Illustrissimi ac reverendissimi Theophan. Prokopowicz miscellanea ...

I L L V S T R I S S I M I 

-.:-"' A C, 

,; ; REVERENDISSIMI 

THEOPHAN. PROKOPOWIGZ 

MISCELLANEA 

SACRA, 

VARIIS TEMP.ORIBVS EDITA, 

NVNC PRIMVM IN VNVM COLLECTA 

P V B LI C CLV E E X H I B I TA. 

A C C% S S E R V N T 

EIVSDEM POEMATA OVAEDAM, 

; Q^VIBVS ADJVNCTA SVNT, 

I. ELEGIA ILLVSTRISSIMI METROPOLITAE 

: RIAZANENSIS 

lAWORSKlI lAM lAM MORI- 

TVRI SVPRA BIBLIOTHECAM SVAM. 

11 MICHAELIS MALARDI ETIAM POEMATA 

NON NVLLA. 

'E T 

ill. KRESLINGII EPISTOLA AD ILLVSTRISSIMVM 

AC REVERENDISSIMVM RAPHAELEM ARCHI- 

' 

EPISCOPVM METROPOLITAM 

KIIOVIENSEM. 

WRATISLAVIAE, 1744. 

GVRA lOHANNIS lACOBI KORNU 

BIBLIOPOLAE,

.f H-fc 

P \tir Z

mmi^^^m^m'^^^^?^m^ 

Praefatio Bibliopote. 

|g> ^ iûandoquidejn non tta pridem, Anno ni" 

|D>

PR AEF A Tia 

longelatequehacTempefiatedilatata tf amplifcata 

eft, ita etiam bonarum Artium ftudiay earumque 

Do&ores ^ Cultoresfuh Praejidio Augufliffiinni Im" 

peratricis^maximoquePatreDivo vetro, non mi^ 

noris Filine^lncomparahiiis elis ab ethae, deam'' 

plijfimo hocce Imperio optime promerendi multas, \ 

amplas £f gloriojas haheant opportunitates. Aca-demia 

certeKijovienJis pignus & Ornamentum hu- 

jusSpei eft luculentijlimum, quippe quae (fProfeJ^ 

foribus ingeniOy doBrinay diligentiaque celeherrimis 

£il c.onjiuxu Iwoenum ornatijjimumex omnihus 

tam iatepatentis Imperii regionibus, quotidiema' 

gis magisque inciarejxit^ ut ipfa Eruditio vera ^ fo" 

lida novum Decus^majuslncrementum If exqmfitam 

Gloriamjihi nonfolum promittat atque avide pr^ftoleturyfed 

etiam inPrimitiis opimam MeJJem iam 

adolejcere atquefeiimer maturefcere objervet Istijjime. 

Deum immortalem mefum omnes^ quihus 

Doclrinaiiheraiis curcscordique eftjjupplicesvenerantur^ 

ut hunc honê Mentis ^ omnis Eruditionis 

mercatum omnibus turbis, Caiamitatihusquevaca^ 

re^ DoEtoribusque fuis atque Auditorihus optima 

qudsque prasciare docentibus atque difcentihus magis 

magisque iiiujirare ifjpiendefcere ciementiJJimeiU" 

heat. Vaie tffave, B. L . ineis conatibusy tibi h£C 

fummi IngeniiymuitêDo&rinie, atque eximidseiegantia 

monimenta impertiendi^quosji iegitimo ^ 

Jufto Favore compiexusfueris^&provocaverisytibi 

nec inutiies, nec iniucundos iupofterwnquoquefore 

experieris» 

10. lACOB KORN. 

C. &B. W. 

DO-

^ n ^ n em^ n M K y^ 

y^ n ^ n ^m^ -m ^ x )^ 

DOCTISSIMI REVERENDISSIMI 

DNL D. THEOPHANIS PROKOPOWICZ 

APOLOGIA FIDEI 

INQ^VARESPONDETVR 

AD LITERAS DOCTISSIMORVM QVQRVNDAM 

LVTHERANORVM , QVAS AD PATREM MICHAELEM 

SCHI, MONACHVM PIECZARIENSEM, REGIOMON- 

TO DEDERVNT, RESPONDENTES AD EIVS LITE- 

RAS COMPELLATORIAS, QVAS IPSE PRIVS AD 

EOS MISIT, DE VERA FIDE ORIENTALIS 

GRAECO RVTHENICAE APOSTO- 

LICAE ECGLESIAE. 

^> C ^^

2 THEOPH. PROKOPOWICZ 

omni poFcenti nos rationem de ea, quae in nobis 

eft 

fpe. Et ego literas illas quidem a te ad eos 

mififas non vidi, ut nofti, fcio tamen ex dodlri- 

na Domini noftri ex abundantia cordis locutum 

ei^Q os tuum, & bonum hominem de bono the- 

fauro non nili bona prdtuliffc dico, quod ex re- 

fponfo 

fcribcntium ad te hominum etiam facile 

eft colligere. Qua propter nihil ambigens dc 

fenfu Uterarum tuarum, tanquam fi ipfeeas fcri- 

pfiffem, ita pro eis refpondebo. Et me- 

quafi 

cum fermo Dni. Lutherani eflet ita , cum ipfis 

loquar, vos igitur quicumque eftis, qui hoc fcri- 

bitis viri optimi, ne sgre feratis pro veftra fapi- 

entia eum vobis refpondere , quem non compel- 

laftis & ne noftis quidem. Scitis enim in fide 

Chrifti omnium cor vnum debere efle &animam 

unam, ac proinde fi ad unum quempiam eorum 

loquaris, loqueris ad omnes, & fiinterroges 

omnes, interrogasfingulos, unde tametfiabalio 

vobis refponderividetis, quamadquemfcripfiftis, 

ab uno tamen putetis refponderi. Quod fi pri- 

vatim de me quid hominis fim cognofcere cupi- 

tis, 

fcitote me omnium veritatis ftudioforum eflfe 

cundiffimum, ncc ut amem aliquem talem, ha- 

beo. Habeo opus, utipfum videam , fatis cft fi 

audiam ftudere eum veritati. Quomodo nunc in 

vos me affedum fentio. Cum enim fcriptum 

veftrum quo R. R. Patris Michaelis literis refcri- 

bere non gravati eftis, vidi & perlegi non con- 

tcntionis animo, fed ftudio veritatis id vos fecis- 

fc

APOLOGIA FIDEI. 3 

fe exiftimo , nam fi contendere vobis libuiffet, 

non apud nos utique, qui longe abfumus, locum 

iftius pugnse quaereretis, habetis enim vicinosvo- 

bis, imo domefticos, eosqueampliffimos conten- 

dendi campos. Confilium itaque eft veritati ftu- 

dere, eamque aut aliis oftendere, 

aut vobifcum 

ipfis inuenire. Quo nomine maximas gratias a- 

gimus illi, qui omnis veritatis aflertor ipfaqueve- 

ritas eft: veftramque admodum luîcimus fapi- 

entiam & ut Pater Michael nonlitigandilibidine, 

fed ftudio veritatis compellavit vos. Vosque eo- 

dem confilio ipfi refpondetis , ita ego quoque 

quantuluscunque et quicunque fim, non alio affedu 

ad veftram refponfionem refpondebo. Sed 

rem accedamus. 

jam ad ipfam 

Summa ergo fcrifti veftri hêc efl. 

Dicitis I. Non inficiari vos, ci^Q unam Catho- 

licam & Apoftolicam Ecclefiam , 

fed eam efie 

Graecam noftram negari : non enim effe eam per 

totum orbem diffuiam, melius nos fentirecon- 

trarium quam olimDonatiftx fentiebant, qui di- 

cebant, apud fe tantum efte Ecclefiam Catholicam, 

nunc condemnati funt. IL Deinde Ecclefiam 

veftram Lutheranam efle partem Ecclefist: Catho-^ 

licje, quod nullius hserefeos rea fit. III. Praeter- 

ea figna vers Ecclefiae apud vos quoque reperiri 

(exceptis miraculis ) eaque puram verbi Divini 

pracdicationem & legitimam adminiftrationem fa" 

cramentorura* IV. Apud nos tamencgntra, non 

A a elTe

4 

THEOPH. PROKOPOWICZ 

efife puram dodlrinam, cum Spiritum S. doceamus 

procedere ex iblo Patre, contra, quam an- 

tea uti vobis videtur, credebamus, additisquepro 

proceffione exFilio teftimoniumAuguftini. V. Injufti 

vos a nobis damnari haerefeos,'vos enim 

Conciliis &Patribus cumilli fcripturae confonant 

& ipfos confonare. VI. Fruftra nos gloriari Li- 

thurgia noftra , apud vos quoque eandem vigeri 

& quidem ad antiquam Apoftolorum normam 

exaftam effe. Vlf. Male itidem eo nomine vos 

condemnari, quod 

aRomanaEccIefia recefleritis: 

Ubi caufa juftsE receffionis reddentis fubjicitis 

narrationem de Dodlore Martino Luthero, con- 

flitutum illum publicum concionatorem 5 

adver- 

tiffe in Papatu maiores in diem et plures errores 

erumpere. Ut funt : fub una Ipecie SS. Eucha- 

riftiam populo diftribui. Matrem Dei fanftos- 

que vita fanctos implorari; peti ab eisquodnon 

nifi a folo Deo impertiri poffit. Indulgentiarum 

(ut illi Ioquantur)mercimonia in templis exerce- 

ri 5 milleque alia (quse brevitatis gratia non nu- 

meratis) genera impietatis effe, 

ab his & aliis ut 

abhorret Populus Lutherum efficere contendifife: 

eamque ob caufam accufatum apud Leonem X. 

Pontificem ab eoque monitum & , tandem anathemate 

uti dicitis effe percufTum. VIIL Non 

cfTe vos antiquis hgereticis Arianis , Neftorianis, 

Diofcorianis aliisque annumerandos hsereticis, ni- 

hil enim apud vos commune deprehendi pofTe. 

IX. Traditiones non fcriptas caveri oportere, ut 

per-

APGLOGIA FIDEI. 5 

ex a Petri i. 

pernitiofas idque colligi ex 4 EpheE 

ex Ifaiae g. effe tra- 

exApocalypfeos22. nusquam 

ditionum mentibnem. X. Miracula non efTe fx- 

gna verx Ecclefiae Aug. teflimonio comprobatis, 

aut fi eflentômanam quam pgtius Graccam Eccle- 

fiam dici debereCatliolicam, cum in eapluralonge 

miracula videre vos dicatis. XI. Nominataa 

Patre Michaele miracula ignem Hierofolimita- 

num, S. Antonii fepulchrum Dacmonibus terribi- 

le, & miram Bafilicae Pieczarienfis aedificationcm 

partim contemnitis, partim quibusdam rationibus 

inferius confutandis extinguere conamini. 

XII. Ad extremum occafionem differtationis, 

quam P. Michael litteris fuis inferuit, decharitate 

dicitis eum ipfum charitatis expertem effe, acces- 

fiffe eum ad eos, fibi folis 

qui nomen juftitiaevendicantes 

reliquos omnesinSS.TrinitatemcredentQs 

a charitate arcent & rejiciunt. Uxc eft fcripti 

a vobis miffi furama, ut ego a P. Michaelein 

noftrum idioma ex Germanico conuerfum legi, 

cum ipfe nefciam Germanice, Nunc ad fingula 

Capita Re/pondeo. 

1) Adprimum: DicitisEcclefiamnoftramnon 

effe Catholicam & ApoftolicamEcclefiam? quo 

argumento ? poffitne noftra Ecclefia alicujus hxreleos 

condemnari ? hoc enim maxime a Gatho- 

licifmo excludit, uti vos quoqueinfradicitis.Ideo 

veftram Ecclefiam effe partem Catholicae Eccle- 

fiac, quod 

nullius haerefeos rea fit. Non effet u- 

A 3 tique


tique veftra quoque lententia Catholicsc Ecclefiac 

pars veftra Ecclefia, 

fi alicuius errorisconvincere- 

tur , convincite ergo noftram erroris, & licebit 

nos a Catholicis appellare, fed uti hadenus nemo 

convicit, ita nec in asternum quisquam conuince- 

re poterit. 

Forte dogma de procefHone Spiri- 

tus S. ex folo Patre vocabitis errorem, fed qui 

hoc erroneum vocant, vehementer errant, &ipfi 

hsretici funt, ut infra oftendemus. 

Additis tamen rationem, cur noftra Ecclefia 

non fit vobisCatholica, quod fcilicet per totum 

univerfum non fit diffufa. : 

QuaEro Nomine ca- 

tholicae intejligitis totam quanta quanta fit fidelium 

congfegationem ? an ut denotat quamlibet 

etiam particukrem Ecclefiam corpori Chrifti in- 

hserentem, & dogmata eius feruantem? hoc enim 

padlo eam unius civitatis Ecclefiam dicimus 

Catholicam? Sifecundo hoc modonegatis efTcCa- 

thoh'cam noftram Ecclefiara, debebitis (utlupra 

dixi) aliud adferre argumentum, &erroris nos in 

rebus fidei convincerc, fed hoc viresveftraslon- 

ge fuperat.

APOLOGIA FIDEL 7 

cetis, vos omnes qui cutn fecum in quibusdam 

articulis non conveniuntChriftianos Pontificesfi 

& Reformatos & vos Lutheranos, & Anabaptis- 

tas, &HulIitas,& novosatqueveteresArianos,& 

Armenos atque Neftorianos & omnesaliosChrifti 

nomine gloriantes unamefTeEcclefiam, eam- 

totum mundum diffufam: fi ita eft cur 

que per 

ergonoftram a coetu Catholico excluditis? nura 

pejoresvobis videmur, quaraAnabaptifts, quam 

etiam Sociniani» Sed fi vobis ita libet, omnium 

fcdlarum colledlio non erit Catholica, Ma- 

gnum enim & longe lateque potiusauguftiffimi 

nofiri Principis Iraperium, in quo tamen non A- 

nabaptiftas, nonCalviniftas, nonPontificiosnon 

aliosque reperies , 

nifi quod nonnulli peregri- 

nentur, militent, ferviant, (verum enim vero 

quis non impium putet dicere Chrifti Ecclefi- 

am , quac tota pulchra eft & in qua macula de- 

prehendi non potcft, nontantum ex veris fidelibus, 

verum etiam ex hsreticis conftare, atque vel 

rugis modo, verum virulenta etiam multiplici 

Diaboli fanie deformatamque effe. Quod tamen 

ientire vos nonimmerito fulpicor,ut inre- 

fponfo sidifecundum veftrumdiftum oftendam.) 

Nam fi Ecclefia ex variis fecum pugnantibus fe- 

dis coalefcat, quomodo una efle queat, unitas enim 

non in uno vifibili capite confiftit ut Mon- 

archici cumBellarmino hallucinantur, fed in u- 

nitate fententiac confenfuque dogmatum , quxfi 

vera funt, uniunt nos uni capiti noftro Chrifto 

A 4 

Dno.

8 


Dno. Tolle ergo unitatem fidei, certe unitatem 

toUes Ecclefix. Deinde quomodo Ecclefia vera 

erit, quae (ecum ipfa pugnabit, eadem eum dicit 

Fllium Dei effe xqualem Patri, & eadem nega- 

bit id 

ipfiim. Eadem unani &eadem duas 

perfonas 

in Chrifto collocabit, haec audiens 

quis non 

horreat? Prseterea 

quorfiim 

fuerunt anathemata 

Ecclefix, quibus eam putamus lupos abovibus 

fecludere & aChrifti gregeexpellere? Qiiem- 

nam enim in locum haereticos cives, fi ubique 

domus? omnes 

Ecclefia? Ubi exilium, fiubique 

feSix 

quantumvis fibi contrariae fiint una Eccle- 

fia: a Calvini itaque Synagoga tranfire ad Ponti- 

ficiam, aut a quavis 

alia verbere anathematis expelli 

erat tantum ex una facra non vero ex tota 

Ecclefia feu pelli feu exire. fi 

, Denique 

in o- 

mnibus fedis Ecclefia eft, in omnibus & falus 

cft .* Cur 

igitur follicite difputamus & operofe, 

cur auxilia convocamus ? Cur ultro citroque 

editis digladiamur? Cur non raro etiam ad manus 

& ad ferrum venitres ? Sed hsec multis comprobari 

videtur otiofiefie: Nonfecifiem, fedme 

coegifiis infedla mihi de vobis fufpicione 

ut inferius 

patebit, 

in malam nomi- 

ergo impegifiis 

nis Catholici interpretationem , quar Bellarmini 

cft, cui ut in aliis ita in hoc quoque veftrimet 

ipforum docftoris recludantur, licet «& ipfe eam 

hoc eft falfitatem cavillis 

utcunquetemperare, 

involvere annitatur libro de notis Ecclefiae C. 7. 

qua de re ut falubrius philofophemur, duoquacdam


dam dicenda funt. Pritno 

quidnonrequiraturneque 

afficiat quo minus pofTet dici Catholica feu 

univerfalis Ecclefia. Secundo fit quid illud? propter 

quod dici meretur Eccleiia Catholica. Pru 

mumipim non requiritur, ut fitpertotum raundum 

diffufa , imo nec ut admodum ampla fit, 

multasque nationes, regna atque imperia com- 

pledlatur, nam Ecclefia Cathoh'ca ftatim atque 

nata eft erat utiqueCatholica, quod igitur num 

quid totum comple^nêbatur orbem Ecclefia. Adhuc 

dum ctiam intra unius urbis moenia Hiero- 

folimse concludebatur, dumque a S. Luca multitudo 

credentium numerari poterat. Sed & uti 

fupra diximus,nunquam tanta quanta vos requirere 

videmini,fuit Ecclefiae multitudo & ampljtudo, 

ut con- 

quod fi contendat quis, fuifTe aliquando, 

tendit Bellarminus , 

citato loco ex IrinaeoLib. 

I. Cap. 3. TertuUiano Lib» contra ludxos Cap. 

3. Cypriano Lib. de unitate Ecclefise. Athana- 

fio Lib. de Humanitate verbi aliisque, fuerit fanc, 

certe noftra hac tempeftate tam aplam rion vidimus 

ullam fedlam, inter quas tum quaedam eft 

vera Ecclefia ; 

Ideone defiilTe nunc Catholicam 

afTeramus? Sed & citati a Bellarmino autores 

hyperbolice locuti cenfendi funt & totuiii 

per 

univerliim 

folum potiffimum Romanum Imperium 

intellexifre , nam ut alia taceam, 

in toto fere fe- 

ptentrione Patrum illorum Ecdefia Chrifti tem- 

poribus non fuit. Quod autem neque potiffima 

mundi pars ad Ecclefiac Catholicifmum re- 

A5 qui-

10 THEOPa PROKOPOWICZ 

quiratur; multorum temporum viciffitudfnes 

magnaeque 

Ecclefiae calamitates luculenter te- 

flantur, quae ita eam non raro Deo perniittente 

afflixere, ut fape ad exiguum numerum redege- 

rint. Nonne hoc pafla eft terapore propagati 

proflixi amplificatique Arianiiiiii ? cum peftis illa 

ita longe lateque graflata , totque populos & 

nationes depafta eft, ut quemadmodum ajebat 

Augui\inus, ftupuerit orbis, totum fefe brevi tem- 

aut fandam 

pore Arianura fadum ? Num igitur 

Dqi Eccleliam fua paucitas aut Catholicam aut 

Arii Synagogam Catholicam fecerit fuamultitu- 

do? Et audi quid dicatD, Gregorius Theologus 

eius temporis et peftis illius oculatus teftis, i- 

demque ipfe profiigator egregius ( Oratione ad 

Arianos) (ubi inquit funt iftiquiEcclefiammultitudine 

definiunt? hi habentvulgus, nosfidem, 

illi aurum &argentum, nosrepurgatamfideido- 

APOLOGIA FIDEI. ii 

bus, quod ipfi per fe ell. Illa anguftis ludxz ter- 

minis claudebatur, hacc nullis coercetur limiti- 

bus, extra quas pomarium fuum proferre non 

ad ad- 

poffit. Illa uni tempori feruiebat, nempe 

ventum 

primum Mcffisc, hsc ad alterum adventum 

Chrijiiy atque 

adeo ad confummationem fsecu- 

li manfura eft, illa uni loco alligata fuit templo 

fcilicet Hierofolimitano, extra quod facrificare 

non licebat 5 haec ubique terrarum altaria Domino 

erigendi & incruentum adferre facrificium 

jus accepit, unde ipfe jus autor & caput, Serva- 

tor & Dominus nofter lefus Chriftus interrogatus 

a Samaritana muliere (loan. 4.) in montene 

illo an Hierofolimis pracftaret adorare (mulier 

inquit crede mihi,quiavenithora, quando neque 

in monte hoc, nequc Hierofolimis adorabitis Pa- 

trem) & (vcnitinquithora,&nuncefl, quando 

veri adoratores adorabunt Patrem in Spiritu & 

veritate) ac fi dixiflet: tranfiit jam tempus, quo 

Patris mei adoratio, utpote quae corporalibus 

fignis tamquam imago & adumbratio novae le- 

gis celebrabatur, uni cuidam ejus angufto 

loco annexa fuit, dico: iam nova mea illu- 

cefcit Ecclefia, quz, cum fit gratise domus, li- 

beraliffime fefe effundet, non adftringet myfteria 

fua Hierofolim^,nonmonti huic lerofolimitano, 

non alii cuipiam loco, fed ubique gentium, ubi 

fpiritui & veritati locum invenerit, ubi Uon oc- 

clufas przdicationi fu« aures, non reludantes 

obfequio Chrifti mentes,non obftinata corda de- 

pre-


prehenderit 

adorationem veri Dei celebrabit & 

ineffabile adferet facrificium, ex quo hoc etiam 

nianifeftum eft, quod non modo ut fit Ecclefia 

Catholica non oporteat diffundi per totum uni- 

verfum, fed etiam oporteat ac ad-totam multitudinem 

neceffario 

adftringatur, 

licet fumma eius 

effet felicitas, fi tam ampia evafifTet. Nam ficut 

vera Ecclefia,qu2e uni loco & populo alligata fuit, 

hoc ipfo defiit, quod talis defiit alligatio,itafi lex 

Ecclefiae novae imponeretur, ut fi Catholica dici 

vellet, totum omnino orbemoccuparet,non effet 

utique tam diu Catholica, donec totum orbem 

non occupaffet, & occupato femel orbe toto, fi 

poftmodum vel unica minueretur provinciaj 

confeftim Catholica effedefiiffet. 

Itaque quemadmodum 

fons aut puteus publicus merito dicitur, 

non ideo quod omnes ciues frequentent & 

hauriant, fed quod omnibus, fi qui velint, haurire 

ipfum 

liceat. Ita ecclefia non ideo Catholica di- 

cenda eft, quod totum mundum comprehendat, 

licet comprehenderet totum, fed quod omnibus 

finum fuum expandat, neminem ad fe venien- 

tem arceat, omni creaturae Evangelium prxdicet, 

univerfis hominibus fontem aquae vivae propinet, 

licet multi accufent bibere. Ita poft Aug, Lib. 

de unitate Ecclefiae Cap. 6. & aliis plerisque de 

nomine Ecclefiae Catholicae philofophandum 

cenfuerim. 

Alioquin video quomodo Bellarmi- 

ni, quem & vos fequi videmini , interpretationem 

praefens rerum ftatus totiusque autiquitatis 

memo=


memoria pati pofRt. Quapropter fi quis velif 

religionem aliquam 

afferere a Catholica debet 

oftenderc eam non illam effe, quam 

Chriftus lu- 

daici appofuit, quam omnibus apertam voluit, 

in 

qua gratia £ux thefaurum liberaliter omnibus, 

qui velint, erogandum expofuit, hoc eft non ei 

Chrifti Ecclefiae, quod non numero hominum 

non locorum fpaciis, non multitudine pdpulorum, 

fed longe aliis argumentis comprobet ne- 

ceffe eft. Quid igitur Domini Germani, Eccle- 

fiam noftram Catholicam effe inficiamini, ea fola 

perfuafi ratione, quod non per totum orbem fit 

diffufa, quod argumentum cum nulla fedla alteri 

fecum pugnanti objicere debeat, ut 

patet ex di- 

dis; vos ne, Deum immortalem ! audebitis ad- 

verfus noftram orientalem Ecclefiam , ejusmodi 

num ne etiam fi multitudine 

torquere telum, 

quoque certandum effet, hac in quoque re noftra 

Ecclefia fedse noftrae concederit? Afcendite 

quacfo in excelfam quandam fpeluncam et noftrx 

veftraeque profeffionisprovincias contemplamini, 

videbitis imperium Principis noftri longe late- 

& a 

que extenfum ab occidente ad orientem , 

meridie ad feptentrionem longiffimis tradibus 

excurrere, fpatiumque multorum regnorum oc- 

cupare, & hos tot tantosque populos unanimi- 

ter dogmata orientalis Ecclefiat profiteri, videbi- 

tis praeterea alias innumerabiles extra Roffiac Im- 

perium fitas nationes , Valachos inquam, Molda- 

vos, Bolgaros, Serbos, Thracos, Macedones 

Grae-

14 


Graecos, varias provincias Armeniae, Aethyopiag^ 

Syriac, Mefopotamise, Aegypti, & ipfius Perfidis 

partes non contemnendas in eodem ovili Chri- 

{\i nobifcum comprchendi,& licet in variis locis 

Machometi Tyrannidi occifi vires et opes, & 

numerus fldehum imminutus apparebit, ubique 

tamen, videbitis non deefle noftrac religionis ho- 

mines, non templa, non facerdotes non Epifco- 

pos, cum ex alia parte Auguftinam veftram profeflionem 

non adeo magna unius feptentrioqis 

parte fpaciari advertetis , & de amplitudine no- 

{\tx Eccleliae contendere nobifcum in animum 

vobis fubiit! Nos taraen nihilominus detracftamus 

hujusmodi certamen, non quod vos fupe- 

rare non valeamus, qui li loca etiam & populos 

Ipedles tanto vobis ditiores fumus, quanto in- 

gens aliquod imperium, imo vinculo, fed quod 

ji unquam alias hac certe in caufa non numero, 

fed virtute certandum efle fciamus. 

At dketis: 

liCatholicamEcclefiam non in eo fitam efle afle- 

veratis, quod totum orbem occupare debeat, fed 

quod toti orbi aperta pateat nullamque natio- 

nem, fi veniat, arceat aditu, 

cur folum orienta- 

lem, folum nuncGrsecam infinitam catholicam 

autumatis? ut forte propterea, Donatiflicam ne- 

fcio quid fuperare videamur, quemadmodum in 

fcripto veftro aitis. 

: Hoc Reffondemus 

vos au- 

dadler dicere et conftanter affeverare, non efife 

inquam aliam Catholicam, aliam in qua falus eft, 

aliam Chrijii Ecclefiam, quam noftram hanc ori- 

en-

APOLOGIA FIDEi. 15 

entalem , hoc tamen dicendo non adverfamur 

noftrae expolitioni fuperius traditx, nec Donati- 

Cum enim ita 

ftis annumerari jure poflumus. 

dicimus, non alligamus Chrifd Ecclefiam orienti, 

nationi aut linguz certae alicui, quali 

ideo orien- 

talis Ecclefia eflfet vobis Catholica Ecclefia, quod 

orientalis aut Graeca iit, fed quod videmus il- 

lam per omnia cum Evangelio & dodrina Apoftolorum 

totaque antiqua Ecclelia ad amuffim 

congruere, fcimus enim edidi a M. illo dotllore 

Gentium (Rom. 10.) quod non eft ludxi diftin- 

dio & Grsci, & (Galat. 3.) quod non eft ludjeus, 

Graecus,non fervus, neque liber, non eft mafcu- 

lus neque fgemina , omnes enim vos unum eftis 

inquitunumin Chriflo leju^ & (ColofT.^.) quod 

non eft gentilis, & ludseus, circumcifio, prxpu- 

tiumque Barbarus & Scytha, fervus &: liber, fed 

omnia in omnibus Chriflus, Verum cum videamus 

incorruptam Evangelii do^H^rinam dogma- 

tumque filubritatem in fola, quae orientalis dicitur 

Ecclefia veluti pignus vitse aEternsc aflcrvari, 

CquodEcclefiaE peraccidens eft, cum nihil obftat, 

quo minus Germani etiam Romani, 

Galli & uni- 

verfae nationes eandem fandlam religionemgratia 

Dei poflunt recipere.) Ideo folam orientalemt 

Ecclefiam, Ecclefiam Chrifti, Ecclefiam veram 

Apoftolicam & Catholicam. appellamus ac prxdicamus, 

nomine orientalis aut Grzcx materialiter 

uti ajunt utentes, fecus quam Pontificiide nomine 

Romanae Ecclefise clamitent. Nec aliter loquimur

i6 THEOPH. PR0K0P0WIC2 

mur Tolam elTc Chrifli Ecelefiam orientalcm, 

quam loquerentur Apoftoli de primxva illa Hierofolimitana 

congregatione, cum nondum Hie- 

rofolimis pedem cxtulerant: dicerent enim: 

folam hanc quam Hierofblimis colledam vides, 

eft vera Catholica Ecclefia. Et ita dicere non 

eft, boni Germani, dicere more Donatiftarum. 

An enim dixiftet Petrus de primitiis Ecclefix in 

die Pentecoftis prxdicatione fua Chriflo genitis, 

quod eo ipfo die non efiet alia, quamvis quac 

tunc ex Apoftoh"s, & novo fed parvo populo 

conftabatjCathohcaEcclefia? Num igitur quid in 

errorem cujus enim poftea damnati funt incidis- 

fent? Minime id vero, fed erraflet, fi dixiflet, ita 

folam illam congregationem efie CathoHcam Ec- 

clefiam, ut praeter 

hanc numero aha nec eftet 

tunc, nec unquam efle pofl!et, quomodo poftea 

Donatiftx de fua Sedla forte dicebant. Caeterum 

Donatiftae id potius diccbant, quod veftri 

plerique, cthaud fcio an omnes Lutherani Theo- 

docent enim Ecclefiam cir- 

feptimo 

logi dicunt ; 

citer fseculo periifle, eamque a Martino Luthero 

quafi ab inferis reuocatam , (quanquam plerique 

moderatius loquuntur^nonperiiflTeillam quidem, 

fed a confpedii hominum nefcio quorfum aufu- 

giffe, et per tot faecula usque 

ad Lutherum lati- 

vero fuifle Donatiftarum fententiam 

tafle):Hanc 

dodle fane ut 

plerique 

ex Auguftino deducit 

Marcus Antonius de Dominis Lib. 2, de republ. 

Ecclefia: cap. 2. numero 52. Vir poft hominum 

raemo-


memoriam do(ftrina & eruditione maxime in de- 

moliendo Papatu incomparabilis, fed quod de 

FirmianoLadantioHieronymus dixit, id de ipfo 

dici poteft, utinam ita fua SEdificaffetjficuti aliena 

deftruxit Docet itaque hic autor ex difertiflimisab 

eo allatis verbis Auguftini (qui utique 

^nchronos Donatiftis eorumque expugnator fuit) 

non poffe interire Ecclefiam, nec in ullius pote- 

ftate effe , novam fundare diverfam ab antiqua, 

num nifi interierit nova furidabatur, qux procul 

dubio non erit Chrifti Ecclefia. Unde idqm ibidem 

demonftrat, unitatem

18 

THEOPH. PR0K0P0WIC2 

tholica Ecclefia, ut 

intelligamus, 

in 

qua veftra 

quo» 

que congregatio veluti mejnbrum cohaereat. Sed 

mirum hoc eft, quod mihi de vobis perfuafio fu^ 

fpicari, putare^vos, veram Chrifti Ecclefiam con- 

jftare etiam ex pugnantibus inter fe confeflioni- 

bus & fedis , ita ut & Pontificii, & Lutherani, 

& Reformati & alii plerique Catholicam Eccle- 

fiam tanquam partes conftituant, quod abfurdum 

elTepaulo fuperius demonftravimus, unum hic 

addo, quod veftri Theologi Vittenbergenfes in 

praefatione libri, in quo ada & fcripta fua ad Patriarchara 

Conftantinopolitanum , heatx me- 

morixkremiam, eiusque refponfaexpofuere&in 

lucem emifere ad 1584, non procul a fine ad loannem 

Ficelerum, quem ibi refutant, fcribunt 

de religione 

Pontificia: (Poftremo, inquiunt, 

quod Iperandum efie dicitis & optamus, ut ad 

gremium Ecclefiae redeamus, Refpondemus, ritu 

non Q^Q opus, qui nunquam exivimus de Chrifti 

Ecclefia, in qua manemus perpetuo, 

fed ab An- 

tichrifto diaboli Synagoga feceflrionemfecififeno- 

vimusinficiat,cuiusnos necpudet,nec piget, nec 

pxnitet. Et paulo inferius: ftulte igitur agis fru- 

ftraque laboras tu tuique gregisafteck^quod nos 

noftrosque homines ejusmodi libellorum editionibus 

& prafatione ad veftram cogitatis retrahere 

Ecclefiam,quaediaboli eft Synagoga.) Hsc veftri 

Theologi,& quod hic de Synagoga Pontificis dicuntjidem 

credo dicit de 

aliisquibusvisdodrina: 

veftrae non confonantibus fedis, quomodo ergo, 

quae-


qusfo vos, conftabit Ecclefi^ vera ex diverfitate 

dodrinae &fecn:arum diffidio, ac propterea quomodo 

veftra Ecelefia pars eft Catholicac Ecclefiafj^ 

uniturne illa cumRomana,Reformata, Anabapti- 

ftica, vel non? fi non unitur, non erit earum fb- 

cia pars, partes enim uniri fecumpoftulant,fi ve- 

ro unitur, ergo cum Synaôga Diaboli unitur, ita 

enim Pontificiam fedam vocant veftri Theologi, 

& ita etiam alias erraticas Synodos appellare 

oportet, & rede id quidem, videte ergo quam 

redle dicatis, veftram Ecclefiam elTe partem Ec- 

clefiaf Catholicaj. ///. Ad tertium Rejfondemus. 

Friiftra vos dicere & apud vos quoque elTe 

versE Ecclefiac figna, quse fcilicet funt duo: Pura 

verbi divini pradicatio & legitima facramentorum 

adminiftratio, (haec enim utpote veftra,ve- 

ftrorumque Theologorum dicam,) non funt figna. 

Primo quia nemo, ne Manichaeus quidem aut A- 

rianus, aut fi quis deterior fit, nemo unquamhaereticorum 

dicet, fuam praedicationem non effe 

puram, aut legitimam apud fe fe facramentorum 

adminiftrationem, deinde pura verbi Divini prae- 

dicatio non eft /ignum,fed ipfa res, cujus fignum 

quaerimus, quaerimus enim quis Verbum Divinum 

praedicat? hoc eft, quis fanam & integram 

& nee in uno dogmate kfafti fidem docet? A- 

riusne an Sabellius, an Pontifex Romanus,an vos 

Auguftani, annos Rutheni &.GraEci?unusquis« 

que pro fua fparta peflus gerit, & fuam partem 

delaudatiNonfuntitaque haec figna verae Eccle- 

Ba fiar,

20 THEOPH. PROKOPOWiCZ 

Jlise, cum omnes confeftim clamabunt, apud fefe 

veram eam e/Te verbi divini ii 

praedicationem , 

quieras de iis generatim, ubi videlicet lit pura 

verbi divini dodlrina ? Sin autem fpeciatim unius- 

cujusque fedk dodrinam cxamines, & unarii veram 

atque puram deprehendas , non fignum fed 

rem ipfam, de qua ambigebatur, deprehendifti, 

quemadmodum in nundinis li roges, ecquis, live 

cras merces habeat, nemo non dicet fe habere : 

fivero ipfe explores non adulterinum v. 

g. pannum 

efTe non fignum, fed ipfam quam quaerebas 

rem invenifti. Quod attinet ad miracula infe- 

rius in refponfo ad didum veftrum frimum ali- 

quid differemus. IV. Sed jam quod caput rei 

eft


nec Ecclefiam veram & Catholicam. Quemadmodiim 

fi nos qiioque errare hic demonftravi- 

ftis, palam vobis concedemus & vincftas dabimus 

manus, & licet non deerunt, de quibus aliud judicium 

vobifcum incatur, ut veneratione fancHiarum 

imaginum , de invocatione Diuorum, alio- 

rumque, tamen in hoc uno dogmate erroris convidi 

errarenos, & noftram Ecclefiam non q^^ 

veram, non ibimus inficias. 

Dijputatip 

de 

frocejftone 

SanBi. 

Spritus 

Qua quidem de re quoties cogito, fiibit mihi 

mirari, & fatis mirari nequco, quid fadum fit, ut 

veftri Proteflantium & Reformatopjm Theologi, 

qui omnia Pontificiorum dogmata dum Ecclefiam 

informare fatagebant, ad malleum

£2 THEOPH. PROKOPOWICZ 

que adeo liberae. uniuscujusque opinioni obnoxium 

, neque Graecos quod a Latinis hac in re 

diffideant, jure pGfTe convinci, coargui, condemna- 

riHaerefeoSjitadilputatLib.y. 

de rebus Eccle- 

fiafticis 

cap.io: totusêrat in extirpanda Papatus 

capitalitate, contra quam laboriofiffime fimul ac 

utiliffime 

defudavit, ac 

proinde non habuit tem- 

pus, quo hanc folidius controuerfiam judicaret, 

unde tametficognovitLatinorum opinionem non 

efle fidem, non cognovit tamen errorem efle. 

Alius vero, M. Antonio dodrina noninferior,fed 

praeterea eventu felicior, B. memoriae Adam Zer- 

nikow, cum ftudiofiffime in hujus caufae cognitionem 

incubuiflet, & omnia, quac ultro citroque 

jadantur argunienta SS. literarum & diviniffimorum 

Patrum teftimonia ponderando expendiflet, 

vindlas dedit manus veritati, & quo tutius fuae 

faluti confuleret, reliquitfuos exul fpontaneus, & 

extra Patriam in parva apud nos Roffia patriam, 

et invenit 

adquam a Deo eledus eft, quaffivit 

viginti circiter ab hinc annis. Ingens quoque 

fcriptum edidit incredibili folidiffima 

eaque 

refertumeruditione, 

quaSpiritum Sandlum a folo 

procedere Patre omnium quotquot 

hac de re 

fcripfere feliciffime demonftravit , cujus partem, 

quam breui tempore exfcriberelicuit, vobisquo- 

que mittimus, fed de hoc dicemus adhuc paulo 

inferiUs. Meritoergo mirari foleo,Theologos ve- 

ftros perfundorie tantum de hoe argumento no- 

biscum agere. Videamus tamen, quibus argumen- 

tis


tis proceffionem Spiritus S. ex Filio aftruatis. Et 

vos.quidem viri Optimi Auguftanae confeffionis 

homines, qui nihil fere pratfertim 

de rebus iidei 

ratum habere vultis, quod non ex Sacris Litteris 

clare oftendi aut deduci poffit (quod optime fa- 

citis,) 

oftendite aut deducite nobis ex facra& 

divinaScriptura a Filio etiam procedereSpiritum 

S. funt vero hxc praecipua quae forte ex facra 

Scriptura adducitis. 

Argumenta Latinonm mm Kejfonfione. 

Frimo: quod Spiritus S. dicatur a Filio mitti. 

Secundo: quod Spiritus dicatur eife CMy?/ Spiri- 

tm^tertio : quod infufflavit Servator ApoftoUs 

et di- 

xit: accipite SpiritumS.^w^m: quodquaePatris 

funt, funt etiamFilii. Quinto: quoddixeritChri- 

ftus de Spiritu, ille de meo accipiet. Sexto: quod 

dicatur Spiritus S. non a femet ipfb loqui, fed 

qus audit loqui. 

Haec funt praecipua argumenta, 

quae nobisLatini&cum Latinis vos quoque Lutherani 

forte objicitis ex Sacris Litteris. Videamus 

de fingulis quid 

roboris? Nullum certe eorum 

eft, quod ad dogmatis aiTertionem fufficiat: dico 

enim ad primum. Primo retorqueo : Filius mitti- 

tur a Spiritu, igitur a Spirituproceditautgenera- 

bitur: videte, quaefo : quam bona fit veftri argu- 

menti confecutio : quod etiam a Spiritu mittatur, 

Filius ipfe de fe teftatur apud Ifaiam(ecceDominus 

& Spiritus eius mifeVunt me) quod autemeo 

loco Deus.fecunda idem perlbna loquatur, patet 

cx fequentibus Prophetsc verbisj ubi ait, (haec 

B 4 

dicit

H THEOPH. PROKOPOWICZ 

dicitDominus. redemptor tuus Ifraeiran^lus) item 

incarnatus jara Servator nofter Lucae 4. de fe lo- 

quitur (Spiritus Domini fuper me propter quod 

unxit me, evangelifarepauperibus mifitme.) Ita 

Scripturam intellexere patres : Origenes 2. 

Exegeticon in loannem, pagina 57. 

Athanafius de 

Sandiffima 

Deipara Tomo i. 

pag. 1039. Chryfoftoraus 

Homilia de S. & adorando fub 

Spiritu, 

finem Editionis Grsco-LatinacTom. 4, pag. 225. 

Auguft, in multis locis lerm. 4. de tempore Lib. 

2v de Trinitate Cap. 5. Lib. contra fermonem Arianorumj 

Cap. 19. &21. Lib. contra Maximum 

Antiochenum, Hieron.in Cap.2§. Ifaiac, Ambr.Lib. 

Colon. cu- 

3. de Spiritu S. Cap. i. Tom. 4. Oper. 

ius verba ob aliam quoque rationem huc facientia 

placetproponere. (Nunc Dominus mifit me & 

dicit: me Deus & 

Spiritus eius, eius quis eft qui 

Spiritus eius, nifi qui venit a Patre, ut falvosface- 

ret peccatores, qusut audis Sc Spiritusmifit, ne, 

cumlegis, quia Filius Spiritum mittit, inferio- 

ris effe Spiritum crederes poteftatis. Ergo et 

Pater Filium mifit , & Spiritus. Spiritum quo- 

que


manitatem, Spiritum 

vero a Filio fecundum Divinitatem, 

ita enim plerique 

adverfarii hanc veftram 

refponiionem excipiunt, nam ut 

videsapud 

Ambrofium, (cui et reliqui conlbnant Patres 

hic adducli, lege fingulos in locis eadem 

citatis) 

fe ratiqne mittunt, cum fe mutuomittunt, Filius 

& Spiritus S. non quod


brofium Lib. de Symb. Cap» lo. Tom. 4. operum 

Colon. 54. (inquit a Patre procedit propter 

originem; inquit, quem mittam propter focietatem 

unitatemque naturse.) Quidclarius &lucu- 

lentius hoc teftimonio , 

tam ad diftindionem 

miffionis a 

proceffione, quam ad ejusdem miffionis 

: 

explicationem procedere enim ob aliam & 

mitti ob/aliam caufam docet, diftingvit ergo: 

deinde mitti dicit propter unitatem & rocietatem 

naturs, diferte ergodocet, quid per miffionem 

inteHigat Theologia. Huc etiam facit pulchra 

miffionis confideratio, quamfapientiffimusEphe- 

finus Antiftes B. Marcus di(ûs Latinis Eugenius 

(merito fane, quemadmodum Africani, Germani- 

cr,iNumidici, Dacici, & aUi Romae Heroes, derivatoa 

devidlis a fe gentibus titulo infigniebantur) 

in infelici illo confilio Florentino expofuit SefT. 

23. ubi propofitaChrifti promiffione de adventu 

Spiritus S, ut eft apud loannem Cap. 15. ita per- 

git: cum inquit Divinae perfonas tres fint , tribus 

verbis Salvator eft ufus, qux finguh'sPerfoniscon- 

gruenter refpondent , & de Spiritu quidem ait,) 

cum venerit, de fe vero una cumPatre, quem 

ego mittam vobis a Patre rurfus autem de folo 

, 

Patre , qui a Patre procedit : & vide accufatam 

Theologiae rationem, nam per illa verba: m;^ 

venerit, Hbertatem acdominium S. 

Spiritus 

oftendit, 

per illa vero : 

mittam vobis fuum 

(jûem ego 

'& Patris 

beneplacitum ad mittendum & manife- 

flandum Spiritum,per illa vero: quiaPatrefrocedit^


dity caufam Spiritus, & unde hic habeat effe, & 

duorum quidem priorum teftis efl: nobis Grego- 

rius Theologus, fermone in Pentecoftem de Spi- 

ritu S. (Veniens inquit,utpote liber, miffus vero, 

ut Deo non contrarius. Nam quia prascognito 

jam Patre olim, et pbftmodum cognito Filio, poftremo 

manifeftatus eft mundo 3pintus S. neDeo 

contrarius videretur, & alterius cujusdam naturac 

feu voluntatis, idcirco a Patre & Filio mittidi- 

citur, voce hac lignificante, ut diximus, beneplacitum 

eorum. Rurfus in fermone de Spiritu S. 

Theologus idem ait, mittitur quidem Oecono^ 

rei hoc 

mice, venit autem fua voluntate. Quid 

eft, ait ? quod Oeconomiam vocant manifeftationem 

SpiritusS.in mundo ad hominum utilitatera, 

ficut ergo miffionis nomenPatrietFiliotributum 

eft, adventus autem Spiritui foli, folus enim advenit 

Spiritus 

S. nec eft neceffe intelligere 

ali- 

quam mittentium perfonarum venire cum illo, 

ita cum de proceffione ait, a folq Patre procede- 

re intelligitur Spiritus S. & nequaquam a Filid» 

Cur enim Dominus £aS:a fui meritione adeo pro- 

& miffioncm fibi & Patri adfcribens non 

pinqua 

dixit etiam de proceffione loquens, qui 

a nobis 

procedit, five qui a me et Patre procedit ?) 

Haec 

Eugenius dodiffimus. Qua quidem Scripturac 

expofitione, nihil folidius, nihil germanius, nihil 

clarius efle poteft? utpote quae & rationi admodum 

confentanea

28 

THEOPH. PROKOPGWICZ 

aliorum Patrum Theologise per omnia congru^ 

& confona eft, fed tamen ad tantam lucem corda 

afFecHû occsecata & lippientes occidentaliumocu- 

li, caligant, non caligabitprocul dubio, qui exuet 

affedum partium, & amorem veritatis concipiet. 

Mfecundum : Hunc jam videamus, quantum vobis 

faveat. Quod Spiritus S* dicitur ab Apoftolo 

Chrifti Spiritus, audiamus ergo, quomodo exponunt 

confonanter PatresDivinifTimi, quomodo & 

quamobrem Spiritus Sandlus dicatur SpiritusFilii. 

Omnes ita eum dici ob unam & eandem cum Fiiio 

efientiam docent. DiferteAmbr. Comment 

inCap. 3. Epiftolx ad Ephefios Tom. 3. 

col. 

501. (Spiritus Chrifti, qui & DeiPatris eft,datur 

nobis : In quibus enim unius naturse uriitas eft, 

invicem fui funt. ) Hieronymus Lib. 2. in Epift. 

ad Gal. Cap. 4. Tomo 6. col. 

311. (indifFerenter 

idem Spiritus ob natursc focietatem nuncPatris 

dicitureffe, nunc Filii.) Idem afferitLib.a.contra 

Pelag. Tomo 2. col. 442. Chryfoftomus homi- 

lia in Pentecoftejquae incipit, omnis quidem dies ^c. 

Tomo 2. Graecs Editionis Anglicanas pag. 584. 

(QuandoqueSpiritusS.dicitur,quandoqueSpiritus 

Filii, quandoque Spiritus Patris, non quod in 

confufione prsdicetur, 

fed 

quod infeparabilitatem 

divins efTentiae 

denotet.) Idem docet 

Homil. de Spiritu S.Tomo 4. editionis Grseco-La- 

tins pag. 205. idem aHi pafiim loquuntur: Gre- 

gorius Nazianzenus oratione 37. de Spiritu S. 

Theodotus, Cdefyrije Fresbyter, Com. in cap. 8» 

Epi-

APOLOGIA FIDEl 29 

Epiftok ad Rom. ? Tomoj.Bibliothecae Patrum 

Colonienfis parte 3. p. 579, AiiaftafiusSynaita lib. 

I. de fidei dogmatibus Tom. 6.Biblioth. Patrum 

Colon. p. 696. Leontius Epifcopus Gsfkrese 

Lib. 2. A- 

Cappado; apud Gelafmm Cyzeceum 

dor. Synodi i. Nicaenae 

cap. % Tom. 2. 

Concil. col. 208. Didimus Alexandrinus Lib. 3. 

de Spiritu S. Tom. 6. Operum Hieronymi & 

multi alii: aliiautemdicuntjChriftiSpiritum ap- 

pellari, quia ab ipfo 

miflfus eft ad fideles. Bali- 

lius M. Lib.'6. contra Eunomium (ex filio 

effufifle clarum fecit f Apbftolus Spiritum; S.) 

Filii Spiritum vocans ipfum.) Damafcenus item 

oratione de Sabbatho, S, (colimus Spiritum 

Santftum, tanquamDei etPatrisSpiritum, cx ipfo 

nempe procedentem, qui tamen etiamFilii Spiritus 

dicitur , quod per jpfum manifeftatus re- 

busque conditisimpertitus fit, nontamen exipfo 

habens, ut fubiillat vel exifi:at :) 

ubi etiam ex- 

preifit, uti vides. Negat ideo Spiritum S. dici Spiritum 

Filii, quafi ab ipfo procederet ; hinc ergo 

patet , nibiil vobis iftud argumentum prodefTe. 

Imo fi bene rem perpendatis, maxime vobis ob- 

ef^, & nobis favet maxime. Ita enim conver- 

to in vos telum: Si Spiritus S. a Filio quoque 

procedere fcivifTet, at docuiffet antiqua Ecclefia 

SS. Patres explicantes verba Pauli vocantis Spi- 

ritum Sandlum Spiritum Filii, reddidifTent ratio- 

nem, quod procedat 

a Filio : 

propius enim & 

magis germane diceretur hoc 5 quaraullaah'a 

ratio-

30 


ratione , cur ergo nullus eorum ita philofopha- 

tus eft? Cur fubftantiac unitatem alii, ahitemporaneam 

miffionem pro ratione afFerunt, nullus 

procelBonem ? aut date aliquem ex antiquis, 

qui ita quemadmodum vos modo verba illa Apofloli 

exponat. Quod ii effet etiam unus, aut 

alter cuius verbo ftandum , judicatis, duorum 

triumve, aut vero plurimorum ? Quid, quod 

iie unicum quidem reperietis ? licet autem noii 

inficiamur, Patres etiam SS. plerosque 

ut homi- 

nes in aliquibus cefpitafle: fi tamenih ah'quo omnes 

conlentiunt, & praefertim, li nullus aliter 

fentire deprehenditur, quis quaefo, fapere ad fo- 

brietatem,dicet, quiidem cum ipfisfaperenolu- 

erit? & haec duo funt praecipua veflra argumenta: 

quae cum nullam vimhabcre oflendantur, nonefl-, 

cur alia metuamus. Si forte dixeris S. Spiritus, 

fi ob unitatem efTentiae, quamhabet cum Filio,di- 

citur a Patribus Spiritus Filii, cur Filius quoque 

non dicetur Filius Spiritus S. ob eandem efTentiat 

unitatem. Refpondeo frimo cum fimplicitate: 

quid ad me, ego nefcio ; interroga Patres, & mirare 

eos, ita expofuiffe verba Pauli, ita enim 

expofuere: mirareitem,nullum aliter expofuiffe, 

nullus enim aliter expofuit. Vie^-

APOLOGJA FIDEL 31 

notat, nimiriim paffivamgenerationisrelationem, 

ad S. Spiritum, & ab ipfo generari, quodblasphemum 

eft. At vero nomen Spiritus S. non eft re- 

lativum, quaii a ipirando dedudum (non lo- 

quor more Grammaticorum, fed morePhilofophorum 

autTheologorum) fed abfolute earatio- 

ne, qua vfurpamus hoc nomen ad fignificandam 

fubftant'iam materije expertem, quomodo&Ghri- 

ftus dixit loan. 4. (Spiritus eft Deus.) Proprium 

enim & peculiarem modum, quo tertia perfona 

accipit eflfe a prima, non revelavit nobis 

Deus, fed Filium quidem gigni a Patre (licet & 

generationis iftius rationem ignoramus, fcimus 

tamen produdlionem Filii a Patre efte , quodammodo 

fimilem generationi) docuit, Spiritum ve- 

ro S. dixit procedere, quod verbumcommuneeft 

omnibus produdlionibus, neque unius fingularis 

produdionis analogiam explicat. & Itaque 

nomen 

S. 

Spiritus commune eft omnibus SS. Trini- 

tatis perfonis, ita ut «& Pater fit Spiritus, et Filius 

Spiritus, & tertia perfbna Spiritusj quia tamen 

primam & fecundam perfonamedodifumuspror 

priis nominibus appellare, tertiam vocamus quidem 

communi vocabulo, quia proprio vocare 

non didicimus cxterum , 

quafi proprip, ad di- 

ftindionem Perfonarum. Igitur nomen Spiritus, 

quod commune eft omnibus perfonis, recipias ut 

commune, hoc fenfu & Patrem dicimus effeSpi- 

ritum, 6j: Filium Spiritum, & tertiam perfonam 

Spiritum: Si vero idem nomen Spiritus commune

32 


mune accipias, & peculiare, & quafi proprium, 

non quod fpirationis denotet analogiam, ob fu- 

perius diclam rationem, hoc fenfu Pater & Filius 

non eft Spiritus. Qiiae tibi diiTertatio li non pla- 

cet , en Patres iterum idem dicentes : Augufl. 

Lib- 4. de Trinitate cap. 11. (Spiritus eft, iriquit, 

ineffahilis quaedam Patris Filiique communis, & 

ideo fortalTe fic appellatur , quia Patri et Filio 

poteft eadem appellatio 

convenire. Nam hic 

ipfe proprie dicitur, quod iIIi'communiter, quia 

& Pater Spiritus, & Filius Spiritus, & Pater fandus 

, & Filius fandus.) Idem docet Athanafius 

dialogo I. de Trinitate: Tom. 2. pag.171. Ambrofius 

de Symbolo Cap. i. Tom. 4. col. 88- & 

Cyrillus Alexandrinus dialogo 2. de Trinitate. 

Tomo5. partei. pag. 637. Anaftafius Sinaita 

Lib. I. de fidei dogmatibus. Tom. 6. Bibl. Pa- 

trum Colonienfis pag. 696. Ifidorus 

Hifpalenfis 

Lib. Si 

7. Originum Cap. 3. ergo eodem modo 

nomen S. 

Spiritus 

convenit Patri & Filio, quo & 

tertiseperfonsc, licet nefciamus, cur peculiariter 

hjEC dicatur Spiritus, fcimustamen, non fignificari 

hinc apologiam Spirationis. Alioquin & Pa- 

ter & Filius fpiraretur, hoc eft, eo modo ab ali- 

quo procederet , quo tertia perfona procedit a 

prima. Quoniam ergo nomen Spiritus noneft, ut 

oftendimus, relativum, nihiiobftat, utquominus 

dici pofiit S. Spiritus Filii Spiritus, quemadmodum 

obftat, neFiliusdicaturSpiritusFilius. Quod 

fi dicas Spiritus nomen non eft quidera commu- 

ne


ne non lignificare analogiam Spir^tionis, vt vero 

peculiare eft tertix perfonae relativum , omnino 

vi vocabuli efle , 

& produdionem exprimere, 

quemadmodum moderni loquuntur Theologi, 

cum Spiritum fufpirari dicant. Nolo nimis de 

voce contendere, contendo tamen, non in fecundo, 

fed in pri?m fenfu Spiritum S. dici ab Apoftolo 

effeSpiritumFilii, et contrarium mihi unde quaefo 

demonftrabis, nam ficut vQvhumprocedere cum 

iit omnibus produdionibus pafTivis commune 

& generale, idem enim fignificat, quod accifere ah 

aliquo ejfe fumn , potefl utique & de Filio dici, 

procedere eum a Patre, ut communiter loquuntur 

Theologi, fed eo fenfu , quo commune, lit 

commune accipitur; quiaverode Spiritu S.idem 

procedendi verbum, quia proprium ignoratur, 

quafi proprium & pecuHare affirmatur, hocaltero 

fenfu neutiquam dici potef}, Filium a Patre proce- 

dere, ita& de nomine Spiritus philofophandum 

efl, fed pro hoc plus quam debeo, exfolvo, fatis 

enim mihi erat oftendere , non ideo Spiritum 

Sandlum dici Filii Spiritum , quafi ab ipfopro- 

cedat. 

III. Tertium argumentum, in quo dicitur ex eo, 

quod pof^ refurredlionem fuamChrifûs inflavit di- 

fcipulis dicens: accipite Spiritum S. fequi, Spiritum 

aFilioprocedere, fola inficiatione confequu- 

tionis rejicio. 

Nil enim per infufHationemhanc 

aiiud denotatur, nifi vel dona S. Spiritus Apoflo- 

C iis

34 

lis data , 


iit multi Patres exponunt , 

vel 

ipfum etiam in perfona Sandlum Spiritum 

iniflum a Filio & datum difcipulis. Quid 

autem fit , mitti Spiritum a Filio & quam non 

fequitur ex miffione procesfionem, iam fupra 

oftendimus. _ 

IV. Quod attinet ad quartum argumentum, ex 

€0 videlicet fequi, Spiritum procedere aFilio, quia 

omnia, quae Pater haher, hahet c^ Filiiis: miror 

& flomachor viros do(ftos, ut hsc objicerent, in- 

duxiflfe in animum, neque hadenus poft liquidis- 

limas refponfiones, (quanquam &perfecuique 

patent) coepiffe eos pudere tam inepta: argumentationis. 

Quis quscfo nefciat, hanc ad eandem 

Ipedlare naturam, & compledi omnia divinitatis 

attributa, omnibus perfonis communia, non vero 

etiam extendi ad hypoftaticas proprietates ? alio- 

qui licebit fic quoque argumentari, omnia quae 

hahet Pater, habet et Filius, fed habetPater ingenitum 

efTe, & generare, igitur & Filius hoc ha- 

bet. Prxterea omnia, quae habet Pater, & orrinia 

quac habet Filius, habere etiam Spiritum S.Patres 

docent, Dionyfius Areopagita de Divinis nomini- 

bus Lib. Cap. 2. Bafilius M. Lib. 3. adverfus Eu- 

nomium, Auguftinus Lib. 2. de Trinitate Cap. 4. 

Leo Magnus Patriarcha RomanusSerm.i. inPen- 

tecofte: Hieronymus in explanatione fideiadCy- 

rillum Chryfoftomus Homil. 67. in loannem, 

Didymus Alexandrinus Lib. s. de Spiritu S. Epi- 

pha-

APOLOGIA FIDEI. 

phanius 

hxrefi 26. Anaftafius SinaitaLib.i.defidei 

dogmatibus Toni. 4» 

Bibl. Patrum Coloni- 

enfispag. 644. Necfcioautemquis contrariuin 

vel cogitare audeat : igitur & Spiritus habebit 

eflfe ingenitum, generare, producere Spiritum : 

quae omnia abfurda funt. Sunt autem plurimi 

cum audiunt hanc 

ineptiffimi Latinorum , qui 

noftram refponfionem, negant talia polfe dici de 

Spiritu S. ex eo quod omnia habet , quse habet 

Pater & Filius, quia inquit hicc funt impolTibi- 

lia. Sed hoc eft diajedicx immemorem efie. 

