30.04.2013 Views

Download PDF - The National Assembly of Seychelles

Download PDF - The National Assembly of Seychelles

Download PDF - The National Assembly of Seychelles

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

NATIONAL ASSEMBLY OF<br />

SEYCHELLES<br />

Tuesday 20 th October 2009<br />

<strong>The</strong> <strong>Assembly</strong> met at 9 am<br />

<strong>National</strong> Anthem<br />

Mr Speaker in the Chair<br />

(Technical Problem)<br />

MR DEPUTY SPEAKER<br />

..Onorab Georges to take us to the<br />

motion.<br />

HON BERNARD GEORGES<br />

Bonzour Mr Deputy Speaker,<br />

bonzour tou mon bann koleg dan<br />

Lasanble, Clerk avek son lekip.<br />

Mr Deputy Speaker mon<br />

mosyon lo Order Paper i demann<br />

gouvernman pou konstrir en<br />

lenstitisyon apropriye kot<br />

dimoun, apard bann ki kalifye,<br />

pou Old People’s Home ki pa<br />

kapab pran swen avek zot lekor e<br />

ki napa personn pou fer sa, i ava<br />

resevwar lozman e swen ki<br />

neseser.<br />

Mr Deputy Speaker pou<br />

laplipar parmi nou e mon krwar<br />

pour nou tou isi dan sa Lasanble<br />

lavi i bon. Nou annan fanmiy,<br />

nou annan lakour, nou annan en<br />

travay, bann parmi nou i annan<br />

zanfan, nou annan zanmi, nou<br />

fakilte mantal e entelektyel i a en<br />

bon nivo, nou lasante i oke. Nou<br />

kapab dir ki nou ansarz nou lavi.<br />

Nou lev dan en lakaz konfortab<br />

bomaten, nou annan dekwa pou<br />

manze, nou benny dan delo ki<br />

koul dan tiyo e nou sanz dan<br />

lenz prop. Nou annan en bi dan<br />

nou lavi e nou ranpli nou<br />

zournen dan en fason konvenab<br />

– parey mon’n dir lavi i bon.<br />

Kekfwa i pa fasil, souvannfwa i<br />

annan lanmertin ek latristes. I<br />

annan defwa nou tonm malad e<br />

nou bezwen sonnyen, ouswa nou<br />

fer en aksidan, maler parfwa i<br />

pase. Me kantmenm tousala i<br />

ariv nou, nou annan fanmiy ek<br />

zanmi ki siport e soulaz nou dan<br />

nou letan difisil. Bann dimoun<br />

ki zot lavi i deroul normalman<br />

parey nou, avek parey sanson<br />

John Wirtz i dir, son bon kote e<br />

osi son move kote, nou bann<br />

dimoun normal ki pe viv en lavi<br />

normal. Sa mosyon Mr Deputy<br />

Speaker pa konsern nou.<br />

Me malerezman lavi pa osi<br />

bon, ouswa fasil pou tou nou<br />

sitwayen. Parey dan tou sosyete<br />

i annan nou dimoun ki pou<br />

divers rezon in tonm lo kote.<br />

Parfwa se zot menm ki<br />

responsab, parfwa se lavi ki’n<br />

donn zot en move kart pou zot<br />

zwe. Ki swa rezon, i annan dan<br />

tou nou distrik, enn ouswa 2<br />

dimoun ki tousel, ki’n ganny<br />

rezete, ki pe viv lo franz lavi, ki<br />

annan en lavi marzinal, sa ki<br />

Angle i apel life on the edge, se<br />

pou sa bann dimoun ki mon’n<br />

anmenn sa mosyon ozordi.<br />

Nou sosyete in fer bokou<br />

pou fer ki bann dimoun ki<br />

vilnerab i ganny sekour,<br />

gouvernman in fer bokou e bann<br />

lenstitisyon saritab in osi fer<br />

bokou. Pou zanfan, en rezo lalwa<br />

sosyal, NCC, tribinal, school<br />

meal, eksetera in ganny met an<br />

plas pou fer sir ki zanfan pa<br />

ganny ni abandonnen par sa ki’n<br />

1


met zot omonn, ni abize par<br />

okenn dimoun.<br />

Pour sa ki ganny<br />

abandonnen kantmenm lalwa i<br />

fer prosedir pou adopsyon e pou<br />

foster care. Pou bann ki napa<br />

personn dan lavi, legliz katolik i<br />

propoz fwaye e atraver<br />

lasosiasyon SOS gouvernman in<br />

met en vilaz Prezidan a zot<br />

dispozisyon. Avek en tel<br />

kouvertir i pa posib isi Sesel pou<br />

nou dir ki nou annan zanfan ki<br />

dormi dan semen parey bann<br />

street children ki nou vwar dan<br />

lezot pei. Nou rann gras ki sa<br />

napa isi e mon pr<strong>of</strong>it sa moman<br />

pou remersye tou bann ki devoue<br />

zot letan pou okip sa bann<br />

dimoun.<br />

Pou bann vye dimoun<br />

menm fenomenn i egziste. Avek<br />

sistenm pansyon sekirite sosyal<br />

pour tou dimoun ki’n ariv 63an,<br />

home carer pou sa ki annan<br />

lakaz, old people’s home dan<br />

distrik pou sa bann ki napa lakaz<br />

me ki ankor kapab viv tousel e sa<br />

enn North East Point pou sa ki<br />

pa kapab, nou vyeyar i ganny<br />

proteze e viv dan otan dignite ki<br />

nou pei i kapab afford.<br />

Andikape fizik ki pa kapab<br />

reste kot zot e dimoun ki tro<br />

malad pou reste dan zot prop<br />

lakaz i ganny fasilite kot lopital<br />

North East Point.<br />

Andikape mantal ki bezwen<br />

ganny trete koman in-patient si i<br />

annan e dapre sa ki mon<br />

konpran pou annan dan lefitir<br />

en lopital sirkyatrik pou zot.<br />

Bann ki’n fail akoz zot komet<br />

l<strong>of</strong>ans i ganny enkarsere dan<br />

prizon.<br />

Nou kapab dir Mr Deputy<br />

Speaker ki nou pei i annan en<br />

kouvertir sosyal ase byen devlope<br />

pou son bezwen e bezwen sa<br />

bann parmi nou popilasyon ki<br />

tonm dan enn sa bann sekter ki<br />

mon’n dekrir. Parkont i annan<br />

en kategori dimoun ki pas<br />

atraver bann mayon dan sa seri<br />

mezir ki servi koman en safety<br />

net.<br />

I annan sa msye ki annan<br />

apepre 35an, i napa fanmiy, in al<br />

lekol me son lespri pa tro, tro<br />

bon, i enpe retarde, i napa<br />

malady mantal ki fer ki i bezwen<br />

reste dan en lopital sirkyatrik,<br />

kekfwa i annan en pti andikap e i<br />

tonm bebelouka e i pa byen pou<br />

detrwa zour. Fon sekirite sosyal i<br />

donn li en lasistans dezabilite.<br />

Ler i byen, i fer en zournen kot<br />

en laboutik ouswa dan en lakour.<br />

I annan son prop pti lakaz, ler<br />

son maladi i leve, malerezman i<br />

dekontrole. I pa bennyen, i pa<br />

manze e i pa pran son latizann.<br />

Akoz son sitiasyon dimoun<br />

dan semen i sikann li ouswa i<br />

malkoz li. Sa i fer li fristre e<br />

parfwa i komet en l<strong>of</strong>ans. I bat<br />

en dimoun ouswa i kraz en vit<br />

transpor e i ganny arete par<br />

lapolis. Ler i ganny son sekirite,<br />

i pa konn depanse e i fini depans<br />

sa dan enn de zour, apre sa i<br />

bezwen al rod lasarite, en lasyet<br />

manze, en bwat ton eksetera. I<br />

annan defwa i bwar e i<br />

dekontrole. Ler sa i arive i vin en<br />

nwizans e dimoun ki godnard li.<br />

Sa i fer li pli fristre e serk i rekomanse.<br />

Zabitan ki konn sa<br />

msye i dir ki ler i byen i en bon<br />

garson, me ler in bwar ouswa ler<br />

2


son fou in leve i en vre nwizans<br />

dan lasosyete.<br />

Tanzantan sa garson i<br />

ganny en led – en vwayzen i donn<br />

li en lasyet manze, ouswa detrwa<br />

lenz, gouvernman i ed li avek<br />

reparasyon son lakaz, tanzantan<br />

i fer en keksoz ki anmenn en lot<br />

dimoun bat li e anvoy li lopital<br />

pou detrwa zour.<br />

Nou annan la Mr Deputy<br />

Speaker legzanp en dimoun dan<br />

lamaz lasosyete. Ler i komet en<br />

l<strong>of</strong>ans i ganny met dan kaso pou<br />

detrwa zour ziska ler i re-ganny<br />

kontrol. Ler son fou i leve i<br />

ganny met dan ward sirkyatrik<br />

pou detrwa zour. Ler i byen i<br />

reste kot li. Me menm ler i byen i<br />

pa kapab okip son prop lekor, i<br />

pa manz konvenableman, i pa<br />

benny ler i fodre, i napa dimoun<br />

pou lav e dres son lenz, alor i<br />

reste sal, i pa pran son pilil.<br />

Eski sa garson i devret<br />

reste dan en kominote kot<br />

dimoun i ignor li o minimanm e<br />

godnard li o maksimanm? Eski<br />

kominote i bezwen en tel dimoun<br />

dan zot milye kot ou pa konnen<br />

si i pou respe ou, ouswa si i pou<br />

komet en l<strong>of</strong>ans lo ou, e lekel ki<br />

responsab pou li, kominote?<br />

Legliz? DA? MNA?<br />

Epi i annan sa lot zenn<br />

onm, i annan paran e i annan ser<br />

ek frer, i viv dan en bon lakaz kot<br />

i annan tou sa ki i bezwen, in al<br />

lekol. Son fanmiy in donn li tou<br />

sa ki zot in kapab me in tonm<br />

dan drog. Son manman i dir ki<br />

set en garson model ler i pa’n<br />

fimen, i travay byen e i devoue<br />

kot lakour. Me ler in fimen son<br />

fou i leve. Sa se en zistwar<br />

Doctor Jackyll and Mr Hyde. I vin<br />

telman vyolan ki ni son manman,<br />

ni son papa pa kapab apez li, i<br />

kraz salon, i kraz divider, i kraz<br />

tou sa ki sa fanmiy in bati dan<br />

en lavi a’n antye. Son paran i<br />

esey fer tou sa ki zot kapab, zot<br />

apel lapolis pou aret sa garson,<br />

zot in anvoy li Mont Royal, zot in<br />

fer mon Per, servis sosyal, tou<br />

sord lotorite koz avek li. Ler i fer<br />

vyolans i pas en zour dan kaso<br />

me apre i ganny large akoz swa i<br />

pa’n vreman komet okenn l<strong>of</strong>ans<br />

akoz son latet pa bon, swa son<br />

fanmiy pa oule fer zafer. I pa fou<br />

alor ward sirkyatrik pa oule li, i<br />

pa sanz son lavi ditou e sa<br />

fanmiy i viv dan en kosmar<br />

toulezour, dan lafreyer ki sa<br />

volkan pou pete a nenport ki<br />

moman. Zot pa konnen kote zot<br />

pou tournen.<br />

Apre i annan sa zenn onm<br />

ki li i napa personn dan lavi. I ti<br />

reste avek en manman sonnyen<br />

me ler son manman sonnyen in<br />

mor in tonm dan lalkol. Personn<br />

pa oule anploy li e annefe i pa<br />

enterese pou li ganny anploye. I<br />

fouy dan bin e vann boutey<br />

plastik pou li ganny son lavi.<br />

Me okontrer sa bann lezot<br />

dimoun ki fer sa travay koman<br />

en ganny-pen, li i fer sa zis pou li<br />

bwar. An fouyan dan bin in<br />

realize ki souvann fwa i annan en<br />

bwat take away avek manze ki<br />

ankor ladan, alor sa zenn onm i<br />

servi bin koman son restoran e i<br />

manz restan lezot dimoun. I<br />

dormi anba lavarang laboutik<br />

ouswa dan en pti gento kek par.<br />

I pa bennyen, i pa sanz son lenz.<br />

In ariv Mr Deputy Speaker o pli<br />

ba ki i posib dan lasosyete.<br />

3


Mon’n donn sa 3 legzanp<br />

koman ilistrasyon sa problenm.<br />

Tou le 3 i baze lo dimoun ki<br />

egziste e mon sir ki nou tou nou<br />

rekonnet sa kategori dimoun dan<br />

nou distrik. Nou tou isi dan sa<br />

lasanble nou annan enn ouswa<br />

de sa dimoun dan nou landrwa e<br />

pourtan i pa ti devret annan.<br />

Personn pa devret Mr Deputy<br />

Speaker viv dan dezespwar lo<br />

lamaz lasosyete e personn dan<br />

lasosyete pa devret bezwen pe viv<br />

avek fardo sa bann tel dimoun.<br />

Nou en lasosyete devlope<br />

avek en lenfrastriktir debaz lo en<br />

bon nivo, nou annan le mwayen<br />

pou anmas sa ki pli vilnerab me<br />

nou sosyete pa’n pran an kont sa<br />

kategori dimoun ki mon’n fek<br />

dekrir. Zot en kategori apar, zot<br />

pa ase fou pou al Lazil, l<strong>of</strong>ans ki<br />

zot komet pa ase enportan pou<br />

zot al prizon, zot pa ase vye pou<br />

zot al dan Old People’s Home e<br />

zot pa ase byen pou zot viv tousel<br />

ouswa dan en fanmiy normal.<br />

Me zot la e nou angaz nou avek<br />

zot toulezour. Nou donn en R25<br />

a sa garson ki tonm bebelouka,<br />

nou dir avek sa enn ki pe fouy<br />

dan bin, ‘e ou la aret fouy dan sa<br />

bin don’.<br />

Nou asiz avek sa manman<br />

ki son garson in fou avek drog e<br />

nou pran par dan son soufrans.<br />

Tanzantan nou al enpe pli lwen,<br />

nou ekrir departman sosyal pou<br />

met sa ka devan zot oubyen nou<br />

anmenn enpe lenz prop pour sa<br />

dimoun. Nou menm pran enpe<br />

son larzan sekirite tanzantan e<br />

aranz li avek en take away, pou<br />

donn li en bwat toulezour pou ki<br />

omwen i a ganny en repa<br />

apropriye par zour. Lapolis a<br />

son tour i ede, zot anferm sa<br />

bann dimoun ler en l<strong>of</strong>ans in<br />

ganny komet e gard zot pou<br />

detrwa zour pou apez enpe<br />

tansyon e les sa dimoun retrouv<br />

son leta normal. Lopital osi<br />

parfwa i met sa dimoun lo<br />

tretman ler son fou i leve me to<br />

ou tar sa bann dimoun i bezwen<br />

ganny large e serk visye i rekomanse.<br />

Vwazen i agase, touris<br />

i konplent ki zot vwar dimoun pe<br />

fouy dan bin, sa manman i<br />

retrouv li dan la terer e sa<br />

dimoun i retourn fer parey i<br />

abitye. Limaz Mr Deputy<br />

Speaker e larealite pa bon.<br />

Mon mosyon pe rod en<br />

solisyon pou problenm ki bann<br />

dimoun ki mon’n fek dekrir i<br />

poze. I annan plizyer solisyon<br />

anvizazab me i annan de solisyon<br />

ki pa solisyon. Avoid sa size e dir<br />

ki sa i ariv dan tou pei e isi Sesel<br />

omwen nou pa vwar li bokou<br />

ouswa i pli pir dan bann pei<br />

parey Lanmerik ek Langleter.<br />

Menm si sa i vre i pa en solisyon.<br />

I annan en problenm ki egziste e<br />

menm si i en pti problenm lo nivo<br />

mondyal i enn ki nou sosyete i<br />

devret aborde e rezourd parey<br />

nou’n fer avek bokou lezot.<br />

Solisyon tanporer osi i pa<br />

en solisyon. Nou’n seye e i pa’n<br />

marse. I pa en solisyon pou les<br />

en dimoun fer en l<strong>of</strong>ans e apre<br />

aret li e les lotorite deal avek li.<br />

Parey sanson i dir, en zour i a<br />

sorti e problenm pou rekomans<br />

ankor. Menm zafer avek ward<br />

sirkyatrik. Ler sa dimoun in<br />

refer o ganny large e souvannfwa<br />

i rekomans son problenm.<br />

Sa ki mon pe demann sa<br />

Lasanble pou aprouve se fer fas a<br />

4


sa problenm e trouv en solisyon<br />

permanan. Parey bokou sosyete<br />

dan lemonn Sesel in rod fason<br />

pou ki dimoun rezete i ganny<br />

okipe. Depi lontan nou dimoun<br />

in adopte en sistenm foster care<br />

pou zanfan e bokou zanfan in<br />

grandi dan bann fwaye ere e stab<br />

avek sa ki nou apel en manman<br />

sonnyen. Koman noter, mon<br />

souvann fwa ganny demande par<br />

en madan pou fer en testaman e<br />

les en keksoz – en bout later<br />

paregzanp pou son piti sonnyen.<br />

Parfwa si en dimoun ki vin fer en<br />

lavant later e donn lazouisans<br />

son manman sonnyen. Sa bann<br />

keksoz set en temwayaz a sikse<br />

en sistenm ki’n ganny met an<br />

plas par nou sosyete pou rezourd<br />

nou problenm. En home grown<br />

solution parey nou kapab dir. E<br />

sa se meyer solisyon posib dan<br />

en pei. Se pou sa rezon ki okenn<br />

progranm sosyal ki vize ver<br />

proteksyon ouswa amelyorasyon<br />

lavi en dimoun i merit otan ki<br />

posib ganny fer par fanmiy<br />

limenm.<br />

Rol gouvernman se pou<br />

met striktir an plas me les<br />

lafanmiy okip zot prop dimoun.<br />

Lafanmiy i pli devoue e dimoun i<br />

pli alez dan en lanvironnman ki<br />

zot abitye avek. Nou’n ganny en<br />

legzanp sa fenomenn, pa tro<br />

lontan pase ler sistenm home<br />

carers ti ganny reformen e kot<br />

gouvernman in bezwen retourn lo<br />

son desizyon pou pa pey en<br />

manm lafanmiy pou okip en lot<br />

manm menm fanmiy koman<br />

home carer.<br />

Mon’n fer sa parantez Mr<br />

Deputy Speaker pou eksplike ki<br />

malgre ki nou ti ava kapab<br />

anvizaz en solisyon kot en manm<br />

fanmiy, enn sa bann dimoun ki<br />

sa mosyon pe koz lo la i ava<br />

ganny lasistans gouvernman pou<br />

pran swen avek zot dimoun<br />

ouswa kot en foster parent,<br />

oubyen en home carer i ava<br />

ganny peye pou fer li, sa pa pou<br />

marse dan tou ka. Si sa bann<br />

dimoun in ariv dan sitiasyon kot<br />

zot ladan, se presizeman akoz<br />

manm zot fanimy pa oule ouswa<br />

pa kapab deal avek zot ouswa zot<br />

napa en manm lafanmiy. Pou<br />

trouv en solisyon nou bezwen<br />

alor regard an deor lafanmiy.<br />

Mon mosyon i koz lo en<br />

lenstitisyon. Permet mwan pou<br />

dir o komansman ki mwan mon<br />

pa en gran gran fan lenstitisyon.<br />

Otan ki posib mon krwar dan en<br />

solisyon kot lafanmiy i annan<br />

premye devwar pou okip son<br />

dimoun. Me ler napa lot solisyon<br />

gouvernman i bezwen step in e<br />

pran son responsabilite. Mon’n<br />

reflesir bokou lo bann lezot<br />

solisyon posib, paregzanp en<br />

NGO ouswa en legliz ti ava kapab<br />

etablir en landrwa kot bann ki<br />

napa manze ti ava kapab vin<br />

pran en repa, en soup kitchen<br />

parey nou vwar dan diferan pei.<br />

Me mon pa krwar ki sa i en<br />

solisyon.<br />

Premyermman i ti pou ed<br />

sa detrwa dimoun ki viv dan<br />

zanmerant lavil me parey mon’n<br />

dir sa bann kalite dimoun ki<br />

bezwen latansyon i eparpiye dan<br />

tou nou bann distrik e i napa<br />

bokou zot. Alor en landrwa<br />

santral pa pou ed tou sa ki<br />

bezwen e enn dan sak distrik pa<br />

5


fer sans akoz napa ase sa bann<br />

dimoun.<br />

En tel fasilite i fer sans dan<br />

en gran lavil kot i annan bokou<br />

san-z-abri me pa dan en pti pei<br />

kot napa bokou e tou manyer en<br />

tel linisyativ pa ti pou reponn a<br />

bann lezot bezwen parey swen e<br />

landrwa dormi.<br />

Nou ti a kapab anvizaz en<br />

travayer sosyal dan sak distrik<br />

pou okip sa detrwa dimoun me<br />

kou en tel linisyativ ti pou<br />

proibitif e tou manyer sa piti ki<br />

fou ler i fimen pa ti pou kapab<br />

ganny deal avek dan en tel fason.<br />

Mon’n vire tournen Mr Deputy<br />

Speaker me mon pa vwar okenn<br />

lot solisyon ki en lenstitisyon,<br />

enpe parey Old People’s Home<br />

North East Point pou sa bann<br />

dimoun ki bezwen latansyon swa<br />

an permanans swa tanzantan.<br />

Mon anvizaz en home avek<br />

son direkter, son ners e son bann<br />

asistan. Mon vwar sa koman en<br />

landrwa parey Sant Mont Royal<br />

ki ganny finanse par fon sekirite<br />

sosyal. Dimoun a kapab ganny<br />

admet dan sa home swa par zot<br />

prop linisyativ, swa linisyativ par<br />

travayer sosyal dan distrik, zot<br />

paran eksetera. Ler en dimoun i<br />

ganny admet dan sa home i pou<br />

konnen ki i pou ganny 3 repa par<br />

zour, ki sa miss pou asire ki i<br />

bennyen e ki i met en lenz prop e<br />

pli enportan ki i pran son<br />

latizann dan fason ki i fodre e<br />

kan ki i fodre pran.<br />

Sa dimoun nwizans ek sa<br />

dimoun homeless ki fouy dan bin<br />

pou retrouv en dignite dan zot<br />

menm, lasosyete pou santi li pli<br />

byen akoz son sitwayen pa pou<br />

ganny les en kote. Sa home i ava<br />

osi trouv en lanplwa pou sa ki<br />

kapab travay e fer zot re-vin<br />

prodiktiv. Fodre pa ki sa home i<br />

vin en prizon ouswa en kazern,<br />

fodre ki i reste en home.<br />

Me i annan en lot kategori<br />

dimoun ki fodre nou pa obliye –<br />

sa se sa dimoun ki normal me ki<br />

tanzantan i dekontrole. Li i pa<br />

kapab reste dan kaso e<br />

deplizanpli spesyalis sirkyatrik<br />

pa oule pran sa bann dimoun<br />

koman en inpatient. Me sa<br />

dimoun i bezwen ganny met dan<br />

en landrwa pou son sekirite ek<br />

sekirite son fanmiy e lasosyete<br />

pou detrwa zour ler son fou i<br />

leve.<br />

Mon anvizaz en parti sa<br />

home pou deal avek sa kategori<br />

dimoun. Tel parey fanmiy en<br />

dimoun ki vreman annan maladi<br />

mantal i kapab demann en ziz<br />

pou fer lord pou admit sa manm<br />

zot fanmiy kot lopital sirkyatrik,<br />

menm prosedir i kapab ganny<br />

anvizaze pour sa bann dimoun ki<br />

akoz zot overdose oubyen zot<br />

mank zot dose zot pe kontrole.<br />

Sa kategori dimoun zot osi pou<br />

ganny swen ki zot bezwen me zot<br />

pou reste dan en landrwa ki an<br />

sekirite, kot zot pa kapab sorti<br />

ziska ler zot in retourn normal.<br />

Mon rekonnet kantmenm<br />

ki pou sa kategori dimoun ki<br />

drog i tourn zot latet ki menm en<br />

home i en solisyon tanporer akoz<br />

ler zot byen, zot normal e zot<br />

retourn dan lasosyete kot zot<br />

lakour. Si mon’n propoz ki zot<br />

osi zot ganny pran an kont dan<br />

en tel lenstitisyon se pou donn<br />

lespwar sa bann paran ki napa<br />

6


landrwa pou anvoy zot zanfan ler<br />

zot zanfan i vin vyolan. Mon pa<br />

krwar ki ni kord gard, ni ward<br />

lopital i apropriye. A’n atandan<br />

ki en lenstitisyon i ganny kree<br />

pou zot prop bezwen sel<br />

alternativ se sa home ki mon pe<br />

propoze.<br />

Avek en tel lenstitisyon Mr<br />

Deputy Speaker mon krwar ki<br />

nou kouvertir sosyal pou ganny<br />

ankor en pwen. Mon konnen ki<br />

mon pa tousel dan sa panse,<br />

mon’n koz avek bokou travayer<br />

sosyal e relizye pou esey rezourd<br />

sa bann problenm ki nou fer fas<br />

avek. Mon’n ekout bokou paran<br />

e diskit avek zot lo sa ki zot ti<br />

pou kontan vwar pou ed zot. Tou<br />

sa bann dimoun i dakor ki i<br />

annan en mank mekanism pou<br />

deal avek sa kategori dimoun ki<br />

nou pe koz lo la e ki bann<br />

lenstitisyon ki egziste pa bann ki<br />

apropriye pou servi.<br />

Mon lapel ozordi a nou<br />

Lasanble se pou siport demars e<br />

anvoy sa lide kot gouvernman<br />

pou son letid e mon espere pou<br />

son lenplimantasyon. Mersi Mr<br />

Deputy Speaker.<br />

MR DEPUTY SPEAKER<br />

Okenn ki segonn mosyon? Ou ti<br />

a kontan fer lentervansyon?<br />

Proceed Onorab Potter.<br />

HON MARIE-LOUISE POTTER<br />

Mr Deputy Speaker byen ki nou<br />

konpran lespri sa mosyon e nou<br />

konpran bon lentansyon Onorab<br />

Georges. Byen ki nou konpran<br />

konsern ki’n ganny souleve,<br />

bann legzanp ki’n ganny donnen<br />

e bann ilistrasyon ki’n ganny fer.<br />

Byen ki nou senpatiz avek bann<br />

viktim sa sitiasyon e nou<br />

senpatiz avek bann fanmiy ki<br />

ozordi vwar zot fas a sa sitiasyon.<br />

Byen ki nou senpatiz avek nou<br />

bann MNAs, nou tou ki la nou<br />

annan enn ou de sa bann<br />

sitiasyon dan nou distrik ki<br />

souvann fwa zot vin<br />

rod led devan nou laport. Byen<br />

ki nou ti a swete nou osi annan<br />

en solisyon en pti pe ideal ki<br />

petet pli vit ki posib.<br />

Malerezman tou pa sitan<br />

fasil Mr Deputy Speaker. Nou pa<br />

partaz lopinyon ki en lot<br />

lenstitisyon, mon dir en lot<br />

lenstitisyon finanse par leta,<br />

konstrir par leta, e manage, e<br />

mentenir par leta tousel pou en<br />

solisyon dirab pou sa problenm.<br />

Nou pa partaz sa lopinyon apre<br />

ki nou’n konsilte, nou’n rod<br />

konsey bann pr<strong>of</strong>esyonnel dan sa<br />

domenn e nou’n osi rod konsey e<br />

pozisyon minister zafer sosyal lo<br />

sa size.<br />

Mr Deputy Speaker ki<br />

bann pr<strong>of</strong>esyonnel dan sa<br />

domenn i dir nou? Premyerman<br />

bann pr<strong>of</strong>esyonnel i dir nou ki<br />

tandans modern ozordi se pou<br />

dekouraz enstitisyonalizasyon sa<br />

problenm. Dekouraz li akoz dan<br />

bann pei kot zot in esey al dan sa<br />

direksyon zot in plito agrav sa<br />

problenm. Agrav li dan ki fason?<br />

Zot in kree en landrwa ki<br />

finalman in vin, mon regrete pou<br />

servi sa term en dumping site<br />

pou sa bann kategori dimoun ki<br />

nou pe koz lo la e sa dan limenm<br />

i dehumanize sa problenm ki nou<br />

oule adrese.<br />

Bann pr<strong>of</strong>esyonnel i dir<br />

nou osi ki enstitisyonalizasyon sa<br />

problenm i pou ankouraz, annan<br />

7


plis sa bann ka akoz i pou<br />

ankouraz bann fanmiy pa pran<br />

zot responsabilite viz-a-vi zot<br />

