S. AURELII AUGUSTINI CONFESSIONES - World eBook Library

S. AURELII AUGUSTINI 

CONFESSIONES 

Classic Literature Collection 

World Public Library.org

Title: S. AURELII AUGUSTINI CONFESSIONES 

Author: 

Language: English 

Subject: Fiction, Literature 

Publisher: World Public Library Association 

Copyright © 20, All Rights Reserved Worldwide by World Public Library, www.WorldLibrary.net

World Public Library 

The World Public Library, www.WorldLibrary.net is an effort to preserve and 

disseminate classic works of literature, serials, bibliographies, dictionaries, 

encyclopedias, and other reference works in a number of languages and countries 

around the world. Our mission is to serve the public, aid students and educators by 

providing public access to the world's most complete collection of electronic books on-line 

as well as offer a variety of services and resources that support and strengthen the 

instructional programs of education, elementary through post baccalaureate studies. 

This file was produced as part of the "eBook Campaign" to promote literacy, 

accessibility, and enhanced reading. Authors, publishers, librari and technologists 

unite to expand reading with eBooks. 

Support online literacy by becoming a member of the World Public Library, 

http://www.WorldLibrary.net/Join.htm. 


www.worldlibrary.net 

*This eBook has certain copyright implications you should read.* 

This book is copyrighted by the World Public Library. With permission copies 

may be distributed so long as such copies (1) are for your or others personal use only, 

and (2) are not distributed or used commercially. Prohibited distribution includes any 

service that offers this file for download or commercial distribution in any form, (See 

complete disclaimer http://WorldLibrary.net/Copyrights.html). 

World Public Library Association 

P.O. Box 22687 

Honolulu, Hawaii 96823 

info@WorldLibrary.net 


S. AURELII 

AUGUSTINI 

CONFESSIONES 

POST EDITIONEM PARISIENSEM NOVISSIMAM 

AD FIDEM 

CODICUM OXONIENSIUM RECOGNIT^, 

ET POST EDITIONEM M. DUBOIS 

KX IPSO AUGUSTINO ILLUSTRAT^. 

OXONII, 

J. H. PARKER ; 

J. G. ET F. RIVINGTON, LONDINI. 

MDCCCXXXVIII.

MONITUM 

QuuM Patrum studium omni fere tempore in Ecclesia 

Anglicana floruerit, mirum sane accidit, non nisi unum 

S. Augustini opusculum", quod sciam, idque historici tantum 

argumenti, typis apud nos unquam mandatum fuisse. Auspi- 

catius ergo a nullo alio exordiuni sumpturam fore Biblio- 

thecam hanc Patrum duximus, quam ab ipso Augustino, 

neque opera ejus selecta quam ab ipsius Confessionibus, 

tum quia indolem Sancti Patris, ingenium, vitam, mores 

optime declarent, tum vero quia iis. qui pietati gnaviter 

studuerunt, nunquam non (si modo licuerit) in manibus 

versatse sint. Operi tam insigni, et saeculorum plus quam 

tredecim quae id in succum et sanguinem pietatis suae con- 

verterunt, sufFragiis, amore, studio, comprobato, non est 

quod immoremur; id ergo paucis tantum exponemus, quod 

in hac editione praestare voluerimus. 

Et nos quidem editione Benedictina contenti fuissemus, 

quam certe, (si in hac vel illa Patrum editione minus dili- 

genter egerint Monachi quidam ordinis illius impigerrimi, 

deque Patribus optime meriti,) solito labore et patientia, summaque 

cura et fidelitate concinnarunt, prassertim cum recen- 

tius adhuc summa cum diligentia denuo recensita sit et emen- 

data; eorum tamen scrupulis occurrere voluimus, quibus 

suspectum est quicquid Ecclesiae Romanoe elaboraverint as- 

seclae, quosque a Patrum studio absterret corruptelarum 

nescio quarundam suspicio. Quo ergo huic timori niedere- 

mur, codices Manuscriptos, quotquot Bibliothecae nostras 

habent, contulimus ; et textum Benedictinum pro funda- 

mento quidem ponentes, varias etiam lectiones, quas notarunt 

^ De Hacresibus c. Comm. L. Danaei, nensis Commonitorio, Cantabr. 1687, 

8vo. Oxon. 1631, et cum Vincentii Liri- r2mo.

Tiii MONITUM. 

Benedictini, sedulo pensitantes, codicum Oxoniensium quo- 

que, in nova hac editione paranda, opem adhibuimus. Et 

quatuor quidem ex iis jamdudum in gratiam editorum 

Benedictinorum, hic illic collati erant ; quod tamen, etsi 

non infide, negligentius tamen certe factum est. Quos 

cum accuratius contulissemus, e duobus eos fontibus pro- 

fluxisse apparuit ; et eorum quidem, quos literis ABCD in- 

signivimus^, tantam esse inter se affinitatem, ut ex uno Ms. 

eos exscriptos esse suborta sit suspicio; alias tamen, (etsi 

rarius in lectionibus majoris momenti,) adeo in diversa 

ierunt, ut ad unam potius, quam dicunt, " familiam" perti- 

nere visi sint, quam ab uno exemplare desumpti. Codex 

autem reliquus E, ad aliam omnino familiam pertinet ; adeo 

ut mirum sit eum qui codices BCDE olim contulerit, " codd. 

Anglicanis*' toties hanc vel illam lectionem tribuerit, cum 

cod.E ut plurimum a caeteris diversam sistat. Indoles autem 

horum Mss. clarius nobis innotuit, inspectis Varr. Lectt., 

quas editor recentior Benedictinus D. Martin, suae Confes- 

sionum editioni (Parisiis 1741) subjecit, quippe qui Mss., quos 

adhibuerit, nominatim fere ubique adducat. Postquam ergo 

horum lectiones sedulo notaveramus, codd. ABCD maxime 

cum antiquissimo illo codice Germ. 1. (sseculi, sicut ille 

autumat, octavi, adeoque vix quadringentos post editas Con- 

fessiones annos descripto) congruere reperimus ; E vero 

potius cum Bertinensi. Hi autem in libb. x. et xi universis, 

quater tantum, (quoad saltem lectiones utriusque notavit 

D. Martin,) inter se concordant ; caeteris Mss. praecipuis, 

Gislen. Camer. Aquic. Torn. 1., cum utroque ut plurimum 

congruentibus, quoties a lectione vulgata discedant; ita 

tamen ut Germ. % plerumque cum Germ. 1. congruat, 

uterque vero, ut et Bertin., lectiones plures sibi proprias 

habeat. ** Familias" ergo, quas vocant, duas admodum di- 

versas exhibent. Codd. autem Oxon. ita cum utroque con- 

gruunt,ut in aliis rursus discedant, unde liquet eos e codicibus 

antiquis, his affinibus, potius quam ex ipsis fuisse derivatos 

b Vid. inf. p. 183. 

;

MONITUM. IX 

saepissime vero eas lectiones habent, qiias Benedictini, tanto 

siipellectile muniti, in " codd. antiquissimis" vel ** optimis" 

exstare testati sunt. 

Cum Codd. ergo ABC, quos per benevolentiam Prse- 

fectorum et Sociorum Colleg. Mertonensis et Ênei Nasi, 

mihi domi habere licuit, amicorum juniorum ope adhibita, 

textum Confessionum a capite ad calcem contuli ; codd. 

vero DE, quos non nisi in Bibliotheca Bodleiana conferre 

licuit, postquam eorum indolem satis exploraverim, iis tan- 

tum in locis, haud paucis sane, inspexi, ubi codd. jam collati 

inter se discreparunt. Lectt. porro Varr. minoris saepe, vel 

nuUius fere, momenti notavi, quo codd. nostrorum indoles 

melius innotesceret ; verborum autem ordinem, quem Augus- 

tinus subtilem et limatum imprimis adhibet, utpote qui 

Rhetor olim fuerit et " acutis auribus" prseditus, tacite, ne 

taedio foret crebra harum minutiarum adnotatio, ad eorumdem 

fidem immutavi. Immutavi autem, cum, etsi minutum 

sit, suum tamen habeat leporem. Opere vero jam ad 

finem perducto, merita editionis Benedictinas adeo non ele- 

vare vellem, ut nequeam non admirari summam fidem, 

diligentiam, acumen, quse in ea concinnanda, adhibuerunt 

Monachi Benedictini '. 

