centralur-dasavleT nawilSi. am parkSi warmodgenilia Taviseburi 

ekosistema. teritoriis udidesi nawili utyeo, SiSveli savanaa. warmodgenilia veluri bunebis 

farTo speqtri. aq binadroben termitebi, giganturi anTarebi, fafriani mglebi, javSnosnebi, 

siraqlema nandu. 2001 wels parki iuneskom msoflio memkvidreobis siaSi Seitana. 

3. icavs unikalur da gadaSenebis piras myof mcenareebsa da cxovelebs, xels uwyobs turizmis 

ganviTarebas, samecniero-kvleviT saqmianobas. 

§ 37. msoflios kulturuli da bunebrivi memkvidreobis geografia 

1. a) aSS, brazilia, meqsika; germania; espaneTi, italia, gaerTianebuli samefo; b) poloneTi, 

saberZneTi, SevedeTi; g) xorvatia, slovakeTi, norvegia; d) saqarTvelo, somxeTi, san-marino. 

2. nebismieri obieqti turistiTa mizidulobas iwvevs. 

3. mcxeTis istoriuli centri, bagratis taZari da uSguli. 

97

§ 38. garemosdacviTi organizaciebi 

1. grinpisi Tavis saqmianobas msoflios 40-mde qveyanaSi awarmoebs. esenia: aSS, kanada, meqsika, 

brazilia, venesuela, argentina, ruseTi, indoeTi, avstralia, germania, espaneTi da sxv. 

2. grinpisi Tavisi saprotesto aqciebiT cdilobs msoflio sazogadoebis yuradRebis mipyrobas 

ekologiuri problemebisadmi. 

§ 39. ekologiuri alternativa – mdgradi ganviTareba 

1. mdgradi ganviTareba gulisxmobs ekonomikuri zrdis iseT formas, romelic uzrunvelyofs 

sazogadoebis keTildReobas mokle, saSualo da, rac mTavaria, xangrZlivi vadiT. igi efuZneba 

princips, romlis Tanaxmad, dRevandelobis moTxovnilebebi unda dakmayofildes ise, rom safrTxe 

ar Seeqmnas momaval Taobebs. mdgradi ganviTareba gulisxmobs pirobebis Seqmnas grZelvadiani 

ekonomikuri ganviTarebisaTvis garemos dacvis sakiTxebis maqsimaluri gaTvaliswinebiT. siRatake 

ki mosaxleobas aiZulebs uari Tqvas am principebze. 

2. dedamiwaze warmoqmnili ekologiuri da resursuli problemebi. 

98

IX. Semajamebeli samuSaoebis pasuxebi 

Semajamebeli samuSao I 

I –1. globalizacia msoflio ekonomikuri, politikuri da socialur-kulturuli integraciisa 

da unifikaciis procesia. zogadad ki, globalizacia aris procesi, romelic axdens msoflios 

daviwroebas, arRvevs erovnul sazRvrebs, aaxloebs erovnul ekonomikebs, kulturas, teqnologiebs, 

marTvas, warmoebas da zrdis urTierTdamokidebulebis xarisxs. martivi ganmartebiT, 

globalizacia niSnavs erT qveyanaSi mimdinare cvlilebebis asaxvas sxva qveynebze, rac maTi 

urTierTdamokidebulebis da urTierTgadaxlarTvis Sedegia. 

2. glosalizacia globalizaciis regionuli scanaria. glosalizacia globalizaciis sayovelTaod 

gavrcelebuli variantia da niSnavs globalizaciis gavrcelebas adgilobrivi mosaxleobis 

eTnikuri Tu erovnuli kulturebis gaTvaliswinebiT. globalizaciis procesSi 

transerovnulma kompaniebma, aseve biznesis sxva sferoebma gaafarToves TavianTi sazRvrebi, 

rogorc geografiulad (moicves mravali qveyana da kontinenti), aseve organizaciulad (ara 

aqvs mniSvneloba maTi sawarmoebis adgilmdebareobas, radgan Tanamedrove sakomunikacio 

saSualebebis gamoyenebiT advilad da myisierad amyareben maTTan kavSirs da organizacias 

uweven maT saqmianobas. 

3. a.T. kerneis mier SemuSavebuli `globaluri ganviTarebis indeqsi~ moicavs: ucxouri investiciebis 

moculobas, samTavrobo transferebis raodenobas, erovnuli Sida produqtis zrdis 

maCvenebels, saerTaSoriso organizaciebis wevrobas, internetprovaiderebisa da momxmarebelTa 

raodenobas, samSvidobo misiebis ricxvs, mosaxleobis raodenobas, fulad gzavnilebs, 

usafrTxo internetserviss, dasaqmebas, satelefono tarifebs. 

4. globalizaciis KOF indeqsi ekonomikuri, politikuri da socialuri globalizaciis maCveneblebis 

da maTi ganmsazRvreli indikatorebiT dgindeba. 

5. qveyanaSi saelCoebis raodenoba, gaeros usafrTxoebis sabWos misiis wevroba, saerTaSoriso 

organizaciebis wevroba, saerTaSoriso xelSekrulebebis raodenoba. 

6. antiglobalistebi gaurkveveli momavlis winaSe SiSsa da kacobriobis Tavs datexili yvela 

ubedurebis gamo pasuxismgeblobas globalizacias akisrebdnen, da amave dros, am ukanasknels 

vaSingtonis neoimperialisturi politikis produqtad moiazrebdnen. 

7. mSvidobis, birTvuli iaraRis arsebobis, mosaxleobis zrdis ganviTarebad qveynebSi, sursa- 

Tis, ekologiuri da sxv. globaluri problemebis arsi imaSia, rom isini mTel kacobriobas 

exeba ganurCevlad rasisa, socialuri mdgomareobisa, enisa da a.S. maT mzard aqtualobas ki 

ganapirobebs is, rom isini mniSvnelovan ekonomikur da socialur danakagebs iwveven, xolo 

maTi gamwvaveba safrTxes uqmnis TviT kacobriobis arsebobasac ki. 

8. globalur problemebs Soris mWidro urTierTkavSiria. erTis gamwvaveba sxva danarCenebis 

gaaqtiurebas iwvevs. 

9. saerTaSoriso organizaciebis saqmianoba mimarTulia msoflios qveynebs Soris saerTaSoriso 

urTierTobebis daregulirebisa da saerTo problemebis gadaWrisken. 

10. gansxvaveba samTavrobo da arasamTavrobo saerTaSoriso organizaciebs Soris isaa, rom sam- 

TavrobaTSoriso organizaciebi qveynebis samTavrobaTSoriso SeTanxmebis safuZvelze moqmedeben, 

xolo arasamTavrobo organizaciebi apolitikuri da arakomerciuli organizaciebia 

da maTSi gaerTianeba SeuZlia nebismieri qveynis sxvadasxva erovnul organizacias, qalaqebs, 

samecniero da saganmanaTleblo dawesebulebebs, calkeul moqalaqeebs da a.S. 

11. mondializmi, anu erTpolusiani msoflio – msoflio politikuri wesrigis iseTi formaa, roca 

msoflioSi erTi qveyanaa aSkarad gamoxatuli lideris poziciiT. bipolaruli msoflio – saer- 

TaSoriso sistemis iseTi tipia, roca aSkaradaa gamoxatuli erTmaneTisadmi dapirispirebuli 

Zalis ori centri ( polusi). saxelmwifoTa umravlesoba iZulebulia bipolarul msoflioSi 

erT-erTi polusis mxares iyos da meores upirispirebodes. 

12. globaluri politika cvlis tradiciul warmodgenebs saSinao da sagareo, Sidasaxelmwifoebriv 

da saerTaSoriso, teritoriul da arateritoriul politikas Soris. msoflios erT 

romelime nawilSi miRebuli politikuri gadawyvetilebebi da moqmedebebi swrafad aisaxeba 

99

danarCen msoflioze. msoflio politikuri centrebi da miRebuli gadawyvetilebebi Tanamedrove 

sakomunikacio saSualebebis gamoyenebiT SesaZlebelia gardaiqmnas erToblivi 

gadawyvetilebebis, SeTanxmebebisa da politikuri urTierTzemoqmedebis rTul sistemad. 

Sesabamisad, gaCnda iseTi fenomeni, rogoricaa `globaluri marTveloba~. 

13. aSS, ruseTi, gaerTianebuli samefo, safrangeTi, CineTi; israeli, indoeTi, pakistani. 

14. militarizacia – imperialistur saxelmwifoTa ekonomikuri, politikuri da sazogadoebrivi 

cxovrebis damorCileba dampyrobluri omis momzadebis miznebisaTvis; samxedro organizaciis 

meTodebis gadatana samoqalaqo urTierTobaTa sferoSi. militarizaciis Sedegad mwvavdeba 

sxva globaluri problemebi, radgan qveynebis biujetis udidesi Tanxebi swored SeiraRebisken 

aris mimarTuli. 

15. konversia samxedro daniSnulebis, warmoebisa da ekonomikis sxva dargebis samoqalaqo daniSnulebis 

warmoebaze gadayvanas niSnavs. konversia SeiZleba ganxorciledes msoflios qveynebs 

Soris SeTanxmebiT. 

16. globaluri mSvidobis indeqsis dadgena erebisa da regionebis mSvidobismoyvareobis aRweragazomvis 

erTgvari mcdelobaa. indeqsis dadgena organizebulia ekonomikisa da mSvidobis 

institutis mier, mSvidobis institutis eqspertebis saerTaSoriso nawilTan da analitikur 

centrTan konsultaciiT, sidneis universitetis mSvidobisa da konfliqtebis kvleviTi 

centris monawileobiT. indeqsis dadgenisas gaTvaliswinebulia qveyanaSi politikuri stabilurobisa 

da kriminalis done, qveynis samxedro biujeti da omianoba. 

17. politikuri konfliqtebi SeiZleba warmoiSvas teritoriul, religiur, rasobriv, eTnikur 

da ideologiur safuZvelze. teritoriuli konfliqtebis mizezi ZiriTadad xelsayreli 

geografiuli mdebareobaa. 

18. aSS, ruseTi, germania, CineTi, safrangeTi, gaerTianebuli samefo. 

19. teroris saSualebebia: sainformacio, fizikur-teqnikuri, fizikur-qimiuri, qimiuri, biologiuri 

saSualebebi. 

20. al-qaida, `wiTeli arwivebis jgufi~, wiTeli brigadebi, irlandiis respublikuri armia, eta 

da sxv. 

II – 1 – amerikis saxelmwifoTa organizacia; 2 – evropis uSiSroebisa da TanamSromlobis organizacia; 

3 – msoflios banki; 4 – samxreT-aRmosavleT aziis saxelmwifoTa asociacia – aseani; 

5 – arabuli qveynebis liga. 

III – 1 – aSS. 2 – iaponia; 3 – CineTi; 4 – gerTianebuli samefo; 5 – germania. 

Semajamebeli samuSao II 

I - 1. msoflios zogierT qveyanaSi adgili aqvs demografiul afeTqebas, zogan ki piriqiT – depopulacias. 

ganviTarebad qveynebSi es problema mosaxleobis arakontolirebadi zrdiT 

gamoixateba, romlebic mZime socialur-ekonomikuri pirobebis gamo SemdgomSi ganviTarebul 

qveynebSi miDdian SromiT migrantebad. 

2. demografiuli optimumi mosaxleobis iseT kvlavwarmoebas gulisxmobs, roca adgili aqvs 

demografiuli situaciis stabilizacias. 

3. axalgazrdobis wilis Semcirebas qveynis saerTo mosaxleobaSi; 

4. urbanizacia – esaa qalaqebis zrda-ganviTarebis procesi, qalaqis mosaxleobis xvedriTi wilis 

zrda qveyanaSi, regionSi, msoflioSi; sazogadoebis ganviTarebaSi qalaqebis rolis zrdis 

procesi, saqalaqo cxovrebis wesis gavrceleba da misi Tanmxlebi sazogadoebrivi procesebi. 

suburbanizacia – msxvili qalaqebis sagareubno zonebSi mosaxleobis swrafi zrda. 

5. qalaqebis didi raodenobiT warmoqmna, saqalaqo aglomeraciebisa da megalopolisebis warmoqmna, 

milioniani qalaqebis swrafi zrda. 

6. rogorc cnobilia, ganviTarebis Tavisebureba isaa, rom igi garkveul kvanZebSia Tavmoyrili. 

aRniSnuli centrebis irgvliv ki viTardeba infrastruqtura, koncentrirdeba mosaxleoba. 

bunebrivia, mravali mizezis gamo amgvari kvanZebis rols saqalaqo dasaxlebebi warmoadgenen. 

100

dResdReobiT zogierTi qalaqis gavlena scdeba sakuTari qveynis sazRvrebs da msoflio 

masStabebs iZens. amgvar qalaqebs `globalur qalaqebs~ uwodeben. 

7. geografiuli mdebareobis Tavisebureba, teritoriis farTobi, mosaxleobis raodenoba, 

satransporto komunikaciis done, sabanko-safinanso institutebis globaluri xasiaTi, 

kosmopolitizmi, istoriul-arqiteqturuli Zeglebi da sxv. 

8. urbanizaciis mTavari problema is aris, rom es procesi stiqiuri da Znelad marTvadia: izrdeba 

umuSevroba, Cndeba bidonvileba, mwvavdeba kriminaluri situacia, warmoiqmneba socialuri 

da ekologiuri problemebi da sxv. 

9. dedamiwaze mravali eTnosi da xalxi cxovrobs, romlebic erTmaneTisgan eniT, warmoSobiT, 

religiiT, tradiciebiT da sxv. niSnebiT gansxvavdebian. 

10. ama Tu im qveynis mosaxleobaSi sxva eTnikuri jgufebi, romlebic raodenobrivad bevrad 

CamorCebian ZiriTad mosaxleobas. 

11. kulturis (kulturuli) difuzia aris ori an meti sazogadoebis kulturuli maxasiaTeblebis 

sivrceSi gavrceleba da SeRweva sxva sazogadoebaSi. esaa kulturis gavrceleba-moZraobis 

gansakuTrebuli forma, romelic aucileblad ar gulisxmobs migraciul procesebs. kultura 

sazogadoebidan sazogadoebas SeiZleba gadaeces Tavad sazogadoebis an misi warmomadgenlebis 

gadaadgilebis gareSe. kulturis gavrceleba moZraobis gansakuTrebuli formaa, romelic 

gansxvavdeba da ar daiyvaneba migraciul procesebze. 

kulturuli imperializmi miznad isaxavs religiuri, eTnikuri, erovnuli da kulturuli 

gansxvavebebis waSlas da erTsaxovani globaluri kulturis formirebas. 

kulturuli konfliqti aris calkeul pirovnebebs, jgufebs, pirovnebasa da jgufs, pirovnebasa 

da sazogadoebas, jgufsa da sazogadoebas, sxvadasxva erTobebs an maT koaliciebs Soris 

faseulobriv-normatiuli, orientaciuli, poziciuri dapirispirebis kritikuli stadia. 

konfliqtebis sxva saxeTagan gansxvavebiT, kulturuli konfliqtebis mizezi msoflmxedvelobriv, 

religiur SexedulebaTa, Sefasebis poziciaTa SeuTavseblobiT, mxareTa socialuri 

gamocdilebis gansxvavebulobiT aris ganpirobebuli. 