Noftrum enim refponfum eft Syllogifmus ducens 

ad impofiibile. Ofiendimus enim eo ipfo ma- 

lam argumentationemLatinorum, adquam nunc 

refpdndemus, quia ex ipfa fequuntur abfurda 

& impoffibilia, ex quoeflim fequiturimpoffibi« 

le, illud& ipfum imppffibile eft ; namfalfumnomini 

ex fallb fequi praedicat dialcdica, dumfo- 

hria eft. Vrgent tamen nonnuili , 

35 

Filium Dei 

liabere omnia, qus habet Fater , excepta fp- 

la generatione adiva, idque 

ex SS. Patribus do- 

ceri fe perhibent. Cum ergo producere Spiritum 

S. non fit generare hocquidemcarere, iilud 

vero habere, ipliim contendunt. Refpondeo ad- 

mifTa authoritate Patrum, qui folam generandi 

vim excipere videntur : 

qusfo per adivam generationem 

vel intelligitis folam priraara fubfi- 

ftentiam , qux ipfe Pater eft , vel iblam ejus ad 

Filium xelationem prjeicindendo 

a relatione ad 

Spiritum S. quae quidem 

non fola ratione diftin-» 

C a gvun-

36 


gvuntur , cum in re idem fint, fi primum ergo 

ubi Patres excipiant, a^mm generationera, ex* 

cipiunt totum id, quodiiypoftaticepropriumPatri 

eft, adcoque & produdioncm Spiritus S. Si 

fecundum: ergo faltim habebitFilius ingenitum 

efTe, fic enim inftabo: Omnia quse habet Pater, 

habet&Filius,.cxcepta adiva generatione , ut 

illa profcinditur ab aliis hypoftaticis proprieta- 

tibus in Patre confideratis ; 

fed effe ingenitum 

non idem eft quod &generare, hocenimeftpro- 

ducere Filium, illud vero non effeipfumabul- 

per hoc refertur Pater ad 

lo alio generatura : & 

Filium, per illud non refertur ad illum. Ergo 

Filius habebit commune cum Patre ingenitum 

efte. Dices, fi genitus eft, patet jam non elTeper 

fe ingenitum ? Refporideo hoc ipfo ergo male in- 

terpretaris illam Patrum exceptionem, cum ex 

tua interpretatione fequantur contradidoria, 

Sed & pariter Patres dum dicunt Spirifcum S. o- 

mnia quac Filius habet, habere, excipiunt folam 

generationem, utGregorius Theol. oratione^^» 

in Pentecofte. (Omnia, inquit, quscunque funt 

Filii, Spiritus Sandi funt, excepta generatione.) 

Ergo Spiritus producet alium Spiritum, hoc eft 

non tu dicis, habere Filium, & hoc contrarium 

jam per fe non conftat, fed ex revelatione 

habemus. Cum ergo Patres generationem exci- 

piunt totamcumomnibus fuisproprietatibusPa- 

tris hypoftafim, adeo & vim producendi Spiri- 

tum Sf negant de Filio. Denique Gregorius 

Theo-

APOLOaiA FIDEI. 37 

Theologus non generationem 

tantum fed lim- 

pliciter caufam excipit, Oratione 24. 

in adventum 

-^gyptiprum(quidquid, inquit,Pater habet, 

idem excepta caufa Filius eft. 

) Refpondet Bel- 

larminus Lib. 2. de Chrifto cap. 22. per caufam 

hic intelligere Theologum folanigenerationem. 

Sed hoc dicit Pontificio arbitratu, & non quod 

intendebat Greôrius , fed quod Bellarminus 

noluit eum intendere explicat. Gregorius vero 

alio in loco clarius fefe explicavit , & cavillis 

lefuiticis occurrit. Oratio enim prima qux 

eft apologetica profuga fua (non ita, inquit, Chrifti 

amore affici convenit: ut nec Ei Filii nomen 

conveniat, nec Patri caufae prsrogativa, quam 

ut Pater et Genitbr habet. Parvorum enim uti- 

que & abjedlorum, imoabjefte indigneque caufa 

fuerit, non Divinitatis & bonitatisilliuscaufa, 

quae in Filio & SpirituS.con{ideratur.)Videquomodo 

caufam non pro fola generationeFilii, &d 

& pro produdione Spiritus S. intelligat. 

V, Relpondeoad^«/«r«/«argumentum: Chri- 

ftus,inquit,de Spiritu dicit, de meo hoc au- 

accipiet, 

temnil aliud effe contcndunt, niiiquodprocedat 

abipfo. Accipereenim unaminTrinitatePerfonam 

ab alia, eft accipere fuura effe ab alia : Cum 

quidquid accipit ipfa eft. Ergo Spiritus S. quidquid 

accipit, ipfe ille eft, adeoque fe ipfum, id 

cft fuum elTe 

accipit: accipit vero a Filio, idera 

ehim eft de meo, quod & de me, ergoa Filio fuum 

C effe 

3

38 

THEOPR PROKOPOWICZ 

elle accipit, atque adeo procedit a Filio. Re- 

fpondeo duplexeft SS.Patruminhuncobfcumm 

locum Commentarium. Alii enin^ hoc de meo 

interpretantur de Patre meo: alii idem elTedi- 

cunt, quod de me, id eft deFilio, propter quara 

diueriam interpretationem apparet, utique ob- 

fcura hiec effe verba Servatoris, Primo igitur 

vel exinde conftat, quam imbecille hoc fit Latinorum 

argumentum. Quod locum Scriptiirx 

adducit, quafiid, quodipfi volunt, aperte & cla- 

re teiêtur, cum tamen iri explicf^ndo illo Patres 

non conveniant : 

quis autem fidei dogma ex ob- 

fcurx Scripturx locis ftatuere iure pofiit ? Dogma 

enim fidei eft id, quod revelatum eft a Deo: 

quomodo vero id dices effe revelatum , 

de quo 

clarum Teffimonium in Scriptura uon habeas, 

aut aliud oftende, aut fentcntiam quam iion fatis 

intelledo Scripturae loco, & diverfas interpreta- 

tiones patiente comprobareniteris, dogmaeffe 

fidei ne dixeris , 

fi enim hoc & non aliud quod 

tu vis , dicas intelligi per verba , a Patribus va- 

rie expofita, jam non Divina Autoritate , 

fed 

tua libidine opinionem tuam variam effecon- 

tendis. Cseterum licet diuerfam illam Patrum 

expofitionem effe, qua ut fupra diximus,vocem 

de meo, alii de Patre, alii de Filio interpretan- 

tur, neutra tamen favet Latinis. Nam quidicunt 

idem de meo quod de me, id eft de Filio 

fonare: Illi per verbum accipereintelliguntmisfionem 

teraporariam atcommunionemejusdem es- 

fen-


fentias, quam vero exponit de meo, 

id eft de Pa- 

tre loquuntur de seterna proceffione: utrumque 

enim nihil prodeft Latinis. Sed videamus u- 

tramque partem: ex illo ergo qui hoc de meo, 

exponunt de Filio clariffime loquitur, Eufebius 

Emiffenus Dominica 4- poft Pafcha. Tom. 5. 

parte i* Biblidt. Patrum Colonienlis p. 682. (Haec 

autem, inquit, quoniam omnium trium commu- 

nia funt, & fubftantialiter omnia poterat dixilTe 

Dominus li voluifTet, quia de meo & fuo acci- 

piet & annunciabit vobis, nam et Filius quando 

praedicabat, & de fuo, & de his, & quaePatris 

Fi- 

lii funt, accipicbant, quoniamunaeft fapientia& 

veritas omnium trium.) Rece quam aperte 

accipere exponit idem efte, quod habere commune.omnibus 

tribus perfonis fapientiam &ve- 

ritatem, imo & de fuo Spiritu Sandlo accipere 

Filium non putat, crgo idem efte quod ipfura 

generari, neque enim a femet ipfo, neque a Spi- 

ritu generatur. Idem fonant verba S. lonnnis 

iri Chryfoftomi Homil.77. loan. antemedium 

Didymi Alexandrini Lib. %. de Spiritu Sanfto 

Tom. 6. OperumHieronymijAmbroiii Lib. 2. 

de Spiritu Sando Cap. 12. Cyrilli in multis locis 

iieadiligenterperpenderis, utdialogo 6. deTri- 

nitateTom. 4. Part i, pag. 593. & Lib. 11, in 

loan. Cap. 2. & in Thefauro aflertione^^.Tom. 

5. Parte i. pag. 350. Athanafius vero Tomo 2. 

pag. 17. Epiftola ad Serapionem , 

de miffione 

intelligit. (Filii, inquit, eft Spiritus, & aFilioac- 

C 4 cipit

40 

THEOPH, PROKOPOWICZ 

cipit omnia, ut ipfe 

ait & infufflans dediteisDi- 

fcipulis) Ex alia vero parte quiper 

verbum acci- . 

pere intelligunt procedere difertiffirae per hoc 

de meo intelligunt dePatre, idemM. Athanafius 

aliter hoc ipfum exponit, Diaiogo i. contra Ma- 

cedonium Tom. 2. pag. 278. ita loquitur : 

(ille de 

meo accipiet nempe de Patre, hsfc enim fubjun- 

git: omnia qux Patris funt, mea funt, propterea 

dixi, quia de meo accipiet & annunciabit vobis, 

accipere illum dixit, nonex ignorantia, fedquod 

Spiritus energiam & gratiam ad caufam referat.) 

Auguft. Lib. a« de Trinitate Cap. 3. Tom. 8- idem 

prorfus docet & tradlatu 100. in loan. 

& tradlatu 107. in loan. & aliis locis : Greg. 

Theol. Oratione 37. pag. 611. & alii palTim : Sed 

fi ipfum Textum Euangelii conlideres, idipfum 

Chriftum diferte docuifle videbitur: Chriftus e- 

nim Dominus cum dixit de SpirituS.de meoaccipiet, 

fubdit rationem hane: quia omnia Patris 

mea funt. Tale ergo eft 

ipfius Enthymcma: o- 

mnia Patris mea funt, ergo Spiritus de meo acci- 

piet Quaefo qux hic latet tertia propofitio, ut 

fit perfedlus Syllogismus, Omnia Patris mea funt, 

fed Spiritus accipit , id eft procedit de Patre : 

Ergo de meo aecipiet , verba ergo 

haec Domini 

quomodocunque explicenturj nihil juvant caufam 

Latinorum, 

VI. Sextum Argumentum, quo proceffionem 

Spiritus S.aFilio exeodeducereconantur aliqui, 

quod


quod dixerit de Spiritu fuo Dominus loan. 14. 

Illum non a femet iffo loquuturum', fed quae audiet 

loquuturum^ ficut eft cognatum & fere idem cum 

iiiperiore, certe easdem vireshabet, ita eadem 

folutione facile enervetur. Nam qui 

Patres ver- 

bumaudiendi ut hoclocoaServatore adhibitum 

eft, pro participatione elTentisE illi 

accipiunt, 

a 

folo Patre ab eo videlicet, a quo &acciperedicitur, 

audire dicunt Spiritum S. Qui vero a Filio 

verbo audi- 

quoque audire eum docent, illi jam 

endi non proceffionem, fed efTenti^ communi- 

tatem, unitatem, identitatem,conrenfumitem& 

ad illumi- 

beneplacitura ad externas adliones , 

nandos, docendos , aliisque 

donis cumulandos 

homines intelligant. Lege eosdem Patres, qui 

in fuperiore argumento addudi funt, & eadem 

quae ibi, eorum verba infpice: ubi enim de ver- 

bis, de meoaccipiet, loquuntur, ibidem aguntur 

& de his aliis : non loquetur a femet ipfo, fed 

quae audiet loquetur, 

addo hic unum teftimoni- 

umAuguftini, quo ille contendit, SpiritumSandura 

non audire a Filio Lib. contra Serm. Arianorum 

Cap, 23. (QLiod autem inomnibus Spi- 

ritus Sanftus Chrifti prseceptura expedlet, ut ha- 

bent, legant,fi polTunt.) AdArianos loquitur (quod 

cnim didum eft non a ie loquetur, non eft diAum, 

quxcunque a meaudierit,iedquaecunque audie- 

rit, loquetur, cur autem didumjfiit, pauloante 

jam claruit ex ipfius quam commemoravi Domini 

expofitione, ubi ait omnia, quse habet Pa- 

' 

C 5 

ter,

42 


ter, mea funt, propterea dixit demeo accipiet.) 

Ex his luculenter patet, quod cumAriani ex eo, 

quod Spiritus.S. a Filio accipere &audiredica- 

tur, (ita enim hi exponebant verba illa) deducerent 

Spiritum S. effe inaequalem , imo fub- 

jedum filio, & quaii miniftrum ipfius. Augu- 

ftinus confutans ipforum argumentum , aliter 

quamipfi, Domini verba exponit, dicitque, ideo 

dici Spiritum Sandium accipere de proprio Filii, 

non quod aliquid aFilib accipiat, fed quodaPatre 

procedat: quam tamen ex verbisDomini, omnia 

Vairis liint Filii , rec^le dicit Servator de Spiritu : 

de meo accipiet. 

Vnde inquit addudus DocHior 

noneSpiritu; quascunqueameaudierit, 

fed 

verbis uti 

quaccunque audierit, loquetur, quibus 

vides, priorem fuam verborum de meo accipiet 

expofitionem confirmat, ngm ut ibi de meo ex- 

pofuit, non de me, fed de Patre meo, (quemadmodum 

videre poteris in locis Augulîni fupra ci- 

ita & hic 

tatis,) 

audire Spiritum Sandtum, dicit, 

non a Filio, (nonfcriptum inquit eft, quaeeunque, 

audierit a me, fed quascunqueaudierit loquetur.) 

Haec ne igitur funt Scripturae teftimonia de pro- 

ceflSone Spiritus Sandi ex Filio? haccdogmatis 

firmamenta.'' haec fufficiunt, ut quod corruptifiimx 

xtatis homines Scioli illi &verfificatores inepti 

Gallici Italicique Rabuk Papaeque omnium 

mortalium longe turpifliimi, Sergii illi, inquam, 

& Stephani, & alis fcedae befiiac, monftraque poft 

hominum meraoriam inaudita, quae circa idtem- 

pus,


pus, cum haec peftilens dodlrina per occidensfer- 

pere cceperat, &inferno prodire:h3Ecne,inquam, 

argumenta tanta funt, ut quod irti Magiftri Reverendi 

effutierint, nos trepidi, & meticulofi putemus 

vocem veniffe dccdo, tonitrufonuifie, An- 

gelum loquutum effe Dei, ad mortales fadam elTe 

revelationem ? quam praeflaret fequi monitum 

S.Cyrilli, Hierofolimitani,Cateche(i 16. (dici, in- 

quit, a vobis deSpirituSantlo 5 (i 

quaefcriptafunt 

quid non eft fcriptum , curiofe noti fcrutemur : 

ipfe SpiritusS. locutus eftScripturas, ipfedefedi- 

xit, quxcunque voluit, at quatenus fuimus capa- 

ces, dicantur ergo, qusccunque dixit, qusecunque 

vero non dixit, non audeamus.) Vbi ergo fcriptum 

eft, ubi dixit Spiritus Sandus procedere fe non a 

Patre duntaxat, fed etiam a Filio, cur ubi dicitur 

a Domino , quod procedat a Patre, non additum 

fit a Filioetiam? Atquieratopportuna occafio di- 

cendi, forte id fubftituit Servator nofter permotus 

4. ratiunculis, quas poftquindecimfecula, ex- 

pofiturum fcivit Cornelium a Lapide Commentar. 

in Cap. 15. loan. quibus 

nihil 

ineptius mihi 

quidem 

legiffe contigit. Sed mihi vobifcum eft lermo 

quicunque 

hsc legitis 

viri 

optimi. Nonne 

quidem mirorfatis, vos PontificisRom.hsrere iii 

horrore & quafi compeditos jacere , quippe qui 

{Qfe fuumque intelledlum, ita uno miferrimoho- 

mini cxco duci addixerunt, ut per illum legant, 

per illum intelligant, per illum credant; Divus 

jam perfvafa plebe Epifcopis pudendis plerisque 

igno-

44 

THEOPH. PR0K0P0WIC2 

ignorantia laborantibus aliisve mutire quidem 

audientibus,oranibus omnia alia quam quac opus 

eft agentibus: interim Diaboli rainiftris, Parafitis 

itidemque Sophiftis nihil non ad Ubitum Papae 

molientibusj quoque veluti clave confirment 

errorem populi & viam omnem ad veritatem vivendi 

prxcludant clamitantibus rabide, fummum 

Pontificem in rebusfidei nequaquam errare pofle. 

Quis ergo iftorum valetudinem non defperet? at 

miramur vehementer Auguftanx ConfefTionis 

Theologos, qui feie rupilTe vincula Babylonicae 

Tyrannidis gloriantur, non delegifle hadenus 

tempus idoneum, quo folide Scripturae 

loca Pa- 

trumque interpretationes atque totius antiqua^ 

Ecclefe fenfum perpenderent,& quid fentiendum 

fit de proceffione Spiritus Sandi data opera 

omniqueftudio & non perfundorie confulercnt. 

Habemus penes non librum Vittembergenfium 

in 

quo ada & fcripta 

fua cuna 

Theologorum , 

beatiff. Mag. leremia Patriarcha Conftantinopol. 

ultro citroque miffo exponuntur: ubi et de procefiione 

Spiritus Sandi difputatur: fed omnia 

eorum argumenta per has noftras rcfponfiones hic 

a me breviter, nec pro rei magnitudine expofitas 

facile diflblvi quisque fatebitur, fi modo ve- 

ritati magis quam imbutac 

perfuafioni ftuduerit, 

& quantum quidem ad vos, quibuscum 

mihi res 

modo eft, fatis jam egifte videor, ubi clare often- 

diy nil ex S. S. literis pro veftra contra nos fententia 

offerri au- 

polTeifereenim foliusScripturae 

tori-


toritatem exofculari dicitis vos,ubi ergo in Scri- 

ptura legitis, quod de Spiritus Sandi proccffioner 

una cum Pontificiis opinamini loca hic addu(fla 

per fe nihil tale dicunt, 

nifi forte deduci ex illis 

poffit, non poiTe autem ratis jam. demonftravimus. 

Et quod praeterea inculcare placet confiderateDeum 

immortalem, confiderate diligenter, 

o|:o vos, cur nullus ita 

antiquorum Patrum, haec 

Scripturae loca intellexit, ut ex iis Spiritum Sandiixm 

a 

omnes 

filio procedere ftatueret? cur aliter ea 

expofuere, quam modo vos exponitis, 

cur dogma hoc per multa fsecula inauditum fuerit 

in Ecclefia? 

ipfi enim iaepe fatemini, non' 

fuilTe de re hac 

qusEftionem. Idemne non fuit 

quaeftio, quia non dubitabat Ecclefia Spiritum 

Sandum procedere a Filio, an quia penitus ignorabat? 

Siprimum, cur ergo iterum dico Patres 

exponentes Scripturae verba, qus vos pro argiimentis 

habetis, nihil tale uti vosexiis deducunt: 

cx his enimet nonaliisfciebatlocis, fi inhoc do- 

gmate 

vobiscum fentiebat vetus illa Ecclefia. 

Quod fi id ignorabat, ecquid quaefo myfterium 

fuit, ut D. I. O. M. dogma hoc majoribus noftris 

occultum & ignotum voluerit, & usque ad no- 

num, poft redemptionem noftram Sacculum re- 

fervarit aperiendum 5 per aliam ergo nefcio 

quamScripturampofteritati hoc aperuit? Anper 

eadem verba, quac hic explicavimus,fi per aliam, 

hoc nihil 

itaque taledicunt,fi per hsec, quaEro 

iterum, quomodo antiquis patribus 

oculi tene- 

bantur,

46 


bantur, ne eorum fenfum ? agnofcerent fed for- 

te nullus tanti ingenii, dodrins & diligentiae vir 

fuit, ut hsec germane poflet exponere, antequam 

Sorbonici dodlores emerfiffent. Eos enim primum 

excitavitad defendendam procefRonemSpi- 

ritus Sandi a filio Nicolaus I. Papa Epifôh 

70. Tom. 8- concil. col. 469. & deinde 

Sergius ille omnium animalium fpurcifiinius. 

Qux ex Patribus objiciuntur nobis, hic non di- 

luo, ob eam potifTimum rationem, q.uod fciam, rae 

fatis feciffe vobis, fi objecîones ex Scriptura de- 

promtas diffolverim. Quia tamen vos in epi- 

flola ad Patrem Michaelem hunc ex Augufl. (ut 

putatis) locum adduxifîs, (nullatenus dubitandum, 

(ed firmiiTime tenendum eundem. Spiritum 

Sandlum qui Patris & Filii unus efl Spiritus, 

de Patre & Filio procedere) refponfionis lo- 

co mitto vobis duos tradatus fupra laudati au- 

toris Adarai Zernikaw, in ille 

quibus incredibili 

eruditione (ipli quaefo judicate) multas enarrat 

corruptelas, a Latinis in fcriptis orientalium


pere aut intelligere valeo , ecquaenam ef^Q 

poffitratio confutandi? quod cum legitis, fat 

vobis commendamus diligentiffime penfitanda: 

I. Quam inops teftimoniorum fit Latinorum do- 

gma,ut tot fcripta Patrum corrumpere opus fue- 

rit. 2* Quod fentiendum fit de aliis quoque, li 

quae forte ab hoc autore non deprehenfa funt 

verbis Patrum, quae 

Latinis favere videantur. 

3. Quam fruftra conquerunturvulgoLatini, Grzcos 

ad Patrum teftimonia ab addu(fla nihil 

iplis 

refpondere, nifi ea Latinorum fraude corrupta 

efie, quod & vefter loannes Herbinius facit in li- 

bello de fcriptis Kijovienfibus Cap. 14. numero 2. 

ecce enim quod dicimus manifeftiffime demon- 

ftramus. 4. Quam multi apud Latinos inventi 

hadenus fuerint, qui de fuo hoc dogmate vacil- 

larint, 

nifi tamen & calcitrare contra veritatem 

quamingenuo profiteri eam maluerint, obflare 

enim "fibi videbant multorum Patrum teftimonia, 

& fibi nulla ocairrere faventia, ut propterea manum 

violentam eorum fcriptis inferre non dubi- 

ab uno 

tarint, neque enim uno tempore, neque 

homine tot SS. Patrum verba contemerari po- 

multitudo fere ad centefinium ex- 

tuere,quorumcrefcit 

numerum. Si 

quis dicat, fe fuorum ctiam 

hominum maleficum, hoc non probare, neque 

nocere id veritati, quod alii eam, cum bene probare 

non poffint, male & fraudulenter audeant 

demonftrare, hominum id non religionis vitium 

efTe : ut Bellarrainus, & Lep Allatius confitentur ? 

Reipon-

48 

THEOPH. PROKOPOWlCz, 

RefpondeorBellaruiinus & Allatius id ita dixere, 

quia putabant, unicum tantum Damafceni locum 

corruptum effe,alii item& Petrus 

Pithceus, idem 

confefFi funt, quia pariter unum alium locum 

cenfebant efle temeratum? fi vero tot loca cor- 

rupta effe refciviffent, nefcio profed:o quod dice- 

rent. Deinde vertatur fane fraus, hoc peiTimus 

hominibus, non verQ^toti religioni Pontificiae, 

quid igitur? unde jam comprobabunt dogma 

fuum : per hos enim duos tradatus omnia ipfis, 

qus adverfus nos vibrabant, arma erepta funt 

5. Hoc prsterea vobifcum perpendite : Ecquosnam 

magiftros hoc in dogmate habeatis? corru- 

ptores ncfarios, qui ultro fe ipfos, 

fent rationes, vel hac fola deteda fraude malitio- 

fi ah'ae dees- 

fifiimos, & ut vocant formales hxreticos, often- 

dant. Praeterea dogma hoc apud Latinos excu- 

iiim eft, jamcitra nonum ikculum , quando in 

Aquisgranenfi conciliabulo fciolis ita placuit, quorum 

licet admiferit 

placitum 

Leo Papa IX. fedudus 

corruptis jam tunc verbis 

aliquorum 

Patrum, 

Symbolo tamen additamentum illud inferere 

recufavit, & inferentes diris devovit. Hoc 

fsculo proteftantes Theologi , corruptam jam 

Ecclefiam fuiile clamant, puram enim Ecclefiam 

vix ad Sxculum feptimum docent permanfilTe, 

quomodo ergo corrupti hujus Sseculi foetum 

pro fincero dogmate admittere noh dubitatis. 

Qjantum attinet ad verba ex Auguftino a vobis 

P. Michaeli propofita: pace veftra dico, verba 

hsc 

,

APOLOGiA FiDEI. 49 

liEEc nurpfam apud Auguftinum reperiri poffe, 

fed funt in libello Fulgentii, operibus Auguftini 

annexo, quae tamen nequaquam cenfeo fcripta a 

Fulgentio, cum magnam fraudis fufpicionem ultro 

ingerant, (^firmijlime^ inquity crede Spritum 

SanBum a Fatre cS a Filio procedere) inculcat 

firmiiTime credendum, quafi fumeret, ne forte in 

Patrem Grscorum concederet difcipulus, cura 

nondum ulla efifet liac de re qua^ftio: apagenu- 

gas impofloris nequiffimi. 

Gr^ca fmidamenta, 

Reliquum erat, ut no(lra argumenta, quibus 

a folo Patre Spiritum Sandum procedere contendi- 

in medium. Cseterum cum 

mus, proferrem 

multis aliis negotiis tenear, & haec, quae hadenus 

dida funt, (ufficere ad veritatem cognofcendam 

certo fciam, pluribus hic agere fuperfedeo. Nara 

ii nihil exSacra Scriptura de proceffione Spiritus 

Sandi a Filio pofTe elici coraprobaverim,

50 


eft in Sacris Literis, a folo illum Patre generari: 

Virtute tamen negari, hoc ipfo quod non liceat 

fentire, quod fcriptum non eft. 

Denique quid- 

quid vos diceretis hxretice , quivellet, afferere, 

Filium generari ex Patre & Spiritu,& inftaret, 

hoc negatum non eile in Scriptura,idem nos vobis 

relpondere putetis 

in 

praefenti negotio, Alio 

tempore,{iquidem vobis ita vifum fuerit, & prius 

ad hoc noftrum fcriptum refponderitis, non gra- 

vabimur, noftra etiam pro Spiritus Sandli pro-. 

ceiTione ex folo Patre argumenta ad vos trans- 

mittere. 

Eo loci de Sfmtus SanBi froce0one 

difhutatur. 

V. Nunc jara ad reliqua, qusc fcripiiftis, bre- 

viter. Reipondeo ad hoc, quod dicitis confonanare 

vos Conci]iis&Patribus,'ubi illi confervant 

Scripturam Sacram,' diciraus injuriofam hanc in 

concilia generalia loquelam eiTe, putatis enim 

generalia concilia , (ii modo legitime celebren- 

tur) poiTe aliquando non confonare Scripturae; 

hoc mera haereiis ei^, cur ergo quasfo convocari 

debeant concilia? dices, ut nonde fuoaliquid de- 

jRniant, fed Scripturs mentem exponant; ita eil, 

fed qu2 eorum certitudo erit, ii aliquando non 

confonabunt Scripturx ? hoc utique & quilibet 

privatus poteit Theologus. Patres tamen fandl:iirtmi 

aliter 

iique iapientiifimi, de conciliorum 

autoritate ientiebant: Cyrillus Lib.i. de Trini- 

tate concilium primum Nicaenum vocat D. ora- 

culura,


culum , Gregorius Nazianzenus epiftola i. ad 

Clidonium profitetur, fe non pofTe Apollinariftas 

haerefeos coargui, li fe, quemadmpdum jadla- 

bant, a catholico concilio receptos oftenderint: 

Ambrofius epiftola 23.(fequor, inquit, tradâtum 

Nicseni concilii, a quo me, neque gladius, neque 

mors poterit feparare.) Auguftinus Lib. i. de 

Baptifmo Cap. ig. ibla hac ratione exculat S. Cyprianum 

ab hserefi, quod ejus tempore nondum 

fuit concilium prohibens iterationem Baptifmi 

collati ab hscreticis. Deinde cur omnia concilia 

hac formula uti confueverint, vifum eft Spiritui 

& nobis: Saeculo Apoftolorum primum conci- 

An adeo audaces 

lium, ut habetur Ador. 15. 

& petulantes cenlebimus omnes illos dodores 

fandiffimos, qui conciliis generalibus interfue- 

rant, ut fibi arbitratu fuo & libidine SpiritusSandli 

confenfum arrogarint, fed & Cliriftus Do- 

minusde Spiritu fuo ad fideles dixit: loan. 16. 

(Spiritus, inquit, 

veritatis doccbit vos omnem 

veritatem,) at non docetper homines privatos 

infallibiliter: igitur per congregatos in Spiritu 

Epifcopos, dices forte , hanc promiflionem fadam 

effe folis Apoftolis: at Chriftus loan. 

cap. 14. ait, Spiritum Sandum manfuruni 

effe cum Apoftolis iri xternum, non autem 

cum Apoftolis in perfonis eorum in aternum 

manet, fed in eorum etiam fucceftoribus. Prae- 

terea veftra hsec locutio videtur effe 

verfipellis 

& & ad fola 

apoftata, efFugia haereticorum nata, 

quippe quod omnes, errores ab idlibus Catho* 

D 2 lico-

52 


licorum argumentorum eripere fatagit. 

Dicet 

enim verbi gratia : Arrianam blasphemiam dici- 

mus, ego ipfi objiciam Scripturx teftimonia, ille 

non ita intelligenda afleverabit, clamabo ita a 

Patribus, ita a conciliis intelleda efTe, facile elabetur 

; dicit enim, non bene illa intellexiiTe, non 

confonuiffe Scripturae, fe ipfis morem non gere- 

re, tunc gcftarum cum confonuerint. Qux ipfius 

refponfio, fi quid valeat, digitum jam oribus imponere 

debebimus & taciti abire, unde vobis 

cum quoque nihil ha6lenus egimus , cum often- 

dimus ex Patribus, non ita fupra adduda loca 

Scripturs intelligenda de Sandlo Spiritu effe, 

quemadmodum vos intelligitis: refpondebis 

enim, Patres non confonare hac in re Scripturse. 

Fateor vero vos fi talis ratio vobis eft refponden- 

di, nullam poffe effe rationem vobiicum difpu- 

tandi de Patribus: ergo nos quoque ita fenti- 

mus, ut non omnino in eorum verba jurare 

non eft 

oporteat, fi quid unus aut alter, quod 

aliunde apertum, protulerit, 

fed fi omnes, at ma- 

ximo numero aliquid doceant,non divinum quidem, 

fed prope divinum vocamus oraculum: 

(locorum enim & temporura intervallis divifi in 

mendacium confpirare non poterant, neque una- 

himi confenfu docere, nifi quae per traditionem 

ab antecefforibus fuis acceperant) Optime loqui- 

tur Adam Zernikaw. Concilia vero generalia 

celebrata infallibilem & certiffimam fi- 

legitime 

dd effe regulam confitemur. 

VI.


VI. Liturgiatn,, noftram (quod fextum ca- 

put veftri eftfbripti) 

iion fruftra commendamus ; 

eft enim a S. lacobo Apoftolo, primo Epifcopo 

Hierofolymitano compolita, ut antiquiffimi codices 

& omnium exempkrium concordia, & Pa- 

tres veteres, Germanus cS Proclus Patriarchte 

Conftantin. &- omnium hiftoricorum Theo- 

logorumque confenfus comprobat, 

men tefte S. Proclo in brevi tradlatu , 

eft ta- 

de S. Li- 

turgia breviata a D. Bafilio M. & a D. Paulo brevior 

fadla a D. X^vo-oô^co M^yiVr^w UôkXc^ . Uxc 

Chryfoftomi Liturgia in quotidiano 

eft, illa qu3t 

ulli nobis 

dicitur Bafilii I. in anno celebratur : 

fcilicet a Patriarcha 

Ipfam lacobo autographam 

Hierofolymitano celebrari in anno die fefto S. 

lacobi Apoftoli, audivi, & in Leone Allatio quo^ 

dam in loco legi. Credibile autem eft, rationem 

hanc celebrandae liturgiae ab ipfo Servatore didi- 

cifte lacobum Apoftolum, quod de veftra litur- 

gia licet eam non fciam certo , qualis 

fit dicere 

forte poteftis probare, tuto affevero, nunquam 

poteritis. 

VIL Quantum attinet ad veftram a Pontifice 

Romano fecelfionem , habita fide narrationi 

veftrz de Martino Luthero non dicimus vel il- 

lum,velvoscumilIo ideo hxrefeosaut fchifmatis 

reoseffe^quoda papali Synagoga exieritis, fed 

quod ad noftram Ecclefiam non perveneritis, 

partim quod non ejuraftis dogma de proceffione 

Spiritus Sandi a Filio, partim in quod alias novashscrefes 

incidiftis, quarum a ferio examine, 

in 

D3

54 


in prxfentia abftineo,quod eas peculiari tradatu, 

ii Deus vires dederit, confutare polliceor. Hoc 

tantum dico : invocationem Sandorum tani 

impudenter a veftris Theologis vocari impiam, 

ut excufare vos pertinaciae prorius impoffibile,' 

contra ftimulum enim calcitratis, cum tot veterum 

teftimoniis, quas longum nimis elTet recen- 

fere, 6r univerfse (auifljeantiquitati hacin reconju- 

rati reluclamini. Scripturae etiam liquidiffima 

funt documenta contra vos : lerem. 15. ubi dicit 

Dominus (iifteterint Moifes & Samuel coram 

me, non eft anima mea ad Populura iftum.) 

MachabaôrumLib. a. Cap. ultimo,ubi ludas in vi~ 

fione videt : Oniam Pontificem & Prophetam le- 

rem. vita jamfundos orare pro populo ludseorum 

Apocalyp. 15. ubi odoramenta, in Phialis 24. fenium 

vocantur orationesSandlorum,Apocalyp.6. 

ubi animx Martyrum petunt vindidlam de fuis 

interfedoribus. Orant ergopro nobis Sandli: cur 

igitur non implorandi funt , ut orent pro ipfis, 

quod licere ne vos quoque initis inficias. Ergo 

& quidem eo magis & Sandi vita defundli pro 

nobis orare poflfunt, & nos opem eorum implorare, 

(Schoc argumentum nulli unquam, 

nec Re- 

formati , nec Proteftantes ne quidem fpeciete- 

nus folvere potuere, nec unquam in aeternum ullum 

ingenium poterit, ecquod enim acutius in- 

genium, quod judiciura liquidius efle 

poterit, 

quam Marci Antonii de Dominis, fupra laudati 

autoris: lege diligenter opera ipfius, & omnes 

recentiores Theologos comparatione ipfius pueros


ros apellabis, hic tamen autor cum prius Lib. 5. 

Cap.8- numero 61. afTeruifTet, 

non debere invo- 

cari Sand:os Lib. poftca 7. cap. 12. numero 12. re- 

tradat hanc opinionem innumerabilibus Patrum, 

quos plurimos ibidem recenfet, convidus tedu 

moniis, ubi & hoc a paritate viventium, qui pro 

aliis viventibus intercedunt, argumentum dudum 

veluti infolubile laudat & per hoc enervari dicit, 

quac vulgo a nobis objicitur,Chrifto fieri inju- 

riam,fi SS.pro nobis intercedant, cur enim injuria 

non fit, dum vivi pro vivis orant, nihil contra 

haec, afferri a nobis poteft. 

VIII. Quod vero #nqueramini, inique vos 

annumerari a nobis inter aliquot hsereticos, Ar- 

rianos, Neftorianos, & alies, cum vobis dicatis 

nihil communecum illis efTe, dicimus non no- 

ftrani de vobis exiftimationem , fed veftram dc 

vobis querimoniam efle iniquam, neque enim 

vos ita inter veteres haereticos recenfemus, ut ie- 

(âm veftram vel ad gregem Arrii vel ad Ne- 

ftorii cxtum pertinere dicamus, fed eo pado, 

quo pavones verbi gratia, aut accipitres numeramus 

inter aves : non quod pavones de familia 

aquilarum aut ftrutionum putemus efle, fed 

quod illi cum hifce & aliis in genere conve- 

niunt, licet differant fpecie, vobis etiam non eft 

commune cum Arrio negare filium Dei 

sequaleni 

non eft cum Neftorio 

Patri, non negatis enim , 

diuidere Chriftum in duas perfonas, non enim 

dividitis, ita & de aliis quibusvis: 

hoc tamen 

cum omnibus hxreticis commune habctis, quod 

D 4 

&

56 


& vos aliqua contra fanam & orthodoxam dodrinam 

fentiatis , & hoc eft convenire in 

genere. 

IX. Traditiones, quas appellatis peftiferas, 

hoc ti\ 

quaero an omnes omnino traditiones , 

omnes, qua^cunque in Sacra Scriptura non leguntur 

fententiaSjhorrendo hoc titulo,quaii Heliae cul- 

troconfoditis? an vero aliquas tantum. Sitantum 

aliquas, quxfo quas? forte qux non modo 

non funt fcriptx, fed etiam fcriptae adverfantur: 

id «Sc nos fi fatemur, quod omnino omnes. Nam 

vos nimii Zelotae eftis, & fub Heliae indole semu- 

lationem fervatis non fectndum (cientiam, qualem 

non probat Paulus ad Rom, cap. lo. quid enim ? 

Matrem Dei fandîfTimam poft partum virginem 

remanfifTe, fcriptum ne eft alicubi? & tamen 

non nifi infanus & impius impietatis coarguit 

nos, qui eam femper Virginem cum omnibus 

omnium facculorum orthodoxis hominibus con- 

fitemur. Dices forte, id non debere de fide es- 

fc: alia hzcquxRio eft, quam in pracfentia non 

vacat difcutere : cacterum an peftiferam hanc tra- 

ditionem appellare 

audebitis ? Mille alia poffem 

: 

proferre exempla fed unum hoc fuflicere vide- 

tur, ipfi quoque vos omnia, quae in templis 

veftris agitis & feritis, ex praefcripto SS. Lit- 

terarum habetis ? ut certum ritum mor- 

tuos fepeliendi: matrimonia benedicendi, quior- 

natus deceat celebrantem facerdotem, qui geftus, 

et alia. Sed audias Bafil M. Lib. de Spiritu Sandô 

Cap. 29. loquentem: (Apoftolicum, inquit, arbi- 

tror


tror effe etiam in non fcriptis traditionibus per- 

feverare , laudo enim inquit vos.) Paulum citat 

ad Tefial. 2. (quod omnia mea meminiftis, et 

traditiones contine- 

quemadmodumtradidivobis 

tis.) Ibidem multa myftica citraScripturamver- 

fari interChriftianos et recipi exprefle dicit. Si 

ergo Bafilio hoc Apoftolicum efte videtur, minus 

moramur,quod idemLuthero peftiferum videatur. 

Scripturae loca, a vobis contra traditiones allata, 

nihil huc faciunt , neque enim pro traditionibus 

habemus , quscunque & cuicunque 

habere li- 

buerit, fed quae ex hiftoricis, & aliis fcriptoribus 

ad veterem Ecclefiam, & ad ipfa usque Apoftolorum 

tempora facile polTunt revocari. 

X. Quod vero dicatis miracula non efte figna ve- 

raeEcclefiZjid neque per omnia verum,neque per omnia 

falfum eft,leguntur enim in hiftoricis antiquis 

multaqusedam apud haereticosetiammira fada, & 

prsEter, locum Auguftini, a vobis addudum, habemus 

quoquejaliorum Patrum non pauca docu- 

menta, quibus docent nos, 

non debere moveri 

femper vifis mirabilibus , ut Chryfoftomus in 

multis locis , 

& luftini Martyris^ & Athenagors 

Philofophi Chriftianij&aliorum, imoipfiusChri- 

fti unici fupremi Magiftri & Dodoris noftri, qui 

multos -4^8Uô%^fe8?,^^' N^suôTTfo^PnTiJt? magna 

& multa daturos figna, ad cautelam noftram prse- 

dixit nobis. Non omnia ergo mira vifa funtfigna 

veritatis, alia enim portenta funt Diaboli, alia licet 

ipfius Dei opera, 

fed ad non confirmandam 

talem fedam, verum vel ad innocentiam alicujus 

D5 

often-

58 

THEOPH. PROKOPOWICZ^ 

oftendendam, vel adalicujuscoarguendaminiquitatem, 

vel ad aliquod etiam dogmafidei, fednon 

peculiare talis fedae, verum commune Catholicis 

comprobandum. Ejusmodi cenietur illud fuiffe 

miraculum, quod hiftorici traduntapudArrianos 

olim contigifle, nimirum cum ad Baptismum addudus 

eflet, qui jam fuerat ter 

baptifatus, 

infufa 

in coiicham aqua, ter fpcdantibus qui adftabant, 

evanuit, quo figno non Arriana religio conjBrma- 

batur, fed oftendebatur, non placere Deo, ut Baptismus 

iteretur. Talia ergo miracula rion funt 

nec poffunt eiTe verae Eccleliae 

figna, multo minus 

figna erunt Daemonum praeftigia, autfigmentahominum. 

At vero quac mira edantur divinitus, 

quac conftet eflfe edita, ad exhibendum teftimonium 

veritatis Ecclefe, iila 

utique quis negaverit 

iigna efTe. Addo tamen li cautionem, nimirum 

vel ultro nobis etiam non poftulantibusfiant, vel 

quod maxime obfervandumcenfuerim, fi magna 

pracfertim publica fuerit eorum neceflitas. Vnde 

Patres prohibentinnegotio fidei provacariadmiracula, 

fufficit enim nobis Scriptura S.ad confirmandam 

veritatem & , qui Scriptura contentus 

non efTetj 

ille 

utique non inter hacreticos, fed in- 

ter Ethnicos effet numerandus. Fieri tamen poteft, 

ut cxcitati vel obftinationi hominum ultro 

faepe mifericors Deus fignis 

editis confulere non 

dedignetur , tale eft inter non pauca infigne adjiiodum 

Dei opus in Gracca Ecclefia & nulla in 

, 

alia fieri folitum, quod fi quis 

a Pontifice Ortho- 

doxo anathemate percufTus, vita excefTerit, cada- 

ver


ver eius non diflblvatur in pulverem, fedtetrum 

& nigrum ad inftar Tynipani inflatum jaceat, fi 

vero contingat, vt idem vel alius antiftes vinculo 

illo anathematis defundum abfolvat, eontinuo 

cadaver quoque redit in cinerem. Habetur rei 

hujus publicae Conftantinopoli facûm exemplum, 

ut fcribitur in Turco-Graecia, ope Martini Crufii 

veftri hominis, edita, 61: Graccorum Euchologio a 

Gearo DominicanoPariiiis edito. Nobis prseterea 

domefticum fimile eft, Vilnae fadlum a piae m. 

Petro Mohyla Metropolita Kiovienfi^ & multa 

qux alibi celebrantur. Per hoc vero quid aliud 

fignificari voluit Deus, nifi effe in noftra Ecclefia 

divinam illam ligandi & folvendi, poteftatem, quse 

non poteft effe, nifi in Vera& Orthodoxa Ecclcfia: 

adeoque id comprobare miraculo, 

eft veritatem 

religionis oftendere, cxcis & obftinatis fedlariis, 

vel ad falutem, vel ad majorem eorum conde- 

mnationerii. Si videntes non viderint. Quodvero 

efle 

dicitis, plura inLatina leda, in no- 

quam 

ftra Ecclefia miracula, hoc afleritis, partim , quia 

rerum noftrarum exiguam aut nullam habeatis 

cognitionem, partim, quia res pontificias non fe- 

rio fcrutamini,nequeeorum dolos diligenterper- 

veftigetis. 

Nil apud ipfos antiquius aut magis 

familiare , quam miracula fingere. Vnde cum 

plurimi ad hanc artem [q[q conferant, & eorum 

potiflima pars exleviculis, vanis, rudibus,&cras- 

fis magiftris conftet, fit plerumque, vt iploinepto 

narrationis contextu , nonpoffint non prodere 

fabelks fuas nugatores nequiftimi, contra de- 

corum

6q 


corumpeccant, nznias aniles canunt, multaetiam 

diuinitus fieri nequeunt, quae balbutiendo 

efficiuntur,{ibi quoquenon conftantia,fed contra- 

ria crepant, mendaces funt & immemores. . 

kn 

tu vifa fabellarum per libros & capita ab iisdem 

difpofita 5 veras eflfe Apocdypfes ? legite quo- 

que

APOLOGIA FIDEL 6i 

lippis & tonforibus. Kwiatkiewicz tamen le- 

fuita Polonus, in additamento Hiftoriarum Baro- 

nii nuper Polonice a fe edito , 

ad finem Operis, 

poftquam narravit eandem iftam Hiftoriam, fub- 

jicit divinum hoc fuiffe miraculum , & pro tali 

Romae habitum. Vide hinc, qusefides fithabenda 

roirabilioribus eorumnarratiunculis. Noftraau- 

tem Ecclefia nonpauciora vera habet, quaniLatinorum 

falfa miraculat Innumerabiles per ma- 

gnam & parvamRofliam viros S.in vita & poftobitum 

miraculis illuftres. Neque e{\ cui objici- 

as, noflra quoque confidta effe, id enim probari 

debet , quemadmodum miracula Pontificiorum 

plurima 

falfitatis facile eft convincere. Prgeterea 

non eft, cur vanitates eiusmodi affedlemus? La- 

tini autem, prsefertim Monachi, incredibili semu- 

latione de laudibus Cux quisque profefEonis cer- 

tantes, coguntur miferi&fanclos & eorum mira- 

cula fingere, ut habeant , quod flupidae plebecu- 

\x ad venerandam admirationem ofêntent : quod 

ab Ecclefia noflra longe abeft, ut planum cuique ef^. 

XI. Miracula quse Pater Michael vobis no- 

minaverat, immerito a vobis exfibilantur. Licet 

non iis 

tantopere gloriamur. Cum uthacH:e- 

nus patuit, non deefife notas, quibus Ecclefiani 

noftram veram efTe etiam extra talia figna demon- 

ftremus. Quse feruntur de igne Hieroiblymita- 

no penes Narratores fit fides, Leo tamen Allatius 

in libello de opinionibus Grsecorum adducit ido- 

neos Autores , ignem illum eo, quo 

etiam nunc 

fertur modo, antea accendi folitumfuifre,teftan- 

tes

6a THEOPH. PROKOPOWICZ 

tes. Ridicula porro objedlio eft, fi quod Turcx 

ignis iftius mirabil^m excitationem certo com- 

perifTent, jam omneshactenusreligionemnoftram 

lufcepiflent. An enim Pliarao non vidit mira- 

culapropopuloDei, palam aDeofieri, tamen 

tot tantisque fiupendis & tremendis prodigiis, 

parum aut nihil commotus eft, ut taceam innumerabilia 

hujusmodi. Inique 

etiam miram 

Ecolefix Peczarienfis erecîonem contemnitis, 

cum nihil in ipfa indecorum, & incongruum pof^ 

fetis arguere , multa in veteri quoque Ecclefia 

per vifiones, & apparationes Angelorum aut Sanclorumfenfibiliter 

fierijufla, (Sjfacâfifntj uttemplum 

S. Michaelis in oppido Chonenfi. Templum 

fandliff. Dei Matris Conftantinopoli 

ad fontem. 

Lege Nicephorum Calliftum Lib. 8. Hi- 

ftoriarum Cap. 4. & Lib. 15. Cap. 25. cui 

denique 

ignotum eft, ipfam illam Romx amulam novam 

Romam cselefti- Conftantinopolim monito con- 

ditam efle, loco etiam ubi conderetur perdivinitus 

oftenfo. Cum ergo Neftor S. Roxolana; hi- 

ftoriae fcriptor prodiderat mira quaedam, cum Ba- 

filica Peczarienfis erigeretur, contigifie, &int(r^ 

alia B. Dei Genitricem apparuiffe quafi Reginam 

quandam architeclis Conftantinopoli , eosque 

Kijoviam ad moliendum opus mififfe, quid quzfo, 

ridiculum, & infolens videtis ? Autor hic 

quam integrac fidei fuerit, teflatur etiam nunc in- 

tegritate per tot fsccula non corrupti S.fui corpo- 

îs: venite & videte. Venerat & admiratuserat 

vefter homo loannes Herbinius, ut ipfe teftatur 

in


in libello, de cryptis Kijovienlibus , 

fruftra ergo 

hx narrationes Lutheranis auribus non arrident. 

XII. Concludamus ab eiusdem commendatione 

rei, quam vos quoque in fine veftri nomi* 

fcripti 

natis. Licet non eodem affedu excitabat vos in 

fua exempla ad charitatemChriftianamPaterMi- 

chael, quo vos illum charitatis effe di- 

expertem 

citis, quam jufte, vos videritis, mihi quidem non 

videtur charitatis expers efle, qui alios invitat ad 

mutuam charitatem. Invitare enim ad charitatem 

, magna charitas efl. Ad eorum inquiunt 

concefTit partem, qui omnes, non ita, uti ipiicre- 

dunt, fentientes Chriftianorum nomine indignos 

effe putant. 

Definite quxfo aliquando ita^ de no- 

bis conqueri, multos enim ex veftris idem ingeminare 

non fine admiratione toties audio. An 

enim juftum putatis, ut eos, qui dodrins Ghrifti 

non peromniaobfequuntur,atque 

adeo Chri- 

ipfi 

fto fidem derogant, veros vocemus Chriftianos? 

Dicetis vos per omnia parere

64 


hoc tamen eft chimeras cudere. Nos vero divi- 

niffimi Pauli inftrudli praEcepto , 

' 

nunquam eps, 

qui aiiud quam quod a Chrifto & Apoftolis ac- 

cepimus, ad nos afferunt, 

vocabimus Chrifti- 

anos, imo Angelumquoque,fi 

rit, anathemate ferimus. Qu2 igitur vobis in re 

illis contraria dixe- 

tribui, & dcberi fcimus, nequaquam derogamus: 

dicimus vos homines e(ie divites, potentes, do- 

dos, variarum artium peritifiimos,bonos etiam viros, 

bonoshoraines, veros autem Chriftianos, donec 

quidem hsc durabit inter nosdiflenfio, quod 

Seimus etiam 

pace veftralit,apellarenonaudemus. 

nomine pia&apertaEfimplicitatisGermanam nationem 

inter alias commendari, fiitaeft, perpendite 

quxfOjfimplici & non fucato corde,depofito affedu 

partium, amore fuorum,odio aliorum abjedo pruritu, 

innatsE perfuafionis &docendiinvidia, &di- 

fcendi verecundia conculcata omnibus aliis amo- 

tis, qu2E in veritatis inveftigatione nebulam quan- 

dam, aut caliginem affundere folent, perpendite in- 

quara, & confiderate, analiquidinDivinislitteris 

inveniatur, quodprocefTionemSpiritusS. 

ex Filio 

doceat, an fint aliqua Patrum fincera pro vobis teftimonia,andeniquenon 

liquido demonftret, corru- 

pta plurima effe, alithor tradatuum , quos vobis 

mittimus? Ita & reliqua qux hicfcripfimusexaminate, 

nobisque, fi ita fuerit vifum, finceroitidem 

animo fignificarene gravemini: Et hocerit maximumnobis&luculentiffimum 

decandore & 

fimplicitate 

veftra teftimonium. 

APO-

APOLOGIA 

SACRARVM RELIQVIARVM 

PATRVM NOSTRORVM, 

qiii 

poft fuum obitum 

in Cryptis noftris Kiovienfibus 

quieverunt Lypfanorum. 

Qiiod fciliccthx 

Divina fupernaturali virtute dotem integri- 

tatis fortita incorrupta fervanturj 

Non vero naturaliter, vel arte quadam, (ut hoftes 

Ecclefias Orthodoxae Orientalis, in primis Roma- 

nenfes calumniantur) humana a putredine 

dcfenfa, integra permanent. 

E

nmmmm^K^Kmmmmm 

^LmxmMmm^^mmMmmistt 

qVAESTIO VNICA 

Vtruni natiirali alicui caufi trihuendafit inte^ri^ 

tas Corporum SanHonmi , qua in Crj/ptis nojlris 

Kijoviefifibuf funt Lipfajioriim ? ubi pr Occajionem 

etiam de tumentibus Cadaveribus anathemate per" 

ctijforum. 

efum viciflitudihem lurtfanteSj & quafi ob- 

ambulando, univerfa fluere atque interirc 

mirantesj en incidimus m longefplendidit 

limum j & quod totus orbis merito fuipiciat, at* 

que ftupeat fpedlaculum , 

in Kijoviam fubterra-. 

neam, in cryptas & fpeluncas caelo ipfo illuflrio- 

res, in quibus majus aliquid, & nobilius, quam 

quod natura ferrepofBt, admirando veneramur: 

Sancla nempe Patrum noftrorum corpora. Ex- 

tra periculum pugnantis fecum rtaturse pofita^ a le*= 

gibus corruptionis exemta, tota, integra, nec to£ 

ikculorum curfu perado ullam noxam^ ullum 

perpeffa vitium* Quod quidem miraculum quis^ 

quxfo, non Piiilofophus modo, & quiferummutationes 

ex caulis repetefe fludet, fed quis etiam 

agreflifTnnus, modo ne fit pecude fiupidior, quis 

inquam hoc naturae viribus audeat aut poflit tribuere? 

Muros folidiffimos tempofi non refiflere, 

faxa a carie ferrum a- 

, 

rubigine defendere Mq 

E a non

68 THEQPH. PROKOPOWICZ APOL. 

non pofTe fcimus, & dicemus humanam carnem, 

qua nihil fluxum raagis eft, naturali quadam vi 

tamdiua putredine fe vindicaffe, atqufeetiamnuni 

vindicare. Ofores tamen Orthodoxae no- 

ftrz Ecclefix , pr3£fertim qui Romano Paps fa- 

cros fe fe faciunt, lippientes vel cxcutientes ob 

invidiam non vident rem adeo confpicuamj feu 

potius videntes non vident, feque videre negant. 

Divinam namque integritatem iftam nihil in fe 

Divini habere, fed mere naturalem e(^Q conten- 

dunt. 

Qu.are cum ipfis nobis erit hic controverfia. 

AfFeram rationes ex parte ipforum, non 

modp quas vulgo objiciunt, fed etiam quas pof- 

funt objicere , easque in duplicem clalTem diftri- 

buam, quarum alisemerephyficje, aliac partimhijftoricx, 

partim Theologicae funf. Nam licet ex 

hiftoriis aut facris oracuh's 

dilputare non fitmu- 

nus & officium Philofophi , 

licet tamen obiter 

id facere, hic pra^lertim, ubi res ipfa poftulat, 

ne quid relinquatur, quod aniraum follicitarc 

poffit. 

Per occafionem autem dicemus ahqua 

etiam de cadaveribus anathemate percuflbrum, 

qujE itidem integra efie, & tumida 

dicuntur. 

CAP»

RELIQ^ÎAR. KnOVIENSIVM. 69 

* * * * * * jjc- :^ 4c * * * * * ifc * * 5jc * * )|c >jc * 

C A P. I. 

SOLVVNTVR ARGVMENTA 

PHYSICA, QVAE 

LATINI CONTRA INTE- 

GRITATEM CORPORVM SS. IN CRYPTIS . 

OBIICIVNT. VEL OBIICERE 

POSSVNT. 

Sciendum 

autem inprimis eft,omnia phyllcaar- 

gumenta, quae vel objiciuntur, vel objici pos- 

funt, nihil afferre, quod ah*quam faltem pra: ie fe- 

rat fpeciem certitudinis , imo nihil omnino ipfa 

afTerere, dico expotentia ad adlum argumentari $ 

omnia enim hoc modo fere loquuntur : potue- 

runt iiâ corpora hac vel illa ratione naturali a 

putredine defendi, ergo.non divinitus defenla 

funt. Câm vitiofam argumentationem effe 

non dubitat , qui vel a limine logicam faluta- 

vit. Quia 

tamen nihil temere ad extraordinariam 

Dei adlionem trahere licet, 

nili quod unde- 

quaque profpicimus, 

id tribui 

non,po(re ordina- 

idcirco rationemateria: robur eis ineffe vel 

rise, 

maximum, non negaverim,fi fufficiente folutionc 

non diluentur a nobis. 

Argumentum I. 

Frimum ergo quod objiciuntefl: Integritatem 

eam loci naturae tribuendam : Locum Cryptarum 

Kijovieniiunl efTe confervativum , & juvemus 

ultro hoc : 

ipfi argumentum ne 

quis enim 

neget, pofle talemlocumusquamreperiri, fcribit 

E 3 

loan-

70 THEOPH. PROKOPOWICZ APOL. 

loannes Zahm in Speculo mundi fcrutinio 4, 

Geocormico Cap. 5. exôurniero: in infulisdi^ 

îs Arran prope oram raaritimam Connacbi?? 

jion putrefcere hominum cadavera, & pleros^ 

que habere fuos avos, atque atavos; mures quo-. 

gue iiullos effe, & aliunde allatos dare fe prseci- 

pites in mare, aut (1 impediantur mori, quod fi^ 

gnum eft loci, hoc eft terrae & aeris naturam pu- 

tredini non effe obnoxiamj mures enim ex pu-^ 

tri nafci ioknt ^ putria incolunt. Refpondeo 

ad hoc primo: quidem videriomninonegandum 

effe, dari aliquem locum confervativum maxime 

cadaverum, & narrationem de infulis Arran ad 

fabylas relegendam, explicari enim prorfus non 

poteft , qui folius loci beneficio fieri id pofEt, 

quod multis medicamentis, maximo negotio & 

cura hominum, aegre obtineri queat, 

fed ne id 

quidem inperpetuum, Reli(!]:a tamenpenesauto-. 

rem fide dicendum omnino efHocumillumconr 

fervare cadavera ad aliquod tempus , ad multos 

ctiam (ut fimus liberalesj annos , (kd non ad 

multa Ikcula, alioqui nullum fpacium ha^lenus 

relinqueretur non modo fepeliendis , 

cumulos quidem congerendis cadaveribus. 

fed ne in 

O' 

mnia cadaverum plena effent, non filvae, non fege^ 

homines haberent locum^ 

tes, denique non ipfi 

Dices : fortafTe combuflione amoveri tale in^ 

commodum. Refp. cur igitur avos 61 atavos 

confervant: licet id foriitan nonnullis, fednon 

omnibus : 

ibimusque iam ad leges Arranenfes 

edi^

RELIQVIAR. KIiaVJENSIVM. .71 

edifcendas, 

ne tamen moremur vbi nullum de- 

tinet negotium, omittamus infulas, &argumen- 

to longum iter minanti breyiter refpondeamus: 

locum Kijovienfem non eiTeconrervativum : quod 

iis tantum probandum efTet: li qui in luna dege- 

rent , 

nec habere confervandi facultatem Cry- 

ptas ipfas, videmus enim in iisdem aliquot offium 

ftrues; quae cum aliorum tum eorum po- 

tiffimum dicuntur hominum, qui in expugnatione 

Kijovjjc a Bathi Tartaro fada metu in , 

cry- 

ptas compulii obftrudique aut tumultu oppreffi 

& fuffocati interiere. Quin Sandlorum quorundam 

reibluta funt corpora , quod aliter de ipfis 

vifum lit providentix Divinac, id , quod vel ipfa 

tefiantur fanda crania, de quibus inferius dice- 

mus. Praeterea , li locus ifla corpora conferva- 

ret, elata ergo in liberum aerem fblverentur; efferuntur 

autem, nec folvuntur: quinparvas et- 

iam partes abfciflac ad pios ufus piis donari fo- 

ient, quse vel ob ipfam 

exilitatem facilius folve- 

rentur : parva enim minus , quara grandia reli- 

{\mit putredini, ut fupra didum ef\ alibi. Denique 

ii qux effet in cryptis confervandivis, non 

valeret certe per annos feptingentos confervare: 

nec ipfa vigere hadlenuspofTet, patentibus indies 

Cryptis , raultaque populorum vi frequentibus. 

Hoc igitur argumentum nihil nobis officit , fed 

infuper autores fuos magnae temeritatis & infoliti 

*. 

fiuporis arguit temeritatis, quia non fada 

experientia audent id opponere, & brevior, cre- 

E 4 

do

72 THEOra. PRQKOPOWICZ APOL. 

do via Kijoviam cft, quam ad infulas Arran, aut 

in^gyptum. (Nam & illic confervativa fpatia 

fomniant fed ruditer ut infra). Stuporis autem, 

quia multi eorum in cryptas 

veniunt & vident 

omnia, qux nos videmus, aliter tamen, quam vi- 

dent, habere fe loci naturam fufpicantur. 