Notulas, quas textui subjecimus, utiles fore speravimus, 

quod Augustini mentem subinde plenius declararent, vel 

rem aliquam, quam in Confessionibus obiter tantum tetigerit, 

expressius tractarent, vel ex alia quadam parte ante oculos 

sisterent. Eas autem ex editione M. Dubois (Paris. 1776) 

maximam partem desumptas esse, jam diximus ; quasdam 

ipsi adjecimus, maxime, quae ad Manichaeorum haeresin per- 

tinent. Ubique autem fere verba ipsius Augustini adhibui- 

mus, tum ne nostra cum ipsius sententiis miscere quibusdam 

videremur, tum vero quod ipse sensus suos magis vivide esset 

X 

MONITUM. 

aperturus, tuni denique quod thesaurus quodammodo sen- 

tentiarum et dictorum Sancti illius ita evasurus foret, unde 

ii, qui in operibus ejus minus versati essent, divitias, quas 

per insignem hunc servum Suum Ecclesiae Suae contulit Deus, 

rectius sestimarent. Faxit Ille, ut scripta inclyti hujus 

sanctique propugnatoris sanse fidei pietatisque virilis, regnum 

Ejus, " cujus erat et cui serviit" nunc etiam promo- 

veant. 

Oxonii 

Diefesto S. Bartholomcei 

A.D. 1838. 

E. B. P.

AUGUSTINUS DARIO COMITI, EPISTOLA 231, N. 6. 

" Sume libros, quos desiderasti, Confessionum mearum. 

Ibi me inspice, ne me laudes ultra quam sum ; ibi non aliis 

de me crede, sed mihi ; ibi me attende, et vide quid fuerim 

in meipso, per meipsum : et si quid in me tibi placuerit, 

lauda ibi mecum, quem laudari volui de me ; neque enim 

me. Quoniam ipse fecit nos, et non ipsi nos : nos autem 

perdideramus nos ; sed qui fecit, refecit. Cum autem ibi 

me inveneris, ora pro me, ne deficiam, sed perficiar." 

EX LIBRO DE DONO PERSEVERANTI^, CAP. XX. 

" Quid autem meorum opusculorum frequentius et delecta- 

bilius innotescere potuit, quam libri Confessionum mearum ? 

Cum et ipsos ediderim antequam Pelagiana haeresis exsti 

tisset, in eis certe dixi Deo nostro, et saepe dixi : 

' Da quod 

jubes, et jube quod vis.' Quse mea verba Pelagius Romae 

cum a quodam fratre coepiscopo meo fuissent eo praesente 

commemorata, ferre non potuit ; et contradicens aliquanto 

commotius, pene cum eo qui illa commemoraverat, litigavit." 

LIB. II. RETRACTATIONUM CAPUT VI. 

** Confessionum mearum libri tredecim, et de malis et de 

bonis meis Deum laudant justum et bonum, atque in eum 

excitant humanum intellectum et affectum ; interim quod 

ad me attinet, hoc in me egerunt cum scriberentur, et agunt 

cum leguntur. Quid de illis alii sentiant, ipsi viderint 

multis tamen fratribus eos multum placuisse et placere scio. 

A primo usque ad decimum de me scripti sunt : in tribus 

caeteris, de Scripturis sanctis ; ab eo quod scriptum est, In 

principio fecit Deus coelum et terram^^ usque ad sabbati 

requiem." 

a Gen. 1, 1, 

;

ARGUMENTUM. 

LIBER PRIMUS. 

A Dei laudibus exorsus, recolit vitae suae primordia ad annum decimum 

quintum. Infantise peccata agnoscit et pueritise ; atque hac aetate in 

lusum et puerilia quaeque obiectamenta, quam in litterarum studia 

procliviorem se fuisse confitetur. p. 1 

LIBER SECUNDUS. 

Ad aetatem aliam progreditur, primumque adolescentise suse, id est, 

sextum decimum vitae annum, quem in paterna domo studiis intermissis 

consumpserat arbitrio proprio ac libidinibus indulgens, ad mentem 

revocat cum gravi dolore, in quibus maxime miratur, se furtum quoddam 

gratis perpetrasse ; quod contra, cor humanum non nisi aliqua 

boni specie in malum trahi. 18 

LIBER TERTIUS. 

De annis aetatis illius decimo septimo, decimo octavo, et decimo nono 

transactis Carthagine, ubi dum studiorum gratia commorabatur, specta- 

culis et flagitiis ultro se dedit. Ciceronis Hortensio in amorem sapi- 

entise accenditur. Eam superbe quserens, in Manichaeorum haeresin 

incurrit, quorum dum hic obiter errores et ineptias exagitat, de flagitiis 

et facinoribus, et de vera justitia disserit luculenter. Uberes ac peren- 

nes pro filio lachrymas fundens Monnica de futura ejus resipiscentia 

certior fit, a Deo immisso somnio, et sancti cujusdam Episcopi re- 

sponso. 27 

LIBER QUARTUS. 

Pudet se Manichaeorum sectae addictum fuisse per novennium, atque alios 

secum in eumdem errorem pertra isse ; tum etiam consuluisse mathematicos 

: et amicum sibi interea morte prsereptum, acerbiori quam 

ajquum esset aiiimi dolore fuisse prosecutum ; cujus insiguem conver- 

sionem meraorat, et mortis ejus occasione, de vana et de solida amicitia

XIV ARGUMENTUM. 

et quam fluxa sint et caduca terrena omnia, pluribus disserit. Men- 

tionem facit librorum de Pulchro et Apto, a se anno setatis vigesimo 

sexto aut vigesimo septimo conscriptorum ; necnon quam facili negotio 

liberalium artium libros atque Aristotelis Categorias, anno setatis ferme 

vigesimo, per sese intellexerit. 45 

LIBER QUINTUS. 

Annum setatis suse exhibet vigesimum nonum, quo scilicet, comperta 

Fausti Manichaei imperitia in iis, quae isti se divinitus scire jactitabant, 

propositum in illa secta proficiendi abjecit; quo etiam Romam, ubi 

rhetoricam profiteretur, et deinde Mediolanum ut eamdem artem do- 

ceret, abdita Dei providentia missus est ; ubi coepit audito Ambrosio 

resipiscere, et Manichaeismo abdicato, catechumenus in Ecclesia 

Catholica denuo fieri decrevit. 63 

LIBER SEXTUS. 

Monnicse matris ejus, adventus, et pium erga Ambrosium obsequium. 

Ambrosii mores et vitse habitus. Aug. annum Ktatis agens trigesimum, 

Ambrosii conciones frequentat, et doctrinam Catholicam a Manichaeis 

falso insimulari clarius intelligit; fidei tamen naturam et utilitates 

haud attingit. Alypii amici ejus mores. In diversa rapitur, dum de 

vita melius instituenda deliberat ; mortis quoque ac judicii metu perculsus, 

ad vitse conversionem in dies accenditur. 82 

LIBER SEPTIMUS. 

Juventutis suse exordium, id est annum setatis trigesimum primum, ob 

mentis oculos reducit. Narrat se argumento quodam Nebridii valde 

perculsum, crassis tamen adhuc tenebris obvolvi, cum de Deo non nisi 

corporaliter sentire potuerit ; Manichaeos ergo impie sentire probe 

cernit, Ecclesiae vero fidem omnino amplecti nequit ; a Mathematicorum 

erroribus revocatur ; qusestione tamen, unde malum ? misere torquetur ; 

plurimum e Platonicorum libris proficit, neque tamen sufficiunt, cum 

de Christi incarnatione prave senserit ; arreptis vero S. Scripturis, et 

prsesertim Apostolo Paulo, dubitationes ejus omnes concidunt. 103 

LIBER OCTAVUS. 

Vitae ipsius partem attingit celeberrimam, annum setatis trigesimum se- 

cundum, quo nempe cum Simplicianum consuluisset, audita ab eo Victo- 

rini conversione, ad imitandum exarsit. Tum vero, iis quae de Antonio 

/Egyptio monacho et duorum aulicorum conversione a Pontitiano di- 

dicit, magis magisque accensus, post vehementem luctam inter carnem 

et spiritum, codicem Apostoli co^lesti admonitus oraculo inspexit; 

lectoque qui ipsi primus occurrit versiculo, omnino immutatur, et 

diruptis cupiditatum vinculis totus ad Deum convertitur. 125

ARGUMENTUM. XV 

LIBER NONUS. 