12. janmrTelobis problema pirdapir kavSirSia demografiul problemasTan: jandacvis sistemis 

mdgomareoba, eqimebis, saavadmoyofoebis raodenoba; daavadebebis gavrceleba da prevencia 

uSualod moqmedebs qveyanis demografiul situaciaze. 

13. daavadebebis geografiaSi gamoiyofa oTxi ZiriTadi bunebriv-klimaturi zona: zomieri, 

samxreTi, xmelTaSuazRviuri da tropikuli. 

14. SromiTi migrantebi ZiriTadad fertilur asakSi myofi Sromisunariani adamianebi arian, 

romlebic sxva qveyenaSi midian legaluri Tu aralegaluri gziT samuSaos saZebnelad; isini 

TavianTi qveynis mosaxleobas akldebian, mimReb qveyanas ki ematebian. 

15. `brein dreini~, sityvasityviT, `tvinebis gadineba~ da igive maRalkvalificiuri specialistebis 

emigraciaa, es problema postsabWoTa sivrcis ramdenime qveyanaSi, maT Soris, saqarTveloSic, 

gansakuTrebulad mwvaved dgas. 

II - 1 – urbanizaciis done msoflios qveynebSi; 2 – malariis gavrcelebis geografia; 3 – mak-donaldsis 

restornebois geografia; 4 – migraciis saldo msoflios qveynebSi. 

Semajamebeli samuSao III 

I – 1. ekonomikuri globalizacia warmoebis, produqciis, momsaxurebis, teqnologiebis, informaciis, 

Sromisa da kapitalis saerTaSoriso integraciaa. ekonomikuri globalizacia amitom 

ZiriTadad sami mimarTulebiT vlindeba: warmoebis, vaWrobisa da finansuri globalizaciis 

saxiT. 

2. qveynis erovnuli meurneoba calkeuli Semadgeneli rgolebis, sawarmoebisa da organizaciebisagan 

Sedgeba. TiToeuli maTgani garkveul sameurneo saqmianobas axorcielebs. TviT es saqmianoba 

mravali calkeuli moqmedebaa, romlebic raodenobriv da Tvisebriv asaxvas saWiroebs. 

msoflio meurneoba msoflios qveynebis meurneobaTa erTobliobaa. 

101

3. ^finansuri bazrebis saxeebia: fasiani qaRaldebis, safondo, obligaciebis, savaluto, finansuri 

riskebis, dazRvevis, sasaqonlo, nedleulis, fiuCersuli. 

4. jinis indeqsi warmoadgens monacemebis gafantulobis sazoms. is SemoRebul iqna 1912 wels 

italieli statistikosis, korado jinis mier. jinis indeqsi zomavs uTanabrobas monacemTa ganawilebaSi. 

indeqsis mniSvneloba 0 miuTiTebs, rom uTanabroba ar arsebobs, xolo 1 miuTiTebs, 

rom uTanabroba maqsimaluria. jinis indeqsi gamoiyeneba mecnierebis mraval dargSi, maT Soris 

sociologiaSi, ekologiaSi, qimiasa da soflis meurneobaSi. 

jinis indeqsi yvelaze metad cnobilia, rogorc populaciis Semosavlebisa da keTildReobis 

uTanabrobis sazomi. qveynebs Soris am indeqsis mixedviT yvelaze naklebi uTanabroba SvedeTSia 

(0.23), xolo yvelaze meti – namibiaSi (0.7). Tumca, unda aRiniSnos, rom yvela qveyana ar 

Sefasebula. 

5. upirvelesad, qveynebis socialur-ekonomikuri ganviTarebis done. ekonomikuri CamorCena 

niSnavs im situacias, roca resursebi aqtiurad gamoiyeneba, Tumca maTi gamoyenebiT sargeblobs 

dominanturi saxelmwifo da ara is Raribi qveyana, romlis teritoriazec moipoveba 

resursebi. 

6. àTaswleulis fondi~ aSS mTavrobis specialur programas warmoadgens, romelsac axorcielebs 

aSS samTavrobo organizacia – àTaswleulis gamowvevis korporacia~. programis mizania 

daxmareba aRmouCinos ganviTarebad qveynebs siRaribis daZlevasa da ekonomikur ganviTarebaSi. 

7. adamianis kvebis xarisxi ZiriTadad ori maCvenebliT fasdeba: sakvebis kaloriulobiTa da 

kvebisaTvis kompleqsurad aucilebeli ingredientebiT. 

8. ganviTarebad qveynebSi sasursaTo problemas qmnis sakvebis deficiti da sakvebis naklebkaloriuloba, 

rac am qveynebSi arasrulfasovan kvebasa da SimSils iwvevs; ganviTarebul 

qveynebSi ki sasursaTo problema sakvebis siWarbiTa da mosaxleobis simsuqniT xasiaTdeba. 

9. soflis meuneobis ganviTarebis eqstensiuri gza niSnavs saxnavebis, saZovrebisa da Tevzsarewao 

teritoriebis Semdgom gafarToebas, xolo intesiuri ganviTarebis gza ki ukve arsebul 

savargulebze biologiur produqtulobas gazrdas, bioteqnologiis ganviTarebas, axali 

maRalproduqtuli jiSebis gamoyvana-gamoyenebas, niadagis damuSavebis axali meTodebis, 

meqanizaciis, qimizaciis da melioraciis ganviTarebas niSnavs. 

10. saTbob-energetikuli meurneoba yvela qveynis ekonomikuri ganviTarebis safuZvels warmoadgens, 

radgan swored maszea damokidebuli meurneobis nebismieri dargis ganviTareba. 

11. mzis, qaris, miogazis, zRvis talRebisa da miqceva-moqcevis, geoTermuli. 

12. problemas warmoadgens atomuri eleqtrosadgurebis narCenebis Senaxva. aseve saSiSroebas 

qmnis am sadgurebze SesaZlo avariebi, rasac SeiZleba radiaciis gaJonva mohyves. 

13. heliosadgurebi moqmedebs: aSS, espaneTi, safrangeTi, iaponia, israeli da sxv. qaris eleqtrosadgurebi: 

dania, germania, aSS. geoTermuli sadgurebi: islandia, axali zelandia, aSS, meqsika, 

filipinebi; zRvis miqceva-moqcevis sadgurebi: safrangeTi, aSS, kanada, ruseTi, CineTi. 

14. kacobrioba Tavisi arsebobis ganmavlobaSi mudmivad iyenebs bunebriv resursebs. Tanamedrove 

msoflioSi ganuwyvetliv izrdeba da farTovdeba bunebrivi resursebis moxmareba; Sesabamisad, 

bunebrivi resursebi, gansakuTrebiT ki amowurvadi da aRudgeneli resursebi, ileva da ukve 

mravali qveyana aRmoCnda nedleulis ZiriTadi saxeebiT uzrunvelyofis problemis winaSe. 

15. resursTuzrunvelyofa ori xerxiT fasdeba: 1. adgenen misi gamoyenebis savaraudo vadas, 

anu kidev ramdeni weli iqneba misi maragi sakmarisi. Sefasebis aseTi forma ZiriTadad mineraluri 

resursebiT uzrunvelyofis gaTvlebisas gamoiyeneba. amisaTvis maragis raodenoba 

weliwadSi mopovebuli resursis moculobaze iyofa. 2. adgenen erT sul mosaxleze mocemuli 

saxis resursis raodenobas, risTvisac maragis raodenoba qveynis mosaxleobis ricxovnobaze 

iyofa. Sefasebis es forma yvela saxis amowurvadi resursisaTvis gamoiyeneba. 

16. mineraluri resursebi garkveuli TaviseburebebiT xasiaTdeba. esenia: amowurvadoba da 

aRudgenloba, araTanabari ganawileba, Sor manZilebze transportirebis problemebi, maragis 

Sevsebis SesaZleblobebi axali sabadoebis aRmoCenisa da aTvisebis xarjze. 

17. tyiT dafaruli teritoriis farTobis gayofiT mTlian teritoriaze. 

18. kanada, ruseTi, brazilia, kongo, malaizia, indoeTi da sxv. 

19. adamianisa da bunebis urTierToba Cvens planetaze misi gaCenis dRidan iwyeba. mas Semdeg ada- 

102

miani ara marto Seegua garemomcvel garemos, aramed aqtiurad daiwyo misi gardaqmnac: gaCexa 

tyeebi, gadaxna miwebi, gaiyvana gzebi, aago xidebi da kaSxalebi, aaSena qalaqebi da a.S. 

geografiuli garsis ganviTarebis istoriaSi dadga axali etapi, romelic uSualod da mWidrod 

aris dakavSirebuli adamianis sameurneo saqmianobasTan. geografiuli garsi gadaiqca e.w 

noosferod, anu adamianis gonebis sferod. noosfero dedamiwis planeturi da masTan dakav- 

Sirebuli kosmosuri sivrcea, romelic adamianis gonebrivi moqmedebis Sedegad gardaiqmneba 

da imarTeba. 

mravali milioni wlis ganmavlobaSi dedamiwaze bunebrivi komponentebis garkveuli wonasworoba 

Camoyalibda. adamiani Tavisi arsebobis dRidan gavlenas axdens masze. 

mosaxleobis raodenobis zrdam,mecnierebisa da teqnikis ganviTarebam adamians gauadvila 

bunebrivis gamoyeneba. mag., sasargeblo wiaRiseuli, romelic bunebaSi milionobiT wlis ganmavlobaSi 

grovdeboda, adamianma sul ramdenime aTeul weliwadSi sxvadasxva teritoriaze 

gadaitana; adamianis saqmianobis Sedegad gaCnda axali nivTierebebi da sxeulebi, romlebis 

bunebisTvis ar aris maxasiaTebeli. 

adamianis saqmianobis Sedegad dedamiwis bunebam bevr adgilas Seicvala pirvandeli saxe.gaCnda 

reliefis iseTi formebi,rogoricaa terasebi,Rxrilebi xramebi,yorRanebi da sxv. 

garemomcveli bunebis garda adamianebs arsebobis sxva wyaro ar gaaCniaT,amitom misi simdidreebis 

gamoyenebisas saWiroa zomiereba da mofrTileba.bunebisgan unda aviRoT imdeni,ramdenic 

gvesaWiroeba da gamoviyenoT mTlianad da ekonomiurad. 

20. bunebrivi resursebis sameurneo Sefaseba niSnavs maTi mrewvelobaSi gamoyenebis SesaZleblobebisa 

da mizanSewonilobis dadgenas; aseTi Sefaseba gulisxmobs resursebis maragis, 

sasargeblo elementebis xarisxisa da Sedgenilobis, ganlagebisa da eqsploataciis pirobebis 

dadgenas, transportirebas, bunebrivi garemos dacvis SesaZleblobebs da a.S. 

II – 1– navTobis maragi msoflios qveynebis mixedviT; 2 – msoflios mniSvnelovani eleqtrosadgurebi; 

3 – mineraluri resursebis geografia; 4 – msoflios tyeebis gavrceleba; 5 – tyianoba 

msoflios qveynebSi. 

Semajamebeli samuSao IV 

I – 1. garemoze sazogadoebis uaryofiTi zemoqmedebis faqtorebi da formebia: sazogadoebis 

sawarmoo da arasawarmoo saqmianoba – industrializacia, sasoflo da satyeo meurneobis 

intensifikacia, transportis ganviTareba, dasvenebis da turizmis ganviTareba. 

2. XX s-is meore naxevarSi bunebasa da sazogadoebas Soris urTierTobaSi moxda xarisxobrivi 

naxtomi, roca mosaxleobis swrafi zrdis, intensiuri industrializaciisa da urbanizaciis 

procesebis Sedegad samurneo datvirTvebma mTel planetaze ekologiuri sistemis umTavres – 

TviTgawmendisa da regenaraciis unars gadaaWarba. Sedegad dairRva biosferos nivTierebaTa 

bunebrivi wrebrunva. 

3. globaluri ekologiuri garemos cvlilebebis gamovlinebis saxeebia: tyeebis gaCexa da 

degradacia; biomravalferovnebis Semcireba; resursebis araracionaluri gamoyeneba da 

deficiti; vrceli teritoriebis radiaciuli gaWuWyianeba; hidrosferos gaWuWyianeba 

navTobproduqtebiT; niadagis erozia, damlaSeba, daWaobeba da gaudabnoeba; mindvrebis 

toqsikacia; atmosferos gaWuWyianeba da saTburi efeqtis safrTxe; ozonis Sris gaTxeleba 

da ultraiisferi radiaciis momateba; dedamiwis mosaxleobis arakontrolirebadi zrda; 

sxvadasxva daavadebis epidemia; 

4. ganviTarebul qveynebSi ekologiuri problemebis gamwvaveba industrializaciiTa da moxmarebis 

maRali standartebiTaa gamowveuli. ganviTarebad qveynebSi ekologiur problemebs 

arsebuli siRaribe da resursebis ukmarisoba warmoqmnis. 

5. stabiluroba mis mier mzis gamosxivebis STanTqmasa da Tburi energiis gamosxivebas Soris damyarebuli 

zusti balansiT aixsneba. mzis xiluli gamosxiveba ZiriTadad dedamiwis zedapiris 

mier STainTqmeba. infrawiTel sxivebs ki dedamiwidan kosmosSi ZiriTadad atmosferos zeda 

103

fenebi asxivebs. amis mizezi imaSia, rom dedamiwis zedapiris mier gamosxivebuli infrawiTeli 

fotonebis udides nawils atmosferoSi arsebuli saTburis airebi da Rrublebi ìWers~ da 

isini kosmosSi mxolod am ukanasknelTa mier xelaxali gamosxivebis Sedegad SeiZleba moxvdes. 

gamTbari atmosferos gamosxivebis nawili kvlav dedamiwis zedapirs ubrundeba da ufro metad 

aTbobs mas. metad gamTbari zedapiri ufro met siTbos asxivebs atmosferoSi; gamTbari 

atmosfero aseve met siTbos ubrunebs dedamiwis zedapirs, magram amave dros met siTbos 

asxivebs kosmosSic. dedamiwis zedapiris da atmosferos urTierTgaTboba grZeldeba manam, 

sanam atmosferos zeda fenebidan energiis gafrqveva mzisgan miRebul energias ar gautoldeba. 

am dros wonasworoba myardeba agreTve dedamiwis zedapiris mier STanTqmul da mis mier 

atmosferoSi gafrqveul energias Soris. am wonasworobaTa miRwevis Semdeg dedamiwis (da 

atmosferos) temperatura stabilurdeba. 

ozonis xvreli – dedamiwis atmosferos zeda fenaSi, stratosferoSi, ozonis koncentraciis 

mkveTri Semcirebis fenomeni. bolo aTwleulebSi gaZlierda, savaraudod, anTropogenuri 

zemoqmedebis Sedegad. kacobriobis gansakuTrebuli daintereseba gamoiwvia imis gamo, rom 

stratosferuli ozoni dedamiwis zedapirs mzis ultraiisferi gamosxivebisgan icavs. 

mJave wvimebi – atmosferuli naleqebis yvela saxeoba – wvima, Tovli, setyva, nisli da sxv. bevri 

regionisTvis igi garemos dabinZurebis TvalsazrisiT erT-erTi mniSvnelovani problemaa. 

es dasaxeleba iseT movlenebs aerTianebs, rogoricaa mJave nisli, mJave Tovli da a.S. magram 

TiToeuli maTgani atmosferul tenSi mJavaTa arsebobas da garemoze maT damazianebel moqmedebas 

gulisxmobs. mJave wvimis ori umTavresi komponentia gogirdmJava da azotmJava. 