bann pros e dan en serten fason<br />

pou ankouraz labi. Me pli<br />

enportan zot santi ki<br />

enstitisyonalizasyon sa problenm<br />

pou tir nou lo laspe pli enportan,<br />

adres en problenm parey e sa se<br />

son laspe prevansyon. Sosyete<br />

pou give up de-o-debit, de-okomansman<br />

pou etablir bann<br />

progranm pou anpese ki sa bann<br />

frer ek ser imen i tonm dan sa<br />

sitiasyon. Fanmiy pou pas sa<br />

problenm antyerman lo ledo<br />

gouvernman ouswa sa<br />

lenstitisyon. Nou pou end up<br />

avek menm sitiasyon ki nou<br />

gannyen ler nou kree bann<br />

lenstitisyon parey nou konn tre<br />

byen.<br />

Mon krwar ki nou tou nou<br />

konnen ki ler ou kree en<br />

lenstitisyon parey ou pou osi pe<br />

kree demann e ou pou menm pe<br />

kree demann ki pa neseserman<br />

reflekte bann kriter ki Onorab<br />

Georges in koz lo la.<br />

Mr Deputy Speaker nou<br />

pou pe fail koman en sosyete dan<br />

nou resposanbilite koman<br />

parlman pou responsabiliz nou<br />

sosyete, nou kominote, nou bann<br />

fanmiy fas a sa bann dimoun<br />

parey. E ler koman en sosyete,<br />

koman en kominote, koman en<br />

fanmiy nou give up lo enn nou<br />

pros, nou annan en problenm.<br />

Mr Deputy Speaker Onorab<br />

Georges in dir nou, mon konnen<br />

tre senserman ki sosyete in fer<br />

en kantite dan sa direksyon e<br />

limenm li i rekonnet sa. Wi,<br />

nou’n fer en kantite, nou’n kree<br />

en kantite schemes, nou’n kree<br />

en kantite lenstitisyon ki’n kout<br />

en kantite pa zis pou konstrir,<br />

pou mentenir, pou anbelir e pou<br />

fer sir ki i marse.<br />

Me ki nou’n vwar? Annou<br />

pran tou sa bann lenstitisyon<br />

enn par enn. Ler nou ti kree li<br />

nou ti dir - napa bokou zot sa<br />

bann dimoun, i annan enn de<br />

dan sak distrik, annou dir ki sa<br />

bann ka ki Onorab Georges in dir<br />

nou i annan enn de dan sak<br />

distrik, ki fer 25 fwa 2 ki fer 50<br />

dimoun. Demen nou al kree en<br />

lenstitisyon parey nou pou<br />

annan nou 50 dimoun dan en<br />

lenstitisyon e nou pou annan<br />

nou en waiting list 150 mil –<br />

petet mon enpe egzazere me 150<br />

e sa waiting list pou kontinyen<br />

ogmante, ogmante e ki pou arive,<br />

nou tou nou pou fer sa ki nou<br />

konnen politisyen i fer byen e tre<br />

byen se pass the buck.<br />

Mr Deputy Speaker lo sa<br />

size, bann pr<strong>of</strong>esyonnel dan sa<br />

domenn in dir mwan dir Onorab<br />

Georges the buck must stop here.<br />

Kot sak fanmiy, kot sak<br />

kominote, kot bann dimoun ki<br />

bezwen osi donn en koudmen<br />

pou anpese ki sa zenn onm i<br />

tonm dan sa sitiasyon, anpese ki<br />

sa zenn onm i viv lo semen. E se<br />

sa ki mon krwar ki nou devret<br />

met tou nou lenerzi lo la, se sa ki<br />

nou devret met bann progranm<br />

vize ver.<br />

Yer nou’n fer lenstitisyon<br />

pou bann home for the elderly,<br />

bann dimoun - yer nou’n fer en<br />

lenstitisyon pou bann ki’n ganny<br />

entoksike avek drog avek lalkol,<br />

yer nou’n fer en lentitisyon pou<br />

bann orfelina. Mr Deputy<br />

8


Speaker si ozordi nou pe dir<br />

annou fer en lot lenstitisyon pou<br />

sa lot kategori dimoun ki pa ni<br />

enfirm, ki pa fou, ki pa malad, ki<br />

pa disabled, ki demi fou me i pa<br />

fou. Demen nou pou vin la dan<br />

Lasanble e nou pou dir, i annan<br />

en problenm prostitisyon annou<br />

kree en lenstitisyon pou bann<br />

prostitye. Apre-d-men nou pou<br />

vini nou annan en problenm<br />

bann dimoun ebete, annou kree<br />

en lenstitisyon pou bann dimoun<br />

ebete. Mr Deputy Speaker mon<br />

regrete pou dir ki lo sa size mon<br />

prefere swiv konsey bann sikolog,<br />

bann pr<strong>of</strong>esyonnel ki’n advise<br />

nou lo sa direksyon.<br />

Mr Deputy Speaker nou osi<br />

pa partaz sa lopinyon baze lo<br />

konsey ki minister responsab<br />

pou sosyal in donn nou. Ki<br />

minister responsab pou sosyal i<br />

dir? Ki konsey zot dir nou?<br />

Minister sosyal i dir nou<br />

premyermman ozordi minister e<br />

gouvernman pa dan en pozisyon<br />

finansyel lo en pwennvi kou pou<br />

nou al envestir dan en nouvo<br />

lenstitisyon e menm si nou ti pou<br />

annan sa ta larzan pou envestir<br />

dan sa lenstitisyon nou napa<br />

garanti ki nou pou annan sa<br />

lekip resours imen ki pou kapab<br />

antretenir en tel lenstitisyon. Si i<br />

difisil e enposib pou en fanmiy<br />

deal avek en ka ki i annan ou en<br />

kominote deIal avek 2 ka ki i<br />

annan, kimanyer nou pou<br />

espekte ki kalite pr<strong>of</strong>esyonnel, ki<br />

kalite mendev ki nou pou al rode<br />

pou met dan sa lenstitisyon pou<br />

fer li marse.<br />

Mr Deputy Speaker<br />

minister sosyal i les nou konpran<br />

ki already nou annan en kantite<br />

problenm pou nou soutenir bann<br />

servis ki nou pe donnen dan<br />

bann lenstitisyon egzistan. Home<br />

for the elderly North East Point,<br />

Minis in vini 2 semenn pase in<br />

dir nou i kout gouvernman R1<br />

milyon par mwan pou mentenir.<br />

Sa san kont lezot homes ki<br />

annan dan bann distrik, e dan<br />

bann rezyon, san kont lezot<br />

lenstitisyon parey Mont Royal,<br />

parey Les Canelles ki pou le<br />

moman zot pe ganny pran swen<br />

North East Point, parey Rehab,<br />

parey lopital North East Point<br />

limenm tou sa bann lenstitisyon<br />

ki nou’n sey etablir pou adres en<br />

problenm sosyal spesifik.<br />

Mr Deputy Speaker<br />

minister sosyal i konsey nou e i<br />

dir nou ki ozordi sa ki zot zot<br />

konsevwar koman en solisyon pli<br />

dirab se re-entegrasyon, se met<br />

anplas bann progranm sipor lo<br />

nivo distrik, lo nivo kominote, lo<br />

nivo fanmiy pou re-entegre nou<br />

bann frer ek ser ki’n tonm<br />

dekote. Ranforsi bann servis<br />

after care ki Psychiatric ward i<br />

donnen. Ranforsi servis, elarzi<br />

servis ki Mont Royal i donnen,<br />

elarzi servis ki fitir lopital, sant<br />

mantal Les Canelles pou donnen<br />

e mon’n ganny fer konpran ki<br />

plan pou nouvo lopital Les<br />

Canelles pou osi enkli en<br />

additional wing ki pou zisteman<br />

target bann ka enpe pli acute, pa<br />

bann dimoun ki fou net me<br />

selman bann ka ki vreman<br />

medikalman bann sikolog, bann<br />

dokter i dir, wi, sa enn la nou’n<br />

donn li tretman 1 semenn dan<br />

lopital me si nou larg li<br />

probableman si i mank enn sa<br />

9


pilil, si i neglize lo son after care,<br />

son follow up treatment i pou vin<br />

pli fou. Sa i a selman ganny fer<br />

baze lo konsey strikteman<br />

medikal akoz si nou al ouver sa<br />

laport nou tou la mon krwar –<br />

omwen mon krwar dan sak<br />

fanmiy oubyen dan sak extended<br />

family nou annan enn sa bann<br />

dimoun ki nou osi nou pou met<br />

lo sa lalis pou anvoy laba.<br />

Mr Deputy Speaker mon<br />

krwar ki tou resaman parey zot<br />

in tande sa size, bann problenm<br />

ki vin bann konsekans direk,<br />

bann abi drog, abi lalkol, bann<br />

problenm sosyal ki nou vwar pe<br />

ogmante dan bann distrik, nou’n<br />

swiv, in vin size, in konsern, in<br />

ganny souleve dan bann meeting<br />

konsiltativ ki Prezidan in fer avek<br />

son gouvernman dan tou bann<br />

distrik. E mon krwar pou mwan<br />

in en lokazyon pou gouvernman<br />

e Prezidan edik, pas en mesaz<br />

resposanbilite, pas en mesaz care<br />

avek nou bann dimoun e pas en<br />

mesaz avek nou pep ki i annan<br />

en limit lo sa ki gouvernman i<br />

kapab fer. Napa limit lo sa ki<br />

gouvernman ti a kontan fer<br />

oubyen i anvi fer, napa limit lo<br />

nesesite ede, napa limit lo<br />

nesesite rezourd tou problenm.<br />

Nou krwar ladan koman bann<br />

politisyen me i annan en limit<br />

malerezman lo posiblite ki<br />

gouvernman i annan pou li<br />

kapab adres tou bann problenm<br />

sosyal e sirtou bann problenm ki<br />

pe anplifye avek sa fleo drog. E<br />

mon realize, Onorab Georges<br />

koman en avoka i vwar sa bann<br />

problenm, i viv sa bann problenm<br />

e mon konnen i senser sirtou ler<br />

kot i konsern distrik ki in ganny<br />

elekte ladan. Me malerezman<br />

nou pou bezwen adres sa<br />

problenm dan son fason en pti pe<br />

pli obzektiv, nou pou bezwen<br />

ansanm, e nou pa kapab divize lo<br />

la, ed nou pep, ed nou bann<br />

fanmiy, met anplas bann<br />

progranm sipor, donn bann led<br />

pr<strong>of</strong>esyonnel, kominote i bezwen<br />

involve ladan. Nou pa kapab sot<br />

laba e dir nou anvoy sa kot<br />

gouvernman akoz gouvernman se<br />

nou. Sa larzan ki gouvernman<br />

pou al invest ladan probableman<br />

nou pou bezwen prete, sa larzan<br />

ki nou pou bezwen maintain sa<br />

lenstitisyon nou menm nou ki<br />

pou vin la dan sa Lasanble e nou<br />

menm nou ki pou vot kont sa<br />

bidze pou al laba, nou menm nou<br />

ki pou vin la nou poudir la la ki<br />

pe arive avek sa lenstitisyon, oli<br />

ners, akoz ners pe kite, pey ners<br />

plis, pey gardyen, pey lot, pey<br />

sekirite. Nou pou pe agrav sa<br />

problenm olye donn li en solisyon<br />

dirab e en solisyon pli imen.<br />

Mr Deputy Speaker dan<br />

high level forum ki nou’n fer<br />

deryenmman, sa size osi in vin<br />

en topik diskisyon e kot Prezidan<br />

ti eksprim son konsern e mwan<br />

osi mon’n pas konsern bann<br />

MNAs avek Prezidan akoz nou<br />

tou nou partaz e nou viv sa ki<br />

Onorab Georges e tou bann MNA<br />

lopozisyon e ki afekte tou bann<br />

MNA lot kote latab. Sa i pa en<br />

problenm en kote ou en lot kote,<br />

i en problenm tou le de kote. Se<br />

pou sa rezon ki Prezidan in<br />

demann minister zafer sosyal<br />

ansanm avek minister<br />

devlopman kominoter pou adres<br />

sa size dan en fason en pti pe pli<br />

10


agresiv e mon kontan pou anons<br />

ek lasanble ki semenn prosenn,<br />

tre byento pou annan lansman –<br />

Onorab De Commarmond i dir<br />

mwan demen, pou annan<br />

lansman en seri task force dan<br />

tou distrik ki i ava konpri tou<br />

bann partener konsernen ki pou<br />

ganny met an plas pou zisteman<br />

donn sa sipor sa fanmiy, donn sa<br />

sipor sa viktim, donn sa sipor<br />

kominote kot nou tou nou ava<br />

kapab zwe nou rol, nou a kapab<br />

zwe nou pti bout e mon asire ki<br />

sakenn de nou i fer nou pti bout<br />

nou pou vwar en laklerte dan sa<br />

direksyon, rezourd sa problenm<br />

apard kree en lot lenstitisyon, en<br />

lot batiman, en lot<br />

ladministrasyon pour nou<br />

rezourd en vye problenm me ki<br />

malerezman nou pe vwar ki i pe<br />

agrave.<br />

E la mon a osi pr<strong>of</strong>it sa<br />

lokazyon pou mwan dir ki<br />

gouvernman e byensir Prezidan<br />

Michel nou pe komans vwar en<br />

pe laklerte, enpe lespwar, mon a<br />

dir lespwar dan nou lalit viz-a-vi<br />

drog Sesel. Nou’n koz bokou<br />

akoz mon krwar at the back <strong>of</strong><br />

tou sa bann problenm nou pou<br />

vwar en sel keksoz drog. Se pou<br />

sa rezon depi ler nou’n dan sa<br />

Lasanble nou’n koz for lo drog,<br />

nou’n pran bann mezir ki pa<br />

popiler. Nou’n etablir NDEA nou<br />

ti divize lo letablisman NDEA,<br />

nou’n tann en ta kritik lo NDEA,<br />

nou’n tann Irish bashing kot<br />

NDEA i konsernen me nou’n tenir<br />

for. Nou’n tenir for e nou pe<br />

vwar rezilta ki NDEA pe<br />

anmennen dan sa lalit kont drog<br />

e ki a labaz sa bann problenm ki<br />

nou vwar pe agrave dan tou nou<br />

distrik.<br />

Mr Deputy Speaker an<br />

konklizyon mon a dir ki priyorite<br />

minister responsab pou sosyal se<br />

premyermman pou konsolid e<br />

enplimant bann nouvo progranm<br />

sipor dan bann distrik, dan bann<br />

kominote, dan bann fanmiy.<br />

Dezyenmman pou konsolid<br />

bann lenstitisyon ki deza an<br />

egzistans. Nou pa kapab al kree<br />

en nouvo lenstitisyon kan nou<br />

deza annan problenm pou<br />

soutenir bann lenstitisyon ki nou<br />

menm nou nou deza kree.<br />

Trwazyenmman, e la mon a<br />

remersye Onorab Georges ki’n<br />

anmenn sa problenm a latansyon<br />

sosyete - konsyantiz nou pep.<br />

Annou fer en ledikasyon nou pep<br />

lo sa problenm, annou nou tou<br />

anmenn en crusade personnel e<br />

ki i ava vin en crusade nasyonal<br />

pou nou angaz nou pep pou fer<br />

fas e pou nou rod en solisyon<br />

dirab, en solisyon responsab, en<br />

solisyon ki pa pou kree en lot<br />

problenm fas a sa sitiasyon ki<br />

nou pe debat.<br />

Alor lo sa not pou konklir<br />

mon regrete ki malgre nou<br />

konpran lentansyon nob e senser<br />

sirtou sorti kot Onorab Georges,<br />

nou pa pou kapab aprouv sa<br />

mosyon ki pe demann<br />

gouvernman pou al kree en lot<br />

lenstitisyon, pou al envestir dan<br />

en lot lenstitisyon sirtou dan sa<br />

sitiasyon kot nou pe koz lo<br />

responsabiliz nou pep, nou pe<br />

koz lo reform, nou pe koz lo<br />

sakrifis, nou pe koz lo problenm<br />

ekonomik, nou pe koz lo koupir<br />

bidze, nou pe koz lo IMF.<br />

11


Mr Deputy Speaker pour<br />

sa bann rezon nou pa pou kapab<br />

siport sa mosyon. Mersi bokou.<br />

HON GERVAIS HENRIE<br />

Bonzour tou-l-monn. Mr Deputy<br />

i annan enpe letan pase, en zour<br />

swar mon sorti regard en film kot<br />

Deepam Cinema e mon pe monte<br />

Castor Road ver 11er diswar mon<br />

vwar en tantin pe asize kot Kris e<br />

sa tantin i kriy mwan, e i<br />

demann mwan si mon annan<br />

sigaret. Zantiman mon reponn<br />

mon dir li non mon pa fimen,<br />

ekskiz mwan, me i zour mwan.<br />

Mon’n zis riye e mon’n ale.<br />

Me sa sitiasyon in fatig<br />

mwan en pti pe. Akoz mon dir be<br />

sa tantin 11er ekek diswar ki i pe<br />

fer la lo semen, i kapab ganny<br />

atake, i tre vilnerab. E eski dan<br />

Sesel sa ler i annan en tantin ki<br />

napa en lakour pou li antre,<br />

ouswa napa zanfan pou okipe. E<br />

apre letan ou reste dan visinite<br />

lavil ou vwar en kantite sa bann<br />

sitiasyon kot aswar ou pas kot<br />

Maison La Rosière ou vwar en<br />

boug pe tal en pti sifon avek en<br />

zorye pou li dormi devan laport<br />

H.Savy Insurance e i komans fer<br />

ou demann ou lekor kestyon kote<br />

ki nou’n al mal.<br />

Dan letan ki mon’n travay<br />

SBC, ou al travay granmaten, 5er<br />

bomaten ou lo semen e ou vwar<br />

bann dimoun pe dormi partou lo<br />

bann latab ki vann bingo anba<br />

Camion Hall e ankor sa in en size<br />

ki’n preokip mwan en pti pe.<br />

Letan ki mon’n antre dan<br />

politik parfwa i annan dimoun, i<br />

annan fanmiy paregzanp dan<br />

distrik Larivyer Anglez i annan<br />

dimoun ki’n apros mwan, ki’n<br />

akont mwan bann sitiasyon<br />

egzakteman parey Onorab<br />

Georges in dekrir kot i annan<br />

bann fanmiy ki malgre zot oule<br />

pran swen avek me selman akoz<br />

kekfwa zot vin vyolan parfwa e<br />

malgre fanmiy i konsyan ki zot<br />

bezwen annan sa responsabilite<br />

zot anvi take care <strong>of</strong> their own me<br />

zot napa kapasite pou fer li e zot<br />

pa konnen ki zot pou fer.<br />

Ou voyaze ou al dan bann<br />

lezot pei aletranze ou vwar sa<br />

bann sitiasyon, bann sans-abri e<br />

premye lenpresyon ki kree se ki<br />

vwala i annan en pei ki pa pe<br />

pran swen avek son bann<br />

dimoun, en gouvernman ki pa<br />

care, ki napa konpasyon e parfwa<br />

i afekte menm ou sezour pou<br />

reste dan sa pei akoz ou ganny<br />

harass avek sa bann dimoun.<br />

Sesel i pa byen pour nou<br />

annan bann sitiasyon parey akoz<br />

souvanfwa nou’n tann dir poudir<br />

zonm i osant devlopman dan<br />

Sesel, nou bann dimoun pa pou<br />

ganny kit deryer e sa mosyon<br />

napa nanryen kontrovers avek e<br />

pour mwan si mon etidye li byen<br />

mon vwar i en mosyon tre imen e<br />

pe demann nou pou annan<br />

konpasyon pou bann zisteman ki<br />

pe ganny kit deryer parske nou<br />

pe pas atraver en sanzman rapid<br />

dan nou sosyete, reform<br />

ekonomik gouvernman i pli<br />

konsernen avek, bann sanzman<br />

dan kad legal, son…..<br />

(Technical Problem)<br />

E nou koman en sosyete sirtou<br />

bann MNA ki’n ganny elekte<br />

direkteman ki annan en<br />

12


esponsabilite pour deal avek<br />

bann sitiasyon, bann dimoun<br />

dan zot distrik i bezwen anvoy en<br />

mesaz for e kler kot gouvernman.<br />

E mwan anfet sa sitiasyon i en<br />

keksoz ki mon’n diskit bokou<br />

avek bann dimoun e mon ava<br />

admet pou dir lopinyon sosyete i<br />

enpe divize lo sa sitiasyon. Akoz?<br />

Lo en kote i annan dimoun ki dir<br />

ou i bon akoz si zanmen en<br />

lenstitisyon parey i ganny kree<br />

nou pou vwar pou dir zisteman i<br />

annan dimoun pa ganny kit<br />

deryer, nou anpese ki Viktorya i<br />

annan dimoun pe manz dan bin,<br />

pe dormi partou, konmsi i ava<br />

ede netway en pti pe limaz nou<br />

pei e sirtou nou nou en pei ki<br />

nou tre fyer avek fason ki lemonn<br />

i regard nou, en pei touristik. I<br />

enportan ki napa sa bann<br />

nwizans, sekirite piblik i an<br />

menas letan ou vwar en boug pe<br />

malad nerf kot supermarket SMB<br />

e entel lenstitisyon ti ava ede met<br />

enn pti pe lord dan sa sitiasyon.<br />

Me lo lot kote zisteman<br />

enpe parey bann menm largiman<br />

ki Onorab Potter in avanse i<br />

annan dimoun ki dir ou non, i pa<br />

normal ki en group dimoun i vin<br />

depandan lo leta ouswa ki<br />

gouvernman i envestir sa kalite<br />

kapital dan bann tel proze e i<br />

responsabilite lafanmiy pou pran<br />

swen avek lezot. Me mon pa<br />

krwar i normal pour nou zis<br />

dismiss, rezet en tel lide, en<br />

propozisyon tre valab ki nesesit<br />

diskite e vwar bann diferan<br />

opsyon ki nou kapab konsidere<br />

pou etablir en tel lenstitisyon.<br />

Nou’n admet poudir wi i<br />

annan bann kouvertir sosyal ase<br />

eleve Sesel me i pa al ase lwen, e<br />

vwala kot si nou ti pran enpe plis<br />

letan pou diskit sa lide e nou ti<br />

kapab vwar kwa ki nou ti kapab<br />

etablir fas a kontrent ki nou<br />

annan, kontrent finansyel,<br />

kontrent resours imen, nou<br />

konsyan sa me nou pe dir poudir<br />

annou pa dismiss sa lide. annou<br />

konisder kwa ki nou kapab fer. I<br />

pou byen, demen i kapab enn<br />

nou fanmiy, i kapab enn nou<br />

vwazen, i kapab en dimoun ki’n<br />

vot pour nou ki nou ti ava<br />

kontan konnen ki i annan en<br />

landrwa ki i kapab ale ki i ganny<br />

en landrwa pou li kapab dormi,<br />

en landrwa pour li bennyen,<br />

manze pour li manze, lenz prop<br />

pour li mete. I bann keksoz<br />

debaz, i pa bann gran gran<br />

keksoz gran dyoz ki nou pe<br />

demande. Apre tou konstitisyon<br />

pei i fer provizyon ki nou bann<br />

sitwayen i annan drwa lozman, i<br />

annan drwa pour li viv dan en<br />

lanvironnman ki sen e s<strong>of</strong>. Drwa<br />

dignite tre enportan Mr Deputy e<br />

osi swen lasante. Sa i bann<br />

keksoz ki nou konstitisyon i fer<br />

provizyon.<br />

E parey mon’n dir avek sa<br />

bann sanzman ki pe arive dan<br />

nou sosyete nou menm nou’n<br />

vwar sitiasyon drog, i annan<br />

bann keksoz ki malgre nou<br />

konsyan me nou pa kapab<br />

anpese e letan nou pa kapab<br />

anpese sitiasyon i pe deborde<br />

somehow we have to do<br />

something, we have to start<br />

somewhere. E pou mwan sa ki i<br />

atriste mwan en pti pe pozisyon<br />

ki mon’n vwar Onorab Potter<br />

pran. Parski letan nou dir<br />

gouvernman fer en lenfrastriktir,<br />

oke gouvernman i ava fer me<br />

13


anmenmtan parey mon pe dir<br />

annou pa dismiss sa lide, annou<br />

diskit bann diferan posibilite ki<br />

kapab ganny konsidere. I annan<br />

diferan model, bann NGO i kapab<br />

ede, legliz i kapab ede, bann<br />

mouvman volonter, la yer swar<br />

mon’n vwar in kree mouvman<br />

volonter pour zwe de zil, sa osi<br />

tou i kapab ganny konsidere<br />

pour ede, donasyon i kapab antre<br />

pou ede avek bann lenstitisyon<br />

parey, Vwar ki Rotary Club in fer,<br />

in fer en hospice. Alors sa i bann<br />

keksoz ki nou kapab konsidere.<br />

E zis pou nou dir konpran<br />

bon lentansyon senpatiz avek<br />

bann fanmiy ou endividi ki dan<br />

sa sitiasyon i pa ase, nou merit<br />

fer en keksoz. Parski si<br />

gouvernman par egzanp in fer<br />

elderly home, dan elderly home i<br />

pa en dumping site li osi pou<br />

konsider li koumsa akoz fanmiy<br />

osi ti merit pran swen avek son<br />

bann dimoun aze e si<br />

gouvernman i santi poudir i pe<br />

depans R1 milyon par mwan, be<br />

annou revwar son model<br />

management. Dan bokou pei kot<br />

bann dimoun i swazir pou al dan<br />

elderly home, ki zot fer, zot lwe<br />

zot lakaz ki zot deza annan or<br />

vann e servi sa larzan pou<br />

kontribye kot zot pe reste.<br />

Tousala i bann keksoz ki nou<br />

koman en sosyete nou merit<br />

kapab konsidere e nou pa merit<br />

zis pran en latitid let nou bann<br />

dimoun down.<br />

E nou’n vwar poudir dan<br />

en sosyete letan i devlope ou<br />

annan en kantite problenm ki ou<br />

bezwen fer fas avek e parey<br />

mon’n dir nou pou bezwen,<br />

kontan pa kontan me rod<br />

mwayen pou nou envestir dan<br />

bann keksoz.<br />

Nou vwar i annan pei par<br />

egzanp ki envestir pirman dan<br />

bann HIV Centre. Sesel sitiasyon<br />

HIV pe ogmante e nou pa pe<br />

envestir dan bann lenfrastriktir<br />

parey. Mon kontan mon vwar<br />

poudir nou pe envestir dan bann<br />

lenfrastriktir ki deal spesifikman<br />

avek sitiasyon drog me egalman<br />

bann dimoun sans abri osi pe vin<br />

en sitiasyon ki nou bezwen deal<br />

avek.<br />

Si Onorab Potter in dir<br />

poudir reorganizasyon lopital Les<br />

Canelles pou pran kont tel, tel,<br />

tel keksoz be sa i en landrwa kot<br />

nou kapab konsidere dan son<br />

plan. Nou a dir be nou ava fer sa<br />

osi avek, extend met en lot bout<br />

pour bann dimoun sans abri<br />

akoz, parey Onorab Georges pe<br />

dir, i pa pou en lenstitisyon<br />

permanan me i pou en landrwa<br />

kot pou remet bann dimoun lo<br />

zot lipye ankor.<br />

Alor pou mwan i atriste<br />

mwan en kantite pou vwar<br />

poudir parti SPPF ki’n opouvwar<br />

tou sa letan e bokou bann<br />

sitiasyon – malgre i pa zot lafot,<br />

ouswa zot pa ti neseserman anvi<br />

me bann sitiasyon in ganny kree<br />

on your watch and it’s your<br />

responsibility pour deal avek. E<br />

nou nou pe zis <strong>of</strong>er lide. E mon<br />

pe dir annou pa dismiss me<br />

annou asize diskit bann posibilite<br />

e anvoy en mesaz avek<br />

gouvernman poudir get sa nou<br />

koman bann reprezantan lepep<br />

nou konsernen avek sa sitiasyon,<br />

i pe devlope dan kominote, i pe<br />

14


vin alarman pou bann fanmiy, i<br />

pe get out <strong>of</strong> hand e nou anvi<br />

kolektivman fer en keksoz. Nou<br />

pa pe dir ou demen bomaten al<br />

fer me par egzanp gouvernman i<br />

kapab fer en letid serye lo sa size<br />

