Anatomia

Anatomia
Hannes Petersen dósent

• 21 ára gömul stúlka leitar til HNE læknis vegna “foetor ex
oris”. Við nánari eftirgrenslan kemur fram að hún finnur
nánast stöðugt fyrir ónotum þegar hún kyngir, en þess á
milli ca. 1 x á 1 – 2 mánaða fresti versna ónotin með
vaxandi kyngingarvandræðum, hita, slappleika og
eitlastækkunum á hálsi. Verið að fá slík köst sl. 3 ár.
• Hraust, á síðasta ári í menntaskóla, verið “á föstu” sl. ár.
Ekkert þekkt ofnæmi, reykir ekki.

• Skoðun sýnir hypertrofiskar, cryptiskar tonsillur
bilateralt. Einnig lymphoid eyjar á aftari kokvegg.

• Cavum oris – Munnhol
• Gingiva – Tannhold
• Dentes – Tennur
• Lingua – Tunga
• Palatum – Gómur
• Fauces – Kverkar

• Vestibulum oris
– Opnast fram/út = rima oris (fissura oris)
– Superf. = varir og kinnar
– Prof. = tennur og gómur [gingiva]
• Cavum oris proprium
– Opnast aftur í oropharynx
– Þak = palatum (sjá nánar síðar)
Þegar munnur er lokaður
fyllir tunga cavum oris proprium

• Vöðvar:
Varir = labia oris; Kinnar = bucca.
• M. Levator labii
superioris alaeque nasi
• M. Levator labii
superior
• M. Levator anguli oris
• M. Zygomaticus major
• M. Zygomaticus minor
www-2.cs.cmu.edu/afs/cs/project/face/www/facs.htm

Varir = labia oris; Kinnar = bucca.
• Vöðvar:
• M. Mentalis
• M. Depressor labii
inferioris
• M. Deperssor anguli
oris
• M. Buccinator
• M. Orbicularis oris
• M. Risorius
www-2.cs.cmu.edu/afs/cs/project/face/www/facs.htm

Varir = labia oris; Kinnar = bucca.
• Æðar
• Taugar
• A. Labialis sup et inf [a. Facialis]
• A. Mentalis [a. Alveolaris- a.
Maxillaris]
• Rami labiales sup - n. Infraorbitalis
– n. V2
• Rami labiales inf – n. Mentalis
– n. V3
• Annað
• Philtrum
• Vermilion
• Tuberculum
• Corpus adiposum
bichati

• Þéttur fibrous bandvefur
bundin við:
– Pars (processus) alveolaris
maxilla et mandibula
– Collum (cervix) dentis
• Klæddur
– Mucous membrane
• flöguþekja
• Ber:
– Tennur er tengjast (festast)
við periosteum alveoli
dentales
Gómur = gingiva

Gómur = gingiva
• Ítaugun
– Uppi = maxilla [n. V2]
• N. Palatinus major
• N. Nasopalatina
• Nn. Alveolaris sup/med/post
– Niðri = mandibula [n. V3]
• N. Buccalis
• N. Lingualis
• N. Alveolaris inf

• Corona dentis
– Enamel
• Collum (cervix) dentis
• Radix dentis
– Cement
• Corona clinica
– Ofan góms
• Radix clinica
– Neðan góms

• Afmarkast fram [ant.] og til hliðana [lat.] af tönnum og
arcus alveolaris max. et mand.
• Afmarkast niður [inf.] af tungu
• Afmarkast upp [sup.] af góm

• Glandula parotis
– Ductus parotideus
• Serous alveoli
• Glandula submandibularis
– Ductus submandibularis
• [n. Lingualis; subl. Caruncle]
• Serous/Mucous alveoli
• Glandula sublingualis
– Ducti sublinguale
majore/minore 10 – 20
• Mucous alveoli
• Glandulae oris
– Gl. Labiales
– Gl. Buccales
– Gl. Molares
– Gl. Palatinae
– Gl. Linguales

• Þríhyrningslaga
• Arcus zygomaticus
• Ductus paroticus [4 x 6 cm] – m. buccinator
• Pars superficialis & pars profunda
• Fascia parotidea – lig. stylomandibulare
• Tengsl
– A. Carotis externa
– N. Facialis
– N. auriculotemporalis