Argumentum IL 

Alterum eft, quod quidem non objiciunt, 

pofTunt tameit objicere, & priori prorfus iimi- 

le. EfTe quandam in locis quibusdam , in quibusdara 

autem contingere vim kpidificam feu 

induraritem corpora & in lapides converten- 

tem, quamex chimicis elementisexplicatDanicl 

Sennertus Lib. de Principiis ChimicisCap. % 

numero 39. & inferius, dicitque inBritannia 

adAvernum t^t Ipeluncam, in quam quicquid 

aquarum influit coagulatur in lapidem, & ex A- 

ventino, quem citat, refert, ibidem annoi^^^.ex 

lerrx motu plures quam quifiquaginta rufticos, 

item mulgentes cum vaccis extindlos diriguiffe, 

& corpora cum Spiritu terreno in falinas ftatuas 

redada fuiife : 

liujusmodi 

ibidemque ex aliis narrat pollere 

facultate meridionalem auram in 

montanis Chilenfis provincis, in America , certis 

anni temporibus flantem : ciiius quidem 

flatu in- 

tegrae equitum turmae vekit in ftatuas lapideas repente 

obriguerint fteterintque 

invia eo aciei ordine, 

quo ante metamorpholin adhuc vivi iter 

fecerant Hic fufpic^ri 

adverfariis Hcebit lapir 

dificam ejusmodi tam incryptisnoftris vigereat- 

que

RELIQVIARVM KIIOVIENSIVM. 73 

que ejus potentia durata efife corpora Monachorum&a 

folutione defenfa. Hoc argumentura 

fi cui valere aliquid videbitur, timebit profedlo, 

fefe conferre incryptas, ne in ftatuatn convertatur. 

Refpondemus ergo ad hoc , 

dicendo ea .fere 

omnia,quae diximus ad prius, nam fiperpetuo vivit 

hic Spiritus ille lapidificus , cur quxfo , non 

omnia in lapides convertuntur: cur plurimi ho- 

mines refolutifunt, neque hofpites , quantura 

fi vero 

quidem fcio,mutantur in lapides. Qiiod 

contingit hic & praefertim intra ipfas cryptas vis 

ejusmodi, miror prius quomodo non alias, nifi 

dum aliquis Patrum noftrum animara ageret 

contingere potuit, 

in 

femperque mortem alicujus 

incidit: Neque enim omnes fimul extindi 

liint. Deinde vel dum cryptas foderent vel mor- 

tui jam illati & compofiti diriguere. Si primum, 

quomodo non ut varia agebant, ita in vario geftu 

& adlu corporis ab illa vi lapidifica depre- 

henfi & revindi funt. Sed quafi provide- 

rent id fibi imminere modo omnes eodem, 

ut decet, fe fe compofuerunt, Si fecundum, cur 

ergo antequam peftis ejusmodi ingruiflet, non 

computruere ? Si dicas.absque longa mora& ftatim 

pofl: obitum cujusque lapidefcentia illam 

contingere folitam, licet dices falfiffimum., non 

admodum tamen tecum pugnavero : lâm fi hoc 

efTet, nemo utique naturae tribuere id auderet, 

quae non habet neque habere potefl, ceu expers 

rationis huiusmodi legem, ut vel huius vel altc- 

E 5 

rius


rius hominis mortem obfervet, occurrensquc 

putrefaiftioni cadaveris illius, exhalet fpiritum 

lapidificum : 

quare hoc extraordinaris virtuti 

îvmx referri acccptum oportet, non viribus na- 

turse; nec refert, qua arte Deus SS.corpora inte- 

gra confervet, modo confervet. Solum quxftio 

cft, an id fiat ordinario naturae curfu. Sed quid in 

nugis confutandis immoramur. Nec Spiritum 

lapidificum ullo apud nos loco effe vel contingere 

(id qUod notum eft lippis & tonforibus) nec 

corpora Patrum falinas aut lapideas qHq ftatuas, 

quisquam dicet, nifi ipfe 

fl:atua fit. 

Argimentum IIL 

Tertium quod frequenter libenterque ufur- 

pant, & vulgo jaiflitant, eft : non putrefeere pa- 

trum, inquiunt, corpora,quod ballamoaliisque 

aroraatis delibuta fuerint, creduntque ea curata 

fui0e illo veliimili artificio, quo antiqui Aegyptii, 

ut plurimi fcribunt, fua cadavera curabant: 

Illi enim cadaver, vita fundH hominis ejedis in- 

teftinis varie maceratum , ficcatum , trada'tum (de 

quo mox planius dicemus) 

aromatibus imbue- 

bant, & bene occlufum terrsc mandabant, quae 

cadavera hadenus adhuc confervari in- 

quidem 

tegra dicuntur, & a multis medicis emi ex 

iisque 

medicamenta quxdam confici, vulgo Mumias vocant, 

ad hpnc modum corpora Kijovienfium Patrum 

defenfa efte a 

putredine, quod ut oftenilam 

vaniirimum falfiflimumque, nihil aliud,nifi ipfum 

illud Aegyptiorumartificium, quo ciirabant ca- 

dave-

REUQyiARVM KIIOVIENSiyM, 75 

dpera , referam ex Herodoto antiquiffi^ 

1110 hiftprico , 

Lib. 2. 

qui ita de Aegyptiorutn 

cxequiis


Aethiopico circa ilia conrcinduiit, atque illac 

omnem' alvum protrahuiit, quam ubi 

repurgarunt, 

ac vino palmeo eluerunt, rurfus odoribus 

contufis proluunt : tum alvum complentes con- 

tufa myrrha pura & cafia & aliis (excepto thure) 

odoribuSjitera cohruunt, ubi hsc fecere faliunt ni- 

tro abditum feptuaginta dies, nam diutius falire 

non licet. Exadis feptuaginta diebus cadaver libi 

abluerunt, lyndone byjfTma 

totum incifis loris iri- 

volvunt, gummi illinentes, quo Aegyptii glutinis 

loco plerumque iituntur. Eo deinde recepto pro- 

pinqui ligneam hominis effigiemfaciunt,inquam 

mox inferunt mortuum inclufumque ita reponunt. 

Eos autem qui mediocria volunt, nimium 

fugientes fumptum, ita apparant. 

Clifterem un- 

gvine, quod e cedro gignitur, eomplent, deinde. 

€x hoc alvum mortui , ipfam neque fcindentes, 

nequeextrahentes,fed per fecefTum prehenfo viz 

pofterioris hiatu, infertiunt, & tot, quot didûm, 

diebus fale condiunt, quorum dierum ultimo ce- 

drinum unguem, quod prius ingefTerant ex alvo 

egerunt, quod tantam vim habet, ut una fecum 

alvum intefliha 

atque 

tabefadata educat^ Ni- 

trum autem carnes labefacit, mortuique tantum 

cutis & ofTa relinquuntur. Ubi ita fecere, ex 

quofictradideremortuum, nihil amplius nego- 

tii 

fufcipiunt. Tertia conditura haec efl, qua 

adornantur eorum mortui, qui tenuioreûnt 

fortuna, ablutionibus ventrem abflergunt arefa- 

ciuntque fale 20. per dies,deinde tradunt reportanduni.


dum. Ha(flenus Herodotus. Quam vanitatem 

peperit Aegyptiis ftolida fapientia, cum enim Pythagoras 

doceret vel Metempfychofin, 

id eft trans- 

migrationem animarum ex uno in aliud corpus 

migrantium, ut Ovidius Metamorphofeon 15. & 

alii pallim teftantur, vel Palingeneiian,id eft,redi- 

tum animx ad priftinum corpus, & quafi alteram 

ut fcribit Servius Grammaticus 

generationem , 

commentario in Lib. 3. Aeneid, te^. 6. vei 

quod verjus eft utrumque, fed ita , ut diceret, 

animam emifTam e corpore primo tranfire in avem 

V. g. deinde ex ave in pifcem , ex pifce in bovem 

&c. & poft parvum vel magnum tempus 

iterum in hominem redire, quod et Plato doce- 

bat. Stoici tertiam finxerunt opinionem, nimirum 

tamdiu durare animam & a corpore non re- 

cedere, quamdiu durat & corpus. Idemque Ae- 

gyptii fomniabant, a quibus 

etiam Stoici acce- 

pifle videntur. (UndeinquitServiusloco citato 

Aegyptii periti fapientia 

condita diutius fervant 

cadavera,fcilicetut anima, multo temporeperduret(Sr 

corpori lit obnoxia, neccitoadaliatranfeat. 

Romani contra faciebant comburentes cadavera, 

ut ftatim anima in generalitatem, id eft in fuam 

naturamrediret.) Etid ipfumiignificare dicitServius 

, animam fepulchro condere ut eft apud 

Virgilium.Lib.et lococitato, ideftanimam cadaveriquafi 

alliga^ ne recedat ab ipfo, non fola 

enim requirebftur 

cadaveris integritas, verum 

etiam fuperftitiofa fepultura cum facrificiis: quibus

78 

THEOPH. PROKOPOWICZ APOL 

bus omiffis animac vagx ierrabant, nec dignabatur 

eas Charon per Stygem vehere^ ut patet apud 

Virg. Lib.6* Aeneid. ubi interroganti Sybillam 

Aenex, quo difcrimine ripas hx linquunt, ilk 

remis vada lividaverrunt. Refpondet Sybilla : 

Hiec omnh, quam cemiSy inops inhmataqiie uirba ejij 

PonitOY ilk Chavon, hi, qim vehit unda, fepiilti. 

Pera£lis autem rite facrificiiSjquas fiebant effufio- 

ne la(flis &fanguinis, quod poft conjundionem 

anmm lacT;e corpus nutrituf & , fanguis perpe" 

tuum alimentum efl: anima redit ad cadaver,as- 

lidetque ei donec integrum fuerit, quo foluto 

avolat ad ripas ftygias, & facilem trajedionem 

nancifcitur, hoc cum alibi tum Lib. 3. Aeneid. 

innuit Virg. loquens in perfona Aeneae de Poli" 

dori fepultura. 

jnfirimis tepido fpUmantia Cymbia JaBe 

Sangiiinis ^ facri pateras, animaiMqne fepnlchro 

CondifHus, kS" magna fvpremum vbce ciemus. 

Haec de cadaveribus Aegyptiis, eorumque fuper- 

ftitione amplius, quam pro fubjedli argumenti 

neceffitate diximus, quod non vulgaris eruditio 

videtur effe. Nunc jamadobjedlionem folvendam 

accedamus, dk primo fiquidem Mumias Aegyptias, 

qua^ modo repcriri dicuntur, non epfe vera 

illa antiqua Aegyptiorum cadavera fcribit ex aliis 

autoribus magni Theatri vitse humanae : fed elTe 

cadavera hominum in petrofa Afabia vento ficco 

& arena peremptorumj quem ventum credibile 

efl

, dem 

RELIQyiAR. KliOVlENSIVM. 79 

eft poUere vilapidifica, 

(ed non perfedâj prireperta 

efle circa pyramides aliquot 

cada- 

vera omnino integra , qus conftabat fepulta 

effe eo adliuctempore, cum liidi, antiquiffimsc 

Deae Aegyptis, facra fierent, conftabat enim ex 

quibusdam imagunculis 

cadaveri inclufis. Hinc 

dicendum efl, cadavera Aegyptiorum maximis 

impenfis 

curata liaifênus confervari potuifle: 

mediocribus autem aut ad infimum," ut videmus 

in Herodoto exemplum effida diu non potuiflb 

durare, fed brevi computruifle : fed & pretiofa, 

quai: rara forte fuerant non omnia , 

verum vix 

aliqua perfeverafTe, illa videlicet, quse praeter accuratiifimam 

effidionem fumma diligentia undi- 

que occludebantur 5 quacdam 

enim etiam aureis 

laminis involvi folebant, ut citatus M. Tiieatri 

autor teftatur. Verum et talia eatenus durare 

pofTunt, donec in liberum aerem non efferebantur, 

fed bene occlufa maneant, id quod patuit ex cadavere 

Romae ante 

aliquot 

xtates r 

eperto in via 

Appia,eregione fepulcliri M. T.Ciceronis, quod 

Filiae ipfius Tulliok fuiffe creditur, erat autem 

ut autor, ex Laelii Lib.3. cap.24. fcripfit, inte- 

grumundequaqueîncorruptum,fed delatum in 

urbem tridui mora computruit medicamine amoto 

vel vitiato. Si ergo concefTerimus, corpora 

Patrum Kijovienfium omniea opera curata & 

maximis impenfis, nec minore diligentia quam 

forte ipfi muniebantur Reges Aegyptii , munita 

et occlufa ab initio, cura tamen jam aperta nemo


mo non^ videat, hominumque oculis expofita, 

quibus cdrîes per diem excipi videmus, quis' 

quscfo obftinatus et durus adeo fuerit, ut cdnfervationem 

huiusmodi humano artificio, curac 

. 

diligentix virtutique aromatum accepta referat. 

Sed certum ci\, nunquam haec corpora inclufa 

fuifle, ut conftat ex antiquis 

hiftoriis: nec ob- 

ftat, quod forte ingruente aliqua 

calamitate oftia 

Cryptarum obftruda fuerint, nam neque temporaria 

obftrudio quidquam valetcontra vim naturae, 

fed tantum contra violentiam humanam,& 

non communis, fed propria requiritur occlufio, 

quac fcilicet undique ambiat , & tangat corpus, 

ut 

patuit ex ligneis ftatuis, quibus 

cadavera includebantur 

referenteHerodoto. Quis itemve- 

lit credere fuiffe aliquando Kijoviae & floruiffe 

artem curandi cadaveraAegyptiac non abfimilcm, 

&fi fuit, cur tacetur ab hiftoricis. Certe vel illa 

ipfa 

celebrem feciffent civitatem : aut cur arti- 

fices illi non ducum potius aut Principum, fed 

pauperum hominum (erat enim ea tempeftatc 

Peczarienfe Monaflerium inops admodum) cor- 

poribus curandis operam collocarunt. Quiautem 

fieri potuerit, ut qui vix habebant, quo famcm 

folarentur, & fspe frumenti oleique penuria 

laborabant, ut patet ex vita fandi Theodofii 

aliorumque, ii abunde haberent, quo maximam 

pretioforum diverforumque aromatum copiam 

mercarentur & ex longifEmis regionibus ingentibus 

plauftris conveherent. Siquideni Herodo- 

tus

RELIQyiARVM KIIOVIENSIVM. 8x 

tus magnam odorum copiam innuit cum de 

Mirrha, Caflia, & aliis dicens, folam thus excipit. 

Ex recentioribus vero Medicis loannes Baptifta 

Porta Neapolitanus Lib. 4. Magiae naturalis Cap. 

i5.adhoc,utcadavcra nonperpetuo,feddiu durare 

pofTint, prseter varios labores & operas multas 

requirit odoriferas materias, & nominatim Myrrhum, 

laurum, rorem marinum, alumen combu- 

ftum, myrham, aloen, & lignum Aloes, oleum fpi- 

C2, nardi, theriacam, ferraturamcupreffi,crocum 

liccatum, femina Coloquintidis, 

Antimonium m 

pulverem redadum , Mofchum , Ambaram &c. 

Hxc qui minus pretiofa & etiam pauperibus fa- 

cile parabilia eflb putat, ns ille absque naribus 

ef^, et nomine aromati fimum & foenum intelligit. 

Tantum ergo abefl, ut aromatica hxc abje- 

£lio noceat fandac Patrum nof^rorum integritati, 

ut potius 

illuf^riorem magisque admirandam 

reddat, 6c divinam effe tefletur. Licet enim omnino 

ita argumentari ad hoc, ut cadavera diu du- 

rare integra pofTint, tmtx artes & labores, tanta 

rerum pretiofiflimarum copia requiritur, ergo 

corpora patrum non humana fed divina ope integra 

hadlenus confervata funt. 

'Argnmemmn IV. 

Blaterantetiampaflim, quod quartum 

rum argumentum, Kijovienfium Patrum corpora 

fit eo- 

exficcata efTe, & ideo non putrefieri. Quodfi 

qui vel modicc gnari corruptionis noftrs dicunt, 

non video, qua fronte dicant, fi rudes penitus &. 

ignari iis primo exponenda eft ratio curandi ca- 

F dave-

82 

THEOPH. PROKOPOWICZ APOL. 

davera ab Aegytiis aliisque fervata, 

gandi funt, quorfum 

tum interro- 

tot artificia & tanti fum- 

tus, fi fola exficcatione res obtineri queat. 

Prae- 

terea, fi fieri poteft, ut caro exficcetur , non quidem 

diffluet, ut cxtera cadavera, fed tamen brevi 

in pulvercm


diutius paulo integrum confervetur poft mor- 

tem, quiam pingue & crafTum, non vero ut per 

plures.annos aut ikcula duret. Id quod unicui- 

que manifeftum e(\. Nec dicendum eft, Perfarum 

corpora, quia brevi poft prdium ficca & in- 

tegra reperta funt, ideo perpetuo duravifle & du» 

rare,alioquienim non haberent, ut mortuos fuos 

fepelirent. (iepelire enim non cremare mos erat 

' 

Perfis, ut infra dicemus.) Nam fi Romani ideo ad 

combuftionem venerunt, volueruntque crema* 

ri fuorum corpora , quia longinquis bellis vexa- 

ti animadverterunt fepulturac jam traditos denuo 

erui, ut refert ex Plutarcho & Plinio lunius Mel- 

chior politicarum quscftionum parte^, Quseft.iii. 

quorum tamen corpora cito putrefieri, ceu pin- 

multo minus Perfis 

guia (Sc obefa.neceffe erat, 

caperet civium fuorum cadavera, fi integra & putredini 

non obnoxia eflent. Sed & Perfarum 

nonnulli vita fundtos cera illinebant & domi ier- 

vabant, ut teftatur Alexander ab Alexandro 

Lib.3. cap.2. non eflet autem opus cera illinere, 

aut alia quapiam arte a corruptione defendere, ii 

non putrefierent, 

Argumentum Vl. 

Fada autem cersc hujus Perfics mentione 

nova objedio fieri potefl: Nimirum potuilTe 

corpora Patrum Kijovienfium facili & parabili 

modo a corruptione refervari, illa absque vide- 

licet pretiofa Aegyptia curatione, nempe fola 

ceraillini, quemadmodum illinebantPerfx, aut 

ctiam illini melle, nam & M. Alexandri cadaver 

F 2 melle


melle fuifle illitum, ideoque putredini 

non ob- 

noxium, quod racl a corruptione confervet, fcri- 

pfit Plin. Lib. 22. Refpondeo,Perfas quidemter-* 

Yx mandare & fepelire fuorum cadavera fuiffe 

folitosj id quod Lucianus teftatur,fcribens de 

ludu, ut breviter variarum gentium varia funera 

enumeret, (Graecus inquit exurit, Perfa defo- 

dit, Indus adipe fuillo bblinit, Scytha devorat, 

Aegyptus muria condit &c.) Quod ergo dicebat 

Alexander ab Alexandro Perfas fuorum ca- 

davera cera illinere folitos , id vel de aliquibus 

eorum tantum, vel de omnibus quidem verum 

erit, fedita , ut paululum domi detenta, terrae 

poflea mandarentur; falfum enim omnino con- 

flat experientiapolTe cadaver cera illitum diu a putredinedefendi, 

cum&cera ipfa fenlim evanefcat. 

Rationem item cur Perfa; noluerint cremare 

mortuos, reddit idem Alexander loco citato, 

quod videlicet nefas^ putarent ignem , quem pro 

Deo colebant, cadavera fi attingere. Atqui 

vel 

cibi temperies, vel cera poiTit eos a putredine 

vindicare, non opus effet in terram infodere, ne 

locum fruflra occuparent, fed commode in con- 

ditoria ad eum ufum parata congeri potuiffent, 

licet non diffiteor, fingularem pro humandis ca- 

daveribus rationem Perfas haberepotuiffe, exem- 

plum videlicet Cyri regis eorum celeberrimi, 

atque potentifTimi: ,qui, ut refert XenophonLib. 

8. de pa:dia Cyri , morti vicinus, a filiis fliis & 

regni proceribus petiit, 

ut corpus fuum terrae 

mandaretur, hac allata ratione , quod terra 

omni-


omnium fit mater, optima quaeque proferat & 

nutriat. Notandum praeterea obiter eft, natio- 

nes quasdam non ftatim poft obitum mortuo- 

rura cadavera igni aut terrae mandare folitos fuis- 

fe, verum per aliqL|pt dies delibuta unguentis 

domi fervafle, ut idem ipfe Alexanderab Alexandro 

Lib. 3. cap. 7. refert, Nazamonum fuifle morem, 

feptem ante fepulturam dies mortuorum 

. 

corpora detinere, Graecorum dies feptendecim, 

unde non fruftra dicebam fuperius, Perfis ceram 

illam, qua mortuos illinebant, non in alium 

ufum valuiflfe, 

nifi ut 

aliquot 

duntaxat dies cor- 

pora mortuorum fervarent a putredine , 

donee 

fcilicet fecum, ejus cx more nationis, hofpitare 

liceret. Corpus Alexandri M. quod attinet, in- 

tegrum illud (li Suetonio credimus) usque ad 

Augufti Imperatoris tempora Alexandria^ confer- 

vatumfuit.Scripiit enim Suetonius,in Aug.Cap.iS- 

quod Auguflius Imperator Alexandriae cum eflet, 

Alexandri M. 

prolatum fibi e penetrabili corpus 

veneratus fit floribus & aurea corona 

afperfis, 

impofita, confultusque num &Ptolemacum infpicere 

vellet, Regem, ait, fe voluiiTe viderc, non 

raortuos, perinde quafi viveret adhuc Alexander, 

& folus regio nomine dignus eflet, quod Sueto- 

nii teftimonium adducens Matthacus Ruderus in 

addit et- 

Q^Curtii explanationibus infineopcris, 

iam ex Dione CaflSo: tadlam quoque ab Au- 

gufto particulam nafi Alexandri & fra^flam, quod 

infigne eft integritatis monumentum. Corpus 

tamen illud ita integrum fervatumnon folimelli^ 

F 3 

fi


(i eo illitum erat, integritatem fuam referebat, 

fcriplit enim Curtius Lib. lo, cap. 14. Aegyptios 

& Chaldaeos juffos fuifTe corpus mortui Alexan- 

dri fuo more curare; eo (cilicet, quem fupra vi- 

dimus ex Herodoto, &Diodorus Siculus Lib. ig. 

ubi raagnificentifrimum &]onge pretiofiffimum 

Alexandri Ba- 

defcribit vehiculum , quo corpus 

bylone Alexandriam deportatum eft, 

hsec ab ini- 

tio defcriptionis dicit: (Principio auteminquit 

loculus mallei ducflura ita fabricatus erat, ut pro- 

be quadraret, quem usque ad medium aromatis, 

quae & fragrantiam & durationem cadaveri prscbuerant, 

referrent.) En & unguentorum delibu- 

tio &diligens occlufio. Cum ergo Plinius di- 

citj melle illitum fuifife Alexandri corpus, non 

excludit alia aromata , fed mellis vim commen- 

dans ait, illud ad eum ufum habitum fuifle, 

hzc /atis, credo funt,quaE doceant cerae aut melli 

minime fidendum efle,"quae tamen licet maxi- 

mam, vim haberentj nihil nobis in propugnanda 

SS» corporum integritate 

obeffent. 

Cum videmus h^c non elTe illita cera aut mel- 

le etfi a 

principio fuiffent, tamen nudata jam 

& abflerfa 

putrefierent 

nifi divinitus confer- 

, 

varentur. 

- 

Avgumentum VIL 

Illud quoque, (i quibus occurret, objiciunt noi- 

bis,quod PlutarchusLib. 2. fcri- 

4. Symopofquxft. 

bit : cadavera hominum fulmine peremtorum non 

putrefcere. (Id , inquit, 

omnium maxime mirum 

ef^, quod omnes fere compertum habemus : corpo- 

ra

RELIQVIARVM KIIOVIENSIVM. 8? 

ra de coelo tacHrorum putredinis expertia perdurare: 

multi enim ea neque cremant, neque defodiunt/ed 

fepimento circumdu(fâ relinquunt, ut videantur 

perpetuo putredinis vacua.) Hinc et indecorum 

Euripidi ibidem objicit, Climenem Phaetontis 

q,ui 

matremita plorantem inducit: 

Carm ilk nunc mihi 

Aliqua in convalk computrcfcit mortuus. 

Phaeton enim fulmine idus interiifTe dicitur, 

Hinc ergo faltem ei,cui omne quodlibet licet,li- 

cebit dicere, corpora, qus in cryptis veneramur, 

efTe hominum fulmine percuflbrum , ideoque 

non putrefieri. Hoc non tam argumentum, quam 

terriculamentum, non fulmen, fed fulgur expel- 

vi eft, & telum pigmxorum indignum cui clypeus 

opponatur. Qiiia tamen hac in parte debitoreseffe 

volumus, fapientibus & infipientibus, 

fi cui non placet hifioria B. Nefiorii, aliorumque, 

qui eandem fortiti funt integritatem, tefiantur 

fuos Majores SS. diverfis temporibus diuerfo 

quidem multos mortis genere 

idu ful- 

excepifle, 

minis periifTe nullum, fi inquam, hsec teftimonia 

fidem non merentur, dico ipfum Plutarchi tQî- 

monium, aut falfum efle, 

aut nihil contra nos fa- 

cere, (Sc falfum quidem efie multa fuadent, primo 

quod multa, quae vulgo de fulmine jadantur, 

ut,quod non feriat laurum, non Hiacynthum 

gemraam, non corallunij non vitulum marinum, 

nonaquilam,ri{ii a fapientibus excipiuntur, & ta- 

men ita celebrata & decorata funt , ut multi a 

fulmine fibi metuentes ad pleraque ifiorum con- 

F 4 fuge-


fugerent: ita dicitur Auguftus pellem mortui vituli 

femper & ubique fecum circumtulifTe ob 

metum fulminis, & ob hanc caufam tentofia et- 

iam Imperatorum ex eiusmodi pellibus fieri foli- 

ta. Tiberium quoque Csfarem fulmina me- 

tuentem coronam lauream geftaffe perhibent. 

Similis videtur fabula quod ex Alberto Meteoro- 

logi vulgo referunt, accidiffe aliquando, utfrado 

dolio vi fulminis vinum quafi concretum fta- 

ret, rigorque ille triduo perduraverit: 

lioet multi 

huic fidem adhibere vidcntur, fed multxifti 

Autori, quosprodidit nugs ifidem adimunt, deinde 

quia* de hujusmodi cadaveribus nihil refe- 

runt Meteorologi, cum tamen res effet memora- 

tu fi digniffima, vera effet 

, frequenti experientia 

Et fi 

ut facit loannes 

pateret. 

qui, referunt, 

Zathn, Scrutinio 3. alraofcopico disquifit. 3. cap. 

& autorM.Theatri fub litera C. ubi de cada- 

15. 

folum hoc a nobis addiJKflum Plu- 

veribus,referuntf 

tarchi teflimonium, quod fignum efl rem hujus- 

raodi a folo Plutarcho proditam, nulli cognitam 

& alii, praeterea confulenda efl pmnium expe- 

rientia, num quid infolita & rarifTima res efl:, 

homines et bruta idu fulminis interire! Qiud 

quid ergo, expertia ne funt putredinis? Plutarcho 

ergo in hac re viro alioqui cruditiffimo oc- 

cini poteft illud Horatiatium : Quandoaue honus 

dovmitat Homerus, quodfi verum etiam,quod di- 

cit, fuerit, nrhil caufse noftrae officit: erit etiam 

verum non ad tantum tempus, quanto jam inte- 

gra duravere, atque durant in cryptis fanda Ly- 

pfana,

pfana. 

RELIQVIAR^^M KIIOVIENSlVM. 89 

Nam noti aliam forte ob caufam inte- 

grum erit corpus e coelo tadum, nifi quod acertimus 

fulminis ardor momento ipiius humorem 

abfumpferit omnem, illudque exangue & ficcuni 

reddiderit. Prscterca quod exhalatione fulphu- 

rea & nitrea, (his enim fuhiien conftare dicitur) 

ipfum impleverit, nitrum autem integritati fervire 

& ab Aegyptiis in curandis cadaveribus ad- 

hibitum fuiiTe ante vidimus. Sola eniiii exfie- 

catio nitro etiam adjuta ad paucos poterit dies 

cadaver confervare, ad multos annos non pote- 

rit, fed nec exfangue penitus ac ficcum,quodfulmineperculTum 

eft, reperiri corpus necefte eft. 

DiceresfortaffefuhniniviminelTe lapideam: fed 

repugnabit experientia. 

Argumentum VIII. 

Exclufi itaque a certis in natura caufis adver- 

farii, confugere pofTunt ad incertas & latentes, 

& dicere: poiTe latere caufam, naturalem tamen 

* 

effe. Sed Refpondeo: caufam naturalem, filatet^ 

in toto rerum, in quibus effedlus aliquos mira- 

mur, genere aut fpecie latere. Ita v. g. Magne- 

tis vis, qua ferrum trahit,aut quafi ad feptentrio- 

neraconvertitjSequeo^fcura in uno, atquein afio 

Magnete,namfi aliquod ferrum nori trahet unus, 

neque aHiis Magnes traheret, idem dic deloco,& 

tempore aUisque circumftantiis,naturalem autem 

& latentem caufam efTe, quae confervet hxc, fed 

non alia humana corpora in , idque eodem loco & 

eodem tempore nemo fanusdiOTit» Inftare ta- 

menpoterunt afferendo fimile quidpiam exem- 

F 5 pkuiij

90 THEOPH. PR0K0P0WIC2 APOL. 

plum, de novemHerculis filiiSjquorum meminit 

ipfe Arift. Lib.4. Phyf! cap.ii. Quicum ad Sardiniam 

appulfi eflent, ibidem omnes interiifTe dicun- 

tur, & ad Ariftotelis usque tempora integris cor- 

poribus fuifle ita, ut dormientium fpeciemexhiberent, 

utex Strabone referunt Conimbricenfes 

commentario in caput citatum Philofophi , ad 

haEcrefp.primo quidem narrationem de Herculis 

filiis commentum efle: certeipfe Ariftoteles fa- 

bulam vocat loco citato, deinde non poffunt ad- 

verlarii oftendere, 

abfuilTe omnem naturalem 

caufam, quae illa cadavera fervaret integra, 

{i in- 

tegra fuifie verum efl, hoc eft, non delibuta effe 

ungventis, non cafu in 

aliquo 

confervativas caufas 

incidifTe, quemadmodum nos oftendimus 

de iftis corporibus. 

Argumentum IX. 

Operae pretium eft addere hic aliquid defan- 

d:is craniis fiveCalvariis,quaequidemdotem inte- 

gritatis in fuifmet corporibus non funt fortita, 

alio tamfen non minus mirabili donata privilegio. 

Stillant enim perpetuo oleum quoddam, multis 

ac diverfis rporbis falubre, quorum ea fint hominum, 

incertum efj, 

effe tamen SS. oftendit 

ipfum hoc miraculum , quandoquidem nec pelle 

nec carne veftita & offa duntaxat omnino arida, 

mirum tamen ex fe unguentum emittunt & fi- 

mile aliquid in iis intuemur, quale 

mirata eft an- 

tiquitas, in maxilla afini a Sampfone pro armis' 

trad:ata,& in petra baculo Moifis percufTa : quarum 

vtraque divina utique vi aquarum fcaturiginem

, 

RELIQ^VIAR. KIIOVIENSIVM. 91 

nem emittebat. Huic quoqye Thefauro longe prac- 

ftantiffimo infidiantur inimici noftri, & quia rapere 

ipfum nequeunt , pretium ei adimere fatagunt, 

contendentes oleum quoque iftud naturamipfam 

pro fonte habere ; id autem quo argumento videamus. 

loannes Herbinius Lutheri fed:ator, qui 

Kijoviam fubterraneam feu Cryptas Kijovienfes, 

latine defcriplit, editolibello Regiomonti inPruf^ 

fia anno 1675. ita Cap. 13. numero 3. ipfe velno- 

minecujusvis alterius philofophatur : 

(OfTaînquit, 

Craniinon folida fed cariofa, porofa, facilefriabilia 

funt. Hinc fieri, ut Crania illa poris undiquaque 

verfum hiantibus, aerem Cryptx, effluviis 

aqueis, 

nec non pinguioribus cadaverum exhalationibus 

turgentem, jamque totefHuviis 

Ipiffioremfa- 

dlum perpctuo attrahant, attradumpoflea in 

pelvim 

aut difcum diftillent, qui 

fuccus coagulatus 

fpeciem tandem olei aut opobalfami refert. Nihil 

novi nec miraculi res eft oleum illud , 

segra 

viventiumhominum corporafanare, cumexefflu- 

viis Corporum in Cryptis refolutorum exhalet 

Atque ita quia per mutuum naturae amorem, five 

fympatiam Oleum illud Corpori humano eft o>o- 

ysvk, hinc a fimili facile curatur fimile.) Confirmat 

hoc ipfum deinde, aliquot medicis experimentis,quod 

adeps omento humano detracHius vifcera& 

extahomirium curet, quod amuletum a pelk hu- 

raanaprxparatum morbos contagiofos abigat &c. 

Atque hanc inflantiam cenfetefTe graviflrimam,fug- 

geritque rationem quaerendae , 

li inveniri potefl, 

folu-

92 

THEOffi. PROKCPOWICZ APOL. 

folutionis. (Decernant, inquit,litem eam, qui 

Cryptas illas falutarunt, & num praeterCrania illa 

oleifera, alia quoque offa, fcamna , oftia , aliaque 

lapidea aut lignea aerc humido madeant, tradando 

ca manibus fenfum perceperunt,)HscHerbinius. 

Ad qusE ut commode redeamus advertendum 

eft, ex duplici ratione infringi diccre obje- 

(ftum argumentum, primooftendendb, nonpofle 

oleum naturaliter iftud ex calvariis elici. Secundo 

non pofite oleum iftud falubre efle naturaliter, & 

morbis mederi. Primum ergo multa funt, qux 

probant, nam primo ut nutum fequamur Herbi- 

nii, ligna & lapides^ & alia ojTa, quse in cryptis 

funt non madent, nifi cumingenspopulifrequen- 

tia Cryptam perambulet, & tuncapparent guttu- 

\x quaedamin columnis marmoreis bene kvibus 

& in 

politis , lignis autem nulk apparent, nimirum 

quia ligna porofa 

funt (licet non ita porofa 

ut ofla, fpongiam imitantia) adeoque facile perviam 

liomido aeri , qui proinde non habet , ubi 

plures aqueas particulasglomeret, inunumcogat, 

& coagulet, quemadmodum videmus, ubi etiam 

fpiififlimus flagnat aer, ligna & alia porofa, atque 

fungofa corpora nonfacilemadefieri, infolidis 

autem & praefertim kvigatis contrarium apparet. 

Quia enim fpiflTifltimam habent fuperficiem, ideo 

in ipfis una aeris humidi particula ad aliam adhae- 

ret, & ita mu\tx fimul coadlae grandiores guttas 

efficiunt, donec in infignem molem audtaeponde- 

re ipfo delabuntur, 

o

^ RELIQVIARVM KIIOVIENSIVM. 93 

Argumentum X, 

Quod igitur objicit Herbihius, vel quispiain 

apud ipfum alius, pqrofa effe Crania Gryptarum 

magis confirmat, deftruit quam miraculum. Sive 

enimporofe, live folidse lint iftaecalvaris, live 

deftillent, live intra fe abforbeant atque difper- 

gant humorem , certum eft, humbrem illum, 

quem in marmore ibidemcogividemus, effe mere 

aqueum, 

nec 

quidquaminfe vifcoli&oleofiha- 

bere: certum itemeft, cundem humoremeneexi- 

guum, nequepoffe colligi tantum, quantum in aliis 

Cryptis colligitur, quod videlicet Cryptas hafce 

noftras 

quotidie patentes perpetuo recens aer 

perraeet, 

atque adeo non linat humidam exhalationem 

diu ftagnare & in 

guttas cogi. Vnde ergo 

oleum in Calvariis& quidemtantaincopia, cum 

alia ofTa, quae non paucainCryptis reperiuntur, 

arida & licca funt. 

Quod vero dicit Herbinius , Materiam 

olei efTe exhalationem pinguem, rcx cadave- 

ribus redeuntem, id nefcio, qua frontedicat: 

quafi vero cadavera, quae per 7. Sscuia jacuerunt, 

habeant adhuc aliquam in fe pinguedinem, cum 

fciamus medicorum olea, nifi bene obturentur, 

fenfira imminui h evanefcere, & carnespinguif^ 

fimas imo potius lardi malTas progreffu tempo^ 

ris aridas & macras fieri: & faevum &oleumufi- 

tatum deperire. 

Adde quod Calvariar iftae, in ca- 

vernulis ad latus efFoffis, depofitae, feneftris etian? 

occlulae lateant, & non quafi tofts femper in 

oleo apparent, prseterea iicubi alias maxime in 

char-


chartis piriguium exhalationum veftigia adpare- 

rent, facile enim charta a pingui kditur, & flavum 

quendam fcu fufcum litum contrahit. 

Multas autem per Cryptam chartulas tabellis agglutinatas 

videre eft , in fcilicet 

quibus 

nomina 

prope jacentium Corporum indicantur, &'tamen 

nullam forte vitiatam oleo obfervabis; li quacenim 

vitiatae funt, luridum quendam atqueceruieum, 

qualis ex humido aqueo contrahitur, colorem 

oflendunt ; ut hinc liquido jam pateat, 

nec in corporibus , 

quidquam olei reperiri. 

nec in terra ipfa Cryptarum 

Licet enim in nuiltis 

partibus, ubi integritatem non fortita, compu- 

truerunt, terra haecab initio pingvedine oppleta 

fuerit, nullum tamen reftat jam lignum- pinguis 

exhalationis, neque credibile eft,pinguedinem iliam 

totam hacênusnon evaporafle. Conlulen- 

di quoque funt, qui nitrum conficiunt, aptamne 

judicabunt Cryptarum terram nitro conficiendo, 

fiquidem eam aptam efle judicant , quam pin- 

guem 

fciunt. Licet idem fieri ex terra 

urinis & excrementis animalium imbuta, 

teftatur Sennertus Lib. i. Med. 9. Alterum au- 

tem, videlicet oleum calvariarum non poffe na- 

turaliter mederi, videtur certius 

efle, quam ut 

probatione indigeat, cum & diverfis morbis me- 

ita ut plerumque incidat in membrum 

deatur , 

corporis, nullam fecum lympathiam habens, ne- 

que enim adhibetur ab hominibus peritis medicina 

et in exigua quantitate concefl"um magnos


& niirabiles exhibeat efFedus. At detradum 

ex omento humaiiG adipem & amuletum expel- 

le humana eonfedum, copiorumdarinecefleeft, 

ut aliquid valeat. Cum autem oftendimus, non 

polTeexcadaueribus olei iftius originem deduci, 

ii etiam naturale effet, non haberet utique cum 

corpore humano lympatiam, quod 

li ecadaveri- 

bus oriretur, credibile ne eflet, retinere illudvim 

eam, quani in vivo corpore vel recenti cadavere 

habuit, & quidera tantam, utperexigua et- 

iam fui particula mederi poflet ! 

alioqui quorfum 

tot tantique labores pharmacopolorum, 

quorfum variae operofae , fumtuoik, & artificiofae 

diftillationes ? quorfura medicorum experien- 

tiac ? Crypta.enim cadaveribus oppleta erit apo* 

theca, & medicamentortim plurium officina. 

Practerea nonne facile erat Herbinio, vel cuique 

alii capere experientiam ex aliis Cryptis vel fe- 

pulchrorum teftudinibus, num quid ibifimileoleum 

colligi ad curandos morbos prodefTe pos- 

fet. Legant quivis ifla objicientes 

adverfarii : 

legant inquam Lib. 5. Sennerti medicarum inflitutionum 

Cap. 22. Vbi disputans de modo inve- 

ftigandi vires medicamentorum,frequenter incul- 

cat magis in ea re experientiam, quam rationem 

folam confulendam. Turpiusque illum labi, 

qui rationi absque experientia, quam qui experientiae;, 

absque ratione obfequitur , neque enim 

in Phyficis ratio ipfa per fe potef^quidquamcerturareperire, 

fed omnia ab experientia mutiian- 

turo

g6 THEOPH. PROKOPOWICZ APOL. 

tur. Vnde author ibidem : (ne, inquit, ratio 

claudicet, alteri quoque experientiae nimi- 

rum, infiftat, quac vel fola fepe fufficit) fed 

jam ad alteram clafTem argumentorum accedamus. 

*)|C*****5t{*** ****** ******** 

CAPVT II. 

SOLVVNTVR ARGVMENTA 

HISTORICA ET THEO- 

LOGICA. 

Cum 

videant nemine etiamadmonenteadver- 

farii argumenta , qux utcunque moliuntur 

contra integritatem SS. corporum, ipfa, utita 

dicam corruptibilia &faciIefolubiliaefre,verfant 

fe in omnem partem, & veluti gravi morbo de- 

cumbentes appetunt, quod ipli nefciunt, a Phi- 

lofophia ergo ad Theologiam & Hiftoriam cur- 

runt, fed ubique imperite,imo ridicule agunt. 

Argumentum 

XI. TheolL 

loannes Herbinius fupra memoratus Author 

Cap. II. Kijovix fubterranex Num. 7. & alibi, 

poftquamadobjedionescontra SS, corporum in- 

tegritatem torqueri folitas refpondit, licet idnon 

fuo, fed Rufforum nomine facere fe dicat, iibi 

ipfi adverfatur : nam et ipfe fateri cogitur, non 

poflfe tale & tantum miraculum naturae viribus 

tribui,


tribui , ita enim eodem Cap. num. 3. loquitur. 

(Quod fi, inquit, Kijovienfiumcorporanullotinda 

Balfamo, aut aromatibus infedla funt & tk- 

, 

mcntot jam Saeculis, immota & necquicquam 

(nequaquam voluit dicere) corrupta aut putrefada 

funt, adeoque fi hiftoria rei hujus certa, o- 

mnibusque numeris vcra efl j profedlo eft, quod 

plus fatis demireniur, 6f cujus rei videndx gratia 

Kijoviam fecundo Pripeto ac Borifthene 

profedliCryptas illasadeamus. Etenim ibi Cry- 

aer quandoque mutatur, at- 

ptis fxpe hiantibus , 

que crebris exterorum, atque monachorum ibi- 

nec non fa- 

dem incluforum commeationibus , 

cularum ardentium , 

aut etiam Thuris facri in- 

vitatione 

pafchali, & alias fumigationibusvariis 

afFicitur aut inficitur , 

potius, & tamen mortuorum 

corpora aere tam varie affedo permanent 

femper eadem forraa, atque integerrima.) 

Ita 

Herbinius : fibi tamen fadus contrarius eo vide- 

tur contendere, ut non modo non effe, fed nec 

pofTe effe ejusmodi integritatem cenfeat Quia 

alioqui tribuendam illam meritis SS. Patrumputat 

& revera a nobis tribui dicit: quod quia im- 

piutp effe putat , (magna, inquit, 

meriti Chri- 

ftimjuria miraculorum «& falutis gloria meritis 

humanis attribuitur.) & tamen vidensnonpofTe 

id tribui naturae viribus, videtur omnino negare 

pofTe quoque id fieri. Sed refpondemus facile, 

fi 

primo quidem, quod inficiemur tribuere nos 

ifûd miraculumPatrum meritis? Quanquam e- 

G nim

98 


nim non omnino merita hominum e Salutis no- 

ftrx thefauro excludimus, quemadmodum fa- 

ciunt Lutherani, fed illa tanquam inftrumenta putamus 

effe, per qux virtus fanguinis & mortis 

Salvatoris noftri operetur. Nihilominus tamen, 

non omnia dona Divina requirere operum humanorum 

interventum, ultro fatemur, fed multas 

gratias gratis dari fcimus, non quod absque infinito 

meritorum Chrifti pretio, fed quod absque 

ullo humanorum x)perum obolo, plerum- 

que conferantur, ut donum prophetiae , prxfertim 

Sybillis collatae, operationem miraculo- 

rum, & pleraque alia, ita liintegritatem quoque 

Patrum noftrorum a Deo fervari non 

corporum 

tam ob ipforura merita, quam ob aliam aliquam 

fublimern & illi ipfi cognitamcaufam, (forteautem 

ut gentem diuturna fuperftitione occxca- 

tam, & ad primos Evangelii radios hppientem, 

hoc figno ad ihfQ adduceret, autoftenderetinte- 

gritatem dodrinac Orthodoxx, quam ea tempe- 

ftate corrumpere in occidentepergebantLatini) 

hoc inquara fi dicamus, nihil abfurdi erit, fed 

abfurda oftendetur objedio Herbinii. Deinde 

cum dicimus miraculum hoc vel aliud daflp S. 

meritis, nonitaintelligimus, quafihocvclmeruerint 

, vel meruiffe voluerint fandli , id enim 

extra negotiumeft falutis, &cumbeneagerebo- 

noque certare certamine Deo auxiliante pergimus, 

eo contendimus, utcoronam juftitixin 

die illa, & vitam seternamconfequamur, nonve- 

ro.

RELIQyiARVM KIIOVIENSIVM. 99 

ro, ut miracula vivi vel poft obitum patremus, 

fed dicimus dari meritis, vel ob merita fandorum 

fieri miracula, hoc eft, Deum Sandorum 

corpora afTumere pro inftrumentis ad fuam potentiam 

oftendendam, quippe quse bonis operi- 

bus digniora caeteris efFedla funt, licetetiamper 

minus digna idem praeftare poflit, fi ipfiita vifum 

fuerit. Ita raroadraoduni impii vaticinati funt, 

fed ad munus hujusmodi deligebantur femper 

merita fieri 

probi

100 THEOPH. PROKGPOWICZ APOL. 

^ 

Argumentum Xlh Theol. IL 

Idera loannes Herbinius eodem Cap, num.8. 

indignari videtur, quodSS.PatribusKijovienlibus 

datum fitiftudintegritatis privilegium, &negatum 

antiquis Patriarchis, tribus quoque Magis,qui 

infantem Chriftum in cunis falutavere, quorum 

capita nuda feu calvarias Colonia^ fe vidifleait,& 

debuit potius hisquamillisdari', (quodfi, inquit, 

integritatis privilegium humana Divorum Ki jovienfium 

merita, ut ferunt , a Deo reportantj 

cur 

quae/b, 

Patriarchs SS. Abraham,Ilaac, lacob, 

alii in i- 

Crypta duplici fepulti, 

Sarra, lofeph : & 

dem non obtinuerunt? Cur tres illi : Magi quos 

tres reges vocant,,majoribus longe ac diviniori- 

bus opibus clari, eommuni mortalium lege ex- 

emti non funt ? Etenim corpora ipforum (quae vul- 

gata eft, quam nunc in medio relinquo opinio) 

Colonise Agrippins ad Rhenum , ipfemet anno 

1664. in temploCathedrali trium Regum in conclavi 

altaris magni, & eo quidem ardentiori defide- 

rio fpedabam, quia ob amplius fesquimille annis 

a Nativitate lefu Chrifti Theamropu incorrupta 

ibi ad miraculum fuperefle fando non femel ac- 

ceperam. 

Aft ego ibi non tria corpora, fed tria 

folummodo Crania humana , 

in tribus thecis au- 

reis cum infcriptione Cafpar, Melchior, Baltafar 

elTe comperij & paulo infra. 

(Qiiodfi, inquit, 

tria ifta Regum, aut Magorum potius crania* funt 

fceletaj demirarifatis non pofTum; CurDeusprimorum 

Chrifti Clientum eorundemque aut Re- 

guni,,

RELIQyiARVM 

KIIOVIENSIVM. loi 

gum, aut Regii Grdinis Sapientum corpora exanima 

primis hominuminnovo foedere, tantisque 

Canone clariffimos 

operibus confpicua , inque 

viros poft obitum integritatis perpetuseprivilegio 

non donaverit.) Hinc totus in eo eft, ut inte- 

gritatem SS. Corporum vel non credere, vel viri- 

bus naturse tribuere videatur : Licet idclarenon 

dicat fed totum fere , 

humanum genus incufet, 

impugnetque SS. merita : & hoc argumentum 

idem fere eft cum priore, 

aut eiusdem confirma- 

tio: Cujus vis ut appareat quantafit, itabreviter 

proponi poteft: Si Patribus Kijovienfibus fpeda- 

tis eorum meritis datum eft a Deo priuilegium 

integritatis, datum quoque foret aliis, pratfertim 

primis & majoribus fandis j 

fed illis non datum ; 

ergo neque iftis. Refpondemus ad haec primo : 

quantum attinetadmerita, nihil agere Herbinium, 

& fruftra hic eorum mentionem aut judicium 

facere, nam non eft quscftio deCaufa meren- 

te integritatem , fed de efficiente Phyfica 5 an vi- 

delicet illa fit mere naturalis, an vero ipfa Divina 

providentia extraordinarie agens? in qua quaeftio- 

ne, fi evincemus, noneflenaturalem, patebit,nou 

aliam efTe nifi Divinam. Oftendimus autem 

primum,folutis adverfariorum argumentis, igitur 

patet fecundum : ex quo jam dicere fas eft : Ma- 

gna fuiffe Patrum iftorum merita apud Deum, fi 

ipforum corpora miro hoc poft obitum integritatis 

privilegio condecoravit. Non quod, hoc 

ipfi meruerint, (humuna enim opera non modo 

G 3 per

loa THEOPH. PROKOPOWICZ APOL. 

per fe , verum etiam fumta cum pretio meritorum 

Chrifti, non ad miracula fed adfalutemaeternam 

diriguntur, ut 

fupra diximus,) fed 

quodtanquara 

organa & S. 

templa Spiritus digniora fue- 

rint, per quae tale miraculum Deus operetur pro- 

pter fublimes, quas ipfe 

novit caufas : feu ut vir- 

-tutem eorum ad imitationemnoftrampalamcomprobaretjunde 

appafet, vanam tiê Herbinii Theo- 

logiam. Nam 11 merita hominum ad miracula 

tanquam ad prsemia vellemus deftinare, 

valeret ali- 

quid ipiius argumentum, quod [i his taleprivilegium 

datum iit, dari debuerit aliis quoque 5 Cum 

vero nihil tale dicimus, feddicereeividemur,ne- 

gatum eft ipfi fuppolitum, ut loquitur vulgus lo- 

gicorum. Qusrere autem cur horum fandorum, 

non vero aliorum ipfis parium aut majorum cor- 

pora integra effe Deus voluerit, audax valde, at- 

non hu- 

que temerarium efl. Prirao quidera, quod 

rhano judicio cenfuraeve funtobnoxia,

RELIQVIAR. KIIOVIENSIVM. I03 

fortitudo data fit ? Cur David, & non alius etiam Patrum 

iplius, regno Ifraelis & tot aliis privilegiis 

donatus fit? Cur ipfi, quorum meminit Magi, & 

non alii digni judicati funt , qui primi Meffiam 

cognoverunt, & falutaverunt Cur Simeon fe- 

riex & non alius refponfum accepit a Spiritu S, 

non vifurum efle mortem, nifipriusvideretChri- 

flum Dominum ? Cur poft 

refurrecHiionem Magdalenac 

prius apparuit Chriftus? CurThomx non 

contigit adefle, quando ad Difcipulos venit, Dominus? 

Et dies me prius deficiet, quamomnia 

hujusmodi exempla in medium proferam. Ita 

& Corpora SS.aliorum quidemfolutapoftobitum 

funt, aliorum vero integra confervata. Quid ad 

hxc Herbinius, vel alius ei fimilis 

quivis refpondiffet, 

ego quidem nefcio. Nos cum D. Paulo 

philofophamur, divifiones miniftrationum &operationum 

& gratiarumefle abeodemSpiritu, jux- 

ta voluntatem ipfius. (Alii quidem per Spiritum 

datur fermo fapientiae, alii autem fermo fcientiac 

fecundum eundem Spiritum, alii fides in eodem 

Spiritu, alii difcretio Spirituum , alii gratialin- 

guarum , 

alii virtutum , 

alii prophetia, alii in- 

terpretatio fermonum. Haec autem operetur unus 

atque idem Spiritus dividens fingulis prout 

vult. I Corinth. Cap. 12.) Cur autem ita 

velit quaerere , infipere non fapere eft , dicen- 

dum potius eft cum eodem Dodlore Gentium 

& fcientiae Dei, 

(altitudo divitiarum fapientia , 

quam incomprehenfibilia judicia ejus & invefti- 

, 

G 4 gabiles

xo4 THEOPH. PR0KQP0WIC2 APOL. 

gabiles vi^ ejus. Quis enim cognovit fenfum 

Doniini, aut qui confiliarius ejus fuit? Rom. ii.) 

Argumentum 

XIIL Theol. III. 

Gbjicere quoque pofliint , quemadmodum 

idem Herbinius ibidem furit: corruptionem ficut 

& mortem effe plagam & poenam primigeniipec- 

cati, juxta fententiam illam Dei Gen.3. pulvis es, 

& in pulverem converteris. EtlicetChriftusef- 

fufo fangvine fuo culpam illam plane abluerit, 

hanc tamen poenam ab ipfo non ablutam cuique 

patet. Qua propter artis opus effe videtur, in- 

tegra illa Patrum Kijovienfium coi^pora: nequc 

enim contradicit fibi, aut leges afeprimofixasfo- 

let refigere Deus. Sed relpondeo primo, argunientum 

fi quid valet, non noftram tantum led 

communem Chri/lianorum caufam impugnare, 

atque adeo ab omnibus folvendum ciê. Neque 

enim Kijovise duntaxat, verum aliis quoqueinlo- 

cis pluribus, aliorum fandorum corpora integra 

fuilTe dicuntur : Ita 

reperiuntur, vel antea reperta 

-Chtilcedone magns illius MartyrisEuphimix, cui 

etiam libelli duo, alter orthodoxam, alterhaereticam 

dot^rinam continens, a Patribus quartx Ge- 

cumenicK Synodi, quafi judicandi appofiti erant, 

& orthodoxus quidem prefle in manibus teneri, 

haereticus vero pedibus conculcari poftmodum re- 

pertus eft, ut refert Nicephor. Lib.Cap. 5. SmSii 

quoqueSpiridonis Thaumaturgi illius, & antiqui 

ConfefToris corpus eredum & ftans etiamnum vi- 

detur

RELlQyiARVM KltOVIENSlVM. 105 

detur in Infula Corcira. Corpus quoque D. lo- 

annis Chryfoftomi integrum poft 30. ab obitu : 

annos fuiffe vel hincconftat,quod revedumCon- 

ftantinopolim & in fede qua dejed:us'erat collocatum, 

falutafTe populum, pacem omnibus juxta 

morem Epifcoporum precarido, dicitur. Item 

Hieronymus in vita Hilarionis fcripfit,corpus ipfius 

poft decem menfes adhuc omnino repertum 

integrum, quod & ipfum non naturae fed Divi- 

nae virtuti tribuit. Item Aug. Lik 9. Confeffionum 

Cap. 7. teftatur, Corpora S. Gervafii, Pro- 

tafii Martyrum incorrupta per plurimos annos a 

Deo confervata fuifTe, ut fuo tempore propala-' 

reritur. Item Corpus S. Marix ^gyptiac anni 

fpatio integrum jacuifTe comperit Zofimus , ut 

fcripfit in vita ejus Beatus Sophronius» Item 

in Lib. Spirituale pratum dicfto, referente loanne 

Mofcho, fratresquidammortuireperti, &poft8. 

ab obitu menfes integri. Quid dicam de cor- 

poribus oleum fundentibus, qualia celeberrima 

funt Divi Nicolai, Epifcopi Mirenfis, & D.De- 

metriiMartyrisThefralogienfis.5quiditemdealiis, quorum magna copia per utramque Ruffi- 

'âm ipedatur, et intra ipfam S.Barbarae Martyris, 

S. Macarii Metropolitae, qua^ extra Cryptas, in li- 

bero fluente ac refluente & indies mutabili aere 

expofita integritatem fuam nonamittunt. Quod 

ergo vel Herbinius, vel quis alius dicet, de his, 

nos idem dicemus de corporibus, quorum hic 

caufamagimus* Dieimus igitur pcenam mortis 

G 5 

tem-

io6 THEOPH. PROKOPOWICZ APOL. 

temporarix fublatam quidem morte Chrifti eii[e, 

dilatam tamen ejus abfolutionem; nihil itaque 

obftat, quo minus Divina providentia poffit vel 

mortem ipfam vel ejus comitem corruptionem, 

etiam ante judicii diem in aliquo S. homine tollere, 

hoc enim non erit legis fux refixio; cum 

Chriftiani non lint rei mortis, fed tantum propter 

fines alios Deo cognitos moriantur. Verum 

eritprivilegium, quod nihil aliud eft, nifi 

privata lex, feu lex privato concefTa, hunc v. g. 

vel iilum, vel plures aliquos e communi lege e- 

ximens, utiipfumnomenteftetur, nihilautem 

abeffe, quo rainus aliquis, etiam a morte perpetuo 

liberetur, patet ex Cap. ultimo loannis, ubi 

Chriftus de loanne ad Petrum dicit (fi eum volo 

vivere, donec veniam, quid a^ te.) 

Argumentum XIV. Hiftor, L 

SuntautemnonnuUi, qui fane ridiculeperhibeant, 

Kijoviam effe illam antiquam & celebrem 

urbemTrojam, velin loco, ubiTrojafuit, fitam, 

Cryptas vero iftas a Trojanis 

effoffas & in illis 

corpora magnorum illorum Heroum, Hedoris, 

Priami aliorumque, more ^gyptio curata con- 

dita eflfe, ideoque non putrefcere. 

Refert hanc 

& confutat opinionem memoratus Herbinius in 

libello de Cryptis Cap. 2. & alibi: Verba ejuslo- 

co refponfionis noftrse hic placet adducere, (Ab- 

furda, inquit, haecatquefalfiffimaeffegeographia 

docet: Si enim Troja olim fuit, ubi nunc Kijo- 

via exiftit, qua, quxfo, 

ratione claffisGrs£Corum 

eo

RELiqyiARVM KIIOVIENSIVM. J07 

eo per defcendentes Boristhenis adverfi Catara- 

das penetrare potuit, cum ne fcapha quidem in- 

columis illac tranfeat. Quomodo j^neasClas- 

fem per Catarad:as illas transmitterepotuit^cum 

ne trabes quidem ibi impune praecipitentur. Ma- 

gna faneeft& celebris cataradaVeftrogoticano- 

mine, Trohetta Latine, fi cum Nonio loqui li- 

cet, Capitium vel mitra Diaboli, in quam trabes 

vel mali nautici prsecipitatiimpuneevaduntpau- 

ci admodum ; quam Catara

108 THEOPH. PR0K0P0WIC2 APOL. 

fiae, a Fluvio videlicet Tanai, quo 

Afiam ab Eu- 

ropa dirimi comrauniter tradunt Geographi. 

Gerardus Mercator, celeberrimus Geographus, 

in tabula compendiofaOrbis terrXjTroiameRe- 

gione Conftantinopolis poft AnguftiasPropontidis 

verfus orientem pofiiit. Cujus opinioni fa- 

vet fama Hiftoricorum, qui tradunt, Conftantinum 

Magnum, dum novam Romam condereco- 

gitavit, locumTrojaequxfivifTe. Caeterumignoratur 

penitus ubi Troja -fuerit. Dio Chryfoftomus 

celeberrimus Orator,integram orationem 

evulgavit, qua contendit Trojam, Trojanosque 

& regnum Trojanum nunquam &nusquamfuif- 

fe, fed & res & nomina fida fuiffe. Non eft 

ergo 

cur folUciti fimus de Patria urbe noftra ab 

incendio Trojano vindicanda ; quse licet Troja, 

vel in Trojae gremio fuifiet, corpora tamen quae 

in cryptis funt, non efrent dicenda Trojanorum 

cadavera, quantumvis omni diligentia curata fuif- 

fe dicantur. Cum apertis jam Cryptis & per 

multa faecula libero aereeaspermeante, omne 

ha£lenus medicamentum evanuiiTet. 

Argumentum XV. Hift. IL 

Plerique exLatinisPontificiis,cum videant non 

pofle miraculi gloriam Patribus Kijovienfibus eripi, 

concedunt eam, licetforte inviti & nonliben» 

tes, ad fe tamcn fuamque fedlam fa- 

pertrahere 

tagunt. Dicunt enim vere quidem integra 

effe 

ea corpora, integritatemque eorum non natura^, 

fed Divins omnipotentisE tribuenda: Caeterum 

tamen

RELIQyiAR. KIIOVIENSIVM. 109 

tamen illo adhuc tempore contigifTe, cum nondum 

elTet lugubre hoc orientales inter & occidentales 

diffidium. Quare neque eorum fedac 

quicunque obefTe, neque noftraereligioiiiprodet 

fe ajunt : Hinc plerique eorum Antonium & 

Theodofium, aliosque patres noftros fandorum 

titulo 

dignari non verentur, quin & in libello, 

qui Annus cdeftis infcribitur, imploratur 

in 0- 

pem 

D. Antonius Peczarienfis & alii nonnulli : 

quod & Theophilus Rutka celebris apud ipfos, 

licet fpernendus omnino fandlo Ifraeli Goliath, 

inLibro de notis Ecclelise, quem ex Bellarmino 

totum fere tranfcriptum pro fuo venditavit, 

clare teftatur, eosdernque Patres lovi fuo Capito- 

lino (ii per Deum licet) facros facit, Ad quae 

non aliternobis refpondendumeft, niiioften- 

dendo homines talia crepantes , vel penitus ne- 

fcire, ycl malitiofe diffiipulare Chronologiam. 