pou vwar gravite sa sitiasyon dan<br />

pei. E sa task force ki pe lanse<br />

demen tousala a vin form parti<br />

son terms <strong>of</strong> reference pou vwar<br />

ki kalite solisyon i kapab met<br />

devan avek gouvernman. E zis<br />

pou vini poudir zot pa pou kapab<br />

siporte mon pa konnen si akoz<br />

dan short term zot pa vwar<br />

benefis politik avek. I pa byen,<br />

moralman i pa byen akoz dan<br />

lepase nou’n envestir en kantite<br />

dan elderly home - sa ti byen zot<br />

ti bezwen vot bann dimoun<br />

trwazyenm az e sa i zis en keksoz<br />

imen ki nou pe demande. Akoz<br />

pourki dimoun viv parey nou<br />

vwar bokou dimoun pe viv, manz<br />

dan bin, dormi anba bus stop -<br />

pa kapab vol dignite en dimoun<br />

koumsa sa i pa byen. Letan zot<br />

pase zot pe al se zot aswar zot<br />

vwar en dimoun anba bus stop ki<br />

manyer zot kapab dormi knowing<br />

en dimoun i dan risk expose son<br />

lekor avek tou kalite danze.<br />

Alor mon ti ava demann<br />

bann manm dan parti mazoriter<br />

pou rekonsider sa e silvouple<br />

aport soutyen pour en mosyon<br />

tre merite. Mersi.<br />

HON MARIE-ANTOINETTE<br />

ROSE<br />

Msye Deputy Onorab Georges in<br />

demann gouvernman pou fer en<br />

home pour sa bann dimoun ki in<br />

dekri, e Onorab Henrie in<br />

demann gouvernman pou revwar<br />

model management bann home ki<br />

deza egziste. E pou mwan ler<br />

mon regard sa ki sa 2 Onorab in<br />

dir i fer mwan realize ki sa<br />

mosyon in ganny mal formile, in<br />

napa bokou panse ki’n al dan sa<br />

mosyon e mwan mon krwar<br />

lopozisyon i merit tou senpleman<br />

repran zot mosyon rediskit antre<br />

zot e regarde vreman kwa ki zot<br />

anvi, kwa ki i annan available<br />

ozordi, kwa ki zot anvi e tonm<br />

dakor lo en mosyon ki volapenn<br />

ki realis.<br />

Msye Deputy mon krwar<br />

lespri dernyer sa mosyon i en<br />

lespri imen, e mon anvi dir avek<br />

lopozisyon ki sa keksoz imen ki<br />

zot pe demande dan sa mosyon<br />

kote mazoriter in fer li pandan<br />

31an pandan ki zot in asize e zot<br />

in kritik tou sa bann keksoz<br />

imen ki nou nou’n fer e pour<br />

bokou lannen e en kantite fwa e i<br />

lo rikord zot in dir sa bann<br />

keksoz imen set en bann<br />

gaspiyaz.<br />

Msye Deputy sa pa vedir ki<br />

nou lo sa kote nou pa santi<br />

soufrans sa bann dimoun ki<br />

annan fanmiy avek sa bann<br />

problenm, pa sa ki nou pe dir.<br />

Mon krwar koman bann MNA<br />

nou’n vwar bokou sa bann<br />

sitiasyon devan nou laport<br />

Dimans bomaten, Dimans<br />

apremidi pe vini, zanfan in ganny<br />

met dan kaso, ou ganny en<br />

phone call, ou ganny isi ou ganny<br />

laba e nou tou nou konnen e<br />

mon krwar si lopozisyon ti asiste<br />

bann meeting piblik zot ti pou<br />

vwar en kantite sa baI en<br />

konsern reel li, nou pa pe dir i pa<br />

en konsern reel, i en keksoz ki pe<br />

arive dan nou sosyete e nou<br />

15


ezwen pran konsiderasyon. Me<br />

mon pa krwar ki sa mosyon ki’n<br />

ganny met devan Lasanble i en<br />

solisyon reel a sa problenm. E<br />

mon krwar i enportan ki dimoun<br />

i konpran ki i pa en solisyon reel<br />

a sa problenm, e nou nou pe dir<br />

ki direksyon kot pei pe ale avek<br />

reform ki nou pe fer nou pe<br />

esansyelman sanz mindset nou<br />

dimoun a lafason ki nou atak en<br />

problenm, e i enportan ki sakfwa<br />

nou dan Lasanble nou pran en<br />

desizyon nou bezwen pran en<br />

desizyon ki reel, ki realistik e ki<br />

reponsab. E mwan a mon’n avi<br />

mon pa vwar ki sa mosyon i ase<br />

responsab e i al pli lwen ki sa ki<br />

nou nou anvi.<br />

Msye Deputy i anann en<br />

kantite fanmiy parey mon’n dir ki<br />

pe soufer, i annan en kantite<br />

zenn ki’n tonm dan drog e parey<br />

Onorab Georges in dir zot out <strong>of</strong><br />

control zot pran tou larzan zot<br />

paran, zot kraz lakaz, aswar<br />

paran pa kapab dormi avek zot. I<br />

annan en kantite zenn fiy ki<br />

trouv zot dan prostitisyon e<br />

menm zour ou <strong>of</strong>er zot en louvraz<br />

zot pa oule akoz mon mazinen<br />

zot ganny plis larzan ek<br />

prostitisyon, mon mazinen ki zot<br />

osi zot afekte par drog. I annan<br />

serten distrik ki kominote antye<br />

pe kriye tre for avek sa problenm<br />

prostitisyon, serten distrik dan<br />

lavil ki mwan mon konnen ki<br />

sosyete, dimoun i pas obor tel, tel<br />

landrwa i vwar zenn fiy dan<br />

prostitisyon e i en problenm. I<br />

annan bann dimoun parey in<br />

ganny dekrir ki en bann dimoun<br />

nwizans, zot pa neseserman fou<br />

oubyen parfwa zot fou oubyen zot<br />

annan en pti dezabilite mantal e<br />

parfwa zis ou vwar zot pase dan<br />

semen pe fouy dan bin e en<br />

kantite fwa sa bann dimoun i<br />

quite harmless e zot pa<br />

neseserman bezwen pe ganny<br />

mete dan en kaso akoz zot quite<br />

harmless, zot pase zot demann<br />

ou en take-away, zot isi zot laba.<br />

Sa osi i en problenm.<br />

I annan en group zenn e en<br />

kantite zenn garson ki tou<br />

senpleman petet zot pa dan drog,<br />

zot pa dan lalkol be zot out <strong>of</strong><br />

control. Sa bann zenn napa respe<br />

pour okenn lenstitisyon, okenn<br />

personn e tou keksoz ki ou dir<br />

zot zot boycott, zot pa anvi tann<br />

nanryen, e mon krwar i rezilta en<br />

kiltir detanzantan nou kontinyen<br />

boycott isi laba e i enkilke dan<br />

lespri dan en serten dimoun ki<br />

nothing is ever good enough for<br />

them. Zot vin devan ou, ou <strong>of</strong>er<br />

zot en louvraz, zot pa oule akoz<br />

zot dir ou mwan mon pa pou<br />

travay pou tel, tel keksoz, ou <strong>of</strong>er<br />

zot en solisyon, zot pa oule e sa<br />

osi i en problenm e petet in ariv<br />

en serten keksoz dan zot lavi ki’n<br />

afekte zot.<br />

Mon krwar ki over the<br />

years gouvernman in rekonnet ki<br />

i annan sa bann problenm. Mon<br />

pa pou dir i alarman oubyen i pe<br />

pet avek nou akoz nou pase<br />

kekfwa en zour swar sorti get<br />

film nou vwar en tantin in asize<br />

devan Christ in zour nou me mon<br />

pa krwar sa tantin pa’n ganny<br />

ede mwan, mon krwar kekfwa sa<br />

tantin i bezwen enpe sipor pou li<br />

depans byen son pti larzan<br />

sekirite sosyal akoz sa larzan ki i<br />

pe gannyen probably i pou al aste<br />

sigaret, probably i pou al aste<br />

16


lezot keksoz, e petet i vre ki<br />

fanmiy i tou senpleman ganny<br />

ase avek sa kalite dimoun. So<br />

mon krwar i enportan ki dimoun<br />

i konpran ki nou pa pe rezet sa<br />

bann dimoun, sa bann dimoun<br />

pa pe ganny rezete par sosyete.<br />

Sa kote latab par vot kont sa<br />

mosyon, nou pa pe deside rezet<br />

sa bann dimoun tou senpleman<br />

nou anvi ki wi nou vwar en<br />

solisyon me en solisyon ki reel.<br />

Msye Deputy annou<br />

regarde lekel sa bann dimoun,<br />

annou regard enn par enn lekel<br />

sa bann dimoun ki nou pe koz lo<br />

la. I pa bann dimoun avek<br />

dezabilite fizik oubyen mantal<br />

akoz i annan lenstitisyon ki pran<br />

ka avek zot, i pa bann zenn ki<br />

bann zanfan ki napa landrwa<br />

reste akoz i annan lenstitisyon ki<br />

pran ka avek zot, i pa bann<br />

dimoun aze ki napa landrwa<br />

reste akoz i annan landrwa ki<br />

pran ka avek zot, i pa bann<br />

dimoun ki pa kapab pran ka<br />

avek zot lekor e ki bezwen en<br />

carer, zot annan se zot selman<br />

zot pa kapab pran ka avek zot<br />

lekor akoz i annan en progranm<br />

ki pran ka avek zot, i pa bann<br />

dimoun ki lo zot dernyen zour<br />

lavi ki annan bann terminal<br />

illness akoz i annan landrwa ki<br />

pran ka zvek zot, i pa bann<br />

dimoun ki annan serten<br />

dezabilite selman zot kapab<br />

deboury en pti gin akoz zot<br />

annan sant reabilitasyon kot zot<br />

aprann en pti pe keksoz<br />

evantyelman serten parmi zot i<br />

ganny metye. I pa bann dimoun<br />

ki fanmiy pa kapab pran ka avek<br />

zot akoz zot kondisyon medikal,<br />

par egzanp zot pou bezwen<br />

toulezour en ners pe vwar zot,<br />

alors zot annan en lenstitisyon ki<br />

pran ka avek zot e i pa bann<br />

dimoun aze ki napa fanmiy e<br />

napa personn ki pran ka avek zot<br />

akoz i annan home for the elderly.<br />

So sa ki nou pe koz lo la se<br />

esansyelman, mwan mon krwar<br />

dimoun ki dan bokou ka i annan<br />

fanmiy, fanmiy i rezet zot, fanmiy<br />

i pa kapab pran ka avek zot,<br />

oubyen zot zot in rezet fanmiy.<br />

Zot pa kapab viv avek zot fanmiy<br />

akoz zot kraze, zot oule vole, zot<br />

oule fer isi laba. E a mon’n avi i<br />

pa en gran kantity dimoun sa.<br />

Nou annan en popilasyon 80 mil<br />

Seselwa, nou pa kapab annan<br />

andeor la en 2 mil dimoun ki dan<br />

sa sitiasyon. I pa en gran kantite<br />

dimoun, i en pti group dimoun e<br />

mwan mon krwar e mon dakor<br />

avek Onorab Potter nou kree en<br />

home ozordi suddenly nou pou<br />

vwar en bann group dimoun ki<br />

petet, wi, i ti pe reste dan en bout<br />

lakaz avek fanmiy e fanmiy<br />

tanzantan ti pe pase dan<br />

bomaten donn li manze, donn li<br />

isi, donn laba. Sa fanmiy pou<br />

realize ki, sa lasanm mon kapab<br />

donn mon garson, mon garson pe<br />

grandi, mon a donn mon garson<br />

ek son madanm, mon a tir sa<br />

tonton la, mon a met li dan sa<br />

home e mon a fer li homeless.<br />

Sa i rezon akoz nou pa<br />

krwar i en solisyon, nou krwar ki<br />

dimoun, ler zot dimoun i aze<br />

oubyen ler i annan serten,<br />

problenm zot merit ed sa fanmiy<br />

e zot merit ganny sipor pou ed sa<br />

fanmiy e vwala solisyon a sa<br />

problenm. I family support<br />

oubyen sipor e si i annan en<br />

17


dimoun ki homeless ki vreman<br />

rar akoz Sesel i pti pti, nou tou<br />

nou konn tou dimoun, nou tou<br />

nou konn fanmiy tou dimoun i<br />

vreman rar, napa personn pou<br />

pran ka avek li, i annan en<br />

lenstitisyon dan sa lalis ki mon<br />

pou al lir ki pou kapab pran ka<br />

avek sa bann dimoun.<br />

Msye Deputy dan Sesel<br />

nou annan old people’s home dan<br />

bann distrik, nou annan<br />

psychiatric ward ki tret bann<br />

dimoun avek serten sa bann<br />

problenm ki nou’n koz lo la. Nou<br />

annan Mont Royal ki ede detox<br />

serten sa bann dimoun e reabilit<br />

zot. Nou annan lopital Ans Nord-Es,<br />

nou annan sistenm carer<br />

an plas, nou annan sistenm<br />

sekirite sosyal, nou annan NCC,<br />

nou annan Care ek lezot NGO ki<br />

enkli bann lorganizasyon legliz<br />

relizye. Nou annan family support<br />

unit, nou annan home for the<br />

elderly sa ki nou ti apel kazern<br />

lontan, nou annan family<br />

tribunal, nou annan kot<br />

probasyon, nou annan sant<br />

reabilitasyon pour bann dimoun<br />

avek dezabilite, nou annan<br />

disability benefits, nou annan<br />

President’s village, Foyer de<br />

Nazareth eksetera, e dernyen<br />

resort nou annan prizon si sa<br />

dimoun in komet en l<strong>of</strong>ans grav.<br />

Nou annan plis ki en<br />

ventenn lenstitisyon ki dan en<br />

fason ou en lot si nou annan 300<br />

sa bann dimoun, oubyen si nou<br />

annan 200 sa bann dimoun i<br />

devret kapab anmas sa bann<br />

dimoun e ed zot e siport zot<br />

fanmiy.<br />

E sa i pwen ki nou anvi fer<br />

resorti. Dan plan i annan sa<br />

progranm tax force dan distrik ki<br />

Onorab Potter in dir, i annan<br />

extention <strong>of</strong> serten lenstitisyon ki<br />

pou kapab pran ka avek sa bann<br />

dimoun ki pa tro ekstrenm dan<br />

zot fou, e i annan juvenile prison<br />

e i annan halfway home ki dan<br />

plan. Mon’n dir dan plan si ou ti<br />

pe ekoute Onorab ou ti a<br />

konpran, i dan plan pou fer<br />

juvenile prison e halfway home.<br />

So i annan tou sa bann<br />

lenstitisyon ki kapab e ki devret<br />

pran ka. Pwen ki Onorab Potter<br />

pe fer resorti sa bann lenstitisyon<br />

ki nou annan, e i en pwen ki<br />

toultan - e mon krwar ki Onorab<br />

Georges i krwar ladan akoz<br />

tanzantan dan Lasanble in dir<br />

nou annou pa fer en nouvo<br />

keksoz zis pourvi, annou ranforsi<br />

sa ki nou annan e fer li marse e<br />

mon krwar i enportan sa, annou<br />

ranforsi e wi mon dakor ek<br />

Onorab Georges annou petet<br />

revwar the model <strong>of</strong> management<br />

sa bann lenstitisyon, Onorab<br />

Henrie ki’n dir sa. Annou petet<br />

revwar the model <strong>of</strong> management<br />

sa bann lentitisyon, annou<br />

revwar ki manyer zot pe<br />

fonksyonnen, si zot kapab pran<br />

ka ek sa bann dimoun. Annou<br />

revwar tousala. Wi mon dakor<br />

avek Onorab Henrie akoz in<br />

kontradwir mosyon Onorab<br />

Georges, in kontradwir mosyon<br />

Onorab Georges konpletman.<br />

(Interruption)<br />

MR DEPUTY SPEAKER<br />

Order, order.<br />

18


HON ROSE<br />

..e mon krwar i enportan ki<br />

dimoun i konpran sa, mon pou<br />

pran mon letan pou eksplik sa,<br />

mon krwar i enportan. Onorab<br />

Georges in demande ki<br />

gouvernman i fer en lenstitisyon,<br />

Onorab Henrie in dir annou<br />

revwar model <strong>of</strong> management<br />

bann lenstitisyon egzakteman ki<br />

nou nou krwar ladan, ki Onorab<br />

Potter in fer tre byen kler, i dir<br />

annou ranforsi kapasite sa bann<br />

lenstitisyon. E sa i petet enkli<br />

revwar lafason zot ganny<br />

manage. E nou nou pe dir annou<br />

ranforsi kapasite sa bann<br />

lenstitisyon.<br />

Msye Deputy mon anvi koz<br />

lo 3 problenm ki mon krwar i<br />

devret solisyon a sa problenm ki<br />

Onorab Georges in met devan<br />

nou. Nou rekonnet ki i annan<br />

problenm e nou bezwen atak sa<br />

bann problenm at its roots, e<br />

ankor i en keksoz ki tanzantan<br />

Onorab Georges i vin dan<br />

Lasanble i dir, be sa i en shortcut<br />

solution to the problem in dir nou<br />

souvann fwa. Annou tonm dakor<br />

pour nou atak sa bann problenm<br />

at its roots, en kantite sa bann<br />

problenm i relye avek 3 keksoz,<br />

drog, lalkol e prostitisyon, e mon<br />

krwar i enportan.<br />

Drog i en problenm ki nou<br />

devret atake at its roots, nou<br />

devret komans tonm dakor ki wi<br />

nou bezwen e nou pou dakor ki<br />

sa bann dimoun i en bann viktim<br />

drog. En kantite sa bann zenn la<br />

ki out <strong>of</strong> control i en bann viktim<br />

drog, e nou bezwen tonm dakor<br />

ki nou aret sa bann eskobar e ki<br />

nou met zot dan prizon e ki zour<br />

zot ganny mete dan prizon nou<br />

dakor ki wi lalwa NDEA,<br />

gouvernman pe fer son travay e<br />

nou pa sey enterfer pas par<br />

deryer eksetera. Nou bezwen<br />

tonm dakor lo la e nou bezwen<br />

onnet dan nou demars pour deal<br />

avek problenm drog. E nou pa<br />

kapab - wi nou la me selman en<br />

lot zour nou tay akote oubyen en<br />

lot zour nou pa kapab. Nou<br />

bezwen for, e i en batay ki difisil<br />

en kantite larzan involve, en<br />

kantite lenfliyans involve, me i en<br />

batay ki difisil me nou bezwen<br />

onnet dan sa demars. En kantite<br />

paran pe soufer, en kantite<br />

zanfan pe soufer sa bann dimoun<br />

ki nou’n koz lo la bomaten se<br />

esansyelman bann viktim drog e<br />

nou bezwen atak sa problenm at<br />

its roots.<br />

Msye Deputy nou annan<br />

problenm lalkol, en kantite<br />

problenm lalkol dan pei. I vre ki i<br />

annan en kantite zenn ou pase<br />

ou dir zot be sa dimoun i annan<br />

25an in konsonm en kantite<br />

lalkol e mon propoze ki wi bann<br />

local brew, i annan dimoun i fer<br />

zot pti biznes local brew, mon<br />

krwar i normal me selman i<br />

bezwen ganny fer dan en fason ki<br />

bon pou sosyete ki i bezwen<br />

ganny fer dan en fason ki a’n<br />

akor avek bann lalwa ki egziste<br />

dan pei.<br />

Msye Deputy nou pa kapab<br />

met en lakanbiz baka obor lopital<br />

Ans Nor-d-Es. Sa bann tantin, sa<br />

bann tonton pou sorti pou al<br />

rode, e toulezour nou viv sa nou<br />

vwar zot sorti dan baro zot ale,<br />

zot al rode e mwan mon demande<br />

19


wi sa mon demann gouvernman<br />

pou tough lo bann licence e fer ki<br />

omwen otour bann lenstitisyon<br />

sa loperasyon pa kapab ganny fer<br />

within a 100 or 200 metres, zot<br />

konnen i la, ler pe fermante zot<br />

santi loder, zot pou vini, zot pou<br />

ale, zot pou al rode e nou bezwen<br />

sipor sa bann dimoun pour zot<br />

rekipere, nou bezwen atak sa<br />

problenm kot i ete.<br />

Msye Deputy mon krwar<br />

nou bezwen en pti pe pli tough lo<br />

kestyon protitisyon osi akoz<br />

prostitisyon in dekouver ki liye<br />

avek drog en kantite zenn fiy i al<br />

dan prostitisyon akoz drog. Pa<br />

akoz napa louvraz, mwan mon’n<br />

deza zwenn en zenn fiy in dir<br />

mwan li i dan prostitisyon akoz<br />

sa louvraz ki i ti pe fer dan en<br />

laboutik anvil i donn li R3700<br />

alors li R3700 pa ase pour li viv e<br />

i bezwen al dan prostitisyon. So i<br />

enportan ki nou bezwen tackle sa<br />

problenm prostitisyon.<br />

Ozordi i annan en distrik<br />

kot i annan en MNA lopozisyon ki<br />

preski tou dimoun dan sa distrik<br />

pe kriye, i annan en landrwa kot<br />

i annan prostitisyon, tou dimoun<br />

dan sa distrik pe kriye..<br />

DEPUTY SPEAKER<br />

Order..<br />

(Interruption)<br />

HON ROSE<br />

... e zanmen Msye Deputy in<br />

annan ni en kestyon, ni en<br />

mosyon dan sa Lasanble pour<br />

deal avek sa problenm. E nou<br />

bezwen deal avek sa problenm, e<br />

nou konnen akoz nou pa anvi<br />

abord sa problenm. Lopozisyon<br />

in koz lo vot, nou konnen akoz<br />

nou pa anvi, nou fermen, nou pa<br />

koz lo sa problenm.<br />

Msye Deputy the point I’m<br />

making is nou bezwen onnet dan<br />

lafason ki nou adres serten<br />

problenm, mwan mon krwar<br />

gouvernman i devret entervenir i<br />

napa problenm, tanzantan gard<br />

in monte mon okouran, gard in<br />

monte, lotorite distrik eksetera e<br />

selman nou koman bann<br />

politisyen nou bezwen met sa<br />

presyon. Nou bezwen met sa<br />

presyon e nou bezwen onnet<br />

menm si i vedir nou perdi detrwa<br />

vot sa bann dimoun, mon krwar<br />

nou bezwen onnet Msye Deputy.<br />

Msye Deputy ki direksyon<br />

nou pei pe ale avek sa problenm?<br />

Mon krwar i enportan nou gete<br />

kote pei pe ale pour nou adres sa<br />

problenm. E mwan mon krwar<br />

Onorab Georges i pe sorti dan<br />

lespri lopozisyon ki enpe liberal<br />

oubyen neoliberal pou antre dan<br />

lot ekstrenm, en pozisyon ki<br />

nou’n fini depase nou’n ale lot<br />

ekstrenm. E eski sa mosyon i a’n<br />

akor avek prensip oubyen lide<br />

liberal? Eski i a’n akor avek bann<br />

keksoz ki zot in toultan krwar<br />

ladan ki sekter prive i devret<br />

kapab fer sa, sekter isi i devret,<br />

strengthen bann NGO eksetera,<br />

e mon pa krwar i a’n akor.<br />

E Msye Deputy mwan mon<br />

krwar direksyon ki nou pei pe ale<br />

se ki wi nou bezwen strengthen<br />

bann fanmiy me selman mon ti<br />

a’n voudre tann Onorab Georges<br />

par egzanp, i en keksoz ki mon<br />

krwar i krwar ladan, koz en pti lo<br />

private nursing home. Nou pa pe<br />

20


dir tou Seselwa al pey nursing<br />

home me nou pe dir dimoun ki<br />

kapab, ki eze, ki’n fer larzan<br />

anba sa sistenm ale al pey en pti<br />

gin en landrwa pou ou vye paran<br />

mon ti an voudre tann li koz en<br />

pti gin lo la. Mon ti an voudre<br />

tann li koz en pti gin lo bann<br />

private detox centre. En kantite<br />

dimoun ozordi, zanfan ki annan<br />

problenm drog i ale, i al Moris,<br />

zot ede zot anmas larzan, zot pe<br />

rod en solisyon a sa problenm zot<br />

selman zot bezwen pey tiket,<br />

bezwen pey isi, pey laba. Mon ti<br />

a’n voudre tann li koz en pti gin<br />

lo annou annan en detox centre.<br />

Annou rod en landrwa en pti pe<br />

izole fer sa bann dimoun vini<br />

detox, rod bann dimoun avek<br />

kapasite pou ed sa bann dimoun<br />

anpese ki al dan bin pou al rod<br />

zot manze.<br />

Mon ti a’n voudre tann koz<br />

enpe lo bann rehabilitation centre<br />

pour bann dimoun ki’n ganny<br />

afekte tape ek lavi oubyen vre zot<br />

annan en pti dezabilite, me sa pti<br />

dezabilite ki zot annan pa anpes<br />

zot vin productive dan sosyete. E<br />

mon krwar i enportan ki nou<br />

komans koz lo la akoz nou pei pe<br />

pas dan en reform e si nou pa<br />

koz avek nou bann dimoun sa<br />

langaz e koz avek sekter prive ki<br />

la la direksyon kot nou pe ale,<br />

mon krwar nou pe mank en gran<br />

sans. Onorab Georges tou kou i<br />

dir, nou mank en gran sans dan<br />

sa Lasanble. Mon krwar nou pe<br />

mank en gran sans pour edik<br />

nou bann dimoun ki wi nou<br />

rekonnet ki i annan en problenm<br />

dimoun ki pa kapab merit ganny<br />

sipor, merit ganny tou sipor nou<br />

bann lenstitisyon i bezwen<br />

strengthen pou anmas sa bann<br />

dimoun me i annan lezot opsyon<br />

dan lavi i annan lezot keksoz ki<br />

nou pei i kapab fer koman en pei,<br />

pa gouvernman, antye koman en<br />

pei ki nou kapab fer pour donn<br />

en koudmen adres sa bann<br />

problenm.<br />

Msye Deputy mon krwar<br />

mon’n dir sa me nou en sosyete<br />

avek selman 80 mil dimoun isi, e<br />

nou tou nou konn tou dimoun.<br />

En pti lensidan i arive nou tou<br />

nou’n fini ariv lo scene, nou pe<br />

donn koudmen, nou lo telefonn<br />

nou pe call, akoz, nou en sosyete<br />

nou dir be zot entel in tonm dan<br />

aksidan lot, lot. Nou en pti pei e<br />

nou en pei kot nou konn preski<br />

tou dimoun e nou konn fanmiy<br />

preski tou dimoun. E mon dakor<br />

avek Onorab Potter nou bezwen<br />

move away from enstitisyonaliz<br />

nou bann dimoun, nou bezwen<br />

move towards konpran nou bann<br />

dimoun empower nou bann<br />

dimoun e vin en sosyete ki pran<br />

ka ki tonm dakor pou pran ka<br />

avek nou bann dimoun, nou pa<br />

kapab e i fatig mwan en pti gin<br />

nou pa kapab dan en sosyete<br />

avek 80 mil dimoun nou annan<br />

preski en ventenn progranm<br />

oubyen lenstitisyon konmsa.<br />

E nou pa kapab tonm<br />

dakor isi ozordi pou fer ankor en<br />

lenstitisyon koumsa. Nou bezwen<br />

ankouraz dimoun pou vin pli<br />

responsab, nou bezwen e in<br />

annan bokou koze ki’n koze lo<br />

district empowerment, pou<br />

empower distrik enkli bann NGO,<br />

nouvo progranm sipor parey<br />

21


Onorab Potter in dir, e wi nou<br />

bezwen konsyantiz nou pep.<br />

Msye Deputy nou bezwen<br />

ankouraz dimoun, lafanmiy e sa<br />

mon dakor avek Onorab Georges<br />

i en tradisyon ki’n toultan annan<br />

dan nou sosyete fostering, pran<br />

ka e ed nou bann pti zanfan. Nou<br />

bezwen komans koz lo bann<br />

fanmiy ki for, e Msye Deputy<br />

mwan mon prefere ankouraz e<br />

vwar en mosyon ozordi ki<br />

ankouraz bann hard working<br />

families e la mon pou koz lo<br />

annou tonm dakor e annou<br />

kontinyen lager pou lentere lo<br />