Unijam Deo vivere studens, Rhetoiicse professionem, sed non antetrans- 

actas vindemiales ferias quse proxime instabant, abjicere statuit. In- 

terim rure Cassiciaco apud amicum ejus Verecundum ad percipiendam 

Baptismi gratiam se parat ; ac tandem cum Alypio, et filio suo Adeodato 

baptizatur. Nec multo post, Africam repetens, Ostiam venit, cum 

amicis et matre Monnica, cujus vitam et sanctos mores brevi com- 

pendio cxhibet, quaeque ibidem defungitur, anno setatis suse 56, 

Augustini 33. 145 

LIBER DECIMUS. 

Quemadmodum prioribus Libris aperuit, qualis ante perceptam baptismi 

gratiam fuerit, in hoc scrutatur, qualis esset quo tempore hsec scribebat, 

Ac primum se Deum amare profitetur. Tum quae ad ipsum cognoscendum 

ineunda sit via disquirens, omnes animse suae facultates lustrat ; 

sed in primis memoriam, cujus vim plane stupendam exhibet, Deumque 

in ipsa habitare dignari ostendit. Deinde inquirit in actus, in sensus et 

affectus suos, ex triplici tentatione, voluptatis, curiositatis et superbiae 

et quid circa unamquamque prsescribat temperantia Christiana, lucu- 

lentur docet. Tum de Christo Mediatore disserit, cujus ope omnes 

animae suae languores sanatum iri confidit. 168 

LIBER UNDECIMUS. 

Quae ex instituto dicenda occurrebant, quo tandem modo ad Officia Divina 

exequenda fuerit perductus, silentio praeterit, Deum ex eo iaudaturus, 

quod Scripturae suae interiora sensim ei aperuerit. Moysen non nisi in 

Christo intelligendum esse fatetur, neexordium quidem libri Geneseos, 

Inprincipiofecit Dens coelurn et tcrram. De his disserens, occurrit obtrec- 

tantibus, ** quid faceret Deus antequam ccelum et terram conderet; et 

unde ei in mentem venerit tandem aliquando ea facere, cum antea non 

fecisset.'* Dum vero iis refellendis insistit, de Tempore copiose et 

accurate disserit. 205 

LIBER DUODECIMUS. 

Primi Geneseos versiculi interpretationem prosequitur, Jn principio fecit 

Deus coclum et terram ; in quo coeli nomine significari docet creaturam 

illam spiritualem vel intellectualem, quae faciem Dei semper contem- 

platur ; terrce autem vocabulo informem materiam, ex qua rerum cor- 

porearum species fuerunt posthac formatae. Verum alias interpretandi 

rationes haudquaquam improbandas esse ; imo ex Scripturae divinje 

profuuditate sensum multiplicem erui posse et debere, quinimo, quid- 

quid omnino veri in ejus verbis inveniri potest, id in iis revera con- 

tineri, confitetur. 226 

;

XVI 

ARGUMENTUM. 

LIBER DECIMUS TERTIUS. 

Dei bonitatem vel ex hoc maxime commendari docet, quod cum rebus a se 

creatis nullatenus indigeret, eas non tantum condiderit, sed singulas 

quasque in suo genere perfecerit. Trinum Deum, ipsiusque Spiritus 

sancti proprietatem, primis Geneseos verbis insinuari ostendit ; et de 

ejus in nobis effectibus prseclare omnino disserit. Deinde tota conditi 

Universi historia nobis allegorice exhiberi docet mirabilem illum ordi- 

nem, quem in instituenda et sanctificanda Ecclesia Deus servare voluit, 

cum non alio plane fine condita fuerint universa. 249

. 

S. AUR. AUGUSTINI 

HIPPONENSIS EPISCOPI 

CONFESSIONUM 

LIBRI TREDECIM." 

LIBER PRIMUS. 

A Dei laudibus exorsus, recolit vitse suae primordia ad annum decimum 

quintum. Infantiae peccata agnoscit etpueritiae; atque hac setate in lusum 

et puerilia quseque oblectamenta, quam in litterarura studia procliviorem 

se fuisse confitetur. 

1. Magiius es, Domine, et laudahilis valde: magna virtus l 

tua,et sapienticB tiixe non est numerus, Et laudare te vultyuitlau- 

homo, aliqua portio creaturae tua3 ; et liomo circumferens ^^^^ ^^ 

, 

. . . . . ^ 

ipso ex- 

moilalitatem suam, cu-cumierens testimomum peccati sui, etcitatus. 

testimonium quia superhis resistis: et tamen laudare te vultg''* g'*^ 

homo, aliqua portio creaturae tuae. Tu excitas, ut laudare te jac. 4, 

delectet ; 

quia fecisti nos ad te, et inquietmn est cor nostrum, ^* 

donec requiescat in te*». Da mihi, Domine, scire et intelli-5. * ' 

gere uti-um sit prius invocare te, an laudare te ; et scire te 

prius sit, an invocai'e te. Sed quis te invocat, nesciens te } 

Ahud enim pro alio potest invocare nesciens te. An potius 

invocaris, ut sciaiis? Quomodn autem invocahunt in quem 'Rom. 

non crediderunt ? aut quomodo credent sine prcedicante ? '^' ^^' 

Et laudahunt Domimim qui rcquirunt eum. Qucerentes Ps.2\, 

enim invenient eum, et invenientes laudabimt eum. Quaeram^^* 

te, Domme, mvocans te ; et mvocem te, credens m te : praedi- 7. 

catus emm es nobis. Invocat te, Domine, fides mea quam 

dedisti mihi, quam inspirasti mihi per humanitatem Filii tui, 

per ministerium pra^dicatoris tui. 

* Scripti anno circiter 400. tura rationalis ut nullum sit bonum quo 

«> Tam magnum quippe bonum est na- beata sit nisi Deus. Aug. de Nat. boni, c. 7. 

B

2 S. AUGUSTINI EPISCOPI 

TI. 2. Et quomodo invocabo Deum meum, Deum et Dominum 

quem" 

invocat 

meum ? Quoniam utique in me ipsum eum vocabo% cum 

invocabo eum. Et quis locus est in me quo veniat in me 

esse, ip- Dcus meus ? quo Deus veniat in me, Deus qui fecit coelum 

siimque (,| teiTam ? Itane, Domine Deus meus, est quidquam in me 

quod capiat te? An vero coelum et terra quae fecisti, et in 

quibus me fecisti, capiimt te? An quia sine te non esset 

quidqiiid est, fit ut quidquid est capiat te ? Quoniam itaque 

et ego sum, quid peto ut venias in me, qui non essem, nisi 

esses in me? Non enim ego jam in inferis*, et tamen etiam 

Ps. 138, ibi es. Nam etsl descendero in m/ernum, ades. Non ergo 

essem, Deus meus non omnino essem, nisi esses in me. An 

Rom. potius non essem, nisi essem in te, ex quo omnia, per quem 

omnia, in quo om^na? Etiam sic, Domine, etiam sic. Quo 

te invoco, cum in te sim ? aut unde venias in me ? Quo enim 

recedam extra ca^lum et terram, ut inde in me veniat Deus 

Jer. 23, meus, qui dixit : Ccelum et terram ego impleo f 

III. 3. Capiunt*^ ergone te coelum et terra, quoniam tu imples 

Deus sic Qr^ } ^j^ imples, et restat, quoniam non te capiunt ? Et quo 

totus, ut refundis quidquid impleto ccelo et teiTa restat ex te ? An non 

ipsum ^^P^^^ habes, ut quoquam continearis, qui contines omnia; 

totum quoniam qua3 imples, continendo imples? Non enim vasa 

^^^'^ * quai te plena sunt, stabilem te faciunt; quia etsi frangantur, 

Act. 2, non efiimderis. Et cum effunderis super nos, non tu jaces, 

ly* 

sedcrigisnos; nec tu dissiparis*, sed colligis nos. Sed qui* 

imples omnia, te toto imples omnia? An quia non possunt 

te totum capere omnia, partem tui capiunt, et eamdem partem 

simul omnia capiunt? An singulas singula, et majores 

majora, minores minora capiunt? Ergo est aliqua pars tui 

major, aliqua minor. An ubique totus es, et res nulla te 

totum capit? 

4. Quid es ergo, Deus meus? quid, rogo, nisi Dominus 

jestas et Deus r Quis emm Dommus prceter Domimim? aut quis 

perfec- 2)^^^ pr(Bter Deum nostrum ? Summe, optime, potentissime, 

inexpli- omnipotentissime, misericordissime et justissime, secretissime 

cabiles. ^^ praesentissime, pulchemme et fortissime, stabilis et incom- 

32. ' prehensibilis; immutabilis, mutans omnia; nimquam novus, 

*^ Invocas quidquid amas : invocas Psal. 85. 

quidquid in te vocas : invocas quid- d c. Manichoeos, vid. 1. vii. c. 1. $. 2. 

quid vis ut veniat ad te. Aug. in et c. 5.