Converiio enim & Baptismus RufTorum genera- 

lis (erant & alix antiquiores, ied privataE&paucorum 

cqnverfiones) contigit anno Chrifli 1000 

fecundura Baronium, aut Anno ioo8- imperante 

Kijovisc primo Chrifliano Principe Vladi- 

miro. At prima diffidii fundamenta a Latinis 

jadla funt circa finem o8:avi Saeculi fub Leone 

tertio Pontifice Romanorum, quando in concili- 

abulo Aquisgranenfi conati funt quidam fcioli do- 

gma novum de S. 

proceffione Spiritus 

a Filio cre- 

dere, additamentumque San(5o Sy mbolo afTuere 5 

licet alterum horumLeoni Papac perfuadere non 

po-

iio THEOPH. PROKOPOWICZ APOL. 

potuerint. Serpebat interim fenfim perltaliam haec 

peftis,atque Galliam,donec longe lateque progrefla 

orienti etiam audita eft.Cura enim inBulgariam nu- 

pere converfam fuos Nicolaus Papa rnififlet le^ 

gatos; iidem fecum attuliflent vitiatum additamento 

lymbolum. Audita hac novitate Michael 

& Bafilius 

Imperatores datis ad regem Bulgariae 

literis, maxime tam Romanam, quam totam Latinam 

Ecclefiam perftrinxere, quod etiam a Filio 

Spiritum Sandlum prbcedere 

docent. Hinc 

Nicolaus Papa, quia erubefcebat refilire a lapfu, 

maluit in majus ihCQ induere praecipitium Gal- 

lorum Magiftros ad dogma fuum confirmandum 

hortando ; qux omnia patent ex epiftolis 

ejusdem 

Nicolai. Idem Nicolaus monftrofum 

caput in mundo proferre non dubitavit , 

alte- 

ramque movit controverfiam de regimine & adminiftratione 

Ecclefiae: Nicolao & aliis Latinis 

oppofuit totus fefe Oriens, 

6c non folus Pho- 

tius, ut ipfi blaterant. Quia &ipfePapaRomanus 

loannes Oclavus per literas & Legatos in Con- 

ftantinopolitana Synodo, in qua Photio fedes re- 

ftituta eft, additamentum illud damnavit; ut patct 

in aliis fynodis: referarique videbatur novum 

vulnus & obduci recens plaga Ecclefiae. Sed mox 

Latini admonitumredierunt,glifcebatque in dies 

docflrina peftifera, donec tandem progreflu tem- 

poris confirmata ultimum fecit diflidium. Et 

hsEc omnia anno looo. fada& confummata funt. 

Deinde li pro tempore fufcepti in Ruffia baptis- 

fuitj

RELIQVIARVM 

KIIOVIENSIVM. iii 

ixii unio adhuc orientem inter & occidentem 

fuitj quid, quxfo, opus erat Vladimiro legatos 

mitterc ad occidentem & orientemque, qusnam 

melior videtur religio explorare. 

Id te- 

quod 

ftantur etiam fcriptores Poloni, & S. Neftor tra- 

dit repudiatos a Vladimiro Latinos, cum ei fuam 

religionem fuaderent. Quod ii dicas, Graecos 

quidem in fchifmate jam fuifTe, verum RufTos 

unionem cum Romana Ecclefia fovifle, id, mul- 

ta funt, quae falfum efle oftendunt. Num enim 

a Latinis Ruffia converfa lit? fed forte poft con- 

verfionem moxinpai^tes Papae conceflerit: Cur 

ergo a Patriarchis Cbnftantrnopolitanis Metro- 

politse Kijovienfes ordinabantur ? Cur nullus a 

Romana^ Papa miflus fit? Cur non Epifcopos 

modo, fed ne legatos quidem ullos a Papa Ros- 

fia viderit? nec ipla unquam Romam veterem 

falutarit? Quin imo vix nudum nomen Romac 

fcierit? Autoftendere debent, quandoRuflia pri- 

ftinam illam cum Latinis, quam ipfi fomniant, 

unionem ruperit ? Cum potius ipfi Papjc fepe 

' cum Graecorum tum Ruflbrum Principes & Epifcopos 

ad unionem follicitarint, ipfique nonnulli 

Ruffiae pudendi Paftores vel 

potius lupi rapaces, 

iidemque parafiti & nequiffimi pulpones fub iratum 

Dominorum fuorum afpedum.non ferentes, 

ne ab officiis pingvioribus arcerentur, turbulentam 

illam unionem affedarint. 

Quaefitae ergo 

ex utraque parte unionis & tempora, & loca, & 

concilia oftendi pofllint, ruptae autem non posfunt


iunt. Cum enim Duce Domino in ovile Ghri- 

f\i intravimus, jam in eo Latinos non deprehen- 

dimus. Ridiculi autem plane quidam funt, qui 

dum in Eccleiiis noftris audiunt precari nos a 

Domino fidei unionem, fufpicantur, id eo animo 

a nobis fieri, quafi nos poeniteat amiffae unio- 

nis, hujus, inquam, quam ipfi fuadentj nosque 

olimcumipfis coluiffe autumant; fed ha^c rifli 

non refponiione digna funt. Obfervanda interim 

hic eft incredibilis hominum vecordia, & 

ilupiditas : Nam 

cum fuse fuiffe rehgionis Patres 

Kijovienfes dicant, ideoque fandos fateantur, & 

integritate corporum a Deo illuilratos, eosdem 

tamen didis & fcriptis exfibilant, infulfis jocis 

perftringunt, & conviciis inceffant. Quis furor 

o cives ! 

quae vos dementia ? 

cepit 

Si veri fandli 

funt, cur eos injuria afficitis? fi fidi & falfi, cur 

ad veftram fpartam trahitis, & opem eorum im- 

ploratis, ex iisque decus egregiae 

veftrx unionis 

qusritis. Redus es Domine, & reda judicia 

tua ; ut 

qui 

divinam hanc Patrum noftrorum in- 

tegritatem impugnant , ipfi integro 

fint, liiamque ipforum 

gnofcant. 

fenfu nou' 

vecordiam non co- 

Argumentum XVL Hiftor. 111. 

Objiciuntpoflremo; quimagis modefî,cae- 

terisque faniores videntur effe : Patres Kijovien- 

fesfuiffe homines fimplices & rudes, ignoraffe 

diffidium & fchifma Graecorum , Cap. Ecclefiae & 

dogma procefHonis Spiritus Sandi a Filio, non 

con-


conternpfisre^verum nerciisre,quippe, qui TheologisE 

minimegnarifuerint: cum ergo probe & 

fande viverent,moresque fuos redlae rationi con- 

formarentjpotuisfe mereri falutem 2eternam,digniquefieri, 

quos integritate corporum poft obitum 

Deus illuftres redderet.Communiter enim, do- 

cent Theologi, etiam homines in hsrefi exiften- 

tes fed 

fimplices&docflrinae orthodoxse non contrarios, 

fed ignaros, poffe 

falvari: cumeosvel 

ipfa ignorantia quam invincibilem vocant, facileexcufet: 

& dicuntur vulgo haeretici materia- 

les. Hssc an ita fe habeant, ut dicuntur, videa- 

mus. Admiffa ergo propofitione negamus as- 

flimtionem: primo quidem quia recens fuit 

ipemoria LcgationisVladimirianae, quac 

inter csteros, 

etiam Latinorum ikdiam relpuit, deinde 

vicinia Polonise (& cognatio utriusque gentis 

Principum, non finebat Jatere faltem facerdotes, 

Ecclefiam : led & 

quid effet diffidii inter utramque 

Catechefin tunc maxime floruiffe certum eft, cum 

et ipfe Princeps Vladimirus frequenter apud Po- 

pulum de rebus Divinis concionatus effe perhibeatur: 

neque faeile ex craffis cordibus idolola- 

triaabolere, nidorque ille vidimarum evaporasfe 

potuiffet, nifi indanter in dogmatibus orthodoxis 

gens inflrueretur. Aut viri quomodo etiam 

Principes, 

ut Nicolaus Swiatofia DuxCzernikovienfis, 

Barlaara Senatoris filius & alii, aut dodrinam 

Chriffianam ignorare,autfi ignorarint, 

adtotamvitse fublimifatem, afpirare atque niti 

H potue-

114 


potuere? 

Prseterea mittebantur tunc Conftantinopoli 

Kijoviam Epifcopi GvxqI, viris ccrte non 

indocîs comitati , qui erant utriusque linguae 

Sclavonicse, inquam, & Grzcx periti, qui etiam 

libros facros interpretari poterant: Ex horum 

autem ii non dodrina, faltem confuetudine fcire 

omnino praefertim Monachi & Sacerdotes poterant 

de diffidio Latinorum propter audum im- 

pie S. fymbolum, & novum dogma excogitatum. 

Neque dicas diflidium illud, propterea, quod recens 

admodum ut in teneris radicibus eflet, mi- 

nus fortôbnoxium fuifle notitix vel odio ortho- 

doxorum , prsefertim novorura ih Ruffia fidelium. 

Utrinque enim contrarium colliges, & 

quod recens erat diffidium, 6f quod recens Rus- 

enim recens converfo 

iiz converiio. Populo 

majorecum vigilantia Paftoresprovident, & ab 

omni errore cavent: 

ideoque digito fere lupos 

hxreticos.prxfertim vicinos non celfant oftendere. 

Dodrinx autem novitas hoc proprium ha- 

bet, ut ipfo initio maxime innotefcat, & magis 

quam unquam alias, horrida videatur. Id quod 

experientia patet: tunc enim major fervet 

contentio, & plerumque ad arma res venit. At 

qui affueti hominibush2reticisfunt,cum confuetudinem 

tum dodrinam eorum minus horrent: 

flupent enim, & veluti in loco a viperis infecfâto 

degunt, non admodum funt-cauti: id quod 

pariter multi magno fuo malo experiuntur, fi 

inodo id ipfum velint perpendere Facile ergo 

ea

RELIQVIARVM KIIOyiENSIVM. ^5 

ea tempeftate qiiilibet orthodoxas Latinorum 

fciolorum 110vum inventum

ii6 THEOPH. PROKOPOWICZ APOL. 

mani colles exhalabant^ tunc crypta Kijovien- 

fes optimse Ecclefiae fuac proipiciente Deo iua- :' 

vem Chrifti odorem emittere 

cceperunt. 

quo Sxculo terra illa tot landorum fepulchris 

clara, a corruptoribus dodrins orthodoxae fe-, 

pulchrorum violatione polluta atque profanata 

eft, eodem plane Kijovia admirandis hifce fepul- 

chris, atque fepultorum corporum integritate 

refplenduit. 

Et 

Fruftra ergq boni illi viri, fandtita- 

tem Patribus Kijovienfibus concedentes, dodlrinam 

ac^mere fatagunt : cum ad cognofcendara 

ea tempeftate foedam Romani papatus formalita- 

tem & a vera Ghrifti Ecclefia diftinguendam non 

inagna fiipientia opus fueritj fed vel ipfi oculi 

fufFecerint. 

Apêndix de Cadaverihus Pohtijiam miathemate 

jiifte percuffts. 

lamque tollerem, quod ajunt, novum de ta- 

bula, fed ne quid reli(flum a nobis fit, quod huic 

argumento faltem fimile atque cognatum vide- 

ri poteft ; 

dicendum breviter efl, etiam de cada- 

veribus hominum Pontificio anathemate jufle 

perculTorum: eorum enim corpora, nifi fe ante 

mortem a vinculo illo abfolvi, vel fi mavis dice- 

re, a.vulnere fanari curaverint, dicuntuf poft obi» 

tum non diffolvi, fed integra permanere, nigra. 

tamen & horrida, & tanquam tympana inflata, 

omnibus, quiintueantur, 

terrorem & horrorem 

incutientia perhibentur. Et reperiri quidenn 

hujusmodi cadavera extra controverfiam eft: 

cum

RELIQVIARVM KIIOVIENSIVM. u^ 

cum multi id fcribant. . Et Leo Allatius fibi ipfi 

vifum tale fpedaculum teilatur in Lib. de 

opinionibus Graecorum: Controverti tamen pot- 

naturae tribuenda 

eft, an deformis illa integritas 

non concedenda orthodoxorum 

fit, adeoque 

Pontificum anathemati , divinaeque potentiae ex- 

traordinariae operanti ? Gor Dominicanus dodis- 

fimus Evchologii noftri orthodoxi interpres, at- 

que explanator credit hoc & miratur, Pontifi- 

cumque poteftatem fiifpicit. 

Martinus Crufius 

Theologus Lutheranus Tubingenfis, autor Tur- 

cogreciae, id ipfiim 

vel alium referentem adducit? 

diffimulat. Leo Al- 

quid fit tatnen, aut qui fiat, 

latius Graecus 

ipfe Chienfis, fed Graecis iniquus 

transfuga ad Latinos faftus negare videtur & natuYx 

tribuere, in memorato libro de op,inioni- 

fi ad ma- 

bus Graecorum. Quod ejus opufculum, 

nus eflet, folidius forte confutaremus opinionem 

iliius. Quantum tamen memini, duo in contra- 

rium offert, primo argumentum cujusdam auto- 

ris Graeci latinizantis , qui cadaver Imperatoris 

Michaejis, nifi me fallit memoria^Pakologi poft 

mortem npn difiblutum defendens (erat enim 

. 

Jmperator ille vefanae cum Latinis unionis pro- 

motor, crudelisque orthodoxorum perfequutor : 

arguebaturque poft obitum ob fulmen anatheimtk 

non corrumpi) reprehendit Graecos, quod 

eodem figno fandos & damnatos infigniant: ex 

integritate enim cadaveris utrosque cognorcunt, 

quod plane ahfurdum vocat. Secundo: Ipfeait 

H3 

Alla-

ii8 


Allatius contigiflfe fibi admodum puero videfe 

ejusmodi cadaver in egefta fcrobe integrum

RELIQVIARVM KIIOVIENSiVM. mj 

Pontifex orthodoxus ex prsfcripto ritu fupra 

tale cadaver preces Deo fuderit, fententiamque 

abfolutioriis protulerit, magno fane & ftupendo 

miraculo fubito cadaver diiTolvitur , cujus rei 

duo celeberrima eaque teflatiflima exftant exem- 

pla. Primum eft apud Martinum Crufium Lib. 2. 

Turcogrsciae : quod 

cum Machoraetes fecundus 

Turcarum Imperator inter alias Chriftianorum 

res accepiffet a quibusdam, cadavera hominum, 

quae Poritifices Chriftiani anathemate perculTe- 

runt, poft obitum non putrefcere, inftanterque 

jufTiflfet rera fibi : exemplo comprobari recorda- 

ti fenes nonnulli homines, mulierem quandam 

a praeterito Patriarcha Gennadio Scliolario fulmi- 

ne hoc percuflfam interiiflfe. Quaefitum ergo cada- 

ver illius & repertum integrum. Quia vero de 

folutionis quoque miraculo,. quod folutionem 

pontificiam fequitur, Imperator audierat, & id 

etiam oftendi libi poftulaverat, juffit Patriarcha 

Maximus nomine, illud figillo Imperiali muniri 

& ad aliquod tempus, quo fibi fpatiuni precandi 

concederetur, aflfervari : quo cxado fudit preces 

coram Deo Pontifex, & folutionis fententiam pronuntiavit, 

atque confeftim, eo ipfo momento 

multis pUrpuratis Turcicis prsfentibus, cadaver 

in arca diflolutum eft, tanta celcritate atque vio- 

lentia ut propius adftantibus ofTium crepitus au- 

diretur. Alterum eft. in magno Euchologio Scla- 

vonico edito Kijovisc : 

tropolitae Kijovienfis : quod 

polita Vilnac cum eflfet, a quodam 

opera Petri Mohylse Me- 

fcilicet idem Metro- 

facerdote cer- 

H 4 tior


tior fadlus fepultumibi effe diaconum, nefcio 

quem, qui fe filium Boriffi Godini regnum 

Ruffiae perTyrannideni adepti mentitum, & anathemate 

a Patriarclia Conftantinopolitano idum 

fatebatur,

RELIQVIARVM KIIOVIENSIVM. m 

Allatio laudatum, quem tamen nominare nequeo, 

propter lapfum memoriae. Ipfi vero Allatio re- 

fpondemus : incertum effe, neque fcire eum pd- 

tuiire,num cadaver ab eo vifum hominis fuit 

non afflati Pontificio fulmine 5 nifi focte patriae 

fu2 blandiebatur Leo, ut non pofTe quempiam 

talem de popularibus fuis reperiri crederet, 

quemadmodum ingens & operofum evulgarit 

volumende Homeri Patria vanam antiquorum 

Graecorum litem agens (Sc Homerum fuifie de fua 

gente, Chium videlicet contendens. Quo ope- 

re, quantx vanitatis 

ipfe fuerit, quamque erat 

affetSui obnoxius affatim oflendit-: licet enim 

veterem litem non diremit, 

nec haberi ex eo 

quicquam certi poteft, cujusnam civitatis vel na-. 

tionis Homerus effetjprope tamen demonflravit^ 

non fuiffe illum Chium,id quod cuique non val- 

de doppitanti lecT:ori patebit: cum tamen ipfe 

putet demonfiratum a fe, quod Chius fuerit. 

Vanus item efl, cum ita de cadavere philofbphan. 

tur, ut videatur folem aut aerem coriariam artem 

docere. Multa talia 

fiquidem reperiri pos* 

funt praefertim in eadem terra : nec fcio cur non 

omnia hujusmodi elaborationem fortirentur, & 

tympana fiierent. Quod fi illud quod 

vidit Alla- 

tius naturz viribus ita diflentum & elaboratum 

fuerit, non potef^ tamen inde argui, omnia talia 

cadavera viribus naturs elaborata effe, quod vel 

ipfa mirabihs, qusc aliquoties contigit diffolutio 

planum facit» 

H 5 

Prz-

132 THEOPH. PROKOPOWICZ APOL. (Src. 

Praeterea fi diuturno tempore cadaver huius- 

modi jacuerit, inagis a fe arcebit argumenta vi- 

res naturs. aftruentia, quac fuperius a nobis con- 

futatafunt: Nullumenim in iis Idcum habebit 

exficcatio, vel alia quscunque maceratio, cum 

itD tumidum atque inflatum fit. Non eft quoque 

ad manus crudeliiTimus ejusdem Allatii libellus 

admittendus, in quo confi6las antiquitates Etru- 

fcas confutat. Cum enim ficlor ille occurrens na- 

futorum. hominum examini fcripferit,fefua vati- 

cinia, ( fe enim multis ante partum Virginis fx- 

culis vixiffe,

123- 

){(t)|(*!4(***4(4< *. * ************* 

ORATIO GRATVLATORIA 

ANNAE IMPERATRICIS, 

DE COLLATO C/wELITVS IPSI 

ROSSIACO IMPERIO, 

HABITA IPSA DIE, QVA FAVSTE AC 

FELICITER IMPERATORIVM CON- 

" 

SCENDIT SOLIVM. 

IN ARGVMENTO DE CQMMODIS 

MONOCRATIAE ET INCOMMODIS 

ARISTOCRATIAE 

AB 

ILLVSTRISSIMO THEOPH ANE 

ARCHIEPISCOP.O NOVOGRODES. 

• 

uandoquidem plaufu maximo Augufliffimam 

Ruffiarum Imperatricem hac die 

gratulamur de collato Ipfi 

divinitus Im- 

perio & Imperii Monarchia confirmata, reputamus 

ne nobiscum,o cives Ruffi^! nobismet iplis 

etiam de ifta ejus felicitate, tanquam dc propria 

noftra oportere nos gratulari. 

Non ego quidcm 

dubitoeffe hoc'in anirais virorum prudentium, 

& qui publici boni rationes expendere, ejusque 

pretium xftimare norunt; at hujusmodi Viros 

efTe nobis non exiguo numero, enim vero eft, 

quod addubitem, mijor certe pars prxfertira ex 

cenfu plebeo tam opes quam penuriam Princi- 

pum;

124 ORATIO GRATVLATORIA 

putn, tam fanitatem quam segritudinem; tara 

ktitiam, quara moerorera illorum ad femet ipfos 

pertinere minime putant. Principibus hsc propria, 

non cum populo comraunia effe arbitran- 

tur. At ifte hominura error limilem habet fpeciemcum 

illo, quetn in Agricolis Romanorum 

vatum Princeps coarguit, qui cum cogitaret, 

quara beatum fit apud eos vitae genus, invidiae 

non expblitum, a turbis alienum, a technis , do- 

lis, fraudibus, quibus fervent oppida, liberum, 

long^que diffitum, ut deinde amcena lint, pagorum 

loca, quae fcilicet agri pulchritudine , aquis 

limpidis, aere falubri gaudeant, ut denique vel 

ipfi rufticorum labores valetudini eorum profint, 

'

ANNAE JMPERATRICI DICTA. 125 

Qiiapropter e re noflra fbret, hodie hocedocefe 

, firmisque documentis demonftrare, ne 

nos fugiat, hanece ktitiam non folo in Principe, 

verum etiam nobifmet in ipfis cau(am fuam 

habere, & in illo quidem capite jacere ejus fun- 

damenta, in cxteris ftruduram furgere, 

ibi radi- 

cem, hic frudlusj ibi venam, hic profluentem 

effej breviter, dum a fubditis Principi ap- 

plauditur,fibi magis quam illi eos plaudere, quip- 

pe qui per ipfum felices & fortunati vivant, fi 

norint fortunam fuam. DifTerere tanien hacde re 

generatim , fiquidem antea de hoc fatis ut opinor, 

a nobis expofitum fuit, non incumbit ne- 

ceffitas. Videtur autem operse pretium efTe, id 

proferre in medium , quod patris noftrse fingu- 

lare & unice fit falutare. Id vero efl, fi oflen- 

dere annitamur, folam eam formam regendz 

Ruffiac idoneam, commodam,


rium. Cum enim Magnus ille Apoftolus fupplicationes 

pro Magiftratibus prxciperet, caufam 

prxcepti fui ex facris ufibus derivavit. Ita enim 

adTimotheum inprima epiftoja capjl. fcribit.Ob- 

fecro primum omnium fieri obfecrationes, ora- 

tiones, poftulationes , gratiarum acHiiones, pro 

omnibus hominibus, pro Regibus, & omnibus, 

qui in fublimitate & honeflate conftituti funt, ut 

tranquillam et quietam vitam agamus in oijini 

pietate. 

Qiiibus verbis clare oftendit, humani etiam 

Statum Imperii non ad teraporales modo neces- 

fitates, fed etiam ad scternas a Deo inftitui. Et vero 

Chrifti Ecclefia non parum fubfidii a Principibus 

petit & obtinet. Habet ab illis timorem in auxilium 

frenandac malitix, juxta illud ejusdem A- 

poftoli (Rom. II, 3. 4.) Magiftratus 

non funt me- 

tuendi bonis operibus, fed malis : Vis autem non 

metuere poteftatem? quod bonum eft facito, & laudemab 

ipfa obtinebis. Deienim minifter eft tuo 

bono. Quod fi feceris, quod malum eft, metue : 

non enim fruftra gladium gerit : nam Dei mini- 

fler eft, vindex ad iram ei, qui quod malum eft 

fecerit. Habet tutclam pro commodo fecurs 

pietatis juxta fuperius didum (obfecro primum 

&c.) Habet idem grex Chrifti ab iisdera 

miniftris Dei, praefcrtim, orthodoxis , Paternam 

Providentiam in ufum cum propagationis tum 

reftitutionis fusc juxta divinum illud apud 

Ifaiam promiffum (& erunt: Reges Nutritiitui 

&

ANNAE IMPERATRICI DICTA. 127 

& Reginae) unde coUigere eft, ad Paftores Eccle- 

flarum pertinere de formis gubernationis inda- 

gare, eo prorfus pado, quo 

ex munere fuo ha- 

beant, in quaslibet hominum conditiones inqui- * 

rere, quaenam huic, & quae illi magis conducant 

& vitia corrigenda, ad virtutis exercitium. Ita 

& Paulus de fervitiis, quorum, utique operajerrena 

eft, dijudicat, quantum fcilicet fbrs eorum 

vel profit, vel obfit ad pie vivendum, ubi enim 

docuit ftatum fervitutis non obftare, quo minus 

iit aliquis Chriftianus, addidit prseflare, affertum 

efTe in 

libertatem, modo quis juftis modis jugum 

illud excutiat. ita Atque nos etiam ab obtredatoribus 

hac in 

parte libertati ad rem invefti- 

gandam accedimus. 

' 

QLisenam regendi populi ratio praeftantior 

& vits mortalium utiliorlit? Monarchiane, an 

Ariftocratia, an vero Democratia? priftina quidem 

inter Philofophos difputatio eft, fed ne ha- 

6i:enus quidem diffidiis expedita. Major tamen 

&meliorpars pro Monarchia decernit Quod 

multa ardua, periculofa & noxia in fecunda ex 

his&tertia obfervent occcurrere, non ita cre- 

bro & facile in priorem incurfent. Ariftocrati- 

cuminprimisilludfeu plurium. Optimatum Im- 

perium,fipauciscommittatur; magnis periculis 

exponitur. Qiiod nimirum iis non fit difficile, 

in detrimentum Reipublicx confpirare. Exper- 

ti hoc olim Romani, cum Redores fibi delegis- 

fenf, & quam fit inutilis ejusmodi Magiftratus, 

malo

!28 


malofuo edo£li,idque brcvi, continuoeum depu- 

lerunt. Iftud tamen magis mirum eft, quod tri^ 

ginta limul Gubernatores Athenienfibus impofiti 

in extremum eorum exitium confenferint, & vix 

tandem heroica civis optimi fortitudine profli- 

gati fuerint. Quapropter ingens fit regentium 

nuraerus neceffe eft. Verum alia hic neque un^ 

oftendit fe difficultas» Qui enim facile eft" mul- 

tos admodum Viros, eosque omnes acri ingenio 

lagaci judicio praeditos, bonis artibus excultos, 

longo rerum ufu inflruc^los , honeftos, eosdem & 

moderatos, liberales, juftos, minime avaros a ra- 

pinis abhorrentes, privata fua bona publico poft- 

habentes, mortem prius oppetere, quam aliquam 

Patrix jaduram admittere promptos paratosqu© 

(haec enim ornanienta, h«c decora* in finguhs il- 

lis requiruntur.) Ecqui,inquam,tot tantosque vi- 

ros, & quidem uno eodemquc tempore collige- 

re & ad clavum Reipublicae collocare facile eft? 

Qui arcana confilia qus in vulgus prodere fsepenumero 

eft, prodere patriam, in tanta multitudine 

eiife arcana? 

poffint Qui plurimorum hominum 

optimorum licet, hominura taraen, & qui 

tametfi non malitia, errore tamen, peccare pos- 

funt, perpetuus confenfus expedlari queat ? Qui 

praegnantia negotia, quorum dilatio perniciofa 

fit, in tanta frequentia brevi expediri valeant? 

Qui denique in proclivi 

de fit, eorum fuccefforibus, 

eum fint mortales ? 

provideri 

Felix enimvero 

natio quse perennia tot fapientum proborumque 

viro-


virorum reminaria Habcat

130 

ORATIO GRATVLATORIA. 

dicam, noii ocurrit» 

Addunt ad hsEchifce dere- 

bus philofophantes : Liberas iftas ut vocant, Res«- 

publicas ex regio omnes Imperio originem acce- 

pifle. Ita ortamRomanoruraj Athenienfium, Creteniiunij 

Corinthiorum, itaomnesferealias, Ncn 

fcilicet nifi 

potuiflet ex una radicefrondesexoriri 

& divulfas etiam poftea non nifi radicis percepto 

fucco, donec liceat, virere & vivere. Addunt 

etiam, diutius femper ftetiffe regna, & etiamnum 

Civitates : 

confiftere, quam regentis {eih populi 

Neque oppofueris vicinam nobis gentem inexem- 

plum. Sed & illa inter tres potentiffimos Monarchas 

, quorum quilibet prsedam hanc alteri non 

concedet & rapturus ipfe, ab aliis viciffim invade- 

tur. Atque tunc triangulus rara fortuna gratia 

munit illoS) & hadenus, ne pereant defendit: ut 

prudentiffime judicabat Gloriofx memorise Pe- 

TRVs Magnvs. Huc fpedtat & illud, quod ita 

comparata natio faepius inteffinisconcutiaturmotibus 

; ferveat diffidiis , in niutuas exardefcat 

pugnas. Et vero hujufce mali uberrima nobis 

exempla exhibet noflra hsec vicinitas. Nonma- 

le quoquc pronunciant fagaciffimi quique Politi- 

ci, tam Democraticam, quam Ariftocraticam redionem 

parvis non nifi Civitatibus et, qus fere 

unius ambitu oppidi contineantur, poffe competerej 

quales pleraeque Graecorum erant, &hodie 

funt Venetorum, Batavorumque. At nobis res 

eft de populo iminenfa penefpatiaoccupante. O- 

mnibus his rationibusnosaudemusadjicere: Nul- 

lam


lam unquam usquam fuilTe , 

nullam efife veram, 

propriam & quse nomini fuo apprime refpondeat 

Dem.ocratiam. Nonne clare videat , qui attente 

obfervet in modicis etiam hujusmodi Civitati- 

bus 5 pauca non nifi aliqua & in fpeciem grata 

toti populo communicari , csetera omnia paucos 

primarios agere & agitare & fecum ipfis tranfi- 

gere , plebem interea fuco pavitatis palpando in 

oiiicio continere. Quicquid tamen fit, fuam uni- 

cuique opinionemrelinquimus. 

Noftro autem 

judicio, redius omnino illi difputant, non qualis 

haec vel illa Civitatis forma per fe fit, fed qualis 

huic vei iili genti apte congruat: eaplane ratione 

quamMediciadhibent, in decernendo alio aliis 

cibo.vei potu juxta corporis habitudinem. Hos 

igitur fequendo confideremus, quxfo, quinam 

Magiftratus noftrse Nationi magis minufve conducat, 

qui plus utilitatis promittit, 6f qui vehac 

fecum incommoda, aut minetur damna. Ab- 

{iinendum vero nobis hic cenfemus ab illo ratio* 

num genere, quod ex indole hominura & neceC- 

iariis ad bene conftituendam-RempublicamvirtutibuS 

aut officientibus vitiis rem coaficeret Hoc 

enim in negotio talis probandi modus cum abftrufa 

non nifi & obfcura indicia proferat , tum 

periculofse offenfioni & lapfui obnoxius eft. Ex- 

^fempiis potius, qCix rem ponunt 

perimentis , qux ex prsteritis 

unde Ruflia, agendum hic videtur, 

ob ocuios&ex- 

fjeculis habet ab- 

Ifto autem 

ifl propofito fatis nos adjuvabit Gentis noftrx hi- 

I a ftoria.

132 


Ooria, fi eam a ccrtis ipfius initiis, hoc eft, ab odavo 

poft Chriftum exeuntc facculo arceflamus. 

Nam quae antiquius illa aetate gefta apud nos-funt, 

ob fcriptorum penuriam, difficile fuerit, tan- 

quam Nili caput , indagare. Aut 'li 

numenta ibi ofFendas, cernes ea non per modum 

continuae 

tritzque 

vix fed , quafi 

raVa 

quacdam & 

hinc inde comparentia veftigia. 

quac mo- 

lam vero per- 

petuae hiftoriae noftrac primordia non poflumus 

Gcipere, nifi a Principe Rurico. Illumautemiônarcham 

fuifle non linunt nos dubitare cumada 

ejus, tura Scriptores praecipui & confentientes. 

Quorum 

teftimonio conftat etiam Monarchicum 

in Ruflia Imperium a R-urico usque ad pronepo- 

tis illius D. Wladimiri obitum immutatum per- 

manfifl"e. Qind autem , qus conditio , qui gen- 

tis noftrse ftatus fuerit ? 

quse noftrorum vires, 

quar decora ? Erat tunc RuflTia prsepotens, glorioia 

& iimul terribilis, non vicinismodo, fed &longinquis 

nationibus etiam dominatum , illa fuum 

non tantum ad Danubium extendit, fed & ultra 

fiumen illud protulit. Arma noftratia ' 

quaqua 

verfum circumlata, Conftantinopolim usque pe- 

netrabant, modo per continentem, modoperPontum 

Euxinum, aliquando utraque via fimul,;quorum 

quidem progrefluum non pauca monumenta 

habemus, fed temporis brevitate recenfere impedimur. 

Poft haec 

ampliflTimum hoccelmperium 

in plures Principatus, adeoquemodicoscumtempore 

in plurimos atque adeo plane 

in minimos 

feduni

ANNAE IMPERATRICI DICTA. ' 

133 

fedum eft. Et erant quidem finguk iftx Domi- 

nationes quafi totidem Monarchiae, Ruffia tamen 

induerat Ariftocraticam faciem. Siquidem Ma~ 

gnus Wladimirus cum regnum 

filiis moribundus 

divideret, ardiffimamillis imperavitconcordiam, 

ut illud pro individuo poffiderent ac regerent. 

Frudus fcilicet partiendos, Patriam integram & 

indifiblubilem clTe voluit , & curam qua ei pro- 

fpicerent unam & communem omnibus. Verum 

tamen longe aliud i]]S[um eft. Divifi Principes 

ditionibus, mox {hfc fiudiis dividere. Confeiiim 

ergo Ruffia mutare, priftinas vires amittere, de- 

florefcere, vi{{a & caduca fieri. 

Qiiin etiam 

proh rem nefandam ! 

coepit gladium fuum non tam 

adverfus hoftes vibrare, in viicera quam (ua con- 

vertere. Deumimmortalem! quanta tunc cala- 

mitatum agmina velifti confpiratione fa(fta in Pa- 

triam.noftram irruerunt?^ funt tibi, cui haec pla- 

cent, aliquem ex noftris Hiftoricum &: vel negli- 

genter pervolutafolia, nihil tibicrebrius, nihil 

frequentius occurret , quam 

mutuae Civium in- 

curfiones, cruentae clades, horrendae ftrages, oppidorum 

incendia, fugae hominura palantium, u- 

bique foeda rerum facies , infinita ubique malorumfeges. 

Narratio hifce fere verbis : 

concepta 

HocannoDux Razanenfis invafitSmolenfcenfem : 

hoc anno Dux Rofbvicenfis oppugnavit luerenfem 

: 

utramque facit paginam. 

Idem legat de 

Polocenfibus, Susdalenfibus, Pereslauienfibus, Sta- 

rodubenfibus : idemde ipfisKijovienfibus & poft- 

I 3 

ea

134 


ea Mosquienfibus, idem de omnibus aliis gran^ 

dibus & minutis. Raro annum reperiaSy qui tibi 

non oftendat fanguinaritis hujusmodi expeditiones, 

Et ubique narratores ifti, addunt faâm effe cae-' 

dem atroeem, Mirari hs^c fatis non poffis, •quall 

enim magico carmine concitati Prineipes, ita alii 

gliis infefti, fui prodigi fanguinis invicem fe pro-^ 

fligabant , & haec fere unica eorum ftudia erant, 

unica negotia & veluti profeffio,. Ti^nc crebro 

fuhitat in arma rqere quam feras perfequi Vena-^ 

toribus. Hiccine egregius Patriae ftatus? haee 

fcilieet bona valetudo ? hinc hSia eft rerum pe« 

hinc inolevit mira barbaries. Non illa tem^ 

nuria, 

peftate Divinam inftitutionem non humanas lit^ 

teras tradlare licuit, non erat locus bonis artibus, 

Ne quidem cogitare de iftis vacabat, dum folafu^ 

pererat folicitudo , qui ferrum & ignem j poffit 

effugere. Ita tunc a terô cundarum prope gen-! 

tium & quidem longo intervallo relidli jacuimus. 

tam acerbae miferiae caufam non in 

Quod fi quis 

flatus conditione ponere , fed aliunde arceflfere 

velit, proferret ille, nullus dubito, nefcio 

quid 

tale, quod ipfe nQn credit, 

At enim non ifte finis malorum 5 

non hifce 

terminis gravis illa calamitas circumfcripta man- 

iit. Eo tandem pervenit infelix Ruffia, ut jugo 

Barbarorum cervicem fuam inferere cogeretur. 

Proh fortem iniquam, tetram, pudendam, deplo^ 

r^ndam ! 

Populus ille Vi(ôr , Vidor ille popu- 

Jus,


ius, Gens Slavona, nomine fuo olim digniffima, 

Tatarorum Tyrannis in fervitutem conceffitl 

Heu miferanda Patria! ubi tunc priftina tua dc- 

cora! ubi fplendor, opes, potentia ? ubinam fulminatrices 

copiae tux ? Obftupuit Orbis , cum 

confpexifTet tam bellicofam nationem fadam ef- 

fe prxdam latrocinantium advenarum 5 tanquam 

li eilet femiviva , aut profundo demerlli fomno. 

At vero aiiter fieri non potuit. Quamvis enim 

grande admodura corpus in plures tamen partes 

laceratum , qua ratione invadenti reliftere potuit 

, minori licet peregrino ? Qus autem & 

qualia tunc fequuta fint ? fupremum videbatur 

exitium heu quam horrefcjt animus tri(\iffima 

ilia referre, & veluti vulnus, pridem jam opitu- 

lante Numine obducHium, memorando refricare. 

Ergo aliqua non omnia curfim ftridimque tangemus 

tantum. Cenfus erat capitum fkpius repetitus 

pro pendendis Tyrannidi tributis, Exhaufta 

hinc inde aeraria, non afierendse 

libertati, 

fed fervituti confirmandae : Multa oppida in ci- 

nerem redatfla : Mults Sacrae sedes exuftae : Magno 

faepe numero caefi incok, 

non habita ratione 2- 

tatis, fexus, conditionis. Principum interea tur- 

dono adulatio : 

pis coram profano Ipfique illi 

non raro dndii in vincula, trufi in parceres, quin 

&: horrendis non jpauci fuppliciis affe(B:i: Ipfiin- 

fuper illi graviora fibi ultro arceffebant mala, 

jam per vanas & imbelles rebelUones , jam per 

mutuas fuorum delationes atque calummas» Sed 

I 4 quis

136 


quis omnia recenfeat? unum adhuc faltem practerire 

non pofTumus : Magni Mosquenfium Du- 

ces coadi erant in nummis luis Mahumeti- 

cumh"tteris Arabicis Symbolum cudere : Deus 

unus Deus eft & Mahumed , 

Apoftolus Dei: 

ut reperti nunc 

aliquot eorum temporum num- 

mi fitis nos docent Ecquid jam pejus adhuc 

quid deterius ac tetrius expedari tunc potuit, 

nifi cum religionis tum nominis etiam ChrilHa- 

ni jaduram ? Mihi yero Ikpe numero mirarifu- 

bit, qui fadlum iit, quod Reges 

tunc Tartariciu- 

fum armorum noftris non interdixerint, utfere 

6t cum devirtis popuhs? & fufpicari ibleo, fe- 

cifle eos, nedee (Tet noftris, quo femet ipfbstandem 

invicem debellarent, cum opprefH etiara ali- 

«s alium invadere non cefTaret 

At vero longe aliud de nobis conftituit Vin- 

dex nofterDeus, quamquodfjus noftriquehoftes 

! optavere Cum enim RufTia plane deficere, 

mire eam 

^tque jam emori, toti orbi videretur, 

excitavit Divina Potentia ! excitavit ex tremula 

feneftute in florem juvenilem ! effradse atque 

exantlatae nervofum robur reftituit ! pudenda 

maculatam labe, fecit iterura gloriofam ! 

geftit 

autcm animus cognofcere, qua ratione, quo ap'paratu 

ha:c talia effecerit beneficum Numen? 

Non ille extra naturam quaefivit 

machinas non 

inari fufFocavit hoftes noftros , ficuti quondara 

Pharaonem, Non tubarum fonitu fregit vires 

eorum.


eorum, velutilerichuntismaenia, non copias illoruni 

Angeli manu proftravit, ut illas Sennache- 

ribi. Ex naturae linu petito remedio (anauit plagam 

noftram & valetudinem reparavit. Amovita 

nobis ftatum qui nos perdidefat, & illum poftli- 

minio revocavit, qui nos olim potentes-prsfta- 

bat & inelytos. 

Divina illa & paffim fparfa gu- 

bernacula, feupotius, ut itadicam, anarchiasfu- 

ftulit, & Monarchicum Imperium introduxit. 

Atque 

ita fortuna Patriae noftrae mox ah'am indu- 

itfaciem. Confeftim Barbari illi, quibusnos 

ludibrio fuimus, nobis defpedlui efle & qui no- 

bis extorquebant opes, & manubiaseripiebant, 

& qui cervicibus noftris 

vedligales noftri fieri , 

infe.derant, iiib pedes noftros cadere. Quam- 

vero admirandum fuit Diuinum hoc re- 

quamv 

ftituendae in Ruffia Monarchiae opus, non tamen 

mira haec illius confedlaria. Haec fcilicet Civi- 

tatis forma unica firmos fortesque reddit nos : 

h-zQ nos, ceu fagittas, 

in manipulum colle(9:o.s, 

quibusvis frangere con:jntibus duros oftendit & 

difficiles. Ifte & non alius flatus 

effecit, ut Tar- 

tarorum dominatio illud in fe ipfa experiretur, 

quod Sandliffimus Pfaltes .de feris beftiiscecinit, 

quas nodu, aiimenta, ait, libi quaerere, exorto 

Ible ad cubilia fe fua 

recipere. Enimvero poft 

obitum Magni illius Wladimiri veluti poft foUs 

occaiiim nox per Ruffiam confequuta fuit, nox 

illa erat longa ac tenebrofa. Nec infolitum fa- 

d:um eft, quod beftiae in ipfam irruerint^& pin- 

I 5 gue

138 


gue petentes pabulum , bona iimul & corpus e- 

jus 

arroferint. Illuxit tandem folis inftarice- 

ptrum monocraticum, tum illa feva animalia ad 

fua receptacula compulfa funt Qusenam vero 

ifta & qualia ? aliis quidem ferro noflro fopitis 

fepulchra data , 

aliis autem fovea fervitutis afft- 

gnata eft. Ita nimirum RufTis Regio uniusbrachio 

non , puerilibus multorum manibus, non 

modo decervice fua 

iniquumtyrannicumjugum 

dejecit, fed etiam iikid ipfum iramani Tyranno 

fuo impofuit, 

hic ne vero fubftitere 

progreffus 

ipfius ? Plus vltra promoti funt. Quo tempore 

Rufiia in multas fefe partes magno malo fuo di- 

videbatjdifficile eratRufTiaminRufTia invenire. At 

cum nexuMonarchici Imperii membra fua con- 

ilrinxit, & quafi in unum corpus ipfa concrevit, 

parum tunc habuit opprefTores Jîios fuis pedibus 

fubjedfTe, multas etiam easque varias nationes^ 

Ibnge lateque fparfas recepit fub alas fuas. Vt 

taceara res belli geflas atque profperos fsepius e- 

ventus, quando aut vicit hoflem, 

aut a finibus 

fuis repulit, aut a fociis profiigavit Quod fi 

hzc nobis felicitas ante quintum & decimum a 

Chriflo faeculum contigiffet, non inanem habe- 

ret ipem Conflantinopolitanum Imperium confervandae 

falutis fuse, nec alibi, ubi fruflra &minus 

probe quslivit, certiora auxilia contra Tur- 

cas 

reperiffet. Sed hic fummi Dei decreta quac 

meritoalta abyffus dicuntur, fuppliciter adora- 

mus, 

Quid

ANNAE IMPEIIATRICI DICTA, 139 

Qviid jatn dicemiis de aliarum gentium eir. 

ca res noftras judiciis, Mirabantur illas, quam 

mifere 

collapfa 

fuerat Ruilia , fed magis poftea 

feliciter lit reftituta, Muta« 

miratae funt, quam 

runt priftinam de ignavia vilitateque noftra opinionem, 

alia


contribuerent. Neque 

hoc teftimonium humi- 

lius, quod Turcarum Tyrannus Polonico apud 

fe oratori dixerit: nimis audacem effe Regem 

eorum, cum adverfus Ruffia! Principem arma in- 

duiflfet. Iftud vero etiam mirum eft, quod Ma- 

ximilianus Caefar loannem noftrum Bafilidem, 

titulo Caefaris in miffis litteris ornaverit. Ne- 

que jam pudori erat, quin potius honorarium 

habebatur, externos etiam Principes 

in exercitu 

noftro militare, cujus rei 

infigne prgebuit exem- 

plum Magnus Chriftiani III. Daniac Regis filius. 

Ing,reffi quoque funt alieni Regis cum noftris 

conjugia iterum frequentare. Documento tiint 

Maria noftra fupra dicio Magno, & Maria Pelo- 

tum Helena 

ponefianoftro Imperatori elocatac, 

noftra Alexandro Polono Regi, tum Vitol- 

di M. Ducis Lituanise filia Bafilio noftro uxo- 

res datac, ne quid dicam de fubfequutis tem- 

poribus* Non parva haec, nec -, pauca plura tamen 

funt fed & hacc fufficiunt renovatac , apud 

nos gioriac indicia, ex quo nos iterum una ma- 

nus regere, ducereque occcepit. Et dicemus 

exigua nobis experimenta effe, quaenam patrise 

noftraeformacivitatis, tanquam utilis, imo ne- 

ceffaria conveniat? Neque hsec tamen tantaac 

talia turbidis fatis 

capitibus fuQre,quominus cum 

mala, tum bona fua agnofcerent. Nam in 

ipfa 

virili recreatac 

Ruffire-firmitate, ubi Pfeudo-De- 

metrius peffundatus eft, fuere ex Proceribus, qui 

ftatum Ariftocraticum concupilcerent. 

Eleclo 

enim

ANNAE IMPERATRICI DIGTA. 141 

cnim in Regem Bafilio Schuichio perfuafione an 

potius coaau efFecerCj ut non fblus ille rerum 

lummse prseflet, 

fed partito cum optimatibus 

imperio. Prohquantaambitioniscsecitas! Quid 

vero eft? 

confequutum Venerat ille dimidiatus 

Erinceps in templum, & cum ad populum dixis- 

ikt, non fe folum velle elTe Arbitrum Imperii, id- 

que juramento intenderc confirmare, fublatus 

confeftim clamor eft multitudinis , ftatum hunc 

iibi non placere, morem hunc efie inlblentem, 

nihil boni expedlari, fi ita ftatuatur. Fado de- 

inde filentio, idem iterum repetiit Bafilius, fed 

iterum quoque vociferatum eft, non expedire 

hoc Patris, repetiit tertium , tertium omnes re- 

clamarunt. Additae quin etiam voces, abftine- 

ret a jurando, ne regnaret potius, quam itaregnaret 

Verum Bafilius minis magis Elecftorurn 

addudus,quam perfuafus, tadis iacris, lacramento 

(efe obftrinxit ad ita propolitum, atque 

in 

Rufiiam Ariftocratia irrepuit. Quos vero fru- 

dlus nobis ille attulit? incredibile didu eft 

quanta damna exorta fint , & quanta peftis continuo 

quaquaverfum ihCQ effuderit. Ingruerat 

tunc bellum Polonicum, quid 

tum noftri? fru- 

ftra quxfiviffes confenfum animorum fruftra col- 

lata in commune conftlia , fruftra curam boni 

publici. At hoftilis incurfio inftar agitati ven- 

tis incendii 

longe lateque pervolans, omnes prope 

imperii fines occupavit. 

Et eo ventum erat, 

ut 

plane adlum efle de Republica videretur, et 

mirum

14525 


mirum eft, non fupremum tunc eam diem obiis« 

fe, de ipfo autem femilibero illo rege lit quid fadum 

& vulgo notum eft, & referre 

pudet. 

Eya vero o cives! huc aures, huc men- 

prorfus deftruiife nos videretur 

tes veftras ! cum 

Deus, adhuc fe oftendit propitium! Alterum 

jam mortiferum vulnus, multiplex 

illa Domina- 

tio Patri3E noftrae inflixerat, altera fana- 

quoque 

tione opus fuit ! & praeftitit eam mifericors 

numeO) fed non alio ullo remedio, prseterquam 

altera item revocatione monarchiae! Fecit hoc 

benigniffimus rcrum noftrarum ftator, cum Im- 

Dominse 

perantis 

noftrae Proavo Michaeli Theo- 

doridae yotis univerli populi expetito imperare 

nobis mandavit, iplique & ejus pofteris Monar- 

chicam in RuiFia poteftatem innumerabilibus 

omnis conditionis civiura fufFragiis tradidit, uti 

pakmteft^ntur authenticaadla, haderius in tabularioSacrsSynodi 

noftrse confervata» 

Vt vefo omnia iterum profpere nobis pro- 

cedere coeperunt, non jam ex Scriptoribus recita- 

re, neceflc eft. 

Ipfi vos Cariftimi Populares, 

vofmet confiteri 

ipii poteftis & debetis. Supervacuum 

foret exponere hxc fcientibus videnti- 

Et vero c^citatis 

busque. 

argueremus Rojtolanum 

hominem, cui ftuderemus oftendere, qux& 

quanta per hofce Potentiffimos Monarchas Na- 

tioni noftrae emolumenta obtigere* Quanta 

bonorum accefEofadla eft* Srforte quis novus 

adve-


advena & quidem ex ultimis terris, laponia aut 

America ad 

Aethiopia vel illa tamdiu ignorata 

nos illi 

perveniflet, non niii talia narrare oporte- 

ret : opumque nollrarum afflLientiara curfim raptimquequaf 

intento digito demonftrare, hifce 

vel iimilibus verbis: Anne vides hofpes gratiffi- 

nie, quo ordine inftruantur, qua bellandi peritia 

polleant exercitus nojflri? Quid autem cenfes 

detuteia finium, quam intrando advertifti? quid 

de praefidiis urbium ? cerne munitiones multas 

firmasque, (pecla venientes, fpe(â abeuntes naves: 

fpeda & x(\hm bellicam apud nos claffemj 

num quid ornatus, num quid vires ei fuppetant? 

en domefti* 

verte faciem, en tibi artificia varia j 

cas en extraneas merces & mercandi inftituta. 

Mirare quoque fcrrarias, ararias, &: argentarias. 

Intucre etiam ja(fâ artium fcientiarumque funda- 

menta. Prxbebunt fe tibi & leges iftsE


re de diverfis civitatis formis, & alias aliis ante- 

ferant, per nos licet, jufta vel iniqua licitatione. 

Apud nos hac eft inutilis. Satis 

inquilitio prorfus 

nosedocuere de bonis 

malisque 

noftris tot tanta- 

que praeteritorum temporum experimenta , fatis 

id inculcarunt nobis rerum noftrarum mutatio- 

nes, fortunsque viciffitudines. Quam conducat 

Ruffix ab uno principe gubernari. Habemus hac de 

re documentum centum annorum a Rurici vide- 

h'cetimpcrio usqueadobitumMagni Wladimiri. 

^Qiiam autem noceat concretus ex multis Magiftratus, 

patuit hoc a morte. Wladimiri, usque ad 

depuliam Tgtarorum tyrannidem, per. annos 

quadringentos. 

Rurfus ex illo tempore ducentorum 

& amplius annorum decurfu ad noftram 

hanc.aetatem abunde experti fumus, ut nos bene 

valemus, dum ab uno regimur. Turbaverat 

quidem pofteriorem felicitatem hanc veluti horrida 

quseddm procella iimplicis Principatus fub 

Bafi}io'Schuifchio facâ incompofitumconverjio; 

fugata auteni eft tempeftas hxc non alia ratione, 

niii redeuntis iterum Iplendore Monarchiae. 

lam li ita nobis exploratum fit, unde Patris 

noftrae profpera fortuna, unde adverla veniat, ec- 

quis non fatebitur mecum, religione nos obftrin- 

gi, neunquam deincepstantamDei,T.O.M.pro- 

videntiam,qua Patriam noftram toties temere la- 

pfara, toties benigne & fapienter erexit, oblivioni 

tradamus, fed potius perpetua memoria gratoque 

animo veneremur. Praeclare Syracides humanum 

in ejusmodicafibus moremexprefiit: 

Et


Et bonorum quidem dum mala ingruuiit me- 

miniffe ipfa nos natura videtur cogere. 

Tunc 

enim bonx valetudinis, ut hoc pro exemplo fumamus, 

pretium cognofcimus,quando eam amittimus. 

At meliore afflata aura, turbidi temporis 

oblivifci confuetudo eft quidem, fed profe(fto pra- 

va & noxia. Stolidura hominem jure dixeris, 

qui in eandem foveam bis ineidat, aut cibum potumve 

concupjfcat, quo ante prope enedus fuit. 

Et nos tantam malorum Iliadem ex diflipato im- 

finemus illa noftris animis 

perio toties»experti, 

excidere? aut etiam ultro ea expeteanis? Quantus 

vero hic quoque ftupor eft, praefens bonum 

non fentire, fed ut illud fuave (it,per amiffionem 

velle experiri. Ecce enim non multis abhinc an- 

nis colHbuerat quibusdam Schuifchianam gubernationem 

quali ex inferis revocare. Quid autem 

confequutum efifet,!! hoc e{retplebeisetiam,quibus 

cor eft, non eft difficile divinarc. Denuo tamen 

Benigniffiraus Servator nofter priftina bene- 

ficiafua nobis repetiit, veteresque 

calamitates jam 

remeantes rejecit, atque Monarchiam apud nos 

cum Avgvstae Impe- 

moribundam recreavit, , 

iiATRici NOSTRAE Ann AE, folidumatquein- 

, dividuum gubernacuVam conCeffit. Etiam vel in 

hac fola data nobis Principe luculenter demon- 

ftrat, in uno duntaxat capite vitam nobis,falu- 

tem, atque incolumitatem retineri, ex uno tantum 

fonte & commoda & decorafluere. Num 

quid anxia hic nobis incumbit indagatio quot 

dona a Moderatrice dextera ifta, quae utilitatum 

K com»


compendia ab ifto largo auguftoque pe(fl:Gre, iii 

fingulos prope dies Ruffia percipiat? 

Fluxas res 

nofiras ftabilivit, caducum


priEcipuD ad frangetidas Turcarum opes fubfidio 

plurimurn confidit: 

quae 

certe res non tantum 

Ruffiia^, verum etiam toti Ghriftiano orbi fum* 

mopere eil: frudtuofa: Teftis eft Polonia,


portubus. Et hsec quidem Regaliafunt. Depraecavenda 

inpofterum annonae caritate,de fublevandis 

agricolis preflisinopiajuvandis, orbis pupillisque 

fovendis,de|>lebe,a plagiariis 

mendicanda : hsccuti- 

quefuntplaneMaterna,quid illade vagis fiamirii- 

busMonachis&Monialibuscoercendis, 

de cohi- 

bendadeteftabilifymoniajde pracdicando populis 

iubditis fed Chrifto non fubjedlis Evangelio, & in 

hunc ufura conftruendis feminariis, ifta enimvero 

non imnierito Apoftolica dixeris: omniacerte& 

haec & illa Chriftiano Principe iunt digniflima. 

. Sed haec quorfum perfequimur? Tune Avgv- 

STA PoTENTissiMA laudarc, Te elogiis ornare 

iifcagimus? (1 iioc facimus,guttam mari aipergimus. 

Sed neque aut optabile aut neceflarium Tibi eft, 

ut in laudes Tuas effundamur, li quac 

enim alia 

virtus maxime bonorum Regum & inter Reges 

Tua potiflimum ipfa fibi pretium eft, nec petit 

plaufu clarefcere vulgi, femet ipfa fibi contenta, 

per (e clara, ultro evidens,perfpicua, manifefta, nec 

fi opus fit paucis verbisdecora, Tua efferreliceat. 

quibus comprehendendis longi nonnifi commen- 

tarii fufficerent. Id igitur folum agimus, ut quod 

hac conceffiTibi a Deo regni folennia argumentum 

nobis fuggerunt Tuis etiam fadlis tanquam 

vivis praefentibusque exemplis demonftremus. 

Quam 

benefcilicetPatriacnoftraefortuna exunius 

Principatu fibi conftet: praeter graviffimas rationes 

alias, praeter antiqua documenta Tua haec vel 

niaxime Monarchia comprobat. Ergo Tibi hoc 

unum gratu]amur,quodTetanto dignam faftigio 

fupre-


fupremus rerumArbiter oftenderit. At quod Te 

nobis imperare jufTerit nobismet ipfis gratulari 

debemus. Laudes ergo Tu2 boni noftri praeconia 

funt: quia Tuum regimen noftra eft felicitas. 

At Vos, o cives Ruffiae, Filii Patriae, Fratres 

noftri chariffimi, affiduo hoc expendite, fedulo 

in pedlore volvite, ut malus nefcio quis genius 

Rempublicam noftram quoties in multa capita 

diffblverat, in pracceps egerit, atque 

ut eam Deus 

T. O. M. beatam effeceritj quoties in unius poteftatem 

reduxcrat. Infuper didorum a nobis be- 

ne memores, cogitate vobiscum, fi ad faeculi hu- 

jus pravitates, feî ad exiguas boni publici curas, 

ad mutua odia, diffidia,livores, fimultates, in jutias, 

fi ad ali^m populi peftem tam profperi ftatus mu- 

tatioaccefferit, nonne periimus.^ Deus meliora!, 

Deus tanta a nobis in pofterum mala averruncet, & 

tampravam nobis fubofirimentem ne unquam pa- 

tiatur. rfecnobis vbtafint deinceps,h«c defideria, 

hacc perpetuaeftoadMajcft.atemejus fupplicatio. 

Quod ut ccrtius obtinerepolIimus,crebris& 

ardentiff. precibus ab eodem clementiffimo Patre 

noftro contendamuSyUt haec Maxima Impera- 

T R I X N s T R A , in qua Roxblanam Monarchiam 

ipfe confirmavit, benigniffimis effatis ejus, omnia 

feliciter agat,hof!es vincat, feditidibscomprimat, 

probis fubditis fuisquamoptimeprofpiciat,fociis 

opituletur,longamdeniqueeamquektam 

fibi, Ix- 

tam Familiae fuae j ktam ac falutarem Reipublicx 

aetatem tranfigat, Chrifto Duce& Aufpice 

Chrifto, Amen. 

K 3 

AD

150 

A P . 

AVGVSTISSIMVM JOTIVS 

ROSSIAE 

IMPERATOREM 

PETRVM SECVNDVM 

' 

CV 2i 

MOSQVAM TENDERET INSIGNIA 

REGNI CAPE§SVI^yS, 

W C Jontcnde felix, aufpice 

^^^^ Quo 

Nuraine ^ 

te ferenis nutibus evoeat 

k.6j^ Vot/squeperducitTuorum 

Petre decus columenque noftrum. 

Te Mosqua fummo pofcit anhelitu 

Sandumquecsliconlilio, decus 

Offerre feflinat, tuaeque 

Lxta parat diademma fronti, 

Non te retardant ulla pericula 

Quem fulminatrix fpirituum phalanx 

Cuftode circumdat favore 

Et Patria? Charites fequuntur. 

Vides,

CARMEN GRATVLATORiVM. 151 

ut 

Vides^ 

audi fluminis in modum 

Ad te videndum confluit undique 

Gens Ruffa connitens & ardens 

Ore tuo fieri beata. 

Linquit Colonus grata mapalia 

Mercator auri, provolat immcmor 

Et rura & abflrufi recefTus 

Et patuk vacuantur urbes. 

Mens & voluntas omnibus unica 

Specflare 

tanti lumina PiiiNcipis 

Cundlique tradlus obfidehtur 

Et via fert fpeciem theatri. 

Sic dum recepto ver vehit aureum 

Calore Tytaii, omne genus terrs 

Et luftra & obfcuras cavernas 

Ante quibus latuere fpernunt. 