loan desann pourki sa fanmiy ki<br />

annan en pti problenm avek enn<br />

son fanmiy i a kapab fer en pti<br />

lakaz akote, met li ladan e ed li.<br />

Annou tonm dakor ki nou<br />

bezwen ankouraz sa e kominote<br />

family support unit i a vini i a vin<br />

ed sa fanmiy. Annou tonm dakor<br />

ki nou empower byen boner -<br />

nou komans empower nou bann<br />

zenn e i vin avek en mindset sa.<br />

En kantite zenn i tonm dan lalkol<br />

dan drog avek the wrong<br />

mindset. Byen boner nou<br />

empower nou bann zenn e<br />

empowerment i komans avek en<br />

sosyete, pa gouvernman.<br />

Msye Deputy vwala mon<br />

pozisyon lo sa problenm. Ankor<br />

ennfwa mon repete ki nou pa la<br />

pou lager kont en lide lopozisyon.<br />

Mon krwar en kantite fwa nou’n<br />

tonm dakor avek bann mosyon<br />

lopozisyon, me i pa en solisyon<br />

pou adres sa problenm e i annan<br />

plizyer fason pou adres sa<br />

problenm parey lo nou kote<br />

nou’n point out ozordi. Mersi.<br />

MR DEPUTY SPEAKER<br />

Nou adjourn nou a tournen 11er.<br />

(Break)<br />

HON WAVEL RAMKALAWAN<br />

…simityer. Letan mon dir avek<br />

zot nou’n senm divan, nou a pe<br />

rekolte siklonn tousala se bann<br />

divan ki nou’n senmen e ki<br />

ozordi nou pe anmas son bann<br />

siklonn. Kot nou pou bezwen<br />

komans fer keksoz e vir li around<br />

kot i annan partnership.<br />

Si ozordi par egzanp<br />

gouvernman e son patron, pa<br />

bliye ki poudir patron SSPCA se<br />

ansyen Minis zafer etranzer, pa<br />

bliye ki poudir si i pe ganny tou<br />

sa lankourazman, si zot kapab<br />

fer animal week, get sa enn, ou<br />

kapab fer animal week, fantastic,<br />

i bon e si ou annan bann dimoun<br />

ozordi Mr Deputy ki pran li<br />

koman zot devwar lo en baz<br />

volonter pour zot si koman zot<br />

tande poudir i annan 4 pti lisyen<br />

dan en dustbin zot ale zot<br />

anmase, letan zot tande poudir i<br />

annan bann stray dogs laba<br />

Providence, zot pare pou zot pran<br />

zot transpor pour zot al donn<br />

manze sa bann lisyen, pour zot<br />

anmas sa bann lisyen anmenn<br />

anba kot veteriner, fer koupe pou<br />

fer sir ki sa bann... - Be oule dir<br />

mwan - sanmenm sa, son lespri i<br />

annan en miray otou-l-tour - si<br />

nou kapab annan sa bann<br />

dimoun andeor me ki<br />

gouvernman li in donn zot sa<br />

teren pour zot kapab konstriy sa,<br />

eski nou napa sa lespri<br />

volontarya, eski nou pa pou napa<br />

sa bann dimoun ki pou pare pou<br />

22


al travay lo en baz volonter dan<br />

sa bann landrwa.<br />

Mr Deputy mon a dir ou en<br />

keksoz, en kantite sa bann teori<br />

ki mon’n tande bomaten, se zis<br />

bann teori, konmsi se zis bann<br />

sound bites parey nou dir. I byen<br />

pou nou fer bann sound bites,<br />

briz sa silans, la nou pou al lager<br />

kont bann labi seksyel bann<br />

zanfan. Oli silans ozordi? Tou sa<br />

vit ou a krwar in rekoste<br />

ansanm. Oli briz sa silans? Depi<br />

ki nou’n briz sa silans la,<br />

konbyen ka ki nou’n fight? Labi<br />

zanfan i kontinyen, e Onorab<br />

Rose bomaten in aksepte ki<br />

poudir bann zanfan i pe - i zis en<br />

kantite sound bites e in ler pou<br />

nou sorti lo sound bites pou nou<br />

al pli devan.<br />

E Onorab Georges pe vin<br />

avek en keksoz konkret, vin avek<br />

en keksoz konkret kot nou ava<br />

ed sa dimoun. Letan nou pase<br />

nou vwar nou frer pe fouy dan en<br />

dustbin pe rod en bwat takeaway<br />

ki annan en pti git dan fon,<br />

eski nou pa krwar ki poudir ti<br />

ava meyer pour li si i ti dan en<br />

landrwa e kot kekfwa dimoun ti<br />

ava pare pour ede. Regard sa<br />

bann lenstitisyon, Ste Elizabeth,<br />

SOS, Foyer de Nazareth<br />

ensidswit, konbyen dimoun ki<br />

donn son letan pou al ed sa bann<br />

dimoun? Sak korvet Ameriken ki<br />

vini enler ou trouv zot pe penn<br />

Ste Elizabeth, ou trouv zot pe<br />

sanz tol lo lenstitisyon St<br />

Elizabeth. Se pa gouvernman ki<br />

soz, pour nwel ou trouv bann<br />

diferan lorganizasyon. Sa ki nou<br />

pe dir, e lefe ki gouvernman li i<br />

en partner mon krwar ki nou<br />

bezwen realize ki nou bezwen<br />

met sa devan gouvernman<br />

koman the main partner, koman<br />

sa partner ki gouvern Sesel a’n<br />

antye. E Onorab Georges in dir<br />

sa byen kler, regarde ki manyer<br />

nou kapab balanse pour nou<br />

donn lankourazman, pour nou<br />

kpab fer li marse ensidswit.<br />

Alor pa nekzis vin koz lo<br />

bidze ki pa pou aprouve, lot, lot.<br />

Zwe de zil parey Onorab Henrie<br />

in mansyonnen, zwe de zil ozordi,<br />

Minis i ganny lafyerte pour li vin<br />

devan Lasanble pou dir nou pe<br />

sey organiz zwe de zil, pa avek<br />

larzan gouvernman me avek<br />

finansman prive, zwe de zil. Be<br />

si nou kapab annan sa kalite<br />

panse, why not mazin osi pour sa<br />

bann dimoun, nou bann frer<br />

imen ki’n kree parey nou a limaz<br />

Bondye ki manyer nou kapab osi<br />

ed zot e ki manyer prive osi tou i<br />

kapab rantre ladan koman en<br />

partner, lekel ki dir ki en proze<br />

parey, kot mon tann rotary kan<br />

zot fer Regatta zot pe anonse ki<br />

zot pou al ede, ki kalite masin -<br />

lekel ki dir ki i pa pou kapab met<br />

sa koman en proze. E rotary<br />

oubyen round table zot kapab<br />

adopte sa koman en proze e apre<br />

en keksoz i vin realite.<br />

Mon krwar ki nou bezwen<br />

al bokou pli lwen, e mwan mon<br />

osi anvi vwar ki - letan mon pe<br />

koz lo aksyon konkret, annou pa<br />

zis koz lo en lakanbiz mwens ki<br />

200 met avek North East Point<br />

hospital, annou mazinen ki kalite<br />

promes ti ganny fer avek sa bann<br />

dimoun, ki poudir si zot vot pour<br />

SPPF zot pou ganny en licence.<br />

Wi demann dokter Payet byen<br />

23


menm, Dokter Payet i konn byen<br />

sa akoz i dan distrik Glacis. Si<br />

nou pe koz konkret, annou<br />

komans koup lakantite licence lo<br />

bann baka, annou pa bliye ki<br />

sete Minis Morgan ki ti debout e<br />

ti dir ki lapire i oke alors olye<br />

bann dimoun konmsi zis fer<br />

bann pti soz ilegal alors la nou<br />

pou large e tou keksoz pou oke.<br />

Mr Deputy mon krwar ki<br />

fodre nou fer atansyon e mwan<br />

mon osi anvi dir en keksoz. Lot<br />

zour Minis Dugasse in vin dan<br />

Lasanble in dir ki dezorme zot pe<br />

travay pourki en minimanm ki<br />

dimoun pou peye pour zot<br />

housing loan se R1000. Annou<br />

kalkile ki kantite dimoun ki pou<br />

pas atraver sa mayon. E annou<br />

prepar nou, e Minis in vin dir<br />

byen kler ki poudir si dimoun pa<br />

pe pey zot lakaz sepa ki deal<br />

pou annan bann prosedir pou<br />

repran zot lakaz avek zot.<br />

Alor annou regard bokou<br />

pli devan, annou regard posibilite<br />

kot nou annan bokou plis sa<br />

bann dimoun ki ozordi zot pe<br />

dormi parey sa madanm menm si<br />

i annan serten dimoun in pran<br />

l<strong>of</strong>ans ladan, wi sa madanm ki<br />

laba kot Christ ki parfwa ou vwar<br />

li pe marse 12.15 pe mont dan<br />

direksyon Le Chantier annou<br />

mazinen ki poudir i kapab<br />

ogmante. E annou pa bliye Mr<br />

Deputy ki poudir nou sistenm<br />

ekonomik i osi annan en<br />

konsekans direk lo sa bann<br />

keksoz ki kapab arive.<br />

E la annou pa bliye ki<br />

poudir la povrete, e Onorab<br />

Ferrari tanzantan i koz lo la, ki<br />

poudir la povrete i pe ogmante<br />

dan nou pei e i anann serten<br />

paran wi zot anvi kapab soutenir<br />

sa dimoun be la povrete i v n tro<br />

bokou e la povrete set en keksoz<br />

ki pe ogmante dan nou pei.<br />

Ou ti a kontan annan bann<br />

serten fasilite, ou ti ava kontan<br />

annan lezot keksoz pou ede me<br />

ou pa kapab. I en plezir pou en<br />

paran pa kapab met nanryen dan<br />

bwat son zanfan pour li al lekol?<br />

Dapre ou si gouvernman in<br />

nobou trouv li neseser pou li<br />

lannen pase dir ki bann diferan<br />

lekol pou annan en fon pou ed<br />

bann zanfan ki mwen privilezye e<br />

ki pe pas dan soufrans, akoz se<br />

parski tou keksoz pe vin pli bon?<br />

Oubyen akoz keksoz pe<br />

deteryore.<br />

So mon krwar nou bezwen<br />

regard keksoz anfas, dan lizye<br />

olye ki nou zis fer letour po<br />

annou aim ladan, aret nekzis fer<br />

sa bann letour vin avek en bann<br />

soz. E Onorab Rose in dir<br />

klerman zot out <strong>of</strong> control be si<br />

zot out <strong>of</strong> control ki nou fer pour<br />

nou remet en serten sans<br />

normalite. Ki nou fer? I enportan<br />

pour nou fer keksoz e byensir i<br />

admirab letan ou trouv serten<br />

paran ki pe sey fer zefor pou tir<br />

zot zanfan dan en lenstitisyon.<br />

Par egzanp mon admir kouraz sa<br />

madanm Anse Boileau ki son<br />

zanfan in fer en aksidan e i<br />

paralize me ki i anvi tir li dan sa<br />

lenstitisyon e i a pe fer tou son<br />

demars pou li kapab aranz son<br />

lasanmben pourki son zanfan,<br />

Onorab Pool I’m sure ou konn<br />

byen sa sitiasyon ki mon pe koz<br />

lo la, kot pour li kapab met son<br />

zanfan la pou reste avek li. I<br />

fantastik, i formidab parski i<br />

24


annan serten pei kot letan en<br />

dimoun i andikape i ganny servi<br />

koman en lobze pou mandyan.<br />

Me anmenmtan osi mon<br />

krwar Mr Deputy fodre ki nou<br />

koman en Lasanble zot, koman<br />

en Lasanble annou pran sa<br />

problenm koman enn ki reel, e<br />

Onorab Georges in prezant bann<br />

pwen solid lo ki manyer nou<br />

kapab sey fer sa. I annan en<br />

kantite keksoz malerezman -<br />

mon konpran zot mindset lot kote<br />

latab. I annan en kantite keksoz<br />

letan nou propoze zot vwar li<br />

koman en montanny ki tro o pou<br />

grenpe me dousman dousman<br />

zot vwar ki poudir sa ki zot ti<br />

krwar i en montanny <strong>of</strong>et i en<br />

plato.<br />

Mon kontan letan zot dir<br />

‘Mr Speaker ozordi nou napa<br />

problenm forex’ me zot ti krwar<br />

poudir i en gro montanny sa pou<br />

monte salerla ti en plato sa. Zot<br />

ti sitan krwar i en gro montanny<br />

zot ti vin anmenn en bann lalwa<br />

ki konmsi ti parey bann lakord ki<br />

ou bezwen pik lo ros pour ou fer<br />

rock climbing, kan <strong>of</strong>et sete en<br />

plato ki nou ti kapab pronmnen<br />

lo la e ozordi nou vini nou dir,<br />

‘wi, wi, wi, nou nepli annan<br />

problenm forex la nou soz nou<br />

oke reform pe marse’, tou bann<br />

zafer. Sa ki Onorab Georges pe<br />

prezant zot la sa ki Onorab Rose<br />

in vwar koman en gro montanny<br />

ki annan zis gale lo la ki ou<br />

bezwen fer rock climbing, al rod<br />

bann expert pou soz, sa ki<br />

Onorab Potter i dir atansyon<br />

pangar i a vin en dumping<br />

ground.<br />

Mr Deputy set en plato sa,<br />

e to ou tar en zour nou pou tann<br />

- si i ariv avan eleksyon nou pou<br />

tann zot Minis pou vini pou dir ;<br />

‘la wi, la nou’n soz, dan bidze,<br />

capital project nou ava mazin an<br />

term en lenstitisyon, ou konnen<br />

pou led, la nou pou ganny led<br />

avek tel, tel lorganizasyon’. E<br />

mon ava dir ou en deryen keksoz<br />

Mr Deputy pou montre ki manyer<br />

zot vwar keksoz koman en<br />

montany. Sesel en moman nou<br />

ti pe sitan byen fer ki nou sikse ti<br />

ganny servi koman nou pinisyon.<br />

Tou bann lenstitisyon nou ti<br />

nepli ganny grants parske nou<br />

pei konmsi ti pe byen fer, e alors<br />

nou GDP ti sepa konbyen e bann<br />

pei – e la ozordi nou tande ki<br />

linyon Eropeen in donn grant<br />

pou siport bidze, extended fund<br />

facility. Ou vwar kimanyer<br />

parfwa.. parfwa konmsi annou<br />

aret anbet dimoun. E mwan mon<br />

konnen Mr Deputy, Mr Deputy<br />

mon konnen ki poudir sa ki<br />

Onorab Georges pe propoze nou<br />

kapab osi fasilman ganny led<br />

avek bann diferan lorganizasyon<br />

enternasyonal.<br />

Regard zafer drog. Ozordi<br />

legliz katolik pe al komans en<br />

lenstitisyon pou ede avek bann<br />

zafer detox. Legliz Advantis in<br />

vin fer NGO ki a pe deal avek sa<br />

bann zafer drog ek lalkol.<br />

Legliz Anglikan in anmenn<br />

expert li osi. Si nou’n ouver nou<br />

pou ganny led e sa ki Onorab<br />

Georges pe propoze i pa en<br />

leksepsyon. Annou ouver li e<br />

nou ava ganny diferan sipor e<br />

bann diferan lenstitisyon i ava<br />

pare pou zot ede akoz Mr Deputy<br />

25


mwan mon osi konnen ki poudir<br />

legliz i en problenm pou li, letan i<br />

trouv bann nwizans sa bann<br />

dimoun la, ki pou kapab vin en<br />

nwizans. Ou annan en seremoni<br />

relizye, zis zot rantre, zot fer tou<br />

kalite nwizans, zot menm zot<br />

parfwa ki al kas tabernak, ki al<br />

vol losti, ki fer en bann kalite<br />

nwizans. Lekor en dimoun pe<br />

ekspoze ou trouv enn fanmiy i<br />

dan dey – I mean konbyen fwa<br />

mon’n tir dimoun sa bann kalite<br />

dimoun kot Unity Chapel. Lekor<br />

en fanmiy pe ekspoze, fanmiy i<br />

an dey, ou trouv en boug i vini i<br />

soz, i komans kares sa dimoun, i<br />

komans pas lanmenm dan figir<br />

tousala sa bann zafer ou a krwar<br />

li ki …. en nwizans. Alor mon<br />

konnen ki poudir lo kote legliz osi<br />

tou i pou annan sipor pou sa<br />

kalite proze.<br />

Avek sa Mr Deputy<br />

Speaker mwan mon a dir annou<br />

reflesir ankor. Mwan mon ti a<br />

demande ki nou donn sipor sa<br />

mosyon e nou osi regarde ki<br />

bann mwayen, ki bann fasilite ki<br />

kapab ede pou fer sa keksoz vin<br />

en realite. Mersi Mr Deputy.<br />

HON CHARLES DE<br />

COMMARMOND<br />

Mr Deputy Speaker mon’n ekout<br />

plizyer entervenan koze lo sa<br />

mosyon. Zis pou benefis<br />

Lasanble les mwan sey relir sa<br />

mosyon ki i dir e pou benefis osi<br />

dimoun ki pou swiv letan SBC si<br />

i pas sa bann zafer lo televizyon.<br />

Mosyon ki devan nou i lir<br />

koumsa; sa Lasanble i demann<br />

gouvernman, ganny mwan kler, i<br />

demann gouvernman, i pa dir al<br />

fer separe li, i dir sa lasanble i<br />

demann gouvernman pou<br />

konstrir en lenstitisyon apropriye<br />

kot dimoun apard bann ki kalifye<br />

pou old people’s home – setou zis<br />

old people home - ki pa kapab<br />

pran swen avek zot lekor e ki<br />

napa personn pou fer sa i ava<br />

resevwar lozman e swen neseser.<br />

Oke, nou ganny li byen sa<br />

mosyon. Domaz Mr Deputy<br />

Speaker Onorab Ramakalawan<br />

Lider Lopozisyon in koz toutafe<br />

or de sa mosyon. Mon en pti pe<br />

soke, in gat sa mosyon e Onorab<br />

Georges mon’n obzerve letan ou<br />

pe koze Onorab Georges i dir ‘pa<br />

li, pa li e pa li’, pa sa ki son<br />

mosyon pe demande.<br />

En lot keksoz Mr Deputy<br />

Speaker Onorab Lider Lopozisyon<br />

i koz lo SSPCA. Me SSPCA, be<br />

zot zot pe self financed zot lekor<br />

zot. Mosyon pa demann sa li, i<br />

pa pe dir kree en lenstitisyon ki<br />

self financed son lekor li, mosyon<br />

pe dir gouvernman fer.<br />

Gouvernman pa’n fer SSPCA laba<br />

li, i pa’n finanse li. I diferan.<br />

(Interrutpion)<br />

..Sa en lot zafer loan later, mon<br />

pe koz lenstitisyon – kree<br />

sitiasyon en lot zafer sa. Napa<br />

okenn miray, miray i ek ou, ou ki<br />

vwar ou dan kat miray. Ou vwar<br />

ou dan kat miray e ou pa fouti<br />

kapab think out <strong>of</strong> this box.<br />

Sa ki mwan Mr Deputy<br />

Speaker mon dir ki bann dimoun<br />

ki’n koz lo la dan lopozisyon lo sa<br />

mosyon zot in koz dan en fason<br />

ipokrit, mon servi sa mo e mon a<br />

kalifye ki mon oule dir.<br />

26


(Interruption)<br />

HON DE COMMARMOND<br />

Be ou a koze epi Onorab<br />

Derjacques. Ou osi ou form<br />

parti sa bann……<br />

MR DEPUTY SPEAKER<br />

Proceed….<br />

HON DE COMMARMOND<br />

Mr Deputy Speaker ou vwar dan<br />

sa Lasanble nou’n vin plizyer fwa<br />

koze lo dir ki drwa imen, mon<br />

rode si sa bann dimoun ki tonm<br />

dan sa kategori ki Onorab<br />

Georges pe dir ki mosyon i<br />

esplike, si vreman zot in dir ki<br />

zot anvi antre dan en<br />

lenstitisyon. Si letan ou met zot,<br />

ou bezwen fors zot antre dan en<br />

lenstitisyon si ou pa pe vyol zot<br />

drwa imen. Sa osi i en issue.<br />

Mwan ankor ennfwa mon a<br />

kalifye ki mon pe dir.<br />

Cascade parey tou lezot<br />

distrik nou vwar nou fas a bann<br />

dimoun ki Onorab Georges in koz<br />

lo la. Nou pa pe dir ki i pa<br />

egziste sa bann dimoun nou. I<br />

kler, nou tou, nou popilasyon an<br />

antye i vwar sa bann keksoz ki<br />

egziste, sa bann dimoun i egziste.<br />

Me Cascade paregzanp mon<br />

annan en zenn fiy, son papa i dir<br />

li, i dir mon piti arete sa kalite<br />

lavi, vini asize la dan mon<br />

laboutik, zis asize, ou pa oule<br />

travay, ou pa oule isi, ou pa oule<br />

laba, ou annan 2 zanfan pou<br />

sonnyen, napa papa whatever.<br />

Napa problenm. Mwan ou papa<br />

mon’n debrouye asize la dan<br />

laboutik mon a pey ou - ou a<br />

okip ou zanfan. Ditou i pa oule,<br />

ditou i pa oule. Ou anmar li ou<br />

fer li asize la, i ava pourswiv ou,<br />

kont drwa imen.<br />

Mr Deputy Speaker nou<br />

gouvernman in kree en kantite<br />

lenstitisyon ki kapab deal avek<br />

sa bann kalite dimoun, bann<br />

problenm ki nou sosyete i pas<br />

ladan gras a osi devlopman.<br />

Napa en pei dan lemonn ki napa<br />

sa bann zafer la ki nou pe koze.<br />

Mon wonder ki kantite ki annan<br />

sa bann lenstitisyon ki Onorab<br />

Georges pe koze ki gouvernman<br />

ki pran tou sa. Me nou nou<br />

annan en kantite lenstitisyon,<br />

mon bann koleg avan in<br />

mansyonnen Mont Royal, Vilaz<br />

Prezidan, Fwaye de Nazareth, Ste<br />

Elizabeth, North East Point,<br />

Fiennes, you name it, en ta – si<br />

alor nou pran sa bann dimoun,<br />

nou kategoriz zot, nou pou vwar<br />

paregzanp ki plizyer i pou ale dan<br />

serten sa bann lenstitisyon. Me<br />

selman i annan lezot keksoz ki<br />

mon krwar nou pa pe regarde.<br />

Taler Onorab Lider<br />

Lopozisyon in mansyonn dan<br />

legliz. Wi, parfwa nou annan sa<br />

bann dimoun ki mon pa konnen<br />

kimanyer nou pou apel zot<br />

ennler. Per pe prese e lanmenm<br />

la i antre li e i vin koze, i vini i<br />

koze avek Per – konmsi parfwa i<br />

kapab fer ou vin emosyonnel<br />

ouswa whatever.<br />

Me selman nou poz nou<br />

lekor en kestyon osi, nou kree en<br />

lenstitisyon parey, gouvernman i<br />

a fer ankor enn apard sa ta ki<br />

nou annan, i al kree en<br />

lenstitisyon parey ankor nou pou<br />

met ladan en fou, en demi fou, en<br />

trwakar fou, enn ki prostitiye, en<br />

lot ki kas loto parey ou pe dir,<br />

27


ensidswit - ou zis wonder<br />

kimanyer zot fonksyonnen,<br />

kimanyer ou manage en tel<br />

lenstitisyon ki annan tousala<br />

ladan. Parkont nou demann nou<br />

lekor kestyon, oli rol lafanmiy?<br />

An parlan sa la mon pe rod José<br />

la ki abitye dan semen ennler,<br />

mon pa vwar li detrwa zour li osi,<br />

enn mon zanmi be i paret en bon<br />

imen, in anmas li, ouswa en<br />

fanmiy in anmas li. Mon tande i<br />

oke konmela.<br />

Ou vwar Mr Deputy<br />

Speaker sa bann ensidan ki nou<br />

pe koze, i vre i annan en<br />

ogmantasyon tou dernyenman<br />

dan nou sosyete sa bann dimoun<br />

me depi lonta,n mwan mon’n<br />

zanfan, letan mon pe grandi<br />

mon’n vwar i annan sa bann<br />

dimoun mwan. I annan pti plim<br />

i annan lot, lot you name it. I<br />

annan serten Mr Deputy Speaker<br />

letan in ariv dan bann moman la<br />

ki nou ladan la, dan Oktob,<br />

Septanm, Oktob, Novanm i veye.<br />

Ou vwar li dan semen ou krwar i<br />

fou, i dan bin limenm, i isi i laba,<br />

i fer tou sa nwizans, tou sa<br />

ensinifyan ki ou pa mazinen me<br />

li i kree en sitiasyon letan in ariv<br />

sa ler la li, sa bann moman<br />

Oktob, Novanm la, i ale i kree en<br />

sitiasyon swa i vole, swa i al kas<br />

en laboutik, i fer ekspre i dir akoz<br />

la nwel avek lannen pe vini i pa<br />

pou manz lavyann alor i kree en<br />

sitiasyon gard i tyonbo li e<br />

anmenn li devan lakour, sa letan<br />

letan nou gard ti ankor ase<br />

vitman pou prosekit en dimoun<br />

vitman, pa parey konmela<br />

anmenn devan lakour e li avan<br />

menm ziz i dir pou kondann li i<br />

dir Msye votre oner kondann<br />

mwan prison, mon oule monte. I<br />

oule mont prizon li akoz pou li fer<br />

sir i pas son detrwa mwan laba,<br />

byen happy apre i sorti akoz i<br />

konnen dan prizon sa letan i<br />

annan lavyann ek soz dan sa…<br />

konmela napa – zis pou montre<br />

ou Mr Deputy poudir sa bann<br />

issue la, i la avek nou depi<br />

lontan, wi avek bann devlopman<br />

i annan logmantasyon.<br />

Me mon pwen mwan ki<br />

mon oule vin lo la ankor se ou<br />

vwar poudir taler mon ti pe koz lo<br />

rol lafanmiy. Kote fanmiy i osi<br />

antre dan sa bann keksoz la?<br />

Souvannfwa petet nou menm<br />

nou la dan Lasanble i kapab<br />

annan serten nou manm fanmiy<br />

ki dan sa degenn. Nou poz nou<br />

lekor kestyon nou tou, annou fer<br />

en legzanmen de konsyans,<br />

konbyen nou ki sey reach out<br />

pou sa bann dimoun? Konbyen<br />

nou ki sey ede? Oubyen petet<br />

serten nou nou krwar nou’n ariv<br />

en zistans, en staz dan nou lavi e<br />

noun obliy zot. Mazin sa ki mon<br />

pe dir e parfwa ou vwar kot<br />

lafanmiy pa fer nanryen, nou les<br />

tou avek lasosyete.<br />

Mr Deputy Speaker mon<br />

krwar mwan mon pou dir en<br />

keksoz ki fran la dan nou<br />

Lasanble e ki mon oule ki nou<br />

pep osi i reflesir lo la. Lo nou<br />

kote isi nou’n koz en kestyon<br />

mindset ki wi, i vre nou pep i<br />

bezwen sanz son mindset. Nou<br />

gouvernman osi koman en<br />

lenstitisyon i bezwen sanz son<br />

mindset. Nou pa kapab<br />

kontinyen - i vre pou serten<br />

rezon nou dir sosyete i donnen sa<br />

letan ensidswit me in ariv en staz<br />

28


nou bezwen revwar tou bann<br />

keksoz. Pa kapab kontinyen zis<br />

donnen, donnen, donnen nou<br />

pou gat nou pep e kontinyen gat<br />

li dan sa sans.<br />

Sa bann dimoun ki nou pe<br />

koze, Onorab Georges limenm,<br />

loter mosyon in fer resorti boner<br />

letan i ti komans koze poudir sa<br />

bann dimoun zot ganny lasistans<br />

finansyel avek gouvernman. Be<br />

Mr Deputy Speaker gouvernman<br />

alor i pe deza ed sa bann<br />

dimoun.<br />

E mwan mon annan en<br />

kestyon la mwan e se la kot mon<br />

pa dakor lafason donk ki nou<br />

sistenm sosyal i marse e mon<br />

demande pou annan en sanzman<br />

radikal, e mon ensiste lo la Mr<br />

Deputy Speaker. Lafason ki nou<br />

sistenm sosyal i marse i bezwen<br />

o pli vit posib sanze radikalman.<br />

Nou pei, nou sosyete pa kapab<br />

kontinnyen pran larzan tax<br />

payers, larzan bann ki kontribye<br />

dan sekirite sosyal, bann<br />

travayer ki serye, ki kontribye<br />

dan sa pei pou donn larzan pou<br />

sa bann dimoun parey, soutenir<br />

zot. Parkont letan ou get en<br />

fanmiy ki li i pe debrouye, i a pe<br />