6. msoflio okeanes udidesi roli aqvs kacobriobis ganviTarebaSi. man Tavisi Semadgeneli mineraluri 

marilebis mdgradobiT, damRupveli ultraiisferi radiaciisgan bunebrivi Tavdacvis 

zemoqmedebiTa da sxva TvisebebiT sicocxlis mravali forma warmoqmna da evolucias Seuwyo 

xeli. cocxali orgnizmebis umravlesoba swored okeaneSi warmoiqmna. 

7. marikultura zRvis mcenareebis moSenebaa. 

8. klimatis cvlilebam, kerZod ki, globalurma daTbobam. 

9. zogierTi kontinentis sanapiro zolisa da kunZulis wylis qveS moqceva. 

10. msoflio okeaneSi mdebareoben Semdegi kunZulovani qveynebi: iaponia, filipinebi, axali 

zelandia, madagaskari, kuba, avstralia, didi britaneTi, islandia, irlandia, indonezia, Srilanka 

da sxv. msoflio okeanis napirebTan mdebareoben: safrangeTi, espaneTi, aSS, indoeTi, 

kanada, CineTi, ruseTi, brazilia da sxv. 

11. aSenebs polderebs, xelovnur kunZulebs. 

12. wylis ersursebi Semdegi specifikurobiT xasiaTdeba: 1. ZiriTadad mxiolod mtknari wyali 

gamoiyeneba; 2. aqvs mravalmiznobrivi gamoyeneba; 3. maTi gamoyeneba ZiriTadad adgilze xdeba; 

4. araTanabrad aris ganlagebuli. 5. wylis brunvis gamo SeuZliaT ganaxleba; 

13. araTanabrad, arsebobs adgilebi, sadac wylis deficitia da adgilebi, sadac wylis resursebi 

Warbi raodenobiTaa. 

14. pedosfero – dedamiwis niadaguri safaria, romelic xmeleTis ekologiuri sistemis da mTlianad 

biosferos umTavresi komponentia. igi udides rols asrulebs cocxal da aracocxal 

bunebas Soris mimdinare nivTierebaTa cvlis procesSi. 

15. gaudabnoeba msoflioSi ariduli klimatiT gamorCeuli regionebis umTavresi problemaa, 

rac isedac Raribi mcenareulobis gadaZovebiTaa gamowveuli. dedamiwaze udabnoebi swrafad 

ikavebs nayofier miwebs da masobriv SimSilsa da migracias iwvevs. 

16. bunebrivi stiqiuri movlenebi warmoSobis pirobebis mixedviT arsebobs: kosmiuri, meteorologiuri, 

hidrologiuri, hidro-meteorologiuri da geologiur-geomorfologiuri, 

glacialur-meteorologiuri, geologiuri, geologiur-teqtonikuri, teqtonikur-hidrologiuri, 

geologiur-geomorfologiuri. 

17. teqnogenuri katastrofebis ganviTarebis etapebia: anTropogenezisi, wertilovani teqnogenuri 

katastrofebi, lokaluri teqnogenuri katastrofebi, mikroregionuli teqnogenuri 

katastrofebi, mezoregionuli teqnogenuri katastrofebi, makroregionuli teqnogenuri 

katastrofebi da globaluri teqnogenuri katastrofebi. 

104

18. garemoze teqnogenuri zemoqmedebis pirdapiri forma samurneo obieqtebis zemoqmedebaa garemoze 

uSualo kontaqtiT, xolo iribi zemoqmedebis forma piradapiri zemoqmedebis jaWvuri Sedegia. 

19. ekologiuri mdgmareobis mixedviT garemos Semdegi formebi gamoiyofa: bunebrivi, gawonasworebuli, 

krizisuli, kritikuli, katastrofuli da kolafisis mdgomareoba. 

20. ekoregioni landSafturi erTeulia, romelic gamoiyofa arsebuli biogeografiuli er- 

Teulebis gaTvaliswinebiT. warmoadgens xmeleTisa da akvatoriis msxvil, garkveul monakveTs, 

romelic gamoirCeva bioturad erTferovani gaerTianebiT. 

21. biomravalferovnebis indeqsi dgindeba saxeobaTa raodenobiT 10 000 kv.km-ze. 

22. daculi teritoria iseTi teritoria, romelsac miniWebuli aqvs specialuri statusi, raTa 

daculi iyos aRniSnuli teritoriis fizikuri maxasiaTeblebi, daculi iyos, rogorc kulturuli 

memkvidreoba. daculi teritoria SeiZleba iyos saxelmwifo nakrZali, erovnuli 

parki, aRkveTili an miwis sxva farTi. daculi teritoriebi emsaxureba bunebis dacvas, turizmis 

ganviTarebas, samecniero-kvleviT saqmianobas da sxv. 

23. yovelwliurad msoflio memkvidreobis komiteti ikribeba sesiaze, romelic gansazRvravs 

,Tu romeli Zegli Seitanon iuneskos msoflio memkvidreobis siaSi. msoflio memkvidreobis 

Zeglebis siis mTavari mizania TiToeuli obieqti daicvas da gaxados cnobili, Tu, ra Tqma 

unda, igi Seesabameba iuneskos kriteriumebs. 

grinpisi saerTaSoriso sazogadoebrivi bunebisdamcveli organizaciaa, daarsebuli kanadaSi 

1971 wels. misi ZiriTadi mizania globaluri ekologiuri problemebis mogvareba, maTze 

sazogadoebisa da xelisuflebis yuradRebis miqcevis gziT. grinpisi cdilobs Secvalos 

adamianebis damokidebuleba dedamiwis bunebrivi simdidreebis mimarT. 

bunebis konservaciis saerTaSoriso kavSiri arakomerciuli saerTaSoriso organizaciaa, 

romlis mizanicaa bunebis konservacia / dacva. 

24. dedamiwaze globaluri ekologiuri tendeciebi metad SemaSfoTebelia: adamianTa sasicocxlo 

sivrcis, geografiuli garemos xelsayreli pirobebis SenarCuneba, resursebis racionaluri 

gamoyeneba yvela qveynis problemaa. amitomac dRis wesrigSi dadga mdgradi ganviTarebis 

aucilebloba. 

25. mdgradi ganviTarebis koncefcia unda emyarebodes Semdeg principebs: 

1) maqsimaluri efeqturobiT gamoyenebul iqnes bunebrivi resursebi bunebaze mniSvnelovani 

zianis miyenebis gareSe; 2) cocxali resursebiT sargeblobisas ar miadges ziani biomravalferovnebas 

da dasaxuli iqnas gzebi misi aRwarmoebis da gamravalferovnebisa; 3) unda 

moicavdes resursebis marTvis principebis ganviTarebas, romlis drosac gaTvaliswinebuli 

iqneba samomavlo riskebi; 4) arsebuli resursebis bazaze Tanamedrove teqnologiebis danergva 

da ganviTareba; 5) ekonomikuri ganviTarebis kvaldakval mTavari prioritetebis gamoyofa 

da srulyofa; 6) tradiciuli energoresursebis energoganaxlebadi resursebiT Canacvleba 

Sesabamisi teqnologiebis ganviTarebis gziT. mdgradi ganviTarebis ZiriTad mamoZravebel 

Zalad swored ganaxlebadi energetika unda iqnes miCneuli; 7) bunebrivi resursebis konsevaciis 

da gamoyenebis harmonizacia. 

II – 1 – msoflio okeanis mineraluri resursebi; 2 – gaudabnoeba dedamiwis zedapirze; 3 – vulkanebis 

gavrcelebis arealebi dedamiwaze; 4 – dedamiwis biomravalferovneba. 

105

მოსწავლესა და სწავლის შედეგზე ორიენტებული საგანმანათლებლო პროცესი, ბუნებრივია, უნდა ითვალისწინებდეს როგორც 

საფრთხეებისა და მასთან გამკლავების, ისე ბავშვების ასაკობრივ თავისებურებებს. 

მნიშვნელოვანია, რომ სამოქალაქო თავდაცვისა და უსაფრთხოების საგანმანათლებლო პროგრამა ითვალისწინებდეს მრავალფეროვან 

შესაძლებლობებს სხვადასხვა მოტივაციისა და შესაძლებლობის მოსწავლეთათვის. 

X. Sefaseba 

rekomendebuli ვ) შეფასება საზოგადოებრივ მეცნიერებებში Sefaseba sazogadoebriv mecnierebebSi 

1. 

� საკლასო სამუშაო 

2. საშინაო დავალება 

3. შემაჯამებელი დავალება 

ფასდება შემდეგი ცოდნა8 და უნარები: 

1. პრობლემის გააზრება 

� კომუნიკაცია 

� სწავლა 

� თანამშრომლობა 

� საზოგადოებრივ ცხოვრებაში აქტიური მონაწილეობა 

� შემოქმედებითობა 

� დროის ისტორიული გაგება 

� გარემოზე პასუხისმგებლობა და ზრუნვა 

� ისტორიული კვლევა 

� გეოგრაფიული კვლევა 

� სივრცეში ორიენტირება 

� ისტორიული ეპოქის განცდა 

� თვალსაჩინოებების გამოყენება და შექმნა 

შეფასების კომპონენტები საზოგადოებრივ მეცნიერებებში: 

4. საკლასო სამუშაო 

8 ცოდნა ფასდება თითოეული საგნისა და კლასის პროგრამული შინაარსის შესაბამისად 

უნარები ფასდება შემდეგი აქტივობებით: 

� თემასთან დაკავშირებით დასმული კითხვებით 

� დასმულ კითხვაზე გაცემული პასუხით 

� განსახილველ საკითხთან დაკავშირებული მსჯელობითა და ანალიზით 

� განხილული მოვლენებისა და პროცესებისადმი საკუთარი დამოკიდებულების გამოხატვით 

� დასმული პრობლემის გადაჭრის გზის შეთავაზებით 

� ჯგუფურ მუშაობაში შეტანილი წვლილით 

� დისკუსიაში მონაწილეობის სიხშირით 

� ახსნილი ცნებებისა და ტერმინების განმარტებებითა თუ გამოყენებით 

� მოვლენებისა და პროცესების განხილვისას საკუთარი მოსაზრების დასაბუთებით 

� თვალსაჩინოებების გამოყენებითა და შექმნით 

� პრეზენტაციით 

� დროის ლიმიტის დაცვით 

� დისკუსიაში გამოთქმული მოსაზრებებითა და არგუმენტებით 

ფასდება შემდეგი ცოდნა და უნარები: 


� ინფორმაციის მოპოვება და ორგანიზება 

� კავშირებისა და მიმართებების დადგენა 




� პრობლემის გადაჭრა 


� ისტორიული დროის გაგება 

� გარემოზე პასუხისმგებლობისა და ზრუნვა 

� ისტორიულ-გეოგრაფიული კვლევა 




� კრიტიკული აზროვნება 

� საშინაო დავალება 


� ცნებებისა და ტერმინების განმარტებებითა თუ გამოყენებით 106 

� მოვლენებისა და პროცესების განხილვისას მოსაზრებების არგუმენტირებით 


� განსახილველ საკითხთან დაკავშირებული მსჯელობითა და ანალიზით



� დროის ლიმიტის დაცვით 


ფასდება შემდეგი ცოდნა და უნარები: 









� ისტორიული დროის გაგება 

� გარემოზე პასუხისმგებლობისა და ზრუნვა 






� საშინაო დავალება 


� ცნებებისა და ტერმინების განმარტებებითა თუ გამოყენებით 

� მოვლენებისა და პროცესების განხილვისას მოსაზრებების არგუმენტირებით 


� განსახილველ საკითხთან დაკავშირებული მსჯელობითა და ანალიზით 

� დასმული პრობლემის გადაჭრის გზის ჩამოყალიბებით 




� წერითი ნამუშევრის შექმნით 

� შემაჯამებელი შეფასება 9 

ფასდება შემდეგი უნარები: 

3. კრიტიკულ პირობებში (ტესტი, საკონტროლო და სხვა) ცოდნისა და უნარ-ჩვევების გამომჟღავნება 

� პრობლემის გააზრება 

� 










� გარემოზე პასუხისმგებლობა და ზრუნვა 


9 შემაჯამებელი სამუშაოები სრულდება როგორც ზეპირი (დისკუსია, ინსცენირება) და წერითი (ტესტი, ნაშრომი, 

ისტორიულ-გეოგრაფიული თმა), ისე შერეული (პრეზენტაციის ან პროექტის წარდგენა,) ფორმით სასწავლო თემის, თემების 

ბლოკისა თუ საწავლო პროცესის გარკვეული ეტაპის დასრულების შემდგომ. 

შემაჯამებელი დავალებების ტიპები: 

� საკონტროლო წერა 

� ტესტირება 

� კითხვა-პასუხი 

� თემა/ესე 

� პრეზენტაცია 

� პროექტი 

� რეფერატი 

� კვლევა 

� დისკუსია/დებატები 

� კონფერენცია 

107 

მოთხოვნები, რომლებსაც უნდა აკმაყოფილებდეს შემაჯამებელი დავალებები 

� დავალების თითოეულ ტიპს უნდა ახლდეს თავისი შეფასების ზოგადი რუბრიკა; 

� ზოგადი რუბრიკა უნდა დაზუსტდეს კონკრეტული დავალების პირობისა და განვლილი მასალის გათვალისწინებით; 

� 10 ქულა უნდა გადანაწილდეს რუბრიკაში შემავალ კრიტერიუმებზე;

ისტორიულ-გეოგრაფიული თმა), ისე შერეული (პრეზენტაციის ან პროექტის წარდგენა,) ფორმით სასწავლო თემის, თემების 

ბლოკისა თუ საწავლო პროცესის გარკვეული ეტაპის დასრულების შემდგომ. 

შემაჯამებელი დავალებების ტიპები: 

� საკონტროლო წერა 

� ტესტირება 

� კითხვა-პასუხი 

� თემა/ესე 

� პრეზენტაცია 

� პროექტი 

� რეფერატი 

� კვლევა 

� დისკუსია/დებატები 

� კონფერენცია 

მოთხოვნები, რომლებსაც უნდა აკმაყოფილებდეს შემაჯამებელი დავალებები 

� დავალების თითოეულ ტიპს უნდა ახლდეს თავისი შეფასების ზოგადი რუბრიკა; 

� ზოგადი რუბრიკა უნდა დაზუსტდეს კონკრეტული დავალების პირობისა და განვლილი მასალის გათვალისწინებით; 

� 10 ქულა უნდა გადანაწილდეს რუბრიკაში შემავალ კრიტერიუმებზე; 

� მითითებული უნდა იყოს საგნობრივი სტანდარტის ის შედეგები, რომელთა შეფასებასაც ემსახურება შემაჯამებელი დავალება. 

შეფასების რუბრიკის ნიმუშები: 

პრეზენტაციის შეფასების რუბრიკა 

ამ შემთხვევაში მოსწავლეებს თითოეულ კრიტერიუმში ენიჭებათ ნული ან ერთი ქულა და საბოლოო ქულის გამოსაყვანად ითვლება 

მათი ჯამი. მაქსიმალური ჯამი არის ათი ქულა. 