Quanto cupido fervidior capit 

Te purpurato cernere, fyrmate 

In fcde fublimem paterna 

Imperii 

radiare luce ! 

Namque indc cundlas defpicies plagas 

Vifurus atri fi quid acerbius 

Examen, & fi quid mcretur 

ludicium nivei lapilli. 

K 4 Atque

iSa 

CARMEN GRATVLATORIVM. 

Atque hic creantis gratia Spiritus 

Dum Te reformat; judicis optimi 

Exempla prseftabis, (imulque 

Et Domini fpecimen benigni, 

Tu juflus ultor criminis horridi 

Saevum vibratis fulmen in improbas 

Primumque mores verfipelks 

Fraudis 6? artifices fugatis, 

Mox & innocentes arte calumnias» 

Mox & rapinas infaciabiles 

Conftante maftabis repulfa 

Atque animos reprimes fuperbos* 

At quos p.robabit fimplicitas pia 

Et fanda Regi, fanifta Deofides 

Nos femper adjundlos miniftros 

Inque epulis 

focios habebis, 

Sed turba vecors, ^ fcelerum cohors 

Intrare pofês nec poterunt tups 

Ergo paternis 

Quin, ut repurges civitatem 

Exitio celeri dabuntur, 

fultus honoribus 

Afcende funima? culmina glorix 

Virgamque regalem potenter . 

Ad regimen Patriae capeffe, 

Refer-

CARMEN GRATVLATORIVM. 153 

Referre magnum , fi placeat , 

A fe reMis exprimeregulis 

P e t r v m 

Primoque refponde fecundus 

Alter ut cxoriare Magnus. 

At tu perennis Chrifte Diefpiter 

Haec vota , clemens fint rata , praccipe 

Et ipe bona didante Vates 

Quae canimus, fieri jubeto, 

Occurrens canebat humilis Theophanes 

Archiepifcop9 Novogrodenfis A,MDCCXXVIL 

ReX regVM Petro fanCIVIt regna feCVnDo 

nVnCDeCVsIMperll trlbVIt bonVs arblterlpsL 

K5 DESCRI.

S54 

* * * * j^ ******** jjt 

DESCRIPTIO 

>k * * * ***,*** 

SITVS VRBIS KIIOVIAE, QVOD NEMPE 

HAEC AB ORIENTE FLVVIO BORISTHENE AL- 

LVITVR, AB OCCIDENTE VERO MONTIBVS TVMET, 

QVOD VNOaVOQyE DISTICHO BIS DECIES 

EXPRESSVM EST. 

•Tn nTi crD fTp 

Q A §'^^'^6 ^ôrî^^J^^nio fonat urbs qua Lucifcr exit; 

^ y^ 

Montibus trahit 

affurgit, qua umbra Diem. 

S^CwM 0.cdduas urbis cinxere cacumina : 

partes 

Oppofitum Aurora unda 

perluit 

latus. 

Montibus objeda eft fero venit hasfperia unde: 

Perftrepit urbs fluvio Phosporus 

unde venit. 

Vnda pulfantur primum fpediantia Solem : 

Hxfperiam 

verfus, msenia monte tenent. 

Pars natat urbis aquas folem qua fpedat Eoum : 

Multus in occidua mons regione tumet, 

Qua priraos radio folis videt, imminet Amni : 

Qua videt cxtremos urbs teriet alta juga. 

Surgentem fpedansfolemurbs fremitamnepropinquo: 

Affurgit cpllis qu2e;cadit illejugis. 

Solis ab exortu ferit unda Boristhenis urbem: 

Mons , fed ab occidua maenia parte tegit. 

Priraa natare Diem vicinis fludibus urbem : 

yitima montofum tergus habere videt. 

K 5 

Vnde

DESCR, SITVS VRBIS KIIOVIAR 155 

Vnde Dies furgit, fluvius practerfluit vrbeiii .' 

Hasfperia nuiltus parte tuetur apex. 

ad ortum ; 

Viidfifa eft facies urbis, qu» fpedat 

Sed feruin eft 

fpedans fcopulofa Diem; 

Larga fluenta tenet, rofeum qua perfpicit ortum, 

Vrbs fed ab occafu culmina montis habet. 

Vnde vcnit Tytan allabitur sedibus amnis : 

Montis confurgunt culmina, quo ille cadit. 

Ortum undofa Diem videt urbs, fed monte fuperbit 1 

Qua videt occidui folis abire jubar, 

Solis ad occafum vertit terga ardua montis 

Vrbs j orientalem fed lavat amne plagam, 

Mzenia flumen adit, Tytan folet unde venire: 

Mons obftat, madidis moxvenit unde rotis. 

Tergus adoccafum, facicm urbs conuertit ad ortum : 

Hanc munit fluvius plurimus illud apex. 

Montibus occiduo munita urbs clymate multis ; 

Currit ab Eoa plurima parte Tethis, 

Surgenti Soli vicinumurbsobjicitAmnem: • 

Occiduum fuperat monte frequente Diem, 

- 

ELEGIA

156 

*4;4s******** ******* 

ELEGIA 

PARENETICA AD DISCIPVLVM DE 

SERVANDA. VITAE INTE- 

GRITATE. 

^ O $"3^^^s inofFenfampoiTes 

ut ducere vitam: 

)j( y^ Nil potuit votis digniiis e/Te tuis. 

)JRM^)!iK)8KMagna petis,fed jufta tamen funt ardua 'verum 

Non hxc , labes 

petere 

funima nota cfl. 

gravisque 

Eft iter ambiguum , fragilis, fallaxque juventsc, 

Nec locus eft» certo quo pede ftare potes : 

Nec nos per dubias intadis mercibus undas 

Gurrimus :* heu multasi abftulit asftus opes. 

Crede , quod a proprio dodus til?i differit ufus : 

Non nifi ab experto difcere rite licet. 

Non verepr , ne forte meas contempferit artes, 

Quem totum monitis fe dare cerno meis. 

Mente igitur jugi reputa qUx faspe loquendo 

Aflidui longas duximus usque moras. 

Erige deprelH 

nutantia lumina cordis 

Inque ipfum 

attouitus mittere fore Deum. 

Atque animo verfa, fit quantum robur in illo? 

Quanta fit illius gratia ? quantns Amor ? 

Vtque potens, fapiens, immenfus, juftus opimus? 

Vtque fuum rapiat 

nulla feneda decus? 

Quo

ELEGIA PAREN. AD DISCIPVLVM. 157 

Quo numero cumulata tulit tibi munera, cerne, 

Nileft, c[uod 

vit» non dedit illae tuac. 

Qiiid inemorem? no/lros poftûam pias induit artui, 

Maxima cum fecit, maxima paflus erat. 

Exult inopsque diu proprioque extorris ab orbe : 

Probrofa poflhac in trabe nudus obit. 

crudas hominum mentes ? o pedoraûra ! 

Hiccine defpedu dignus habetur Amor ? 

Interea tanti frueris dum luce theatri 

An cunda in terris fint tibi tuta vide. 

Evita pravum focium cane pcjus & anguej 

Omnis ab hac vitium pefte juventa trahit, 

Fxminex pariter ionge commerciaturbae 

fui losdera 

Colloquiique deme tibi» 

Quin etiam cautos oculos avertere cura. 

PIus quam vipereum fpargitur inde virus; 

Atque adimum cordis penetranspermembraquefufum 

Devaftat totum hacc rabida flamma decus. 

Aut brevis aut nullus fiat tibi fermo : nec ipfas 

Hic 'quoque Plutonis crede deeife faces. 

Nec folus vcrum digno cum teile loquaris. 

Lumina cuftodes fint aliena tibi. 

Otia pr2te):ea caveas nimiosque leporcs 

Sic vaga mens raro, numen adire folet. 

Immodicus qui jam , quas fert incendia Bacchus 

Nefciat? & largi grata venatameri? 

Sed neque fortun» male cautus crcde faventi 

Damna pudicitix fuggcrit ifte tumor. 

Magna

IS8 ELEGIA PAREN. AD DISCIPVLVM. 

Magna nec invideas alienas gaudia fortis 

Non poteris magni fie meminifTe Dei. 

Cum tegat immenfos Majeftas ilia decores: ^ 

Inde quodeft prsefens hoc magis omne placet, 

Extremae quatuor perpende negotia Sortis, 

^terni effatum, confiliumqueDei eft. 

Ante oculos femper verfctur trifte fepulchrum 

Semper judicii, clangat 

in aure tuba. 

Semper ftet fortis ratio diverfa percnnis 

Hinc cxli facies igneus inde rogus. 

Quo ruimus mortale genus, tantisne pericHs 

Rerum, interclufi, poirumuselTe mali. 

UIBGIA

ELEGIA 

m 

ASCETiCA FILII AD PARENTEM, A VITA 

MONASTIcl ADXIVILEM SE 

SOLLICITANTEM. 

^'*^ ^ Q S ^^ follicitis retrahis Pater anxie votis l 

^ ^ Securum in tutononfinis elTeloco. 

^"^^ 

.Quo me csece ! 

rapis Quo tecum 

ignare 

viarum 

Ibimus, errandi qua via crebra patet. 

Scilicet, ut demens votum inviolabile frangam. 

Et tantura patrio prodiit ore nefas. 

Qiiid tandem eft, quid me divina hac conipede levat, 

Et captum in mundi retia dura trahat. 

Prxfideas judex & vitam confer utramque 

H^c , citra dubium portus, at illa mare cH^, 

Illic angorum curarumque asftuat sequor, 

Hic fobrix mentes hic manet alta quies. 

Ainbiguis illic dubiisque agitatur in undis, 

Hic cum Zephiro moricr ante ratis. , 

Vos ftrepitus rumorque trucis circumvolat urbis, 

Atque Animum juris 

non linit efTe iui. 

Nos retinent tacitse tranquilla fiientia cellas 

Aut fylv» umbrofse, pacificumque nemus. 

Nos magni vates cinxere patresquc diferti 

Vos curas, magni nominis esfe viros. 

Nu-

i6o ELEGIA ASCET. FILII AD PARENT. 

Kutaitis pavidi crebros atrocis ad idlus 

Fortunse, affiduo faucia corda metu. 

Arbitrium csecae Dominse contempfimus ultro 

Ridemusque minas blanditiasque 

fuas* , 

Quaefo quid eft, quid tanta pati vos tanta fubire, 

Et quid vos aliam cogit in ire viam. 

Fluxum nefcio, quid vobis & inane paratur ? 

Alternum noftra quasritur arte decus. 

quot te miferum eft opus obledare periclis, 

Dum petitur vani parvus honoris apex. 

quantum trepidante jugum cervice ferendum eft, 

Principis offenfus, dum reparatur amor. 

Non ea mens noftri efl, non haec funt pe

A D D V C T I O 

ANGLICANAE EPISGOPALIS 

ECCLESIAE MINISTRI. VIRI 

DOCTISSIMI SVMMEaVE 

REVERENDI 

D M I N I 

MICHAELIS FRANCISCI 

MALARDI, 

AD ORIENTALES GRAECO ROS- 

SIACAE VERE ORTHODOXAE APOSTO- 

LICAE ECeLESIAE PRO F ES SIO N EM. 

PER ILLVSTRISSIMVM REVEREN- 

D I S S IM V M 

DOMINVM THEOPHANEM, 

ARCHIEPISCOPVM NOVOGRODENSEM ET 

SANCTISSTMAE SYNODI PRAB- 

S7DENTEM PETROPOLI 

MOCG XXXIU.

S^JiL^^^^j^ «-^^./r» k.^'%.Mr 

VIRO DOCTISSIMO 

. 

MIGHAELI FRANCISCO 

M A L ARDO 

THEOPHANES ARCHIEPISCOPVS 

NOVOGRODENSIS, 

SALVTEM IN CHRISTO 

]?RECATVR. 

p ^ridem ego in animum induxeram^ 

ut Tecum venerabilis Malarde de 

g ipfa admiflione tui ad Ecclefiam 

'* 

orientalem fermonem meum com- 

municarem: Quod diem ex die affidue ducens 

Jiucusquc diftuli. Erit tamen tui ingenii huma- 

nitatisque, nefiniftramdeme concipias mcntem, 

delationemque iftam cave defpedum putes,Mul- 

taeaque gravia officia, qux me refpirare 

vix fi- 

nunt, in caufafunt. Hsec non infrequenter propofitum 

oblivioni tradunt, nec id folura , verum 

eum ipfum qui definit aliorfum abducunt. Qui« 

bus dum quotidie diflrahor, ne nunc quidem 

commodum tempus ad id reperilTe me ingenue 

fateor, Etenim muka praeter fpem eveniunt, 

' 

L a 

qux

i64 THEOPH. PROKOPOWICZ LITTERAE 

quae fecum impedimenta trahunt, quominus prsfens 

praefentem alloquamur. 

Id circo fcommo- 

dius per literas , quod oretcnus cupiebam facere 

decrevi. Id autem hoc eft, ut defiderium tuum 

noftram ad 

planius nobis facias , ecckliamque 

alacriorem 

lincerioremque amplexum , ejusmodi 

prpfelyti iacites: non abs re videtur, ex officio 

noftro neceCfaria 

quaedam nos inter 

roraanosque 

& proteftantes 

contraria dogmata tibi fiftere, & 

a te , quod firmius ad expugnanda fchifmata illa 

habes (de quo nullus dubito) amiciffime compe- 

rire geftio, ex ferie fequentium. 

I. De proceffione Spiritus Sancli, quod dogma 

Gra^cos inter &Romanenfes tanti fchifmatis ini- 

tium prsEbuit» 

II. De primatu Romani Epifcopi, quantum 

qualemque 

illi libi vendicat. 

III. De prsdeffinatione quam Proteftantium 

Ecclefiaraordicustuetur& defendit, quam ut nos 

fufcipiamus,nunquam perfuadere nobis pofTumus. 

IV. De invocatione fandlorum, quae aeque ab 

orientalibus, ac occidentalibus ita vocatis Roma- 

no-eatholicis fufcipitur. 

V. De cultu imaginum, quale de hoc judicium 

fertis. 

VL Dq ordine Epifcopatus, & ejus fucceffio- 

nis neceffitate» 

VII. De Purgatorio, quodnos extra limitesEc- 

clefiae noftras odio profequentes aniandamus,quam- 

vis pro defundlis oramus. 

VIII.

AD MICH. FRANC. MALARDVM. 165 

VIII. De Sacramento Euchariftix, quicl per fe 

eft, & de ejus communieatione. 

Hxc funt de quibus te venerabilis Malarde 

interrogo, non ita , quafi nefciremus alia adhuc 

fchifmata ejusmodi fuperefTe ; fed quod ifla aliis 

notiora, ad qux ut relpondeatur conveniens videtur 

efle. 

Quae autem pro unoquoque horum 

noftrae Ecclefiae Grzcx habentur, argumenta, ejus 

vero adverfariorum exceptiones & rejediones, 

cujus enim quacunque oppofita ex parte 

magis nos arguunt: & a nobis quomodo adveVfariorum 

oppofita legitime 

everti debent. 

Si tu vir dodifiime, clara folutione id 

nobis, de quo minime dubitamus , demonftrare 

nongravaberis, (breviter modo, quibus major 

vis infit, colledlis) nac opus ficut laudatiffimo, 

quod aperis , propofito tuo, ita noftrae expedlationi 

valde congruum perficies. Quo non tantum 

hunc tuum ad nos adventum fincerrimum 

& orthodoxum, nullique fufpicioni obnoxium 

probabis, verum etiam nos ipfos^ ad quos venis, 

vel 

ipfo adventu confirmas, infuper invidlis or- 

thodoxx fidei argumentis corroboraturus es. 

Caeterum hoc a te frater dilediffime , exfpedans 

fe ipfum fimulque tuum hoc falutare opus, creatori 

& alTertori falutis noftrae Chrifio Domino 

toto animi afFetû coramendo. Vale. 

DabamPetropoIiSeptembris die 9 anno Chri- 

fti 1733. 

L 3 

ILLV-

i66 

I L L V S T R I S S I M 

A C 

REVERENDISSIMO 

P A TRI 

IN CHRISTO DOMINO 

THEOPHANI 

ARCHIEPISCOPO NOVOGRODENSI. 

REVERENDISSIME 

AC 

PRAESTANTISSIME ANTISTES. 

^ G §^^ '^^^^^ requirita me Eminentia in 

^ ^ ^ fua Epiftola nuper ad nie fcripta, tam 

D jufto & aequp congrua funt, ut libenti 

animo ad omnia Religionis pundla in 

ea contenta, juvante Deo reponfurus fim. Verum 

priusquam incipiam, non alienum fore mihi 

videtur Eminentis veftrae in univerfum declararej 

quod eum animadvertiffem divina illumi- 

natus gratia, Ecclefiam Anglicanam Epifcopalem, 

cujus minifter eram novam effe Ecclefiam ; ubi 

etiam cxteras proteftantes Ecclefias, five Calvi- 

nifticas, five Lutheranas, Romana Ecclefia nullatenus 

excepta, licet fupradi(flis vetuftiori, fed nihilominus 

Graeca juniori, (quod quidem unum 

fuffi-

MALARDI RESPONSIO 167 

fufficit, ad probandam earundem falfitatem, fi 

Graecam excipias) tunc temporis ftatuerim me, 

orthodoxamamplexurum ecclefiam, ac me in ea 

reliquum vitae confumturum, ut & Deo placere, 

& meam falutem confequi pofTem. Sed ante- 

quam confilium ulterius 

exequerer, 

ac mature 

perpendi, quinam efTent errores Proteftantis Ec- 

clefise, tum presbyterianae, cum Epifcopalis, nec 

non Romanac. Protinus intellexi eas Proteftan- 

tes, feu Reformatas Ecclefias, non folum rejicere 

Chrifti realem, fubftantialem , atque Ipiritualem 

praefentiara in facramento Euchariftisc *, una 

cum facramentali confefTione ^, verum etiam facramentum 

extremae undionis^ Qiiamvis haec 

tria facramenta expreffis verbis in Scriptura Sa- 

cra inveniantur. \Jt videre eft inferius in tri- 

Animad- 

bus locis 

fupradi(ftisliterisdefignatis. 

verti etiam easdem Ecclefias reformatas admit- 

tere nolle externum honorem religiofum & re- 

fpec^lum Chrifto reipfa debitum, ob hanc unicam 

ratiqnem, quod ejus humanitati naturae divinsc 

fubftantialiter unitac, minime exhiberi pofTmt fu- 

pra terram , utpote in ea non amplius vifibili, 

proindeque exhibendos in ejus repraefentatione, 

boc eft , in ejus depidla vel fculpta imagine. 

Idem quoque de beata virgine Maria, Dei- 

para dici poteft. Quorum remiferitis peccata 

remittuntur eis: & quorum peccata retinueri- 

L 4 tis, 

a) Matth. c. s6. v. 26. 27. 28. Marc c 14. v. 22. 24. loan. c. 6. v. 53.55". 

63. 

I Cor. c 10. V. 16. 

b) Ioan.c.2o. V.23. c) lac. c.5, v.14.15.

i68 

MALARDI RESPONSIO 

tis, retenta funt; atqui a facerdote peccata reti- 

neri non poiTunt, nifi ipfi a poenitente deGlaren- 

tur, (a Pcenitente.) Ergo poenitens tenetur decla- 

rare fua peccata facerdoti, ut retineantur vel re- 

mittantur, ubi etiam de fandis , quatenus Dei 

miniftris, fervis, et araieisj potisfimum 

ob fu- 

pernaturalem eorum creatam excellentiam, 

quandoquidem gratia Chrifti in ipfis habitaverit, 

totamque vitam Spiritus Sandi viventia fuere 

varii illi cultus ad 

templa. Prxterquam quod 

Deum referantur, ficque Deus proprie loquendo 

colatur, non modo in fe ipfo, verum etiam in 

fandis fuis, caeterumque horum prototyporum 

imagines ornatui funt domui Dei, 

non dicam 

Ecclefiis , nobisque Chriftum , Beatam Virginem, 

& Sandos in iis 

repracfentatos 

in memoriam 

, 

revocent,utcordanoftra furfum attollamus. Qiiod 

fane muta eft exhortatio fidelibus Chriftianis, ac 

fimul incitamentum ad eorumvirtutesimitandas, 

ut aliquando cum ipfis in csclo regnare posfint. 

mulorum . 

AliudProteftantiumgenus, 

omit;to 

nomine Tre- 

, qui baptifmum infupcr 

negant contra formalia Evangelii 

verba fu- 

per hunc articulum ^. Huc adde Proteftantes, 

praeter multos crrores, quos taceo, fequentes li- 

bros, utapocryphos rejieere? videlicet primum 

& fecundum Esdrae Librum, Tobiam, luditham, 

Eftheram, Salomonis Sapientiam, ficclefiafticum, 

Baruchum, Sufannam, Hiftoriam de Belo &Dra- 

i) loan. c. 3. v- 5; Matth. c. 2%. v. 19. Marc. c. 16. v. 16. 

cone,

AD LITTER.THEOPH.PROKOPOWICZ. 169 

cone, nec non orationem Manaffis cum primo& 

fecundo Maccabxorum Libro. Quae pariter ap- 

probare non poteram ; quoniam 

ftylum eandemque altitudinem, quam 

in iis eundem 

in aliis ve- 

tcris Teftamenti libris inveni : imo & ipfum Es- 

dram, quoad miracula, vifiones , & apparitiones, 

ficuti etiam Salomonis, cum Eccleliaftico , quantum 

ad moralia, cxteros libros vulgo didos ca- 

nonicos antecellere. Si enim alius a Spiritu San- 

([to fuiflet iplis autor eorum ftylus fuilret diver- 

fus ab eo, qui in aliis ab ipfis Canonicis vocatis 

obfervatur. Neque ipfimet libri tam profundi 

efTentâc tampii, nec eorum moralis doc^rina 

adeo bona atque 

divina. Ut paucis compledlar, 

iidem charadleres Divinitatis, ac fandlitatis in iis 

cernuntur, qui in aliis. Unde concludendum 

eft, eos tam canonicos ede^ quam 

cseteri. Ne- 

in iis fe 

que contradidliones, quas proteftantes, 

reperire cont^ndunt, eos in apocryphos mutare 

queunt, utpote apparentes 

duntaxat & extrinfe- 

cas, non autem reales & intrinfecas. 

Animadyerti praeterea Romanam Ecclefiam 

afterere Pontificem fuum infallibilem efle & 

Chrifti vicarium in terra, in quo uno , 

refidet 

omnis poteftas fpiritualis, quam ipfe unus com- 

municat omnibus iis, qui a Pontificiis Epifcopis 

ordinantur presby teri *, 

ad hacc infuper addentem, 

quemlibet in fide & dodlrina disfidei^tem ab eo, 

damnatum iri, & extra Ecclefiam verfari. Quamobrem 

falfam dant Ecclefise definitionem, ut 

L 5 

omnes

«70 


oitincs iftoserrores populis perfuadeatit, dicen- 

tes Ecclefiam eflfe coetum fidelium Chriftianorum 

inter fe unitorum fub uno fupremo paftore, fuo 

fandlo Patre Papa, Vicario lefu Chrifti in terra. 

Quod ne quidem probatum, fed & omnino con- 

trarium eft verbo Divino. Imo fandlus Paulus 

Apoftolus cundlas dignitates 

Ecclefiafticas enu- 

nierans, Papam & Papatum exclufit, nulla de al- 

terutro mentione fada *. Confideravi quoque 

eandem Ecclefiam purgatorium admittere : quam- 

vis nullum omninoin Scriptura Sacra reperiatur, 

quae contra affirmat ipfum Chrifti fanguinem 

animas noftras ab omni peccato purgare atque 

abluere/. Cui afTentitur fandlus Auguftinus in 

fuo fermone de scternitate, dicens: duo loca 

poft hanc vitam agnofcimus, in quibus animac 

beataefunt, vel patiuntur, fed nullum tertium: 

nimirum Paradifum & infernum. Animadvcrti 

etiam Sacramentum Euchariftise in ea infantibus 

minime adminiftrari adverfus ea Scripturs ver- 

ba: nifi manducaveritis carnem Filii Hominis,& 

biberitis ejus Sanguinem, non habebitis vitam in 

vobis: licet illos baptizent propter haec verba: 

nifi quis renatus fuerit ex aqua & Spiritu Sando, 

non potefl: introire in regnum coelorum &. Tam- 

etfi non eft potior ratio de uno quam de altero, 

his duabus elocutionibus eandem vim utrinque 

habentibus. Quibus addi poteft, meipfum in 

e) Ephef. c. 4. v. 11. 12. 13. 1 Cor. c. 12. v, 1%. 

f ) Hebr. c. 

9. v. 14. Hebr. c. i. v. 3. Tit. c. 3. v. 5. 

g) loan. 6. V. 53. loan. c. 3. v. 5. 

Hifto

AD L1TTER.THE0PH. PROKOPOWlCZ. 171 

Hiftoria Eccleiiaftica legiflfe facerdotes in primi- 

tiva Ecclefia communionempuerulis praebere fo- 

litosfuiffe. 

Nec me fugiebat etiamPapam matrimonium 

Diaconis & Presbyteris fecularibus interdixifTe, 

invitis iandi Pauli ac Scripturx verbis ^. Quo 

fadum eft, uf caufa fuerit eorum transgresfionis 

legis divinae , fiquidem ut Papse mandatum ferva- 

rent, divinum non fervaverint, quo peccatum 

impudicitiae prohibetur. Hinc generalis corruptio 

totius cleri Romani Saecularis orta eft; ac 

proinde Papiftarum Laicorum tum divitum, tum 

nobilium, quibus religio non eft eos imitari, qui, 

& virtutis exemplum eis prsebere, & mundi lumen 

efte tenentur '. Prsterea certisfimefciebam, 

Papam fupremum Romx Dominum ibi patrocinari 

fornificationi lege civili. Licet a Scriptura 

Sacra condemnatafit, velutipeccatumaregnocoelorum 

excludens ^, Nec ab ullo fupremo Prin- 

cipe, autlege huraana, vel Ecclefiaftica, licitum 

effici posfit, quod lege diviria prohibitum eft. 

Id adeo verum eft, ut novx iftae verieres vi legis 

& juiTu Magiftratus eos in carcerem detrudant, 

qui promiffam fibi mercedem & perpetrandum 

impuritatis peccatum non folvunt. fit Quin ut 

venientibus ad fe corporis ufum dare fide nullar 

tenus graventur, dummodo eos noverint: cum 

certae fint, eos fibi debitum foluturos, non mi- 

h) iCor. C.7. V. 1.2.9. Hebr.c.i5.v.4. 

i) iPetr. c. 1. r, 15. Matth. c.5. v.14. 

k) Ephef. c. 5. V. 5. i Cor. c. 6. v. 9. 10. 

nus,

Y]2 


nus, quamquodvis aliud, alioquin 

fe eos ad id 

audoritate civili corapulfuras. 

Quin 

etiam animadverteram I. Communio- 

nem a Laicis in ea fub una tantum fpecie 

adminiftrari, 

quamvis didum fuerit ex eobibite 

omnes V quafi vero fe Deo & prima Ecclefia nimirum 

Graeca 

fapientiores effeputentt imo li- 

cet idem contrarium fit primorum Chriftianorum 

Sacerdotum praxi, qui non pu^tabant fe tuta 

cohfcientia m^diam tantum partem hujusce Sa- 

cramenti adminiftrare pofTe. 

11. Cruftulum ad conficiendum hoc Sacramentum 

adhiberi, quamvis effentialis materia 

ejusdem Sacramenti fit panis fermentatus juxta 

Scripturam Sacram j qui quidemfolus cumvino 

perfe^lum fpirituale nutrimentum corporis & 

Sangvinis Chrifti nobis in eo exhibitum reprsfentat. 

Cum enim cruftulum non nutriat Cor- 

pus aut faltem perquam imperfede id pracftet, 

id cruftuli probaret Corpus Chrifti non alere animam 

vel faltem eam co perquam imperfefte 

aii. Adde, quod cum agitur de pane azymo, 

Scriptura Sacra eum formaliter nominat'". 

Quod nullibi prsftitit refpediu hujus Sacramen- 

ti, 'fimpliciter vocans ejus materiam panem. 

Cum e contra tale crufiulum nequidem panis a- 

zyraus fit 5 ncque 

!) Math. c 26. V. 27. 

fermentatus. Sed tantum 

quod- 

ni) Marc. c. 14. v. 2;^ Luc. c. 24. v. 30. Aft. c. 2. v. 42.\Exod. 

c. 12. V. 8. 15. 2 Reg. c. 23. V. 9. A61:. c. 20. v. 6. 7. 11. 

Ad. c. 12. V. 3.


quoddam opus piftorium, feu plaGcntac fpeeies^ 

qua nunquamChriftusvel Apoftoliulifuerunt, ut 

patet ex novo Teftamento. 

III. Ledioncni Scriptura; Laicis prohiberi, 

quamvis fidelibus in ea praecipiatur, 

ut illam le- 

gant, & in ipfa itieditentur fingulis diebus vitx 

iux, in folatium animarum &legisdivin3c obfervationem 

" Hsresque jus habeat legendi Teftamentum 

Patris, ut fciat quid fit in eo datum 

fibi, quibusve conditionibus. 

IV. Obfequium, id eft, Servitium Divinum ; 

in ea performari lingua populo ignota , nempe 

Latina adverfus expreflam divi Pauli 

prohibitionem 

". Adjice, quod fideles nullum frudum ex 

Epiftola & Evangelico in Ecclefia ledlis ad ipforum 

confolationem & inftrudlionem percipere 

pofiintvcum eam non intclligant linguam, praefertim 

Plebs & Agricok, eorumque Filii & Filise. 

V. Sacramentumquoddamin eademEccle- 

fia inftitutum fuifle nullibi in novo repertum 

videlicet Sacramentum fubdiaco- 

Teftamento, 

natus,aliter fubdiaconatus ordinem nuncupatum, 

producens gratiam Chrifti ex opere operato vi 

inftitutionis Divins, fi illis credere velis. Hunc 

ordinem quaeras amabo in Scriptura Sacra , 

nul- 

lura alium invenies, quamEpifcopatum, Presby- 

tera- 

n) Coloff. c. 4. V. 16. I ThefT c. 5. v- 27. 2 Rcg. c. 23. v. 2. 

Aftor. c. 8. V. 28. 30. Roih. c. 15, v. 4. 2 C©r. c. 3. v. 14. 

' 

lofix c. i.v.H- 

o) i Cor. c, 14. V; 14. 15. 16.

174 


teratum, & Diaconatum. Nihilominus, qui hoc 

initiatus eft ordine, nunquam raatrimonium ini- 

re, vel in laicum ftatum redire : poteft necabs- 

que illo publicum 

num perfici poteft. 

Divinum fervitium matuti- 

In Cathedralibus, Canoni- 

cis, & Collegialibus Ecclefiis neque etiam 

quotiescunque 

Diaconus adhibetur. 

VI. Sacerdotes ejus per afperfionembaptiza- 

re tenerum infantem, at adultosadbaptizandum 

addudos una aqux guttula, vel duabus tang^ndo 

, licct Chriftus & Eunuchus per immerfionem 

baptizati fuerint p. Prior a loanne Baptifta, 

pofterior autem a divo Philippo: idque hoc 

modo obfervaretur in primitiva Ecclefia. Quod 

confirmatur fado ConftantiniCopronymi, quod 

fadum Papiftae & Reformati agnofcunt effe ve- 

rum, ac etiamnum typis mandatum reperitur. 

Tandem ferre non valebam fupremum Papaeprimatum 

fuper Chriftianos Epifcopos & Archiepifcopos 

ab ipfoufurpatum, ipfique 

a fautoribus 

ejus conceffum: tametfi probe fciant, cundlos a 

Chrifto Apoftolos inter fe afTeri^. 

zquales Sicu- 

ti etiam quinque airerunturPatriarchaefuilTePri-. 

mitivae Ecclefiae, quorum poftremus crat omnium 

Epifcopus 

Romae. Neque me latebat, divum 

Petrum nunquam habuifie fupremum Dominium 

caeteros 

fupra Apoftolos: SandumPaulum 

de circumcifione illurareprehendifte \ Imo 

. p) 

Math. c.j. V. i6. 13. A6i:. c. 8- v. 36. 38. 39. 

q) Math. c. 20. v. 25. 26. Luc, c. 22. v. z$, 26. 

ff) Gal. C.2. V. II. 12. 13.14. A


ipfum ab'aliis Apoftolis exCivitateHierofolyma 

in urbem Samariam miiTum fuiffe. 

Quaridoquidem 

Romani Epifcopi in praefentiam pracftare 

non auderent erga Papamj nec illis hac in re 

obtemperare vellet. Quin etiam ipfemet Hieronymus 

auditis EpifcopiRomani nuncPapaedi* 

diambitione, faftu, atqueprava intentione, a- 

fperrimam ad eum fcriplit Epiftolam, in qua (i- 

gnificabat ei, ni defifteret a propofito, 

fed vellet 

hunc fuperbum Epifcopi 

univerfalis Titulumli- 

bi arrogare, eum procul dubio Antichrifli Prscurforem 

fore. NihilominusPapa cum affeclis 

fuis omnes iftos errores in Tridentino Concilio 

confirmavit, timens, ne, 

ii unum duntaxat erro- 

rera retradtaret, Proteftantes ipliusmet Confeiffi- 

one probarent eum errafTe, perindeacejusEccle- 

fiam, eumque fallibilem efte, acproinde caeteros 

omnes ejus errores examinandos ; Sicque ejus 

temporalis Monarchia , qux ipfum tam opulentum 

& potentem efficiebat, rueret, & ipfemec 

hoc paSo fuas omnes omitteret opes» Quo 

affirmavit veritatem horum Chrifti ver- 

quidem 

borum afferentis: difficilius effe Diviti intrare 

in regnum Cdorum , quam Camelo per acus 

foramen tranfire^ Complures alios erroresinEc- 

clefia Proteftanti & Romana repertos prsetermit- 

to, ut jejunium in Scriptura afTertum', 

a Prote-. 

ftanti Eccl^fia eradicatum, &Romana mutatura, 

Epi- 

g) Math. c. 19. V. 24. 

t) Marc. c. 2. v. 20. Math. c. 17. v. 21. 1 Cor. c. 7. v. s.- 

Math. c. 4. V. 2. Tob. c. 12. v, g. 2 Cor. cap. 11, v.27.

176 

MALARDI RESPQNSIO 

Epifcppatum, ab EcclefiaProteftantiPresbyteriana 

rejedum ; Schisma Romanx Ecclefiac &c. 

His paucis erroribus hadlenus a mc recenfitis, 

fufficientibus a me judicatis, utexherefiexirem» 

Potiffimum quia Sandlus lacobus nobis dicit in 

fua : 

Epiftola 

dus eft omnium reus ". 

qui peccat in unoarticulolegis, fa^ 

Prxtcrquam quod Dominus Bartholomaeus 

Caffano me certum fecifiet de veftra , 

Ecclefia, 

nontenente, qux in Proteftanti & Romana condemnabam, 

cui relpondi. Graecam igitur Ecclefiam 

folam efie veram Chrifti Ecclefiam. Cui 

rurfum refpondi eam efTe primam & Matrem 

Romanac, .qux adverfus ipfam rebellaverat ; 

nec 

eam quidquam addidilTe vel fubtraxifle a do- 

drina, quam a Chrifto & abApoftolis acceperat: 

Cum e contra Romana Ecclefia Chrifti Ecclefiam 

mutaverat & corruperat, & Proteftans in fua re- 

formatione aberraverat, uti probe fibi probaveram. 

Quae quidem verba mihi placuerunt. lam 

dudum enim cor mihi didtabat, Ecclefiam Graccam 

veram efte Chrifti Ecclefiam. Deumque 

precabar quotidie, 

tanta vifa controverfia & divi- 

fione in Ecclefiis Chriftianis , ut fuam mihi vo- 

luntatem notam faceret ; qui eam fupra Terram 

adimplere poftem. 

Vt paucis loquar, DanielisProphetia afleren- 

tis Regnum Meffis fore acternum, SandliqueLucx 

verba dicentis Chrifti Regnum finemnonha- 

u) lac. c. 2. V. iQ. Math. 23. v. 20. 

bitu

AD LITTERJliEOPli. PROKOPOWICZ. 177 

biturum^. 

Prsc caEteris in animum induxerunt, 

ut intelligerem,neutram ex hisduabusEcclefiis, 

' 

veram efle 

yidelicet Proteftanti & Papiftica , 

Ghrifti.Eccleiiam : 

quia cum in Saeculo initi- 

15. 

umhabuifTet, hxc autem inceperit ^. ope im- 

jmenfse poteftatis ab Imperatore Phoca Papaeconcefife: 

inde fequeretur, fi alterutra vera eft Chri- 

fii Ecclefia, nullam fuifie veram Chrifti Ecclefiam 

iupra terram ante Cohftitutionem Ecclefise 

Papifticse, êl ante pofitionem Proteftantis, fic- 

que Ecclefiam Chrifti finem habuifte. Haec 

enim loca de aeterno Chrifti Regno in cselo nullatenus 

intelliguntur 5 Cum in eo fenfu jufto- 

-rum regnum fit quoque «ternum: verum de fu- 

turoChrifti regnp inEcelefia, qusenullamadmitteret 

intermifiionem, quamdiu ^mundus ftaret. 

^ Objiciunt Ecclefiam Chrifti invifibilemV hoc 

eft Ecclefiam Praedeftinatorum ftetifie fuper ter- 

ram, proindcque, Chrifti Regni nonfuiflê finem, 

quamvisEcclefia Chrifti vifibilis errayerit& perierit 

ante Lutherum 61 Calvinum. Quibus re- 

fpondeo nullam reperiri invifibilem Chrifti Ec^ 

clefiam in 

Scriptura Sacra, prater cseieftem in 

Caclo commorantem ; neque 

ullam efle invifibi- 

lem Chrifti Ecclefiam fuper terram. 

Quia pracdeftinati 

non pofiunt formare Ecclefiam. Cum 

JEcclefia fit csetus fidelium inter quos verbum 

Divinum & Sacramenta pure adminiftrarenturj 

Nec illi Prsedeftinati poffint C2tum formare feu 

. v) 

...... :. 

;M, , 

. , .. 

Dm. c, 7. V. 14. 87. Luc. c. i. v. 33, 

, 

^ 

:..Con.

176 


Epifcopatum, ab EccleiiaProteftantiPresbyteriana 

rejedum Schisma Romanx Ecclelix &c. 

; 

His paucis erroribus hadenus a mc recenfitis, 

fufficientibus a me judicatis, utexherefiexirem» 

Potiffimum quia Sandlus lacobus nobis dicit in 

fua Epiflola : 

dlus eft omnium reus ". 

Praetcrquam quod 

qui peccat in unoarticulolegis, fa- 

Cafiano me certum fecifTet , 

Dominus Bartholomaeus 

de veftra Ecclefia, 

nontenente, in 

quae 

Proteftanti & Romana condemnabam, 

cui relpondi» Graecam igitur Ecclefiam 

folam effe veram Chrifti Ecclefiam. Cui 

rurfum refpondi eam eflc primam & Matrem 

Romanac, .qua: adverfus ipfam rebellaverat ; 

nec 

eam quidquam addidiffe vel fubtraxiffe a do- 

drina, quam a Chrifto Sc abApoftolis acceperat: 

Cum e contra Romana Ecclefia Chrifti Ecclefiam 

mutaverat & corruperat, & Proteftans in fua re- 

formatione aberraverat, uti probe fibi probaveram. 

Quas quidem verba mihi placuerunt. lam 

dudum enira cor mihi didlabat, Ecclefiam Graecam 

veram elTe Chrifti Ecclefiam. Deumque 

precabar quotidie, 

tanta vifa controverfia & divifione 

in Ecclefiis Chriftianis, ut fuam mihi vo- 

luntatera notara faceret ; qui eam fupra Terram 

adimplere poffem. 

Vt paucis loquar, DanielisProphetia afleren- 

tis Regnum Meffiae fore aEternum, Sandique Lu- 

Gx verba dicentis Chrifli Regnum finemnonha- 

u) lac. c. 2. V. iQ. Math. 23. v. 20. 

bitu

AD LITTER.THEOPH. PROKOPOWICZ. 177 

biturum "", Prse csteris in animum induxerunf:, 

ut intelligerem, neutram ex his duabus Ecclefiis, 

yidelicet Proteftanti & Papiftica , veram elTe 

Chrifti.Eccleliam: quia cum in Sseculo initi- 

15. 

um habuilTet, hsec autem inceperit 6. ope im- 

menfse poteftatis ab Imperatore Phoca Pap^conceffx: 

inde fequeretur, fi alterutra vera eft Chri- 

fli Ecclefia, nullam fuiflfe veram Chrifti Ecclefiam 

fupra terram ante Conftitutionem Ecclefise 

PapifticsE, vel ante pofitionem Proteftantis, fic- 

Ecclefiam Chrifti finem habuiiTe. Hsec 

que 

enim loca de aeterno Chrifti Regno in cdo nullatenus 

intelliguntur j Cum in eo fen fu jufto- 

rum regnum fit quoque seternum : verum de fu- 

turoChrifti regno inEcclefia, qux nullam admitteret 

intermiffionem, quamdiu mundus ftaret. 

Objiciunt Ecclefiam Chrifti invifibilem, hoc 

eft Ecclefiam Prsedeftinatorum ftetiflfe fuper ter- 

ram, proindcque, Ghrifti Regni non fuiffe finem, 

quamvisEcclefia Chrifti vifibilis erraverit&perierit 

ante Lutherum & Calvinum. Quibus re- 

fpondeo nullam reperiri invifibilem Chrifti Ecclefiam 

in 

Scriptura Sacra, praeter cdeftem ia 

Caelo commorantem 5 neque 

ullam effe invifibi- 

lem Chrifti Ecclefiam fuper 

terram, 

Quia pracdeftinati 

non poiTunt formare Ecclefiam. Cum 

Ecclefia fit caetus fidelium inter quos verbum 

Divinum & Sacramenta pure adminiftrarentur, 

Nec illi Prsdeftinati poffint caetum formare feu 

, v) 

.:...... '.'^M. 

Dan. c, 7. v. 14. 27. Luc. c, i. v. jj. 

, .: . ^ ..CQn-

!78 

Congregationem : 

MALARDI tlESPONSIO 

quia non poffunt congre» 

gari ad ulluni fincm, nec ullatenus, eo 

quod nefciant , utrum ipfimet praedeftinati 

lint ad gloriam, nec ullus ex his fciat, quispraedeftinatus 

lit, feu eledlus ad gloriam. Quamobrem 

intcr fe folos congregari non pofTunt ad 

formandamEcclefiam feu ccetum» 

Sed funt in- 

vifibilia membra Ecclefiae quatenus praedeftinati 

& reprobi, invifibilia membra Ecclefiae, quatenus 

reprobi, quia nefciunt in hoc mundo, utrum 

reprobi futuri fint nec nej Ecclefia quippemix- 

ta eft bonis & malis , praedeftinatis & reprobis, 

quos nemo novit, neque ipfimet quidquam fciunt 

de fuamet ipfius 

vel alterius 

praedeftinatione, 

aut reprobatione 

ante mortera. Vnde concludendum 

eft, talem Ecclefiam invifibilem fu- 

per terram efteLutheri & Calvini figmentumad 

decipiendum omnes veros Chriftianos, acfevindicandos 

de Ecclefia Romana , utpote minime 

contenti de ea. Quam quidem fciebant effe 

fchismaticam, haereticam, & corruptam in mul- 

tis fidei articulis, nec non in praxi tempore A- 

poftolorum ufitata. 

Quapropter 

illam odio habentes 

everterunt, quantum in fe fuit, tum propter 

temporale emolumentum, tum propter Matrimonium 

ipfis prohibitum ineundum, nec non 

libertatem tum in 

Spiritualibus tum , in 

temporalibus, 

afTequendam, & commodiorem vitam 

peragendam. Praeterquam quod oderant Epi- 

fcopos 5 nec illis obfequi 

volebant. Praeterea fi 

m\k


nulia fueritEcclefia vifibilis Chrifti fupra terram, a 

dusque ad 15 SseGulum, uti Reformati afferuntjhoc 

eft ante adventum Lutheri & Calvini 5 omnibus 

illis dico ac evidenter probo, quod cum Eccle- 

fia Ghrifti primum ftabilita fuerit miraculis, ita 

& reftauratio illius, fupra terram, poft tara diuturnam 

ejus ceffationem , ne dicam deftrudlio- 

nem, vul^go nuncupata reformatio, miraculisftabilienda 

fuiffet : 

iplique reftauratorcs ejusdem 

Ecclefia didli reformatores miraculorum dono 

induti fuiffent, licut primi Patres Eeclefise, ut 

fic toti terrarum orbi innotuifTet, hujufcemodi 

reformationem non elTeopus humanum,fed di- 

vinum, novamque Lutheri &Calvihi dodlrinsîm 

Aft nul- 

effe conformem veritati & antiquitati. 

ium unquam miraculum ab ipfispatratum, ergo 

reformatio Calvini & Lutheri eft opus huraanum 

non divinum : prxfertim cum inter fe non 

concordaverint in fua dodlrina ficut , Apoftoli 

concordarunt in fua. Nam alter alteri contradixit, 

ficuti etiam eorum Ecclefiac, qux nume» 

ro habentur feptem,fibi invicem etiamnum con» 

tradicunt: niminim Ecplefia Lutherana Presby« 

teriana, Ecclefia Lutherana Epifcopalis, Eccle- 

fia Calviniftica Presbyteriana, Ecclefia Calvini- 

ftica Epifcopalis, Ecclefia Tremulorum, Ana- 

baptiftarum, & Socinianorum. Vnde concludendum 

eft , eorum Reformationem noa 

elTe opus Spiritus Sanfti, qui fibi non contradi- 

cit^ fed humani ingenii, 

a 

privato temporali 

M £ com-

jgo 

MALARDI RESPGNSIG 

commodo & fummse libertatis defiderio genitam: 

CuiuniverfalistotiusCleriRomani corruptio 

locum dedit. 

Similiter locus illediviPetriaflirmantisScri-* 

pturam non elTe privats interpretationis*: Hoc 

eft interpretationem & fenlum Scripturse ad pri- 

vatam perfonam non pertinere', 

fed tantum ad 

Ecclefiam, meos aperuit oculos fupef errores, 

tum Lutheranos cum Calvinifticos. 

Cum enim Lutherus & Calvinusfint privati 

homines, qui Scripturam pro arbitrio & judicio 

in gratiam reformationis fuse interpretati funt. 

Coriclufi eorum interpretationem faliam elTc, 

prsfertim cum ecclefia ipfis contradixerit. 

Item Papa cum fit privatus homo, qui Scri- 

pturam interpretatus fuit modo plane contrario 

Ecclefis GrxcXy quz prima erat & orthodoxa, 

ejus Sedatores Ecclefia Romana vocati, quiejus 

interpretationem & decifiones in rebus ad finem 

fpedantibus fecuti funt, privati quoque hominis 

intei^pretatlonem 1'ecuti funt , cujus non eft 

decidendo ultimumScripturam interpretari, aut 

verum ac genuinum illius fenfum dare : nifi 

eundem Ecclefix interpretationi fubjiciat, Quod 

Fapa nunquam prieftare voluit. Hinc fequitur 

tum Proteriantem, Caivinifticam & Lutheranam 

Ecclefiam, tum Romanam, cum falfae fint eccle- 

fiiE & extra ecclefiam, qus eft ipfa Grsca, poteftatem 

Spiritualem, quam a vera Ecclefia, tan- 

%) a Petr. c. i. v. 20, . 

quam

AD LITTER. THEOPH. PROKOPOWICZ. }$i 

quam ab origine & fonte deducebant, amififfe j 

in primis cum eam libifchismate & contumacia 

abfcinderint, & ab eadem Eccleiia excommuni- 

cante, atque anathemate percufTx fuerint. Ex 

quo patet, nullam veram in hujiismodi Ecclefiis 

inelTe ordinationem, nec earumSacramentapror 

ducere gratiam Chrifti defecftu fpiritualis poteftatis 

in earum Epifcopis ad ordinan- 

requifitse 

dum presbytêros & in facerdotibus ad Sacra- 

, 

menta valide conficienda. 

Quibus addi poteft 

in iis fucceifionem dodlrins 

atque epifcoporum 

non inveniri, quippe qui carent orthodoxa primx 

Ecclefiz dodlrina, nec habent orthodoxam 

primorum Epifcoporum fidem. 

Nunc autem, ut figillatim fingulis a veftra e- 

minentia capitibus mihi propofitis refpondeam, 

illico di(fturus fum, quantum ad primum quod 

ad Spiritus Sandi proceirionem Ipeât, eum a 

folo Patre procedere ^. 

Quia quemadmodura peus cognofcendo fe 

ab xterno tempore producit imaginem fubftan- 

tialem infinitam ipfum reprsfentantem Filium, 

& fecundam SS. Trinitatis perfonam nuncupatam 

5 ita etiam Deus amando fe ab seterno pro- 

ducit terminum, feu pondus fubftantiile infini- 

tum, quod ipfum ad fe fvaviter trahit a SS. Patri- 

bus fvave

i8s 


^ccidens e(êt, uti congnitio 

in creaturis intelle- 

£lualibus, in Deo foret fin auteii>fi- 

imperfedlio, 

nita effet, infinitum 

repraefentare non & 

pofTet, 

praeterea compofitionem argueret in Deo. Quod 

absque blafphemia de Deo dici nequit. Cum fit 

ens fimplicilfimum. Ille a

ADLITTER.THEOPH.PROKOPOWICZ. iS3 

fcopos ; eum condemnat fcriptura , quse illos 

omnes inter fe coaequales e& affirmat Math. c. 

20. V. 25. 26. Luc. c. 22. V. 25. 26. 

Sicut etiamEcclefiaftica hiftoria,inqua fertur 

quinque fuiffe âtriarchas in primitiva Ecclefia, 

nimirum, primum Patriarcham Hierofolymac, fecundum 

AlexandriSjtertium Antiochiac, quartum 

Conftantinopolis & quintum Romsf. Vbivides, 

JPapam omnium efle vltiraum, nedum fueritprimus 

i84 


in Italiam venerit, fecundum Scripturam Sacram* 

Nam Scriptura nominat omnes locos, in quos S. 

Petrus & S. Paulus fe contulerunt addens infu- 

per fandum Paulum fuifTeRomae, A(fl. c. 2S, v. 14. 

16. at nusquam ait, Petrum fuifii^ Romge, vel in 

.Italia. Quod minime omiffum fuiflet, utpote 

fundamentaie pundum a quo tota Chrifti Eccle- 

lia juxta dodlrinam Papifticam dependet. 

cundo, quia, poiito eum Pctro fuccefTiffe, 

Se- 

cum 

non fuccefTerit, fidei ejus neque dodlrinse hujuscemodi 

fucceffio nihil ipfi in prasfenti cafu 

prodefTet. 

Deinde fi primatus cum omni fpirituali 

poteflate a quopiam compararetur, ea praecife ra- 

tione,quia fandlioPetro fuccefHt in ipfius Epifcopali 

cathedra, omnes prjedi^flse prxrogativae An- 

tiochiae Epifcopo convenirent, non autem Papac, 

feu fummo Pontifici Romano, quoniam Antio- 

chenus Epifcopus revera fuit Divi Petri fucces- 

for, qui fuam Antiochiae cathedram confîtuit, 

ihique Chrifli Ecclefiam feptem annos tanquam 

Epifcopus ejusdem gubernavit, ut videre efi in 

Robbi Geographia *. 

Imo ipfa Ecclefia Romana quinque prima 

oecumenica concilia Graeca recepitj quamvis Pa- 

pa nec ullus ex ipfius legatis 

quo quidem 

in iis adfuerint: 

fatentur Ecclefiam Graecam fuiffe 

primam & veram Chrifli Ecclefiam, quamvis in 

pr2- 

g;) Robbue in Gcogtaph. p. ai. Tomo 2. in defcriptione Antiochiae.

AD LITT^R.THEOPH,PROKOPOWIC2. 185 

prsefenti earum Ecclefia Papiftica aiTerat, confi^ 

lium absquePapa vel 

aliquoex ejus legatis ipfum 

repracfentanti, non efTe conciliura, fed conciliabu- 

lum,quod nullum formare pbteft 

fidei articulum. 

in quo fibimet 

ipfis contradicunt. Nihilque fa- 

cit ad rem, fi dixeris Romam citare manufcri* 

ptum in gratiam fucceffionis Papae, in quo legi- 

tur, Petrum fuiffe Romse, ibique mortuum pro 

fide in Chriftum. Nam praeterquam quod com- 

poni&ineo dies adfcribi potuerit a fautore quodam 

Romani Pontificis fub fpe mercedis, libellus 

ifte nullum formare poteft fidei articulum dePa- 

pae fucceffione & primatu, nec etiam de praetenfa 

S; Petri commoratione in urbe Roma j cum 

fit opus pure humanum. 

En ergo pundlum elTentiale, maximum, imo 

& fundamentum omnium juxta dodrinam Pa- 

pifticam fimplici libello innixum errori& fraudi, 

ut nemo nefcit, obnoxio. Huc adde omnes Pa- 

pifticos Theologos fateri, tum Papam tum ipfius 

Ecclefiam, fallibiles eflTe, non in 

quaeflione fidei, 

fed tantum in 

quieftione fadli; eft 

atqui fadum 

feu materia fadi, utrum Petrus fuerit Romae nec 

ne; ergo nihil pro certo haberi, aut fundari pot- 

eft, fuper eorum verbum quantum ad hoc pundum, 

cum errare poffint, in quaeftione fadi, hoc 

eft in materia fafti. 

Ob jiciunt : tu es Petrus, & fuper hanc petram 

zdificabo ecclefiam meam & portae 

inferni noti 

praevalebunt adverfus eam, hoc eft hxreticsc & 

M 5 

in»

186 


infideles ecclefise. Unde inferunt, Petrum fu- 

premum obtinuilTe principatum fupra Chrifti 

gregemj& confequenter Petri Papam fucceflbrem 

efle: Ecelefia 

quia 

Chrifti xdificata fuit fupra Pe- 

trum, non autem fuper alios Apoftolos. Quibus 

relpondeo: Ecclefiam fecundum Scripturam 

fuper 

Chrilî Perfonam (Sc merita aedificatam fuis- 

fe*, non yero perfonam S. Petri. Non enim 

dixit Chriftus, & fuper te, Petrum,aedificabo Ec- 

clefiam meam: fed tantum dixit, & fupra hanc 

petram aedificabo Ecclefiam meam, id eft, ut S. 

Hieronymus exponit illa verbaj fuper confefiionem 

fidei, quam modo Petrus emiferat, dicens 

iChriftum filium Dei viventis effe ^. 

Propter quod 

Ghrjftus Petri nomini allu- 

dens, ait, fe sedificaturum Ecclefiam fuam fuper 

hancfidem, quam Pctrus modo confelTus erat; 

quam fi:dem Chriftus allegorice ^ per metaphodcam 

elocutionem vocat Petram, feu rupem ad 

perfeverandum in fua Ecclefia, 

ad refiftendum 

tentationibus, & falutem confequendam ". Nec 

melius fundata eft ejus infallibilitas, fi quis enim 

Epifcopus omnis erroris expers efl!et, propterea 

quod S. Petri fucceflbr efliet; cseteri Epifcopi, 

qui aliis Epifcopis fuccefl!erunt,ob eandem rationcmomnis 

crroris expertes 

eflent: cum csteri 

Apoflolinon minus infallibiles fuerint, quamS. 

Petrus. Quod tamen Papiflae eoncedere nolunt, 

a) iCor. c.j. V. II. 

b) Matth. c. i6. v.i6. 17. ig. 

c) 1 Epift. Petr. c. s. v. 8. 9. 

quam

AD LITTER.THEOPH.PROKOPOWl(!:Z. 1S7 

quamvis experientia conftat, Epifcopum Romanum 

erraviffe. Praeterea non probat hunc arti- 

fola 

eulumSeripturajquse 

continet veros fidei ar- 

ticulos. Multo minus probatillumfide primitivs 

EcclefisEjVel au(ôritate conciliorum atqueSandlorum 

Patrum primorum fseculorum. Nec Pau- 

ius Apoftolus ad Romanam fcripfiflet ecclefiam 

in Perfona Romanorum eam componentium,ipfi 

non gloriandum efie; quiaftabat ne cadat &recidatur; 

ficuti judaica Ecclefia. Quia non eum h- 

tuiffet infallibilitatem ejus, aut ialtem ipfius epi-. 

fcopi infallibilitatem, fi vera fuifiet, ab ejusmodi 

periculo illam falvam & incolumem praeftiturara 

fuifie Rom. e. 11. v, ao. ai. Objiciunt infuper 

lefum Chriftum dijcifie fanfto Petro: pafce 

agnosmeos, pafceoves meas '^, ex quibus verbi$ 

infcrunt, Chtiftum S. Petro poteftatem dedifib 

pafcendi Ecclefiam fuam, tanquam liipremo §c 

univerib Ecclefiae 

paftori; proindeque Papsc fuccefTori 

ejus. Ad haec refpondeo, Chriftum non 

dixifle San^ô Petro , pafce omnes agnos meoSj» 

pafce omnes oves meas. Quod utique dixifiet, 

fi divum Petrum his verbis fupremum & univerfum 

totius Ecclefise fuae paftorem conftituere vo- 

luilTet. Scd cum Petrus omnium Apoftolorum 

natu maximus elTet ; eumque Chriftus primum 

cum fratre ipfius Andrea' ad Apoftolatum voca- 

vifiet: idcirco Chriftus illi dixit, & cuilibet 

Apoftolorum feorfum in ipfius perfpna, pafce 

d) Ioan.c.2i. V.15.16. 

agnos

188 

MALAEDI RESPONSIO 

agnos meos, pafce oves meas, hoc eft pafce Ec- 

cleliafticos & laicos, qui ad tuam pertinebunt ju- 

risdidionem, ut fatis conftat exemplo 

fandli la- 

cobi Apoftoli HierofolymsE viventis, qui primus 

fuit omnium Apoftolorum Epifcopus, in qua 

quidem urbe agnos & oves lefu Chrifti ad fuam 

jurisdidionem pertinentes pafcebat, nulla habita 

ratione praetenfi fupremi & defpotici primatus 

divi Petri fupra cseteros 

Apoftolos univerfamque 

Chrifti Ecclefiam, nondum quidquam fciens de 

talifuturo figmento. Unde concludendum eft, 

eam interpretationem eo magis redam & veram 

habendam efle, quod Scriptura- in pluribus locis 

innuit, omnes Apoftolos effe inter fe pares, uti 

fuperius prbbatum eft. Quod quidem re ipfa 

falfum eflet. Si lefus Chriftus fandum Petrum 

fiipremum & univerfum totius Ecclefiscpaftoreni 

fupra cacteros Apoftolos inftituifict. 

Prafterquam quod Chriftus aequalitatem A- 

poftolorum in fpirituali poteftate, quam habiturx 

erantjfiipra fideles confirmaverit,cum dixit, ficut 

Pater meus mifit me, ita ego mitto vos \ Hoc 

eft ad meos agnos measque oves fpiritualiter pa- 

fcendos verbo divino & facramentis, eosque ita 

regendos in hoc mundo, ut vitam aeternam confequi 

pofiSnt. Sequitur igitur ex hadlenus di- 

.

AD LITTO/IBEOPHJPROKOPOWICZ, ^89 

mo Ecclefiam efTeXupra Epifcopos feparatim, vel 

feorfum fumptos j 

ut patet ex concilio Hierofo- 

-lymitano, ab Apoftolis Chrifti Eccleliam reprac- 

fentantibus convocato f. Quse cum ita iint, operac 

pretium eft, obiter obfervare, quod ii Ecclefia 

Romana juxta dodrinam fuain infallibilis fit in 

fuis Epifcopis, in concilio oecumenico eam re- 

prsefentare congregatis; inde 

fequetur Eccle- 

fiam Graecam, cum fuerit prima & orthodoxa in 

•fuis oecumenicis conciliis infallibilem fuiffe, & 

etiamnum efle, novosque feu pofteriores Ecclefias 

ab ea in do&ina Chrifti diffidentes, nempe Pon,- 

tificiam&Reformatam,quarum priorin 

fexto fz- 

•culo incepit, pofterior autem in 15, falfas effe & 

rebelles Ecclefias: proindeque easin confcientia 

teneri ingremium Ecclefis Graecac reverti, praefertim 

cum ea fit czterarum omnium . mater, vel 

faltem orthodoxaf, quae cum ipfa 

concordat. 