eskent li, i a pe travay, i a pe<br />

donn tou me akoz sitiasyon<br />

ekonomik – taler Onorab<br />

Ramkalawan ou’n byen dir, wi i<br />

annan en sitiasyon ki pe arive<br />

avek reform ekonomik e nou ti<br />

konnen ki poudir pou vin<br />

koumsa se sa i annan serten<br />

safety net e sa bann safety net i<br />

pa pe mars byen parey nou nou<br />

anvi.<br />

Serten fanmiy parey mon ti<br />

pe dir ki vreman bezwen pou fer<br />

2 bout zwenn, fanmiy ki serye zot<br />

zot vwar zot pa pe kalifye pou<br />

ganny lasistans sosyal, finansyel<br />

pou kapab ed zot fanmiy<br />

parkont ou vwar bann dimoun<br />

parey, bann demi fou, bann<br />

whatever ki zis pran sa larzan i<br />

bwar, i litousel, i dan drog<br />

konman ou donn li i fini, dan 2<br />

zour parey Onorab Ramkalawan<br />

in dir taler 2 zour i fini, zot zot pe<br />

gannyen bon manyer larzan<br />

finansyel ek sosyal. Sistenm<br />

sosyal i annan en problenm la.<br />

Sa rezon ki mwan mon<br />

krwar nou pa bezwen<br />

gouvernman al kree ankor<br />

lenstitisyon pou anmas sa bann<br />

dimoun, nou annan ase<br />

lenstitisyon. Si mosyon parkont<br />

ti dir annou agrandi sa bann<br />

lenstitisyon ki deza egziste<br />

paregzanp si ou dir annou fer<br />

ankor plis Old People’s Home la<br />

mon ti ava kontan la, mon ti ava<br />

siporte – nou Cascade nou napa<br />

enn, nou ti a kapab ganny enn i<br />

ti ava anmas sa madanm kot<br />

legliz kekfwa si i napa en fanmiy<br />

ki taler Onorab Henrie in dir.<br />

Alor si nou pou dir annou<br />

ogmant kapasite ki petet Foyer<br />

de Nazareth, Ste Elizabeth<br />

ensidswit i pran en lot zafer sa.<br />

Mosyon pa dir sa li, i dir kree en<br />

nouvo lenstitisyon ankor. Se sa<br />

mwan ki mon pa dakor, tro<br />

bokou lenstitisyon e sa enn la i<br />

pa pou ed nou rezourd sa<br />

problenm. Si ou dir mwan<br />

ogmant kapasite Mont Royal<br />

fantastik akoz lotozour mon pas<br />

laba i ti’n fini plen. Mwan menm<br />

mwan mon ti vin avek 2 dimoun<br />

sorti Cascade pa kapab mete.<br />

(Interruption)<br />

29


HON DE COMMARMOND<br />

Non sa nou pou anvoy pou ou<br />

avek soz laba….<br />

MR DEPUTY SPEAKER<br />

Proceed Onorab.<br />

HON DE COMMARMOND<br />

Si nou pe koz pour nou ogmant<br />

kapasite Fiennes, letan mon koz<br />

lo Fiennes Institute la, kot Kazern<br />

nou ti dir lontan, Mr Deputy<br />

Speaker la osi annou take note<br />

dan sa pei poudir laba kot<br />

Kazern la i annan dimoun ki son<br />

fanmiy i kapab byen ed li, i<br />

kapab pran responsabilite e nou<br />

pran nou met laba, kekfwa zot<br />

kontribye en larzan I dont know,<br />

pou serten rezon, mon pa kont sa<br />

mwan me selman mon pe dir,<br />

nou take note. Nou kapab petet<br />

ogmant kapasite laba pou kapab<br />

pran plis sa bann dimoun.<br />

Mon konn dimoun<br />

paregzanp ki North East Point<br />

Hospital oubyen menm ki<br />

Kazern, i ti annan later,<br />

propriyete, i pran, i pa ni vann, i<br />

pran i donn serten lezot dimoun<br />

apre li i napa landrwa pou li ale,<br />

apre li i pas. Gouvernman i<br />

bezwen anmase li. Me ki kalite<br />

gouvernman ki nou nou pou<br />

annan e nou pou kontinyen<br />

annan dan sa pei? Mr Deputy<br />

Speaker se pou sa rezon ki mon<br />

pe dir ki nou pa kapab kontinyen<br />

avek sa.<br />

Mon koz lo rol paran taler.<br />

Be paran konmsi nou pa vwar<br />

nou zanfan ki direksyon i pe<br />

pran? Nou pa seye konmsi pou<br />

koz avek? La osi nou bezwen sey<br />

rod fason dan nou sosyete, dan<br />

nou bann distrik sey fer plis<br />

ledikasyon, wi ledikasyon i zwe<br />

en rol enportan pou nou kapab<br />

re-konsyantiz nou paran pou<br />

kapab vwar koman nou kapab<br />

take up pou anpes dan nou<br />

fanmiy ariv sa bann keksoz<br />

koumsa. Nou pa swete ki i arive,<br />

nou tou nou sagren letan i arive,<br />

nou pa kontan me selman nou<br />

bezwen al travay davantaz pou<br />

anpes sa bann keksoz arive.<br />

Mon donn legzanp Mr<br />

Deputy Speaker, lot fwa Prezidan<br />

dan son tre bon legzersis dan<br />

bann distrik ki in fer i annan<br />

dimoun ki’n vin devan in dir avek<br />

Prezidan, ‘wi Msye Prezidan kot<br />

mwan mon annan piti ki koumsa<br />

e lopital laba pa ed mwan’, me<br />

nou’n dir, mon’n follow up mwan,<br />

mon’n fer mon bout mwan<br />

koman MNA, nou’n ale, mon’n<br />

tyeke, Minis i donn apwentman<br />

sa paran pa vin ditou. Limenm<br />

li in vin devan Prezidan in dir,<br />

devan tou piblik Cascade in dir.<br />

Me letan prezan i apel li pou vin<br />

diskit case son piti ki dan<br />

problenm e ki pe fer problenm ek<br />

nou popilasyon, me i pa vini. En<br />

fwa, 2 fwa, 3 fwa i pa vin ditou.<br />

E ou pou al pran sa piti pou met<br />

dan lenstitisyon letan gard menm<br />

i rod li bann ensidan ki i fer,<br />

paran i pran i kasyet. Annou<br />

think about kwa ki nou pe koze<br />

en. Sa zafer zis pran anvoy lo<br />

gouvernman, kree lenstitisyon<br />

isi par kote laba mwan mon dir<br />

mon pa dakor.<br />

Kote nou nou bezwen<br />

rezourd sa bann problenm Mr<br />

Deputy Speaker la demen<br />

30


Merkredi i annan sa special task<br />

force sosyal ki pe al ganny kree<br />

nou tou manm Lasanble ki la<br />

nou bezwen zwe en rol enportan.<br />

Dan tou bann distrik pou annan<br />

sa task force, nou bezwen nou<br />

swiv ki pe arive e nou bezwen<br />

annan en input ladan. Mon dir<br />

nou tou manm Lasanble, se sa ki<br />

mon pe dir i devret annan en<br />

sanzman radikal dan sistenm<br />

sosyal, manm Lasanble nou pa lo<br />

la, i kler, mon dakor avek ou<br />

Onorab Ramkalawan nou pa lo la<br />

e se sa ki mon pe dir nou bezwen<br />

rod en fason, manm Lasanble i<br />

kapab dan lopozisyon, dan parti<br />

opouvwar mon napa problenm<br />

avek sa e nou ki nou pe diskit sa<br />

e ki konsyan sa problenm, nou<br />

bezwen annan en rol pou zwe, se<br />

la kot petet sistenm parfwa i<br />

manke bann keksoz koman pou<br />

take up.<br />

Alor nou bezwen vwar de<br />

pros kimanyer sa task force ki<br />

mannyer pe ale e nou bezwen<br />

swiv e fer sir ki i marse e i morde.<br />

Nou pa kapab e mwan sanmenm<br />

sa mon koz for lo district<br />

empowerment. Distrik i bezwen<br />

ganny son pourvwar li pou li deal<br />

avek son bann dimoun. Petet la i<br />

kapab ede rezourd sa bann<br />

problenm akoz letan nou dan<br />

distrik nou vwar i annan sa bann<br />

kalite endividi, nou pa pou kapab<br />

aksepte pran larzan gouvernman<br />

zis pou donn zot pou zot e al fer<br />

fize koumsa, apre i pas 2 zour, 3<br />

zour i re-vin kot ou, konmsi la si<br />

ou pa ede mon pa konnen ki<br />

kalite move imen ou été. Nou pa<br />

pou kapab koumsa e nou nou<br />

pou bezwen, sa dimoun ki<br />

bezwen ganny lasistans i bezwen<br />

kontribye akoz nou’n dir, loter<br />

mosyon in fer sorti i annan de<br />

moman sa dimoun i an bon<br />

kondisyon li i pa malad, i annan<br />

de moman letan i pa ganny son<br />

pilil la wi, me otherwise i kapab<br />

fer keksoz. Be ou a vini bomaten<br />

ou a raport kot distrik oubyen<br />

mon pa konnen kote ou a donn<br />

en koudmen balye kot legliz,<br />

balye kot lekol - ou a fer en<br />

keksoz, i annan en keksoz ki ou<br />

a kapab fer apre ou ava ganny en<br />

lasistans. Prezan si pou donn ou<br />

lasistans e ki ou pou al mal servi<br />

li, sa osi ou pa pou dakor, i<br />

bezwen annan en manm fanmiy<br />

ki a bezwen responsab pour sa e<br />

nou a monitor, nou a follow up. Si<br />

napa nou a rod fason kot distrik,<br />

i ava annan en sistenm kel konk,<br />

si fodre pey en take away, si<br />

fodre en isi, en laba i annan en<br />

mwayen, en fason kot nou pou<br />

kapab annan solisyon e anmenn<br />

solisyon pour sa bann kalite<br />

problenm.<br />

So that is why Mr Deputy<br />

Speaker, Sir, ki mwan mon pa<br />

pou kapab siport sa mosyon tel<br />

parey i ete la. Tout an rekonetan<br />

pou dir ki i annan serten sa<br />

kalite problenm, sa bann endividi<br />

i vin en nwizans, i vin en<br />

problenm dan nou sosyete, dan<br />

sak nou bann distrik. Me nou<br />

bezwen vwar fason pli realisti,<br />

fason pli konkret, fason pli byen<br />

pour nou kapab deal ek sa bann<br />

keksoz koumsa.<br />

An pasan mon fer resorti<br />

klerman ki loter mosyon in fer<br />

resorti osi kot bokou sa bann<br />

problenm ozordi i liye avek drog.<br />

31


E annou donn en koudmen pou<br />

elimin sa bann keksoz, annou pa<br />

siporte letan konmsi lotorite pe<br />

zwe son rol byen e i a pe tyonbo<br />

sa bann dealer pou nou redwir<br />

sa bann case e ki nou nou ale<br />

nou al anmenn bwat take away,<br />

nou al donn sipor isi, sipor laba,<br />

annou careful ki nou pe fer dan<br />

sa kote.<br />

Mr Deputy Speaker pou<br />

fini mon annan alors sa pou dir<br />

se ki nou sosyete, wi avek bann<br />

devlopman, avek osi bann<br />

problenm ki nou pa ‘n swete i<br />

arive, in ede tou sa kree ki nou<br />

annan sa bann problenm, sa<br />

bann viktim ozordi me nou tou<br />

nou bezwen donn en koudmen<br />

sirtou la MNA dan son distrik, i<br />

bezwen zwe en rol kle, en rol kot<br />

nou bezwen spearhead si ou oule<br />

dir sa bann sanzman ki pe arive<br />

dan distrik, ki nou kapab ede<br />

anmenn solisyon konkret, mon<br />

pe dir pou ki bann problenm<br />

parey i ganny met anba control<br />

serye si non menm ganny<br />

eliminen.<br />

Mon demande alor ki nou<br />

osi koman MNA nou koste avek<br />

lotorite pou kapab anmenn<br />

solisyon pour sa problenm. Mon<br />

ti a swete si loter mosyon ti<br />

kapab amann sa mosyon dan en<br />

serten fason ki ti a fer mwan<br />

kapab vot lo la. Me lafason tel ki<br />

i été, mon sorry avek tout respe<br />

mon pa pou kapab siport li ki<br />

manyer i été.<br />

E mon demande alor ki<br />

nou konpran le problenm i<br />

egziste e ki nou rod fason pli<br />

apropriye pou rezourd sa<br />

problenm e non pa nou tou<br />

anvoy tou keksoz lo gouvernman<br />

akoz nou gouvernman osi nou<br />

vwar sa sanzman ki pe arive avek<br />

li, responsabilite ki i pe pran e<br />

nou osi koman imen, koman<br />

responsab nou bezwen revwar<br />

lafason, nou mindset, lafason<br />

donk nou apros bann dimoun viz<br />

a vi sa bann problenm e nou<br />

demann nou dimoun osi, nou<br />

popilasyon pou zwenn avek nou,<br />

pou koste, pou vwar koman –<br />

nou annan dimoun deor la ki<br />

kapab ed nou to be more<br />

empowered pou kapab rezourd<br />

sa bann problenm e mon<br />

demande ki sa i ganny fer<br />

koumsa.<br />

Vwala Mr Deputy Speaker<br />

mersi, e mersi pou a lekout tou<br />

bann dimoun. Mersi.<br />

MR DEPUTY SPEAKER<br />

I reste nou 10 minit. Onorab<br />

Prea you are next on the list, ou<br />

pou pran plis ki 10 minit?<br />

HON NICHOLAS PREA<br />

Wi mon pou overlap enpe.<br />

MR DEPUTY SPEAKER<br />

Onorab Loizeau ou osi plis ki 10<br />

minit? Si non nou ava adjourn<br />

nou a retournen 2er.<br />

(Break)<br />

MR DEPUTY SPEAKER<br />

Nou repran nou travay. I reste<br />

mwan 2 entervenan lo mon lalis.<br />

Eski zot still annan lentansyon<br />

pou koz lo mosyon? Oke Onorab<br />

Prea.<br />

32


HON NICHOLAS PREA<br />

Mr Deputy Speaker mon pou<br />

aport sipor pou mosyon prezante<br />

par Onorab Georges. Whether<br />

Lasanble in pran linisyativ,<br />

whether gouvernman pou fer<br />

oubyen i a osi sezi linisyativ, i a<br />

bouz avek, i a rod en fason pou<br />

fer, sa pou le moman i pa vreman<br />

enn mon konsern. Mon konsern<br />

se ki depi mon’n antre bomaten<br />

dan Lasanble konsern ki’n leve<br />

se ki nou pe fer fas a en realite. I<br />

annan en sitiasyon, e sitiasyon<br />

pe regard nou dan nou figir nou<br />

bezwen reakte, nou bezwen pran<br />

bann mezir apropriye.<br />

Sa size i enn ki mon’n deza<br />

aborde avek plizyer dimoun e i<br />

annan plizyer konsern ki’n ganny<br />

leve lo la. Mon’n osi ganny en<br />

rankont avek serten group<br />

travayer minister lasante ki zot<br />

lenkyetid se ki parfwa lotorite,<br />

sirtou lapolis i aret plizyer sa<br />

bann dimoun a zot end up<br />

Psychiatric ward. Sa bann<br />

dimoun, bann travayer Lasante i<br />

dir avek mwan ki zot pa bezwen<br />

latizan pou dimoun fou, zot pa<br />

bezwen tretman sirkyatrik. Zot<br />

annan en lot problenm, zot<br />

problenm se ki zot napa en<br />

landrwa pou zot, zot problenm se<br />

ki parfwa zot menm zot zot dir ki<br />

zot bann rejects ki lafanmiy in<br />

rezet zot e petet ki lasosyete osi<br />

in rezet zot. E parey mon’n dir i<br />

en realite ki nou pe fer fas avek e<br />

nou pti kapital - pou bann ki pas<br />

dan nou pti kapital whether i<br />

lizour oubyen avek soley kouse<br />

nou vwar poudir sa problenm pe<br />

agrandi.<br />

Mon kontan ozordi pou<br />

mwan tande, anfen pou pa tande<br />

ki sa bann problenm i zis dan<br />

bann pei parey Moris kot plizyer<br />

fwa, plizyer nou isi dan sa<br />

Lasanble nou’n dir Moris ki nou<br />

mandyan, Moris ki nou vwar<br />

dimoun pe dormi dan bwat<br />

kartron obor laboutik eksetera,<br />

ozordi problenm i se nou e nou<br />

bezwen reakte.<br />

Pou en popilasyon 80 mil<br />

dimoun, Moris i annan 1.2<br />

keksoz milyon. Sesel nou annan<br />

nou 80 mil dimoun e pour nou<br />

dir ki sa i pa alarman mon sorry.<br />

Si nou pran sak distrik nou<br />

annan nou 25 distrik. Si dan<br />

sak distrik nou kapab idantifye<br />

10 dimoun ki tonm dan sa<br />

kategori lanmenm la i fer 250<br />

dimoun e pou mwan i bokou e<br />

nou tou nou konnen poudir i<br />

annan distrik ki annan plis ki 10<br />

dimoun ki tonm dan sa kategori.<br />

Pou mwan ler mon antann<br />

serten manm koze, konmkwa i<br />

deza annan tou keksoz anplas, i<br />

deza annan tou lenstitisyon<br />

anplas. Me sak sa lenstitisyon ti<br />

ganny kree avek en serten bi.<br />

Par egzanp lopital pou vye<br />

dimoun North East Point i pa’n<br />

fer pou pran enn sa bann zenn ki<br />

pe marse anvil, ki pe mandyan e<br />

ki pe rod en pti pe manze pou<br />

met laba. Mont Royal pa’n fer<br />

pour sa bann dimoun. Mont<br />

Royal i annan en purpose<br />

spesifik, nou tou nou konnen.<br />

Tou sa bann lenstitisyon ki’n<br />

ganny fer, ki’n ganny kree Vilaz,<br />

SOS Port Glaud tousala i annan<br />

son purpose be sa bann dimoun i<br />

pa ganny anfermen dan sa<br />

lasenn. Sa bann dimoun i reste<br />

33


an deor e nou bezwen rod en<br />

fason pou nou kapab tackle sa<br />

problenm.<br />

Mon pa krwar, malgre dan<br />

nou bann lentervansyon i annan<br />

in sey say en pti pe ki petet en<br />

distrik i pli afekte ki lot. Tou<br />

distrik i annan sa problenm. Tou<br />

distrik i annan sa bann social ills<br />

swa ki’n ganny kree par<br />

problenm ekonomik, swa in<br />

ganny kree par problenm drog<br />

oubyen labi lalkol, oubyen par<br />

selman kot sa dimoun in fall out<br />

kot son fanmiy e apre i pa pe<br />

vwar li anba en twatir i pe dormi<br />

nenport kote.<br />

I annan en sitiasyon mon<br />

krwar ki Onorab De<br />

Commarmond in leve bomaten<br />

Mr Deputy Speaker kot petet<br />

parfwa nou pe dekouver ki i<br />

annan bann dimoun ki dan sa<br />

bann homes ki deza la ti deza<br />

annan mwayen avan, ti deza<br />

annan later avan me apre serten<br />

roulman ki’n arive, zot in vwar<br />

zot ozordi napa nanryen e zot<br />

laba. Dan mon distrik Bel<br />

Ombre i annan detrwa ka<br />

koumsa, kot sa ki pli malen in<br />

anbet zot,i e menm i annan en<br />

bann ki ti dir mon a pran sa later<br />

mon a donn ou drwa lazouisans<br />

me apre en serten ler menm sa<br />

drwa lazouisans in fatig zot,<br />

finalman zot in pran sa dimoun<br />

zot in al met North East Point e<br />

zot zot pe zouir sa propriyete ki<br />

sa dimoun i annan.<br />

Mon annan en lot ka kot<br />

ozordi sa dimoun ki ti annan<br />

later i pe dormi partou obor<br />

semen akoz en sitiasyon parey<br />

ankor in arive. I sa bann<br />

sitiasyon ki mosyon pe demande<br />

pou kapab rantre en pti pe, pou<br />

kapab anmase.<br />

Annou regard en lot kote.<br />

Nou ki pas – bann ki marse ki<br />

pas dan lavil, lizour, lazournen<br />

pour nou parfwa i fatigan pou<br />

marse dan lavil. I fatigan pou<br />

nou kot nou ganny aprose avek<br />

bann dimoun ki pe rod – mon<br />

pran en senp legzanp semenn<br />

pase mon’n rankontre enn ki<br />

deklar son lekor i annan<br />

HIV/AIDS i annan SIDA li.<br />

Deswit koman in dir mwan sa i<br />

pe rod manze and all that, li i<br />

annan SIDA mon mazinen mon<br />

dir be konbyen dimoun ki pou fer<br />

parey li ki ouvertman i pou vin<br />

deklar son lekor i annan SIDA<br />

whether i annan oubyen non. Sa<br />

i pa en sitiasyon ki ou zwe avek.<br />

Konbyen sa bann dimoun<br />

ki vini ki ou pe marse anvil<br />

menm lazournen konmela I<br />

harass nou. E si i harass nou ki<br />

lokal ki Seselwa nou pti lavil i<br />

ganny frekante par nou<br />

popilasyon touris. Konbyen sa<br />

bann touris ki ganny harass par<br />

bann tel dimoun? Konbyen si i<br />

pou nou ki nou pe drive around<br />

oubyen nou pe marse, nou vwar<br />

en boug ki’n perdi en kote lebra<br />

dan enn sa bann bin nespes gro<br />

vant, nou pe rode ki i pe rode<br />

ladan si en bwat take away, si en<br />

boutey, si kwa, si pou nou i fatig<br />

nou, pou sa viziter ki kalite<br />

portre sa i pe montre pou nou pti<br />

kapital Viktorya.<br />

Mon pe al enn pti pe dan<br />

sa bann ekstrem, mon pe koz en<br />

pti pe koumsa pou sey montre bi<br />

sa mosyon. Mwan osi mon ti’n<br />

fayle en keksoz dan sa direksyon<br />

34


me apre mon ti retire ler mon’n<br />

aprann ki Onorab Georges in<br />

anmenn enn koumsa akoz sa<br />

problenm i la, sa problenm i<br />

devan nou e nou bezwenn reakte,<br />

nou bezwen fer fas avek.<br />

Mon koz lo sa laspe touris.<br />

Ozordi STB pe fer en gro travay<br />

pou kapab - menm son moto<br />

<strong>Seychelles</strong> Another World pou<br />

sey kapab portre nou<br />

destinasyon touris koman en lot<br />

destinasyon ki pa parey lezot me<br />

ler nou viziter i rantre Sesel i<br />

ganny harass par bann tel<br />

sitiasyon, par bann tel dimoun ki<br />

pe zis napa en landrwa, napa en<br />

bouse manze and so on, mon pa<br />

krwar ki sa moto ‘<strong>Seychelles</strong><br />

Another World’ i marse pou zot.<br />

Mr Deputy Speaker parfwa<br />

i bon, petet nou ki la antre nou<br />

nou kapab rankontre enn sa<br />

dimoun. Petet nou kapab ganny<br />

an dyalog avek li e find out<br />

vreman ki son lakoz, ki rezon ki i<br />

la. Semenn pase, Vandredi<br />

mon’n rankontre en sitiasyon kot<br />

Storey House, kot mon’n zwenn<br />

en garson ki pe fouy dan bin e i<br />

pe tir en bwat take away.<br />

Konbyen letan ki in ganny zet<br />

dan sa bin? Mon pa konnen,<br />

pou li sey rod en pti pe manze<br />

ladan. En dimoun in <strong>of</strong>er li en<br />

bwat take away ki sa dimoun in<br />

aste, in manze de kwiyer me li in<br />

ensiste ki anmenmtan ki i pou<br />

pran sa bwat, i pou rod sa lot<br />

bwat osi ki dan bin.<br />

Ler konmsi ou demann li ki<br />

son problenm, son problenm i dir<br />

ou i lafen, sa bwat pa pou ase<br />

pou li, i bezwen rod ankor. Si<br />

ozordi en tel lenstitisyon ki nou<br />

pe mazin pou kree i kapab<br />

omwen, sa dimoun li i kapab<br />

omwen al laba i konnen ki poudir<br />

be oke mon pe manze, mon pe<br />

ranpli mon lestoman petet nou<br />

pa pou vwar li pe fouy dan sa<br />

dust bin, petet nou pa pou vwar li<br />

pe demann dimoun manze, petet<br />

anmenmtan kot sa lenstitisyon i<br />

ava kapab annan lezot pti lwazir,<br />

lezot pti keksoz pou li fer.<br />

Nou’n koz lo district task<br />

force ki pe lanse demen.<br />

Bomaten Onorab Rose in koz lo<br />

sa family support unit. Bel<br />

Ombre ti annan enn family<br />

support unit, in fail, i pa pe<br />

marse. E i pa pe egziste. Demen<br />

nou pe al lans en district task<br />

force, eski i pou marse? Nou pa<br />

konnen si i pou marse. Akoz?<br />

Ankor nou pa pe target the root,<br />

the cause <strong>of</strong> the problem, nou pa<br />

pe rode kwa, kimanyer sa bann<br />

dimoun – nou nou pe panse<br />

poudir be sa bann dimoun i<br />

viktim drog, viktim lalkol,<br />

whatever. Sa bann dimoun i en<br />

bann bezwen spesifik, sa bann<br />

dimoun i bann dimoun ki’n tonm<br />

dan lari, ki pe dormi a’n<br />

bonnavini, ki pe fouy dan dust<br />

bin, ki annan en bezwen spesifik,<br />

ki annan en bezwen ki ganny<br />

demande pou ganny ranmase.<br />

Ranmas sa bann dimoun i<br />

pa vedir vyol zot drwa imen. Ler<br />

sa bann dimoun i apros nou, i<br />

apros bann touris osi tou, nou<br />

osi nou annan drwa imen. Eski<br />

sa bann dimoun ler zot pe harass<br />

nou, pa pe vyol nou drwa imen?<br />

Me si an krean en tel<br />

lenstitisyon, en tel home ki kapab<br />

pran swen avek sa bann dimoun<br />

35


lotorite i ava kapab fer sir ki zot<br />

ganny ranmase zot a ganny sa<br />

bann swen neseser e sa kalite<br />

problenm ki zot koze sirtou dan<br />

nou lavil i a kapab ganny<br />

eliminen.<br />

Byensir i annan parmi nou<br />

si nou pa’n rankontre en tel<br />

sitiasyon pa pou konpran<br />

rezondet deryer sa mosyon.<br />

Byensir si i annan en bann parmi<br />

nou ki si nou marse anvil nou<br />

mars zis dan en loto nou pa mars<br />

apye, sa bann dimoun pa apros<br />

nou nou pa pou konpran sa<br />

sitiasyon e nou pa pou konpran<br />

lide deryer sa mosyon.<br />

Semenn pase mon’n fer fas<br />

avek en lot sitiasyon ki i<br />

enportan pou mwan partaz sa<br />

leksperyans avek zot. En fiy in<br />

pran son manman ki’n vin en ka<br />

parey atraver lefe lalkol, atraver<br />

lefe baka. In pran son manman<br />

in anmenn Mont Royal, from<br />

there i telefonn mwan i demann<br />

mwan ki i pou fer. Ki i pou fer?<br />

Son manman in anmenn Mont<br />

Royal zour i pou sorti i pou<br />

retourn dan menm lanvironnman<br />

kot i reste obor en lakanbiz, ki i<br />

pou fer? Ou vwar? I pa en<br />

problenm ki nou pran sa dimoun<br />

nou anmenn detox oubyen nou<br />

anmenn sa dimoun Psychiatric<br />

ward, i pa bann dimoun ki<br />

bezwen sa, i bann dimoun ki<br />

bezwen en lot kalite bezwen, en<br />

lot kalite led nou sosyete e mon<br />

krwar se sa lespri deryer sa<br />

mosyon.<br />

Nou tou nou konnen ozordi<br />

i annan mwayen led. Menm i<br />

annan bann lorganizasyon<br />

enternasyonal ki kapab ed nou.<br />

Ozordi bomaten Onorab<br />

Ramkalawan in koz move bann<br />

group relizye, legliz Katolik,<br />

Anglikan, Advantis par egzanp<br />

pou sey tackle sa problenm drog<br />

e son bann ills ki anmennen.<br />

Ladan osi tou nou nou kapab<br />

ganny led si nou permet nou<br />

kapab vwar sans sa mosyon e<br />

bouz avek sa lide pli devan,<br />

ladan osi tou nou kapab ganny<br />

led. Annou pa reste nou fermen,<br />

annou pa reste nou fermen pou<br />

dir be non, nou pa kapab fer<br />