CONFESSIONUM LIBER I. 

nunquam velus ; innovans omnia, ct in vetustatem perducetis Job 9, 5. 

supcrbos% e^ nesciu?it: semper agcns, semper quictus; col-^.J^^^' 

ligcns, ct non egens; portans, ct implens, et protegens; 

crcans, et nutriens, et perficiens ; quaerens, cum nihil desit 

tibi. Amas, nec iiDstuas; zelas, ct secui*us es; poenitet te, et 

non dolcs; irasceris et tranquillus es; opcra mutas, nec 

mutas consilium: recipis quod invcnis, et nunquam amisisti*; 

nunquam inops, et gaudes lucris; nmiquam avams, et usuras Mat. 25, 

exigis. Supererogatur tibi, ut debeas ; et quis habet quidquam 

non tuum? Reddis debita nulli debens, donas debita nihil 

perdens. Et quid diximus*, Dcus meus, vita mea, dulcedo 

mea sancta? aut quid dicit aliquis, cum dc te dicit? Et va3 

tacentibus de te; quoniam loquaces muti simt. 

5. Quis mihi dabit acquiescere in te ? Quis mihi dabit ut V. 

venias in cor mcum, et inebries iUud, ut obliviscar mala^j^Qjg^ 

mea, et unum bonum meum amplectar te ? Quid mihi es ? 

Miserere, ut loquar. Quid tibi sum ipse, ut amaii te jubcasrum 

3 

Dei, et 

a me, et nisi faciam irascaris mihi, et mineris ingentes ^^"'^"^- 

miserias ? Pan ane ipsa cst*, si non amem te ? Hei mihi 

Dic mihi per miserationes tuas, Domine Deus meus, quid sis 

mihi. Dic anim(B mecd: Salus tua ego sum. Sic dic, utPs. 34, 

audiam. Ecce aures cordis mei ante te, Domine; aperi eas, * 

et dic anim(e meoi: Salus tua ego sum, CuiTam post vocem 

hanc, et apprehendam tc. Noli abscondere a me faciem Ex. 33, 

tuam: moriar, ne moriai*, ut eam videam. 

6. Angusta est domus animaj mcic quo venias ad eam 

dilatetur abs te. Ruinosa est; refice eam. Habet quae 

offendant oculos tuos ; fateor et scio : sed quis mundabit 

eam ? aut cui alteri praeter te clamabo, Ah occultis meis Ps.\8, 

mundii me, Domine. et ah alienis^ parce servo tuo? Credo.^ 

' ,' 

. . Ps. 115, 

propter quod et loquor ; Domine, tu scis. Nonne tihi prolo- lo. 

cutus sum adi:ersum me delicta mea, Deus meus; et tu dimi- ^^- ^^* 

sisii impietatem cordis mei ? Non judicio contendo tecmujobg 

qui veritas es; et ego nolo fallerc meipsum, 7ie mentiatur'^^^- 

Ps. 26, 

c Omnis homo qui spiritum suum se- i. 3. in Joann. De Vers. vid. Sabatier, 

quitur superbus est, Aug. in Ps. 141, 4. Bibl. Lat. ad loc 

cum anima seipsa delectatur superba ^ Duai sunt enim origines peccatorum ; 

est; quia se pro summo habet, cum una spontanea cogitatione, alia persuasuperior 

sit Deus. Idem. ep. 55. $. sionealterius; quopertinere arbitrorquod 

18. Versio vetus habet " niontes" quos propheta dicit, Ab occultis nieis munda 

de superbis exponit Aug. ad Ps. 96, 5. me, nominc, et ab alienu p;irce servo 

143, 5. cf. ad Ps. 45, 4. 35, 7. Tract. tuo. Aug. de Lib. Arb. I. iii. c, 10. 

B 2 

; !

4 S AUGUSTINI EPISCOPI 

Ps. [29, miquitas mea sibi. Non ergo judicio contendo tecum; quia si 

iniquitates observaveris, Domitie; Domine, quis sustinebit? 

VI. 7. Sed tamen, sine me loqui apud misericordiam tuam, 

tiam ^^ terram et cinerem. Sine* tamen loqui; quoniam ecce 

suamde-jnisericordia tua est, non homo imsor meus, cui loquor. Et 

landat' tu fortasse irrides me; sed conversus misereberis mei. Quid 

J?*^ PJ"" enim est quod volo dicere, Domine Deus meus, nisi quia 

tiam et nescio unde venerim huc ? in istam dico vitam moilalem *, 

^^ mortem vitalem, nescio. Et susceperunt me consolationes 

tatem! 

Gen.iS.miserationum tuarum, sicut audivi a parentibus camis meae, 

ex quo et in qua formasti me in tempore; non enim ego 

15. ' memini. Exceperunt ergo me consolationes lactis humani. 

Nec mater mea, vel nutrices meae sibi ubera implebant: sed 

tu mihi per eas dabas alimentum infantiae, secundum insti- 

tutionem tuarii et divitias usque ad fundum rerum dispositas. 

Tu etiam mihi dabas nolle amplius quam dabas ; et nutrien- 

tibus me dare mihi velle quod eis dabas. Dare enim mihi 

per ordinatum affectum volebant quo ex te abundabant. 

Nam bonum erat eis bonum meum ex eis; quod non ex eis*, 

2 Reg. sed per eas erat: ex te quippe bona omnia, Deus; et ex Deo 

' " meo salus milii nniversa. Quod animadverti postmodum, 

clamante te mihi per haec ipsa qua^ tribuis intus et foris. 

Nam tunc sugere noram, et acquiescere delectatiqnibus, flere 

autem offensiones camis meae ; nihil amphus. 

8. Post et ridere coepi, dormiens primo, deinde vigilans. 

Hoc enim de me mihi indicatum est et credidi, quoniam sic 

videmus et alios infantes: nam ista mea non memini. Et 

ecce paulatim sentiebam ubi essem, et vohmtates meas volebam 

ostendere eis per quos implerentur, et non poteram; quia 

illa? intus erant, foris autem illi, nec ullo suo sensu valebant 

introire in animam meam. Itaque jactabam membra et voces, 

signa simiha vohmtatibus meis, pauca qua) poteram, quaUa 

poteram: non enim erant veri simiha. Et cum mihi non 

obtemperabatm', vel non intellecto, vel ne obesset; indignabar 

non subditis majoribus, et Hberis non servientibus, et me de 

ilhs flendo vindicabam. Tales esse infantes didici quos 

discere potui, et me talem fuisse magis mihi ipsi indicaverunt 

nescientes, quam scientes nutritores mei. 

9. Et ecce infantia mea oUm mortua est, et ego vivo. Tu 

autem, Domine, qui et semper vivis, et nihil moritur in te,

CONFESSIONUM LIBER I. 5 

quoniam ante primordia saeculorum, et ante omne quod vel 

antc dici potest, tu es, et Deus es Dominusque omnium qua) 

creasti: et apud te remm omnium instabilimn stant causa^; 

et renim omnium mutabilium immutabiles manent origines; 

et omnium iiTationabilium et temporalium sempitemaB vivunt 

rationes. Dic mihi supplici tuo, Deus, et miseiicors misero 

tuo; dic mihi utmm jam alicui setati meaj mortuê successerit 

infantia mea : an illa est quam egi intra viscera matris meae ? 

Nam et de illa mihi nonnihil indicatum est, et praegnantes 

ipse vidi feminas. Quid ante hanc etiam, dulcedo mea, Deus 

meus? fuine alicubi, aut aliquis? Nam quis mihi dicat ista, 

non habeo; nec pater nec mater potuemnt, nec ahomm 

expeiimentum, nec memoria mea. An irrides me ista quae- 

rentem, teque de hoc quod novi,laudari a me jubes, et confiteri 

me tibi* ? 