- 

in omnibus 

Sin autem Ecclefia fallibilis fit fecundum Re- 

formatorum dodrinam : 

quis mihi pracflare potefl, 

id efi, certiorem facere Papiflicam & Prote- 

fântem nori erraffe in iis fidei articulis , in quibus 

difTentiunt ab Ecclefia Gracca feu orthodoxa. 

Quod vero fpedlat ad prsfumtum fandi Petri 

fuccefTorem, in ipfius Romano Epifcopatu vel 

Pontificia dignitate, cujus mentio facfla efl in haq 

pofirema objeclione; utrumque tanquam fig^ 

nientum habendum qOl: quandoquidemneutruni 

f ) Act. c. ij. V. 6.-7. is. 13. 19. 22. 23. 25.

190 

MALMDI RESPONSIO 

probabile efl, nedum certum certitudine fidei, ut 

res necefTario poftulat, ut hoc duplex fundamentum 

articulus fidei efrepoflet,non errori velfrau- 

diobnoxium. 

Si enim Divus Paulus, qui nondum Epifcopus 

fuerat, quique nullam fibi Epifcopaleni Cathedram 

in ullo loco ftabilierat, & qui praeterea 

Romac fere duos annos manferat, priusquam fan- 

ftus Petrus in hanc eandera urbem venilTet, vindus, 

incarceratusque, & ad catenas datus fuerit 

(ecundum Papifias ; 

quaquam Epifcopus fuerit, 

fi fandlus inquamRomsc ne- 

nec ullum habuerit 

fibi fuccefTorem, nec ullam potuerit ibidem Epi» 

fcopalem cathedram ftabilire,utpote qui Romam 

incuftodia publica addudus fuit, totumque illud 

tempus incuftodia militi relidus, cum plena tamen 

libertate eundi totum diem per totam ur- 

bem. Quanto minus fandus Petrus poterit es- 

fe Romx Epifcopus? an poteft ille fibi Gathe- 

dram Epifcopalem ibi conftituere, fuccefTorem- 

que ibidem habere. Ipfe qui jam Antiochix E- 

pifcopus erat, quffuam ibi Cathedram Epifcopalem 

a feptem annis conftituerat juxta confefBonem 

Papse fedatorum, quique unum duntaxat 

menfem Romae vixit, imo etiam in carcere & in 

catenisusque ad diem fuae mortis, 

uti fatentur 

Pontificii, quae fecundum eos obtingit eodem die 

quo fandi Pauli Martyrium. Quaproter Roma^ 

nus Pontifex minus fuiffet reus, fi feipfum fandli 

Pauli fuccefTorem dixiffet, non autem Divi Petri, 

qul


qui Roraam venit in vinculis, ut afTerunt Papi« 

ife: proindeûe coadlus & invitus. Nifi cnim 

vindlus &ligatbs Romam addudus fuiffetj in fuo 

Antiocheno Epifcopatu rcmanliiret. 

III. Depraedeftinatione: ftatuam eam duplicem 

cfle fecundum Scripturam ; unam ad gratiam, alte- 

ram vero ad gloriam.Prior, quac eft vocatioad ve- 

ramEcclefiam, fit ab 2tcrno.Matth.c.22, v.14. Multi 

Vocati pauci vero eledi : multi vero vocantur ad 

veram Chrifti.Ecclefiamnatalibus fuis, vel aliter: 

fed non ideo eliguntur 

ad gloriam, ut patet 

Cxemplo ludx. Independenter, a prsevifione bonorum 

hominis operum. Pofterior autem, quae 

eft eledio ad gloriam, fit ab aeterno dependenter 

a praevifione bonorum operum in Chrifto fadôrum^. 

Ecclefia Presbyteriana Calviniftica tenet 

prsedeftinationem phyficam ad gloriam ; 

non ve- 

ro Ecclefia Epifcopalis Anglicana, quje moralem 

santum Praedeftinationem ad gloriam tenet, id 

eft, eam, quae fit*poft praevifa hominis bona ope- 

ra in Chrifto facienda, vel quod idem eft, dependenter 

ex praevifis bonis operibus hominis futu- 

ris in Chrifto faciendis. Pro 

qua ratio pugnat, 

quia haec prsedeftinatio ad gloriam,feu eledio ad 

poftidendam gloriam, quae 

fit ab ^&terno ante 

praevifa bona opera fada in Chrifto feu independenter 

a praevifis bonis operibus in Chriftofadis, 

vulgo nuncupata prsedeftinatio phyfica, feu abfo- 

liitaj fivera eflet fefpedlu omnium Chriftiano- 

g) 2 Pctr. c. I, if, 10. Roin. c. |. v, 29, 30, 

rum^

192 - MALARDI 

RESPQNSIO 

rum, eos averteret ab obfervatione mandatorum 

Dei, nec non Religionis Chrifli, quoniam plerique 

dicerent, quid prodeft mihi legem Chrifti cufto^ 

bonis me 

dire, voluptates illicitas mihi negare , 

orbare, qus mediis injuftis acquirere poffem, 

cum damnari fi nequeam, phyfice 

feu abfolute 

praedeftinatus fuerim ad gloriam. Eadem Ecclefia 

rejicit etiam Reprobationem phyficam 

feu ab- 

folutam, qu2 eft adus divini intelled:us, quo 

Deus reprobat, feu rejicit Chriftianum, eum- 

que exciudit a gloria aeterna ante prxviia ejus 

prava vel bona opera: idque merito, quia 

fi haec 

abfoluta, feu arbitraria reprobatio vera effet, 

omnes ab operando bono deterreret. Nam 

quilibet diceret, fi abfolute reprobatus fim-, hoe 

eft, fi ab a:terno exclufus fuerim a gloria, ante- 

quam Deus praeviderit, utrum malum perpetraveroj 

falvari nequeo ; quodcunque opus bonum 

faciam in vera Ecclefia. 

Quapropter 

inutile eft 

bona exercere opera, cum nihirmihi profutura 

fint ad falutem aeternam. Adjice quod abfo- 

luta Praedeftinatio ad gloriam, & abfoluta repro- 

ambae 

batio, hoceft, rejedio arbitraria a gloria j 

fint infociabiles cum libero hominis arbitrio in 

Scriptura totks aftcrto^. 

Porro abfoluta reprobatio non congruit infi- 

nitae Dei bohitati, nec etiam his ScripturaE ver- 

bis, quibus Deus npbis aiTerit^fevelle omnes homines 

falvos fieri & ad agnitionem veritatis ve- 

J») Eccl. c. 15. V. 15. 14. . peut. 30. _v. 15. 19. Gcfi. c. 4. v, 7. 

nire.

AD LITTER.THEOPH. PROKOPOWICZ .193 

nire. Sandus Auguftinus, qui fecit te fine te, 

non falvabit te jline te. lerem. Perdicio tua ex 

te, Ifiâel'. 

Nam inde fequeretur, fi hssc abfoluta repro- 

batio vera efTet, Deum velle.mortem Pe/ccatoris, 

non autem ejus converfionem & vitam, ac infih 

per ejus voluntatem de omnibus falvandis hominibusnon 

effe finteram, nec 

eospoffe ad agnitio- 

nemveritatis venire: tametfi pracdeflinati fuifTent 

ad gratiam vocationis ad veram Ecclefiamj aut fi 

ad eam yenirent,- id illis nihil profuturum ad fa- 

lutem sternam. Quac omnia contraria funt le- 

gitimo & genuino fenfui fupra didlorum Scripturz 

locorum. Quin etiam ex his duobus dogmatibus 

fequeretur, alterum certiffime in ccelum 

iturum, utcunque improbum, nec veriturum, ne 

illud amittat, non obfântibus fandi Pauli verbis, 

ejusque timore de futura fuamet ipfius reproba- 

tione, ni legem divinam adimpleret 

rum vero 

quantumvis bonum & jufûm ab eodcm 

excludi ob rationes fuperius allatas. Quod 

^. Alter 

infinitê Dei fapientis repugnare fatendum ef^, 

Faveant etiam Thefi haec verba Chrifti, fi vis ad 

vitam ingredi, ferva mandata i Ergo penes efl 

Chriflianum, fervare vcl non fervare mandata 

Dei. Quod «trumque 

ut perfpicuum efl, tum 

abfo* 

i) Ezech. c. ig. v. 23. 30. 31. 3?. s Cor. c. J. v.15, Chriftus pro 

omnibus mortuus eft. 

k) Philip. C.2. V. 12. I Cor. c.9. v.27. 

l) Mattb. C.19. V.17. 

H

194 


abfolutam, Prsedeftinationem ad gloriam tum ar^ 

bitrariam reprobationem ab eadem excludit» 

Non enim vellet Chriflus quidquam impoffibile 

nobis imperare, praerertim cum dicatfemitera 

cffe & jugum fuum fuave ^". 

Is igitur eft ordo quem Deus in Prafdeftina- 

tione ad gloriam & reprobatione fervavit. Cu.m 

enim omnia ejus seternitate pfaefentia fint, ab 

aeterno praevidit Adami lapfum, remediumque 

huic univerfali malo decrevit, nempe fatisfadio- 

nera, & merita infinita Chrifti .quatenus Dei, ut 

jufta fieret compenfatjo pro peccato, tum origi- 

nali, tum acfiuali, utpote utroque malo infinito ; 

ita ut fidcs in hunc Salvatorem una cum applicatione 

ejus meritorum per receptionem facramen- 

torum, ipfiusque Religionis obfervationem fada 

hominem falvaret. 

His ita prismiffis dico Deum videre codem 

tempore ab omni seternitate in fua sterna prsc- 

icientia Fetrum v. g. in quodam seternitatis fliac 

pundlo moriturum in fua gratia , 

& finali 

poenitentia. 

in fide Chrifli 

Quamobrem eum ab actcrno ad gloriam prac- 

deflinat ipfumque elegit ad eam in aeternum pos« 

fidendum. Quod utique prseflat, ut perfpicuum 

eft, pofl praevifionem bonorum operum Petri in 

Chriflo fadorum finalis 

ejusque pcKnitentiae. Cuni 

e contrario ludam ab omni aternitate reprobat, 

fcu rejicit,excluditve abhacgloria: quia abastcr- 

ra) Matth. c.n. v. 30. 

no

AD LITTER.THEOPH.PROKOPOWICZ. ^95 

no tempore praevidit, eum in impoenitentia fi- 

nali poftreraum diem obiturunx, proindeque in 

peccato: propterea quod male ufus fuerit libero 

arbitrio & gratia Chrifti, nec ejus legem & man- 

data fervaverit. "Quibus conftat reprobationem 

non fieri nifi poft pra^fcientiam divinam de lixdz 

malis operibus futuris. Qusc 

omnia cum Scri- 

ptura concordant, qua: falutem noftram proxime 

a Chrifto omnium falutis caufa phyfica nofiris 

bonis operibus, tanquam caufx morali eidem ad- 

fcribit noftramque damnationem nofiris operi- 

bus pravis, dicens, venite benedidli Patris 

mei &c. ^. 

Neque mihi fi objicias quxfo, Deus ab seterno 

prseviderit quemdam Chriftianum in 

peccato, 

vel finali 

impoenitentia vitam cum morte commutaturum, 

eundem falvari nequaquam pofiej cum 

Praefcientia Dei infallibilis fit, ejusque decreta 

immutabilia atque irrevocabilia. 

His refpondeo, penes Chriftianum cffQ cum 

gratia Chrifti huic occurrere praefcientix divinae, 

vel ut clarius 

loquar, eam avertere, moriendo, 

poenitentem & in ejusgratia; quia 

in tali cafu 

cum Deus a,b aetcrno 

praevidebit eum in 

ipfius 

gratia moriturum,idcirco prsdeftinabit eum ad 

gloriam, ipfumque eliget , ut ea in seternum po- 

tiatur. Pracfcientia enim divina de Chriftiani 

impoenitentia finali non magis eft caufa ejus peccati, 

aut finahs inipoenitentiaE, quam hominis vi- 

N a fio 

n) Matth» Cc 35« v< 34. 35. 41. 42.

196 


fio per fcneftrarHj videntis quendam hominera 

in via brachiuip alteri aBrcindentem; quoriiam 

per illam ftabat, ut prsdidus homo ftans ad fe- 

neftram contrarium videret, nimirum illi homi- 

ni brachium minime abfcindentem , aut etiam 

cerneret cum efle virum probum, dando Elee- 

morynam in eadem via, vel alia patrarido bona 

opera Chriftiano digna: ita fe res habet, cum 

Deo ab jeterno videnti ex czlo, quod quid agi- 

tur fuper terram, eosve qui ex hac vita de- 

cedunt: 

Neque quidquam faciunt contra prcecedentem 

Thelin verba fanSii Pauli , quse vulgo affe- 

runtur in contrarium , videlicet antequam pueri 

nati effent, aut quidquam boni vel mali fecilTent, 

didlum fuit ei j major fervietminori,&inferius, 

miferebor, cujus miferebor, & mifericordiam 

prxilabo, cui mifericordiam praEftabo,non efl ergo 

volentis*, neque currentis, fed miferentis 

Dei &c. " Nam haec de pracdeflinatione ad gra- 

tiam, vtfupra explicatum, &rejedione ab ea* 

dem intelliguntur; non autem de praedeflinationead 

gloriam vel 

reprobatione, feu rejedlioDe 

ab ea. Verum haftenus fatis fuper hunc articu- 

lum. Nunc igitur veniendum eft ad intercefFionem 

fandorum in ccelo. 

IV. HsEC intercesfio nobis inftillatur in variis 

Scripturae locis nominatiminDeuteron./', ubi di- 

, 0) Rorn. c. 9. v. n. 16. 17. 

p) Deut. c. 31. V. 22.23, 2}>. Deut. e. 9. V. 18.19, ao. 

citur

AD LITTER.THEOPH. PROKOPOWICZ. 197 

citur, Moyfem poft 

mortem fuam forecumlofue 

adipfi opitulandumj & in novo Teftamehto, in 

quo legimus Petrum poft mortem fuam operam 

daturum, ut fideles meminerint omnium,quae ipfos 

docuerat ?, Quoniam in utroque textu intelligitur, 

eos per interceffionem fuam in ccelo prsflituros, 

qus hominibus promittunt. Legimus quoque 

in Apocalypfi, fandos in coelo lidelium preces 

offerreDeo ^ 

Procul dubio u't fuam interceflionem in illorum 

gratiam magis efficacem coram^ ipfo red- 

dant. Quod etiaiii multo magis facit pro inter- 

ceffione beatiflimae Virginis, quse a filio quidquid 

vult in fidelium gratiam, ut Deipara, obtinere 

potefl, dummodo tamen, qu« ab ipfo petit, ejus 

juflitiae, minime repugnent. 

Ufus & concefTus unanimis Ecclefise GraEC2,& 

Romanae in hoc pundo ante fuam defedionem, 

hujus veritatem plîsquam fatisprobant jcum ha!c 

tunc temporis orthodoxa cfTet , perinde ac illa 5 

Chriftique Regno 

nullus fit finis. Pofito enim ' 

ambas illas Ecclefias in hoc pundo erraffe (quod 

tamen falfum eft) Chrifti Regni fuiffet finis. 

Quod dici nequit, utpote Scripturae oppofitum: 

idque a fortiori ratione, fi quidem tum temporis 

nulla alia vera Chrifti Ecclefia erat praster illas 

duas. Deinde fi ambae ilk Ecclefiae errafTent, 

vcl hominibus verba dediffent in hac dodlrina 5 

" N 

q) 2 Petf. c. I. V. 15- Deut. c. ib. 

r) Apoc. C.5. v.g. Apoc. c. g. v.3. 

3 quis

198 

MALARDI RESFONSIO 

quis me certum faciet, Eccleiiam proteftantem, 

in Reformatione 

cujuscunque denominationis , 

fua non erravifife, neque 

hominibus verba de^ 

diffe ? Quicunque ergo a prima recedit Ecclefia, 

Graecam intelligo &i Ruffianam exiniium ac per-' 

nobilem ejus ramum, nee in ea vivere vult, certum 

pro incerto 

relinquit Potiffimum cum Ec- 

cleiia Gr$ca ftabilita fuerit tempore Apoftolorum 

& primorum Patrum : cum e contra Lutherana 

& Calviniftica Ecclefia , poft mille quingentos 

annos in mundo apparuerit pofl: mortem Qbrifti, 

remotiffime ab iliis primis temporibus j cum nihil 

fcire poterant, nifi per traditionem Ecclefiae, quam 

fubito jugularunt, utlibertatem in temporalibus 

6i Spiritualibus obtinerent vitamque comaiodam 

& independentem viverent. 

Id quoque facit pro invocatione Sancfôrura 

fundata in Scriptura in primitivse Ecclefiac praxi, 

in Conciliorum decifione , imo & in San- 

"

ADLITTER.THEOPH.PROKOPOWICZ. 199 

melius & 

quod beneficium rogabant '. Quanto 

facilius a Deo obtenturi funt invocati, quaerogabuntur,. 

nunc in caelo glorificatij 

ubi fandlio- 

res, fi ita loqui fas efl, & magisdileclifunt aDeo, 

quam unquam: ac proinde major illis efi:poteftas 

apud Deum, & facilior ad iplum accefius ad intercedendum 

& orandum eum.pro fidelibus. 

Quibus addi poteft corporalem fanationem 

faepe fepius a Deo pro fidelibus obtentam ab iis 

in hoc mundo adhuc viventibus,figuram fuifTeSpiritualis 

a 

fanationis,quam Deo pofi mortem in cxlo 

obtenturi erant pro fideHbus , poftquam tamen 

homines a Chrifto Patri reconciliati & ab origi- 

nali labe mundati fuifTent Quae veritas ab ipfo 

peo confirmata efl: miraculis, quae operatus eft poft 

eorum mortem, in gratiam illorum, qui ipfosin- 

vocaverunt. Quod quidem Deus nunquam prac- 

ftitiflet, fi cultus ille falfus fuiflet, aut ei difplicuiflêt, 

quia hoc pado pueros fuos fidelcs dece- 

eos in errore veris confirmando miraculis. 

piiTet, 

Quod absque blasphemia de Deo nequaquam 

dici potefi : ergo fandorum invocatio verus efl: 

xultus in Scriptura fundatus, a Deo miraculis ap- 

probatus atque confirmatus, proindeque ipfi per- 

gratus. 

Vt paucis compledar : Cum quis a Rege quid- 

piam obtinere cupit , propter 

humilitatem & in- 

dignitatem fuam adit ejusamicos&miniflros j at- 

N 4 

, 

qui 

t) loann. c. 17. ii. 22. 23. 24. 2 Reg. 4. v. i. 16. c. 16, 17. 20. 

2 Reg. 5. V. I. 10, 14. Adiov. 3, 3. 6. 7. 8. A6i:or. 20,8.9-11. 

Ador. 9» n. i6. 17.

300 MALARDIRESPONSTO 

qui fan^li funt Dei amici atque miniftri, ut videre 

eft in nos 

Scriptura,' vero humiles ^ indigni 

etiam propter peccata , qui 

ad cselum oculos at- 

&c. ". Hacc interceffio fandlo- 

toUamus; ergoj 

rura confirmatur etiam obfervatio- 

fequentibus 

nibus* 

!. Quia Deus quam plurimis fseculis poft mor- 

tem Moils & Samuelis dicit in 15. cap. leremiac 

Prophetse, v. i» etiamfi Mofes 6r Samuel ipfum orarent 

pro populo ludaico, fe illos non audituram. 

Ergo Mofes & Samuel poterant intercedere apud 

Deum pro hofninibus legem Mofaicam profitentibus. 

Quidni etiamnum Sandi pro hominibus 

chriftianam Religionem profitentibus. 

% Quia reperitur 

in libro 2 Macchabeorum 

cap. 15. V. 14. leremiam a multis laeculis mor- 

tuum, multum orare Deum pro populo ludaico 

& civitate fan(fla Hierofolyma: ergo & 

3. Quia Angelus dicit fe obtuliflfe preces 

Tobiac & Sarac, Nurus ejus, Deo, & fecum ipfo 

fuiffe, quando mortuos lepeliebat. Tob. c« ia. v. 

12. 13. 14. 15. 

4. Quia tum beati cum Angeli, in caelo ktantur 

de unius peccatoris converfione, ut videre 

eft in 15. cap. S. Luc. v. 7. & 10. Quod equidem 

praeftare non poftent , nifi fcirent 

quae geruntur 

fupraterram: ergo &c. 

Qiiibus omnibus addi 

pofllint verba S.Bafilii, quae habentur in ejusepi- 

v) Luc. tSi 18. 19. 

ftola

ADLITTER.THEOPH.PROKOPOWICZ. 20i 

ftola ad lulianumApoftatam: Apoftolos, Prophetas, 

& Martyres invoco, ut pro me Deum orent, & 

per eoriim intereeffionem railiicbndonenturpec- 

cata. 

Itaque pergit ille iiiuHris Archiepifcopus 

Casiarienfis: illorum imagines honoro & vene- 

ror: quoniam id nobis aS. Apoftolis relidum efl,- 

ac in omnibus noftris Ecclefiis depidix iuntj ne- 

dum prohibits. 

Caeterum non alienum effe yi- 

detur hic dicere, Chriftum obfequium feu fcr- 

vitium divinum, ceremonias, &.veftimentainEcclefia 

ab Ecclefiafticis induenda , Apoftolorum & 

Ecclefise fus poteftati reliquifle. Quodperfpicuum 

eft, eo quod famulatusdivinus, id eftfervitium 

divinum, in Ecclefia obfervandum, nec 

appellatum fuerit in Novq TeftamentOj nec defi- 

dicat fe non 

gnatum : ficut in veteri. Curaque 

venifte, ut folveretlegem, fed utadimpleret,hinc 

fequitur, 

Sanciôs Patres & Ecclefiam retinuifte 

quidquid in lege Mofaica non implicat figuram, 

aut ceremonias Mofaicas, utlex moralis, ve- 

ftimenta facerdotalia &c. novosque dies feftos ve- 

teris legis feftisTubftituifte, ad gratias Deo agendas 

de quibusdam fpecialibus beneficiis ab eore- 

ceptis 5 vel ad colendum ipfum non folum in fe 

ipfo, verum etiam in fandtis ejus. Novum enim 

Teftamentum mentionem tantum facit de eflen- 

tialibus pundlis ad fidem chriftianam & legem 

moralem fpedantibus, relidla Ecclefiae poteftati 

& liberalitati ordinandi jejunia, fefta, veftimenta, 

ceremonias, tempus, & modum in Ecclefia Deo 

N 5 

ftr-

203 MALARDI kESPONSIO 

ferviendi, ipfe etiamS.Paulus de iisloquenspolj:- 

quamdixit, omnia inEccleliadecenter &difpolite 

facienda efie, adjicit, cum rediero de reliquis di- 

fponam,loquens de iis,quae ad cultum divinum per- 

tinent^'. Quod utiquenontenemus,ni(ipertraditionemEcclefiae. 

Novum quippeteftamentum noii 

dicit poftea quaefintea,dequibus divusPaulusdi- 

fponere volebat; quaeque in ordinem adducere, 

Tito jufrerat: Ergo recurrendum eft ad traditionem 

in hujusmodi rebus : nec ea rejicienda 

in imita- 

tionem Eccleliarum Calvinifticarum & Luthera- 

narum. Vnde fequitur, poftquam hjEc femel fta- 

bilita fuerunt ab Apoftolis,a S&Patribus,


Patrem in caelis, ergo*quilibet teneturobedireEc- 

clefia: tanquam Matri. 

Denique Proteftantes 

adverfus cultum Sandis & Beatac 

virgini 

Mariac ex- 

hibitum, objiciunt, eum efTe prohibitum in de- 

calogo , in quantum Deus in eb expreffis verbis 

hominibus prohibet,- ne fculptas adorent imagi- 

nes 5 ne corpus inclinent coram illis , neque iliis 

ferviant. Verum hoc nihil probat contra Grae-. 

cam, feuorthodoxamecclefiami cuinullae, nifi 

Chrifti imago, fculptse funt imagines, fed tantum 

* 

depidlae. Praeterquam quod ibi Scriptura folum 

de gentilium idolis 

loquitur , qui homines in 

iis 

repraefentatos adorabant, eos agnofcentes & 

credentes elTe deos; imo & illis facrificantes, qua ^ 

nulla effet in iis fupernaturalis excellentia, & gratia 

Chrifti nunquam habitaverit in illis ad eoriim 

fandlificationem, nec fuerinttemplaSpiritus S.ob 

ablutum : 

peccatum originale nunquam in ipfis 

cum Chriflus illud nondum expiaflet. Quamobrem 

gentiles in fuo cultu & religiofo famulatu 

veri erant idololatrae ; atqui Chriftiani Orthodo- 

xi non adorant fandos, credentes effe eos deos: 

nec tales eos agnofcunt, nec tandem illis facrifi- 

ab ori- 

cant; fed eos duntaxat honorant ; quod 

ginali labe mundati fuerunt & , templa viventia 

S.S. extiterunt: ErgoChriflianiOrthodoxinullo 

modo funt idololatrae. Verum efl facerdotes 

thuris honores tribuete altari & imaginibus , & 

coram illo corpus mclinare ; 

fed thuris quoque 

honores fidelibus tribuunt, & coram ipfis corpus 

incli-

204 


inclinant,ut hac agendi ratione hominibus innotefcat, 

hscc omnia relative tanquam ad Deum fieri, 

& primario propter ipfum; idque ad reverendum 

cum his religiofis & reverentibusadlionibu^ 

in ejus vivis imaginibus '^: aequac ac in ipfius fandorum 

mortuis imaginibus', fimiliter fideles cor- 

pus inclinantes & coram altari propter Deum, 

relative ad eum, ut fuumDeo refpedum teftifi- 

centurj corpusque infuperinclinantescoramima- 

ginibus S» Virginis & fancniorumnonpropterillas, 

fed 

propter illos, femperque 

relativead eos in 

iis reprsefentatos & , quidem priraario 

relative ,ad 

Deum 5 corpus 

etiam inclinant coram aliis fideli- 

bus, in iignum fraternae & chriftianae charitatis, 

& ad fuum 

fundatae in communione fan^torum , 

erga Spiritum Sandum refpe(?ûm oftendendum, 

cujus viva fiint templa ^. In quibus omnibus 

nihil nifi fandum, pium, ac innocens eft, & 

confequenter Deo acceptum. Signum crucis eft 

etiam pia & antiqua praxis ad colendam SS. Trl- 

nitatem, fimul cum Chrifto fuper cruce mortuo, 

^d nos falvandos, nobisque vitam.sternam no-. 

ftri primi parentis peccato amifTam recuperandam 

; ficut etiam ut nunquam tanti beneficii obli- 

vifcamur, fi autem Deus idemfignum Crucistam 

honorabile, venerandum, ac refpetlu dignum ef- 

fecerit, eam ipfi virtutem conferendo, quac Con- 

ftantino magno vires fuppeditaverit, ad vincen- 

dos fuos hoftes corporalesj Voxque de caelo in 

d) Genef. i, 26. 27. 

c) I Cor, 3^ 31. 6, 15.16, 2 Cor. 6, 16, Rom. 8, 16- 17. 

hujus


hujusTeiteftiraonium audita fuerit, dicens: ia 

hoc figno vinces. Quare non poterit Deus vim 

illi fupernaturaleni dare, quae vires nobisfuppedi- 

tet adnoftrosfpiritualeshoftesfuperandos» videli- 

cet, mundum, Diabolum, & carnem, ii fide & re- 

verenter ea utamur ? Ipfimet dodores Luthera^ 

ni, Papiftiei ejus antiquitatem fatentur, dicentes, 

in 

priniitiva 

Ecclefia 

quemlibet ingredientem domum 

alicujus, yel ex eaegredientem, coramimagine 

figno crucis fignare fe folitum fuifTe, ad dU 

ficut eam co- 

gnofcendos infideles & h^reticos , 

ram imaginibus circumdatis aflferibusacvitromu- 

nitis adverfus pluviam, collocatis inyicis,plateis, 

&foris, ob eundem finem: fed fuam Ecclefiam 

fucceffu temporis id emendalTe & reformaviiTe. 

Quibus adjungi poflTunt fupplicationes ad 

Deum fafe pro mortuis, quse pariter funt pia (St 

antiqua confuetudo, fimulque funerarium officium 

in 2 Maccabeoruin Lib.fundatum c. 12. v. 

43. 44. 

nec non in charitate, in 

quse Sandorum commu- 

nione inefle debet. 

Poftremo fi Ifraelitse caput aperiebant ante 

arcam foederis, Euchariftix figuram relative ad 

Deumj quiaDeusinea interdum peculiari modo 

aderat: cur fideles caput nonaperientanteChrifti 

effigiem , ejus humanitatem in Euchariftia con- 

tentam, relative ad ipflim ut Deum, cum ibi 

quoque fit prsfens. loan. c. 5. v. 23. Matth. c. 26» 

y. 23. 20. Ipfaque Michala Davidis uxor a Deo 

puni-

2o6 MALARDIRESPONSIO 

punita fuerit, quia Davidi Regi coram arca caput 

aperienti irriferat, 2 Sam. g. 6. v. 12. J7. 20.21.23. 

Similiter fi Proteftantes in Ecclefia petafum tol- 

luntante parietes, relative ad Deum & propter 

ipium : cum illuc poft prandium ingrediuntur, eo 

tempore, quo 

nullum ibi fit fervitiura divinum: 

quidni ante Chrifti imaginem de cruce penden- 

tis relative ad eum & propter ipfum , cum fit 

Deus? item-fi Regis fubditi ejus effigieminipfi- 

us palatio venerentur, punianturque, fi eam dila- 

cerent, aut mutilent • 

; 

quidni 

licitum erit Chri- 

fti effigiem & Beatiffimac Virginis ac fan(florum 

imagines in Ecclefia venerari relative ad eum ut 

Deum, eorumque Prototypon j imo etiamalibi, 

cum terra vocari poffitterreftrisdomusDei, quoniam 

Dei eft, omniaque loca pracfentia 

fua re- 

plet, dehique cum homo fit compofitus ex corpore 

&anima, & adeo non minus bona corporisquam 

animae acceperit : pro iisdem fuam ei gratiam refer- 

re tenetur his duobus partibus , proindeque 

Deocorpore &mentefervire: quodcultuexterno 

perficitur. 

Pundlum quoque ad realem, fubftantialem, 

& fpiritualem Chrifti pracfcntiam in Sacramento 

Euchariftis pertinens dilucide probatur ex his 

inftitutionis divinae verbis : 

accipite, comedite, 

hoc eft corpusmeum. Hiceftfanguis meus

AD UTTER.THEOPH.PROKOPOWlC2.ao7 

quid ipfi in eo'datum fit, & qua conditione in- 

notefcerepoffit, omnisquecontentio veldiffenfio 

perimatur, idem confirmatum reperiturhis aliis 

Sandi loannis Evangelii verbis , caromea, vere 

eft cibus, & fanguis meus, vere eft potus. Quod 

quidem excludit figuratam & metaphoricam ejus 

manducationcm. Non enim 

cprporis

298 


fruûm ex corpore meo fiiper cruce immolatp 

perceptum, vel qubad fpiritualem ejys effedlum, 

non valet. Quia Sandlus Marcus qui Evange- 

lium iuum latine 

fcripfit, dixilTe, hoc fignificat, 

vel rcpraeferitat Corpus meum non , vero (eft.) 

Item Sandlus Lucas & Saridus loannes, qui arabo 

Evangelium fuum graece fcripferunt , dixisfent, 

hoc fignificat, vel reprxfentat Corpus me- 

um5 nori autem (eft,) 

Cum Verba fignificare, 

& reprgcfentare in his duabus linguis reperiantur, 

quamvis res aliter fe habeat in Lingua Hebi-aica. 

Quin etiam Paulus Apoftolus, qui hoc 

Myfterium exponitdicens: panisille, quemfran- 

gimus, noTine eft Communio Corporis Chrifti, 

dixifiet Quatenus expofitor, 

nonne eftcommu- 

nio cfFedtus vel raeritorum Corporis Chrifti fu- 

pra Crucem immolati, cujus hic panis repraefentatio 

eft, aut melius, panis quem nonne eft par- 

ticipatio fru(ftus fpiritualis, qui nobis ex Corpore 

Chrifti fuper Cruce immolato provenit *. 

Quod tamen non dixit, judicium ccrtum ea in-. 

ftitutionis Euchariftix verba in reali & pro- 

prio fenfu accipicnda efte non autem infigurato 

&iraproprio. 

Huc adde, quod 

unanimis EcclefiaeGraccae 

confenfus , una cum Romanae Ecclcfiac, antoi 

fuum lapfum confenfu hac in re, quaeambaefok 

erant 

fupra 

terram verac Chrifti Ecclefisc con- 

, 

firmat veritatem hadenus a me diftorum de hoc 

i») 1 Cor. 10. i6. i Cor. ii, 84. «5. 26. 27. 39. 

, 

Sacra

AD LITTER.THEGPH.PROKOPOWICZ.2c9 

Sacramento, prxtermifFis etiam confiliis, Sandlo- 

rumque Patrum primitivae Eccleliac fcriptis. 

Objiciunt infuper, haec omnia videri impos- 

fibilia, utpote contradidiones implicantia. Quibus 

relponderi poteft, Myfterium Sandiffimx 

Trinitatis impoffibile quoque viderihumanoin- 

telledui, Contradidliones juxta tenuitatem humani 

ingenii involvere, nihilominus tamen po- 

fterius hoc Myfterium ab ipfis admitti : Quidni 

etiam prius ? Cum non fit potior ratio de uno 

quam de altero: &pr2Eterea ip/isconfider

sio MALARDI RESPONSIO 

gere poteft. Siquidem infinifa eft diftantia inter 

Deum & hominem 

: finita autcm lolummodo 

inter hominem & illas Creaturas irrationales. 

Caeterum quod attinet ad Epifcopatus ordi- 

nem, ejusque Succeflionis neceffitatem, quaeduo 

conftituunt unumex capitibus in Eminentise ve- 

firg Epiftok comprehenfis : Id ita perfpicue in 

novo exhibeturTeftamento"', tam firmiter pri- 

mis fuit Conciliis ftabilitum, tam certe a 

primis 

Ecciefix Patribus comprobatum, atque unanimi 

omnium privatarum primitivae Ecclefiae Ecclefiarum 

conceflû i. i. 

4. Apoc. s, 8. i?. 

iu

AD LITTER:tHEOPH. PROKOPOWICZ. 211 

in Ecclefiam Romanam ; Quippe , qui 

jorem 

non ma- 

de veftra Rufliana Ecclefia mentionem fa- 

ciunt , quam fi nulla cfTet fupra terram 5 fed 

tantum de Grseca Turcicis armis paene extinda 

in ipforum dominiis 5 

adeo ut Veftram Eccleii- 

am nunquam direde aggrediantur; fed tantura 

Romam & parumper veterem Grzcaro, proinde- 

que veftram indiredlein pundis intelligo inquibus 

concordatis cum Romana. 

PotuifTem celeberrime Archiepifcope fn 

his materjis profulior efley fed id brevitati Refponfionis 

ad veftram Epiftolam non convenit. 

Superquam quod mecum nullos Tiieologiae, Hi- 

ftorige, aliosve ad Religionem fpedlantes libros 

attulerim. Neque etiam omnes allegavi quos 

potuifrem Scripturaelocos, Conciliorum, Patrum, 

EccleliafticaeHiftoriae, csterorumque Religionis 

Librorum, qui melius afTerta probare poflem, li- 

cet mea Londini Bibliotheca iis fatis refertafue- 

rit : 

ne quis exiftimaret me hserentes in hanc re« 

ligionem libros mecum attuliffe, ad feducendum 

Chritonos orthodoxos, vei ut iis 

aliquandoad 

Eosdem inquam me- 

hunc finem uti poffem. 

cum non attuli, ne mea inde 

fufpeda fuerit con- 

verfio, vel id pravam de me opinionem infidelium 

animis ingeneraret,. vel tandem pofi obitun^ 

fi forte cx hac vita poftmeum in hancurbemad- 

ventum difcefirifTem in manus nonnullorum inci- 

derent, qui iis abuti potuiflent. Prseterquam 

quod 

confideraverara me fuflicientera numerum 

a The-

212 MALARDI RESPONSIO 

Theologicorum Librorum , caeterorumque ad 

Religionem pertinentium LatineTypis impreftorum 

hac in urbe inventurum , puram veritatem 

continentium ac omnis erroris expertium j quorum 

proinde Itîo me magis deceret, mihi ma- 

gis prodeffet , populoque meliori elTe exemplo, 

fecutis in hac mea agendi ratione divi Pauli Con- 

filium dicentis ab omni (pecie mali *nobis abflinendum 

efle, & in alio fuarum Epiftolarum loco 

nullum cuivis ofFendiculum nobis prsbendum 

qKq ". Quam ob rem Veftram Eminentiam me 

excufatum habituram fpero, fi iplis minus quam 

optayerit, fatis fecerim, non tam dod-le velelo- 

quenter fcribendo , quam a me expedarat. 

Ni- 

hilominus in futurum pro viribus enitar, ut huic 

fuppeditem defedui, non folum ac inte- 

sequitate 

gritate, vitse & morum ; fed etiam modico lu- 

rtiine j atque tenui cognitione 

mihi aDeo fecun- 

dum ejus beneplacitum impertitis, quz utveflrorum 

Theologics & devotionis librorum ledione 

adaugeam, nullum non moverelapidem mensefl, 

qui & Chriftianos orthodoxos in veritate religionis 

fusc confirmare, & eos, qui funtergaEcclefiam 

in ejusgremium adducere, quam fequendo hac in 

re Chrifii mandatum mihi dicentis in , 

perfona 

Sandli Petri. Et tu aliquando converfus confir- 

ma Fratres tuos ". 

Prscterquam quod teneor meo facere proxinio, 

quac mihi ipfimet ut faciat, vellem^: hoc 

^. 

n) 1 Tim. s, 22- I Cor. lo, 12. 2 Cor. g, 3. 

o) Luc;e 22, 32. p) Matth. 7, 12. 

. 

- 

modo


modo rpedlans mc cum fidelibus in cselo , 

cum 

Deo & Salvatore noftro lefu Chrifto licuti etiam 

cum beatiffima virgine omnibusque beatis Spiri- 

tibus 

aliquarido regnaturum. 

Quamvis lub vefperam in vineam Domini 

venerim, in iplius Ecclefiam intclligo, 

fub finem 

vitae mese, vel ut redius 

loquar: 

in ultimis vitx 

annis. Nam Evangelio docemur in parabola Pa- 

trisfamilias, quos vocaverat operarios fub vefperam 

in vineam fuam eandemrecepififemercedem, 

quam operarii, qui ab ipfo 

in vineam matutinis 

horis vocati fuerant ; quoniam bona voluntas pro 

efFedlu reputatur coram Deo , qui cor no- 

vit, & quem non magis latent futura quam 

prsefentia : 

proindeque, norat vocatos fub 

vefpertinis horis, li matutinis vocati fuis- 

fent , ipfi ad vefperam ferviiffe 

aeque 

ac ii 

, qui 

mane vocati fuerunt. Quapropter tantum iis 

dedit, quantum aliis 5 idque infuper meritifTimoj 

cumDeus fuorum fit Dominus bonorum, &con- 

fequenter ea pro brevi non minus quam pradiuturno 

Servitio largire pofTit ; praefertim cum he- 

mini faciat injuriam , ut ipfemet ait in hac parabola. 

Matth. c. 20. v. 23. 6, 9. 10. 13. 15. Qus 

cum ita fint , opto, ut flipremus Caeli & Terrs 

Dominus urbem Petropolin, inquamveniadtam 

falutare, nobile

ai4 


ret. Placeat ipfi vaftum hoc Imperiura usquead 

confummationem raeculorum terrenorura omnium 

florentifFimum efficere. Faxit Cxkmi, ut 

Pax , Copia, & Virtus in eo regnent; Magiftra- 

tus juftitia & aequitate gubernent; Nobilitas fide 

& morum pietate eluceat , ^ pauperum publicorumque 

pauperum domum memoriam nulla unquam 

in eo debeat oblivio. Faxit, inquara, Cxlum 

ut ingens illud & gloriofum imp^rium tan- 

topere a Deo benedidum fidem orthodoxam us- 

que ad remotiffima terrarum orbis loca propaget. 

Religio Chriftiana Graeca a Deo per fuam 

infinitam bonitatem in eo plantata, cum Turcicis 

oppreffa armis ferme rueret, in orientali & meri- 

dionali religione divina ejus protedione , 

^ 

usque 

ad mundi finem in eo fervetur ; Lumen fuum iis 

communicet, qui in tenebris vivunt, & Chriftianas 

Ecclefias quae ab eo recefferunt, atque errave- 

runt, adChrifti gregem reducat, Faxitetiara 

Deus, ut ejus clerus vitae Sanditate, 

bonis exem- 

plis, eruditione, atque fcientia fedentibus in urabra 

mortis oculos aperiant 

denfisinfide- 

diffipatis 

litatis & herefis nubibus ac nebulis. Tandera 

Deus omnipotens , optimus , & maximus fervare 

dignetur fuam Imperatoriam Majefâtem Ma- 

gnsb RufTjae totamque ejus Imperatoriara Famili- 

am, nec non aulam 5 longura atque 

faufûra con- 

cedat illi regnura ; fuas benedicîones pretiofifTimas 

fuper auguftam ejus Perfbnam, omnemque 

Imperialem Farailiam efFundat j 

eam fubditis 

ama-


amabilem, •hoftibusque 

formidabilem efficiat; 

nunquam deficiat ei Succeflbr in ejusHluftriffiQia 

Confanguinitate ad regendum usque 

ad noviffi- 

mum diem tam diletom adeo Imperium, quod 

femper divinum ejus Servitium , ipfiusqueSalva- 

toris noftri dodlrinam femel rcceptam in fua pu- 

ritate fervavit ; ac poftremo ejus piam , femper 

auguftam Excellentiffimam atque potentiffimam 

Majeftatem bonis honoribus & gloria in hpc 

mundo cumulatam, terreftri Coronaque & mor- 

tali indutam, in altero caelefii & immortali coro- 

net, ut regno sterno perfedeque beato inperpetuumfruatur. 

Nunc vero , quantum 

ad Eminentiara ve* 

ftram feorfum fpedat, optata illi omni profperitate, 

tum ipirituali, cum temporali , facultatem 

mihi des quaefb, digniffime ac dodiiffime Archi- 

epifcope, me perpetuo quarn humillime ac revcrendiffime 

dicendi. 

EminentiiS Veftr^ humillimum tihi iewtifmum 

Die 8 lan, 1734. 

ac obedientijHimum 

Servum 

MICHAELEM MALARDVM, 

O 4 

ELEGIA

2l6 

E L E GI A 

ILLVSTRISSIMI MYTROPOLITAE 

RAZANENSIS ET MVRAEMENSIS 

STEPHANI lAWORSKI 

ANTE MORTEM SVAM 

SVPER LIBROS BIBLIOTHECAE 

S V A E 

COMPOSITA. 

Q I §'-^ "^^^^ manibiis geftati faspe libelli, 

^ .)^ Iteineusfplendorjuxquedecusquemeum. 

'=*^X Pergite felices, alias jam pafcite mentes 

Et nedar veArum fundite nunc aliis. 

Heu mihi quod meus a vobis avulfus ocellus 

Non poterit mentem plus faturare meam. 

Vos mihi dulcedo, vos meJ, vos nedar eratis, 

Vobiscum libri vivere dulce fuit. 

Vos mihi divitiae, vosgloria magna fuiftis, 

Vos paradifus amor delitixque meae. , 

Vos illuflraflis , Vos nomina clara dediflis ; 

Per vos Magnatum conciliatus amor. 

At nunc fata negant vobifcum (proh dolor ingens) 

Ducere jucundos & fine nube dies. 

lam mihi in aeternam claudentur lumina nodem 

Non jam Vos manibus follicitabo meis. 

, 

Aeter-

ELEGIA STEPHANI lAWORSKI. 217 

Aeternus liber ante oculos proponitur alter, 

Qiicm mihi venturus vult aperire Peus. 

Omnis in hoc fua dids & fada volumine cernet, 

Et capiet meritis praemia quisque fuis. 

liber horrendus! qui nunc erit ante Tribunal 

Nudatura faciens omnibus omne fcelus. 

Hunc ego mente librum dum volvo, mox tremor artus 

Occupat, & cordi fixa fagitta manet. 

ODeus! o-Pater! o fummse charitatis AbylTus! 

Pietatis fons! o bonitatis Apex! 

maris & terrae & fummi moderator Olymphi! 

Qui manibus fledis frasna tumentis aqua, 

Stelliferosque Poli fapienter dirigis orbes, 

Te precor indignus vermis, inane nihil. 

Refpice 6c in libros vitas mea nomina pinge 

Sanguine Chrifti, qui vita falusque mea e/l. 

Vos autem mea fcripta domique librique valete 

Parta labore meo Bibliotheca vale, 

Terricolaeque omnes, fratresque fenesque valetc, 

Tu quoque cara Parens hofpita terra vale, 

Sufcipe maternis peto te complexibus artus 

Namque animum caelis reddimus, offa tibi. 

5 

POE-

218 

4t: !t£ ^ ^ ^ H/t ^^ )l^ ^ ^ ^ ^ ^ ^'^ ^ ^ ilfi ))

MICH. ANDR. MALARDI POEMA. 219 

Tum quia fum in reda iide te mandante receptus 

IJt me tutari, nec non fuccurrere pergas, 

Non folum externis, fed mitis egentibus oro, 

Talibus obftridus, mente, ultro ac voce precabor, 

Ut Deus omnipotens tibi femper in omnibus adlit. 

Cognatisque tuis, te etiam redeque valentem 

Servet, & immenfos faciat regnare pcr aunos 

Felix, fubjedisque tuis dileda per a;vuin 

Omni etiam femper metuaris ab hoifte triumphas 

Affluat Imperium hac illac Heroibus ingens. 

Tempore 

nec defit fortis fuccejflTor in ulJo. 

Qai fapiens illud regat tibi fanguine jundus 

Denique ficut in hoc merces tua, gloria mundo^ 

Atque decus iu«runt, & fumma cunda corona 

Ruthenos fupra remanes ex ordine fummi, 

Numinis ob tantis fateor, numeroque carentes 

Virtutes : etiam fic t-e ut dignetur honore . 

Dulci & perpetuo, fama quoque fine carehte 

luduat inque fuo immortali fponte corona 

Te Deus Imperio, tibi fervus humillimus oro.' 

POE-

220 

P E M A 

MICHAELIS ANDREAD. 

M A L A RD I, 

AD LAVDEM 

HONORATISSIMAE DOMINAE 

V X O R I S, 

NOBILISSIMI DOMINI ' 

PETRI lOANNIDIS 

OSCHKOWI. 

^ C ûrcredis.celebriSjClemenSj&dignaMatrina 

^^ f^^ Quod fuerira meriti^non memor tui 

ipfe ? 

'^)^^y0i Ecce meum affedum 

purum, fidum indc 

putafti ; 

Candidus ille fuit uon fimulatus amor. 

Sic tuns error erat tollendus carmine noftro, 

Nec fallere meis hoftibus sequa malis. 

Ergo tuum jam jam tibi jus voto reddere laetus 

Ne careat meritis laudibus hora tuis. 

Certe pro meritis hoc digne abfolvere veilem, 

Sed vis ingenio deficit arsque meo. 

Attamen ut grato me habeas, virtutis amica 

Effigiem tenuem jam mea penna dabit. 

Nam cum tranfierit humanae mentis habenas 

Haec fatis, aut penitus, nenio referre potefi. 

Sic

MICH. ANDR. MALARDI POEMA. aai 

Sic.tua fpero mihi facilis clementia parcet. 

Qaocl tantum aufus fim tangere praeceps opuj, 

Tu pia vifa bonis, mihi dignata effe Matrina 

Ufta fiti vero fponte placere Deo. 

Confenfit Conjunx,omni quoque dignus honore. 

Vobis perpetuoj credite, gratus ero, 

Quamobrem, ut veftros omnes concorditer annos 

Vivatis rutili ; 

corde flagrante precor ; 

Et placeat femper natis ante omnia fummo 

Hic fervire Deo ^ (jloria magna viro, 

Ut felix toto, didaque tempore vitas 

Progeniem quartam cernere Ixta queas. 

Vt tandem in ccelo immortali cinda corona 

Lxtitia poffis fine carente frui, 

Innumeras mitto virtiites, utpote notas 

Onmibus dc fatis eft ifta referre mihi, 

Ipfamet infignis, tu fponfa notabiiis extas, 

Quam Saiomon tantis laudibus ipfe refert. 

Qujc gemmis ut ait pluris facienda profedo 

Et cui cor fponfi fidere tuto potefl. 

Omne bonum faciens toto illi tempore vit^ 

Quje flruir, haud : 

perdit maxima Gaza Viro 

Adibus ineft 

ejus bonitas, fapientia verbis 

Et fadis furami numinis aJtus amor 

Ipfa es vis repetam mulier gloriofa relata 

Terrarum femper npmen in orbe manet? 

Quam magis in terris exaltem nefcio prorfus 

Sat dixit Scriptor Regius ore fuo 

Summa fuit claris Dominis fapientiamultis, 

Has omnes fuperas, cara matrina mihi. 

POE-

222 

POEMA 

MICHAELIS ANDREAD. 

MALARDI, 

AD LAVDEM 

SVAE EXCELLENTIAE 

ILLVSTRISSIMI DOMINi DVCIS 

A T Q^V £ 

ORDINIS SANCTl ALEXANDRI, 

ANDREAE lOANNIDIS 

OVCHACOVI. 

CVIVS SINGVLA CARMINA INCIPIVNT 

A SINGVLIS LITTERIS NOMINIi 

ET DIGNITATIS EIVS. 

^ A Srdens hic animo, Dux inclyte, care Patrine 

^ w^ ifon unum , at multos tibi fauftos deprecor 

^îv^ 

annos. 

^V-^ Dulci etiam fponfae, prolique tuae infuper 

omni, 

Res ut perpetuo , eveniat felicior oro. 

JEgregium fane fecifti seflate priori, 

^cceptumque Deo clementi opus omne per scvum, 

Statim Patrinus mihi tunc dignatus haberi. 

Optima fed pofthinc, imo Sc majora perada 

I7rbi compietis cundis quje digna Patrino 

Cordis amor, pietas 

6c zeius nofcitur omnis: 

Hins

MICH. ANDR. MALARDI POEMA. 22^ 

Hiac quibus ars ifti merito pro numine vero 

/^Stiin, quod cunda tibi bona tradidit ultro 

Chriftus quse Marthae dixit, tibi dicere pofTum : 

Optima le(fla tibi, tibi pars non tollitur unquam 

êftris obfequiis datur a me gratia cundis. 

l/tique mihi credas, nuncjuam ipfe ingratus habebor 

Sed potius meritum, probitatemque undique pandam. 

Dux Iionorate mihi femper memoraberis a me 

(CThdique quaiido preces, pro more ad Sydera fundam 

Xyflicus ut zelo ac vera pietate refertus, 

jPfo libito exorans quod pcrficit omnia Numen 

ilefpiciens altis ut te dignetur amare 

AQtQtmm tempus nec non benedicere femper. 

îc tibi, confortique tua^, prolique venufe, 

Tbtus ut in terris licito curaulatus honore 

Jtque fatur licitse grata 

dulcedine vitae 

Zfobilis annofus vitaj potiare perennis 

Tantum hujus mundi Ia:vis ejus imago voluptas, 

/pfius, an dicam, vix pulchritudo figura; 

5ed ne multa loquar, tunc morte, malisque folutus 

5emper ibi Isetus bona poifidet omnia juftus 

In te uno tandem, quod mirum eft, addita virtus, 

Mucroni Bello juftum, imo & pompa decoro, 

LTno fat verbo mihi vulgo dicere cundas 

5olum includere 

corporeas mentisque 

dotes 

Te quibus, & magnus fit Dux, & belliger Heros. 

EPism

224 

* 4

EPIST. KRESLINGIJl AD RAPHAEL. 225 

Leo Allatius, ih {iio libro de perpetua confen- 

Horie Latinac & Grzcx Ecclelise. Videtur enim 

mihi, cum fus religioni nuncium milifTet, valde 

laticinafTe, ut vulgo loquimur. 

Eft etenim meo, 

quaiicunque judicio, quam maxime aliquod discrimen 

Graecam inter & Latinam Ecclefiam, non 

folum in dodrinis, verum etiam in ceremoniis 

&ritibus Ecclefiafticis. Faftum RomanorumEpifcoporum 

huic dilTenfioni anfam praebuifle, jam 

ex Bafilio SsEculi IV. Patre haud obfcure legitur, 

conqueritiir enim in his verbis : fi ira Dei per- 

manferit, quale nobis abortium ab occidentalium 

faftu & fupercilio aderit? Odi faftum illius Ec- 

clefiac ; non ignoro triftiffima fata, quae Saeculo 

XIII Imperatore Balduino & Patriarcha Thortia 

MaurocenofubiitEcclefia Grscca, libertate fuaorbata 

& convitiis admodum efFeda quod Mr. Du 

Pin Gallicus rerum Ecclefiafticarum 

fcriptor in 

Bibliotheca nov. Tom. X. pag. 88» fufius memo- 

riae prodidit. Notae mihi funt negotiationes Ecclc- 

fiafticae inter Graecos & Latinos eodem Saeculo 

inftitutae & unio infynodoFlorentina SaeculoXV; 

procurata: quae vero vix aut ne vix quidem bidui 

auttriduifuitj Dum Eugenius Romanorum 

Pontifex non emolumentum & unionem Eccle- 

fiae, fed faftum &plus quam humanum affedaret» 

Orto SaeculoXVI. fummi numinis aufpicio Duce 

B. Martino Luthero feceffit a tenebris , 

& impu- 

ris Romano catholicse Ecclefise dodrinis, tantum 

abeft,utdefecerimus,quodfalfo nobis imputa- 

P tur,

226 EPISTOLA KRESLINGII 

tur, a v&ra & orthodoxa Ecclefia Chriftiana ; ut 

potius infiftamus veftigiis & dodkinis EcelefiaE 

Apoftolicae. Separavimus nos ab Ecclefia Romana, 

quse in finu fuo fovet opiniones & dodrinas 

quarum expers fuit Ecclefia antiqua, quodina- 

eft. 

prico , Quis igitur nos in judicium vocabit, 

quodeorum, qui 

autoritate Pontificis in rebus 

credendis noh autem Scriptura Sacra pugnant, 

caftra reliquimus? Nonplanealieni eftis vos cla- 

riffimi Ruffi a fide noftra quantum ex libro Rus- 

forum lymbolico intclligo. Prodiit, in lingua 

noftra hic liber Ruflbrum fymbolicusFrancofurti 

anno 1727, dedicatus illuftri Alexandro Golowkin, 

cum prafamine Adriani Archiepifcopi Mo- 

fchowise & Patriarchse occidentalium Regionum. 

Petrus Mohila, quantum video Archiepifcopus 

Kijo-yienfis hanc confefiSonem feu Lytu.rgiam 

cum approbatione Conftantinopolitanae & alia- 

rumEcclefiarum edidit adannumî^^. fecundum 

veftrara coraputationem. loachimus Patriarcha 

MofchoWiae eandem Imperatoribus loanni Ale- 

xiewicz & Petro Alexiewicz ad 7203. de novo 

Si 

promulgavit. 

hanc confefi[ionem, quaeveftra 

autoritate & nomine prodiit Reverendiffime & 

excellentiffime Domine Prseful 

agnofcis, propius 

mihi men- 

accedis ad noftram fidem 5 explicabis 

tem tuam, ut fepofitis arbitris rcm & veritatem 

melius indagare poffimus. Favetis vos Ruffi 

noftrsE 

religioni Lutheranae : 

nobisque liberum 

rehgionis exercitium inveftris ditionibusconces- 

fit

AD RAPHAEL. ARGH. KIIOV. 

227 " 

fk incomparabiliter Rofiforum P e t r v s, hujus 

nomitiis primus & magnus Imperator , inde jam 

inter coelites donatus. Proftant quoque vobis 

noftrae bonarum artium mercaturae, feu Academix. 

His uli funt fereniffimus Princeps Men- 

fzykovius & illuftris comes Golowkin, aliique 

haud obfcuro nomine. Haec inter invidiffimam 

Ruflbrum Imperatricem & Potpntiffimum Polonorum 

Regem & Eledlorem Saxoniac de novo 

fada unio, nosomnes impellit, veftram êlices 

& fortes Ruffi, quorum invia virtuti nulla eft 

via, appetere 

amicitiam & literarum commer- 

cium,& (i quid in noftris viribusfitum eft, veftro 

quo artes cognofcendi flagratis defiderio laudatiffimo 

fatisfacere. Novi jam ingenium Ruflbrum 

haud obfctirum, fed ad optima quaevis propenfum 

eff^^ quod ex colloquio cum iiluftri colonello 

Ifmalovio paucis abhinc annis inftituto 

fatis intellexi, Mitto tibi Reverendiftime & cx- 

cellentiffime Domine Pra^ful fcripta qusedam in 

noftra Academia habita , quae 

hiftorism ecclefia- 

fticam potiffimum fpedlant ; fignificabis mihi, 

mei erit officii 

qux fcripta imprimis delideras, 

eadem tibi transmittere. Summus, quod reli- 

quum eft, rerum humanarum arbitcr, pacem in 

animis noftris excitet, eosdem vinculo amoris 

ardiffimo uniat, ut eum uno ore & animo colamus: 

fervet te in emoluraentum & ornamentum 

Ecclefiarum, qua in Ruffia florent Chrlftia- 

iiarum iisdera in dies majora largiatur 

in- 

? s cre- 

'

aag EPI5T. KRESLINGII AD RAPH. &c. 

crementa mes tibi humanitatis of&Gia confla- 

bunt. Vale favcque 

Keverendifflme ^ exceUentifmt 

DOMINE PRAESVL 

Tuilominis obftridiffimus cultor Magifter 

lohannes Rudolphus Kreslingius, Sacro Sands 

Theologiae candidatus& Diaconus Ecclefise Wit- 

tenbergenfis. 

P.S. Vir fumme Reverendus Dodor & ProfefTor 

Theologia:, nec minus Epifcopus in hac urbe, 

Abicht, Tefalutat: eft vir dodliffimus &a 

prsjudiciis plane alienus, fuit Profeflpr Dan- 

tifci & multum verfatus eft cum Ruffis. 

Dabam, Wittenbcrg» 

I Febr. A. 1739. 

ORA-

O R A T I0N E S 

ASGETICAE 

ILLVSTRISSIMI 

A C 

REVERENDISSIMI DOCTISSIMI 

^ D M I N I 

THEOPHANIS PROKOPOWICZ 

AB EODEM HABITAE 

KIIOVIAfi. 

?3

i ^ '«.Vs. ^'^y^ v«tV 5*^ i 

ORATIONES, ASCETIGAE 

Die Dominica de Lazaro d: divite 

mitte Laza^ 

Tater Alraham , miferere mei , ^ 

rum, ut tingat extremum digitifui in aqua?n, 

ut refrigeret linguam fneam , quia cruciorin 

hacflamma, LucaiS^z^, 

K g )8Cwi§di Oycowie, i wielcy Doktorowie 

li>^

S32 


mowic potrzeba. To uwaiywlzy, zaniechad 

by mi naleiaio, piekto opilywac, bo do tak wiel- 

kiey rzeczy i cz^ iflow nie ftanie. Ale pbniewaz 

fama przedwieczna midro^c, Zbawiciel nalz, 

do rozmy^lania piekielnego w Ewangielii Iwoiey 

ze nam to ku 

mieyfcami nas wiedzie , wiedz^c, 

zbawieniu ia- 

pozyteczno^poft^pi^ tymQ)ofobem, 

kim poft?pui§ ci, co z dalekich iakich zamor- 

fkich kraiow przybywai^ ku nam, ktorzy chc^c 

nam przed oczy ftawic tamtey ziemie przymioty, 

mato nieco iakich owocowzawoz§. 