nanryen oubyen nou pa kapab<br />

demann gouvernman. Annou<br />

demande, gouvernman i a<br />

regarde kimanyer i pou bouze,<br />

kimanyer i pou depay li ladan.<br />

Mr Deputy Speaker parey<br />

mon’n dir kreasyon en tel<br />

lenstitisyon parey loter mosyon<br />

pe demande a kapab donn en lot<br />

sans viv, en lot sans lavi sa bann<br />

dimoun. Nou tou nou konnen<br />

poudir dan sa bann ka koumsa i<br />

annan dimoun ki pou kapab<br />

sorti e pou kapab re-entegre dan<br />

nou sosyete.<br />

Bomaten Onorab<br />

Ramkalawan in koz kot parfwa<br />

nou menm nou atraver keksoz ki<br />

nou fer, atraver keksoz ki nou dir<br />

nou ganny kit deryer. Wi, mon<br />

annan en pti bout la kot mon’n<br />

mansyonnen lo nou’n sitan koz<br />

lo devlopman, ki manyer Sesel in<br />

devlope san mazinen poudir nou<br />

pe kit serten group dimoun<br />

deryer e sa bann dimoun i ganny<br />

kite deryer, nou bezwen aksepte.<br />

Sa bann dimoun i ganny kite<br />

deryer e si nou ferm lizye ozordi,<br />

ozordi si i annan 20 dan lavil<br />

demen i pou vin 40.<br />

36


Prostitisyon ki nou’n koz lo<br />

la, ki ti napa yer – ozordi i<br />

annan, demen pou annan plis.<br />

Ler mon dir ti napa yer, i pa ti<br />

alatrenn parey i été ozordi.<br />

Ozordi ou fer en pti letour anvil<br />

aswar nou vwar. Nou tou nou<br />

konnen, nou tou nou konnen ki i<br />

pe dir.<br />

(Interruption)<br />

MR DEPUTY SPEAKER<br />

Order, order…<br />

HON NICHOLAS PREA<br />

Ozordi i partou, me parfwa ki<br />

nou dir, nou vante nou’n sitan<br />

devlope, nou GDP in sitan o and<br />

all that nou bliy en lot group nou<br />

dimoun ki vilnerab, ki sape ki<br />

tonbe e nou pare ozordi pour nou<br />

kit zot deryer.<br />

Mr Deputy Speaker mon ti<br />

anvi fer detrwa pwen, mon<br />

konnen petet mon pwen i enn pti<br />

pe kri, mon’n al en pti pe dan sa<br />

ekstrenm and all that, me zis pou<br />

montre zot en pti pe annou come<br />

back to earth, annou fer fas avek<br />

larealite, annou parey zot kontan<br />

dir annou etre realis.<br />

Annou regard en pti pe,<br />

petet ler nou pe koz the root sa<br />

problenm, lakoz, annou regard<br />

en pti pe. I annan en sitiasyon<br />

kot mon konn en garson in sorti<br />

prizon e nou tou nou konnen<br />

ozordi poudir prizon napa en<br />

rehabilitation program. In sorti,<br />

in al rod led, partou kot in al rod<br />

led i pa’n gannyen e ozordi i enn<br />

parmi sa bann manrmay ki pe<br />

fouy dan bin. Son lespri i bon li,<br />

i pa’n zanmen servi ni drog, ni<br />

lalkol nanryen, me sosyete in<br />

obliy li, in kit li deryer. Ozordi in<br />

komanse mandyan, mandyan,<br />

mandyan ozordi finalman ler i<br />

nepli kapab mandyan i fouy dan<br />

bin. E ankor i bann keksoz ki<br />

nou bezwen fer fas ava. Vwala<br />

alor mon 2 pti pwen ki mon ti<br />

anvi fer Mr Deputy Speaker zis<br />

pou kapab sey regir nou bann<br />

manm pou nou kapab vwar<br />

larealite.<br />

Parey mon dir ler nou koz<br />

gouvernman ki bezwen fer se<br />

gouvernman ki la me<br />

gouvernman i ava regarde ki<br />

fason pou tackle sa problenm.<br />

Nou nou’n idantifye<br />

problenm nou nou la nou’n met<br />

devan gouvernman, gouvernman<br />

i ava vwar kwa, koman fason, ki<br />

pli bon fason pou deal avek.<br />

Mr Deputy Speaker sa i<br />

mon kontribisyon lo sa mosyon<br />

mersi.<br />

HON NORBERT LOIZEAU<br />

Mr Deputy parey nou konnen sa<br />

size ki Onorab Georges in<br />

anmenn devan nou ozordi i enn<br />

ki nou tou isi dan Lasanble nou<br />

vwar e nou pe rankontre<br />

toulezour. Sa ki Onorab Georges<br />

pe demann gouvernman ozordi<br />

malgre nou dan en moman<br />

reform, mwan mon vwar li<br />

koman enn bann ka irzan e ki<br />

fodre keksoz i ganny fer pour sa<br />

bann dimoun an partikilye.<br />

Mr Deputy mwan mon<br />

annan en distrik kot anviron<br />

lanmwatye lavil Viktorya i form<br />

par. Laplipar sa bann dimoun ki<br />

nou pe koz lo la ozordi, zot tou<br />

zot desann dan Viktorya pour zot<br />

vin fer zot bann kalite mers e<br />

37


apre la ki zot mont dan distrik<br />

plitar, me laplipar ditan sa bann<br />

dimoun pandan lannwit zot still<br />

reste dan Viktorya.<br />

En keksoz ki mon remarke<br />

tou dernyenman se ki i annan en<br />

gran logmantasyon dan sa bann<br />

dimoun. Konmela partou anvil ou<br />

rankontre sa bann dimoun e<br />

parfwa i vreman fer lapenn kan<br />

ou vwar en zanmi ouswa en frer<br />

ki ou’n konn li enpe letan ki dan<br />

sa kalite problenm. E ler zot<br />

tonm dan sa kalite problenm Mr<br />

Deputy i fer zot vin vilnerab e zot<br />

tonm dan en lapovrete terib.<br />

I annan Mr Deputy parey<br />

Onorab Prea in mansyonnen<br />

taler ki napa nanryen pou<br />

manze. Ou vwar zot kot pe sentri<br />

kot lezot dimoun i vin manze dan<br />

apremidi e kan bann dimoun i<br />

met sa pti morso manze dan bin<br />

zot taye zot sot lo la.<br />

Dernyen fwa Mr Deputy<br />

mon rapel isi dan Lasanble letan<br />

mon ti pe koz lo lapovrete serten<br />

manm dan lot kote ti reprann<br />

mwan an dizan ki lapovrete nepli<br />

egziste dan Sesel. Zot ti menm<br />

dir ki lontan ki dimoun ti al lager<br />

mang ek lera, en keksoz koumsa.<br />

Me mon a dir zot en keksoz Mr<br />

Deputy, konmela anvil ou pou<br />

vwar zenn koman vye pe lager<br />

restan manze dan bin, ennler ou<br />

a dir sakenn i annan en bin pour<br />

zot menm. Si zot vwar lot pe vin<br />

fer en check dan sa bin, zot lager.<br />

Mr Deputy sa ki mon pe<br />

rakonte se sa ki mon pe vwar<br />

toulezour ki pe pous mwan pou<br />

donn Onorab Georges en sipor<br />

pour son mosyon, e Mr Deputy<br />

sa i zis bouton, i annan bokou<br />

ankor.<br />

Onorab Georges in osi<br />

demande ki sa bann dimoun i osi<br />

ganny en landrwa zot a kapab<br />

vin repoze kan lannwit i fer, sa<br />

Mr Deputy mon toutafe dakor<br />

avek Onorab Georges akoz<br />

partou kote kot ou pase kan in<br />

ariv aswar nek ou vwar en boug<br />

in mete dan en kwen, lo en nat<br />

pe cool konmsi kot li. Enler ou a<br />

krwar si sa bann landrwa se HFC<br />

i donn zot sa bann dimoun pou<br />

zot tenir zot lekor anba la. Anvil<br />

konmela tou bann ban, tou bann<br />

bus stop ki antoure ek lavil i<br />

annan en tenant Mr Deputy. Tou<br />

le swar ou vwar menm kalite<br />

dimoun pe dormi lo sa ban, i<br />

annan menm ki si ou krwar ou<br />

pe vin cool lo ban ziska en pti pe<br />

tar ek ou fanmiy, zot debout la<br />

zot esper ou, koman ou sorti zot<br />

mete.<br />

Anba peron bann flat, en<br />

lot landrwa ki’n vin bann lasanm<br />

prive pour sa bann dimoun e sa i<br />

vin en nwizans pour sa bann<br />

fanmiy ki reste la akoz sa bann<br />

dimoun pa zis vin dormi la, zot<br />

menm pran lenz lo lakord pour<br />

zot mete, lenz sa bann dimoun.<br />

Mwan mon konn en landrwa dan<br />

flat Lari Hangard obor kot Msye<br />

Patrick Hoareau i annan en<br />

garaz. I annan en msye i annan 2<br />

fanmiy ki reste anba zot laport<br />

lakwizin i reste lock full time sa<br />

akoz i annan 2 msye ki’n tal zot<br />

nat la, fer zot bann parwaze<br />

aswar, tournen lannwit, dormi,<br />

fer zot bezwen lanmenm la anba<br />

stairs, sa bann dimoun pa ouver<br />

sa laport lakwizin ditou, i reste<br />

zis fermen akoz sa bann dimoun<br />

pe servi sa. Se pour sa rezon ki<br />

38


mwan mon pe demande e mon ti<br />

a kontan ki gouvernman i get<br />

enpe dan welfare sa bann<br />

dimoun vi ki dernyen fwa, pou<br />

dernyen eleksyon zot logo ti en<br />

leker pour tou Seselwa e alors sa<br />

bann dimoun mon krwar zot en<br />

Seselwa zot osi.<br />

Mr Deputy anvil konmela<br />

napa zis bann zenn onm ouswa<br />

zenn garson ki pe fer sa bann<br />

kalite keksoz, i menm annan<br />

bann zenn fiy. Nou ti pe koz lo<br />

Loka taler, nou pou tourn lo<br />

Loka en pti kou. Mwan 2 semenn<br />

pase mon’n zwenn en fiy ki pe<br />

cool dan sa Loka ki Onorab Rose<br />

in donn mwan Bel-Air in pas lo<br />

mwan.<br />

HON MARIE-ANTOINETTE<br />

ROSE<br />

Msye Deputy mon pa’n koz lo Bel<br />

Air. Mersi.<br />

HON NORBERT LOIZEAU<br />

Mr Deputy e mon demann li kot i<br />

pe ale, i dir mwan i pe al travay<br />

mwan ankwayan i pe al travay<br />

lotel, sa ler, dan bann pti 7 er.<br />

Apre in eksplik mwan in dir<br />

mwan, be non li i fer bann<br />

deroule anvil, i post up i fer bann<br />

deal. E sa fiy ler mon get lo mon<br />

lalislaz voter sa fiy pa en zabitan<br />

Bel-Air e mon anvi dir ek Onorab<br />

Rose…<br />

MR DEPUTY SPEAKER<br />

Address the chair.<br />

HON NORBERT LOIZEAU<br />

..Mr Deputy mon anvi dir ek sa<br />

Lasanble ki dan distrik Bel Air sa<br />

bann fiy ki vin anler dan sa Loka<br />

la, napa enn ki zabitan Bel Air, e<br />

mon menm anvi fer konnen ki<br />

dan sa Loka anler Bel-Air i<br />

annan menm fiy serten Minis ki<br />

monte vin fer bann roulman.<br />

Mon ti a kontan dir li dan mon<br />

parol normal me i pa pou<br />

parlmanter me selman sa pe<br />

arive. E konsernan sa problenm<br />

Loka ti annan en madanm dan<br />

konsiltatif ti fer resorti sa pwen<br />

ek Msye Prezidan vi ki i ti pe<br />

ekout problenm bann dimoun, i<br />

ti dir ki i annan sa problenm e<br />

dan son distrik sa, li osi i pase,<br />

mwan osi mon monte, dan son<br />

distrik, mon krwar madanm Savy<br />

ti adres sa pwen e mon krwar<br />

zot, mwan mon pa gard, zot, zot<br />

a liyez avek zot bann lazans<br />

konsernen, zot a vin deal avek sa<br />

problenm.<br />

Mr Deputy taler ii annan ti<br />

pe koz lo labi lalkol, konmsi labi<br />

lalkol parmi bann zenn, ki pe<br />

pous sa bann zenn apre pou al<br />

dan sa bann form move pratice.<br />

Ler mon get labi lalkol osi parfwa<br />

nou ki anmenn bann zenn dan<br />

labi lalkol. Mon rapel tou<br />

dernyen fwa ti annan bann<br />

fonksyon ki ti fer kot Mahe Beach<br />

pour bann zenn, ti annan lalkol,<br />

e bann manze ti pran anler kot<br />

mwan, sa bann letan, full soz<br />

anler ti provide bann burger ti<br />

provide e bwar ti donnen, diverti<br />

kontan, lo lans e manrmay ti pe<br />

donn bal. E sa problenm lalkol<br />

mon krwar nou ki’n met dan sa<br />

bann dimoun e zot rod en fason<br />

pour rezourd sa problenm.<br />

Mr Deputy pou terminen<br />

mon anvi felisit Onorab Georges<br />

pour son mosyon, akoz<br />

39


lentansyon son mosyon i bon e<br />

sa size i enn ki reel ki bokou<br />

dimoun ozordi pe vwar zot dan sa<br />

bann tel sitiasyon kot parfwa i<br />

vreman difisil pou zot kapab<br />

sorti. Alor mon vwar li i normal<br />

pou en keksoz parey i ganny met<br />

a zot dispozisyon pourki vi parey<br />

mon’n dir taler vi ki Prezidan i dir<br />

annan en leker pour tou Seselwa,<br />

annan en leker pour sa bann<br />

dimoun osi. Mersi Mr Deputy<br />

mon donn mon sipor Onorab<br />

Georges.<br />

HON COLIN DYER<br />

Mr Deputy deba in lo lot kot<br />

latab in paret ase enteresan pour<br />

mwan bomaten lo sa mosyon<br />

prezante par Onorab Georges, e<br />

sa in pous mwan pou dir detrwa<br />

parol pou nou fer analis kot nou<br />

sorti, kot nou pe ale, e kot nou<br />

pei i anvi arive.<br />

Mr Deputy Onorab Rose in<br />

dir, in fer nou remarke poudir sa<br />

mosyon prezante par Onorab<br />

Georges i pa sipoze en prensip<br />

liberal ki nou SNP nou<br />

reklanmen nou afilye avek. Mon<br />

pa konnen ki degre definisyon<br />

liberal Onorab Rose in pran me<br />

selman mon ti a kontan analiz<br />

serten keksoz.<br />

Nou toultan nou’n dir<br />

poudir Sesel komers, biznes e<br />

lezot servis ledikasyon, Lasante<br />

on and on fodre i ganny liberalize<br />

e fodre lakominote a’n antye i<br />

ganny permisyon e drwa lezitim<br />

pour zwe en rol dan devlopman<br />

nou pei. Me ki listwar Sesel in<br />

montre nou? Parti opouvwar in<br />

dir ek nou e Onorab Potter in dir<br />

nou enstitisyonalizasyon fodre i<br />

arete ozordi. I pa sa ki i ti krwar<br />

ladan 30an pase. Onorab De<br />

Commarmond in dir ek nou fodre<br />

nou arete fye lo gouvernman<br />

avek lo leta, i pa sa ki i ti krwar<br />

ladan 30an pase.<br />

Ler nou analize apre ki nou<br />

ti antre dan en sistenm parti<br />

inik, nou ti touy demokrasi -<br />

mon byen dir nou ti touy li<br />

parski i pa ti annan drwa egziste.<br />

Mwan mon ti napa drwa fer<br />

politik, sa bann Onorab la ti<br />

napa drwa fer politik. Nou ti<br />

ganny zize, bate, met dan kaso,<br />

deporte on and on.<br />

HON MARIE-LOUISE POTTER<br />

Mr Deputy relevance order 47.<br />

HON COLIN DYER<br />

Avek sa mon pe dir nou ti napa<br />

drwa pran ka avek bann dimoun<br />

ki nou mosyon pe koz lo la<br />

ozordi. Lekol prive i ti fer fermen,<br />

sistenm lasante prive i ti fer<br />

fermen, bann NGOs ti napa dwa<br />

egziste parey i egziste ozordi, e<br />

bann dimoun dan LUNGOS i<br />

annan ki’n dir ek nou apre retour<br />

miltiparti dan Sesel kan bann<br />

NGOs ti pe retourn aktiv tel<br />

parey Scout avek Girl Guide ki zot<br />

ti fer fermen, gouvernman li i ti<br />

ede avek bann nouvo asosiasyon<br />

pou antre dan LUNGOS e ki sa<br />

bann dimoun dan LUNGOS ki ti<br />

senser zot zot ti apel sa bann<br />

(gonggoz ??) ki ti pe sey vin anval<br />

LUNGOS e defann li fer son<br />

travay parey i devret fer. Sa parol<br />

in ganny dir avek nou sa, i en<br />

realite ozordi.<br />

Mr Deputy mon dir sa pour<br />

nou realize kote nou sosyete i<br />

sorti e kote nou sosyete pe ale e<br />

kote nou anvi arive. Biznes ti<br />

40


ganny fer fermen e dimoun ti<br />

napa drwa fer biznes, fer larzan.<br />

Dimoun ti napa drwa vin ris<br />

dapre zot e nou tou nou ti devret<br />

appel nou lekor kanmarad e nou<br />

tou oue gal. Nou sef deta ti dir<br />

ek nou class dan Sesel fodre i<br />

abolir.<br />

(Interruption)<br />

MR DEPUTY SPEAKER<br />

Order. Onorab take us to the<br />

motion.<br />

HON COLIN DYER<br />

Mon lo mosyon Mr Deputy.<br />

Ekoute mon pe analize pour nou<br />

ansanm avans devan akoz mon<br />

anvi nou al devan. Onorab Rose<br />

in deza dir nou dan sa Lasanble<br />

poudir li i sorti dan bann lower<br />

class e ozordi in ariv li dan upper<br />

middle class dapre son sef deta<br />

avan ti annan 3 class e li in dir<br />

nou ozordi i annan 4 class.<br />

Mr Deputy si i annan 4<br />

class e ozordi gouvernman pa<br />

kapab pran ka avek sa kategori<br />

dimoun ki Onorab Georges in<br />

prezante dan son mosyon, me<br />

bann ki li i ti sorti dan lower<br />

class in ariv dan upper middle<br />

class kontribye pour ed sa bann<br />

dimoun. Akoz?<br />

(Interruption)<br />

.. be sanmenm sa ki mosyon pe<br />

demande..<br />

MR DEPUTY SPEAKER<br />

Order, order.<br />

HON DYER<br />

..Gouvernman i ede netway sa.<br />

Mr Deputy mon pou fer zot<br />

vwar en keksoz, parti opouvwar<br />

pe rezet sa demann ki mosyon<br />

Onorab Georges pe fer. I annan<br />

en dimoun ki li i enstab i vot<br />

Beau Vallon selman i pa reste<br />

Beau Vallon. Wi, mantalman<br />

enstab, i vot Beau Vallon i pa<br />

reste Beau Vallon me SPPF ler i<br />

get lalis voter li i vwar non sa<br />

boug selman i pa konnen kote i<br />

reste. Mwan mon konn li tre byen<br />

sa boug, sa msye la e i menm<br />

annan mon limero telefonn akoz<br />

mwan mon ed li ler fodre i ganny<br />

ede. I pa vot Beau Vallon li e<br />

mon pou dir zot en keksoz osi ki<br />

zot pou vwar la, eleksyon i vini,<br />

sa boug mantalman i pa stab<br />

mon pa al sers li pou al rod en<br />

vot ek li mwan, wi mon ed li pou<br />

ganny la nouritir pour li viv<br />

koman en imen dan dignite. Mon<br />

onte pou mwan al sers li, pour<br />

mwan anmenn li pou donn mwan<br />

en vot. Ki ou vwar, aktivis SPPF<br />

in rode lekel sa non, in konn non<br />

sa boug, zot al sers li, zot<br />

anmenn li dan biro vote kot pe<br />

vote, i napa idantite, i napa<br />

papye, i pa kapab vote fodre en<br />

dimoun i idantifye li pour li<br />

ganny permisyon vote, e napa en<br />

SPPF dan stasyon vote ki kapab<br />

idantifye sa boug dir li wi mon<br />

konn li sa msye. Mwan mon<br />

konn li mwan, zot in al sers li<br />

akoz son non i lo lalis zot konnen<br />

sa msye entel selman zot pa<br />

konn vreman son fanmiy ki<br />

manyer zot ti idantifye li.<br />

(interruption)<br />

41


MR DEPUTY SPEAKER<br />

Order order.<br />

HON DYER<br />

..E mwan mon ti kapab idantifye<br />

li akoz mon krwar konn li. Wi be<br />

selman mon pa’n fer li akoz si<br />

mon ti idantifye li son vot ler ti<br />

pou al cast apre ki SPPF in<br />

anmenn li i ti pou’n vot pour<br />

mwan. E mwan mon pa pare pou<br />

pr<strong>of</strong>it lo en dimoun enstab pou<br />

donn mwan en vot. E mwan mon<br />

pare en dimoun enstab pour<br />

mwan ed li pou viv an dignite e<br />

sa mon fer li e mon fer li byen<br />

kan mon kapab.<br />

Mr Deputy ozordi mon<br />

krwar demann Onorab Georges i<br />

annan serten lezitimite e mon<br />

krwar sa ki mon’n dir avan,<br />

detrir tou bann biznes e bann<br />

asosiasyon ki ti kapab ed la<br />

sosyete, bann dimoun ki enstab<br />

progrese, pran ka avek zot, ed zot<br />

viv an dignite. Sa bann dimoun<br />

zot menm pa’n ganny sans avans<br />

devan. E ozordi i responsabilite<br />

gouvernman e sa sistenm ki’n<br />

anmenn sa bann soufrans pou<br />

komanse ede pran ka avek e apre<br />

lasosyete i a demare i ava ede<br />

pour ed sa bann dimoun. Mersi<br />

Msye Deputy.<br />

MR DEPUTY SPEAKER<br />

Onorab Georges right <strong>of</strong> reply.<br />

HON BERNARD GEORGES<br />

Mr Deputy mosyon pa pou pase,<br />

lenstitisyon pa pou ganny fer e<br />

sitiasyon pou reste parey. E i<br />

annan 2 fason ki mon kapab<br />

reazir apremidi, 1 se tanto mon<br />

mont Mamelles mon al kot sa<br />

madanm ki en madanm SPPF ki<br />

manman enn sa 3 dimoun, mon<br />

pou dir li, ‘la, la mwan mon’n<br />

anmenn mon mosyon, ekout<br />

mwan vandredi swar. Zans la, ou<br />

bann dirizan in zete, mwan<br />

mon’n fer mon devwar madanm’,<br />

mwan mon pou sorti byen.<br />

Lot fason pou adres sa<br />

mosyon apremidi se pou dir oke<br />

nou annan en diverzans lopinyon<br />

me nou tou nou dakor lo tou sa<br />

ki’n ganny dir s<strong>of</strong> kreasyon en<br />

lenstitisyon. Zot tou zot konn<br />

mwan dan sa Lasanble e zot<br />

konnen lekel ant sa 2 semen ki<br />

mon pou pran.<br />

Mon pou mont Mamelles<br />

tanto, mon pou dir ek sa<br />

madanm ‘mon’n anmenn ou<br />

mosyon madanm zans la in zete.’<br />

E mon krwar ki sa fwasi mon<br />

pou bezwen fer, pa akoz mon feel<br />

bad or whatever me akoz mon<br />

krwar ki parey Onorab Rose ti dir<br />

mon kontan dir, nou’n mank en<br />

lot loportinite. E ler sa dimoun ki<br />

pou vin ekrir vre zistwar Sesel,<br />

pa Mr Shillington me en lot pou<br />

vini, mon mazinen i pou apel son<br />

liv <strong>The</strong> Land <strong>of</strong> Missed<br />

opportunites akoz i vre ki depi<br />

zour nou’n ganny dekouver ziska<br />

ozordi, tro souvan ler nou ariv<br />

fas a en tournan dan semen nou<br />

pran sa enn ki nou pa devret.<br />

Mr Deputy ler mon ti vin<br />

Mamelles pour premye fwa<br />

koman reprezantan, enn bann<br />

premye keksoz ki en dimoun in<br />

dir mwan, i dir, ‘ou konnen<br />

Mamelles i en landrwa spesyal,<br />

dan nou distrik nou annan sa<br />

Seselwa ki pli ris ki reste, Msye<br />

Joe Albert e nou annan en<br />

Seselwa ki pli mizer ki reste, en<br />

garson, mon pa pou mansyonn<br />

42


son non, ki ti dormi sa lepok lo<br />

en tenk kabinen, en septic tank.<br />

Setou ki i ti annan. Ozordi 8an<br />

plitar sitiasyon i ankor vre, sa<br />

dimoun pli ris i dan mon distrik,<br />

sa Seselwa pli ris dan mon<br />

distrik i nepli Msye Joe Albert i<br />

Msye Sivasankaran akoz li osi in<br />

aste en lakaz Mamelles. Msye<br />

Siva, Ambassador at large..<br />

(Interruption)<br />

…Arab i lot kote, Aarab i dan<br />

distrik Grand Anse. E sa garson<br />

ki ti dormi lo en septic tank, in<br />

bouze, in mont en pti pe dan la<br />

sosyete, i dormi anba leskalye en<br />

flat konmela. I pa enn parmi sa<br />

bann kategori dimoun ki mon pe<br />

koz lo la ozordi akoz li i pa en<br />

nwizans, tanzantan i byen, i pa<br />

bezwen al dan en lenstitisyon. E i<br />

annan bokou dimoun ki nou’n<br />

koz lo la ozordi ki a mosyon<br />

annefe pa pe adrese.<br />

Sa boug ki fer nwizans<br />

oubyen sa boug ki tanzantan i<br />

devwale i pa size sa mosyon, size<br />

sa mosyon se sa lot kategori<br />

dimoun ki pa kapab pran swen<br />

avek son lekor. I pa dormi lo en<br />

tenk kabinen akoz i anvi, me i<br />

dormi lo en tenk kabinen akoz i<br />

napa lot landrwa e i pa kapab fer<br />

sa ki nou nou fer.<br />

Mr Deputy mon’n koz<br />

bokou bomaten dan mon<br />

lentervansyon lo lafanmiy, e i vre<br />

e mon’n dir senserman<br />

okomansman ki mwan mon pa<br />

dakor, mon pa an faver<br />

lenstitisyon, mon pli an faver en<br />

pozisyon kot lafanmiy i pran son<br />

responsabilite. E mon kontan<br />

pou dir ki i annan en kantite<br />

dimoun ki pran zot<br />

responsabilite e i annan ki al<br />

menm pli devan ki pran zot<br />

reponsabilite ki pa pou zot. La la<br />

la midi mon’n fek rankontre en<br />

madanm ki pa siport mwan<br />

politikman me ki mon byen avek,<br />

toultan mon’n byen avek li e mon<br />

devret tir mon sapo avek sa<br />

madanm, akoz i annan son prop<br />

fanmiy, me la, in ale, in al pran<br />

en pti zanfan, en pti baba fek ne<br />

avek en madanm ki pa kapab<br />

okip sa zanfan. Zanfan pa ti anvi<br />

ne, zanfan pa ti’n ganny plan e<br />

tou manyer sa madanm pa<br />

kapab pran son responsabilite sa<br />

lot in vini, in pran li, nou pe fer<br />

demars pou adopte li byento. Sa<br />

mon vwar i byen e nou devret<br />

felisit li. E la in telman kontan sa<br />

pti baba ki in al pran en lot gran<br />

ser sa pti baba pour anmenn li<br />

lekol, pou okip li, pour donn li<br />

tou sa ki i bezwen malgre ki<br />

limenm li i annan plizyer zanfan.<br />

Se sa bann keksoz ki la sosyete i<br />

fer, nou pa bezwen mon krwar al<br />

pli lwen. Nou sosyete i konsyan<br />

sa kalite keksoz.<br />

Yer mon ti pe koz avek enn<br />

mon koleg avoka e mon dir li,<br />

Sanmdi swar mon pa’n vwar ou<br />

dan konsern lanmizik classic,<br />

mon’n vwar Onorab Adonis<br />

malgre ki li in sov en pti pe<br />

boner. Mon dir avek mon koleg<br />

mon pa’n vwar ou pourtan mon ti<br />

ekspekte vwar ou. I dir mwan<br />

mon pa’n vini akoz mon madanm<br />

in vini, mwan mon ti pe babysit<br />

en zenn ki reste dan Vilaz<br />

Prezidan ki li ek son madanm zot<br />

pran sa zenn dan weekend. Se<br />

bann keksoz fantastik sa, se<br />

bann keksoz ki arive dan nou pei<br />

43


e ki i annan en kantite sa keksoz.<br />

SOS Kinderdorf - mon a vin lo<br />

lenstitisyon en pti kou. SOS<br />

Kinderdorf ki’n ganny kree<br />

koman en model bann fwayer<br />

pour bann orfelen ek bann<br />