10. Coniiteor tibi, Domine coeli et terra), laudem dicens 

tibi de primordiis et infantia mea qiiae non memini ; et dedisti 

ea homini ex aliis de se conjicere, et auctoritatibus etiam 

miUierculamm multa de se credere. Eram enim et vivebam 

etiam tunc, et signa, quibus sensa mea nota aliis facerem, 

jam in fine infantiae quaerebam. Unde hoc tale animal nisi 

abs te, Domine ? An quisquam se faciendi erit artifex ? aut 

idla vena trahitur aliunde, qua esse et vivere cmTat in nos, 

pra^terquam quod tii facls nos, Domine, cui esse et vivere Ps. 99, 

non ahud atque aliud est; quia smnme esse, atque summe*^" 

vivere idipsum es? Summus enim es, et non mutaris; nequeMal. 3, 

peragitur in te hodiemus dies, et tamen in te peragitm*, quia ^' 

in te simt et ista omnia: non enim haberent vias transeundi, 

nisi contineres ea. Et quoniam anni tui non 'deficiunt*, anni Ps. loi, 

tui hodiemus dies: et quam multi jam dies nostri et patnim^^' 

nostromm per hodiemum tuum transiemnt, et ex illo accepenmt 

modos, et utcumque exstitemnt, et transibimt adhuc 

alii, et accipient, et utcumque existent! Tu autem idem ij)se Jbid. 

es; et omnia crastina atque ultra, omniaque hestema et retro 

hodie facies, hodie fecisti. Qiiid ad me, si quis non intelligat^? 

? Sic intelligamus Deum, si possumus, sine uWk sui mutatione mutabilia facienquantum 

possumus, sine qualitate bonum ; tem, nihilque patientem. Quisquis Deum 

sine quantitate magnum ; sine indigentia ita cogitat, etsi nondum potest omni modo 

creatorcm ; sine situ prssidentem ; sine invenire quid sit, pie tamen cavct, quanhabitu 

omnia continentem ; sine loco ubi- tum potest, aliquid de eo sentire quod 

que totum ; sine tempore sempiternum ; non sit. Aug. de Trinit. 1. v. c. 1.


Ex. 16, Gaudeat et ipse, dicens: Quid est hoc? Gaudeat etiam 

^^* 

sic; et amet non inveniendo invenire potius, quam inve- 

niendo non invenire te. 

VII. 11. Exaudi, Deus. Va? peccatis hominum! Et homo 

Juoqûrdicit ha3C, et misereris ejus; quoniam tu fecisti eum, et 

peccatis peccatum non fecisti in eo. Quis me* commemorat peccatum 

infantiae mea3 ? Quoniam nemo mundus a peccato coram te, 

Job 25, nec infans cujus est unius diei vita super terram. Quis me 

^* commemorat? An quiUbet tantillus nunc paiTulus, in quo 

video quod non memini de me ? Quid ergo tunc peccabam ? 

An quia uberibus inhiabam plorans? Nam si nunc faciam, 

non quidem uberibus, sed escae congruenti annis meis ita 

inhians, deridebor atque reprehendar justissime. Tunc ergo 

reprehendenda faciebam : sed quia reprehendentem intelligere 

non poteram; nec mos reprehendi me, nec ratio sinebat. 

Nam exstirpamus et ejicimus ista crescentes. Nec vidi 

Joh. 5, quemquam scientem; cum aliquid piu-gat*, bona projicere. 

An pro tempore etiam illa bona erant, flendo petere etiam 

quod noxie daretur ; indignari acriter non subjectis hominibus, 

liberis et majoribus, hisque a quibus genitus est, muUisque 

praeterea prudentioribus non ad nutum vohmtatis obtemperantibus; 

feriendo nocere niti quantum potest, quia non 

obeditur imperiis quibus peniiciose obediretur? Ita imbe- 

ciUitas membrorum infantiHum innocens est, non animus 

infantium. Vidi ego et expertus sum zelantem parvulum: 

nondum loquebatur, et intuebatur pallidus amaro aspectu 

collactaneum suum. Quis hoc ignorat? Expiare se dicunt 

ista matres atque nutrices nescio quibus remediis. Nisi vero 

et ista innocentia est, in fonte lactis ubertim manante atque 

abundante, opis egentissimum, et illo adhuc uno aUmento 

vitam ducentem, consortem non pati. Sed blande tolerantur 

ha)C, non quia nulla vel parva, sed quia aetatis accessu 

peritura sunt. Quod Hcet probes, cum* ferri a^quo animo 

cadem ipsa non possmit, quando in aJiquo annosiore depre- 

henduntm*. 

12. Tu itaque, Domine Deus meus, qui dedisti vitam 

infanti, et corpus, quod ita ut videmus instruxisti sensibus, 

compegisti membris, figura decorasti, proque ejus universitate 

atque incokimitate omnes conatus animantis insinuasti; jubes 

Ps.9i,2.me laudare te in istis et conjiteri tibiy et psallere nomini tuo^


Altisslme: quia Deus es omnipotens et bonus, etiamsi sola 

ista fecisses, qua) nemo alius potest facere, nisi tu, une, a quo 

est omnis modiis; formosissime, qui formas omnia, et lege 

tua ordinas omnia. Hanc ergo aBtatem, Domine, qua me 

vixissc* non memini, de qua aliis credidi, et quam me egisse 

ex aliis infantibus conjeci, quanquam ista multum fida con- 

jcctura sit, piget me annumerare liuic vita) meoe, qua vivo in 

hoc sseculo. Quantum enim attinet ad oblivionis mea3 tene- 

bras, par illi est qua vixi in matris utero. Quod si et* twPs. 50, 

iniquitate canceptus sum, et in peccatis me mater mea in 

utero aluit; ubi, oro te, Deus meus, ubi, Domine, ego servus 

tuus, ubi aut quando innocens fui? Sed ecce omitto illud 

tempus: et quid mihi jam cum eo est, cujus nulla vestigia 

recolo ? 

13. Nonne ab infantia huc pergens veni in pueritiam; VIII. 

vel potius ipsa in me venit, et successit infantiae? Nec ^^.^1^ 

discessit illa : quo enim abiit? et tamen jam non erat. Nonquiditli- 

enim eram infans qui non farer, sed jam puer loquens eram. 

Et memini hoc ; et unde loqui didicerim, post adverti. Non 

enim docebant me majores homines praebentes mihi verba 

certo ahquo ordine doctrinae, sicut paulo post litteras: sed 

ego ipse mente quam dedisti mihi, Deus meus, cum gemitibus 

et vocibus variis, et variis membromm motibus edere- vellem 

sensa cordis mei ut vokmtati pareretur, nec valerem qua? 

volebam omnia, nec quibus volebam omnibus, pra)sonabam 

memoria*; cum ipsi appellabant rem aliquam, et cum 

secundum eam vocem corpus ad aliquid movebant, videbam 

et tenebam hoc ab eis vocari rem illam, quod sonabant, cum 

eam vellent ostendere. Hoc autem eos velle ex motu 

cor]3oris aperiebatur, tanquam verbis naturalibus omnium 

gentiiun, qua? fiunt vultu et nutu oculorum, caeterommque 

membromm actu, et sonitu vocis indicante affectionem animi, 

in petendis, habendis, rejiciendis, fugiendisve rebus. Ita 

verba in variis sententiis, locis suis posita, et crebro audita, 

quai*um rerum signa essent, paulatim coUigebam, measque 

jam vohmtates edomito in eis signis ore, pcr haec cnuntiabam. 

Sic cum his inter quos eram, vokmtatum enuntiandanun signa 

commmiicavi, et vitae humanoe procellosam societatem altius 

ingressus sum, pendens ex parentum auctoritate, nutuque 

majorum hominum.

8 S. AUGUSTINl EPISCOPI 

IX. 14. Deus, Deus meus, quas ibi miserias expertus sum et 

ludificationes ! quandoquidem recte mihi vivere puero id 

htterarum. 

proponebatur, obtemperare monentibus, ut in hoc sseculo 

suT et 

" flo^^rem, et excellercm linguosis artibus, ad honorem homi- 

vapulan-num ct falsas divitias famulantibus. Inde in scholam datus 

in pue- sum ut disccrem litteras, in quibus quid utiHtatis esse igno- 

"*• rabam miser, et tamen si segnis in discendo essem, vapulabam. 

Laudabatur enim hoc a majoribus ; et multi ante nos vitam 

istam agentes, praestruxerant semmnosas vias, per quas transire 

cogebamur, multiphcato labore et dolore filiis Adam. 

Invenimus autem, Domine, homines rogantes te ; 

et didicimus 

ab eis, sentientes te, ut poteramus, esse magnum ahquem, qui 

posses, etiam non apparens sensibus nostris, exaudire nos et 

subvenire nobis. Nam puer ccepi rogare te, auxilium et 

refugium meum ; et in tuam invocationem rumpebam nodos 

linguae meae ; et rogabam te parvus, non parvo affectu, ne in 

schola vapularem. Et cum me non exaudiebas, quod nou 

Ps. 21, erat ad iiisipientiam mihi^, ridebantur a majoribus hominibus, 

^' 

usque ab ipsis parentibus, qui mihi accidere mali nihil volebant, 

plagae meae, magnum tunc et grave makim meum. 