Nie zachodz|c daleko zdzisieylzeyEwangielii 

trzy pokaig krociuîenko rodzaie m?k piekielnych, 

z ktorych mato , 

i o onfzych wielu podobny 

mozna b^dzie brac dokument. 

Pierwlza mgka ieft , na ktor§ 

îeyszy potgpiony bogacz. 

fam woia dzi- 

Pater Ahraham mi- 

ferere mei^ o mitte Lazarum'^ ut tingat extremwn 

digiti fui inaquam, ^ refrigeret linquam meam^ 

quia crucior in hacflamma. Ach czy trzeba tu 

wiele mowic ! kto taki ieft 

, ktoregoby uczyc 

trzeba, iakiey bolesci ogien zadaie, nie mowi^c 

o piekielnym ogniu, ale o naszym proftym , 

i co 

tylko imif ogniowe ma, za nayszkodliwsz§ rzecz 

rozuraiemy. Nayci^zsza ognifta febra j natu-» 

ralne nafze afekty, ktore ogniu podobne f^, o iak 

nieukrocone f^ beftye! iakich ftrafzydi gniew nie 

pokaze! czego 

nierobi miiosc ! Cozmowic o la- 

myni ogniu ? co tylko chodzg kolo ognia fchn?, 

wyly-

ORATIONES ASCETICAE. 233 

wyfychai§ , i flegmy im nie flaie, zt§d piekarze, 

kucharze, kowale, barziey do picia, anizeli do ie- 

dzenia f| (kwapni. Ogniem naywigksze grzechy 

karz§,biuzniercow,^wi?tokradzcow,heretykow. O- 

gieri zdawna ieft oftatnia pospolicie proba. San^ 

Bog Wfzechmog^cy, kiedy naygniewliwfzym sif 

chce pokazac, ogniazaiywa. OgniemSodom? 

Ipalit, ogniem porazit woyfka Scytow pod Kon- 

llantynopolem. Swiftego Heliafza dla niepo- 

miefeaney wiego fercu zarliwo^ci, ifprawiedliwe- 

go wielkiegogniewu na wozie ogniftym pofadzit. 

. I za prawd? naturg famg ognia uwazywfzy, iefl rzecz 

naydzielnieyfza. 

albp nie wcale rzeezy pfui§ , 

Infze elementa albo nie pr^tko, 

a ogieri czego îf 

i^t, w niwecz obrocit. Tak tez infze m^k inftrumenta 

potrzebui§, zeby impet im dano, a ogieri 

fam przezî? ciato przenika i swidruie. Ale naco 

o tym czas trawic ! czy to o iakiey niewidzianey 

rzeczy dowodow fzukac mamy } botakniktnie 

do^wiadczyt, iako kto zna dobrze, co za bole^c, 

co za okrucieriftwo zadaie ogieri. Coz! czylismy 

iuz opifaliogieri pjekieln}^? opifawfzy nafz profty. 

Ach jako niepodobne podobieriflwo , mowi 

Chryzoflom ^wigty : Si acerrimqs quos ifte ignis 

^ hdsc*flamma dohres infert^ oratione ajfequi non 

pojfiimus, quid de illo dicemus.. Ogieri pjekielny 

rozmy^lai|c bez poflu, byt wfzyftek wyfecht S. 

Makary. Ogieri piekielny ponderiii|c ieden ^wi?- 

ty Zal|onnik, nigdy od ptaczu nie poprzeflat. 

Ognia piekielnego medytacya tak wiele Puflelni» 

P 5 

kow

334 


kow, Mgczennikowpoczynifa. Owo zgota dobrze 

ten o ogniu piekielnym cos byt poiî, ktory 

twierdzii: ic tak nafz ogieri 4p tamtego ieft po- 

dobny, iako do nafzego malowany. Do^c zalecenia 

iego ieft, ie niedla ludzi podieymateryijale 

dla materyi nie{kazitelney , *dla duchow ziych 

zgotowany ieft. Abire a tne execrati in ignem

OEATIONES ASCETICAE. 235 

nikczemn§ nietrwaf? i znikf§grzechowflodycz,na. 

tak gorsk§ awieczn^ zarobit kondycy^. 

Dobrze 

to i o 

wôminac Lazarzowina ow§ n^dz?, kiedy 

mat^ ciileba odrobin? trudno mu byto,po ktorey do 

tak 

obfitey oyczyzny ii^ zabraf. A mnie co za kon» 

folacya, przywodzic na myd owe codzienne bankiety, 

dlaktorych teraz kropeiki wody na ocMad? 

i^zyka âlonego nie doftang. Nie dla 

figury 

to ii^ iakiey mowi, aleiakby^my iami 

zuftpo- 

tgpionego bogacza flyfzgli : Ad p

336 

THEOPHANIS PRGKOPOWICZ 

ba i im^tt, iakie to Jeruzalem miewaf, co^na 

przeklgte grzechowe, popetnibne z obraz§ Bo(k§. 

Bole^na ieft profta pamigc obrz|dkow, pie^ni u- 

reczyfto^ci Syonfkich, coz za katownia bgdzie 

grzechem zmazane fiimnienie! ktore uftawicznie, 

iako iakie ftrafzydta, przed oczy ftawiac bgdzie, owe 

fromotne fekreta, owemieyica, czafy, ofbby, gdzie 

kiedyj izkimiiak lpro§neQ)oikpwaniebyto! Prze- 

klinac potgpieni b?d§ dzieii, w ktory ii^ na §wiat 

narodzili, coz w ktory grze%li. S. Markary Egipt- 

fki ftyfz^c ocifikosdachmgkpiekiebych wykrzy- 

kn§t: Viediei/inquohomopra:cepraDei transgrejfus 

efi. Ale to wfzyftko iakozkolwiek , gdyby nie 

trzeciamgka,iakoiakapieczgc,pomienion5Jieczgtowata. 

Trzedi kat naycifiizy,trzeciakatownia,trze- 

dia tortura, trzeciego co^ ieft, ktorego mianowad, 

ktoremu rownego nazwilkadacniemo^na. Cozto 

przeci? ieft ? (mowi daley Abraam) ^ in his 0mnihus 

, 

inter nos ^» ws chaos magnumfirmatum 

eft: ut hi^ cjui volunt hinc tranfire ad ws nonfos^ 

Jint^ neque inde huc transmeare, Luca i6yi6^ 

lOa. Chrylbs : i S. Ambroiy przepa^d tf wielk§, de- 

kret nieodmienny Bofki, fem|wieczno^)c5mfkpie- 

kielnych rozumiei§. Kiedy tak ieft, 

S. 

iako i ieft 

nieomylnie, mozeli bydz wigkfzy wymyf! drgczenia 

nad ten? Czastoma do îebie,ie i mi^ko§ci twar- 

komu ka- 

de, i ftodyczy gorfkie czyni. Niechby 

zano ,na naymi^kszym materacu przy 

wfeelkich da- 

nych, ktorychby tylko zamy^lit, rolkofzach^ caty 

rok


rok leiec, odrzektby §if tey fortuny, i nayubozfze 

kondycye prosiiby. Co^ gdyby fto lat ? coi 

gdy nie na materacu, al^ na kradie wogniu? zofta- 

wuif kazdemu my^lid o tym. Cifzko bfdzie, kto 

nie wie, w ogniu gorzec, a nie zgorzed ! Cigzko 

gry^c si? przefzJych grzechow fumnieniem, ale 

ii^ do oftatka nie zgry^c j pami^tad, a nie zapomniec 

! zaikie prawdliwie ktps powiedziat: 

Nulkm hmm niji (etermmf mlkm ?mlwn nifi ^' 

termm. Tyberyuiz Cezarz zdaJ byf na dozy wo- 

tnie wif zienie iednego wynowayc? , ktory gdy 

trzydzie^ci lat wysiedziawfzy, i iui famym ftg- 

fkniwfzy si? zyciem, o tafk? do Cezarza iuplikowat.* 

Cezarz mu odpowiedzied kazat: adhuciratus fum, 

O wieczne dekretaBofkie! poptyn^ wieki iakogo- 

dziny, gdtie i iedna godlina ftanie za wiek caty, 

a nad demnic^ piekieln^ iprawiedliwy Bogityfzed 

ii^ da: adhuciratusfum. Wydek|mylionymylionow 

wiekow, a nieizcz?§liwymwi^zniomobyia% 

© uszy : adhuc iratus fum. Pomyl^ % w liczbie 

wiekow naybyftrzeyizQ dowdipy Angielikie, wy- 

padnie z pami?

237 

THEOPHANIS PROKOPOWIGZ 

OrygienefaCerkiew S.wyklfta. Byt czasmifoîer- 

dzia, naftai czas fprawiedliwosci. A iakzewieczrie 

moze îg zwac milosierdzie : infrculum efi heni- 

gnitas eiiis. PfaL ij^. Wieczna tez ma bydzi 

Iprawiedliwosc : ûftitia ejus ferflat in (eternumy 

Pfal. ///, j. Wieczne miioîerdzie byto, 

doczfsn^ pokutg wieczne odpulzczad potgpie- 

nie. Piêcig kiedy Owe niezliczone zgraie krzy- 

kn|, niepodobna, zeby îf nie zmigkczyio ferce 

Bofkie ? bynamniey. Jako powiadai§ o onym 

miedzianym iakiegosFylareda wole, wktorymgdy 

na fpalenie zamknigty cztowiek zoftat, ryk befty- 

aliki, a nie ludzki gtos wychodzit, tak i owekrzy- 

ki potepionychbgd^ nieprzyiemne 

na 

Swi?tych,na 

Anioiow na , Ma^k? miioîerdtia iai§ce, na Samego 

Bdga iai^ce. Z tym wfzyftkim Ociec przedwieczny 

ma oycowfkie wngtrzno^ci; iak mufta- 

nie ferca, patrzyd na tak wielk§ fwego ftworzenia 

klglkg? Staio mu ferca patrzyd na ur^ganie , 

rany, na imierc fromotnf krzyzow^ Syna fwego,* 

ftanie mu ierca patrzyc i na tortury iwoich nie- 

przyiacioi. 

' 

za 

na 

Jefzcze ii^ ciefzyd i ur§ga(3 bgdzie z 

zguby grzesznikow : Vocavi^ vocavi^ ^ renuiftis.,ego 

vero interitu veftro rideho ^ fuhfinuaho vos. Co^ 

wi^cey: Feccator videhit ^ irafcetur, dentihus 

fiiisfremet ^ tahefcet : defiderium feccatorum perihit. 

Ffal. 112. 10. Od czego nas niech Sam Bog 

fwoia bofl{§ pomoc^ zbawiwfzy, niebieskich nie- 

wypowiedzianych rofkofzy z ^wigtym Lazarzem 

uczgsnikami uczyni, gdzie aby^my wiekuiftey, na 

tonie


fonie SwiftychAbraama, Izaaka, Jakuba fpoczywai§c, 

rado^ci zaiywali, Ciebienieskonczonatni- 

lo^ci, Boze w Troycy ^wiftey iedyriy, niegodn| 

naiz§ pro^b§ blagamy, Tobie kfaniai^c sif, chwal§c, 

i bIogoflawi|c fercem i uftaml 

Amen. 

DOMINICA XXIIIl 

Lucae 0,8.^.43.44. 

Mulier 

quêdam 

erat in fluxu ah annis 

fanûinis 

duodecem, in medicos omnem 

qute erogaverat 

fuhflantiam fia^n , 

iiec ab ullo ptuit curari: 

accejjit retro, ^ tetigitfihriam veftimenti eius : 

^ confefiimftetitfluxusfanguinis ejus. 

£ Z Jwycizayna to, ie ludzie wpadfzy w nie- 

^w.w^ moc iak|, do zadnyCh wprzodnieudai^ 

fev^v:^ ii^ Lekarzow, iako do tych, ktorych 

znai§, ze w podobney ich chorobie byli kiedyl 

: 

Pytai§ badai^c % iakim ^ôfobem ten albo ow 

pewn^ febrf pozbyt? pewnym ftawfzy % zdrowym. 

Co za oleyki, co za ma^ci tak fkuteczne 

razie ? Po- 

byty, ktore go w'tak difzkim ratowafy 

boina Audyencya, 

tak ktoremukolwiek z nas nie 

ftaie siiy na pokonanie grzechu, kiedy to przedwko 

nachodz§cym na nas pokufom Szatanfkim, 

niezboinym radom i pobudkom zley kompanii, 

do tego i fwoim nieczyftym my^lom zaftawic 5i? 

nie

240 THEOPHANIS PROKOPOWICZ 

niemozemy, ale na pierwizym ich potkaniu famym 

fkutkiem grzechowym bywamy pokonani. 

Wierzcie mi, choruiemy na to, na co chorowaia 

dzisieyfza Ewangielfka niewiafta. Coz bowiem 

w fensie moralnym inizego moze imciyt krwie 

cieczenie, iezeli nie owe flabo^c, ktora w tentacyach 

niedotf znemi nas czyni. Bo iako krew nic in- 

fzego nie ieft, tylko Ibk z przyigtego pokarmu 

riaturalnym gor^cem wyci§gniony , ktory î? po 

zyiach i arteryach zchodz§c ciata cziowiekowi 

pomnaza y tak i zbawienie , a zwiafzcza Ewan- 

gielfkie nauki, coraz îg w ferca nafze rozlewai§c, 

dulze tucz^, siiy i krzepkosci dodai§, a kiedyz nam, 

chocbysmy rok caiy ich fluchali, przecig w poiytek 

nie id|, pewne to ieft krwiecieczenie, dlakto- 

rego mdlec, flabied, a i boday nie umierac coraz 

musiemy. 

Nikt nam pewniey W tym nie poradii, iako 

dzisieyfza matrona, czymonakrew Iwoie zaftanowiia. 

Nigdy zgrzefzed, nie moiefz, ftanie tobie« 

krzepkosci na odpaircie pokufy, kiedy si? koiofiikni 

Chryftufowey ocierac i kiedy mowi? , przytomno^cBofk^, 

ieBog tui ieft z tob§, wiar§ iroz- 

my^leniem przed oczy ftawiad bfdziefz, iako ieft 

do^wiadczone lekarftwo, tak nie*bawi|c, dowie^d 

b^dzie mozna, iezli î? tego poftuchac nie ftf fkrti. 

Swi^ty Prorok Mycheasz , alboraczey ufty iego 

DucK S. iako Lekarz m|dry, i ktory dobrze roze- 

znac umie inter Lepram & Lepram, Wiedz§c 

cziowiekanie tak cz§ftonadele,iak nadufzycho- 

rui^

ui§cfego, 

ORATIONES ASCETrCA% 241 

Indicaho tihi 

z pewnym î? odzywa lekarftwem. 

ho?no, quidfit homm, & quid Deus 

requirat a te, utiquefacere iudicium, diligere 

mifericordiam, Q follicitum amhulare cumDeo tuo, 

Siuchay ty, co tak cz^fto i tak digzko choruielz, 

nie udaway sig do inizych lekarftw 5 pokaze tobie 

fekret: czyn iprawiedliwo^c , kochay ikw mifo- 

îerdziu, pilno chodz z Bogiem twoim. Trzy nay- 

pewnieyize fekreta : iprawiedliwo^c, mitosierdzie, 

i miedzy temi : SoUicitumambulare cumDeo tm, 

zawlze Boga miec przed oczyma. SoUicitujn am- 

bulare. Pilno chodzid , ani ft^pic bez Bo- 

ga , prawdziwe lekarflwo ; iakoz i fkutek pokazuie 

j zpytaymy ieno tych, co naycigiey chorowa- 

li, co ich w takwielk§ niemoc wprowadziio? iezeli 

nie to, ze przytomno^ci, i» prezencyi Bofkiey 

nie rozmy^lali. Co zaraziio Adama ? iezeli 

nie to, ieno poliyfzai gios Boga chodz§cego 

w Raiu zgrzelzywizy , zaraz, îg kryc pocz§}. 

Bog wfzechmog^cy 

zawoiai: Adatn uhi es} vocem 

tuam audiuv in faradifo, (Stimui, eo quod nudusef 

fem,^ ahfcondi' me. Ach giupi grzeizniku ! 

czy§ 

to nie wiedziai, albo raczey wiedziec nie chciaf, 

ze tu byi-ptzytomny Bog. Co zepfowaio Kaina ? 

iezeli nie to: bo kiedy byi po zabyciu braterikim 

powoiany do Boga, ubi eft Ahel frater 

powiedziai : 

tuus } od- 

nefcio, nunquid cuftosfratris meifim 

ego ! Ach zaboy^co zapami^taiy ! rozumielz ty, 

ie to Bog nie wiedz^c pyta. Co w niesiychane 

fprofno^Ci wprowadziio Sodom^.^dezeli nie to: 

defcendam (mom Bog et 

fi^rsmitdlmyy videbo u- 

Q^ 

trum

243 

.THEOPHANIS PROKOPOWICZ 

trum danmrem^ qui venit ad me^ opere mnpleve^. 

rintj an noneflita^ utfdam: Ur^gania peine te 

flowa, iakoby rzekt: obaczf czy takieft, iako ia 

znam ? czyli tez iako si§ zdaie Sodoniitom.'| ze 

ia nie widzf, defcendam^ videbo. Coz i terai nas 

gubi naybariiey ? iako to,* ie tylko 

wyftrzegamy si?. 

ludzkich oczu 

A o Bogu tak wiele trzymai^, 

ie albo gdzie on w innym mieyfcu, albo go ni- 

gdzie niemafz. Dixit ^nfifiens in cordefuo: non 

efl Deusj corruptifiint, c^ ahominabilesfaBi funt 

in fiudiisfuis : Pfal. i/j.. i. i co to ? Bog widzi, Bog 

flyfzy ? to ^1% dla udania rzeczy mowi. O my- 

sli bluznierfka ! ,o podrzucie dyabelfld. Ty to, 

ty owe na oczy nalzenafuwafzomamienie, zeby- 

leby fkry te mieyfce, bylebyk^tyciemne,nayhaniebnieyfzey 

fromoty nie wftydziemy îg. Ach zal 

przypomniec, (choc iuz fzami omyia zmaz? 

•Rvoic) zal przypomniec ow upadek Teodory 

swi^tey, iawna ki)i hyflorya. Niewiaft§ b^d^c 

niewiescim duchem ztey namowie Iprzeciwiaia 

sie, meznie odbiiaia. Jako iadowite ftrzaiy roz- 

fpuftne wfzetecznych ludzi flowa,-poki îgprzytomnosci^ 

Bofl^§ Ikiadaia, wydari iey z rgku zio- 

t§ ow§ tarcze chytry nieprzyiaciel , rzeczono: 

Bog tylko w dzieri widzi, a w nocy i ?/ pociemku 

doyrzec nie moze j uwierzywfzy z proftoty pokonan^ 

zoftaia. A iako i dobrze zdrowym za- 

fzkodziia niepamigc przytomno^ci Boflîey, tak 

iywa oney pamiec wfzyftkim w przygodzie ftaia, 

i innym utracone naprawiia zdrowie, iinnychprawie 

w grzechu umariych cudowniewkrzesiia. Co 

za

. prgtko 


za grzech byf S. Piotra ? 

iq. tacy z Oycow ^wig- 

tych, ktorzy ^miele rowny kiad§ Piotrow grzech 

z grzechem Judafzowym. Trzy razy §if zaparl, a 

co raz to 

barziey poprzyî^gt. Et adverfusDomu 

nus rejpexit Petrum. Nie widziai twarzy Bofkiey 

Piotr, famtedy z niewypowiedzianego mifosierdzia 

IVego twarz fwoi? na grzefznilâ qbrocit. O 

co za lekarftwo (kutecine ! Et recordatus eft Pe- 

trus verbi Domini^Jjcut dixerat, quia priusmam 

gallus cantet ter me negahis, d' egrejfusforasfle" 

vit amare. Maryi Egiptflciey kto nie wie co za 

choroba byfa? czterna^cie lat w grzechu uftawi- 

cznym przebydz. Kogo uczyc trzeba, co umie z!y 

naiog, zwtafzcza przez tak wiele lat wkorzeniony. 

Jechata na mieyfce swi^te, nic to iey dopoprawy, 

ode drzwi cerkiewnych moc§ cudown§ po trzy 

kroc odrzuconi zoftata, ielzczeitomatoj weyrza- 

ta na obraz Matki mitosierdzia. Izczfsliwa* 

odmiano! kiedykto takie tzy wytoczyt? 

kto tak 

rezolucyi nabyt ? kto tak ochoczo, tak 

ciafii§, takdtug§wytrzymat pokutg? Dofyciefzcze 

b^dzie iedn? Taid? przypomniec , 

i to twarda 

opoka, itonielkrufzonafkatabyta, przynieîe 

Bog Pafnucyufza, pocznie zni§zrazu: ieyzeiamey 

obyczaiem , iakoby î^ fktaniat na grzech. 

Prowadzi Tais iâ mieyfce fkryte, o fkrytfze Pa- 

fnucyufz proî, daley pokazuie, iefzcze go^c nie 

kontent, wchodz^ w alkierznayfekretnieyfzy, slu- 

buie Thais, \i tam nikt, chyba Bog a fzatan, wi- 

dziec nie moie, wfzeteczna i gtupia niewia-

244 


fto! wykrzyknie tu Pafnucyufz : coie^ ty za (kryte 

mieyfce znalazia, gdzie f^dzia i inftygatorwidzied 

moze? Poftawionana oczy grzefznicy iywa przytomnosc 

Bofka, z owey rozpufty publiczney, z 

owego obcego wfzeteczeritwa , obcym pokuty 

przyktadem, wotum zakonne uczynif a. Kiedy ia- 

ki Rycerz waleczny miafto, ktore dla cudzeyo- 

ipalo§d do r§k ii^ doftanie nieprzyiacielfkich, 

dzielno^ci§ fwoi^ odbierze, cp o takimrozumied 

trzeba, gdyby mu bronic, anie doby wac^ przy- 

fzto? zfortecybynieprzyiadelawyrugowaf, iwi?c- 

by go nigdy z pola nie przypuscif . 

Przypatrzyli- 

^my î?, ie kiedykto o prezencyi Bofltiey iywo 

pomyslii? fatwo mu zaraz byfo wybic ii^ z grze- 

chu, ktoremu . prawem niewolniczym liuzyf Coi 

za pot^ga? Co zaftafo^c tegobgdzie, do ktorego 

niby ieficze z pola piekielny nieprzyiadelprzyftg- 

pu Izuka ! cor jnemoria Dei occupatum non fotefl 

diononis z 

i?nperio -parere^ 

doswiadczenia mowi 

S. Grzegorz. Henoch ow dziwny, ze takîf fprze- 

ciwii grzechowi, izgodnym zoftaf diafem iiefzcze 

przed czafem tryumfowac i na utarczk? z naypo- 

t^znieyfzym nieprzyiacielem Antychryftem hydt 

naznaczonym,nie infzenasiebiebraf zbroie,*tylko 

przytomnosc Bofk^. Ambulavitcjue cum Deo^ ^ 

non tulit 

apparuit, quia 

eum Deus, Elizeufz Pro- 

rok chc§c kogo upewnh: o prawdomowftwie 

fwoim, nie obieraf lobie infzey roty przyî^gi 

ieno : Vidit Dominus in cujus confpeBuflo. Coza 

tarcza? iaka karacena Moyiefzowi byfa ? Ze do 

ierca

ORATIONESASCETICAE. 245 

ferca iego grzech zpiefzczotami irofkofzamikro- 

lewfkiemi , iako puinat iadem napufzczony przebic 

sif nie mogt. Pawet S. opisuie : Moyzes ma- 

gis elegit affligi cum Deipofuloy quam temforalis 

feccat-ihaberejucunditatem. Czemu? co go tak 

zmocnito ? Quia in remunerationem vit

246 

THEOPHANIS HOKOPOWIGZ 

zann^ nie zafloniia przytonino^cBofka 

! Sedmeli" 

us eft mihi ahsme incideve 

opere 

in mmus veftras^ 

quam feccmê in conffeBu dQmini, 

" 

Bog tu ieft 

przytomny ! wole nieftaw| grzechu umrzec, ani- 

zeli famym grzechem ! ba i niefiaw.| nie umrg, 

przywroci mi sig dobre imie, kiedy si? na f^dzie 

Bofkim obaczemy. Co mi i tu za niefitawa bg-^ 

dzie ? wiekfze ftawy moiey swiadectwo Sam 

Bog, ktory na to patrza 5 anizelicaiy swiat, nie 

mowif te iedyne miafto , wfzeteczni psi a nie 

ftarcy. Melius eft mihi absque opere inciderein 

manus veflras^ quam -peccare in confpeBu Domini. 

O zaiscie mur 1 

nieobalQny o zafzczyt naype^ 

wnieyfzy ! O ! nieomylna prezerwatywa zebys 

nie zgrzefzyijBoga miey przedoczyma. 

iak sig 

nie omylii Antoni S. wielki, powiadaifc : ze ; F- 

nicufn ad vincendos dismones remedium eft continua 

Dei memoria. O nie darmo zaiscie dufa w tymo- 

r^zu Job S. Fone mejuxta te, (Z tym ii^ do Bo- 

ga odzy wa) (^ cujusvis manUs fu^net contra me, 

Niech tuna mnie wfzyftkie smiertelne (iPfalmifta 

mowi) hufce powftan^ , 

ftanie mi ferca walczyc, 

Nam ^ fiambulavero in medio umbrn^ mortis^ non 

timeho malai qmniam tu mecum es. 

Pfal. 22, ^. 

Na coz nam,pobozna audyencya!na coz nam lepfzey 

zbroi nadtg.^ kiedykolwiek powftan? na naspoku-' 

fzenia. Kiedy sig powierzchownie mowi pre- 

zencyi Bofkiey, maia si^ rzecz zda komu, ale gdy 

to zywo uv/azyfz, izBog przytobieftoi, wfzyflkie 

naymnieyize fprawy twoie notuie, wfzyftkie sla', 

' 

dy


dy twoie Xiciy. Semitam memnêtfimiculum meum in^ 

vefiigafli.PfalmjjS-,3-î^^y to mowif,uwazyfz do- 

brze, nie mozefz od ftrachu nie zadrzec, a grzech 

ani pomy^lifz. Doswiadczamy tego cp raz, kiedy 

albogrzmoty ftrafzne, albo sig-zatrzesie ziemia, 

albo iaki cud w oczach sig ftaniej o iaki ftrach 

zdeymie cziowieka! ia tak trzymam, ze wtenczas 

nikt nie 

zgrzeizy. Zkgd to ? ze te 

rzeczy przy- 

tomnosc nam Bo{k| na myslprowadz§. Mogtby 

kto w oczaeh iakiego Monarchy wielkiego, iako 

smialo nazbyt poczynac. 

Toz to ieft famo, pa- 

migtac na przytomnosc Bofk^ a grzefzyc. 

' 

Wie- 

cie co moze ugaîccielesnepoz^dliwosciPiiJc^r- 

nis 

affetitum abigendum, ^ com-parandam caftitatem 

nihilefl efficatius^ quam Deum intueri^ mowi 

S. 

Bazyli Wiecie czym naylatwiey gniewuim^ 

pet wftrzymac? Potefl miles coramRege fuo non 

irafci adfolam Regis majeftatem^ dignitatis eminentiam 

; tenze doktor uczy. Moze sig wftrzymac 

od gniewu zolnierz przed krolem ftoi§cy dla 

famey powagi Krolewikiey. Naywifkfzey 

ia za- 

pomniatem rzeczy "mowic. Wiecie iako tych 

m?czennikow posilano , ktorzy pow^tpiwali nie- 

co^, nie mog§c zniesc m§k fiirowych. Stuchay 

zotnierzu Chryfûfow, fam tu floi Chryftus Agonotheta 

twoy, korong trzyma, chce wiedîec u- 

tarczki twoie , 

ktoremu zaden bicz byt flrafzny, 

miecze, kota, ognifle kraty , i inne tysi§c katow* 

fkich infl:rumentow zaiedne piefzczoty rozumiat. 

Rzecze ktos : a na coz fobie mam ia f\rach zadawac, 

Q^ 4 

uwa-

248 


uwazai^c, ie Bog tuz ieft? Teh niechzna, ie tylko 

fobie slepot^ fwoi^ zaizkodzi a Boga od siebie 

nie : 

odp^dzi Num non cdum 

quid ^ terram 

ego 

tom-pko (jnjffo enim vivimus ^ movemur ^ Jumus. 

Aiior. /7, 2^.) Jako ryba na morzu tak my 

w Bogu zoftaiemy. Quo irem a Spritu tuo i aut 

quo afacie tuafugerem? fi fcanderem cdos, illid 

esj aut flratum ponerem infepulcrOy ecce ades^ fi 

affumerem alas aurorde., hahitaturus inextremitate 

marisi etiam illuc manus tua 

deduceretmey/S-pre- 

henderet me dextera tua. 

Pfal, ijp, 7. ^.^.10. 

Pi^knie S. Antoni: Putasquodin lupunari Chriftus 

te non videat , quem videt lupanar ingredientem? 

Putas quod in aaulteriote non deprehendat^ quem vi- 

det adiilterium cogitantem? iako tezjPfal.p^, S-,9' 

Animadvertite hrutifftmi inppulo^ ^ ftultijjimi 

quando intelligentes eritis: an plantator auris an 

non audiat?autformator oculi an non intueatur? Ma- 

my tedy, pobozni fluchacze, pewne i gotowe czy 

lekarftwo na choroby grzechowe, czy orgze na 

utarczki , czyli iakim infzym imieniem przyto- 

ninosc Bofk§ zechce kto tytulowac. 

A co nay- 

lepfza, bez iadneypracy, bez iadney utraty, bez 

iadnego kolztu nabyc tego mozemy. Cobowiem 

nayiatwieylza, iakopomy^lic iwierzyc, ze^Bog 

tui iefl: przytomny. Nachodz| na kogo my§li 

nieczyfte, cielesne poz§dliwosci. Propinquus es 

tu Jehova. Pfal. ii^yip. Nachodz^ mysli harde, 

tak fobie z tym, iako z owym poft^pic. Propin' 

quus es Jehova, lako gtupi raam î? wynoîc, 

ktory

ORATIONES ASCETICAE 249 

ktory w pczach Bofl^cich iedyne nic ieftem. Znaydzie 

si? kto w grzechowym niebezpieczetiftwie, 

naiakim mieyfcu, miedzy iakiemi ofobami, iuz 

îg caty koiyfze, iui blifki do upadku? Profono 

mihi ^dhovam jugiter. : 

cjuia a dextera mea eft^ 

non dimovehor, P/al. 16, S- Czeladz tak poftgpuie 

z Paiiftwem fwoim. Stoi§c drugi przed Panem 

oczu bez potrzeby na ftrong nie odwiedzie, 

wfzytek §i? wlepii w twarz Paiiflcf . Co tedy 

nam za trudnosc tak ii^ miec ku Bogu na(zemu. 

Vt oculi fervorum ? 

ffeBant ad manum 

dominorum fuorum , ut oculi ancilh ad manum 

herae Jute: ita oculi noftri ad êhovam Deum noftrum^donecgratiam 

fecerit nobis.^Pf /25, 2. Tak 

ieieli poftgpowac zechcemy , cokolwiek si§ mo- 

wiiOj.kazdy na fobie famym fkutkiertl 

doswiadczy : co day Boze 

Amen. 

as 

Ha

250 

J^ "* j}c ********** 

X C ' 

THEOPHANIS tROKOPOWlCZ" 

* * * 

HOMILIA 

D E 

MEMORIA MORTIS. 

X^ *^ ^^^ dalu ro2i|czyc si^ zdu(z|ria- 

^ B lii ten tam swiat ? co za ipoibb.zycia 

^diMS© bgdzie. Nigdy^ tegoiefzczenielpro- 

bowai, ani doswiadczai, a koniecznie idzie do te- 

go, ze iuz zwiedziec i doswiadczyc trzeba. Sili 

î^ iako raoie niy^l, nic inizego nie mysli, tylko 

isc na tamten swiat , ani moze poi^c dok|d isc. 

Co to ieft taniten ^wiat? iaki kiopot? iaka apre- 

heniyal Stawna hyflorya ieil: o iednym wigzniu, 

ktoremu gdy powiedziano w wieczor ze na za- 

, 

jutrz miai bydz zdanym na smierc, przez noc za« 

preheniyi Wielkiey osiwiai. Taki mowi^ flrach 

bez zadnego fumnienia, z fameytylkonaturycziowiekowi 

bydz muî. A kiedyz ziy chrzescianin 

umiera, ktory fiyfzai o gniewie, o ^cifiey iprawiedliwosci, 

o iiirowym i^dzie Bofkim , om^kach 

okrutnych a wiecznych, i pocznie 

mu fumnienie 

iako z Regieflru czytac wfzyflkie przefzie fprawy, 

flanie w oczach caie zycie, pokaz^ si^ owe 

owe harde zu- 

rozpufly , zbytkowania , fwawole , 

chwaiosci,ktoremi ftarfzych nie izanowai, rownych 

ponizai, nuiieyfzemi gardzii, owe iprosne wfze- 

teczeri-


teczeriftwa, karczemne hiilania, piiariftwa, owe 

Iiompanie, rady i porady nieuczeiwe, oweniewftydliwe 

flowaj pozierania, mrugania, nieczyfte za- 

myily. 

A za te wfzyftkie iuz^dano pozewnaf^d, 

iuz iuz fprawic si§ trzeba, ^mierc u proga, 

a zani| 

w tropy fprawiedliwosc Boflia. Mysl iako miotem 

w ferce byie, oto iuz zagodzin?,zadrug§do- 

zriafz, czy toprawda, co mowiono^ doswiadczyfz, 

czy ieft piekio , czy trzeba przed Jf§dem ftangc. 

Tu fobie cziowiek ngdzny obaczy ftoi§cego czafem 

i wieczno^cig, a iako czas prgtko ucieka, tak 

prgtko nafl^puie nieprzezyta wiecznosc. Tupo- 

zna, za kilka godzin wydadz§ o nim ten dekret i 

prawo: iako wiecznie bgdziemusi^powodziio? 

Tu w mysli fobie rozne imaginacye , obrazy i fi- 

gury zakiadac pocznie; iako mu sig pokazetenl^dzia 

! co za tron ! co za afyfiencya! z iakim gnie- 

wem, i iakiemi ijowy dekret wyda ! iakie tu apre- 

iakie ikania? iakie drzenia wfercu ? iakie 

henfye, 

kiopoty w giowie? iakie ciemnosci w oczach fla- 

n^? Komu fiow stanie opifac tak wielkie flrachy? 

Zaiscie i poi^c fiuiznie niepodobna rzecz ieft. Po- 

kufze si? iednak lubo dalekimpodobieriftwem.ia- 

kozkolwiek to obia^nic, Kiedy S. Patryarcha Ja- 

kub z Mezopotamii do oyczyzny powracai, wiel- 

ce sie bai brata fwego Ezawa, ktory mu nie bratem 

alewielkim nieprzyiacielem byi, kiedy zas ie- 

fzcze mu ppwiedziano : ze Ezaw czteryfâ ludzi 

prowadzi z fob§ przeciw Jakubowi, na ten czas 

Jakub takim lirachem zifty byi, ze Pismo ^wigte 

mbwi,

a52 


mowi, iz rady fobie znale^c nie mogt, i giowy zawrot 

Tmuit cierpiat. 

facoh valde ^fuit anxius 

Genef.^z^ 7. Krzyczat d*o Boga o pomoc, pofytat 

do Ezawa wieMe dary, kazat go Panem fwoim 

aîebieflugi iego nazywac, lubo byt w obiawieniu 

obietnic§ pomocy Boikiey pocielzony, iednakze 

kiedy id^cego Ezawa zoczyt, siedm razy upadtdo 

ziemie z wielk| i nieitychan^ unizono^ci^, co zna- 

kiem byto niewymowneyiegoboiazm. Aiezelitak 

Jakub brata ii^ obawiat, ktorego iako cziowieka,albo 

oszukac, albo.ubtagac, albo zwycifzyc, albo îg z 

nim rownie walczyc albo od niego uciec mogt, a bat 

ii^ tylko dla doczefhey ^mierci. Porachuymy-îg 

tu, iaki nam ftrach zada smiertelna godzina, kie- 

dy przyydzie nam oczekiwac Boga z pomft§ id§- 

cego, ktorego pot§ga niezwycigzona, f§dnieo- 

niylny, gniew po czaîe nieubtagany, ktorego r§ka 

nieuchronna, ktorego pomfta ^mierc wieczna. 

Swifci Ludzie, ktorzy ezgfto iakolpokoynego 

tak iednak tym rozmy- 

portu wygl§dai§ ^mierci , 

ilaniem f§du i fprawiedliwosciBofkiey przera^ni 

bywai|, ze im smierc zewfz^d nietrudna, zt^d 

iednak gorfka, przykraiftrafznaîgbydzzdawata. 

Swi^ty byt krol Ezechiafz, a gdy mu Prorok Ezaiafz 

oznaymii o smierci, z wielkim ptaczem o 

przediuzenie zycia Boga wlzechmog^cego prosit. 

Flem Chizkiafletu magno. iKeg. 20, j». Swigty 

byt i do tego utrapiony wielce Prorok Jeremiafz, 

ktoremu nie byto czego pragn|c w tym zydiu, a gdy

ORATIONES ASGETICAE. 253 

go Ezekia tyran do

%S4 


nie zyCia ludzkiego ! o ftrafznagodlino ^miertelna 1 

Tutrzebasif dziwowacz Prowerbialift^ Swigtym: 

Si jufius vix falvahitur, impus (^' uhi e» 

peccator 

rit. Jak ieft ^mierc ftrafzna Prorokom, Puftelni- 

kom, ludziom Iprawiedliwym 

! a iakoi ftrafzna 

bfdzie grzefznikom! Ci drz§, drgtwiei|, krzycz^, 

boi^ î? fprawiedliwo^ci Bofikiey , ktorzy iey w 

niczym nie obrazilij iakoz nie.podrftwiei§ci,kto- 

rzy tysi^caminieflychanychlprofnosci, ktorzyca- 

Jym fwoim zyciem , iako iednym ufjawicznym 

grzechem, bez iadnego baczeniabezpieczniema- 

ieftat bofki obrazili. 1 to to czas do pokuty wy* 

godny, w takiey trwodze, w takich obrotach bgdzie 

my sl wolna i fpokoyna do porachowania przefztych 

grzechow.W ten czas my^lid przyydzie o fkriifze i 

o Bofkiey milo^ci, kiedy zt^d tak wielki fmutek, a 

zt§d tak ftrach niewymowny, niby na dwoie roz- 

kroi^ i rozerwi ferce. Aiefzczem nie mowii, iak 

ci^.kie f^ bolesci konai§cego I iakie targanie 

ferca, iaki ogien w gtowie, iakie fuchoty wufzach 

i na igzyku , iakie umartwienie wfzyfikich fhiyfl;ow. 

Owo zgoiaco zabol mabyditaki, ktory du- 

fze od ciaia rozdzieli, ktorym bolem zigty czio- 

wiek nie mog|c go zniesc, radby iui i pr^tkiey 

Smierci, ale wfpomniawfzy na smierc i zt§d ftrachem 

wielkim uderzony , 

i znowu iycia 

lub tak 

cifzkiego pocznie z§dac* 

Jefzczem nie mowii o 

wielkich pokufach i natarczy wosciach fzataiifkich ; 

czegobowiem nieuczyni duf zny nieprzyiaciel, wi- 

dz^c, ze i iemu iuz czas upiywa i iemu o oftatni^ 

gr§ idzie, lui nadtiei§ przediuienia iywota îe- 

fzyc,

ORATIONES ASCETICAE. 255- 

fzyd b^dzie : iefzcze nie umrzefz , iefzcze z tey 

choroby powftaniefz. Juz tymfpofobemniewfkurawfzy 

zbytni§ ufnosc w mifosierdziu Bofkim w 

ferce wtoiy,ferce niby zararozi , zeby naymniey 

ii^ nie porufzyio do &rucliy. 

Na oflatek wido- 

memipoczwarami flrafz^c, j brzydko^c adigzko^d 

grzecho w przed oczy ftawiai^c, w rofpacz wpro wadî.Te 

to iefl obleienie dufzy cziowieczey,te f§ dni 

zburzenia i ruiny grzefznika. Idzteraz kto chcefz, 

zyy rozpuftnie , b§dz w rozpu^cie bezpiecznyj 

odkiaday do ^mierci, weflchniefz przy fkonani% 

uderzyfz sif w pierî. O ilepy kazdy taki ! Poki 

tedy niby ci^zkim letargiem zarazeni takiey na 

nas nadchodz^cey trwogi nie czuiemy, poki nie 

dbamy o fobie, poki nas prozna nadzieiadalfzego 

zydia uwodzid b^dzie. Co §i^ dzieie w porz^dnym 

mie^de, gdy nieprzyiacielem trwoz§, gdyîgoble- 

zenia fpodziewai^, leguminy zwoz§,waiybpatruif, 

warty zawodza , wfz^dzie ognie nocne gorzei^, 

wfzgdzie albo robii^, albo polerui^ rynfztunkiwo^ 

ienne, wfz^dzie o tym mowa, o tym rada,wfzyflkich 

ludzi my^li czutym ftaraniem i pieczoiowito^ci^ 

f^ zaigte, 

i 

giupiby 

cale obywatele bylr, gdyby 

to wfzyflko 

na ten czas gotowac chcieli, kiedy 

ini 

nieprzyiaciel poczniedomiaftafzturmowac. Ktore 

zas moze bydz 

oblezenie cigzfze, iako ^cisnioney 

zewfz§d dufzy umierai^cego grzefznika. Zaden 

tego, iako w famey rzeczy bgdzie, opifac nie mozQ. 

A i ta tysi^czna cz§f^ka, o ktoreysmy mowili, komu 

nie iefl: flrafzna? lezeli f^rafzna komu nie ieft, 

mogibym przyî^c, ze ten rycerz i piekia §ie nie 

boi

256 


boi. DziwGwad î? mozemy, co tak ftrafznego o 

^mierci byto owym Hylaryonom, Arfeniufzom, 

leremiafzom, Symeonom, ktorychczyfte fiimnie- 

nie, iako pewny zadatek krolef^wa niebiefkiego 

pociefzato, Mozebydzdziwopoganach, ktorych 

ie fumnienie ciefzyd ijie moglo, bi^diednakinie- 

wiadomosc zaslepiaty, a itymsmiercwdobreypa- 

mi^d byia. Rzymianie okoto drogi grobowce 

wyflawiali dla tego, :êby kazdemu zawfze na oczach 

byta pami§tka Smiertelna, z 

ktorych 

iednak 

naymgdrsi odrzucali poetyckie fabuty o piekiel- 

nych mgkach. 

Platonowa ftawna . 

fentency 

a iefl : 

Qmnisfafientium vita mditatio eft mortis. Mowi 

S. Hyronim, ze t? fentency§ wfzyfcy Filozofo- 

wie chwal| i pod niebo wynofz|. 

iako Cycero ^wiadczy : Pitagorefow^ 

A wfzakPlato 

o dufzach 

nauk? trzymat, ktora uczyta: ze dufza po ^mierci 

Moze- 

2 iednego^ciata przechodzi do drugiego. 

my î? tedy dziwowac, dla czego tym smierc flrafzna 

byta, ktor^ytakimbt^dem zaslepienizadnych 

flrafzydt widziec nie mogli. ftrachy smiertelne 

! o pokufy fzatanfkie ! o niezwycigzona r?ka 

fiirowey ^mierci. Tak niech kazdy o tym wie, ze 

kiedy b^dzieodktadac pokutg nakonieczyciafwe- 

go, nigdy tego niedokona, a ktoryzdrowyiefzcze 

bgd§c, fiimnienie fwoie grzechem zmazane oczy^ci 

ôwiedzii swift^ , wzdychaniem ci^zkim, tzami 

gorzkiemi, zaiscie taki dobry zydiu fwemu otrzyma 

koniec i ^mierd i kroleflwo niebiefkie nie- 

fkonczone,czego wfzyftkim Chrze^dianom prawowiernym 

iycz^, Amen. 

DE

ORATIONES ASCETIGAE. 255 

**)j«* jj(3j< *:^c ********* Hcijc * *jjt*sif 

D E 

AMORE DEI. 

Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo^ 

€t ex tota anima tua , et ex tota cogitatione 

tua, MattL 22, ^7* 

wie na to "pytanie, kto bowiem nie lubi 

ISoga, chyba ten ieft ateifta bezboiny, ktory, ie 

Bog ieft, nie wyznaie. Lubo tak^ odpowiedzi^ {adwo 

mozna pokazac, 

ze cz^fto ieft i 

fatizywa, tylko 

powierzchowna , 

iednak tego zaniechawlzy, 

gdyby î? nas zpytano: czy.lubilzBoga ze wfzyft- 

kiego ferca, tak, iak na dzisieyizeyEwangieliiprzy 

kazuie Chryftus? bez zadnych przeciwnychargumentow 

przyznac si? wiele mog^, ie takim Ipofo-» 

bem nie miiui§ Boga. Przyznac bowiem muî, 

ze on ferca, dufzy, ît i my^lifwoichczgftoudzie" 

la na kochanie ciafa i swiata, na ftaranie o marna 

pochwaty, pompy, honory, pyfzne imie, na 

dofycczynienie.delesnym poz^dliwo^diom. 2k§d 

ii^ pokazuie, ie wiele takich ieft, ktorzy bynaymniey 

nie lubi§ Boga, ktora bowiem mito^d nie ieft 

z Boga, ta zgota mitosci§nieieft, Bog bowiem^ 

wfzechmog|cyiako nikogo rownegofbbieniema, 

tak ni z kiem dzieli^ ii^ nie chcej catego ferca 

R Bog

256 

THEOPHANIS PROKOPOWIGZ 

Bog fobie potrzebuie, i luboprzykazuie bliznich 

nafzych kochac, tak^ iednak miio^cif, 

nafzego od niego nie rozdziela. O kiedy 

ktora ferca 

tak ieft ! 

rzecze drugi : trudna rzecz iefl miiowac Boga. 

Bi|d tak difzki i herezyi zeby ktoodrzuciiodîebie, 

naleiy to na kazdego woli i pomocy Ducha 

Swigtego. la zas teraz obiecuig przyczyny podad, 

dla ktorych godzien ieftunas naywifkfzey miio^di 

Bog wizechmoggcy, i ktore dobrze uwazywfzy, 

iezeli kto na iam uczynek przyftanie albo nie, nie 

wiem. Wiem to, ze przyznac muî, ii miio§($i§ 

opifani na dzisieyizeyEwangielii, niemozna, chy- 

bazakamieniaiemu, fercu niekochac Boga. 

Nikomu tedy w|tpliwo^ci niemafz, ze kaida 

dobroc, ale pigknosc naybarziey pobudza 

do mi- 

iosci. laka za§ w Bogu ieft pigkno^c , nikt nie 

widziai, obaczy, kto fzczgÎiwy wieczney z nim 

konwerfacyi godzien bgdzie. I my iednak lubo 

nie widziemy, nie mozemy §i^ tym wymawiac, 

ie do miiowania iego, tak ozi^bli iefte^my, dofyd 

bowiem tego, 

ze wiara nas i fam naturabyrozum 

uczy, ii Bog nie tylko dobry, ale fama niefkon- 

czona dobroc, nie tylko pi?kny, ale fama ieft pif- 

knosc niewymowna, dofyc wiedziec, iz gdybykto 

na twarz Bofk§ patrzai , nigdyby zgrzefzyc nie 

mogi, iako nigdy nie mog^ zgrzefzyc Anioiowie 

na oblicze iego zapatrui^c î^. Zk^d î? pokazuie, 

ze taka ieft w Bogu pigknosc, iz zadnainfza 

ftworzona ozdoba od tey niewymowney pigkno- 

i6i


^di, oczu i ferc nafzych nie mogfaby odwabic, 

ktor^ pigkno^d ieizcze i tym ôfobem, lubo nie« 

dofkonale, poznac mozemy , iakiego odlegli z 

fob§ otlubieiicyzaiywac zwykli, ktorzyniemog^c 

dla mieyfca dalekosdi na ii^ patrzyc, konterfekty 

albo obrazy Iwoie wzaiemnie fbbiepolytai^. Ten 

ôfob fam : Apoftot opifuie moyfi^c Haec voce 

laeta admirabunda dici debent. 

aefiahili, 

S5 bowiem iako figury iakie pifknosdi Bo- 

(kiey, wfzyftkie owe i pi?kne ozdobne flworze»- 

nia. Jako bowiem pi^kne f^ owe niebiefkie 

Ggnie? niby naydrozfze iakie napurpurzekleyno- 

ty, na tak obfzernym niebie hoynie porozîewane 

i dziwnym porz§dkiem rozfadzone. Nie co 

bowiem infzego zwiodto Perfow i innych pogan, 

ie itoiice, ksigzyc i inne luminarze niebiefkie za 

Bogow miewaH ; nic infzego Filozofa Anaxago- 

rg pobudzito, zeby mowit: iz cztowiek dla tego 

îg rodii, ieby komu byto patrzyc na tak pi^kny 

okr§g ftoneczny. 

lakie tti i Ozdoby ziemia na 

fobie pokazuie , iakie f| dziwne niepoliczone 

Ptaftw i zwierz§t rozmaitos'd? iako cudne glanfy 

i iplendory kamieni drogieh ? iako wdzif cznefar- 

by kwiatow? iako wefote brzegi morflde? fzero- 

kie morza, rzeki ? gory, albo mtodym lafem 

umaione, albo na wielk§ oprzeflrzen fchodz^c, 

dalekie profpekty pokazui§ce. Te wfzyftkie, kto- 

rych policzyc nie mozemy natury ozdob, z Boga 

wyfzty, i w Bogu iako niewyczerpanym zrzodle 

R a zoftaia.

258 


zoftai|. Niech tedy kto fobie imaginuie 5 ieta 

ieft w Bogu pi?knosG , 

ktora w fobie zamyka wizy- 

ftkie swiatfo^cilumiharzow niebiefkich^ wizyftkie 

kolory kwiatow , wfzyftkie Jplendory Ideyno- 

tow, wlzyftkie wdzif czno^cl i udiechymieyfcwe- 

ibiy ch. Ktoby tak cudney pieknosci zarliwie nie? 

kochai ? ieieli bowiem te ozdoby poiedynkiem 

flworzeniu rozdtielone takim nas ku ibbie powa- 

iako ci§gn§c nie mai§ do kupy ze- 

bem ci§gn§ 5 

Zebrane iednak nie tak iakom ia, krolko 

brane, 

mowi§c, zebrai, ale wizyilkie i te î? znale^cmo- 

g§ zebrane, niowi?, wizyflkie te ozdoby w Bogu 

f§ niby naymnieyfzy w ludzi wiofek , 

iezeli i 

tego wai? ii^ dopu^cid podobieiiilwa. Caiy bowiem 

§wiat nie ieil rowny wwalorze z dufz|czio- 

Co S. Pawei potwierdza, mo- 

wieka swiftego. 

wi§c o prawdziwycli flugach bofkich; Quihusin-' 

dignus erat musmundus, Ebr. ii^sS* A cot 

mowi? o naturze-angielikiey , a ieizcze Bog 

wfzechmog§cy , gdyby chciai przez cai§ wiecznosc 

tworzyc, mogibycomomentdoikonaifz§i 

lepiz§ natur^ uczynid Co tedy za pifknoid 

bydz mu§i, w ktorey tak wiele ieil ozdob, ie niew 

zliczone co raz inize, a co razwigkfze natury bez 

ufzczerbku fwego udzielic moze. Ale dobrze 

S. Ghryzoflom przeciw Anomeufzom, ktorzy ii% 

cheipili, ze iiino^c Bofk§, tak iako wfobie iefl, 

poi§c mogli. Dobrze mowi S. ten Doktor, ze ie« 

ieUfameyzapiaty, ktor§ Bog iiugom fwoim na- 

gotowai,poi§dniemoina: quae omlus nonvidit^ 

' 

nec


nec auris audiuit , 

, 

nec cor hominis afcendit, quie 

fneparavit Deus iisy qui illumdiligunt^Corinth. 

2,> lak fam^ ifbosc przedwieczney i meftwo- 

rzoney natury cztowieczym rozumem dosdgn|e 

mozemy. Opu^ciwizy tedy t§ podnietgmitosci, 

ktora nas lepiey w oyczyznie, iezeli iey doydzie- 

my, zapalac bgdzie, pbdzmy do infzey, 

a ta ieft 

fama Boga wizechmog§cego niezmierna ku nam 

mitosc. Nie mog§ wychwalic m§drzy ludzie fta- 

wney owey Senekowey ientencyi: Sivis amariy 

ama s mito^c wzaiemney ieft mitosci pobudk?. 

Zadnego niemafz tak lurowego ierca , ktoreby 

koGhai|cych îebie wzaiemnie nie kochato , 

a ie- 

ieli ieft, ieft to iakies w naturze ludzkiey rzadkie 

i niewidziane dziwowifko. Wif c chc|c wiedziec, 

iakiey u nas mito^d Bog ieft godzien, obaczmy 

iak| wprzod iam ku nam pokazat ipokazuie mi- 

io^c. Tu zai^cie tak wielka. do mowy materya 

î^ otwiera, ze co w inizychokazyach zwykli Oratorowie 

dla udania rzeczy mowic : Vnde incipiendum^ 

ubi dejtnendum? tumowig iCycero iDemoftenes 

nie tylkoby zuboieli w flowach, ale mnoz- 

twem wielkich rzeczy zaniieizaniporz^dkubynalezytego 

znale^c nie mogli. Czyby o ftworzeniu 

nafzym mowid trzeba ? Czyli tei o odkupieniii l 

czy o prowidencyi onasBoikiey? Czyoftaraniu? 

czy o mitoîerdziu? czy o dziwnych wokacyach? 

czy o niewypowiedzianych obietnicach. Te bowiem 

i^, o ktorych znamy wielkiey Bofkiey ku 

nam mito^ci o^wiadczenia, aw kazdym niezliczo- 

R 3 

ne

26o THEO^HAMS PROKOPOWlC^ 

ne fpofoby, z ktoryGh liiewyliczone wfzyftkie, bo 

to ieft nad Angielfki nie mowic cztowieczy do- 

wdip, ale tylko niektore i przypominam to krotko 

i powierzchownie , ledwie ^\% lamych imion 

dotykai§c. Bog wfzechmog^cy fam fob| 

kontentny , 

nic zewn§trz niepotrzebui^cy , 

tak 

ftworzyt cztowieka, nie iakoby bez bnegoprzeby- 

wa(^ nie mogt (ofobliwy dziw, i to oftatni naiego 

ftworzenie odtozyi) chc§c z lamego pocz^tku do« 

gadzac cztowiekowi, iebygo, iako mowi fiazyli 

wielki: iako Goipodarza i Pana w gotow| pofejy^ 

, i gotowy i we wfzyftkim lporz|dzony dom, 

na swiat ten wlzelkim ftworzeniem napetniony 

wprowadzit. WfzyftkieTrzyPeribny radg o iego 

ftworzeniu iako o naypotrzebnieyfzym iakim 

dziele czyniq.Cyfadamushominem', ilworzytnapodobieriftwo 

fwoie, a ftworzyt tak dolkonale, ie 

talenta, ktore infzey naturzepodzielit, cztowiekowi 

wfzyflkie dat, aby byt, iako drugi ^wiat, iezeli 

nie wielkosci^, przecif dofkonatosci| rowny wfzy- 

ftkiemu flworzeniu. Ofobliwy dzieri &c. A nay- 

wi^klz^ iego mito^c pokazuie koniec iprzyczyna, 

dla czego iako ten ^wiat, tak i cztowieka flwprzyt. 

Wfzyflkiego flworzenia przyczyna i koniec iefl, 

ieby cztowiekowi ku wygodzie doczefiego zycia 

byto. 

Gztowiek za^ na ten koniec ief^ flworzo- 

ny, zeby Wiecznymbyt przyiadelemBofkim, i 

krolewflwa uczf snikiem. Czego wigcey potrze- 

ba byto, o co i Moharchow ^miertelnych tymze 

i utra^ 

diatem przyodtianych, tymze przypadkom 

pieniom

ORATIOMES ASCETIGAE. 261 

pieniom podlegtych, i iedney a teyze z nanii natury 

prosicnie wazymy si?, tonaniBog wfzechmog§cy 

bez prosby i zaflugi nafzey darowat, Rex regum^ 

^ dominus dominantium. Coz: mowic o prowi- 

dencyi i konferwacyi ? ktor§iaki ociec dba i ftara 

§if naymylfzym i iednym fyniefwoim, iakoBog 

Wfzechmog^cy o wfzyflkich , zeby w doczesnym 

iyciu, niby w drodze iakiey niebezpieczney, albo 

cztowiek z drogi nie zbt^dzit odgoscirica doOy- 

czyzny wieczney prowadz§cgo, alboinagosciricu 

niecierpiat zbytnichniewczafbw, wfzyflkimflrzoiow 

Aniotow przydaie, w czym iaka iego okoio 

nas pilno^c ii^ pokazuie, 

tak fzlachemey naturze 

podleyfzego od Siebie flworzenia flrzec kazat. 

Wfzyflkie tez i inne flworzenia poflufzne i wy- 

godne cztowiekowi czyni, w czym iakaiegohoynosc 

i fzczodrobliwosc iefl, t^ wielki ^wiat tak 

matemu fludze wfzyflek darowac ! kto policzyd 

?moze ? wiele tu rzeczy iefl, ktpre dla pozytku, wiele 

tei, ktore dla famey uciechy i rekreacyi ludzkiey 

f§ ftworzone. Sam tez kazdego prawie na rfku 

piafluie, bo wedtug Apoflota: in iffo vivimusiS 

movemur ^ /umus AB. 1% 2^. Wiara ^wigta 

uczy, ze bez konferwacyi Bofkiey iednego momentu 

wfzyftekby ^wiat zgin^t. Ale ta iefl pospolita 

iego o wfzyfikiey naturê piecza, iako tych strzeie 

i pielfguie, ktorzy prawdziwemi iego ^nami 

zwac si? mog§, ktorzy dobrze uczynkizprawoflawn§ 

wiar§ t^cz^. Nieflychana zaisdiejpîtosc, iie 

taka iefl:, nie wierzytbymniProrpkom, ni Apoflo- 

E 4 iom,

26a THEOPHANIS PROKOPOWICZ 

iom, ni Ewangieliftom, gdybym nie wiedziaf, ie 

^rzez ich ufta i pifanie fam Bog mito^nik nafzgada. 

Siuchay tedy co za ognie, co zaafekty wtych 

flowach: ut qmsffam,quem Materfua confulatuVy 

fic ego confulaturus vosÔ lerufehalemis confolatione 

ferfundemini.IfaiMîj. Kto zas nie mowiz iakiemi 

piefzczotami, obeymowaniem , caiowaniem, pia- 

cz^ce dziecko fwoie Matka pociefza. 

lezeli tedy 

tak 

pociefzac fiug fwoich Bog wfzechmog^cy o- 

biecuie, ktora gor^tfza miiosc by dz moie ? Ale ftu- 

chay daley : przykazuie Anjoiom na r?ku piaftowac 

cziowieka Iprawiedliwego, tak Pialmifta mo- 

wi: Angelisfuis fraecipiet de te,utconferventtein 

omnihus viis tuis PJ.pjii. Wfzyftkichkosci doziera 

i 

pilnuie. Servat Dominus omnia ojfa eius-, vnum 

ex illis non 2/. 

frangitur, PfaLj/f, wtoiy iako kley- 

noty drogie cziowiekowe pod rachub^ nia , zeby 

nie zginî ani wiofek. Veftri etiam vero capilli 

cafitis omnes nmnerati Junt, Matth; 10^30. (f filus 

capiiis veftri non ferihit , Luae zi, iS* Moze. 

bydz co wigkfzego? lako bowiem ftuga Pana, tak 

ten Pan naywyzfzy wiernegofiugg fwego, kiedyîg 

mupotkn^ctrafi, rgk^podchwyta: Quum cadit 

non deiicitur , quia lehovafuftentat manum eius^ 

Pfal J7, 2^. Czyliz wi^kfze oswiadczenie mi" 

iosci bydz moze. U Zacharyafza Proroka w 

rozdziele drugim tak mowi Bog wfzechmog^cy: 

Qui tangit vosytangit fupillam oculimei, Zachar. 