zanfan ki zot paran pa kapab<br />

pran ka avek zot. In ganny kree<br />

lo menm konsept pour li pa vin<br />

en lenstitisyon me pour li vin en<br />

fwayer kot sak unit i vin en home,<br />

i annan en manman ki ansarz<br />

bann zanfan plizyer laz, tou le de<br />

sex i viv anba en manman dan<br />

fwayer tel parey zot ti pou fer kot<br />

zot.<br />

Alor i kler e mon toutafe<br />

dakor avek Onorab Potter ki the<br />

norm se pa al dan lenstitisyon,<br />

retourn bann dimoun dan<br />

fwayer, retourn zot dan fanmiy e<br />

fer sir ki fanmiy i okip sa bann<br />

dimoun. Lo la, lo sa 2 kote latab<br />

nou konpletman lo menm<br />

frekans. Me i pa reponn a<br />

legzisans bann problenm ki<br />

mon’n anmennen ozordi.<br />

Onorab De Commarmond<br />

in lir mon mosyon, in lir li byen,<br />

in lir li dousman, in pas letan<br />

pou regard sa mo demann, ek sa<br />

mo gouvernman, ek sa mo<br />

lenstitisyon ek a mo konstrir me i<br />

pa’n pas okenn letan lo<br />

trwazyenm fraz mon mosyon ki<br />

dir sa se pour bann dimoun ki<br />

napa personn, that’s the point. Si<br />

ou annan en manm fanmiy <strong>of</strong><br />

course sa manm fanmiy i devret<br />

ganny tou fasilite neseser e ou<br />

devret retourn sa dimoun dan sa<br />

fanmiy me sa enn ki napa<br />

personn, ki fanmiy ki ou pou al<br />

rode? Sa dimoun ki dan SOS<br />

village oubyen ki dan Ste<br />

Elizabeth, oubyen ki Foyer de<br />

Nazareth, oubyen ki North East<br />

Point old people’s home, bokou<br />

zot zot laba akoz zot napa en<br />

fanmiy. E alor ki ou fer, ou<br />

bezwen met zot dan en<br />

lenstitisyon akoz napa lot<br />

landrwa pour met zot e se sa<br />

bann dimoun ki mwan mon focus<br />

lo la, akoz zot egziste sa bann<br />

dimoun. E ozordi parey mon dir<br />

taler, mosyon pa pase,<br />

lenstitisyon pa ganny konstrir<br />

problenm i reste, sa bann<br />

dimoun pou still dan nou distrik,<br />

zot pou still pe fer lapenn, zot<br />

pou still pe komet l<strong>of</strong>ans, zot pou<br />

still pe marse sal, zot pou still pe<br />

fouy dan bin akoz napa en<br />

dimoun ki kapab pran swen avek<br />

zot.<br />

Mr Deputy isi nou felisit<br />

nou lekor e mwan mon’n felisit<br />

Sesel taler lo lefet ki nou annan<br />

en home grown solution pour<br />

zanfan. Annefe mon ti pe fer en<br />

pti pe politik patriotism, nou pa<br />

by far meyer legzanp. Langleter<br />

parey nou tou nou konnen<br />

zanfan pa ale dan lenstitisyon,<br />

zot al avek en foster parent e se<br />

koumsa ki fodre en zanfan si sa<br />

zanfan pe ganny abize avek<br />

mwan, son papa, i al into care e<br />

care i plas li avek en lot dimoun<br />

ki lo lalis foster parents e i grandi<br />

dan en fanmiy. I pa toultan ki i<br />

successful, i annan ki fail, i<br />

annan ki succeed me se sa fason<br />

ki - Langleter i fer sa avek tou<br />

son zanfan, pa en bann, pa en<br />

mazorite me avek tou zanfan<br />

akoz i annan sifizaman foster<br />

parents ki ganny peye par fon<br />

sekirite sosyal pour zot take care<br />

44


avek sa bann zanfan. Mon ti a<br />

kontan vwar sa mwan isi. Lekel<br />

sa paran, oubyen lekel sa fanmiy<br />

ki pou take care avek en boug ki<br />

annan en problenm mantal, ki<br />

annan en problenm pa bennyen,<br />

dimoun i seye. Si ozordi sa boug i<br />

ankor pe fouy dan bin, oubyen i<br />

ankor pe azir dan sa fason ki i pe<br />

azir se presizeman akoz napa en<br />

dimoun ki’n anvi pran li, napa en<br />

avoka ki’n dir li vin pas weekend<br />

kot mwan, napa en fanmiy ki pou<br />

fer plis ki sa ki i pe ganny fer<br />

deza ki pa ase. Tanzantan i<br />

ganny en lasyet manze, dimoun i<br />

call mwan e i dir mwan, ou’n<br />

vwar entel, in pas kot mwan<br />

ozordi i ti fay, i ti pe ganny<br />

gidigidi, mon bezwen donn li en<br />

limonnad, i dir mwan i pa’n<br />

manze depi trwa zour – mon’n<br />

bezwen donn li en lasyet manze.<br />

E nou feel good about it, nou feel<br />

good akoz nou’n fer en keksoz.<br />

Lasosyete i feel good, ou konnen<br />

akoz ? Akoz in donn sa msye en<br />

lakaz, zot in fer en pti lakaz pour<br />

li. Zot donn li R1400 tou le lafen<br />

dimwan e nou tou nou konnen i<br />

desann le 20 i pran son 1400, le<br />

21 i pe rod pret en sigaret avek<br />

en boug akoz in fini. I napa le<br />

mwayen, i napa sa fakilte mantal<br />

pour li konnen. Tanzantan i vini i<br />

dir avek en dimoun, gard sa<br />

R200 pou mwan akoz mon pa<br />

anvi depanse e imedyatman i<br />

bliye ki in donn sa dimoun sa<br />

R200 se fodre nou tay deryer li.<br />

Sa bann dimoun koumsa<br />

se bann dimoun ki bezwen nou<br />

latansyon e zot bezwen nou<br />

latansyon dan en fason irzan ek<br />

total. Nou pa pou met zot dan en<br />

lenstitisyon Mr Deputy, zot in dir<br />

pa met zot dan en lenstitisyon, si<br />

nou pa pou met zot dan en<br />

lenstitisyon, mon kestyon se kote<br />

nou pou met zot? Kote ki nou<br />

pou met sa bann dimoun.<br />

Sa set en kestyon ki napa<br />

enn zot dan tou zot pledwari<br />

ozordi zot in kapab reponn. E<br />

mon konpran zot byen, les mwan<br />

dir zot ki zot pozisyon i enn ki<br />

mon konpran. Zot reprezantan<br />

en gouvernman ki anba en<br />

restriktirasyon ekonomik in<br />

ganny dir annou koup otan ki<br />

posib lo depans sosyal nou tou<br />

nou konsyan e zot pa kapab, i<br />

toutafe normal, zot pa kapab vin<br />

dir dan en leta kot zot<br />

gouvernman pe koup lo depans<br />

sosyal otan ki posib, vin fer en lot<br />

lenstitisyon. Mon konpran zot sa,<br />

mon konnen, mwan osi si mon ti<br />

dan zot plas se probableman<br />

menm deba ki zot zot in fer<br />

ozordi ki mwan mon ti pou’n fer.<br />

Me annou pa koz ozordi<br />

pou ozordi, oubyen ozordi pou<br />

demen. Annou pa avoid akoz<br />

mon ti konnen ki ti annan en<br />

risk ki nou ti pou avoid sa<br />

problenm. Nou ti pou dir tel<br />

parey en dimoun in fer resorti<br />

ozordi, i pa telman en gran<br />

problenm, annou avoid li, annou<br />

monte, annou kontinyen koz lo<br />

lafanmiy lo lefet ki nou pa oule<br />

institutionalize dimoun, apre tou<br />

lafanmiy i bezwen annan en<br />

dimoun, legliz i annan NGO<br />

eksetera ki ava anmas sa bann<br />

dimoun. Non, non eskiz mwan<br />

pou dir zot, se responsabilite<br />

gouvernman, se responsabilite<br />

gouvernman pou institutionalize<br />

45


sa bann dimoun. Legliz, NGO<br />

eksetera i vin ranpli en trou ler<br />

gouvernman in fail, ler<br />

gouvernman pa’n ranpli sa trou. I<br />

pa responsabilite personn apard<br />

gouvernman ki anmas sekirite<br />

sosyal pou pran aksyon sosyal<br />

avek en sosyete. E zour ki nou pa<br />

realiz sa se zour ki nou’n kit nou<br />

sosyalis deryer e nou’n adopte en<br />

sitiasyon marse lib parey Onorab<br />

De Commarmond in montre nou<br />

ozordi. Kot ler nou nou pe rod<br />

swanny dimoun ki dan bezwen<br />

zot zot pe dir, tir larzan avek zot,<br />

aret pey zot. Zot in realize ki zot<br />

in fer, zot konnen ki parti ki kote<br />

gos dan sa lasanble? Se nou, zot<br />

zot in bouze, zot in al kote drwat.<br />

E si zot, zot pa realize, dimoun<br />

deor laba i realize. Se pa akoz zot<br />

met en lenz rouz ki zot pou dir<br />

zot left wing, zot zot in fini kite<br />

left wing, zot in kit sosyalis<br />

deryer zot, nou ki pe koz an faver<br />

bann pti dimoun.<br />

Ozordi Sesel i annan zis en<br />

tim ki pe koz an faver bann pti<br />

dimoun e sa tim, se nou.<br />

E se pour sa rezon Mr<br />

Deputy ki an remersyan zot tou<br />

pou en deba tre enteresan, an<br />

deploran lefet ki nou pa pe pran<br />

en pa konstriktif, mon pou<br />

bezwen tanto monte e dir avek sa<br />

madanm, ‘mwan mon’n ale,<br />

mon’n koz pour ou, bann dimoun<br />

ki ou’n vot pour zot an 1993,<br />

1998, an 2002 ek an 2006 in fail<br />

ou’, mon pou bezwen al dir zot<br />

sa. E mon ti a kontan ler zot<br />

monte tanto e ler zot vwar enn sa<br />

bann dimoun ki zot tou zot zot<br />

pou vwar, ki zot annan en remord-konsyans<br />

e ki zot konsyans i<br />

mord zot en kou e ki zot dir,<br />

‘nou ti’n kapab fer keksoz Mardi<br />

le 20 Oktob dan Lasanble me<br />

nou’n prefere zwe kart IMF olye<br />

zwe kart sosyal’. Mr Deputy<br />

Speaker mon remersye ou.<br />

MR DEPUTY SPEAKER<br />

In ariv ler pour nou pran vot. Tou<br />

sa ki an faver mosyon. Okenn ki<br />

kont. Mosyon in ganny defeated.<br />

Nou ava pran next item,<br />

Onorab Waven ou’n pare for the<br />

second motion, proceed.<br />

HON WAVEN WILLIAM<br />

Msye Deputy, mosyon i lir konm<br />

swivan: ki sa Lasanble i aprouv<br />

pour demann gouvernman pou<br />

konsider revwar lafason ki<br />

netwayaz semen e koupaz pye<br />

dibwa pe ganny fer dan vwazinaz<br />

pou kontrol lerozyon.<br />

Msye Deputy o debi mon<br />

anvi dir ki i pa mon lentansyon<br />

koz bokou lo sa mosyon. Mon dir<br />

sa akoz sa Lasanble dan son<br />

lasazes in fek aprouv 2 mosyon,<br />

enn lo lenerzi renouvlab e en lot<br />

lo etablisman bann green zones<br />

zisteman an relasyon ek<br />

mitigasyon e adaptasyon dan<br />

nou lanvironnman ki pe degrade<br />

dan son leta natirel.<br />

Bi mosyon i vize zisteman<br />

ver kontrol lerozyon atraver sa 2<br />

aktivite ki mosyon pe trete, ki osi<br />

ouver laport pou antre lezot<br />

aktivite imen dan netwayaz dan<br />

kominote. Dezyenmman se pou<br />

konsyantiz nasyon Seselwa e<br />

lotorite vizavi lenpak gradyel lo<br />

nou sosyete. Serten a dir ki sa<br />

mosyon i annan en konfli lentere<br />

akoz mwan osi afilye avek<br />

aktivite netwayaz koman en pti<br />

46


kontrakter. La Msye Deputy mon<br />

anvi ou gidans akoz sa mosyon<br />

pa pe viz dan donn plis larzan<br />

kontrakter me pe demann en<br />

revizyon dan kriter e fason fer sa<br />

bann netwayaz e koupaz pye<br />

dibwa dan nou kominote<br />

zisteman pou diminyen lerozyon.<br />

Mr Deputy mon konsernen<br />

avek sa size akoz mon konn son<br />

lefe gradyel ki kapab fer si pep pa<br />

pran konsyans e menm lotorite<br />

dan vwar sa sitiasyon ekl en<br />

nouvo lapros pou azir<br />

korekteman.<br />

Msye Deputy eski ou’n<br />

temwanny sa vizaz e sa<br />

leksperyans lo en bato an mer pe<br />

apros nou bann zil, ouswa dan<br />

lezer par avyon apre detrwa zour<br />

a letranze, sorti travay ouswa<br />

dan voyaz ant nou bann zil, dan<br />

avyon pe al apoz airport Sesel. Sa<br />

vizaz en lanvironnman sen, ver<br />

atiran sirtou si in tonm en pti<br />

lapli, sa se Sesel nou zoli pti pei,<br />

mon pei en lanvironnman inik ki<br />

Kreater in bless nou avek sa pei<br />

ki tous leker e met en dezir dan<br />

lespri touris ki vwar li lo legran<br />

dan zot pei pour zot anvi vin<br />

eksperyans li vivan Sesel, e viv sa<br />

kouler kreol. E la mon a pr<strong>of</strong>ite<br />

pou felisit STB pour nouvo<br />

langazman dan promouvwar dan<br />

zot marketing a letranze, sa size.<br />

Msye Deputy pou mwan sa<br />

i en plezir pou mwan kares<br />

labote nou zil, dan lezer a’n alan,<br />

e pli bokou an retournan. Se dan<br />

sa loptik ki mon pe avans sa<br />

mosyon pou montre lavaler nou<br />

verdi dan lanvironnman pou<br />

konsyantiz nou pep lo sa<br />

nesesite pour toultan kit en regar<br />

lo son proteksyon a tou pri. Sa i<br />

larzan en lenvestisman pou<br />

prezerv li dan son ot posib leta<br />

natirel.<br />

Msye Deputy i malere ki ek<br />

devlopman sa latansyon lo nou<br />

lanvironnman i sap nou letan<br />

nou mazin nou larzan e gen<br />

personnel. San pran konsyan<br />

nou aktivite netwayaz e koupaz<br />

pye dibwa dan bokou fwa i<br />

responab ki gradyelman degrad<br />

nou lanvironnman. La mon anvi<br />

montre ledrwa lo kriter netwayaz<br />

ki an viger konmela dan en fason<br />

konmsi lese fer dan vwazinaz.<br />

Msye Deputy Speaker mon<br />

kapab sit enn de legzanp. Par<br />

egzanp bann dimoun ki al sye<br />

bann dibwa dan bwa ki fer li<br />

avek en sans iresponsab e kot<br />

napa monitoring, bat kannel dan<br />

vwazinaz, koup zerb e desikotaz<br />

dan vwazinaz, koupayaz, netway<br />

lans e bann rido obor lans,<br />

dispozisyon fey tonbe, fason<br />

rekolte santol par bann pti men<br />

ki nou apel zot, olye mont pye<br />

santol nou pran en chainsaw<br />

ouswa gran kouto nou koupaye,<br />

mank konsiltasyon ek<br />

kordinasyon a nivo lokal par<br />

lotorite santral, aksyon<br />

vandalizm dan fore e iresponsab,<br />

mank konesans e leksperyans<br />

travayer dan la pratik pou balans<br />

sa laspe prezervasyon e<br />

proteksyon.<br />

Msye Deputy mon dir sa<br />

ek tou senserite an rekonesan osi<br />

ki lotorite pe fer keksoz me mon<br />

a dir i demann redouble zefor<br />

pou revwar ek bi pou protez nou<br />

lor ver si mon kapab servi sa mo.<br />

Mon distrik i en realite, mon<br />

zorye i la mon konnen ki mon pe<br />

dir. Konstitisyon i donn mwan<br />

47


liberte pou sirkile e mon konn<br />

sitiasyon enpe partou dan tou<br />

nou distrik. Deputy zis fer en pti<br />

cruise dan Dimans otour Mahe e<br />

ou a konfirm sa ki mon pe dir.<br />

Msye Deputy I rest my<br />

case, e an dizan sa mon anvi fer<br />

sa bann rekomandasyon swivan;<br />

Ki lotorite konsernen i fer<br />

en real evaliasyon nou<br />

bann vwazinaz pou konstat<br />

sitiasyon;<br />

ki en plan konpreansiv re<br />

etablisman bann sa ki nou<br />

apel bann zone danzere i<br />

ganny rebwaze e<br />

konsiltasyon ek lotorite<br />

distrik;<br />

ki i permet lesanz<br />

lenformasyon lo lekel<br />

kontrakter ki ganny donn<br />

nenport ki kontra dan<br />

distrik i gannyen;<br />

e prosesis kominikasyon<br />

okomansman ziska o<br />

finisyon;<br />

ki travayer i ganny training<br />

lo ki fason pou fer<br />

netwayaz, koup pye dibwa<br />

e netway obor lans dan<br />

kominote;<br />

ki lalwa ki anpes labi e<br />

move pratik i ganny<br />

ranforsi ouswa aplike kont<br />

endividi ki deliberaman<br />

detriy nou labote verdir;<br />

ki kriter e lafason netwayaz<br />

i ganny revwar e byen<br />

eksplike;<br />

Ki lotorite i ankouraz<br />

prodiksyon bann plant pou<br />

fer rebwazman dan tou<br />

distrik kot i osi donn sa<br />

gidans teknik pou konstriy<br />

sa bann tel nurseries<br />

partou;<br />

Ki sa eleman policing i<br />

ganny revwar e<br />

desantralize kot ditsrik i<br />

kapab kree lazans<br />

sirveyans ki gouvernman i<br />

konsider desantraliz<br />

aktivite gard fore parey zot<br />

pe fer pou gard lans;<br />

Ki lotorite planning i vin pli<br />

aktiv dan distrik e fer<br />

networking ek lotorite<br />

distrik pou konplimant<br />

sipervizyon;<br />

ki lotorite i redouble zefor<br />

dan konsyantizasyon pep<br />

depi lekol;<br />

Ki en kanpanny nasyonal i<br />

konsider ganny lanse dan<br />

tou distrik ki pe pli byen<br />

protez zot lanvironnman e<br />

incentive i ganny donnen.<br />

Ki replant pye dibwa i<br />

ganny enkorpore dan lalwa<br />

planning pou en nenport<br />

devlopman e rebwazman<br />

sid ki danzere;<br />

Ki EIA i pran en plas<br />

vreman avangard en<br />

lobzektif pou protez nou<br />

lanvironnman;<br />

Ki preparasyon teren pou<br />

fer lakaz lo montanny<br />

planning i vin pli vizilan lo<br />

rebwazman;<br />

Ki dan konteks res<strong>of</strong>man<br />

later, sanzman klimatik e<br />

prosen meeting<br />

Copenhagan lefe ki sa<br />

Lasanble i tre konsernen<br />

ek sa devlopman e son<br />

potansyel lefe lo nou<br />

letazil, ki en komite<br />

Lasanble i ganny formen e<br />

48


ki pou fer oversight lo<br />

gouvernman lo tou laspe<br />

proteksyon nou<br />

lanvironnman pou asire ki<br />

bann aksyon konkret<br />

dezirab e mezirab anyel pe<br />

ganny pran pou ede protez<br />

nou pei ek zefor Lafrik ek<br />

larestan lemon;<br />

Ki Sesel…<br />

(Technical problem)<br />

HON WAVEN WILLIAM<br />

..ki outdated e pe ekspire.<br />

An terminan mon pe solisit<br />

sipor tou manm anver zefor pou<br />

atir latansyon lotorite e nou pep<br />

ver kontrol lerozyon pou otan<br />

posib mentenir en nivo<br />

konsantrasyon verdir otour nou<br />

bann devlopman. Mersi Mr<br />

Speaker.<br />

DEPUTY SPEAKER<br />

Okenn ki segonn mosyon.<br />

HON VICKY THERESINE<br />

Msye speaker mon segonn<br />

mosyon e mon ti a kontan aport<br />

mon kontribisyon osi. Lo<br />

mosyon Onorab William.<br />

Mr Deputy avek reform ki<br />

nou pei in antreprann dan nou<br />

lekonomi ki in osi tous striktir<br />

nou gouvernman, nou’n vwar en<br />

kantite transformasyon nou’n fer<br />

fas avek defi e bokou nou, nou’n<br />

osi sezi bann loportinite ki sa<br />

transformasyon in anmenn avek<br />

li.<br />

I annan bokou servis ki<br />

gouvernman lepep in met dan<br />

lanmen lepep pou zot delivre lo<br />

en baz kotidyen, netwayaz lekol<br />

landscaping, nou’n vwar<br />

kreasyon, bann lazans lanplwa e<br />

netwayaz akote nou bann semen,<br />

sirtou dan nou bann kominote in<br />

osi tonm parmi. Tou sala i byen,<br />

akoz i donn Seselwa sans pou vin<br />

bann pti entreprener e devlop<br />

serten sans responsabilite vizavi<br />

servis ki zot pe delivre e <strong>of</strong>er.<br />

Plizyer fwa Mr Deputy, in<br />

annan bokou diskisyon ki’n<br />

tourn outour partaz bann pti<br />

kontra dan en fason ki bokou<br />

plis dimoun ava benefisye e se sa<br />

ki’n arive dan sa sekter. In annan<br />

en pa ki’n ganny fer dan sa<br />

direksyon me mon senserman<br />

krwar ki i annan bokou plis pou<br />

fer.<br />

Dan donmenn netwayaz<br />

nou bann semen, nou’n vwar<br />

bokou zenn ki’n pare pou pran<br />

sa challenge pou fer en diferans.<br />

Mon etan ki en zenn mon kontan<br />

letan mon vwar nou zenn pe sezi<br />

bann loportinite e pe leve e<br />

debourye. Fodre nou koman zenn<br />

Mr Deputy nou pa les okenn<br />

louvraz fer nou per, parske apre<br />

tou travay dir i pou ou prop<br />

dibyen, pou byenet ou fanmir,<br />

pou benefis ou kominote e nou<br />

pei i tre enportan.<br />

Me i reste kantmenm en<br />

laspe gidans pou tou bann servis<br />

ki gouvenrman in konfye dan<br />

lanmen nou pep in marse e i<br />

mars byen. I osi enportan ki<br />

standar i ganny etabli dan<br />

delivrezon tou sa bann servis.<br />

Pran sa size ki pe ganny diskite<br />

ozordi dan Lasanble Mr Deputy,<br />

49


a mon’n avi i bezwen annan en<br />

moman kot sa bann endividi ki<br />

dan sa biznes i ganny en apersi<br />

lo fonksyonnman lavironnman<br />

baze lo aktivite ki zot fer<br />

toulezour, par egzanp bann<br />

lenformasyon ki zot merit pe<br />

domin byen se zisteman lerozyon,<br />

nou bann dimoun i merit konnen<br />

ki letan nou koup pye dibwa,<br />

aras zerb ou lezot plant nou pe<br />

osi ekspoz later avek divan, avek<br />

lapli e osi ede pou ki bann<br />

maladi ki asosye avek later i<br />

propaz pli vit, parski letan lapli i<br />

tonbe e tap direkteman lo later i<br />

trenn avek li pa zis later me osi<br />

serten maladi ki asosye avek<br />

later me letan i annan bann<br />

ground covers pye dibwa sa risk<br />

pou maladi propaze i byensir<br />

diminyen. Zot pe bezwen osi<br />

konnen ki se rasin bann plant ki<br />

gard later ansanm, mon dir Mr<br />

deputy akoz i annan dimoun ki<br />

krwar ki letan in netwaye, kan i<br />

vwar later deor i satisfe e dir ki<br />

landrwar i prop, in byen netwaye,<br />

san prenan kont sa laspe<br />

lerozyon e sa i ariv menm kot<br />

bann lakour. Ozordi avek sa<br />

servis netwayaz semen, bann<br />

zabitan dan kominote i<br />

souvannfwa dir, ‘sa wi, la nou<br />

vwar nou semen i prop e pe byen<br />

ganny netwaye’.<br />

Pou nou anpese pou<br />

diminyen sa problenm ki<br />

netwayaz i kapab anmenn avek<br />

li, nou bezwen met a’n<br />

aplikasyon serten solisyon.<br />

Dabor Mr Deputy, plis<br />

lendikasyon lavironnman pou<br />

donn gidans bann ki dan sa<br />

biznes, bann group i merit pe<br />

konnen ki fason zot bezwen dil<br />

avek diferan plant lafason ki ou<br />

dil avek fatak, i pa neseserman<br />

menm fason ki ou pou dil avek<br />

zerb koko, teknik pa parey.<br />

Dezyenmman sa lazans ki<br />

responsab pou sa servis i bezwen<br />

annan en systenm monitoring ki<br />

konsistan.<br />

Twazyenmman Mr Deputy<br />

mon krwar ki i bezwen annan<br />

bann standar lo oter ki zerb i<br />

ganny koupe e lo lafason ki pye<br />

dibwa osi i ganny koupe akoz i<br />

annan serten landrwar ki ou<br />

pase ou vwar zis bann siko<br />

kannel pe debout.<br />

E ler mon koz lo standar<br />

oter ki zerb i merit ganny koupe,<br />

nou bezwen tonm dakor lo<br />

frekans ki sa bann zerb osi i<br />

ganny koupe. Katriyenmman<br />

mon santi ki i bezwen osi annan<br />

en plan lanbelisman ki mars kot<br />

a kot avek netwayaz semen, me<br />

sa plan lanbelisman i osi bezwen<br />

ganny fer byen, ki bann<br />

vezetasyon i ganny byen metenir<br />

pou ki zot pa koz en danze pou<br />

bann drayver ensi ki pyeton<br />

sirtou dan bann kontour. Bann<br />

plant ki merit ganny servi i bann<br />

plant ki pa devret demann bokou<br />

latansyon e ki zot osi bann plant<br />

ki pa atrakte dife fasilman.<br />

Senkyenman Mr Deputy<br />

nou bezwen pe pran kont lo<br />

lafason ki akote semen i ganny<br />

mentenir, par egzanp nou<br />

bezwen pe vwar lenpakt servi en<br />

rake dan plas en blaye zig, bann<br />

rigol osi zot bezwen pe ganny<br />

debouse regilyerman pou anpese<br />

ki delo i rod en lot semen pase<br />

dan letan lapli. Akimilasyon salte<br />

Mr Deputy, dan rigol i osi<br />

kontribye dan okazyonn lerozyon<br />

50


parski kan rigol i bouse avek<br />

salter, delo i fer son prop semen<br />

pase e la i ferm avek li later dan<br />

son semen.<br />

Sizyenmman Mr Deputy<br />

mon rekonnet ki sa laspe finans<br />

pou antre dan zwe, mon<br />

konsyans ki letan ou komans<br />

enplimant en proze ou bezwen<br />

annan plis larzan me a loger<br />

ditan sa kou pou desann. Apre<br />

tou i napa en pri pou nou peye<br />

pou nou prop lavironnman.<br />

Setyenmman Mr Deputy,<br />

lerozyon later i osi arive souvan<br />

dan bann lezot aktivite ki ganny<br />

antreprann dan nou kominote<br />

par lezot dimoun. Par egzanp<br />

dan devlopman serten sit e<br />

konstriksyon nouvo semen. La<br />

mon demann lotorite konsernen<br />

ki aprouv bann plan pou pli<br />

serye viz-a-vi monitoring e<br />

evaliasyon plis serye lo lakantite<br />

letan ki en dimoun i pran ou<br />

konpanyen pou li met beton lo en<br />

nouvo semen, zot osi zot bezwen<br />

reste konsistan dan zot lapros<br />

viz-a-vi konservasyon later.<br />

Mr Dputy letan ki nou ti pe<br />

konstrir semen nou fer li akoz ti<br />

annan en bezwen e en nesesite,<br />

letan nou ti komans netwayaz<br />

akote nou bann semen nou ti fer<br />

li akoz ti annan en bezwen, en<br />

nesesite e en demann me a lafen<br />

dizour Mr Deputy nou bezwen fer<br />

sa ki nou fer byen tou lezour e<br />

dan en fason tre soutenab. Son<br />