15. Estne quisquam, Domine, tam magnus animus, prae- 

grandi affectu tibi coha^rens } estne, inquam, quisquam (facit 

enim hoc qua^dam etiam stoUditas,) est ergo, qui tibi pie 

cohaerendo ita sit affectus granditer, ut equuleos et ungulas, 

atque hujuscemodi varia tonnenta, pro quibus effugiendis tibi 

per universas terras cum timore magno supplicatur, ita parv i 

gestimet, deridens* eos qui hajc acerbissime formidant, quemadmodum 

parentes nostri ridebant tormenta quibus pueri 

a magistris affligebamur ? Non enim aut minus ea metuebamus, 

aut minus te de his eâdendis deprecabamur : et 

peccabamus tamen minus scribendo, aut legendo, aut cogi- 

tando de litteris, quam exigebatur a nobis. Non enim 

deerat, Domine, memoria vel ingenium, quae nos habere 

voluisti pro illa oetate satis ; sed delectabat ludere : et vindicabatur 

in nos ab eis qui taha utique agebant. Sed majorum 

nugaj negotia vocantur ; puerorum autem talia cum sint, 

h Multi clamant in tribulatione, et non Sufficit tibi gratia mea, nam virtns in 

exaudiuntur ; sed ad salutem, nnn ud injirmitate perjicitiir. Ergo non est exirinpientiam. 

CMamavit Paulus ut aufcr- auditus ; sed non ad insipientiam, sed ad 

retur ab eo stimulus carnis, et non est rapientiam. Aug. ad loc. 

cxauditus ut auferretur, et dictum est ei 

:

CONFESSIONUM LIBER I. 

puniuntur a majoribus : et nemo miseratur pueros, vel illos, 

vel utrosque. Nisi vero approbet* quisquam bonus rerum 

arbiter vapulasse me, quia luclebam pila puer, et co ludo 

impediebar quominus celeriter discerem litteras, quibus major 

deformius luderem : aut* aliud faciebat idem ipse a quo 

vapulabam ; qui si in aliqua qua^stiuncula a condoctore suo 

victus esset, magis bile atque invidia torqueretur, quam ego 

cum in certamine pilae a collusore meo superabar ? 

16. Et tamen peccabam, Domine Deus, ordinator et creator X. 

omnium rerum naturalium, peccatorum autem tantum ordina- j^sus et 

tor': DomineDeus meus, peccabam faciendo contra praecepta specta- 

^ 

. 

culorum 

parentum et magistrorum illorum. Poteram enim postea bene avocatur 

uti litteris, quas volebant ut discerem quocumque animo illi ^ ^^^^' 

mei. Non enim meliora eligens, inobediens eram, sed amore studio. 

ludendi, amans in certaminibus superbas victorias, et scalpi 

aures meas falsis fabellis, quo pmrirent ardentius, eadem 

curiositate magis magisque per oculos emicante in spectacula* 

ludosque majorum ; quos tamen qui edunt, ea dignitate 

prasditi excellunt, ut hoc pene omnes optent parvulis suis 

quos tamen caedi libenter patiuntur, si spectaculis talibus 

impediuntur a studio, quo eos ad talia edenda cupiunt pervenire. 

Vide ista, Domine, misericorditer, et libera nos jam 

invocantes te ; libera etiam eos qui nondum te invocant, ut 

invocent te, et liberes eos. 

17. Audieram enim eofo adhuc puer de vita aeterna nobis,,^!* 

, .-,. b T-. . •Vn . -1 

1 . , Moibo 

promissa per humilitatem^Domim Dei nostri descendentis adpressus 

superbiam nostram; et signabar jam signo crucis ejus, et^^P'*^" 

condiebar ejus sale', jam inde ab utero matris mese, quaeflagiiat, 

* In Ps. 7. V. fin. Non dixit Fiant faciant, non est in eorum potestate sed 

tenebra^ et factae sunt tenebrae ; et tamen Dei dividentis tenebras, et ordinantis 

ipsas ordinavit.—Aliud fecit et ordinavit 

; 

eas. 

aliud autem non fecit, sed tamen etiam ^ IJt enim causa omniura morborum 

hoc ordinavit. Jam vero tenebris signi- curaretur, id est superbia, descendit et 

ficari peccata&c. De Civ.Dei.l. ii. c. 17. humilis factus est FiliusDei . . .Superbia 

Deus sicut naturarum bonaruni oplimus quippe facit voluntatem suam ; humilitas 

Creator, ita raalarum voluntatum justis- facit voluntalem Dei. Aug. tractat. 24. 

simus ordinator. c. 20. sola lux placuit in Joann. 

Creatori : tcnebras autem angelicje etsi 1 In ecclesiis scilicetOccidentalibussal 

fuerant ordinandae, non tamen fuerant Catechumenis gustandum dederunt, quo 

approband». c. 21. nec mala voluntas, animum incorruptum, sincerum, et sapiquia 

naturae ordinem servare noluit, ideo entem, declararent, qualis Chrislianorum 

justi Dei leges omnia bene ordinantis esse deceret. vid. Liturgias Eccl. Occ. 

efTugit. De Praedestin. Sanctor. c. 16. ap. Assem. Codex Liturg. t. i. Aug. de 

Est in malorum potestate peccare. Ut Catechizandis rudib. c. 26. Concil. Carautem 

peccando hoc vel hoc illa malitia thag. i. can. 5. 

9 

:

inater 

Ccrto 

Cviusili o moriturus; vidisti, Deus meus, quoniam custos meus jam eras, 

ciiffirt 


quem inultum spcravit in te. Vidisti, Domine, cum adliuc puer 

essem, et quodam die pressu stomachi*repente aestuarem pene 

quo motu animi et qua fide baptismum Christi tui Dei et 

Domini mei flagitavi a pietate matris meae, et matris omnium 

nostrum Ecclesiae tuae. Et conturbata mater carnis mese, 

quoniam et sempitemam salutem meam charius parturiebat 

corde casto in fide tua, jam cmâret festinabunda ut Sacra- 

mentis salutaribus initiarer et abluerer, te, Domine Jesu, 

confitens in remissionem peccatorum, nisi statim recreatus 

essem. Dilata est itaque mundatio mea, quasi necesse esset 

ut adhuc sordidarer, si viverem ; 

quia videlicet post lavacrum 

ilkid major et periculosior in sordibus dehctorum reatus foret. 

Ita jam credebam, et illa et omnis domus, nisi pater solus, 

qui tamen non evicit in me jus matema? pietatis, quominus in 

Christum crederem, sicut ille nondum crediderat. Nam illa 

satagebat ut tu mihi pater esses, Deus meus, potius quam 

ille: et in hoc adjuvabas eam ut superaret vimm, cui melior 

servdebat ; 

quia et in hoc tibi utique id jubenti serviebat. 

18. Rogo te, Deus meus, vellem scire, si tu etiam velles, 

quo consilio dilatus sum ne tunc baptizarer: utrum bono ineo 

mihi quasi laxata sunt lora peccandi, an non laxata sunt*? 

Unde ergo etiam nunc de aliis atque ahis sonat undique 

in auribus nostris, Sine ilkim. faciat*; nondum enim 

baptizatus est: et tamen in salute corporis non dicimus, 

Sine, vulneretur amplius ; nondum enim sanatus est .? Quanto 

ergo melius et cito sanarer*, et id ageretur mecum meorum 

meaque dikgentia, ut recepta salus animse meae tuta esset 

tutela tua, qui dedisses eam ? MeUus vero. Sed quot et 

quanti fluctus impendere tentationum post pueritiam vide- 

bantur, noverat eos jam illa mater; et terram per eos* unde 

postea formarer, quam ipsam jam efligiem committere volebat. 

XI 1. 19. In ipsa tamen pueritia, de qua mihi minus quam de 

^'^ '''^* 

adolescentia metuebatur, non amabam litteras, et me in eas 

co-eba- urgeri oderam; et urgebar tamen, et bene mihi fiebat, nec 

" facicbam ego bene : non enim discerem, nisi cogerer. Nemo 

tanien 

lêus autem invitus bene facit, etiam si bonum est quod facit. Nec 

bene. 9.^^ ^^^® urgebant, bene faciebant; sed bene mihi fiebat abs 

te, Deus meus. IUi enim non intuebantur quo referrem* quod 

nie discere cogebant, prajterquam ad satiandas insatiabiles


cupiditates copiosse inopise et ignominiosae glorise. Tu vero 

cui numerati sunt capilli capitis nostri, errore omnium qui Mat. 10, 

niihi instabant ut discerem, utebaris ad utilitatem meam 

meo autem, qui discere nolebam, utebaris ad pcenam meam, 

qua plecti non eram indignus tantillus puer et tantus peccator. 