• Vöðva líffæri tengt meltingu [bragð, tygging & kynging] og tali.
• Liggur í munni og munnkoki þar sem greina má á milli
– Radix linguae [hyoid; mandibula; geniohyoid; mylohyois]
– Apex linguae
– Dorsum linguae [foramen caecum; sulcus terminalis]
• oral ant 2/3 &
• pharyngeal post 1/3 =
munur á yfirborði & ítaugun
– Facies inferiore
• Slímhúð klædd papillae
– Vallatae [sulcus terminalis]
– Fungiformis
– Filiformis
– Foliate

• Vöðvar líffærisins tengjast
– Beini:
• Os hyoideum;
• Mandibulae;
• Processus styloideus
– Mjúka gómnum
– Musculo-apeneurosis vegg pharynx

• Tungu er skipt í hægri og vinstri hluta með median fibrous septum sem
tengist inferiort við corpus os hyoideum.
• Hvor hluti inniheldur sitt sett af vöðvum sem skiptast í
– Extrinsic vöða, eru með tengsl utan tungu
– Intrisic vöðva, tengsl innan tungu.

• Ítaugun
– Efferent: allir ítaugaðir af n. Hypoglossus nema m. Palatoglossus
[plexus pharyngeus] sjá síðar
– Afferent:
• Bragð:
• Æðanæring:
– ant 2/3 n. VII [corda tympani] ath! ferðast með n. lingualis
– post 1/3 n. IX [rami linguale]
• Slímhúðarskyn n. Lingualis - n. Mandibularisn - [n. V 3 ]
• Proprioception ekki vel þekkt ? Lingualis, glossopharyngeus, hypoglossus
– a. Lingualis [a. Carotis externa]
• Bláæðar:
• Ríkt submucous æðanet
– dorsal lingular venur – v. Lingualis – v. Jugularis interna
• Sogæðar: sjá Anatomia Vessaæða

• M. Palatoglossus [Sjá síðar sem vöðvi mjúkagóms]
• M. Styloglossus
– Origo processus styloideus
– Insertio (a) hliðlægt dorsalt á tugu (b) blandast hyoglossus
• M. Chondroglossus [stundum skilgreindur sem hluti m. Hyoglossus]
– Origo (a) cornu minor os hyoideum (b) med corpus os hyoideum
– Insertio intrinsic vöðvaþræðir tungu
• M. Genioglossus
– Origo (a) tuberculum geniale mandibulae (b) flatsin að corpus os hyoideum
– Insertio (a) m constrictor pharyngis med hluti (b) ventral hluti tungu [intrisic
vöðvar]
– Actio (a) apex fram (“ulla”!) (b) dorsum linguae concave
• M. Hyoglossus
– Origo (a) cornu majore os hyoideum (b) lat corpus os hyoideum
– Insertio lat hluta tungu
– Actio dregur (depress) tungu niður

M. Stylooglossus
M. Hyoglossus
M. Genioglossus
M. Chondroglossus

• M. Longitudinales linguae superior
– Liggja næst dorsum fram afturstefnu
• M. Longitudinales linguae inferior
– Liggja dýpra og enn í fram afturstefnu
• M. Transversus linguae
– Origo median fibrous skilrúm
– Insertio hliðarbrún tungu
• M. Verticalis linguae
– Liggur á mótum hreyfanlega og óhreyfanlega hluta
tungu

M. Longitudinalis superior
M. Transversus
M. Longitudinalis inf.

M. Styloglossus
M. Verticalis linguae
M. Hyoglossus
M. Genioglossus

• Palatum durum
– Aðskilur cavum oris frá
cavum nasale
– Processus palatinus os
maxilla
– Lamina horisontalis [facies
palatina] os palatinum
– Op
• Foramina inciciva (2 – 4)
– N. nasopalatina
• Foramen palatina major
• Foramina palatina minora
• Palatum molle
– Aðskilur cavum oris frá
nasopharynx
– Vöðvar [mm. palati et
faucium = kverkar]
• M. Levator veli palatini
• M. Tensor veli palatini
• M. Uvulae
• M. Palatoglossus
• M. Palatopharyngeus

