16.06.2013 Views

Classica et Christiana 8/1 2013 - Facultatea de Istorie ...

Classica et Christiana 8/1 2013 - Facultatea de Istorie ...

Classica et Christiana 8/1 2013 - Facultatea de Istorie ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

66<br />

Antonella BRUZZONE<br />

Nel fr. 10 pressatur pe<strong>de</strong> pes, mucro mucrone, viro vir l’efficacia<br />

strutturale <strong>de</strong>ll’asind<strong>et</strong>o si coniuga con l’abilissima disposizione chiastica<br />

<strong>de</strong>lle parole e con il poliptoto iconico. Qui inoltre l’intensivo pressatur,<br />

concr<strong>et</strong>o ed espressivo (sostituisce l’enniano premitur 71 ; Virgilio<br />

non conserverà il lessema e nemmeno la diatesi 72 ), ren<strong>de</strong> bene il<br />

continuo reiterarsi <strong>de</strong>l processo: l’azione risulta così dinamica 73 .<br />

Nel fr. 13 un asind<strong>et</strong>o piuttosto solenne scandisce i due cola in<br />

progressione: nomine quemque ci<strong>et</strong> 74 : dictorum tempus a<strong>de</strong>sse / commemorat<br />

75 .<br />

Nel tricolon <strong>de</strong>l fr. 14 confirmat dictis simul atque exsuscitat 76<br />

acris 77 / ad bellandum animos reficitque ad proelia mentes il poli-<br />

71 Cfr. Enn. ann. 584 Skutsch (premitur pe<strong>de</strong> pes: vd. supra § 5).<br />

72 Cfr. Verg. Aen. 10, 361 (haer<strong>et</strong> pe<strong>de</strong> pes: vd. supra § 5).<br />

73 Il sostantivo po<strong>et</strong>ico mucro è usato per sineddoche nel valore di gladius:<br />

cfr. Enn. ann. inc. 11 Skutsch (= ann. inc. 3 Vahlen 2 ) versat mucronem; Cic. Catil.<br />

2, 2; Lucr. 5, 1265; Verg. Aen. 2, 333; 2, 449; 7, 665; 12, 511; Prop. 3, 28, 2; <strong>et</strong> al.<br />

74 Anche il pleonasmo (già in Omero, Il. 22, 415 ejx ojnomaklhvdhn ojnomavzwn<br />

a[ndra e{kaston: vd. supra § 5) possie<strong>de</strong> una sua enfatica dimensione. Per il verbo<br />

cieo applicato ad uomini nel valore di advocare, vocare, nominare (ThlL s.v., col.<br />

1056, ll. 18 ss.) rafforzato dal sostantivo nomen in ablativo (come nel nostro caso)<br />

cfr. Liv. 45, 38, 12 nomine cientes; Sil. 1, 454-455 cunctosque ciebat / nomine; 16,<br />

484 nomine quemque cient; Tac. hist. 3, 10, 4 ut quemque notum <strong>et</strong> aliquo militari<br />

<strong>de</strong>core insignem adspexerat, adferendam opem nomine ciens; ann. 2, 81, 1 modo<br />

singulos nomine ciens; Su<strong>et</strong>. Nero 46, 2 exaudita vox est nomine eum cientis; Apul.<br />

m<strong>et</strong>. 2, 30, 3 nomine ciere; 4, 10, 4 unum quemque proprio nomine ciens; 5, 7, 2<br />

nomine proprio sororem miseram ciebant; Lact. inst. 2, 16, 4 veris suis nominibus<br />

cient.<br />

75 Non in direzione enniana sembra condurre l’adozione <strong>de</strong>l composto commemoro.<br />

In eff<strong>et</strong>ti il verbo composto commemoro è assente in Ennio e in Virgilio, i<br />

quali prediligono il simplex: nella poesia arcaica e in generale nella poesia si preferisce<br />

memoro; invece commemoro è amato dai sectatores urbanitatis: cfr. ThlL s.v.<br />

commemoro, col. 1839, ll. 46 ss. (con una tabella comparativa): «praeferunt memorare<br />

v<strong>et</strong>ustiores (Plaut. Enn.) eorumque asseclae (velut Lucr. Sall. Tac. Apul.) nec<br />

non scriptores pe<strong>de</strong>stres argenteae latinitatis (ut Liv. Curt. Colum. Sen. trag. phil.<br />

Mela Plin. nat. Flor.); item po<strong>et</strong>ae Ennium secuti plerique respuunt vocem compositam.<br />

contra compositam adamant urbanitatis sectatores (Ter. Rh<strong>et</strong>. Her. Cic.<br />

Caes. Nep. Su<strong>et</strong>.) atque <strong>et</strong>iam Vell. Val. Max. Aug.».<br />

76 Il verbo exsuscitare è dotato di forte valenza semantica: in senso concr<strong>et</strong>o<br />

significa «facere, ut quis exsurgat, excitare» (ThlL s.v., col. 1961, l. 36), propriamente<br />

dal sonno, ma anche dalla morte (ThlL s.v., col. 1961, ll. risp<strong>et</strong>tivamente<br />

37 ss.; 44 ss.). In senso traslato il valore è di «excitare, incitare, movere sim.» (ThlL<br />

s.v., col. 1961, ll. 39 ss.).

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!