საინტერესო შესავალი (პრობლემის იდენტიფიცირება) 1 

კვლევების/ნაშრომის წარმოჩენის უნარი 1 

შემოქმედებითი უნარი 1 

პრობლემის გადაჭრის გზების შეთავაზება 0 

თემის გასაგებად წარმოდგენა (ლოგიკური ჯაჭვი) 0 

საუბარი (გამართულობა, ტემბრი) 1 

თვალსაჩინოებების გამოყენება 0 

აუდიტორიასთან კონტაქტი 1 

ინფორმაციის ფლობის უნარი (ადეკვატური კითხვა-პასუხი) 1 

დროის ლიმიტის დაცვა 0 

პროექტის შეფასების განზოგადებული რუბრიკა 

ჯამი 6 

� 

1. 

2. 

მოსწავლის სახელი, გვარი 

მაქსიმალური ჯამური ქულის გაყოფით სამზე მოხდება მოგროვილი ქულების ათქულიან შეფასებაზე გადაყვანა 

ელემენტარული 

1 ქულა 

1.მიზანი არ არის კარგად გამოკვეთილი, 

ბუნდოვანია 

2.ორგანიზება სუსტად ორგანიზებული, არ არის 

იდეებს შორის ლოგიკური ჯაჭვი, 

რაც აბნევს მკითხველს/მსმენელს 

3.შინაარსის 

კორექტულობა 

ხშირად გვხვდება შეუსაბამო, 

მცდარი ინფორმაცია, 

3. 

4. 

5. 

მისაღები 

ოსტატური 



ხდება ერთ მიზანზე ფოკუსირება კარგად გამოკვეთილი მიზნები, 

მარტივად აღსაქმელი 

გააზრებულია 

კარგად ორგანიზებული 

თანმიმდევრულობა, ორგანიზების ფორმატი, ლოგიკური გადასვლა 

ნიშნებით, ზოგი გადასვლა იდეებს ერთი იდეიდან მეორეზე, 

შორის 108არის 

მარტივი, ზოგი 

გაუგებარი 

ორგანიზება ზრდის პროექტის 

ეფექტურობას 

ძირითადად კორექტულია, 

მთლიანად კორექტული, 

ზოგიერთი შეუსაბამო ან მცდარი 

ინფორმაციით 

ფაქტები ზუსტი და მკაფიო 

6. 

7. 

8. 

9.

დროის ლიმიტის დაცვა 0 

პროექტის შეფასების განზოგადებული რუბრიკა 


მაქსიმალური ჯამური ქულის გაყოფით სამზე მოხდება მოგროვილი ქულების ათქულიან შეფასებაზე გადაყვანა 

ელემენტარული 

მისაღები 

ოსტატური 




1.მიზანი არ არის კარგად გამოკვეთილი, ხდება ერთ მიზანზე ფოკუსირება კარგად გამოკვეთილი მიზნები, 

ბუნდოვანია 

მარტივად აღსაქმელი 

2.ორგანიზება სუსტად ორგანიზებული, არ არის გააზრებულია 

კარგად ორგანიზებული 

იდეებს შორის ლოგიკური ჯაჭვი, თანმიმდევრულობა, ორგანიზების ფორმატი, ლოგიკური გადასვლა 

რაც აბნევს მკითხველს/მსმენელს ნიშნებით, ზოგი გადასვლა იდეებს ერთი იდეიდან მეორეზე, 

შორის არის მარტივი, ზოგი ორგანიზება ზრდის პროექტის 

გაუგებარი 

ეფექტურობას 

3.შინაარსის ხშირად გვხვდება შეუსაბამო, ძირითადად კორექტულია, 

მთლიანად კორექტული, 

კორექტულობა მცდარი ინფორმაცია, 

ზოგიერთი შეუსაბამო ან მცდარი 

ინფორმაციით 

ფაქტები ზუსტი და მკაფიო 

4.ენობრივი ენობრივად გაუმართავი, ხშირი ენობრივად გამართული, მცირე ენობრივად გამართულია, 

გამართულობა შეცდომებით 

შეცდომებით 

დაცულია პუნქტუაციის ნიშნები 

5.კვლევა კვლევა არაეფექტურადაა 

კვლევა დაგეგმილია, მაგრამ კვლევა არის დაგეგმილი, 

დაგეგმილი, გამოყენებული ჯგუფის პოტენციალი მთლიანად გამოყენებულია არაერთი წყარო 

წყაროები არ არის სანდო, 

არ არის გამოყენებული, 

და ანალიზი სიღრმისეულია 

ანალიზი ზედაპირულია 

შეზღუდული რაოდენობის 

წყაროებია გამოყენებული, 

ანალიზი მისაღებია 

6.თვალსაჩინოებე თვალსაჩინოებები ხშირად 

თვალსაჩინოებების კავშირი მრავალფეროვანი, შინაარსის 

ბი 

შინაარსთან შეუსაბამოა, ან არ შინაარსთან ნატელია, მაგრამ შესატყვისი, აკურატულად 

არის ჯგუფის მიერ შექმნილი ერთფეროვანია, 

შესრულებული 

7.შემოქმედებითო მცირე შემოქმედებითი ენერგიის ზოგჯერ ჩანს ჯგუფის 

ჩანს ჯგუფის ორიგინალობა, 

ბა 

დანახარჯი ჯგუფის მხრიდან ორიგინალური აზრები, რაც სიახლე და თავისებური ხედვა, 

ეხმარება პროექტის უკეთ 

წარმოჩენაში 

რაც პროექტს საინტერესოს ხდის 

8.კავშირები არ ჩანს ჯგუფის კომპეტენცია მოსაზრებები დაკავშირებულია ხდება მთავარი მოსაზრებების 

საგნებთან საგნებში, გვხვდება ფაქტების ერთი ან ორი საგნიდან მიღებულ დაკავშირება სხვადასხვა 

უზუსტო ინტერპრეტირება ცოდნასთან 

საგნიდან მიღებულ ცოდნასთან, 

რაც მიუთითებს ჯგუფის 

მრავალი მიმართულებით 

კომპეტენტურობაზე 

9.დასკვნები არ არის ჩამოყალიბებული 

დასკვნები ჩამოყალიბებულია დასკვნებში არის სიახლე 

დასკვნები 

კვლევის ადეკვატურად, მაგრამ არ (ორიგინალობა), ლოგიკური 

არის მკაფიო 

კავშირი იგრძნობა კვლევასთან, 

ისინი მკაფიოდაა 

ჩამოყალიბებულია 

10.პრეზენტაცია ეფექტურად არ არის 

ბუნდოვნად აყალიბებს 

ნათლად ჩამოყალიბებული 

წარმოჩენილი პროექტის არსი, პროექტის არსს, იყენებს 

პროექტის არსი, მკაფიო 

უჭირს აზრის ჩამოყალიბება და თვალსაჩინოებებს, პასუხობს მეტყველება, აუდიტორიაზე 

პასუხების გაცემა, არ არის 

შეკითხვების უმეტესობას 

გათვლილი, ძირითადი იდეებია 

მიზნობრივად გამოყენებული 

გაშლილი, იყენებს 

თვალსაჩინოებები 

თვალსაჩინოებებს და პასუხობს 

ყველა კითხვას 

რეფერატის შეფასების რუბრიკა 

ამ შემთხვევაში მე-3 და მე-5 კრიტერიუმები ფასდება 0-2 ქულით, ხოლო ყველა დანარჩენი 0 ან 1 ქულით. მაქსიმალური ჯამი არის ათი 

ქულა. 

109

რეფერატის შეფასების რუბრიკა 

1.მიზანი/თეზისი – კვლევის შედეგად გამოთქმული ძირითადი იდეა 1 

2.რეფერატის ორგანიზება 1 

3.შინაარსის კორექტულობა, ფაქტობრივი საიმედოობა 2 

4.ენობრივი გამართულობა 0 

5.კვლევა 2 

6.ილუსტრაციები/ თვალსაჩინოებები 1 

7.შეთავაზებული მოსაზრების არგუმენტებითა და მაგალითებით გამყარება 1 

8.დასკვნები 1 


110 

მოსწავლის სახელი, გვარი 

დისკუსიის შეფასების რუბრიკა 

კონკრეტულ მოსწავლეს თითოეული კრიტერიუმის გასწვრივ ენიჭება შესაბამისი ქულა, ჯამდება ყველა კრიტერიუმში მიღებული 

ქულები და იყოფა ექვსზე (გამოითვლება მათი საშუალო არითმეტიკული). 

III დონე (8-10 ქულა) II დონე (5-7 ქულა) I დონე (1-4 ქულა) 

მოსმენა ყოველთვის უსმენს და 

თვალყურს ადევნებს 

ორატორს 

საუბარი მკაფიოდ მეტყველებს და 

უყურებს მსმენელებს 

არავერბალური 

კომუნიკაცია 

შეუძლია ეფექტურად 

აღიქვას და გამოიყენოს 

არავერბალური 

კომუნიკაციის ფორმები 

(თვალით, ჟესტებით, 

გამომეტყველებით, ხმით) 

მონაწილეობა უჩვენებს ინტერესს 

დისკუსიის თემისადმი 

საჭირო კომენტარებითა და 

აზრების გამოთქმით 

კოოპერაცია თანამშრომლობს 

თანაკლასელებთან, აცლის 

სხვებს აზრის გამოთქმას 

და იცავს დისკუსიის 

წესებს 

მოსაზრების 

არგუმენტირება 

უჭირს აზრის ჩამოყალიბება და 

პასუხების გაცემა, არ არის 

მიზნობრივად გამოყენებული 

თვალსაჩინოებები 

მოსაზრება ორიგინალურია 

და გამყარებულია 

ფაქტებით, ცნებებით. არის 

ლოგიკური კავშირი 

საკითხთან 

1. 

ხშირად უსმენს და უყურებს 


ძირითადად მეტყველება 

გასაგებია და უყურებს 

მსმენელებს 

ხშირად შეუძლია დაამყაროს 

არავერბალური კონტაქტი 

ძირითადად გამოხატავს 

ინტერესს. კომენტარები და 

აზრები ყოველთვის არაა 

თემის შესატყვისი 

ძირითადად თანამშრომლობს 

თანაკლასელებთან, ზოგჯერ 

ერთვება სხვის საუბარში, 

ძირითადად იცავს დისკუსიის 

წესებს 

მოსაზრების გასამყარებლად 

გამოყენებულია სადავო 

ფაქტები და ცნებები 

იშვიათად უსმენს და უყურებს 


მეტყველება არამკაფიოა, 

მსმენელებს უჭირთ გაგება 

იშვიათად იყენებს არავერბალურ 

კომუნიკაციის ფორმებს 

მცირე ინტერესი აქვს. არ 

გამოხატავს ან ვერ უკავშირებს 

თავის მოსაზრებებს სადისკუსიო 

თემას 

იშვიათად თანამშრომლობს და 

იცავს დისკუსიის წესებს 

მოსაზრება მოკლებულია 

ლოგიკურ კავშირს საკითხთან და 

არ არის გამყარებული ფაქტებით 

10 ისტორიისთვის შესაძლოა მე-6 კრიტერიუმი არ გავითვალისწინოთ, შესაბამისად მე-7 კრიტერიუმი შეფასდება 

მაქსიმალური 2 ქულით. 

შემაჯამებელი დავალების კონკრეტული მაგალითი ისტორიაში: 

დაწერეთ თემა : ,,პირველი ჯვაროსნული ლაშქრობა‘’. 

ა) ჩამოაყალიბეთ კვლევის ძირითადი იდეა, თეზისი; 

თვალსაჩინოებებს, პასუხობს 

შეკითხვების უმეტესობას 

მეტყველება, აუდიტორიაზე 

გათვლილი, ძირითადი იდეებია 

გაშლილი, იყენებს 

თვალსაჩინოებებს და პასუხობს 

ყველა კითხვას 

ამ შემთხვევაში მე-3 და მე-5 კრიტერიუმები ფასდება 0-2 ქულით, ხოლო ყველა დანარჩენი 0 ან 1 ქულით. მაქსიმალური ჯამი არის ათი 

ქულა.

სტანდართან შესაბამისობა- მაგალითი შესაბამისობაშია X კლასის ისტორიის სტანდარტის მიმართულების - ისტორიული 

ინტერპრეტაცია და კვლევა - მე-4, მე-5, მე-6, მე -7 შედეგებსა და მიმართულების - კომუნიკაცია - მე-8 შედეგთან; ასევე XI კლასის 

ისტორიის სტანდარტის მიმართულების - სახელმწიფო მმართველობა და პოლიტიკა - მე-5 შედეგთან. 

შემაჯამებელი დავალების კონკრეტული მაგალითი გეოგრაფიაში: 

წარმოადგინეთ თემა - ,, გერმანიის კომპლექსური დახასიათება‖, 

ა) განიხილეთ შემდეგი საკითხები: 1) გერმანიის ფიზიკურ-გეოგრაფიული მდებარეობა, 2) ბუნებრივი რესურსები, 3) მოსახლეობა 

(სქესობრივ-ასაკობრივი სტრუქტურა, მიგრაცია, ეკონომიკურად აქტიური მოსახლეობა) 4) ეკონომიკური მდგომარეობა 

(მეურნეობის დარგები, ტრანსპორტი), 5)პოლიტიკური მდგომარეობა (პოლიტიკური სტრუქტურა). 

ბ) იმსჯელეთ და გამოიტანეთ დასკვნები (ქვეყნის ადგილი მსოფლიო პოლიტიკურ რუკაზე და მისი განვითარების მომავალი 

პერსპექტივები). 

შეფასების კრიტერიუმები 

განიხილავს 

პირველ ხუთ 

საკითხს 

იცავს 

შინაარსობრივ 

თანამიმდევრობ 

ას 

ავლენ 

ს ანალიზისა 

და კრიტიკულ 

აზროვნებს 

0-1 

-2 

0 ქულა - ზედაპირულად 

განიხილავს მხოლოდ ერთ ან 

ორ საკითხს 

0-1 0 ქულა - 

არათანამიმდევრულად 

გადადის ერთი საკითხიდან 

მეორეზე. 

0-2 0 ქულა - 

ყურადღებას ამახვილებს 

მხოლოდ ფაქტებზე, არ 

ავლენს კრიტიკული 

1 ქულა - განიხილავს 

დავალებაში მოცემული 

საკითხების ნახევარზე მეტს 

111 

2 ქულა - განიხილავს ხუთივე 

საკითხს 

------------------ 1 ქულა - თანმიმდევრულად 

განიხილავს საკითხებს 


აანალიზებს ერთ-ორ 

საკითხს და მათ მიმართ 

გამოხატავს საკუთარ 


მოსწავლე აანალიზებს 

მასალაში მოცემულ საკითხებს, 

გამოხატავს მათთან 

უნარს აზროვნების უნარს. დამოკიდებულებას დაკავშირებით საკუთარ 

პოზიციას 

იყენებს 

0-1 0 ქულა - თვალსაჩინოება არ ------------------ 1 ქულა - მოხსენებას ახლავს 

თვალსაჩინოებე არსებობს ან ძალიან მწირია 

მრავალფეროვანი 

ბს 

თვალსაჩინოება 

საუბრობს 0-1 0 ქულა - საუბრობს 

1 ქულა - საუბრობს გარკვევით, 

გარკვევით და 

გაურკვევლად, ჭირს აზრის 

გამართულად მეტყველებს 

გამართულად 

გამოტანა 

პასუხობს 

დასმულ 

კითხვებს, 

ავლენს 

შესწავლილი 

საკითხების 

ცოდნას 

იცავს დროის 

ლიმიტს 

გამოაქვს 

დასკვნა/ები 

0-1 0 ქულა-საერთოდ ვერ 

პასუხობს აუდიტორიის მიერ 

დასმულ კითხვებს, 

0-1 

0-1 

-2 

0 ქულა - არ იცავს დროის 

ლიმიტს 

0 ქულა - 

ვერ გამოაქვს 

დასკვნა/გამოაქვს 

არადეკვატური დასკვნა/ები. 