2, 12. boydie î^, prawi, liudzy moi, ktoby îgwas 

dotknî, dbtkn|iby ii^ zrzenicy oka mego. Kto 

ota-

ORATiONES ASeETlCAE. 263 

o takim i gdzie miio^niku dylzat? pocieszac iako 

Matka dtieci, Aniotom na rfku kazac noSic^, famemu 

wtofow i ko^ci pilnowac, prowadzic pod 

r?ce, ftac za uraz^ flugi iako za urazf zrzenicy 

fwoiey! omitosdnieflychana! Ktorytakcztowiek 

cztowiekakochacbfdzie! ktorzy oblubieiicyob- 

lubiencom,ktorzy przyiadieleprzyiacielom^ktorzy 

iynowie rodzicom, ktorzy rodzice lyndm, tak§pilnosd 

slubowac, taki afekt zalecac mog|? I owlzem, 

gdyby iaki\cziowiek cziowiekowi takiemi Itowy 

mitosc fwoif opiiywat, trzebaby miec za urazg 

a nie za mito^c , boby taki albo oczywiscie szy- 

dzit , 

albo bez wftydu pochlebowat, albo prozne 

komplementa czynit. Bog iednak nie fzydz^c, 

niepochlebui|c, nie komplementui|C, iako ieft 

wieczna prawda, tak prawdziwie co ieft w rzeczy 

Ale dopufzcza wielkie przy- 

famey opowiada. 

padki i utrapieiiia iprawiedliwym 

ludziom der- 

piec, wiele niewinnych nie lubi§, turbui§, prze^la- 

dui|, wiele iuz wigziono,m?czono,zabiiano,palo- 

ho. Odpowiada na to Apoftot S. Alii diftemi 

funty non acceptata lihratione^ utfotiorem refurreBionem 

Hehr. 

confequerentur^ iiy jj. lefzcze 

w tym wi§kfz| mito^c Bog o^wiadczyt Swi^tym 

Iwoim, dopusciwizy im od ztych ludzi cierpied, 

wigkfzg im takim Ipofobem zgotowat koronf : 

ut 

fotiorem refurreBionem confequerentur. We 

wfzelkichprzypadkachprzytomny ieftBog wfzech- 

mog^cy, patrzy na wfzyftkie dolegliwo^ci ftug 

fwoichj alenaczas zdaie ii^ odft§powa(3, zeby fpro- 

R 5 

bowa-

264 


bowan^ cnotg barziey uwielbyJ, Albo tez iafco 

Rodzice,zeby wi^kfzi fynomi§dzf zaoftrzyli, zumyflu 

ich na ftronf odifytai§. Antoni S. Wielki, 

udrgczony wieke i zbity od ztych duchow 

bfd§c, obaczyt Chryftufa, ktorego w utrapieniu 

nie widziai, i zawoiat z wielk^ zarliwosci| : gdzieze^ 

bytPanie moy? gdziezbyt? tum byt przytomny, 

biczowanie twoie 

odpowie Chryftus, i na mgzne Sam Bog wfzechmOg^cy wiedlziat, Iq 

patrzaiem. 

bgd§ tacy, ktorzy w utrapieniu o przytomnosci 

iego w^tpic bfd|. I iiuchay iakim afektem slur 

buie i upewnia mitosc fwoi^. 

An oblivifcifotejl 

mulier fietusjui^ ut non mifereaturfilii uterifiui? 

etiam hiec ohlivifici pjjit , 

tamen non ohlivi^ 

ego 

ficartui Jef 49.15. 

Ale wfzyftkie Bofkie ku nam dobrodzieyftwa 

i mitosci znaki pomin§wlzy, rzucmy okiem na o- 

ftami§ mitosc, nad ktorf wigklzey ku zadnemu 

ftworzeniu pokazac nie moze. A ta sig wypetniiaw 

odkupieniu nafzym. Tu gtgbina bezdenna! 

tu morzeniezbrodzonemiiosierdzia! ktokie- 

dy fiyfzat albo widziat, zebykrolowie tronyfwoie 

i Monarchowie pompy dla mitosci porzucaty? 

Zft^pit z tronu fwego Krolniebiefki, dla miio- 

i6, nafzeyzubozai, ftug§zoftat: Faufertatemfro- 

pter nosjujiinet ^formam fiervi accept Fhil. 2, 7. 

Nie wzgardzit zywotem niewiescim, cierpiat scift^ 

i cigzk^ ciemnicf we wnftrzno^ciach macierzyn- 

(kich, wyfzedi na Swiat fzczuptym i fkazitelnym 

datem obi^ty, wyfzedt na wfzyftkie mizerye, do- 

iegli-


legliwo^di, utrapienia, ponioff pi-zy famym narodzeniu 

ftirow§ zim^, niewczaly, zycie miedzy bydlftami, 

podat imi? w regieftrCefarfki, iako wtadzy 

ludzkiey podlegty, poruszyt na ^\% iefzcze w 

pieluchach zazdroscherodow^'biegat na wygnanie 

do Egiptu , wfzyf^kie niemowlgce lata przeprowadzit 

bez oyczyzny, bez flategomieyfca, w 

uboflwie, w cudzych k§tach,wdrodze, patrz§c na 

(ktopotan^ matkf , na niedoflatek nedznego Ro- 

dzica, na oboygu wielkie trofki, turbacye i mizerye. 

Przyfzedt wiek dziecinny, przytozyt lezus do po- 

mienionych frafunkow nieftychan| pokorg, i 

wielkie poftufzeiiftwo przeciwko Rodzicom^ 

Te trzy ftowka tak wielk§ w fbbie rzecz zamyka- 

i§, zeby iey wfzyflkie hyftoryyfkie ksifgi pomie- 

^cic nie mogty. lozef S. iako wfzyflkim it^ wiadomo, 

ciesielfkim rzemieftem î? bawit. Co 

tedy za ftrachwlzyftkim Aniotom ? co zapodziwienie 

catemu niebu i catey naturze byto? widzied 

Tworcg i Monarch? fwego , 

a on u iednego cie- 

sle ftuzy, ktody pituiej cigzkie na barkach brzemio- 

na dzwiga, trzafiki zamiata, a w takim poftufzeii- 

ilwie dwadziescia lat i wi^cey îg bawiL O nie- 

stychana pokora ! dziwuiemy §i? ftyiz|c, ze Jakub 

dla zony ftuzyt Labanowilatczternascie! oto Bog 

przedwieczny dla mito^ci nafzey ciesli tak wiele 

lat Nie 

ftuzy. do^c byto iemu bydi nafzyra 

ftworzycielem, czyni przy flworzeniu nafzym zo- 

ftat, oycem i opiekunem, iakim go uczynita pro- 

widencya iego onasj stat si? bratemnafzymprzess 

nie-

*£6 THEOPHMIS PROKOPOWICZ 

niepoigte wcielenie, o to iui i f!ug§ nafzym to^ 

ftai, ftuz^c ubogiemu rzemieslnikowi. Coigdy 

Ewangieli? przepowiada^ poczif, wiele tu pobudek 

o mitosci iego nam podat. lakie podniety 

zapalii : 

Jgnem veni mijfuvus in terram^ Luca iZy 

4p. Ogieii 

zai§cie w ferca ludzkie rzucat iako ftowem, 

tak catym zyciem fwoim. Wfzyftkie pra- 

ce, wfzyftkie utrapienia poniolt, po^cit, taknit, 

pragn§t, w drodzeîgfatygowat, nie dolpat, ptakat, 

obmowifka, fzemraniaFaryzeyfkie, bluznier- 

flwa cierpiat ? Coz kiedy przyfzto dekret ^ra- 

wiedliwosci Bofkiey za grzechy ludzkie wypetnic 

! umywa nogi uczniom, podaie na witen^ 

pami^tke ciata i krwie fwoiey taiemnice, cierpi 

na fercuniezno^nyfmutek, aprehenfy|smierteb§, 

potym przedany od ucznia, odbieiony od wfzy- 

ftkich, poymany odkatow,posmiewifka, opluwa- 

nia, policzki, bicze, korong cierniow§ cierpliwie 

znoî, i ze trudno wfzyflkie iego mgki i tortury 

wyliczyc. SynprzedwiecznegoOyca, fgdziaiy- 

wych i martwych fia ômdtnym drzewie cigzko 

umiera. Obflupefcite cdi de hac re^ et horrefcite^ 

defolamini -valde diBum lehovije^ leretn. 2, 

/2. Co 

to iefl ? co si? dzieie na ^wiecie ? Bog umieral 

Autor natury cierpi! a cierpi, 

umiera dobrowol- 

nie ! Co za przyczyna taka ? co za potrzeba tegp 

tak gwattowna ? 

i umiera 

cierpi Autor natury 

Bog wcielony haniebn| ^mierci§, dlanas, dla zba- 

wienianafzego, dla mitosci nafzey : 

homo ^ pro^pter noftramfalutem. 

Profternos 

Ta to ieft 0- 

ftatnia


ftatnia miio^d? to to ieft imnenfa mifericordia, 

To to ieft mifoîerdzie, korego i opifad i ofta- 

tnim flowem zamkngc nigdy nie mozna. Podo- 

bno bowiem wfzyftkie Chryftufowe dzieta flysze- 

li^my? tak wiedziec trzeba, ie tyî^czney rzeczy 

ksi^gi Ewangielfkie nie opifui^. Swiadek ieft 

lan Ewangielifta, iako wiernySekretarzfercaChryftufbwego, 

ktory Ewangieli§ fwoi? koiicz^c, mowi: 

fint ^ alia ?nukaj qu

268 

tHEOPHANIS PR0K0P0WIC2 

Na co orzeczachniefkonczonych mowic mamy, 

dziel i hiftoryy Chryftufowych caty ^wiat pomie- 

scic nie moze : fmt ^ alia multa qu^ fecit lefus. 

Moze kto zarzucic : karze iednak i wiecznym o- 

gniem obiecuie karad grzelznikow , 

co sif zdaie 

bydz przeciwnego tak wielkiey mifo^ci, o iakiey 

mowiemy. M|dra na to odpowiedz Swiftego 

Chryzoftoma: wtym famym wielkakunampokazuie 

% miiosc Bofka, iako bowiem byfoby bez- 

pieczne zycienalze, gdyby %obawiacnietrzeba 

byio f§du BoiegOjiezeli teraz flyiz^coprzyfziych 

m^kach takie f^ po ^wiecie zdrady, zafadzki, ka- 

lumnie, zdzierftwa, kradziezy, zaboyftwa, co 

ruzumiec , gdyby iefzcze nas przyfzia pomfta 

Bo{ka nie ftrafzyia. 

Do tego gdyby Bog w rowni 

miaiiako ziych tak dobrych, Wielkaby krzywda 

lako bowiem nie miio i cif zko ieft 

dobrym byia. 

dobrym patrzyc, gdy w teyze z niemi czci i powadze 

zoflai| niezyczliwi , fzkodliwi i przysigze- 

ni Rzeczypoipolitey nieprzyiaciele. Na ofta- 

tek prawda, ze niecnotliwych ludzi Bog nie lu- 

bi, iako wiasnych fwoich nieprzyiacioi 5 ale 

w tym famym kto nie widzi niezmierney iego 

miiosci, ze tak mu nie iyczy zguby, tak pragnie 

nawrocenia iego , ze gdy ii^ ieden grzefznik 

do polmty nawroci , wfzyftkim chorom Aniel- 

fkim i caiemu Niebu tryumfowac kaze. O do- 

brocil omiio^ciniezmierzona! coz z ftronyna- 

fzey takich afektow, takich iafk i dobrodzieyfhv 

BoCkich wi^kfz^ pobudk^ bydz mogto ? 

Wiem

qRATIONES ASCETICAE. 269 

Wiem dobrze , pobozna audyencya , ie 

na inak 

kaidy z was my^li teraz : coby takiego 

wdzifcznosciza tak wielk| mito^c Bogu wfzechmog§cemu 

oddac: O' 

Quidrejponderemlehova: 

mnia heneficia eiusfuferant rne. Pf.ii^îzJ tak rozumiem 

ie 5 ledwo komu przyydzie na my^l! 

czegoby za tak| fwoif milosc fam.Bog wfzech- 

mpg^cy potrzebowal : 

Dominum Deum 

Diliges 

tuum. ZsL mito^c mitosd potrzebuie. Czyi 

nie godzien iefl ? 

czyz tego nie ? 

zaftuzyt 

ale 

podobno kochacBoga wielk| iak§^ w fobiezamyka 

mito^c ? Podobno trzeba i^c na flrzaty, 

na ognie , i na fam§ ^mierc dla mitosci Bo- 

fkiey. Wigcey Bog zaftuzyt, 

ale tak wiele riie 

wyci^ga ponas, lam prawo daie, wczym nalz^ 

ku niemu mito^c ma ii^ fundowad : Qui tenet 

fradcepta ?nea, (S obfermt illa, is eft qui di^ 

ligit me^ lohan, /^, 2/. Ale podobno te przykazania 

f§ cifzkie ? byn^mniey. Stuchay 

lana S. Hosc eft enim charitas Dei^ ut 

praece' 

fta eius ohfervemus , ^ eius 

frtjscefta gravia 

nonfunt. lohan. /, j. Gtupi byt Awerroes lubo 

w ^wiatowey Filozofii flawny, ktory powiedziat^ 

ie: Lex Chriftianorum^ lex 

imfojjibilium. 

Gtu- 

pi f§ Kalwinifcy Teologowie , ucz§c tak bydi 

zepfowani grzechem pierworodnym natur? ludz- 

k| , 

ii cale 

pozfdliwo^ci cielesnych i innych 

naturalnych fktonnosci przetamac nie moie. 

Cifzko iefl, trzezwym sig chowac? dfzko ze 

zt§ kompani^ nie t§czyd ii% ? digzko potgo- 

dzinki

a7o 


dzinki na dzieii iozyd na modlitw?? cifiko 

llac cicho i ikromnie w Cierkwi? cifzko we- 

dtug sil i zmozno^ci ubogiego iaimu:tn§ poratowac 

? cifzko wediug mierno^di Chrze- 

iciarifkiey cliodzid , i zuchwale na^ fobie nie 

trzymac ? 

cifzko podczas wzrufzonych poz^dliwosd 

cielesnych pomyslic, ze ich udecha 

ieft momentalna, krotka, znikoma, 

a kara 

za nie wieczna, niefkoriczona. Te ieieli nie 

i^ przykazania Bofkie, wolno zwac naydigi- 

fzemi, iezeli zas f§ Bofkie przykazania, faifz 

ieft i igana rzecz, zeby byiy digzkie: 

Pnecepta eius gravia non 

Junt. 

D£


*****:!

27a 


cziowieka wyd^wign^d, a to famo naylepieyîg 

poznadmoze, gdy uwaiemy : iako cifzkadufzy 

choroba ieft grzech ^miertelny. Tak bowiem 

rozumiem, ze nie co infzego i tr?dowatemu do 

podzi^kowania powodem byto, tylko ze znat, iak 

difzka iego choroba byla, z ktorey go uleczyl 

Chryftus. Wi^cteraziezeliniedofkonale, przy- 

naymniey tak o cifzko^di grzechu ^miertelnego 

zrozumiemy, iz ieft to tr|d duchowny, i tak ci?ihx 

na dufz?3 iako trfdowatosc na dato. 

To iednak wiedzied trzeba, it przez podo- 

bienftwo trgdu nie wizyftkie brzydkosci grzechu 

^miertelnego opifad mozna, ale tylko niektore, 

ktore nam tylko na pamiê przyysc mog|. Bo 

iako wielkosci i niezmiernosci Bofkiey iadne nie 

tylko cziowiecze, ale ani Anielfkie rozumy poi§

. 


wowad gtupftwu ludzkiemu, ktorzy dla momen- 

talney iakieysi^ delektacyi, nie tylko si? niewa- 

rui§ tak wielkiey ohydy, 

ale iako ^winie w takim 

gnoiu lubi^ î? walac, czego ze na oczy widzied 

niemozna, obaczmy iako w zwierciedle w podo- 

bieriftwie. Trgdowato^d tedy nad wfzyftkie in- 

ne choroby wifkfza i cigzfza ieft, iezeli zk^din^d, 

tedy zt§d naybarziey, iz inne choroby, iezeli f^ 

bolesne nie f§ przed^ tak pczom ludzkim brzyd- 

kie, zaczym iatwo w iercach kondolencye 

toi6 pobudzai^. 

i li- 

leieli zas niektore ohyd^ cy- 

ni^, te nie wielk§ wewn|trz zadai§ bole^c, ale trgdowato^c 

wfobie bole^naieft i drugiemu ohydfa, 

i chorego bolem niezno^nym drgczy, izdrowych 

zaraza, nie dopufzcza lekarzow, iw|dem i brzyd- 

ko^cig wfzyftkich odwraca. Wiemy, ze tacy 

naywigcey pomocy potrzebui§ i iaimuzny, iednak 

dawac waruiemy sig. , Niemozebydzprawdziwfze 

wyobrazenie i podobieriftwo grzechu ^mier- 

telnego. Wia^nie taki grzech ^miertelny cigzki 

i ieft bole^ny cierpiacemu, zarazliwy obecnikom 

fwoim, ftrafzny i brzydki na pozor famemu Bo- 

gu i Anioiom. Ma to do îebie trgdowato^c, ie 

kiedy diugo na kim bgdzie, tak dalece wfzyftkie 

czionki popfuie, wfzyftkiedaiopogryzie, zeczio- 

wieka pniem iakimî^ uczyni, bo i oczy, i ulzy, 

.inozdrze, ir?ce, inogi gnoiem i bole^ci§ zaraza i 

umartwia. Co iezeli nie codziennie w grzelzni- 

kach zaftarzaiych we zio§di widziecij ktorzyczg- 

§2. ftOi

»74 


fto grzeiz|cuftawicznym nafogiem dotegoprzy- 

chodz|, ie wizyftkie duchowne fmyfly utracaif, 

nie mai| oczu, ktoremiby wielkie fwoie niefzczf- 

i6ky na%pui§cey ^mierci niebezpieczenftwo, 

gniew fprawiedliwolci Bofldey, wiecznych m|k 

okrutnosd obaczyd mogli. Nie mai§ zdrowego 

iako bowiem o ^winiach mowi?, 

pow§chania , 

ie ii^ barzo odwracai^ od balfamu wdzigcznie pachn§cego,a w nayfmrodliwizym gnoifltu kochai| 

ii^, tak i zatwardziatemu grzefznikowi imierdzi 

imi? poboinosdi, ^mierdz§ naboine ftarfzych na- 

pominania , 

smierdzi flowo Boie i duchowna 

naukaj nie ci§gnie go odor Chryftufow, ktorego 

oblubienica iego , to ieft dufza naboina, uîlnie 

proî : Poft te turremus in odorem unguentorum 

tuorum. Ci^gn^ iego wonie fzataiifkie, tam nos 

wtyka, kgdy o fatwo^ci i o ôfbbach wfzete- 

czeiiftwa czuie, nie mai^ tei nog poflufzenftwai 

pilnosci okolo zbawienia fwego, nie mai§ r§k do 

podawania iatmuiny, do dziei naboznych, do 

swigtey pracy, nie mai§ na oftatek ufz, ktoremiby 

Ewangielfk§ naukf poymowali, Rozumiemy, i^ 

wfzyfcy ci, ktorzy fluchai§ flowa Boiego ufzy 

mai§? o wielka biada nafza! gdybymieli ufzy, po- 

iyteczneby im byto fluchanie; gdyby ufzy mieli, 

kiedyi tedyz iui drugi zrozumiawfzy fwoie wielkie 

niebezpieczenftwo, zadrzatby^pocz^tby ptakad. 

i daley pokutyby nie odktadat. Gdyby wfzyfcy 

ulzy mieli, nie powtarzatby cz^fto i Ewangielii 

Iwoiey


fWoiey Chryftus, i w obiawieniu fwoim Jan S,quf 

hahet aures audiendi audiat. Mai§ w prawdzie 

ufzy, ale takie, o ktorych mowiBog przez Proro^ 

ka Izaiafza. Aurihus audietis^fed non intellige- 

tis, et videhitis fed non vifuri eflis. Mai§ uizy, 

ieby zadney wymowki za zte iycie fwoie nie mogli 

miec w owym dniu, a nie, zeby teraz 2 ffuchania 

przepowiedzi EwangieKkiey poiytkowali. 

Takim ipofobemi inne cztonkimai^, widz§ zgor» 

fzeniana podobnych fobie, nie widz§ przyktadow 

na przeciwnych. Rgczni f§ na Iromotne 

dotykania, omdlewai^ na ubtaganie Boga. Chromi 

f? do Cerkwie, do wizytacyi mieyfc swi^tych, 

(kwapni do karczm, do taiicow, donieuczciwego 

hulaniaj dodobrego iadnych fmyftow, iadnego 

czucia nie mai§. S§w liczbie tych, ktorych He^ôd 

w trzecim rodzaiu ktadzie. Ten bowieih mgdty 

Poeta , iako go cytuie Bazyli S. w mowie do 

uczniow fwoich, wfzyi^kich ludzi na trzy rodzaie 

dzieli. ledni f§ naylepî, ktorzy fami z îebie beas 

cudzego rz§du umiei§ m§drze wie^c zydie fwoie* 

Drudzy f| podleyî od tych, mnieyfzey ale prze* 

dg nie matey chwaty godni, czego z famych §iebie 

nie mog§, z drugich iednak nauki czyni^* 

Trzed, mowi, f§ naypodleyî i zgota nikczemni, 

ttorzy i fami nie umiei§ , 

i od drugich îg nie 

ucz§, i fwym rozumem nie niog§, i cudz| nauk| 

rz§dzic iig nie chc§. W tym mowi§ trzecim 

rodzaiu % (Ji, ktorzy dtugim natogiem grzecho- 

S 3 w;^m

276 

THEOPHANIS PROKdPOWlCZ 

wym iako dawnym tf^dem zaraieni, ani oczu, ani 

ufzu nie mai^, ani bowiemfamidrogizbawienney 

widz§, ani nie chc| fTuchac, kiedy im kto poka- 

zuie, takim ipofobem drgczy ten trgd nieznosny 

dufzf cziowiecz^, a iakoziefzcze on? fzpeci, kto 

wedtug flulznosci wymowic moze ? ten tylko 

mogiby, ktoryby widziai iakiey pi^kno^ci 

ieft du- 

Iza Q)rawiedliwa. Co bowiem moie bydz pigknieyfzego, 

iako owa mysl i ferce, wktorymiako wdomu 

wiasnym rezyduie Duch Swigty, w ktoreytak 

îg kocha ieyOblubieniec niebiefki, ze z gorei|cego 

ofektu dziwn§ chwafg iGy przypifliie. 

Ecee 

fulchra es amica mea, ecce-pulchra es, Dw^razy 

pi§kn| nazywa, zeby pokazat, ie ni w czym iey na 

pif knosci nie fchodzi. Pigkna bowiem ieft w cie-r 

ie, pigknawmowie,pi?kna wewngtrznych, pifkna 

i w zewriftrznych ^rawach, pifkna wuczynkach, 

pigkna w niebiefkich kontemplacyach,pigkna w mi- 

io^ci Bofkiey , pifkna w miio^ci blizniego , na 

oftatek pigkna w dobrym powodzeniu, pigkna 

w ziych przypadkach, tu niepokonan^ cierpliwo- 

ici^y tam wielk§ pokor§ ozdobiona. Tak wielk§ 

pifkno^c i ozdobg gdyby tylko cokolwiek zepfb- 

waio, maiaby, podobno i niezaiosna utrata byia. 

Agrzech ^miertelny nie tylko duiz? cziowiecz§ z 

tak wielkiey pif knosci ziupia, ale i§ i naybrzydli^ 

poczwar§ czyni. Przykiadem nam niech bgdzie 

potgpiony Anioi Lucyper, ten tak wielkiey byi u- 

rody i dofkonaiosci, ze przezProroka Ezechyela 

fara

ORATIONES ASCETIG AE. 277 

fam Bog go nazywa, pdn§ m§dro^ci i pigknosd 

koron§? Teraz za^ kto nie wie, iak fzpetny iohy- 

dzony nie tylko Aniofom, ale iludziom nayproft- 

Izyni zoftai. Same fzatana imif kazdego przeftrafza, 

zegnamy î?, pluiemy na fam? tylko wzmian- 

k§ iego wlpominai^c 5 brzydkie robactwo, zaby, 

gadziny, iafzczurki nietak wielk^ ohydfo^cwkaidym 

wzbudzai§, iako gdy kto dyabfa wlpomni. 

Coz gdyby iefzcze go przyfzfo obaczyc. Co dla 

Boga zywego tak wielk| iegopi^knosc dotaknie- 

ffychaney fzpetnosci przywiodfo! iedengrzech 

^miertelny. Nie inaczey dzieie sif z czfowiekiem, kiedy ^miertelnie obraza Boga. Sfuchay z iakim 

ialem do upadfey Panny S.Ambrozy mowi; zk§d 

prawi, zaczn^? conaprzod, co na oftatku mam 

mowic ? ozdoby i kleynoty przypominac , ktoreS 

utradifa? czyli tez opfakiwac niefzczfscie, ktore 

îf potkafo. Byfa^ Pann§ w raiu Boskim, to ieHy 

miedzykwiatkami Cerkwieswigtey, byfasoblubienic§ 

Chryftufowi , byf as domem iBozym , byf a^ 

miefzkaniem DuchaSwigtego , 

a ile kroc mowig 

byfa^, tylekroc pfacz i ft^kay, ze^ nie ieft, czymes 

byfa. O! co tp za odmiana tak 

nagfa, z Boskiey 

Panienki ftafa^ îg korupcy§ fzatanflk^, z Chryftuibwey 

oblubienicy wfzetecznic| przeklgt§, 

z Cerkwie 

boznic§ nieczyftosci, z domuDuchaS.chlewem 

dyabelfkim. Biadatobie! i powtore biada 

niefzczglha! 

iti tak wielkie dobra dla takkrot- 

kiey delektacyi utracifa. Taklaraentuie ten S. 

S4 Doktor,

278 

THEOPHANIS PRQKOroWlCZ 

Doktor, po upadku iedney Panny. My, ie tey 

Izpetno^ci w grzechu smiertelnym nie widziemy, 

zai^cie w tym ieft wielka ^lepota hafza. To iuz 

widzieli^my, iak grzecli grzefznikowi ieft diîUy 

obaczmy iuiy iaki drugim ieft ohydtyizarazliwy. 

A na przod iako ciaio tr^dov/atego niezno^ny 

fmrod dla zepfowanych humorow z îebie wypu^ 

izcza, tak i grzefznik, a zwiafzcza iprofno^ciami 

delesnemi zarazony, chocby nie wiem w iakic 

k^tyî^ (kryf, wyda go brzydka wonia, co nic in- 

fzego nie ieft,ty&o gto^nymmor iffawa o uczynkach 

iego. lako bowiem dobrym Chryftufbwym 

odorem dobre imif Chrze^cianfkie nazywa Apo- 

ftol , 

tak ziych ludzi petng zgorfzenia nieftaw? 

nie czym infzym tylko fmrodem fzataiiCkimnazywac 

trzeba. A co dziwnieyfza niefzczg^liwy ka- 

idy taki, chod ii^ o nim co zac ieft, nikt nie do- 

wiedziat, fam îebie niby poniewoli wydaie , nie 

jiioie utalc choroby fwoiey 5 ztym czymî^ pa- 

chn^ i obroty i chody takiego, i pozor i poglfda- 

nie, i zarty,a naybarziey zuftpiekielnyiaki^frnrod 

wychodzi *, mai§c bowiem na fercu smiertelne 

blizny, zamyily grzechowe, co za fw§d przez ufta 

wypufzczac muî: ex abmdantia cordis os loqui' 

tur, Ktory bowiem wfzeteczeiiflwem zarazony 

ieft, ledwie iakie ffowo iego poffyfzyfz, ieby czy- 

fte byio. Wfzyftkie takich dyfkurfy petne f^ 

brzydkich zagadek , przypowie^ci, alegoryy. 

Drudzy z wielkiey zapalczywo^ci nigdy 

z uft 

przc-

ORATIONES ASCETICAE. S79 

przeM^cftt^rai dyabelfkiego imienianiewypurzcz§. 

Intii dla marney rzeczy nieflychanemi przyîgga'» 

mi obowi?zui| si? , bior§ nadaremnie ^ wigte i 

ftrafzne Imig Boga fwego. S§tacy, ktorzy 

do ta-» 

kiegofzalenftwaprzyfzli, ieî? waz§, bl§dy fektarfkie 

zalecac albo wymawiad, a wierze prawoflawney 

fwdiey fatfz albo w§tpliwosc zadawac. A 

00 naycifziza bluznierfkie fwoie ufta, iako mowi 

Pfalmifta, na niebo ktad§, przypisui§ Bogu okru-». 

tnosc, nielito^c, zte o ludziach ftaranie. Kiedy 

na coi 

Bog wiedziat, ze cztowiek miat zgrzefzyc , 

go ftworzyt, i znowU: kiedy Bog wie, ze bgdf w 

piekle, chocbym ii^ nie wiedzied iak dobrze Q)ra- 

wowat, mufzf iuz bydz w pieklc. Kiedy Herety- 

cy zle wierz^, na coz im Bog fzcz^^cie i obfito§ci 

pofyta. Oprzeklfte bluznicirlkieuftal lezeliby nas 

lepiey z prowidencyi i nie nauczata fwoiey m§dro^d 

przedwieczna, nie dla czego innego bluznidby^ 

mozna, ii Boga niemafz, tylko ze za iedyne takie 

wyrzeczone ftowo piorunem nie zabiia bluznier* 

c? fwego. Te wfzyftkie f| fzataiifkie fw§djr 

iako ftufznie 

grzef znikow , zk|d kto nie widzi, 

Pfalmifta takich mowi : 

fepukhrum afertum 

guttur eorum. Poniewai iak z otwartego grobu^ 

tak niezno^ny fmrod z uft onychwychodzi. Aia- 

kaz iefzcze zarazHwa grzechu^miertejnego tr?do- 

watosc? ktora choroba, ktore powietrzetaktatwo 

zaraza ludzkie ciata, iako grzech dufzy ludzkiey? 

Apoftot S. zaraze grzechow| do kwafu, ktorym 

S 5 msk^

\. 

38Q THEOPHAMS PROKGPOWICZ 

m^kg rozczyniai§5 przyrownywa : numnefdtis^ 

* 

farumfementi totam majfamfementafe, lako 

bowiem kropla 

kwafii caJ§ dziezf ukwaîc moze, 

tak i grzech ^miertelny na iedynym bgd^cy wielu 

zaraia, i zt§d ieft, ze czgflo 

fatwo ieden niecno- 

diwy wielu dobrych zepfuie, 

a niieli wiele cnotliwych 

iednego zlego naprawi^. Czego obfite 

przyktady.mamy w herezyach i we zfych kompa- 

jiiach, kto z heretykami dfugo obcui^c, ieieli îg 

nie przewroci, przynamniey o wierze nieco po- 

w§tpi swiftey, i kto z niepoczciw| kompani§ 

iig? wziawfzy, tychze obyczaidw si? nie napiie ? Jui 

i wlpominad, iak§ obrzydtosc grzech ^miertelny 

zadaie tym oczom, ktore iego nieifychane fzpe- 

tno^ciwidz^. Taktrzebarozumiec, zegdynie- 

izczgfny cztowiek cigzkoobraza owftrafznymaieilatNaywyiizegOjWten 

czas tak brzydki widokna 

^wieeie pokazuieî?, zegdybybezdufzne ftworze- 

nie rozumi fmyfty miato,wizyfT:kaby ziemia zatrz§ita 

îfûciekatyby na wftecz rzeki,umykatoby ii^ od 

takiego powietrze, ftonce i wfzyftkie niebiefkie 

planety promienieby fwoie zakrywaty , ieby nie 

widziec niewymowney brzydkosci, ktor^ na fobie 

I nie dziw ! iezeli bowienx 

pokazuie uraza Bpfka. 

dla nawrocenia iedynego grzefznika wfzyicy A- 

niotowie tryumfui§ , muî bydz wielka ohyda 

grzech smiertelny, kiedy go cztowiek ngdzny 

popetnia. 

Ale

ORAtlONES ASCETICAE. 281 

Ale na co tu z ftworzenia dokumenta brad 

mamyj fam Bog wfzechmogicy iako sig brzydzi, 

patrzyc nadufzggrzechemzmazanf, mowidoniey 

przez Ezechyela Proroka : Ahominabilern ficijii 

iecorem tuum. Lubom ciwielkie, o dufzorgrze«* 

fina ! przed tym dat ozdoby, 

utalentowatem wol- 

nosci? i rozumem, ubralem w dziwne naturalne 

przymioty , wtasn^m rfk§ moi§ ciebie ftworzy!, 

obrazem i wizerunkiem 

wiasnym moiey twarzy 

ciebie przyozdobit, iednakie wftyftkie tetakdro- 

gie kleynoty grzechem twoim ofzpecone f§; i4- 

hminahilemficifiidecorem tuum, Nie lubif tych 

ozdob , nienawidz^ dzieta r|k moich, brzydz? 

î? podobieiiftwem moim. Co wi§kfzatak % 

brzydziBog grzefznikiem, zeirzeczy, ktorychza* 

iywai^ grzefznicy , nienawidzi. ZtÂ gdy lud 

Izraelfki Madyanitow zwydigzyt , przykazat Bog 

Moyiefzowi, aby tupy z nieprzyiaciot 

zdarte iedne 

oczyfzczat przodogniem, drugie za^ wodf,a 

potym iuz do uzywania ludowi pozwolit. A nie 

tylko proftych do zaiywania rzeczy, ale i famych 

^lubow, modlitew j ofiar grzefzniczych nie lubi, 

wyi§wfzy te tylko, ktoremi niezatwardziaty ale 

ikrufzony grzefznik o mitosierdzie maieftat iego 

btaga. Wedtug pofpolitey bowiemnauki : wfzy- 

^kk. dobre uczynki cztowieka w grzechu smier- 

telnym zofâi^cego martwe f|, 

i na wieczne bto- 

goftawienflwo nie zarabiaif. Ktora nauka nie, 

cztowieka autora ma, ale famegoDucha Swigtego, 

td;

sSa 

THEOPHANIS PROKOPOWO 

tak mowiw przypowie^ciachSalomonowych: Sa* 

mficid imfrohorumahominationifmtDeo, t:af*jz. 

Co iednak fam wfwoiey ofobie barziey wyraiau 

Proroka Ifaiafza c^p. i. Expandentibus vobisma^ 

ms veflras, occulto oculos meos a mhiSy quum uti^^ 

mini multa oratione non exaudio. Co moie bydz 

iateyfzego nad te i!owa. lezeliiu iefzcze wiel- 

Iriey brzydko^ci w grzechu smiertelnym nie wi- 

dziemy, gdzie iuz obaczyc mbiemy ? Co za pry- 

czyna bydz moie, dla czego ii^ Bog od grzefznikow 

odwraca , ieieli nie ta : ie niewymown§ na 

duizy ich brzydko^c widii. Co ieieli tak ieft, 

ijeby ktokolwiek w takiey ilepocie byt do tych 

czas, teraz przetarfzy oczy, famkufbbiezwielMm 

ialem i podziwieniem mowit : ach mnie mizernemu! 

co mnie do tych czas ^lepito, iem tak 

wielkiey Ke wiedziatem, iakom brzydki i ohydty byt wo- 

czach ludzkich, anielfkich, woczach catego ftwo- 

tzenia,

ORATIONES ASCETIGAE. a83 

» 

fzenia, woczachiamegoBoga. ledynemu podo* 

bno nieprzyiadelowi duizy moiey wdzigczny na 

pozor bytem, bom mubyf w izpetoo^cipodobny. 

niefkoiiczona dobrod, Boie moy ! co za dzigki 

oddam Tobie za tak wielkie twoie miioîerdzie? 

Iefzcze§ mn^ nie wzgardzii na wieki, iefzcze^ nie na 

wieki od trgdowato^d moicy odwrocil oczy twoie, 

znowu zmazawfzy taiemnicg pokuty tr^d , pierwfz§ 

pigkno^c przywrociie^mi ; znowu zdarizy ze 

mnie poczwarz fzataiifkg, wfoiyle^na ninie obli- 

cze twoie 5 znowu gniew f|dziego zloiywlzy , ie- 

fle^ mi f a(kawy ociec ; znowujiako rozumiemjZ nie- 

przyiaciela uczynite§ mnie fynem Iwoimjiako mmji 

dzigkowad za te dobrodzieyftwo nieopifane. 

Siufzna zda mi 5ig iefl, ieby kaidy tak z fob|i 

2 Bogiem% rozmawiaf, uwazai^c iego niezmieme 

miioîerdzie? dobrze bowiem poznawfzy z iakiQy 

nas choroby uleczyi Bog Wfzechmog§cy, iako^ 

kolwiek poznad moiemy, co za dobrodzieyfhvo ie- 

go tym fpofobem uczynii 

z nami. Ale ktore takiemu 

dobrodiieyflwu rowne bydl moze odwdzifczenie? 

Nie pytad o rownoSd, gdyz taka bydzme 

moie, nayiatwieyfzeiefl, ktore fam odnaspotrzebuie 

ten dobrodziey. 

Co moze by dz iatwieyfze- 

go, iako grzechiinielubid? uwaiywfzy,iitakci§£ka,brzydkaiohydiarzecz 

iefl. Tey iedyney odnas 

iafki wydi|gaBogwfzechmog§cy? inaczey za^ gdy 

za miiosierdzie pobudzad do gniewu, za omyde 

obraiac zechce* 

grzechow nowemi grzechami 

ray&c&c. 

DE

a84 

THEOPHANIS PR0K0P0WIC2 

» 

• 

ijc * * * * :jt ;|c'H


wfzyftkie 

te niezliczone mnoftwo naznaczone ieft 

do wiecznegoognia. Kogo taki widok nie prze- 

ftrafzy ? kogo taka tragiedya niezasmgci? nigdytym 

tak wielkiey gorzko^di iako na moie, tak na 

cudze ferce 

Ipufzczae 

nie chciai, gdybytakagorzhos6 

nk infzego tylko gorzkosd byta, ale ze ieft na- 

dliei| wielkich zbawiennych poiytkow ucukrowa- 

na^z wielk§ ochot| wfzyl&im i§ przymawiac trzeba* 

Lekarftwa pofpolicie gorzkie iprzykre bywai§.Siubuigia, 

Pobozna audyencya, ikaidy (kutkiera doznac 

moze, ie rzecz, ktorey mowic mamy,wielkie 

lekarftwjo ieft dufzy. Wigc nie odwracaymy §i^ od 

tey gorzko^ci, kiedy w niey wielk|dozbawieniau- 

patruiemy fkutecznosd , obaczmy za^ wprzodiako 

rozumied trzeba o liczbie ginacych; mnieyfzali 

czyli tei rowna fbona.zbawionych, czyli tez podobno 

i§ przewyzfza ? i iak barzo wigkfza bydt 

moie ! i to bgdzie przykry i gorzki kaidemu fmak 

mowy nafzey. Potym niektore pozytki zbawienne 

uwazemy, ktore w fobie iako iaki lekarfki na- 

poy finutna ta kontemplacya zamyka, Poydzmy 

do pierwfzego. 

ie iadea 

Naprzod tedy wiedzied trzeba , 

mowid nie moze, zeby tych, ktorzy na wieczne 

potfpienie id§ mnieyfza liczba byfa od tych, kto- 

rzy f| do wiecznego zy wota naznaczeni , boby 

takie mniemanie iawnie si? przediwiato ,nauce 

Chryftufbwey, ktory mowi: multi funt vocati 

fauci eleBi, S§ tedy niektorzy, ktorym ii% mierm

iS6 THEOPHANIS PROKOPOWICZ 

na ale przedi? iakoikolwiek ia{kawa opiniapodoi 

bata 5 to ieft , iakoby iedna liczba zbaWio- 

i potfpionych byta. Fundui§ fwoie 

jiych 

mnienianie na owey przypowie^ci Ewangiel- 

Ckiey o dzieî^diu Pannach, ktorych nie wi^cey 

tak m§drych , iako i gtupich byto : 

Quinque^ 

mtem ex eis erant frudentes et quinque fi^ 

tuae , Matth, 2^^ z, Ale i ta opinia wiele 

obiecuie, a mato dad moze, barziey ialkawa, 

anizeli prawdliwa ieft. Oprocz tego i ta opi- 

nia przedwna ieft Chryftufowey nauce, gdyi 

lubo mogiby kto gwaitownym wykiad|;m tiu- 

maczyd dziîeylze f!owa Ewangielflîe 

Junt vocati fauci elsBi^ mowi§c, iz mnoztwo 

te zwanych, nie z lamych pot^pionych tylko 

: multi 

ftaie %, ale z obuch ftron ziych i dobrych, 

gdy^ wizylcy i§ zwani od Boga. Liczbg za§ 

wybranych fama tylko ftrona ^wigtych ludzi 

czynij a tak nie dziw, ie wiele ieftzwanycli^ 

a wybranych ieft maio. Gdyby mowi? kto ta- 

kim ipolbbem flowa Zbawicielowe chciai wy- 

Madac , nie podielzy go to fophi/ma. S§ bowiem 

ia^nieyfze flowa, w ktorych Chryftus ia- 

wnie pokazuie, ii daleko wigcey do m§k 

wiecznych, anizeli do wiecznego zywota §i^ do- 

ftanie. Zpytai raz kto^ Chryftufa o tg twefty^, 

iakopifze iwigty Lukafz. Domine num fauci funt^ 

ûi fervantur 'y coz mu na to Zbawidel : Conten" 

ait6 intrare fer anguftam fortam , quia multi 

dicQ

ORATIONES ASCETieAE. 287 

dko volis fiudehunt intrare ^ non foterunt, 

tucns /?.^ 2j. 2^. Dziwna odpowiedz. Nie 

puyiedziaf, ie mafo, albo wiele, ale dsn§

288 


a drugie na poimile dallze bgdzie, nie mowie- 

my, zeby do drugiego wi^cey mil, 

nizeli do 

pierwfzego. Daleko barziey^ ze CRryftus yxie- 

tylko wigklz^ bydz czgsc pokazde do 'zguby 

wieczney, anizeli do zbawienia id^cycfc, alebez 

porownania profto mowi; ty ch rr^ô. Multi 

funt vocati, pauci eleBi. A lub^'*^ to prawda, 

ze i wybranych dofyc fama w ôbie liczba wiel- 

Co bowiem zapoiki ftan^, tak wie- 

ka b?dzie. 

le mgczennikow ?/

ORAtlONES ASCETICAE. a89 

do iiemie obiecaney. Ziemia bowiem obiecana 

poipolicie si? bierze za figurg Krpleflwa 

niebielkiego , wiele tedy z Egiptu wyfzio zydow, 

a maio z tych do ziemie obiecaney do- 

fzio. Dwie fzczegulnie perfony : Jofue 

i Cha- 

leb. O rzecz ftrachu peina! iezeli zt^dproporcy^ 

wezmiemy , a wiemy , ze i w Kroleftwie 

Niebiefkim wielkie zebranie ^wigtych Bozych 

bgdzie , iakie wzglgdem tego mnoztwo ma 

bydz potgpionych! 

zna , 

ale rachuymy iako , 

Rachowac obu ftron niemo- 

i ktorych moiemy. 

Gdzie tedy f§ owe liczne woylka Faraonowe, 

ktore w zatwardzeniu ferca, kiedy Lud Bozy 

goni^c wfzyftkich razem. zalaio morze. Gdzie 

f§ drugie woyfka Amonitow, ktore do fzczftu 

wybii Jollie. Gdzie f^ trzecie woyfka od ie-* 

Krolow zebrane ? ii tak wielkie i li* 

dynaftu. 

czne, ze nawycigcie iego maiy byt dzien natu- 

ralny , 

i zatrzymai lofue cudownie w biegu 

fwoim ftonce, poki wfzyflkich nieprzyiacioi nie 

wyîeki. Do iedney niemozna perfbny, .tylko 

poiki i woyfka. rachowac. Gdzie Lud Jerychonfki? 

Gdzie wielkie i liczne miafta iedyna- 

ftu Kroleftw , w ktorych iadnego z obywate- 

low miecz nie minî Izraelflî, a to z przykaza- 

niu Bozego. Ale ia i woyfka licz^c w niefkori- 

czon§ hyftoryl zachodz^, Trzebaby razem 

przed oczy przeiozyc wfzyftkie owe klgfki, ktore 

iixi fgdziowie Ludu Bozego, iako Giedeon, 

T a Ab-

1^90 


Abdon 5 Samfon i inni Krolowie Izraelfcy i 

Ksi^z^ta Machabeyfkiey familii Ani 

poczynili. 

ia tu wlpominac chcg iakichkolwiek woien, ale 

tylko na ktorych bez w^tpienia do piekta pofzli, 

bo byli Poganie , Tyrani i przesladowcy Ludu 

Bozego, i z woli Bofkiey pobici f^. A czy^ 

ieden tylko fpofob do zginienia wiecznego? byiy 

M^fki woienne,, dwadziescia i cztery tysi^ce w 

grzechu smiertelnym z rozkazania Moyzefzowego 

zabito famych Izraelitow, ktorzy fobie 

Madyarifkie zony brali, i ich baiwochwalftwem 

ii^ iplugawili. Co iuz o Spdomie, Gomorze, 

i innych okolicy tey miaftach mowic? zk§d 

iakosmy mowili Lot z dwiema corkami ca!y wy- 

fzedi, a wfzyftek tak wielki narod gwattownym 

ogniem z nieba zgorzai. Co mowic o owey 

flralzney na caiy swiat kl^fce , kiedy gniew 

Bolki potopem caiy swiat zalai ? kto moze o- 

piakac tak niei!ychan§ ruing? kto opifac 

albo i 

poi§c liczbg moze? wfzyftkich zas tych wgrzechach 

, w biedach bez pokuty ^mierc zaftaia. 

Ale na co ia do ofobliwfzychmieylciczafowmo- 

wgftofuie, czyzbowiemtylkoci, ktorzypotopem, 

albo, ogniem albo mieczemgingli, fzlinawieczne 

opt^pienie? Nie t§ miar§ mierzyc trzeba mnoztwo 

gin§cych, Poki si^ wielki balwochwal- 

(Iwa bi^d byi rosprtzftrzenii, poty niby iaki potop 

piekielny zaymowal, w ktorym caiego ^wia- 

. ta narody przez pifc tysigcy lat tongiy. Po- 

ftaw

ORATIONES ASCETICAE. spi 

fiaw fbbie przed oczy owe cztery Monarchye: 

Afyryyfk^, Per{k|, Medzk§ i Grcck§. Poftaw 

nayobfzernieyfze Paiiftwo Rzymfkie iakie.przed- 

tym byio , 

i wyi§wfzy iedyn§ Paleftynf , w 

ktorey fzczupla Cerkiew Boza , 

iako w iakim 

k§cie zalloniona byia. Poftaw wfzyflkie inne 

narody potfzne, bogate, waleczne i midrych, 

ktorych imiona fame i krdtkie powiesci tak 

wiele Hyftorycznych ksi§g napeiniiy. Owo 

zgoia- poflaw na oczy caiy swiat, i iezeli mo« 

iefz , zgadniy , wiele ludzi razem po caiym 

swiecie bydz moê. Przy tym uwaz, 

dJugi czas wfzyfcy ludzie razem zyi^cy 

za iak 

do ie- 

dnego pomr^, i nowym mieyfce^ dadzf. Potym 

wiedz^G, ze do przyyscia Chryflufowego 

ed ftworzenia swiata pi^c tysigcy lat wyfzio, 

rozf^dz fobie dobrze , wiele tez ludî przez 

Mk wielld czas zrodziio îg i pomarfo, wfzy- 

icy d bez wyboru na wieczng m^ki potfpieni 

f|. Wyiîem iedn§ Paleflyn^, a i z tey, tak 

ro^zumiem , wifkfzacz^sc do liczby gin^cych 

przyi§czyia îf. lakd bowiem r zydowfki na* 

rod do grzechu i big dii fkionny byt ? iak 

fwarliwy i niespokoyny za Moyzefza 

? iako 

przewrotny i wiarofomny za czafbw fgdziow? 

iak oslqpiony za Heliafza ? iako rofpuf^ny i 

baiwochwallki za Jeremiafza Proroka? iako od 

wfzyftkich Prorokow , iak od famego Pfalmi- 

fly , pohadbiony generatk contumax c^ rebeUif^ 

T 3 gene*

292 

THEOPHANIS PROKOPOWICZ. 

generatio (ûo^ non comparavit animumfuum^ ^ 

cuius fpiritus non fuit conftans ergaDeumfor^ 

tem^ Pfdl yS, S- lako tedy i z tego narodu 

wiele kompanii przybyio potgpionym! o zato* 

fna i nieopiakana mino ! Daymy, 

it za fto 

lat zyi|cych na swie

pRATIONES ASCETICAE. 291 

"Panftwa albcr ledwo co§ kiedy, lalbo nigdy o 

Chryftuîe nie flyfzaiy. Nafze tak liczne pot* 

nocne narody , tyî§c lat po Chryftuîe leiaty 

w ciemnosciachi To wfzyftko iefl: dziecinftwo 

gniewu Boiegoj nui o tych, ktorzy ficzyc^î^ 

wiar^ albo imieniem Chryftufowym, Gdy z roz;^ 

kazania Panfkiego zarzucili Apoftotowie sieci, 

wielkie mnoztwo ryb zaieli byli, ale ii^ miey- 

fcami siec targata, co figur^ byto cerkwie ^wi^ 

tey prawoflawney, iz ona miala cierpiec wiel- 

kie roztargnienie , przez ktore mieli wypadac 

nieftateczni i nielpokoyni iey Synowie, czyni^c 

Iwoie prz^klgte fchadzki, odfzczepienftwa, wymyslaiê 

tozne herezye, przez ktore dziury iak 

wiele ryb poiowem Apoftolfkim pogingto ? le- 

fzcze za famych*Apoftotow wiele takich fynow 

przepasci sif narocizito? zk§di JanswjgtyEwan- 

gieli^ fwoi? z okazyi bluznierftwa Chreryntowe- 

go pifac pocz^t, i Judafz swigty caty fwoy lift 

iako na heretykow zaoftrzyt, i Pawet Tymoteulzowi 

si? ufkarza, ze wielka cz§sc Azyi od 

zdrowey nauki odpadta. 

Coz daley naft^pitoj 

odtworzyty si? owe wrota piekielne, pafeczfki 

heretyckie zewfz|d walczyc nie przeftai| na 

Cerkiew Swift^. Prawda ze iey zgubid nie 

mogty i nie mbg^ , ale wiele zawfze fzkody 

czynili. 

lak wiele pozarazatMarcyon? iak wiele 

pogubit Montanus? iak wiele poci§gn?li zafbb§ 

Pawet Samofatiki, Sabelius, Pelagiufz, Do- 

T 4 natus,

294 

THEOPHANIS PROKOPOWlCZ 

natus, ManicKeufz, Eutyches, Neftoryufz, Mo- 

notelity, Bryenifty, obrazoborcy, Macedonia- 

nie, Aryanie, i inni dzieci i ftrafzydfa piekielne. 

Sam Aryufz taki pozar byt wypuscif, ze 

wfeyftek ^wiat, iako mowi Auguftyn, nie poftrzegt 

si^ byt, iako zoftat. Aryaninem 

Macedonianie 

zaS woiui^c na Boztwo Ducha Swi§- 

tego, tak^ hypokryzyl pokazywali , zebys ro- 

zumiat, i^ w nich Duch S. rezyduie, ktorym po- 

wierzchownym nabozenftwem wiele do fekty 

fwoiey iako powabem iakim poci^gali, 

iako 

na nich 

utyfkuie S. Bazyli. Ale iezeli ktore, 

tedy nafze potym nayniefeczgsliwfze I5 czaly,' 

wfchod wfzyftek i potudniowych kraiow nie- 

«liato podbrzydkim Mahometanftwem i?czy,i Cer- 

kiew swift§ iako roz| miedzy cierniem dawij 

zachod za^ i potnocna cz^^c wielka na tysi|C 

{tht i herezyy roztargniona si? miefza. Co 

to wfzyftko ieli:? iezli nie gotowa materya o- 

gnia wiecznego. W iedney tylko Cerkwi pra- 

woitawney , iako w bezpiecznym iakim i ze- 

wfz|d obwarowanym porcie, nie trzebaby si? obawiac 

tak wielkiey nawatnosci, ale ze nietyl- 

ko uczynki bez wiary, ale i wiarabez uczyn- 

kow, wedtug nauki Jakuba S. nic bynaymniey 

nie pomaga. lak wiele w lamym tym porcie 

utonie, kto ftufznie wypifac, albo wymowic 

moie? lezeli bowiem wielu takich potgpic ma 

iprawiedliwosc Bolka , ktorzy cuda czynili, 

proro-


* 

prorokowali, wypfdzali zfych duchow, iako 

(km , 

Chryflus ^wiadczy. Muki dicent mihi die 

illo Domine Domine^ non ne per nomen tmm pro- 

fhetavimus^ C? in nomine tuo D^monia eiecimus 

, (jf per nomen tuum mulias virtutes edidi- 

mus. Tunc autem 

profitehor eis^ certe nunquam 

jioui vosj difcedite a me, datis 

qui 

trans- 

operam 

grejjioni legis, Math. 7, 22. 2j. lezeliz mowi^, 

takich wiele poginie? coz mowic o takich, 

' 

ach wielkie niebezpieczeiiftwo nafze! ktorzy nie- 

tylko cudow nie czyni§ , ale cudby nie maiy byf, 

gdyby z nich drugi, 

raz kiedy zywo pomy^li! 

o zbawieniu dulzy fwoiey. Gdyby komu Bog 

wfzechmog^cy wfzyftkich Chrzescian ferca umy- 

l!y obiawit , obaezyiby iakiey proznosci petne 

wfzyftkie ftarania i zamylfy. Ten my^li o ho- 

norach, tm o przybytkach, tm o zyfku mar- 

nym, ten o wyfokich nauk nabyciu, a dla-ie- 

ten cielesnemi poz|dliwo^cia- 

dyney marnosci ; 

mi îg zarzy, ten îg zapala gniewem, i ôfoby 

do pomfty wymysla, tQn sig rozdyma pych^, tm 

iezeli tego nie mysK, iednak i o Bogu, i o koii- 

cu zywota fwego, nie mysli. Nie o tym mowa, 

nie o tym pytai?, nie o tym badai§ si?, nie 

t§dy, iako mowi?, i oczy drugiemu patrz^. 

Chryzoftom do ludu Antyochfkiego hii^ca 

fluchay iak flrafzn^ lentency§ wyrzekf : (homiU^ 

ô.y Wiele, prawi, rozumiecie znaydui| sig 

wnafzym auelcie, ktorzyzbawieni bfd^Pnieprzy- 

T 5 

iemna 

S.

S95 THEOPHANIS PROKOPOWIGZ 

iemna w prawdzie 

rzecz ieft, ktor| mam powie« 

dziec, powiem iednak: ledwo mog| z tak wielu 

tysi^cy fto si? wybrac, ktorzy zbawienibgd^, i 

o tych w^tpi?, iako bowiem wiele ziosci w mto- 

dych, iakie wielkie leniftwo w flarych?^ zadengoriiwoscinie 

ma. Niewiem iako kogo, a mnie ledwie i 

nie do defperacyi przywodz^ te flowa, gdy ie pilnie 

uwazam. Nie mogt tak wielki doktor nie 

rozf^dziwfzy dpbrze cokolwiek na igzyk przyfzio 

mowic, a zwfafzczaw tak powazney materyi mu- 

îai pilhie zwiedziec i przeyrzec cai§ Antyochy^, 

wfzyflkie obyczaie, wfzyftkie procedery i iprawy 

ludzkie, i iako zwyczaynie, kiedyfporwrachubie 

bywa , iezeli mai§ liczb? pokazac chcemy , . dla 

wigkfzey pewnosci rachuiemy, tak iak inaywig- 

cey bydz moze , wiele ziotoufly S. powiedzia- 

wfzy {\o, muîat w fobie rozumiec, ze ledwo iefl, 

lezeli tedy w tym miescie, w kto- 

pigedziesi^t. 

rym na ten czas tak wiele pokuty Apoftot codziennie 

krzyczat, wtymmiescie, w ktorymwie- 

le przyktadow co raz swigtych, nowych ftyfzecji 

widziec byto z okolicznych Monafterow i pu- 

ftyii, wtymmiescie, wktorymiameimigChrze- 

Sciaiiflde sig zrodzito, nie mato pobudki ludziom 

dawato do dobrego , 

a zwtafzcza w czafy nieza- 

âwnione w potczwarta fla lat po Chryflusie, le- 

dwie flo mogto si? zebrac wybranych w tak wiel- 

kim mnoztwie. Byto bowiem w Antyochyi 

na flotysigcy ludzi i 

, daley. optakana n§dzo 

nafza!

ORATK)NES ASCETICAE. 297 

nafza ! Go rozumiec o teraznieyfzych , kkdy 

zaftarzat ^wiat we ztosci! kiedy wielerozumiei|, 

ii te iui min^ty, teraz nie te iuz naftaty czafy, 

ieby ii^ o zbawienie ftarac ! 

kiedy wykorzenio- 

na ieft mitoic! nie widac przyktadow, uftatynau- 

ki duchowne! zamarzta gorliwo^c, kiedy nay- 

mnieyfze dzieci wielkie petnic grzechy umiei|, 

a i ftarzy nie pmiei^ odprawic pokuty. Kiedy 

na oftatek matoniewizyfcy niezbytemi wyftgpkami 

przedw Duchowi S. grzefz§ , iedni zdrowey 

nauce wiary nie dai^, chc§c ofzukac fumnienie 

fwoie 5 drudzy obrazai^ Boga w nadziei mito- 

îerdzia iego. 

Inni ftrafzney rolpaczy ipofbbem 

o zbawieniu 

wfzyftkie ftaranie i pieczotowito^c 

Iwoim odrzucili. laka to zguba! iak wielkie a 

gotowe zginienie narodu ludzkiego 

! nie wiem 

coby tu ztotoufty powiedziat! czyby chciatprzyobiecac 

nie miaftu alecatemu swiatu, zeby w nim 

fto byto, ktorzy nie potfpieni bfd§. 

lezeliz to niegorzka wiadomosd ! ieieli to 

nie cif zkie i nie przykre rozmy^lanie. 

Pifze He- 

rodorus o ftawnym owym Perfliim. Monarfze 

Xerxesie, ze id§c z niezlicznym woyfkiem na 

Grecy^, chciat patrzyc na cate to woyfko z wy« 

fokiego mieyfca. Na co mu na wynioftym pa^ 

gorku wielkie krzeito wyftawiono , zk|d Xer-^, 

xes gdy obaczyt wfzyftek Helefpont okrftami 

zakryty, wfzyftkie brzegi morfkie okiem widziat 

ludzmi

298 THEOPE 

iudzmi zaifte, ^ 

fzczgsliwym iiq 

weztchn§f cigzk( 

Artaban Senator 

Krolu rzeczy cz] 

z tak wielkiego 

Xerxes : 

powie 

wielkiego mnozt 

b^dzie. 

leieli u 

tnaia fzkoda, ze 

^miercii do 

' 

ne 

Cae 

B E N E 

In iliig lods, vbi Pei 

Nouogrodenfem i 

loco Prajidmm J

EOPH. PROKOP. ORAT. ASCET, 

m ii^ nazwaf, trochg za^ potym 

[ cif zko i fzami ii^ obM. Zpyta go 

jenator iego : przeciwne , prawi , o 

lifte, wprzod î?, prawi, udefzyt, i 

!czy czynifz, w przodci î? (îefzytei 

Ikiego woyfka, a potym piaczelz. Od- 

;rxes : uwazyfem , mowi , ze z tak 

mnoztwa ludzi za fto lat iednego nie 

leieli tedy Xerxefowi wywabifa fzy tak 

)da, zeiedyne lUb naywi^kize woyiko 

;rci§ docz?&§ za fto lat wygfadzoneiycma******* 

Caeteva deficiutiL 

BENEVOLE LECTOR, 

is, vbi Perilluikiflr. Theophanem Archiepircop«ta 

adenfem & S. Synodi Preefldmtem impreffijBi x% 

tjidmtm icge Vkt-Jfvaplintm^

Illustrissimi ac reverendissimi Theophan. Prokopowicz miscellanea ...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?