Ita de non bene facientibus tu bene faciebas mihi ; et de 

peccante meipso juste retribuebas mihi. Jussisti enim, et sic 

est, ut pcena sua sibi sit omnis inordinatus animus. 

20. Quid autem erat causoe cur Graecas litteras oderam, XIII. 

quibus puerulus imbuebar, ne nunc quidem mihi satis ex-sJudii"^ 

ploratum est. Adamaveram enim Latinas, non quas primi potissi-: 

magistii, sed quas docent qui grammatici vocantur. Nanidelec- 

illas primas ubi legere et scribere et numerare discitur, non *^'"^- 

minus onerosas pcenalesque habebam, quam omnes Graecas. 

Unde tamen et hoc nisi de peccato et vanitate vitse, qua caro 

erani *, et spiritus amhulans et non revertens f Nam utique Ps. 77, 

meliores, quia certiores erant primae illae litterae, quibus fiebat ygj^ ^^^ 

in me, et factum est, et habeo illud ut et legam si quid scrip- vid. Satum 

invenio, et scribam ipse si quid volo, quam illse quibus 

tenere cogebar ^neae nescio cujus eiTores, oblitus erronun 

meomm ; et plorare Didonem mortuam, quia se occidit ob 

amorem, cum interea meipsum in his a te morientem, Deus 

vita mea, siccis oculis ferrem miserrimus. 

21. Quid enim miserius misero non miserante seipsum, et 

flente Didonis mortem, quae fiebat amando .^neam; non 

flente autem mortem suam, quae fiebat non amando te, Deus 

lumen cordis mei, et panis oris intus animae meae, et virtus 

maritans mentem meam '" et sinum cogitationis meae ? Non 

te amabam, et fomicabar abs te, et fomicanti sonabat imdique, 

Euge, euge. Amicitia enim mundi hujus, fomicatio est abs 

te " ; et Euge, euge dicitur, ut pudeat si non ita homo sit. 

Et haec non flebam, sed flebam Didonem " exstinctam, ferro- 

" que extrema secutam"," sequens ipse extrema condita tua, 

relicto te, et teiTa* iens in teiTam ; et si prohiberer ea legere, 

dolerem, quia non legerem quod dolerem. Talis dementia 

•" Subjugemus nobis hdiXicfaminam si lari bono.in istam multitudinem voluptaviri 

sumus :—sequamur Christum caput tum, in amorem saeculi corruptionemque 

nostrum, ut et nos sequatur cui caput terrenam.fornicariest a Deo. Aug.Serm. 

sumus. Aug. de vcra relig. c. 41. vid. 142. c. 2. 

inf. 1. xiii. c. 32. o ^neid. vi. 456. 

" Recedere ab illo simplici ct singu- 

;


honestiores et uberiores litterse putantur, quam illue quibus 

legere et scribere didici. 

22. Sed nunc in anima mea clamet Deus meus, et veritas 

tua dicat mihi : Non est ita, non est ita ; melior est prorsus 

docti'ina illa prior. Nam ecce paratior sum oblivisci errores 

Mnesc, atque omnia ejusmodi, quam scribere et legere. At 

cnim vela pendent liminibus granmiaticarum scholarum : sed 

non illa magis honorem secreti, quam tegumentum erroris 

significant. Non clament adversus me, quos jam non timeo, 

dum confiteor tibi quae vult anima mea, Deus meus, et acquiesco 

in reprehensione malarum viarum mearum, ut dihgam 

bonas vias tuas. Non clament adversum me venditores 

grammaticae vel emptores : quia si proponam eis, interrogans 

utrum verum sit quod ^neam aHquando Carthaginem venisse 

Poeta dicit; indoctiores se nescire respondebunt, doctiores 

autem etiam negabunt verum esse. At si quaeram quibus 

litteris scribatur Mnedd nomen, omnes mihi, qui haec didice- 

runt, verum respondebunt ; secundum id pactum et placitum, 

quo inter se homines ista signa firmamnt. Item, si quseram 

quid horum majore vitse hujus incommodo quisque oblivisca- 

tur, legere et scribere, an poetica illa figmenta; quis non 

videat quid responsurus sit, qui non est penitus oblitus sui } 

Peccabam ergo puer cum illa inania istis utilioribus amore 

pra^ponebam, vel potius ista oderam, illa amabam. Jamvero 

unum et imum duo, duo et duo quatuor, odiosa cantio mihi 

erat; et dulcissimum spectaculum vanitatis equus ligneus 

plenus ai"matis, et Troja3 incendium, atque ipsius umbra 

Creusse p. 

XIV. 23. Cur ergo Gra^cam etiam grammaticam oderam taha 

cantantem ? Nam et Homerus poritus texere tales fabellas, et 

Gra^cas 

oderat. dulcissime vanus est, et mihi tamen amarus erat puero. Credo 

etiam Gra^cis pueris Virgilius ita sit, cum eum sic discere 

cogimtur, ut ego illum. Videlicet difficultas*, diflicultas 

omnino ediscend;c peregrina) lingua^, quasi felle aspergebat 

omnes suavitates Grsecas fabulosarum narrationum. Nulla 

enim verba illa noveram, et sasvis terroribus ac poenis ut 

nossem instabatur mihi vehementer. Nam et Latina aliquando 

infans utique imlla noveram ; et tamen advertendo didici sine 

ullo metu atque cruciatu, inter etiam blandimenta nutricum, 

P jEneid. ii.


et joca arridentium, et la^titias alludentiiim. Didici vero illa 

sine pocnali onere urgentium, cum me urgeret cor meum ad 

pai-ienda concepta sua, quae non possem*, nisi aliqua verba 

didicissem, non a docentibus, sed a loquentibus, in quorum et 

ego auribus partm*iebam quidquid sentiebam. Hinc satis 

elucet majorem habere vim ad discenda ista liberam cm*iosita- 

tem, quam meticulosam necessitatem. Sed illius fluxum haec 

restringit legibus tuis, Deus, legibus tuis a magistrorum ferulis 

usque ad tentationes martyrum ; valentibus legibus tuis mis- 

cere salubres amaritudines, revocantes nos ad te a jucunditate 

pestifera, qua recessimus a te*. 

24. Exaudi, Domine, deprecationem meam ne deficiat XV. 

anima mea sub disciplina tua ; neque deficiam in confitendo ^^^^^ '° 

tibi miserationes tuas, quibus eruisti me ab omnibus viis meislêum. 

pessimis; ut dulcescas'' mihi super omnes seductiones quas 

sequebar ; et amem te validissime et amplexer manum tuam 

totis praecordiis meis, et emas me ab omni tentatione usque 

in finem. Ecce enim tu, Domine, rex meus et Deus meus, 

tibi serviat quidquid utile puer didici; tibi serviat quod 

loquor, et scribo, et lego, et numero : quoniam cum vana dis- 

cerem, tu disciplinam dabas mihi ; et in eis vanis peccata 

delectationum mearum dimisisti mihi. Didici enim in eis 

multa verba utilia; sed et quae in rebus non vanis disci 

possunt : et ea via tuta est in qua pueri ambularent. 

25. Sed vae tibi, flumen moris humani! Quis resistet tibi ? XVI. 

quamdiu non siccaberis ? quousque volves Evas filios in mare J^t^^°J. 

magnum et fomiidolosum, quod vix ti*anseunt qui lignumdumju- 

conscenderint^? Nonne ego in te legi et tonantem Jovem et gri^diên. 

adulterantem ? Et utique non posset haec duo; sed actum est, îas. 

ut haberet auctoritatem ad imitandum verum adulterium, 

lenocinante falso tonitmo. Quis autem penulatomm magis- 

trorum audit aure sobria, ex eodem pulvere hominem clamantem 

et dicentem: " Fingebat heec Homems, et humana ad 

" Deos transferebat ; divina mallem ad nos'?" Sed verius 

*1 Non enim expugnatur in nobis tem- ad patriam non est, nisi ligno porteris. 

poralium amor nisi aliqua suavitate ajter- Ipse factus est via, et hoc per mare ;—tu, 

norum. Aug. de Musica, 1. vi, c. 16. qui quomodo ipse ambulare in mari non 

' Quare crucifixus est ? Quia lignum potes, navi portare, ligno portare : crede 

tibihumilitatisejusnecessarium erat. Su- in crucifixnm et poteris pervenire. Aug. 

perbia enim tumucras, et longe ab illa in Joan. tract. ii. §. 4. 

patria projectus eras; et fluctibus hujus » Cicero, Tuscul. i c. 26. 

saeculi interrupta est via, etqua transeatur


dicitur quod fingebat hsec quidem ille; sed hominibus 

flagitiosis divina tribuendo, ne flagitia flagitia putarentur*, 

et ut quisquis ea fecisset, non homines perditos, sed ccelestes 

deos videretur imitatus. 