1ქულა 

გამოაქვს გარკვეული 

დასკვნები, მაგრამ ვერ 

ასაბუთებს მათ. 

1ქულა-ადეკვატურად პასუხობს 

კითხვებს, ავლენს ცოდნასა და 

ანალიზის უნარს 

1 ქულა - დროის ლიმიტი 

დაცულია 

2 ქულა -გამოაქვს საინტერესო 

დასკვნები, განმარტავს მათ 

სოციალურ-ეკონომიკური 

კონტექსტის და მნშვნელოვანი 

ფაქტორების გაანალიზების 

საფუძველზე, მსჯელობა 

საინტერესოა და დამაჯერებელი. 

სტანდართან შესაბამისობა - შემაჯამებელი დავალება შესაბამისობაშია XI კლასის გეოგრაფიის სტანდარტის მეორე შედეგთან: 

გეო.XI.2. მოსწავლეს შეუძლია სოციალურ-ეკონომიკური ხასიათის გლობალური პრობლემების ანალიზი. 

წლის ბოლოს მისაღწევი შედეგები მიმართულებების მიხედვით: 

თავი XXXVI 

საგნობრივი კომპეტენციები დაწყებით საფეხურზე 

IV კლასი 

სამოქალაქო თავდაცვა და უსაფრთხოება (მოძრაობის უსაფრთხოება) 

სტანდარტი 

პირადი უსაფრთხოების უზრუნველყოფა საგანგებო ვითარებებში უსაფრთხო ქცევის საფუძვლები 

უსაფ. IV. 1. მოსწავლეს შეუძლია გამოიყენოს 

უსაფრთხოდ მოძრაობის წესები. 

უსაფ. IV. 2. მოსწავლეს შეუძლია გამოიყენოს 

ხალხმრავალ ადგილებში და საველე პირობებში 

უსაფრთხოდ ქცევის წესები. 

წლის ბოლოს მისაღწევი შედეგები და ინდიკატორები 

უსაფ. IV. 3. მოსწავლეს შეუძლია აღწეროს უჩვეულო 

ვითარებაში უსაფრთხო ქცევის საფუძვლები.

geografiuli saSualebebis gamoyeneba da Seqmna 

nimuSi #1 

elementaruli (1-4) 

1. rukis kiTxva – wakiTxuli informacia erTi an ramdenime elementisagan Sedgeba. 

2. geografiuli saSualebebis gamoyeneba – uWirs adekvaturi monacemebis Segroveba an 

misi informacia arasandoa. 

3. geografiuli saSualebebis Seqmna – simboloebi ZiriTadad uzustodaa datanili da 

informacia ar aris sando. ar aqvs saTauri da legenda. 

saSualo (5-7) 

1. rukis kiTxva – esaWiroeba miTiTebebi, rogor moipovos saWiro informacia, mopovebuli 

informacia arasrulia da zogjer uzusto. 

2. geografiuli saSualebebis gamoyeneba – ereva saSualebebis Tematuri daniSnuleba. 

srulad ver moipovebs da amuSavebs informacias. 

3. geografiuli saSualebebis Seqmna – zogi simbolo ar aris saTanado adgilas datanili 

da informacia arazustia, an ar aris srulad aRqmadi. aqvs saTauri, legenda araa sruli. 

sanimuSo (8-10) 

1. rukis kiTxva – damoukideblad da srulad moipovebs informacias. 

2. geografiuli saSualebebis gamoyeneba – ganarCevs sxvadasxva tipis saSualebas Tematikis 

mixedviT da SeuZlia maTgan saWiro informaciis mopoveba. informaciis Sedareba, ranJireba 

da interpretireba teqstad an sxva saSualebad. 

3. geografiuli saSualebebis Seqmna – informacia daaqvs saTanado adgilas, simboloebis 

swori gamoyenebiT, aqvs saTauri da legendis sxva elementebi. datanili informacia kargad 

aRqmadia. 

112

nimuSi #2 

niSani 1-4 5-7 8-10 

rukis kiTxva, 

wyaroze muSaoba 

geografiuli 

saSualebebis 

gamoyeneba 

geografiuli 

saSualebebis 

Seqmna 

wyaros mTavari 

sakiTxis 

(sakiTxe bis) da 

avtoris mizne bis 

gansazRv ra 

wakiTxuli info rmacia 

erTi an 

ram denime eleme n - 

tis gan Sedgeba. 

uWirs adekvaturi 

monacemebis 

Segro veba an misi 

informacia 

arasandoa. 

simboloebi ZiriTadad 

uzustodaa da - 

ta nili da info rmacia 

ar aris sa ndo, 

ara aqvs saTauri da 

legenda. 

ar cdilobs, 

gansazRvros 

wyaros mTavari 

sakiTxi. 

esaWiroeba miTiTebebi, 

rogor moipovos 

saWi ro informacia, 

mopovebuli informacia 

arasrulia da 

zogjer uzusto. 

ereva saSualebebis 

Te maturi daniSnuleba, 

srulad 

ver moipovebs da 

amuSavebs informacias. 

zogi simbolo ar aris 

saTanado adgilas datanili 

da info rmacia 

arazustia, an ar aris 

sruli, legenda araa 

sruli. 

zogadad aRwers erTerT 

sakiTxs, rome lsac 

exeba wyaro. 

113 

damoukideblad da srulad 

moipovebs informacias. 

ganarCevs sxvadasxva 

tipis saSualebas Tema - 

tikis mixedviT da 

SeuZ lia maTgan saWiro 

informaciis mopoveba; 

informaciis Seda reba, 

ranJireba da inte r pretireba 

teqstad an sxva 

saSualebad. 

informacia daaqvs saTanado 

adgilas simbo loebis 

swori gamo ye nebiT. 

daaqvs saTauri da lege 

n dis sxva elementebi. 

datanili informacia 

kargad aRqmadia. 

gansazRvravs mTavar 

sakiTxs, esmis avtoris 

miznebi, gamoaqvs wyarodan 

meoradi info rmacia.

argumentirebuli geografiuli Temis Sefasebis cxrili 

Tezisi 

niSani 1-2 3-5 6-7 8-10 

Tezis gamyarebaargumentebiTa 

da magaliTebiT 

sawinaaRmdego 

mosazrebis 

ganxilva 

Temis 

organizeba 

enobrivi 

mxare 

ar aris Tezisi. 

ar aris argumentebi 

da magaliTebi. 

ar aris naxsenebi 

arc erTi sawinaaR 

m dego mosazreba. 

Tema ar aris 

organizebuli. 

aris Zalian bevri 

gramatikuli 

Sec do ma; winadadebebi 

xSirad 

gaumarTavia. 

Tezisi aris 

bundovani. 

aris erTi an ori 

argumenti, magram 

ver amyarebsTeziss. 

naxsenebia sawinaaRmdegomosazreba, 

magram ar 

aris axsnili. 

Tema organizebulia, 

magram xandaxan 

scildeba 

sakiTxs; xandaxan 

abzacebi ar aris 

gamoyofili. 

aris gramatikuli 

Secdomebi; winadadebebi 

zo gjer 

ar aris kar gad 

gamarTuli. 

maswavlebels SeuZlia, Seajamos xuTive kriteriumSi mis mier dawerili qulebi da miRebuli ricxvi 

gayos xuTze. am SemTxvevaSi moswavlis naSromi fasdeba miRebuli ricxviT. 

maswavlebels niSnis gamoyvanisas aseve SeuZlia, romelime kriteriums an kriteriumebs (mag.: pirvel, 

meore da mesame kriteriums) mianiWos meti mniSvneloba. 

114 

Tezisi kargadaa 

Camoyalibebuli. 

aris argumentebi, 

romlebic amya - 

rebs Teziss, magram 

ar aris moyvanili 

Sesa bamisi 

ma ga liTebi. 

ganxilulia sawinaaRmdegomosazrebis 

mizezebi, 

magram ar aris axsni 

li, Tu ratom 

aris sakuTa ri Se - 

xe duleba swori. 

Temas aqvs erTmaneTisgan 

kargad 

gamijnuli Sesavali, 

ZiriTadi 

na wi li da daskvna; 

abzacebi, rogorc 

wesi, gamoyofilia. 

aris zogierTi 

gramatikuli 

Sec doma; punqtuacia 

ar aris 

yove lTvis daculi. 

Tezisi kargadaa 

Camoyalibebuli. 

Tezisi gamyarebulia 

argumentebiTa da 

magaliTebiT. 

amomwuravadaa 

ganxiluli sawinaaRmdegomosazrebis 

mi ze zebi da 

axsnilia, Tu ratom 

aris sa ku Tari 

Sexedu leba swori. 

Tema kargad aris 

organizebuli: 

Sesavali aRZravs 

mkiTxvelis interess, 

SesavalSive 

gadmocemulia Tezisi, 

aqvs ZiriTadi 

nawili, romelSic 

abzacebi kargad 

aris gamoyofili; 

aqvs daskvna, 

romelSic Sejamebulia 

Temis Ziri- 

Tad nawilSi ganxiluli 

argumentebi 

ar gvxvdeba gramatikuli 

Secdomebi; 

winadadebebi 

kargad gamarTulia; 

TiTqmis ar aris 

pun qtuaciuri Secdomebi; 

sityvebi 

kargad aris SerCe uli; 

ar vxvdebiT 

bevr Jargonsa da 

xatovan gamoTqmas 

(Footnotes).

TviTSefaseba 

GganmaviTarebeli Sefasebis erT-erTi mniSvnelovani aspeqtia TviTSefaseba. 

TviTSefaseba adamianis damokidebulebaa sakuTari Tavis mimarT, romelic pozitiuridan 

(maRali TviTSefaseba) meryeobs negatiuramde (dabali TviTSefaseba). 

TviTSefaseba aris procesi, romlis saSulebiTac moswavle erTveba sakuTari swavlis miznebis 

Camoyalibebasa da sakuTari swavlis procesis marTvaSi. amisaTvis moswavleebs unda hqondeT 

sakuTari naSromebis Sefasebis saSualeba. TviTSefaseba xels uwyobs moswavles gaerkves sakuTar 

sust da Zlier mxareebSi da dagegmos Tavisi saqmianoba, rac daexmareba miznebis miRwevaSi. 

maswavlebeli moswavleebs sTxovs, rom awarmoon sakuTar saswavlo aqtivobebze Canawerebi, 

perioduli werilobiTi Sefasebebi. magaliTad, TviTSefasebis cxrilSi SesaZloa mocemuli iyos 

Semdegi punqtebi: (1) ra gavakeTe dRes, (2) ra warmatebiT gavakeTe, (3) visTan erTad vimuSave, (4) ra 

gavakeTe kargad, (5) ra minda, rom ukeT gavakeTo da a.S. 

TviTSefasebis erT-erTi xerxia agreTve, roca maswavlebeli samuSaos dasrulebis Semdeg 

moswavleebs sTxovs, Seamowmon pasuxebi da mTel klass ukiTxavs swor variantebs. moswavleebi 

adareben sakuTars. miRebuli Sedegebis safuZvelze moswavleebi akeTeben TviTSefasebas. maswavlebeli 

sTxovs moswavleebs, axsnan TavianTi Secdomebis mizezebi. 

aseve SesaZlebelia, rom wlis dasawyisSi maswavlebelma moswavleebs sTxovos, dagegmon momaval 

semestrSi misaRebi niSani. xdeba realurad miRebuli saboloo niSnisa da dagegmilis Sefaseba. 

maswavlebeli moswavleebTan erTad ganixilavs warumateblobis mizezs dasaxuli miznis miuRwevlobis 

SemTxvevaSi. 

TviTSefasebis mudmivi warmoeba moswavleebs uyalibebs Secdomis mimarT swor damokidebulebas. 

moswavle xvdeba, rom mxolod Secdomis gamosworebiT aris SesaZlebeli misi TviTganviTareba. 

moswavleTa TviTSefasebisTvis SesaZlebelia kiTxvaris an cxrilis gamoyeneba; 

TviTSefasebis kiTxvari: 

1. rogor Seafasebdi gakveTilze sakuTar muSaobas – 0-dan 10 qulamde? 

2. ra miRwevebi gaqvs swavlis procesSi da rogor miaRwie mas? 

3. ra xarvezebi gaqvs swavlis procesSi da rogor apireb maT gamosworebas? 

4. rogoria Seni aqtiuroba gakveTilze? 

5. ramdenjer ar Seasrule saSinao davaleba? 

6. TanamSromlob Tu ara TanaklaselebTan, maswavleblebTan da rogor gexmareba es urTierToba 

swavlis procesSi? 

7. ras uTmob ZiriTad dros gakveTilze? 

a) maswavleblis saubris mosmenas; 

b) msjelobas, diskusias; 

g) jgufebSi muSaobas; 

d) kiTxvas; 

e) wignsa da samuSao rveulSi mocemuli savarjiSoebis Sesrulebas; 

v) sxva saqmianobas. 

moswavleebs aseve SeiZleba SevavsebinoT kiTxvari Catarebuli gakveTilis Sesaxeb, romelic 

amave dros maswavleblisTvis mniSvnelovani indikatori iqneba momavali muSaobis dagegmvisas: 

kiTxva ki ara miWirs Sefaseba 

gakveTili iyo kargad organizebuli 

gamoyenebuli masala iyo saintereso 

gakveTili iyo saintereso masSi gamoyenebuli damatebiTi masaliT 

maswavlebeli iyo moswavleze orientirebuli 

maswavleblis Sefaseba iyo samarTliani 

maswavlebeli iyo mkacri, ramac xeli SemiSala gakveTilis Temis 

SeswavlaSi 

gakveTils maRal Sefasebas vaZlev 

ris gamosworebas isurvebdi momdevno gakveTilebze (mokle komentari) 

115

yvela pedagogisTvis kargad aris cnobili, rom warmatebis misaRwevad mxolod specialuri 

codna ar aris sakmarisi. cnobilia isic, rom yoveli gakveTilis msvlelobis Tu moswavlesTan 

urTierTobis nebismier, umniSvnelo epizodSic ki, maswavlebels moeTxoveba didi ostatoba. 

magram swavlisa da aRzrdis mravalwaxnagovan da urTules procesSi maswavleblis qmedebis, 

ganwyobis, moswavlis mimarT damokidebulebis, individualuri midgomisa da urTierTkavSiris 

damyarebis formaluri wesiT gaanalizeba naklebad efeqtiani da Sedegis momtania. albaT TviT 

maswavlebelze ukeT veravin SeZlebs susti da Zlieri mxareebis, xarvezebis an, piriqiT, warmatebulobis 

gaanalizebas. viciT, rom sakuTari xedviT da Sefasebis gansxvavebuli kriteriumiT 

bevr specialists ucdia amgvari analizis gakeTeba. mravali praqtikosi pedagogic araerTxel 

dafiqrebula amis Taobaze. rodesac erT-erT sakmao gamocdilebis mqone maswavlebels mivmarTeT 

pedagogis saqmianobis analizisa da Sefasebis SesaZlo kriteriumebis Taobaze ganmartebisTvis, 

man ase gvipasuxa: 

`pedagogis Sromisa da warmatebulobis Sefasebis yvelaze obieqtur kriteriumad albaT realuri 

Sedegi unda miviCnioT da is mxolod dRevandeli gakveTilis SedegSi ar unda davinaxoT. 

mravali wlis Semdeg es Sedegi ufro TvalnaTliv gamoCndeba da, an siamayes da bednierebas moggvris, 

an guls gatkens~. 