• Skilur cavum oris & oropharynx frá
nasopharynx.
• Gerður úr aponeurosis palatina
– Þétt fibrous flatsin er festist við
afturbrún harða góms og gefur mjúka
gómnum styrk.
– Er í raun útbreidd sin m. Tensor veli
palatini er tengist í miðlínu og umlykur
þar m. Uvulae.
– Á þessa sin festast aðrir vöðvar
mjúkagóms.
– Ant. Hluti þykkari og án vöðvaþráða,
post hluti þynnri, hreyfanlegri og
inniheldur fleirri vöðvaþræði.
Aponeurosis palatina

M. Levator veli palatini
M. Tensor veli palatini
M. Palatopharyngeus
M. Palatoglossus

• Vöðvar [mm. palati et faucium (lat. háls)] – 1.
– M. Levator veli palatini
• Origo (a) pars petrosus os temporale. (b) vagina carotica. (c) pars cartilaginea
tuba auditiva.
• Liggur neðan við tuba auditiva, innan m. constrictor pharyngis sup. & framan
við m. salphingopharyngeus.
• Insertio ofanverða aponeurosis palatina
– M. Tensor veli palatini
• Origio (a) fossa scaphoidea processus pterigoideus (b) lat. lamina pars cart
tuba auditiva. (c) spina os sphenoidale
• Liggur lat við pterygoid plate; tuba auditiva; & m.levator veli palat.
Vöðvaþræðir sameinast í caudal stefnu í sin – hamulus – gegnum origio m.
Buccinators.
• Insertio aponeurosis palatina & harða góm

M. Levator veli palatini
M. Tensor veli palatini

• Vöðvar [mm. palati et faucium (lat. háls)] – 2.
– M. Uvulae
• Origio paraðir vöðvar spina nasalis post ( os palatina)
• Insertio slímhúð úfs
– M. Palatoglossus [vöðvi, submucosa og slímhúð mynda arcus
palatoglossus]
• Origo neðanverða aponeurosis palatina
• Insertio tunga [lat. dorsum og djúpi hluti tungu (transversus linguae)]
– M. Palatopharyngeus [vöðvi, submucosa og slímhúð mynda arcus
palatopharyngeus, er í tveimur vöðvabúntum]
• Origo (a) fasciculus ant. neðanverða aponeurosis palatina & harðigómur (b)
slímhúð mjúkagóms
• Liggur milli levator og tensor tengist m. salphingopalatinus og m.
stylopharyngeus.
• Insertio post hluti cartilago thyroidea

M. Palatoglossus
M. Palatopharyngeus

• Vöðvar [mm. palati et faucium (lat. háls)] – 3.
– Allir vöðvar mjúkagóms eru ítaugaðir af taugaþráðum sem fylgja
cranial hluta n. Accessorius út úr heilastofni en ná plexus
pharyngeus um n. Vagus [nucl. Ambiguus]
• Undantekningin er M. tensor veli palatini sem ítaugast af n.
Mandibulae, rami pterygoidei

• Er svæðið milli munnhols og koks
– Stundum flokkað sem “oral part of pharynx”
• Gómbogarnir
– Arcus palatoglossus
– Arcus palatopharyngeus
• Aftasti hluti tungu
– Sulcus terminalis
• Þar á milli sinus tonsillaris
– Tonsilla palatina

• Lympho-epithelial visar til náinnar samvinnu
þekju (epithelial)- og eitil (lymphoid) fruma í
yfirborðs slímhúðinni.
• Eitilvefurinn myndar net (rete) undir og í nánum
tengslum við þekjunna.