lakle pli esansyel dan tou sa<br />

bann servis Mr Deputy se<br />

monitoring serye, en sistenm<br />

monitoring ava asire ki metod pli<br />

satisfezan e pli apropriye ava<br />

ganny met an pratik. Mersi Mr<br />

Deputy.<br />

HON TERENCE MONDON<br />

Mersi Mr Deputy. De pti mo lo<br />

sa mosyon. Mr Deputy mosyon<br />

ki devan nou Lasanble i annan<br />

son merit akoz sa mosyon pe<br />

demann tou dimoun enplike dan<br />

bann travay netwayaz dan nou<br />

bann distrik pou vin pli konsyan<br />

ki sa bann aktivite i annan en<br />

lenpakt lo nou lavironnman.<br />

Bann legzanp ki loter mosyon e<br />

mon koleg in koz lo la i demontre<br />

ki i annan ankor en lespas pou<br />

amelyorasyon e ki devret annan<br />

en zefor kolektiv pou konsyantiz<br />

bann dimoun konsernen lo bann<br />

lefe negativ ki lerozyon i kapab<br />

anmennen, mon krwar ki sa<br />

mosyon pe osi anvoy en mesaz<br />

pour tou dimoun konsernen pou<br />

travay pli pros e anpartenarya,<br />

en mesaz pou lakominote an<br />

zeneral pou devlop plis lentere<br />

dan proteksyon sa lespas natirel<br />

ki fer labote nou vwazinaz e donn<br />

nou bann distrik en valer<br />

eksepsyonel.<br />

Mr Deputy padan sa bann<br />

dernyen semenn nou Lasanble in<br />

adres plizyer topik relye avek<br />

proteksyon nou lavironnman,<br />

lenpak, aksyon zonm lo nou<br />

lanvironnman natirel in vin size<br />

plizyer deba nou Lasanble<br />

Nasyonal, e nou’n vwar ki sa in<br />

anmenn bann diskisyon byen ris<br />

e tre relevan bann manm sa<br />

Lasanble in demontre ki nou pa<br />

devret zanmen difere lo sa size<br />

proteksyon lanvironman, sa i pa<br />

zis akoz nou depan antyerman lo<br />

sa larivronnman me pli enportan<br />

ankor se ki nou annan en<br />

responsabilite anver nou fitir<br />

zenerasyon.<br />

51


Mr Deputy i kler ki sa<br />

kategori travay ki mosyon pe fer<br />

referans avek i parmi bann<br />

aktivite enportan pour nou pei e<br />

pou plizyer rezon sa bann<br />

aktivite pou bezwen kontinyen.<br />

Nou konnen par egzanp ki bann<br />

brans dibwa ki tous lo lalinny<br />

elekstrisite i bezwen ganny koupe<br />

akoz sa i annan en lefe direk lo<br />

distribisyon elektrisite e nou tou<br />

nou konn lenkonvenyans koupir<br />

elektrisite ler en pye dibwa i<br />

tonm lo lalinny distribsyon me sa<br />

ki pa devret kontinyen se sa<br />

bann travay ki defigir nou<br />

lavironnman oubyen met an koz<br />

son stabilite e balans ekolozik.<br />

I enportan ki tou semen<br />

piblik dan bann distrik i ganny<br />

byen netwaye e i egalman<br />

enportan ki nou protez bann<br />

lateras kont lerozyon e<br />

evantyelman deboulir later. Mon<br />

krwar ki nou devret regard sa<br />

size netwayaz dan en loptik<br />

proteksyon e prevansyon, e fer<br />

tou ki posib pou trouv sa balans<br />

neseser dan bann aktivite parey.<br />

Mr Deputy nou devret<br />

premyerman adopte en lapros<br />

kolektiv pou amelyor sa bann<br />

travay dan distrik, tou lazans e<br />

dimoun konsernen enkli lotorite<br />

distrik i devret pe met zot<br />

ansanm e inisye en travay pou<br />

devlop bann meyer pratik e bann<br />

standar apropriye pour sa bann<br />

travay parey. Atraver sa legzersis<br />

nou devret kapab adopte par<br />

egzanp en progranm reanbelisman<br />

ki angaz lotorite<br />

distrik, bann kontrakter ki pe fer<br />

sa bann travay netwayaz e<br />

larestan kominote pou anbelir zot<br />

distrik, lotorite distrik i devret<br />

dan en pozisyon pou egzers<br />

serten pouvwar an relasyon avek<br />

sa bann standar ki ava ganny<br />

etablir pou fer sir ki travay i<br />

ganny fer byen e a la oter ki nou<br />

ekspekte.<br />

Avek sa de mo Mr Deputy<br />

mon pou definitivman aport mon<br />

sipor pou sa mosyon. Mersi<br />

DEPUTY SPEAKER<br />

Yes Onorab Prea.<br />

HON NICHOLAS PREA<br />

Mon pou dir de mo lo sa mosyon<br />

e anmenmtan aport mon sipor.<br />

Mr Deputy Speaker, ler<br />

bann kontra ti ganny donnen<br />

pou netway semen, pou fer<br />

koupayaz bann pye dibwa and all<br />

that ankor in vin en fason kot<br />

petet nou pa’n regard byen,<br />

nou’n vwar plizyer bann<br />

kontrakter ki’n come forward<br />

suddenly in ganny licence<br />

kontrakter, in vin build lakaz,<br />

nou donn zot kontra e apre nou<br />

pe end up avek plizyer problenm.<br />

In sorti lo bann meeting<br />

konsiltasyon, nou’n koz lo la isi<br />

dan sa Lasanble e nou konnen<br />

kwa ki mon pe dir.<br />

Lo sa size netwayaz e koup<br />

pye dibwa in vin parey. Parfwa<br />

zis atraver petet koneksyon nou<br />

vwar en dimoun, in come forward<br />

in ganny en licence e in ganny dir<br />

al koup pye dibwa, e al koup pye<br />

dibwa, in al koup pye dibwa san<br />

konnen en pye dibwa dan en<br />

landrwar koman nou tackle li,<br />

koman nou koupe, e avek sa nou<br />

vwar in anmenn plizyer dega,<br />

plizyer lefe negatif e ankor parey<br />

52


mosyon pe demande in perdi<br />

kontrol pou lerozyon.<br />

Mon distrik i pa en<br />

leksepsyon, plizyer nou bann<br />

sours delo, plizyer nou bann<br />

lariyer ozordi apre de semenn kot<br />

napa en lapli in sek. Akoz i sek,<br />

se lafson ki nou antreprann koup<br />

bann pye dibwa. I annan plizyer<br />

sa bann larivyer, sa bann dibwa<br />

menm in ganny koupe e apre zot<br />

bann bout son bann tron in reste<br />

dan larivyer e ler delo i desann i<br />

tap avek i pa ale i manz, i erode<br />

son bann rivaz, son bann borders<br />

and all that e sa ankor i koz en<br />

lot problenm i annan osi sa lot<br />

bout, i annan kot netwayaz ki<br />

ganny fer par bann kontrakter lo<br />

bann site, la i annan bann site<br />

kot en building pe ganny fer, i<br />

annan bann site kot en lakaz pe<br />

ganny fer e i annan en sitiasyon<br />

ki mon pou koz lo la kot en road<br />

diversion, kot mon’n vizite<br />

Dimans.<br />

Mr Deputy Speaker<br />

Sanmdi mon’n al fer en seminar<br />

ki ti ganny organize ankor baze<br />

ennpti pe lo sa bann sitiasyon,<br />

proteksyon lanvrionnman and so<br />

on, kot en keksoz ki’n fer sorti,<br />

ki’n leve ladan se petet in ariv ler<br />

pour nou regard, revwar serten<br />

lalwa, serten Act si fodre<br />

amande, e enn ki’n monte se<br />

Town and Country Planning Act i<br />

paret ki i vreman, vreman<br />

outdated e la petet i en sans ki<br />

mon met devan nou pou nou dir<br />

nou bezwen regarde si pa in ler<br />

pour nou update.<br />

Sa ki nou pe koz lo la<br />

ozordi i devret kapab mars avek e<br />

ler nou pe koz sipervizyon, bokou<br />

fwa ki nou’n vin la, oubyen ki<br />

nou demann kestyon Minis,<br />

toultan i mank sa laspes<br />

sipervizsyon. Eski sa minister in<br />

supervise sa semen kot pe ganny<br />

koupe, sa semen kimanyer i pe<br />

ganny fer, anba ki spesifikasyon<br />

sa batiman, sa netwayaz sa<br />

teren, sa koupaz sa lateras and<br />

so on, and so on. Parfwa nou<br />

oubliye e ler en desas i arive ki<br />

nou dir, wi in mank sipervizyon e<br />

ki i pa’n meet serten lord, serten<br />

spesifikason. Poukwa pa, la petet<br />

i sa moman pour nou vwar e zot<br />

ki lo kote gouvernman petet pou<br />

demande atraver<br />

rekomandansyon ki pe sorti vizavi<br />

sa mosyon pou nou revwar<br />

town and country planning, mon<br />

pa konnen si petet Rivers Act i<br />

kapab mars ansanm, proteksyon<br />

nou larivyer lontan, lontan<br />

whether i ti dan sa Act oubyen<br />

non, ti annan en norm lo koup<br />

dibwa obor larivyer. Ozordi nou<br />

koup li bonn-a-vini san pran<br />

okenn ka ki son rezilta ki nou pe<br />

dir en canopy, en kouvertir lo sa<br />

sours delo, and then nou perdi.<br />

Mr Deputy Speaker,<br />

anmenmtan ler mon koz lo<br />

netwayaz bann sit par bann<br />

kontrakter; ankor de keksoz ki<br />

mon’n okouran, bann dimoun in<br />

vin koz ek mwan semenn pase se<br />

gouvernman i donn approval me<br />

ankor i mank sa sipervizyon e de<br />

topik ki’n mont dan mon<br />

latansyon semenn pase se,<br />

lafason ki travay pe ganny fer lo<br />

sit Ephelia Port Launay, kot i<br />

annan konsern pou leta<br />

lavironnman, lerozyon e menm<br />

konsern pwen lanmar ki nou isi<br />

53


dan sa Lasanble anba<br />

konvansyon Ramsar nou’n dedye<br />

li a proteksyon UN, ki son leta<br />

ozordi? Sa lanmer bann roulman<br />

ki pe ganny fer ladan i pe koz<br />

lerozyon lo son bann rivaz dan<br />

vouloutye, en ta problenm. E<br />

dapre mon konpran, mon’n<br />

ganny lenformasyon semenn<br />

pase, mon pa konnen si lotorite i<br />

rantre pou vwar devlopman the<br />

new Plantation Club. La osi mon<br />

tande i en pwen konsern,<br />

lanmar pe ganny konble e sa i pe<br />

koz problenm en lot kote. Sa osi<br />

tou i tonm en pti pe ankor anba<br />

kontrol lerozyon.<br />

E mon dernyen pwen ki<br />

mon oule fer sorti se sa ki mon’n<br />

vizite dimans e dimans ti dan en<br />

moman kot ti annan en gro lapli<br />

ki ti pe tonbe, mon pa konnen si<br />

zot ki la antre zot zot okouran i<br />

annan en proze road diversion<br />

Glasis, sa main public road ki pas<br />

obor lotel Sunset; aparaman<br />

lenformasyon ki mon’n gannyen i<br />

pa paret i annan okenn z<strong>of</strong>isye<br />

planning avek Land Transport ki<br />

pe monte ki pe monitor sa<br />

sitiasyon, lateras in ganny koupe<br />

an bonn avini e dimans ti aparan<br />

ek sa lapli, lerozyon pey dibwa in<br />

zis ganny koupe bonnavini, teren<br />

in ekspoze e i annan prosesis<br />

lerozyon ki pe pran plas.<br />

Sa bann pye dibwa, i bann<br />

pye dibwa osi tou ki I’m sure i<br />

annan en bann ki i bezwen pe<br />

ganny proteze anba act<br />

lavironnman ki protez serten pye<br />

dibwa. Aparaman menm i annan<br />

pye dibwa ki’n zis ganny marke,<br />

mon vwar bann cross lo la, mon<br />

pa konnen si forestry, si<br />

lanvironnman a en moman in<br />

monte in regarde, in marke, me<br />

ler ou regard sa bann pye dibwa<br />

nou pe koz bodanmyen, nou pe<br />

koz mang e tousa la i bann pye ki<br />

mon krwar i annan en lalwa ki<br />

protez zot e dapre en serten<br />

fanmir ki baliz avek sa landrwar<br />

kot travay pe ganny fer, i menm i<br />

annan serten zwazo andemik ki<br />

pe nest dan sa bann pye dibwa<br />

me okenn latansyon pa pe ganny<br />

anmennen viz-a-vi sa ka.<br />

Ankor nou vini nou koze,<br />

nou vini nou anmenn mosyon,<br />

Lasanble i aprouve, me nou vwar<br />

keksoz i kontinyen parey. Mon<br />

pe atir latansyon nou Lasanble lo<br />

sa sitiasyon akoz pour mwan i<br />

paret ki en desizyon in ganny<br />

pran ki keksoz pa pe ganny<br />

monitor e i parer ki i napa<br />

konsiltasyon - i napa<br />

konsiltasyon dan sa proze la e<br />

parey mon’n dir mon pa konnen<br />

si sa lapli ki’n tonm la ozordi, in<br />

tonm laba, I’m sure i pe fer enpe<br />

dega, akoz Dimans ler mon laba<br />

lapli in komans erode.<br />

Lot keksoz avan mon<br />

terminen Mr Deputy Speaker,<br />

mon ti ava anvi met dan sa<br />

Lasanble, i annan en lannen<br />

antye, i annan en sezon sek ki<br />

nou apele kot mon krwar in plis<br />

ki ler pour nou si nou pe otoriz<br />

okenn koup lateras, okenn<br />

netwayaz en gran sit pour en<br />

konstriksyon i annan en moman<br />

dan 12 mwan ki nou kapab fer li.<br />

Me i parer ki laplipar sa bann<br />

travay koumsa i ganny kite dan<br />

nou bann moman kot nou pe<br />

rantre dan vann nor, kot nou pe<br />

rantre dan nou sezon lapli. E<br />

definitivman sa problem lerozyon<br />

54


pou come up e i pou al ver<br />

katastr<strong>of</strong>.<br />

I pa fasil apre, nou tou ki<br />

konn laspe rebwazman, laspe<br />

pou retourn sa lavironnman dan<br />

son fason kimanyer i ti ete avan,<br />

i pa fasil. So sa osi tou mon pe<br />

met devan koman en<br />

rekomandasyon pou<br />

gouvernman, pou nou revwar.<br />

Nou annan 12 mwan dan<br />

lannen, mon krwar i bezwen<br />

annan en moman depi Septanm<br />

oubyen lafen Septanm ziskan<br />

Fevriye apepre ki okenn travay<br />

koup lateras pa devret pe ganny<br />

fer e i bezwen ganny monitor e<br />

okenn dimoun ki kas sa lalwa,<br />

aksyon i bezwen ganny pran kont<br />

zot. Vwala mon kontribisyon Mr<br />

Deputy Speaker, e lo nou kote<br />

nou pou siport mosyon.<br />

DEPUTY SPEAKER<br />

Onorab Ramkalawan 10 minit,<br />

apre nou fer en sel ale.<br />

HON WAVEL RAMKALAWAN<br />

Mr Deputy mon letan mon regard<br />

sa mosyon, spesyalman letan<br />

mon’n antann Onorab William<br />

koze, i fer mwan poz serten<br />

kestyon e kekfwa akoz mon<br />

kontan ennde bann pti<br />

kontrovers.<br />

Konmsi mon kontan letan<br />

Onorab William in dir avek ou Mr<br />

Deputy konmsi si ou pe apros en<br />

zil kimanyer i zoli, si ou pe apoz<br />

Sesel spesyalman letan pti lapli<br />

in tonbe, ki manyer i zoli, konmsi<br />

ki manyer nou pei i zoli, konmsi<br />

ler ou get sa bann kouler ki<br />

manyer i zoli. Selman mon trouv<br />

i drol ki Onorab William avek son<br />

parti, zot pa ti dir absoliman<br />

nanryen letan Msye Savy avek<br />

Msye Pool, ti pe donn piblisite<br />

Sesel an black and white, STB<br />

tou son bann posters ti black<br />

and white e ozordi Onorab<br />

William, i vin dir avek nou get<br />

kimanyer i zoli letan konmsi nou<br />

vwar sa bann kouler, konmsi sa<br />

paradi e alors, konmsi parfwa<br />

annou balans en pti git.<br />

Mr Speaker mon konpran<br />

bann keksoz ki Onorab William<br />

pe dir e petet ozordi zot ganny<br />

enpe plis kouraz pou dir, me<br />

koupayaz - koupaz pa en mo<br />

kreol, koupayaz ki en mo kreol - i<br />

depan lekel ou. Dan sa pei<br />

serten dimoun i fer sa ki zot anvi.<br />

Ler nou pe koz koupayaz, pe koz<br />

labote nou pei, nou pe koz isi,<br />

nou pe koz laba, be get Praslin,<br />

al laba Anse Boudin kot pti zil i<br />

ete - letan ou regard sa ki bannla<br />

in fer e sa pwa delo later rouz<br />

ki’n koul dan sa bout laba ki ti<br />

sipoze en landrwar ki ti pe ganny<br />

proteze, la devan kot pti zil kot<br />

en kazye ou pa ganny drwa mete,<br />

sa kantite later rouz ki’n desann<br />

ladan, nek zot in deside divert<br />

semen senpleman akoz li sa<br />

msye ki pe fer Raffles li i anvi tou<br />

sa landrwar pou li fer sa ki li i<br />

anvi. Se sa ki vin problenm,<br />

menm parey avek sa Onorab<br />

Prea in mosyonnen - Sunset,<br />

ankor ennfwa i depann lekel ou<br />

dan sa pei, se sa ki nou bezwen<br />

mazinen mon konpran ki Onorab<br />

William pe dir, i a pe sey debat<br />

me selman Beau Vallon, laba<br />

Glasis sa diversion, se sa mon<br />

ti’n anvoy en PNQ, lo sa size,<br />

akoz en levestiser li i anvi<br />

agrandi son biznes ou divert en<br />

55


semen, ou divert en main road,<br />

ou tir sa main road kot i ete ou<br />

anvoy li lo kwen son propriyete<br />

san ki ou pran konsiderasyon<br />

bann lezot zabitan. Akoz ki ou<br />

main road i ava sorti pou satisfer<br />

en propriyeter prive, me ki<br />

rezidan li aprezan bis tata pou<br />

pas anba son lasanm, tou sa<br />

tapaz semen - senpleman akoz<br />

li sa dimoun li i annan bon<br />

kontak.<br />

E sa bann zafer EIA ki ou<br />

pe nonmen Onorab, fantastik me<br />

napa EIA ki pe ganny fer,<br />

pourtan parey Onorab in dir i<br />

annan koup en kantite bann gro<br />

pye dibwa, bann gro pye dibwa ki<br />

nou tou nou konnen ki dan<br />

serten sezon i act koman bann<br />

wind breaks. Konmsi mazinen<br />

ou, ou annan ou lakaz enkou<br />

angran zis vini koup tou sa bann<br />

pye dibwa devan ou, anvoy en<br />

semen anba ou salon e<br />

senpleman akoz li sa msye<br />

envestiser li i anvi met de chalets<br />

e alors li i ok, e pe pas lo larivyer<br />

ki ankor ennfwa katastr<strong>of</strong>.<br />

E menm i annan serten<br />

dimoun, zis pou montre ou<br />

parfwa sa ki Onorab pe dir ki<br />

manyer keksoz i al lo en<br />

lekstrenm ki pa akseptab kot<br />

aprezan i annan serten dimoun<br />

ki zot la aprezan avek sa<br />

diversion semen zot zot bezwen al<br />

konstrir, zot semen i deza la zot,<br />

avek sa diversion ni rantre se zot<br />

zot pa pou kapab antre se zot. I<br />

annan enpe sa bann problenm<br />

Onorab, sanmen sa mon pou<br />

siport ou mosyon akoz sa bann<br />

problenm i bezwen ganny adrese.<br />

La ozordi msye anler La<br />

Misere, ankor ennfwa i apel<br />

lerozyon, i apel polisyon, msye<br />

anler La Misere in deside pou<br />

vini avek son bann katapiler nek<br />

zis vini tir tou bann tenk, dyezel<br />

in tonm dan larivyer. Ozordi Mr<br />

Deputy bomaten, kankan La<br />

Misere. Akoz? SBC pe sey fer en<br />

raportaz msye in dir avek SBC ou<br />

pa pou filme nanryen ou, kankan<br />

anler laba senpleman akoz msye<br />

li i annan lotorite.<br />

E la en lot zafer ankor ki<br />

mon aprann - mon pe dir sa<br />

mwan senpleman akoz parfwa i<br />

montre nou kimanyer keksoz i<br />

et,e letan nou vwayaze nou ti<br />

annan nou en zoli pti stanp ki<br />

imigrasyon ti met dan nou<br />

passport, shape en koko-d-mer,<br />

Msye Arab in dir sa en soz vilger,<br />

i endesan, la lotorite imigrasyon<br />

pe al sanz nou koko-d-mer. In<br />

fini sanze pou li vin en senp pti<br />

kare, en senp pti ron, en senp pti<br />

triyang, se sa kalite keksoz ki<br />

arive dan nou landrwar ki<br />

montre ki poudir parfwa nou dan<br />

sa Lasanble la - e mwan zot<br />

konnen ki manyer mon koze, dan<br />

sa Lasanble nou vini avek bann<br />

pli bon lentansyon, parey nou pe<br />

dir pas RAMSAR, konblaz lanmar<br />

- prezan ki annan konblaz<br />

lanmar, apre sa msye ki’n ede<br />

pou konble, i al dir kimanyer li i<br />

kontan, mon kontan ou msye. Lo<br />

televizyon la i en bon boug me<br />

selman lanmar laba antretan<br />

North East point, dimoun letan<br />

lapli i tonbe dan plato North East<br />

Point, monte partou kote. Se sa<br />

bann zafer kontrol, kontrol<br />

lerozyon kontrol isi, kontrol laba<br />

lanvironnman nou kontinyen vir<br />

56


an ron, e sa Lasanble nou pou<br />

kontinyen vir an ron, tan ki sa ki<br />

nou appel rule <strong>of</strong> law, tan ki<br />

lalwa pa aplik pou tou dimoun.<br />

Pa krwar ki poudir z<strong>of</strong>isye<br />

lavironnman pa konnen sa.<br />

Z<strong>of</strong>isye lanvironnman i konnen li<br />

selman ki ou a fer, li i en senp<br />

pyon li, kot i ganny anvoye, kot i<br />

ganny dir laba pa ale, i pa ale.<br />

Kot i dir al laba soz, si Msye<br />

Ramkalawan la zot ava fatige li<br />

avek bann let 14 zour, selman i<br />

pa vwar i vwar zis Msye<br />

Ramkalawan, i pa vwar pli o ki<br />

manyer larivyer in ranpli avek isi,<br />

in ranpli avek laba.<br />

Mr Deputy Onorab William<br />

in anmenn en mosyon ki i annan<br />

son valer, i annan tou son sans,<br />

me mosyon Onorab William pa<br />

pou ariv okenn par, se bann pti<br />

dimoun ki pou ganny dir, ou pa<br />

kapab koup sa pye fiyapen i<br />

ganny proteze, ou pa kapab koup<br />

sa pye - me msye mon bezwen<br />

soz, non ou pa kapab. Tandi ki<br />

sa bann lezot ki annan lotorite,<br />

vre lotorite dan sa pei zot zot pou<br />

koup sa ki zot anvi ler zot anvi,<br />

fason ki zot anvi. Se sa ki bezwen<br />

sanze, napa narnyen ankor ki<br />

bezwen sanze, se tou ki bezwen<br />

sanze. E mwan mon pou donn ou<br />

sipor, zot i mansyonn en bann<br />

propozisyon. Mr Deputy, in<br />

menm propoz en komite<br />

Lasanble, mwan mon ti ava<br />

kontan ki sa komite Lasanble i<br />

ganny formen koman en<br />

oversight committee, sa enn la,<br />

met mwan lo la, pou nou letan<br />

nou pe fer sa bann zafer la,<br />

mwan osi mon ti a kontan vin lo<br />

la me parey nou pe dir Mr<br />

Deputy napa nanryen ki pou<br />

arive. Ou konnen ki pou arive?<br />

Mon a dir ou ki pou arive,<br />

netwayaz semen, la ou osi tou ou<br />

pou al pas ladan i pou dir avek<br />

ou, la i la oter ki ou bezwen<br />

koupe - ou pou annan en ta<br />

presyon lo ou, tou sa bann pti<br />

dimoun la, sa bann pti<br />

kontrakter zot pou ganny en ta<br />

presyon lo zot zot. Sey mont La<br />

Misere, sey mont laba, ou, ou a<br />

sorti avek ou file lavironnman<br />

dan ou liniform ver, dan tou ou<br />

bann zafer, tou ou bann bataklan<br />

ou a tonm lo koltar ou.<br />

Mr Deputy fodre sa pei i<br />

vin serye. Si nou koz lo en keksoz<br />

annu met li a’n aplikasyon, si<br />

nou anvi protez nou<br />

lavironnman, pye koko sepa ki<br />

lot dil, annou protez li pou tou<br />

dimoun. Akoz zis Msye Pierre,<br />

Madanm Pierreline, Zozef ek Zan<br />

ki pou protez tou pye koko,<br />

selman Sheikh Khalifa, Sheikh<br />

Bin Laden sepa ki lot zafer zot,<br />

zot pou koup tou sa ki zot anvi.<br />

E anplis ki sa, pa zis sa Mr<br />

Deputy, zet dyezel dan nou<br />

larivyer tou, ou si ou ti’n zet<br />

dyezel dan larivyer ou ti pou’n<br />

fini ganny sarze, tanto ou ti pou<br />

lo nouvel, anplis ki sa ou ti pou<br />

lo nouvel poudir Msye De<br />

Commarmond in koup de soz<br />

laba, in zet dyezel e lapolis in<br />

raporte ki poudir in fini ganny<br />

kondannen swa 6 zour prizon,<br />

swa R200 e tou sa bann zafer.<br />

Sa bann lezot la.., Mr Speaker<br />

mwan mon dir annou serye. E<br />

Onorab mon felisit ou pou sa<br />

mosyon me selman mon anvi dir<br />

avek ou menm si nou lev de<br />

lanmen anler, napa nanryen ki<br />

pou arive, mon frer. Mersi.<br />

57


DEPUTY SPEAKER<br />

Onorab William, right <strong>of</strong> reply.<br />

HON WAVEN WILLIAM<br />

Mersi Msye Deputy. Premyerman<br />

mon ti a kontan remersi tou<br />

bann dimoun ki’n koz anfaver sa<br />

mosyon e mon krwar sa Lasanble<br />

pe anvoy en mesaz ki, enn, i<br />

konsernen avek sa ki pe arive<br />

dan nou lanvironnman e ki sa<br />

Lasanble osi i anvi form parti<br />

solisyon pou rezourd e kontrol<br />

enpe sa bann problenm. An<br />

dizan sa Msye Deputy, i reste zis<br />

pou mwan dir ki, enn, se ki i<br />

zanmen tro tar pou fer sa ki<br />

byen, de mal pa fer en byen me i<br />

enportan se ki nou konsyan kwa<br />

ki pe arive, kwa ki pou en danze<br />

pou nou e kontinyelman koz lo la<br />

akoz letan mon fer en tour<br />

d’orizon mon vwar ki sa Lasanble<br />

lafors koz lo plizyer keksoz, nou’n<br />

reisi anmenn serten progre e<br />

menm sa in ganny reflekte<br />

atraver plizyer bann komite ki<br />

mon oule felisit zot ozordi.<br />

Mon propozisyon pou ki sa<br />

Lasanble swa i kree en komite<br />

pou fer oversight, e pa oubliye<br />

Mr Deputy nou annan osi en lot<br />

komite ki mon mazinen sa<br />

Lasanble i kapab donn li manda<br />

osi, pou fer oversight lo sa<br />

problenm ki sa mosyon pe trete e<br />

sa se Assurance committee.<br />

E avek sa de mo Msye<br />

Deputy mon pou demann ankor<br />

tou bann manm pou donn siport<br />

sa mosyon. Mersi<br />

DEPUTY SPEAKER<br />

Nou a pran en vot lo mosyon, tou<br />

sa ki an faver. Mosyon in pase.<br />

Nou ava adjourn ziska Mardi<br />

Prosen.<br />

(Adjournment)<br />

58

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!