GgTavazobT kiTxvars maswavlebelTaTvis, romelic SeiZleba gamoyenebul iqnas pedagogis 

warmatebulobis TviTanalizisa da TviTSefasebisTvis. 

CamoTvlil mosazrebebs upasuxeT: `diax~ an àra~, amis Semdeg kvlav daubrundiT TiToeul 

punqts, gaaanalizeT Tqvenive Sefaseba, ipoveT TqvenTvis problematuri aspeqtebi da gaakeTeT 

daskvnebi: 

1. bavSvebi didi siamovnebiT ismenen Cems monayols. 

2. miyvars codnis mudmivi Sevseba da ganaxleba. 

3. adamianebis mimarT var yuradRebiani. 

4. sakuTar Tavs vgrZnob bednier, mxiarul adamianad. 

5. ar miCndeba Sinagani dabrkoleba, Tu skolaSi bavSvebTan didi xniT darCena saWiro 

gaxda. 

6. didi siamovnebiT viReb monawileobas saskolo musikalur saRamoebSi. 

7. ar viRlebi bavSvebTan xangrZlivi urTierTobisgan, isini muxts mmateben, maTTan 

yofna saintereso da saxalisoa. 

8. miyvars sagani, romelsac vaswavli. didi gulmodginebiT vagroveb masalas, romelic 

damexmareba muSaobaSi. 

9. yovelTvis vcdilob, bavSvebSi davinaxo da ganvaviTaro yvelaze Rirebuli da 

warmatebis momtani Tvisebebi. 

10. yovelTvis vecdebi, TiToeul bavSvs moveqce pativiscemiT, ar ganvasxvavo erTmane 

Tisgan da calkeulebis mimarT ar gamoviCino negatiuri damokidebuleba. 

11. momdevno gakveTilisTvis saxlSi momzadeba CemSi ar iwvevs nerviulobas. yoveldRiurad 

amis keTebis survili ar miqreba. 

12. me ar vvardebi frustraciaSi, Tu xelmZRvanelebi eswrebian Cems gakveTilebs. 

SemiZlia rCevis mosmena an naklovanebis Taobaze mocemuli rekomendaciis gaziareba da 

daskvnis gamotana. 

13. myofnis Sinagani Zala imisaTvis, rom gawonasworebulad da keTilmosurneobiT 

moveqce axlobel adamianebs da, rac ginda moxdes skolaSi, javrs ar viyri sakuTar Svilebze. 

14. Zalian miyvars sagani, romelsac vaswavli, fsiqologiuri, pedagogiuri, specialuri 

literaturis, agreTve memuarebis, msoflio klasikis kiTxva. 

15. araferi ar maxarebs ise, rogorc kargi, mravalferovani musika. 

16. Semwevs unari kviris ganmavlobaSi SevinarCuno da gavanawilo sakuTari Zalebi. 

17. didi siamovnebiT vakeTeb fizikur varjiSebs. 

18. ar miyvars monotonuri, erTferovani saqmis keTeba. 

19. sakuTari sixalisiT, sixaruliT, SeupovrobiTa da dainteresebulobis piradi 

ma galiTiT SemiZlia saqmeSi Cavaba yvela moswavle. 

116

20. moswavleebTan erTad yovelTvis vigoneb raime axals, sainteresos. amitom isini 

ar meSvebian gagrZelebis moTxovniT. 

21. bavSvebTan erTad davdivar laSqrobaze, vdgam speqtaklebs, aRvniSnavT dabadebis 

dReebs. 

22. ivlisis TveSi ukve moviwyen xolme, velodebi seqtembris mosvlas da moswavleebTan 

Sexvedras. 

23. yofil moswavleebs Zalian vuyvarvar, yovelTvis uxariaT Sexvedra, mommarTaven 

da madlierebiT iReben rCevas. 

24. Cemi msoflmxedvelobisa da msoflSegrZnebis safuZvelSi devs bedniereba da sixa 

ruli. 

25. yvela gakveTilze vcdilob, moviZio urTierTobis axali nakadulebi, gzebi, 

bilikebi. 

26. diferencirebuli midgoma CemTvis niSnavs, gavugo TiToeul moswavles, mis Sesaxeb 

vicode rac SeiZleba meti, mqondes gansakuTrebuli da sando urTierTobebi, vexmarebode 

cxovrebiseuli arCevanis gakeTebaSi, winsvlisken moZraobaSi. 

27. vcdilob, adamianze arasdros vilaparako cudad. 

28. me miyvars mimowera Cems moswavleebTan. 

29. bevri saintereso ram vici Cems ojaxze. 

30. keTilmosurne damokidebuleba maqvs Cemi skolis mimarT da xSirad vyvebi mis miRwevasa 

da upiratesobaze. 

31. dadebiTi damokidebuleba maqvs skolaSi moswavleTa stimulirebis mimarT, 

SemiZlia davinaxo bavSvebis warmatebebi da wavaxaliso isini. 

32. Zalian vRelav, rodesac vatareb Ria gakveTils, magram misi dasrulebis Semdeg 

ganvicdi kmayofilebis grZnobas. 

33. me pativs vcem Cems kolegebs. 

34. vcdilob viyo gulaxdili, magram: 

• yovelTvis vambob simarTles; 

• mxolod nawilobriv vambob simarTles. 

35. me pativs vcem TiToeuli bavSvis interess, mis individualur da bavSvTa koleqtivis 

azrs. 

36. arasodes davcini bavSvebs. 

37. keTilsindisierad vasruleb administraciis davalebas. 

38. garda skolisa, maqvs sxva mdgradi SemoqmedebiTi interesebi. 

39. miyvars kargad Cacma. 

40. TviTganaTleba Cemi Zlieri mxarea. 

41. Semwevs unari, gamovkveTo da konkretulad davsaxo mizani. 

42. saerTo saqmianobas me vgegmav bavSvebTan erTad. 

43. SemiZlia Sevqmna iseTi pirobebi, bavSvi rom gaTavisufldes kompleqsebisgan da 

gamoavlinos sakuTari niWi da unari. 

117

XI. damatebiTi masala 

resursebis amowurvis Teoria 

gasuli saukunis Sua periodSi mecnierebi dainteresdnen globaluri problemebiT da 

misi ganviTarebis perspeqtivebiT. pirvelad aSS-Si 40-iani wlebidan Seiqmna kacobriobis 

momavlis prognozirebis samecniero organizaciebi, romlebic kvlevas awarmoebdnen 

sazogadoebis socialur-ekonomikuri, demografiuli da ekologiuri ganviTarebis modelze. 

50-60-ian wlebSi aSS-Si Camoyalibda TxuTmeti msxvili instituti da organizacia. 

aseve evropaSi Seiqmna `momavlis problemebis instituti~. 

ekologiuri problemebis gamwvavebasTan dakavSirebiT, mecnierebaSi gaCnda axali 

mimarTuleba – alarmistebi. Àlarme~ – franguli sityvaa, rac gangaSs niSnavs. dasavleTSi 

gavrcelda axali mimarTuleba, romlis ZiriTadi laitmotivia ekologiuri krizisi da 

bunebis garduvali daRupva. yovelive amis mizezad isini miiCneven mosaxleobis da industriuli 

warmoebis ganviTarebas. 

alarmistul SexedulebaTa ganviTareba 70-ian wlebSi realobas ar iyo moklebuli, 

radgan am wlebSi droebiTma energetikulma da sanedleulo krizisma moicva samyaro, mas 

daemata sasursaTo da ekologiuri problemebic. kerZod, msoflios qalaqebSi – londonSi, 

los-anjelesSi, san-franciskoSi, tokioSi aRiniSna smogis SemTxvevebi, romlis 

drosac sxvadasxva dros da garkveuli wlebis intervalis ganmeorebiT, ramdenime aTeuli 

dRis ganmavlobaSi aseulobiT adamiani iRupeboda. 1970-72 wlebSi Semcirda msoflio 

marcvleulis warmoeba 1 sul mosaxleze, mkveTrad daeca marcvleulis maragi. ar Secvlila 

Tevzisa da xorcis warmoebis done, maSin, rodesac mosaxleobis wliurma namatma 77 

mln kacs miaRwia, xolo 1974 wlidan 1980 wlamde saSualo wliuri namati 73 mln 600 000-s 

Seadgenda. amasTanave, saerTaSoriso sasursaTo daxmareba 1973 wels katastrofulad 

Semcirda. 

70-ian wlebSi mravali naSromi mieZRvna bunebrivi resursebis gamoyenebasa da garemos 

dacvas, msoflio mosaxleobis dinamikis sakiTxebs. 1970 wels gamovida h. da a. erlixebis 

naSromi: `mosaxleoba, resursebi, garemomcveli garemo – adamiani ekologiis 

sakiTxebTan~, romelSic avtorebi ganixilavdnen ganviTarebad qveynebSi demografiul 

afeTqebas, resursebis gamolevisa da garemos dabinZurebis sakiTxebs da miuTiTebdnen 

mzardi disproporciis SeCerebis aucilebel RonisZiebebze. 

1971 w. gamovida b. komoneris wigni `Caketili wre – buneba, adamiani, teqnologia~, 

sadac yuradReba gamaxvilebulia garemos dabinZurebasa da bunebrivi resursebis gamoyenebis 

masStabebze, im winaaRmdegobebze, romlebic iqmneba warmoebis swrafi zrdisa da 

bunebrivi resursebis intensiuri aTvisebis gamo. 

b. uordisa da r. diubos wignSi `miwa mxolod erTia~, ganxilulia bunebrivi resursebis 

gamoyenebisa da garemos dacvis problemebi, warmoebis gafarToebasa da resursebis 

gamoyenebas Soris arsebuli winaaRmdegobebis zrda. am problemasTan Sexeba gvaxsenebs 

malTusis Teorias, romelic jer kidev ori saukunis win warmoiSva. zemoT dasaxlebuli 

avtorebic neomalTusianelebis poziciaze dganan: 70-ian wlebSi gamovida u. duglasis 

wigni `samaswliani omi. ekologiuri siRatakis qronika~, sadac moyvanilia aSS-is garemos 

gauaresebis mdgomareoba da misgan gamowveuli zarali. 

am periodis erT-erTi yvelaze mniSvnelovani naSromia j. roCesteris `msoflio 

dinamika~, romelSic ganxilulia msoflio dinamikuri modeli da urTierTdakavSirebuli 

mosaxleoba, kapitaluri dabandeba, bunebrivi resursebi, garemos dabinZureba da 

sasursaTo produqciis warmoeba. wignSi mocemulia 40-mde grafiki, romlebic asaxaven 

118

aRniSnuli maxasiaTeblebis dinamikas, maT raodenobriv mniSvnelobas, romlebic ganpirobebulia 

sxvadasxva faqtoriT. ase, magaliTad, mosaxleobis sikvdilianobis koeficienti 

damokidebulia cxovrebis donesa da kvebaze, kapitaldabandeba – cxovrebis doneze da 

a.S naSromSi mocemulia pesimisturi daskvnebi. yvelaze xelsayreli msoflio modeli, 

romelic uzrunvelyofs e. w. `globalur wonasworobas~, iTvaliswinebs nulovan zrdas, 

romlis drosac miRweuli iqneba cxovrebis donis stabilizacia da SezRuduli bunebaTsargebloba. 

1968 wels gamoCenili sazogado moRvawis, firma `fiatis~ mmarTvelis – aurelio peCeis 

iniciativiT, daarsda msoflio sistemis ganviTarebis modelirebisa da prognozirebis 

arasamTavrobo futurologiuri saerTaSoriso organizacia – `romis klubi~, romlis 

prezidenti TviTon aurelio peCei gaxda. `romis klubi~ miznad isaxavda msoflio 

sazogadoebriobis yuradRebas globaluri problemebisadmi da maTi gadawyvetis gzebis 

moZebnas. organizaciaSi 70-iani wlebis dasawyisSi gaerTianebuli iyo dasavleTis asamde 

gamoCenili mecnieri da sazogado moRvawe (ix. `romis klubi~). 

mTel msoflioSi didi popularoba moipova d. medouzis xelmZRvanelobiT gamocemulma 

wignma `zrdis sazRvrebi~. wigni daweres masaCusetsis teqnikuri institutis 

mecnierebma `romis klubis~ davalebiT, sadac problema axleburad iqna ganxiluli. maT 

warmoadgines globaluri mniSvnelobis xuTi ZiriTadi mimarTuleba – mzardi industrializaciis, 

mosaxleobis swrafi zrdis, sakvebi produqtebis ukmarisobis, amowurvadi 

resursebis gamolevisa da garemos gauaresebis eqsponencialuri zrdis analizi. 

yvela es mimarTuleba urTierTkavSirSi imyofeba da urTierTganpirobebulia. mag., 

mosaxleobis zrda moiTxovs sawarmoo produqciis zrdas, es ukanaskneli – bunebrivi 

resursebis gamoyenebis gafarToebas, sasargeblo wiaRiseulis mopoveba-gadamuSaveba 

ki garemos dabinZurebas iwvevs. mosaxleobis, samrewvelo warmoebisa da satransportosakomunikacio 

qselis zrda zRudavs sasoflo-sameurneo produqciis warmoebas, radgan 

absolutur erTeulebSi da, miT umetes, 1 sul mosaxleze gaangariSebuli saxnavi miwebis 

farTobebi klebulobs msoflios umravles qveyanaSi, rac, cxadia, sakvebi produqtebis 

ukmarisobas ganapirobebs. wignSi yuradReba gamaxvilebulia aRudgeneli resursebis 

maragze, sasargeblo wiaRiseulis zogierTi saxeobis maragis gamolevis Taobaze aTeuli 

wlebis ganmavlobaSi. 