ReticuloEndothelialSystem
• RES myndar hring í inngangi “areodigestive tract” en á
ákveðnum stöðum er þéttni eitilvefsins (frumanna) sérlega
mikil þannig að greina má ákveðin líffæri.
• Þessi lymphoepithelial líffæri eru kölluð tonsillur
– Tonsilla pharyngea
• Adenoids – nefkirtlar, liggja í þali (fornix) og post vegg pharynx.
– Tonsilla tubaria
• Paraðar, liggja umhv. ostium tuba auditiva [Rosenmuller’s fossa]
– Tonsilla palatina
• Paraðar, liggja milli plica palatoglossal & palatopharyngea
– Tonsilla lingualis
• Eitt líffæri er liggur í tungurót
– Plica salpingopharyngea [tubopharyngea]

• Tonsillitis recedivans GAßHS

• Hlutverk
– Kynging
• Flókið samstarf skynjunar [afferent] og hreyfingar [efferent] þar sem
saman koma sjálfráð og ósjálfráð taugaboð.
– Raddmyndun
• Hljómun [resonance]
• Formun [hljómhólf]
– Öndun
– Bragðskyn
– Lyktarskyn
– Heyrn
– Ónæmiskerfið

• Afmarkast
– Að ofan
• Corpus os sphenoidale
• Pars basilaris os occipitale
– Að neðan
• M. Cricopharyngeus
[efri oesophageus sphincter]
– Að aftan
• Columna cervicalis
– Fascia prevertebralis/lig. longitudinale ant
[memb a-o ant]
– Að framan
• Nefhol; munnhol; larynx.
– Til hliðanna
• Tuba auditiva; vagina carotica

• Er sá hluti öndunar/meltingarvegarins
sem liggur aftan við:
– Nefhol
– Munnhol
– Barkakýli
• Musculomembraneous hólkur
(tuba) ~ 12 – 14 cm lengd frá
kúpubotni að neðri brún cart.
Cricoidea [C6], viðastur efst 3,5
cm en þrengstur neðst við
pharynx – oesophageus mótin

• Skiptist í:

“Öndunarhlutverk”
• Liggur aftan nefhols
– Líkist nefholi vegna
óhreyfanleika
– Mjúki gómur
• Aðskilur frá oropharynx
• Eini hreyfanl hluti
• Afmarkast
– Ant
• Apertura post. nasales = choanae
– Inf
• Isthmus pharyngei
– Lat
• Ostium pharyngeum tubae
auditivae.
• Torus tubarius
• Torus levatorius
• Plica salphingopharyngea
• Recessus pharyngeus
– Sup/Post
• Fornix pharyngis

• Tonsilla pharyngea
“Öndunarhlutverk”
– Nefkirtlarnir, hluti “Waldeyer’s kok-hringnum”
– Sýnilegir síðari hluta fóstursskeiðs að 7 – 8 ára aldri
• Recessus medianus = Bursa pharyngea
– Leyfar notocords sem við vöxt svæðisins draga inn djúpt í slímhúðina
sekk sem kallast “Pouch of Luschka”, nær allt að occipital beininu.

“Meltingarhlutverk”
• Liggur milli mjúka góms og efri brúnar epiglottis
• Afmarkast
– Post.
• Corpora vertebrae C2 & C3 (efri hluti)
– Ant.
• Isthmus oropharyngeus – isthmus faucium
– Mjúkigómurinn
– Arcus palatoglossus
– Sulcus terminalis linguae
» Dorsum linguae
» Radix linguae [basis linguae]
• Isthmus faucium
– Lat.
• Arcus palatopharyngeus
• Sinus tonsillaris – Tonsilla palatina
• Arcus palatoglossus

“Krossgötur, öndun melting”
• Liggur milli efri brúnar epiglottis og neðri brúnar cartilago
cricoidea – oesophageus.
• Opnast fram:
– Aditus laryngis
• Fría brún epiglottis
Respiration
• Plica aryepiglottica
• Incisura interarytenoidea
– Post hluta cart arytenoidea & cricoidea
Food path
– Fossa piriformis
• Afmarkast aftur:
– C3 (neðri hluti) – C6 (efri hluti)
• Lat
– Pharynx veggurinn með aðliggjandi vagina carotica
Röstapparaten, ÖNH

• Vöðvar
– M. Constrictor pharyngis superior
• Pars pterygopharyngea
• Pars buccopharyngea
• Pars mylopharyngea
• Pars glossopharyngea
– Raphe pharyngis
Fascia pharyngobasillaris
Raphe pterygomandibulare