1970-iani wlebis bolos alarmistuli tendencia ramdenadme Sesustda. mecnierebi 

naklebad amaxvilebdnen yuradRebas mecnierebisa da teqnikis uaryofiT rolze gare samyarosTan 

mimarTebaSi. ufro metic, pesimistur varaudebs daupirispirda optimisturi 

prognozebi. 

am periodSi gamoica nordhauzis naSromi, romelic upirispirdeba momavlis pesimistur 

Sefasebas. igi miuTiTebs, rom mineraluri resursebis calkeuli saxeebi kacobriobas 

eyofa ramdenime aseuli wlis ganmavlobaSi da warmoebis Tanamedrove teqnologiis done 

uzrunvelyofs resursebis ekonomikur gamoyenebas xangrZlivi periodis manZilze. 

optimist mkvlevarTa erTi jgufi samarTlianad iTvaliswinebs samecniero-teqnikuri 

progresis rols, resursebis efeqtian gamoyenebas, energiis aRdgeniTi wyaroebis ganvi- 

Tarebas, mosaxleobis zrdis tempebis Semcirebas, niadagis dacvas, tyeebis aRdgenas da 

a.S. maTi ganxorcieleba sagrZnoblad Secvlida bunebrivi resursebis dadebiTad gamoyenebisa 

da garemos dacvis prognozs. teqnologia yovelTvis iyo da aris sazogadoebis 

socialur-ekonomikuri progresis aucilebeli piroba. igi udides rols asrulebda 

sazogadoebis ganviTarebis sxvadasxva etapze. msoflios ganviTarebulma qveynebma SeZles 

farTo gasaqani miecaT principulad axali teqnikisa da teqnologiebis danergvisaTvis. 

bunebaTsargeblobaSi udides rols asrulebs resursdamzogavi, ùnarCeno~ da 

mcirenarCeniani teqnologiebis ganviTareba, meoradi resursebis gamoyeneba, romelic 

moiTxovs did kapitalur danaxarjebs. msoflio resursebis mopoveba-gadamuSavebis 

119

ZiriTadi nawili ganviTarebad qveynebze modis, sadac resursebis gamoyenebas eqstensiuri 

xasiaTi aqvs. amJamad, èkologiuri afeTqebis~ kerad mecnierebi swored am tipis 

qveynebs miiCneven, romelTac ar SeswevT Zala ganaxorcielon radikaluri RonisZiebebi 

garemos dacvis mizniT. 

bolo aTwleulebis analizi gviCvenebs, rom ekologiuri RonisZiebebis dadebiTi 

Sedegebi lokalur da, ukeTes SemTxvevaSi, regionul xasiaTs atarebs (mag., zemo tbis, 

tba miCiganis gawmenda, rig qalaqebSi ekologiuri situaciis gaumjobeseba, resursebis 

calkeuli saxeebis TviTaRdgenis procesi da a.S.), xolo rac Seexeba ekologiuri xasiaTis 

globalur problemebTan dakavSirebul iseT cnebebs, rogorebicaa: ozonis xvreli, mJavuri 

wvimebi, saTburis efeqti, smogi, atmosferoSi Jangbadis koncentraciis Semcireba da 

a.S., gaxSirda. globalur problemebs ar gaaCnia arc saxelmwifoebrivi da arc bunebrivi 

sazRvrebi, amitom maTi gadaWra moiTxovs regionuli problemebis aRmofxvras farTo 

masStabiT planetis yvela qveyanaSi. 

romis klubi 

romis klubi (rk) saerTaSoriso sazogadoebrivi organizaciaa da 1968 wels daarsda 

italieli menejerisa da sazogado moRvawis aurelio peCeis TaosnobiT. igi msoflios 

politikuri, finansuri, kulturuli da samecniero elitis warmomadgenlebs aerTianebs. 

organizaciam mniSvnelovani wvlili Seitana biosferos ganviTarebis Seswavlisa da adamianisa 

da bunebis harmoniuli ganviTarebis ideebis propagandis saqmeSi. 

romis klubi farTomasStabian kvlevebs axorcielebs sxvadasxva sakiTxebSi, Tumca 

ZiriTadi prioriteti socialur-ekonomikuri sferoa. 

romis klubis wevrTa raodenoba SezRudulia (100 kaci). klubis wevri SeiZleba gaxdes 

is pirovneba, romelsac ar ukavia oficialuri samTavrobo Tanamdeboba da ar icavs 

romelime qveynis interesebs. 

romis klubma saTave daudo iseTi sakiTxis Seswavlas, rogoricaa globaluri problematika. 

msoflios wamyvanma mecnierebma Seqmnes moxsenebaTa seria saxelwodebiT, `kacobriobis 

siZneleebi~, romelSic msoflios ganviTarebis perspeqtivebis prognozireba 

kompiuteruli modelebiT xdeboda, xolo miRebuli Sedegebi sajarod ganixileboda. maT 

Soris iyo iseTi sakiTxebi, rogorebicaa narCenebis gadamuSaveba, energiis gamoyeneba, 

sazogadoebis organizacia, keTildReobis miRweva da sxv. 

amJamad romis klubi agrZelebs kvlevebs Tanamedrove msoflios mdgomareobis Sesaxeb, 

romelSic fundamenturi cvlilebebi moxda da xdeba, gansakuTrebiT, geopolitikisa 

da ekologiis kuTxiT. 

romis klubis saqmianoba 12-kaciani aRmasrulebeli komitetis mier koordinirdeba. 

organizaciis Stab-bina parizSi mdebareobs. 

garemosTan dakavSirebuli konfliqtebi 

gasuli saukunis meore naxevarSi mecnierTa gansakuTrebuli yuradReba miipyro bunebrivi 

resursebis mTeli rigi saxeobebis gamolevisa da garemos gauaresebis saSiSroebam. 

70-ian wlebSi mecnierebaSi axali pesimisturi mimarTulebebi Seiqmna. mas win uswrebda 

energetikuli, ekologiuri, sanedleulo da sasursaTo krizisis safrTxe. istoriam gamoavlina 

saxelmwifoTa winaaRmdegobrivi konfliqtebis mravali faqti. gansakuTrebuli 

simwvaviTa da masStaburobiT gamoirCeoda teritoriuli konfliqtebi koloniur epoqaSi, 

rac xSirad saukuneebis manZilze grZeldeboda. sxvadasxva xasiaTis teritoriuli 

konfliqtebi aRiniSna sparseTis yuris sanapiroze, axlo da Sua aRmosavleT aziaSi, ka- 

120

vkasiaSi, laTinur amerikaSi, evropaSi, kerZod, konfliqti israelsa da libans, israelsa 

da egviptes, kuveitsa da erays, iransa da kuveits, bahreinsa da katars, argentinasa da 

gaerTianebul samefos Soris, ruseTsa da iaponias, ruseTsa da CineTs Soris da a.S. 

mZafr xasiaTs iRebs teritoriuli konfliqtebi qveynebis SigniT, romlebic dResac 

mimdinareobs: kerZod, espaneTSi – baskeTis, safrangeTSi – korsikis, gaerTianebul 

samefoSi – Crdilo irlandiis, qurTebis problema – samxreT dasavleT aziis qveynebSi, 

CineTSi – taivanis, ruseTSi – CeCneTis da a.S. 

XX saukuneSi farTo xasiaTi miiRo bunebriv-resursulma, ekologiurma konfliqtebma. 

qveynebs Soris davis mizezi xdeba navTobi da gazi. konfliqti mimdinareobs ara 

mxolod xmeleTis, aramed teritoriuli wylebis gamoc. mezobeli qveynebis TevziT mdidari 

Selfuri zonebi davis sababi xdeba, magaliTad, gaerTianebul samefosa da islandias, 

portugaliasa da espaneTs Soris. CrdiloeTis zRvaSi navTobisa da gazis aRmoCenis 

Semdeg misi akvatoriis danawilebis sakiTxs germanias, danias, holandias, gaerTianebul 

samefos, safrangeTs Soris saerTaSoriso sasamarTlo agvarebs. 

sanapiro wylebSi Tevzis sarewi zonis mosagvareblad, gaerTianebuli erebis organizaciis 

egidiT, 1982 wels daido saerTaSoriso xelSekruleba 200 milioni ekonomikuri 

zonis gamoyofis Sesaxeb. bevri sazRvao qveynisaTvis Tevzis warmoeba wamyvani dargia da, 

amdenad, konfliqturi situaciis SemTxvevaSi, ekonomikuri zonebi iuridiuli garkvevis 

saSualebas iZleva. 

jer kidev ar gamwvavebula iseTi resursuli xasiaTis saerTaSoriso konfliqtebi, 

romlebsac iwvevs mezobeli qveynebis sasazRvro regionebSi wylebiT Tu saTbobiT sargeblobis 

sakiTxi. 

miwisqveSa wyliani Sreebi Tu zedapiruli wylebi sxvadasxva qveynis teritoriebs 

moicavs. aseve Txevadi da gazovani saTbobis, anu navTob-gaziani miwisqveSa Tu wylisqveSa 

regionebi sxvadasxva qveynis saziaro arealebia da erTi qveynis mier am resursiT sargebloba 

meore qveynis resursebs amcirebs, rac davis sababs iZleva. rTuli gasarkvevi xdeba, 

Tu romeli qveynis teritoriis sakuTrebaa igi. amis magaliTia israelSi SemuSavebuli 

gruntis wylis amoRebis proeqtis CaSla mezobeli arabuli saxelmwifos mier. saqarTveloSi 

aWaris zRvispira sanapiro problemis winaSe dgas TurqeTis teritoriaze, md. 

Woroxze mSenebare hidroteqnikuri nagebobebis mSeneblobis gamo. 

saerTaSoriso sisxlis samarTali calke gamoyofs danaSauls garemos dacvis Sesaxeb, 

radganac dedamiwa, rogorc planeta, mTliani da ganuyofeli ekologiuri sistemaa; 

saWiroa garemos dacvis Sesaxeb Sidasaxelmwifoebrivi da saxelmwifoTaSorisi kanonmdeblobebis 

erTmaneTTan Sexameba, rom saerTo sargeblobis teritoriebze gaerTianebuli 

erebis organizaciis uflebamosileba gavrceldes. 

evropis cnobil samrewvelo regionebSi atmosferos dasacavad, gamwmend nagebobebTan 

erTad, samrewvelo sawarmoebi iyeneben ramdenime aseuli metris milebs, rac xels uwyobs 

mavne nivTierebebis gabnevas atmosferos maRal fenebSi. magaliTad, skandinaviis qveynebSi 

xSiria mJavuri wvimebi, romlebic golfstrimis dinebis zegavleniT haeris masebs 

moaqvs evropis samrewvelo regionebidan. amis gamo am teritoriebis wyals, niadagebs, 

mcenareul safars gogirdovani anhidridi wamlavs. 

gansakuTrebiT dabinZurebulia dedamiwis Crdilo naxevarsferos zomieri da subtropikuli 

sartyeli, romelic mWidrod dasaxlebul da mZlavr industriul regionebs 

moicavs evropisa da CrdiloeT amerikis kontinentze. 

msoflioSi met-naklebad xSiria ekologiuri katastrofebi. Cernobilis katastrofam 

moicva evropis kontinentis 1/3 nawili da amierkavkasiaSic SeaRwia. ekologiuri 

problemebi warmoiqmneba samxedro moqmedebebis procesSi tyviiT, qimiur-baqteriuli 

iaraRis gamoyenebiT, sawvavis afeTqebiT (1991 wels erayis mier kuveiTis navTobmompovebeli 

obieqtebis dazianeba) da sxv. 

121

amrigad, XX saukunis meore naxevarSi adamianisa da garemos urTierTmoqmedebis 

Sedegad warmoqmnilma ekologiurma problemebma farTo xasiaTi miiRo. ekologiur 

problemebs ar gaaCniaT saxelmwifoebrivi sazRvrebi da erTi qveynis mier garemos komponentebis 

dabinZurebam SesaZloa metad daazianos sxva qveyana, vidre is saxelmwifo da 

misi regioni, romelic dabinZurebis wyaros Tavad warmoadgens. 

sazogadoebriv-politikuri da saerTaSoriso organizaciebis roli 

garemos dacvis saqmeSi 

garemos dacvisa da bunebaTsargeblobis procesSi warmoqmnili ekologiuri, socialuri 

da ekonomikuri problemebis gadawyvetaSi didmniSvnelovania saxelmwifo, 

sazogadoebriv-politikuri da saerTaSoriso organizaciebis roli. 

1950-iani wlebidan ganviTarebuli qveynebis regionebSi gauaresda ekologiuri situacia, 

ramac saxelmwifoTa mTavrobebis da sazogadoebis udidesi SeSfoTeba gamoiwvia. 

daiwyo sazogadoebrivi cnobierebis ekologizacia. msoflios bevr qveyanaSi SeimuSaves 

bunebaTsargeblobis axali koncefciebi, rac gamoixata bunebrivi resursebis racionalur 

gamoyenebasa da garemos dacvis kanonmdeblobis SeqmniT, kerZod, Seadgines tyis 

gaSenebis, msoflio okeanuri wylebis, Selfisa da kontinenturi ferdobebis gamoyenebis, 

myari narCenebis meoradi gamoyenebisa da utilizaciis, aratradiciuli energiis wyaroebis 

gamoyenebis, miwebis dabinZurebis, gaewrebisa da eroziis winaaRmdeg Sxamqimikatebisa 

da sxva agroteqnikuri saSualebebis araswori gamoyenebis kontrolis da a.S. programebi. 

ZiriTadi principi mdgomareobs imaSi, rom, vinc garemos abinZurebs, TviTonve afinansebs 

aRmkveT RonisZiebaTa sistemas. garda amisa, saxelmwifo doneze gamoiyofa subsidiebi, 

romlis moculoba izrdeba ganviTarebul qveynebSi. mag., amerikis SeerTebul StatebSi 

aRniSnuli mizniT gamoyofilma Tanxam 70-ian wlebis dasawyisSi yovelwliurad 18 mlrd, 

80-ian wlebSi – 78 mlrd, xolo 90-ian wlebSi – 100 mlrd dolars miaRwia. 80-iani wlebidan 

gaiwminda zemo tba, miCigani, eri. germaniam aRmosavleT nawilSi SeaCera uranisa da 

spilenZis mopovebiTi sawarmoebis funqcionireba da a.S. 

bunebrivi resursebis gamoyenebis procesi ganviTarebul qveynebSi kanonmdeblobas 

eqvemdebareba, rac kompaniebisagan damatebiT kapitaldabandebebs moiTxovs. amitom aris, 

rom ukve ramdenime aTeuli welia, ganviTarebuli qveynebis mewarmeebs `damabinZurebeli~, 

resurstevadi warmoebebi gaaqvT ganviTarebad qveynebSi, yiduloben teritoriebs radoiaqtiuri 

narCenebis konservaciisaTvis. 

msoflio kapitalizmi ganviTarebad qveynebs uyenebs moTxovnebs im bunebrivi 

resursebis mimarT, romlebic am qveynebis bunebriv-resursuli potencialis aTvisebas 

ganapirobebs. es qveynebi floben msoflio miwis, tyis resursebis naxevarze mets. saTbobi 

da mineraluri resursebis maragisa da msoflio warmoebis udidesi nawili ganviTarebad 

qveynebze modis. 

miuxedavad imisa, rom axalma masalebma (plastmasebma, sinTeTikurma boWkoebma da 

sxv.), liTonebis meoradma gadamuSavebam Seamcira wiaRiseuli resursebis zrdis tempebi, 

maTi mopoveba mainc farTo masStabiT mimdinareobs msoflios ganviTarebad qveynebSi. 

ekonomikurad maRalganviTarebuli qveynebi sabados Ziebis, aRmoCenisa da Semdgomi 

gadamuSavebisaTvis guluxvad exmarebian ganviTarebad qveynebs sesxis, subsidiebis saxiT, 

rac sagulisxmoa da gasaTvaliswinebeli saqarTvelosaTvis, miT umetes, rom mineraluri 

nedleulis eqsportiori qveynebis ekonomikuri mdgomareoba amiT ar gaumjobesebula. 

1960-70-ian wlebSi msoflios 100-ze met qveyanaSi Seiqmna garemos dacvisa da 

resursebis gamoyenebis kontrolis specialuri samsaxurebi. am samsaxurebis moRvaweoba 

SezRuduli iyo ZiriTadad uflebamosilebiTa da biujetiT, ris gamoc ver SeZles 

122

mniSvnelovani politikuri zegavlenis moxdena arsebul situaciaze. mosalodneli 

ekologiuri katastrofiT gamowveuli gangaSi, uwinares yovlisa, saxelmwifoTa Soris 

urTierTobaSi gamoixata. ukanasknel periodSi gaeros organoebisa da dawesebulebebis 

praqtikaSi farTod inergeba ekologiuri samarTlis axleburi, farTo gageba, mas ganixilaven, 

rogorc axal dargs, romelic Seicavs nacionaluri da saerTaSoriso samarTlis 

normebs. didia saerTaSoriso organizaciebis roli garemos dacvis sferoSi. amJamad 

msoflioSi asze meti saerTaSoriso organizacia emsaxureba am saqmes, gansakuTrebiT 

mniSvnelovania gaeros roli. 

garemos dacvis sakiTxi gaerTianebuli erebis organizaciaSi pirvelad 1962 wels 

daisva da mas Semdeg araerTxel yofila msjelobis sagani. saxelmwifoebi SeTanxmdnen 

garemos dacvis RonisZiebebis erToblivad gatarebaze. garemos dacvis sferoSi saerTa- 

Soriso TanamSromloba gulisxmobs im RonisZiebaTa sistemas, romlebsac saxelmwifoebi, 

saerTaSoriso organizaciebi ganaxorcieleben saerTaSoriso samarTlis aRiarebuli 

principebisa da normebis Sesabamisad, bunebrivi garemos SenarCunebis, aRdgenisa da gaumjobesebis 

mizniT. gaeros generalurma asambleam miiRo rezolucia, romlis Tanaxmadac, 

garemos dacvis sferoSi globaluri xasiaTis problemebis gadawyvetisaTvis pasuxismgebloba 

daekisra gaeros, romelic axorcielebs garemos dacvisaTvis gamoyofili fondebis 

xelmZRvanelobas. amasTan dakavSirebiT, calkeuli qveynebi xelmZRvaneloben garemos 

dacvis im zogadi principebiT, romlebic SemuSavebulia gaeros generaluri asambleis 

mier. masve akisria saerTaSoriso masStabebis samecniero forumebis mowyoba aRniSnul 

problemaze da ganviTarebad qveynebSi garemos dacvis uzrunvelyofa. 

gaeros generalurma asambleam 1976 wels, XXX sesiaze miiRo konvencia bunebriv garemoze 

samxedro an sxva mavne zemoqmedebis akrZalvis, dedamiwis liTosferos, hidrosferos, 

atmosferos, agreTve kosmosuri sivrcis dabinZurebis Sesaxeb. Tu am xelSekrulebis 

aqts daarRvevda konvenciis monawile romelime saxelmwifo, nebismieri konvenciis 

monawile qveyanas ufleba hqonda Seetana saCivari gaeros uSiSroebis sabWoSi. ekologiuri 

ganaTlebis, ekologiuri TviTSegnebis naklebobis gamo, pasuxismgebeli pirebi mxedvelobaSi 

ar iRebdnen resursebis amowurvadobas, garemoSi Seqmnili disbalansis zegavlenas 

bunebasa da adamianze. mogvianebiT msoflios mTel rig qveynebSi didi yuradReba 

mieqca ekologiuri ganaTlebis sakiTxebs. am sakiTxebze iuneskom pirveli konuferencia 

Caatara q. TbilisSi 1979 wlis oqtomberSi, Semdegi – 1987 wlis agvistoSi, q. moskovSi. 

garemos dacva globaluri problemaa da igi msoflios yvela saxelmwifosa da xalxis 

interesebs Seexeba. aman gamoiwvia saxelmwifoTa TanamSromloba garemos dacvis sferoSi. 

miRebul iqna mravali saerTaSoriso konvencia, xelSekruleba. 

1972 wels stokholmSi gaerom ekologiur problemebs miuZRvna konferencia. gaer- 

Tianebuli erebis organizaciis generalurma asambleam 1983 w. moiwvia specialuri komisia 

garemos dacvis problemebze, sadac msoflios 22 ekonomikurad ganviTarebuli da ganviTarebadi 

qveynis 23-ma warmomadgenelma miiRo monawileoba. sami wlis muSaobis Semdeg 

komisiam gaaanaliza sakiTxebis farTo speqtri, warmoadgina moxseneba – `Cveni saerTo 

momavali~, sadac ganixiles ozonis xvrelis, klimatis cvlilebebis, mJavuri wvimebis, 

stepur zonaSi niadagis gauaresebis, tyeebis ganadgurebis, florisa da faunis saxeobebis 

gauCinarebis da sxva saSiSi ekologiuri movlenebis sakiTxebi, kritikul zRvarze myofi 

adamianebis janmrTelobis mdgomareoba dedamiwis mTel rig regionebSi. komisiam dasaxa 

qveynis balansirebuli ekonomikuri ganviTarebis gzebi, romlebic moicavs: 

1. mosaxleobis zrdis tempebis Semcirebas; 

2. bunebrivi resursebis (tyeebis, atmosferos, wylis, niadagis, floris, faunis) 

SenarCunebas momavali TaobebisaTvis; 

3. bunebrivi resursebis gamoyenebis moculobisa da tempebis minimalur zrdas 

(nedleulis moxmarebis Semcirebas, energiis efeqtian gamoyenebas, wyalmoxmarebis Sem- 

123

cirebas, teqnologiuri procesebis danergvas resursebis ekonomikuri gamoyenebisa da 

dabinZurebis aRsakveTad). 

balansirebuli ekonomikuri ganviTarebis umTavres pirobad miCneul iqna ekonomikuri 

da ekologiuri problemebis erTdrouli gadawyveta. ekologiuri problemebi ganviTarebadi 

qveynebis xvedria, maT ki ar ZaluZT damoukideblad gadawyviton es problema. jer 

kidev 1988 wels msoflio ekologiuri zedamxedvelobis institutma Seafasa damatebiTi 

xarjebi im RonisZiebaTa sistemis gasatareblad, romelsac instituti arsebiTad miiCnevda, 

raTa 2000 wlisaTvis msoflios dabalansebuli ekonomikuri ganviTarebisaTvis 

mieRwia. RonisZiebebi moicavda mosaxleobis zrdis tempebis Senelebas, saxnavi miwebis 

dacvas planetis masStabiT, tyeebis aRdgenas, energiis efeqtiani gamoyenebis amaRlebas, 

energiis aRdgeniTi wyaroebis ganviTarebas. institutis monacemebiT, am miznis misaRwevad 

saWiro iyo yovelwliurad gamoyofiliyo 145 mlrd dolari. 2000 wlis programis mixedviT 

garemos dacvaze gamoyofili garemos dacvis fondis gazrda mxolod 100 milionamde 

SeZles, rac cxadia, dasaxul RonisZiebaTa sistemis (niadagis dacva, tyeebis aRdgena, 

energiis efeqtiani gamoyeneba, energiis ganaxlebadi wyaroebis gamoyeneba, ganviTarebadi 

qveynebis valebis dafarva da a.S.) gansaxorcieleblad umniSvnelo iyo. 

1989 wels garemosa da janmrTelobis dacvis pirvel evropul konferenciaSi evropis 

29 qveynis janmrTelobisa da garemos dacvis ministrebma miiRes monawileoba. 

garemosa da sazogadoebis urTierTmoqmedebis harmonizacia msoflio mecnieruli azrovnebis 

yuradRebis centrSia moqceuli. bunebrivi garemosa da adamianis janmrTelobis 

dacva mdgradi ganviTarebis aucilebeli komponentia. mdgradi ganviTarebis koncefciis 

safuZvelia saerTaSoriso komisiis specialuri gamokvlevebis Sedegebi, romlebic 1987 

wels waredgina gaerTianebuli erebis organizacias da mdgradi ganviTarebis principebis 

saxiT Camoyalibda gaeros 1992 wlis rio-de-Janeiros konferenciaze. 1992 wels gaerom 

rio-de-JaneiroSi Caatara konferencia `Cveni planeta – Cveni janmrTeloba~. 1993 wels 

SveicariaSi, q. liuturnSi, msoflios 45 qveynis ministrebisa da wamyvani Tanamdebobis 

pirebis monawileobiT janmrTelobis saerTaSoriso konferenciam miiRo ekologiuri 

programa. 1994 wels helsinkSi garemosa da janmrTelobis dacvis konferenciaze miRebul 

proeqts uwodes èvropis xvalindel dReze zrunva~. garemos dacvis problemebze, 

rio-de-Janeiros konferenciis gadawyvetilebis Sesrulebis Taobaze 1997 wels Sedga 

gaeros generaluri asambleis specialuri àngariSis~ sesia, romelSic monawileobdnen 

saxelmwifos meTaurebi da mTavrobis warmomadgenlebi. 

2002 wlis agvistos bolosa da seqtembris dasawyisSi iohanesburgSi (samxreT afrika) 

mimdinareobda gaeros saerTaSoriso forumi – `samyaros samiti~. forumze xazgasmiT iyo 

aRniSnuli, rom msoflios mdgradi ganviTareba XXI-XXII saukuneebSi mniSvnelovnad aris 

damokidebuli imaze, ra gavlenas moaxdens kacobrioba dedamiwis ekologiur sistemebze 

uaxloesi 10 wlis ganmavlobaSi. 

dReisaTvis 200-mde saerTaSoriso garemosdacviTi konvencia, xelSekruleba da 

SeTanxmeba arsebobs, romelTa ZiriTadi nawili miRebuli iqna ori-sami aTeuli wlis 

manZilze. 

mdgradi ganviTareba da garemo 

mdgradi ganviTareba – saqmianoba, romelic ganapirobebs qveynis an regionis mdgrad 

politikur, socialur-ekonomikur da ekologiur mdgomareobas. 

mdgradi ganviTareba – garemosa da sazogadoebis dabalansebuli ganviTareba, bunebaTsargeblobis 

optimaluri zRvrebis gansazRvra. 

124

mdgradi ganviTareba (Sustainable deveplopment) – sazogadoebis ganviTarebis iseTi 

sistema, romelic uzrunvelyofs adamianis cxovrebis donis xarisxis zrdas da momavali 

TaobebisaTvis maqsimalurad daculi bunebrivi resursebiTa da garemoTi uzrunvelyofas. 

mdgradi ganviTareba – evolucia (ganviTareba), romelic akmayofilebs Tanamedrove 

moTxovnebs, raTa momavalma Taobebma daakmayofilon sakuTari moTxovnilebebi. 

1972 w. SvedeTSi (stokholmSi) gaeros egidiT garemos problemebisadmi miZRvnili 

saerTaSoriso konferencia Catarda, sadac miRebuli iqna specialuri programa garemos 

dacvis Sesaxeb. 1982 w. nairobiSi gaimarTa amave sakiTxisadmi miZRvnili II konferencia. 1983 

wels gaerom Seqmna garemos dacviTi problemebis Semswavleli msoflio komisia, romelic 

cnobilia brundtlantis komisiis saxeliT. man gamoaqveyna vrceli angariSi msoflioSi 

Seqmnili rTuli ekologiuri viTarebis Sesaxeb. aRniSnul dokumentSi pirvelad gaiJ- 

Rera terminma `mdgradi ganviTareba~. 1992 w. rio-de-JaneiroSi gaimarTa saerTaSoriso 

konferencia, romelmac dasabami misca axal ideologias – garemosa da sazogadoebis 

mdgradi (dabalansebuli) ganviTarebis Sesaxeb, romlis mTavari mizania Cvens planetaze 

civilizaciis gadarCena. igi moiTxovs: resursebis racionalur moxmarebas, uaxlesi 

teq nologiebis danergvas, bunebaTsargeblobis sferoSi investiciebis mozidvas da sxv. 

mdgradi ganviTarebis programis erT-erTi mniSvnelovani safexuria bunebis daculi 

teritoriebis gafarToeba globaluri masStabiT. garemos dacvis mecnieruli bazis 

zogadi ekologia, romelic iZleva pasuxs kiTxvebze, Tu rogori dialeqtikuri kanonebiT 

arsebobs da viTardeba samyaro da, ra kavSirSia buneba sazogadoebasTan, ris ufleba aqvs 

sazogadoebas bunebriv sistemebze zRvrulad dasaSvebi datvirTvebis TvalsazrisiT, 

ise, rom ar daarRvios arsebuli wonasworobis procesi. 

mdgradi momavlisTvis didi mniSvneloba eniWeba ganaTlebas. 2003 wels kievSi gaeros 

evropis ekonomikuri komisiis mier safuZveli Caeyara iniciativas `ganaTleba mdgradi 

ganviTarebisaTvis~ (dekada 2005-2014 ww). evropis qveynebis garemos dacvis da ganaTlebis 

ministrebma miiRes strategia `ganaTleba mdgradi ganviTarebisaTvis~ (ix. internetsaitze: 

www.unce.org/env/strategytext/strategyinGeorgian.pdf). 

garemos dacva uzrunvelyofs saerTaSoriso, saxelmwifoebriv, regionul da lokalur 

administraciul-sameurneo, teqnologiur, politikur, iuridiul da sazogadoebriv 

RonisZiebaTa kompleqsis gatarebas, romelic mimarTulia adamianis keTildReobasa 

da janmrTelobisaTvis saWiro ekosistemebis dasacavad. 

garemos dacva gulisxmobs, erTi mxriv, sacxovrebeli bunebrivi garemos dacvas da 

dakavSirebulia envairomentologiasTan da, meores mxriv, adamianis garemomcveli garemos 

dacvas. 

garemos dacva dakavSirebulia bunebaTsargeblobis ekonomikasTan, geologiasTan, 

adamianis ekologiasTan, niadagTmcodneobasTan, klimatologiasTan, hidrologiasTan, 

medicinasTan da a.S. 

garemos dacvisa da bunebrivi resursebis gamoyenebis praqtikuli amocanebis gadawyvetisaTvis 

umniSvnelovanesia garemos da bunebrivi resursebis marTvisa da ekonomikuri 

meqanizmebis (auditi, dafinanseba, saxelmwifo kontroli, garemos dacvis stimulireba 

da a.S.) srulyofilad amoqmedeba. 

125

XII. damatebiTi literatura 

1. i. miqaZe, èkologia~, Tb., 2005 w. 

2. m. ardia, g. margvelani, `msoflios bunebrivi resursebi~, Tb., 1998 w. 

3. g. qajaia, `biosfero da sazogadoeba~, Tb., 1997 w. 

4. m. bliaZe, d. kereseliZe, `geografia~, leqsikoni. cnobari, Tb., 2011 w. 

5. geografiis enciklopedia da msoflio atlasi, Tb., 2004 w. 

6. g. babutaSvili, g. xutaSvili, zogadi ekologia da garemos dacva, Tb., 2003 w. 

7. l. Wanturia, `globaluri ekologiuri problema da samarTali~, `samarTali~ #4, Tb., 1992 w. 

8. a. gegeSiZe, `geopolitika~, Tb., 1997 w. 

9. z. daviTaSvili, `saqarTvelos istoriuli da politikuri geografia~, Tb., 1999 w. 

10. Максаковский В.П. ,`Географическая картина Мира~, часть 1, 2 и 3, Ярославль, 1996. 

11. Реймерс Н.Ф. `Природопользование~, М., 1990. 

12. Greenow L.L. and all. `World Geography~, People in Time and Place. Silver Burdett Ginn. 1991. 

http://ru.wikipedia.org 

http://www.unep.org 

http://www. eea.europa.eu 

http://www.bellona.no 

http://www.greenpeace.org 

http://www. panda.org 

www.iucn.org 

http://www.earthcharter.org 

http://seu.ru 

http://ecodelo.org 

http://green-cross.net/news.php 

http://www.ipcc.ch/publications–and–data/publications–and–data–technical–papers.shtml 

126

globaluri geografia XI

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?