• Vöðvar
– M. Constrictor pharyngis medius
• Pars chondropharyngea
• Pars ceratopharyngea
– Raphe pharyngis
Fascia pharyngobasillaris
Raphe pterygomandibulare

• Vöðvar
– M. Constrictor pharyngis inferior
• Pars thyropharyngea
• Pars cricopharyngea
– Raphe pharyngis
Fascia pharyngobasillaris
Raphe pterygomandibulare

• Vöðvar sem eftir er að nefna eru
– M. Salphingopharyngeus
– M. Stylopharyngeus

M. Digastricus
M. Stylohyoideus
M. Stylopharyngeus
M. Salphingopharyngeus
M. Palatopharyngeus

• Inervatio
– Plexus pharyngeus
• N. IX
• N. X
• Truncus sympatheticus colli
– Nema m stylopharyngeus
• N. IX

• A. Facialis
– A. Palatina ascendens
– R. Tonsillaris
• A. Maxillaris
• A. Lingularis

• Vöðvar höfuðs
– Andlitsvöðvar –
craniofacial muscles
– Tyggingarvöðvar
• M. Masseter
• M. Temporalis
• M. Pterygoideus lat. et
med.
– Aðrir vöðvar
• Augu
• eyru
• Vöðvar háls
– Superficial & lateral
cervical
– Suprahyoid & infrahyoid
– Anterior vertebral
– Lateral vertebral

• Suprahyoid
– M. Digastricus
– M. Stylohyoideus
– M. Mylohyoideus
– M. Geniohyoideus
• Ítaugun
– M. digastricus venter ant. & m. mylohyoideus
• n. alveolaris inf. r. mylohyoideus
– M. Stylohyoid - n. VII
– M. Geniohyoid - n. hypoglossus [þræðir C 1 ]
• Action supra & infra hyoid vöðva
– Kynging
– Grunnur hreyfingar tungu [supra]
– Stabilisation tungubein og þar með óbeint larynx

M. Digastricus
Venter
anterior
Venter
posterior

M. Styloglossus
M. Stylohyoideus M. Mylohyoideus
M. Geniohyoideus

“Jókerinn” í ítaugun vöðva höfuðs & háls.
• Suprahyoid
– M. Digastricus
– M. Stylohyoideus
– M. Mylohyoideus
– M. Geniohyoideus
• Ítaugun
– M. digastricus venter ant. & m. mylohyoideus - N. V 3 - n. alveolaris
inf. - r. mylohyoideus
– M. digastricus venter post - n. VII
– M. Stylohyoid - n. VII
– M. Geniohyoid - n. hypoglossus [þræðir C 1 ]

• Infrahyoid
– M. Sternohyoid
– M. Sternothyroid
– M. Thyrohyoid
– M. Omohyoid
• Ítaugun ansa cervicalis 1, 2, & 3
– Nema thyrohyoid n. Hypoglossus [þræðir C 1 ]

• Vöðvagöng um 25 cm löng
– Neðri brún cart. cricoidea [C6], framhald
pharynx.
– Liggur framanvið hryggsúlu [median, sin.] í
superior og posterior mediastinum
– Fer í gegnum þind í hæð við Th10 og tengist
maga [cardia hluta] í hæð við Th11; ath! Intra
abdominal hluti er retroperitoneal.
– Vélinda er þrengsti hluti meltingavegar
(botnlangi) og eru sérstakar þrengingar sem vert
er að þekkja í klinisku samhengi:
• M. Cricopharyngeus = efri vélinda sphincter
• Aorta boginn krossar
• Vinstri meginberkja krossar
• Fer í gegnum þind

• Byggt úr 4 lögum [utanfrá að miðju]
– Fibrous lag, areolar vefur með mörgum elastiskum þráðum
– Vöðva lag
• Efsti 1/3 þverráka; mið 1/3 þverráka-slétt; neðsti 1/3 slétt.
• Ytra longitudinal [tengsl við m. Constrictor pharyngis inf í ákveðni
sin posteriort í miðlínu].
• Innra circular
– Areolar/submucous lag
• Æðar, taugar & mucous glands
– Mucosa
• Longitudinal folds
• Z-lines
• Flöguþekja

Sýruvarnir