26. Et tamen, o flumen tartareum, jactantur in te fihi 

hominum, cum mercedibus ut haec discant; et magna res 

agitur, cum hoc agitur publice in foro, in conspectu legum 

supra mercedem salaria decementium; et saxa tua percutis 

et sonas dicens : Hinc verba discuntur, hinc acquiritur 

eloquentia rebus persuadendis sententiisque explicandis 

maxime necessaria. Ita vero non cognosceremus verba haec, 

imbrem aureum, et gremium, et fucum, et templa coeli, et aha 

verba quae in eo loco scripta sunt, nisi Terentius induceret 

nequam adolescentem proponentem sibi Jovem ad exemplum 

stupri, dum spectat tabulam quamdam pictam in pariete, ubi 

inerat pictura haec : " Jovem quo pacto Danaae misisse aiunt 

" in gremium quondam imbrem aureum, fucum factum 

" muheri ?" Et vide quemadmodum se concitat ad hbidinem, 

quasi coelesti magisterio 

: 

At quem deum (inquit) ? Qui templa coeli summa sonitu concutit. 

Ego homuncio id non facerem ? Ego vero feci illud ita, ac lubens r. 

Non omnino per hanc turpitudinem verba ista commodius 

discuntur ; sed per haec verba turpitudo ista confidentius 

perpetratur. Non accuso verba, quasi vasa electa atque 

pretiosa; sed vinum eiToris quod in eis nobis propinabatur 

ab ebriis doctoribus: et nisi biberemus, csedebamur, nec 

appellare aUquem judicem sobrium licebat. Et tamen ego, 

Deus meus, in cujus conspectu jam secura est recordatio 

mea, hbenter haec didici, et eis delectabar miser, et ob hoc 

bonse spei puer appellabar. 

xvir. 27. Sine me, Deus meus, dicere aliquid et de ingenio meo 

quitm- niunere tuo, in quibus a me defiramentis atterebatiu*. Propocontra 

nebatur enim mihi negotium animae meae satis inquietum, 

exercen- pj^semio laudis, et dedecoris vel plagarum metu, ut dicerem 

daejuventutis 

verba Junonis irascentis et dolentis quod non posset ItaHa 

^ ^ 

in re lit- Teucrorum avertere regem " ; 

. 

quae nunquam Junonem dixisse 

teraria. ûdieram : sed figmentorum poeticorum vestigia en'antes 

sequi cogebamm*, et tale aliquid dicere sohitis verbis, quale 

* InEunucho.act.iii. scen.5. cf. Aug. " yEneid. i. 36—75. 

de Civ. Dei, 1. ii. c. 7 sqq.


Poeta dixisset versibus ; et ille dicebat laudabilius, in quo 

pro dignitate adumbratai persona), iraj ac doloris similior 

affectus eminebat, verbis sententias congruenter vestientibus. 

Utquid mihi illud, o vera vita mea, Deus meus, quod mihi 

recitanti acclamabatur pra) multis coa)taneis et conlectoribus 

meis? Nonne ecce illa omnia fumus et ventus? Itane aliud 

non erat ubi exerceretur ingenium et lingua mea? Laudes 

tuae, Domine, laudes tuse per Scripturas tuas suspenderent 

pahnitem cordis mei, et non raperetur per inania nugai*um 

turpis prseda volatihbus. Non enim imo modo sacrificatur 

transgressoribus angcUs. 

28. Quid autem mirum quod in vanitates ita ferebar, et a xvill. 

te, Deus meus, ibam foras, quando mihi imitandi propone- ^"°f^ 

bantiu- homines, qui ahqua facta sua non mala, si cumcurant 

bai'barismo aut soloscismo enuntiarent, reprehensi confunde- jg^^^'^® 

bantm'; si autem libidines suas integris et rite consequentibus gramma- 

verbis copiose omateque narrarent, laudati gloriabantur ? Vides et non 

' 

haec, Domine, et taces, longanimis, et multum misericors, et divino- 

verax. Numquid semper tacebis? Et nunc eruis* de hoCpriEcep. 

immanissimo profmido qua^rentem te animam, et sitientem *°'"""- 

delectationes tuas, et cujiis cor dicit tihi : QiKBsiri rultnm Ps. 26, 

tiium ; mdtum tuum, Dmnine, requiram. Nam * longe a vultu ®* 

tuo, in affectu tenebroso.* Non enim pedibus aut spatiis 

locorum itm* abs te, aut reditm* ad te. Aut vero fihus ille 

tuus minor equos, aut currus, vel naves qua^sivit, aut avolavit 

penna visibili, aut moto pophte iter egit, ut in longinqua 

regione vivens prodige dissiparet quod dederas proficiscenti ? 

Dulcis pater quia dederas, et egeno redeunti dulcior. In Luc. 15, 

affectu ergo libidinoso, id enim est tenebroso, atque id est^^~^^* 

longe a vultu tuo. 

29. Vide, Domine Deus, et patienter ut vides vide, quomodo 

diligenter observent fiUi hominum pacta litterarmn, et syllabarum 

accepta a prioribus locutoribus, et a te accepta aetema 

pacta perpetua) sahitis negUgant; ut qui iUa sonorum vetera 

placita teneat aut doceat, si contra discipUnam gi'ammaticam, 

sine aspiratione prima) syllaba), ominem, dixerit, dispUceat 

magis hominibus, quam si contra tua praecepta liominem 

oderit, cum sit homo. Quasi vero quemUbet inimicum hominem 

pemiciosius sentiat quam ipsum odium, quo in eum 

imtatur, aut vastet quisquam persequendo alium gravius.


qiiam cor suum vastat inimicando. Et certe non est inlerior 

litterarum scientia, quam scripta conscientia, id se alteri* 

Is.33,5.facere quod nolit pati. Quam tu secretus es, hahitans in 

excelsis in silentio, Deus solus magnus, lege infatigabili spargens 

poenales caecitates super illicitas cupiditates ! Cum 

homo eloquentiae famam quaerit, astans ante hominem judi- 

cem, circumstante hominum multitudine, inimicum suum odio 

immanissimo insectans, vigilantissime cavet ne per linguae 

errorem dicat, Inter hominibus*; et ne per mentis fmôrem 

hominem auferat ex hominibus, non cavet. 

XIX. 3^- Horum ego puer morum in limine jacebam miser, et 

^.".^"^^^hujus arenae palaestra erat illa, ubi magis timebam barbaris- 

qusein mum faccre, quam cavebam si facerem, non facientibus 

SfateT 

i^videre. Dico haec et confiteor tibi, Deus meus, in quibus 

trans- laudabar ab eis, quibus placere tunc mihi erat honeste vivere. 

Ps. 30, ôn enim videbam voraginem turpitudinis in quam projectus 

23. eram ab ociilis tiiis. Nam in illis jam quid me foedius 

fiiit, ubi etiam taUbus displicebam, fallendo innumerabilibus 

mendaciis et paedagogum, et magistros, et parentes amore 

kidendi, studio spectandi nugatoria, et imitandi hidicra in- 

quietudine } Furta etiam faciebam de cellario parentum et de 

mensa, vel gula imperitante, vel ut haberem quod darem 

pueris, ludum suum mihi, quo pariter utique delectabantur, 

tamen vendentibus. In quo etiam ludo fraudulentas victorias, 

ipse vanae* excellentiae cupiditate victus, stepe aucupabar. 

Quid autem tam nolebam pati, atque atrociter, si depre- 

henderem, arguebam, quam id quod aliis faciebam, et si 

deprehensus arguerer, sa3vire magis quam cedere libebat? 

Istane est innocentia puerihs? Non est, Domine, non est: oro 

te, Deus meus. Nam haec ipsa sunt quae a paedagogis et 

magistris, a nucibus, et pilulis, et passeribus, ad pra?fectos et 

reges, aurum, praedia, mancipia, haec ipsa omnino quae suc- 

cedentibus majoribus aetatibus transeunt, sicuti ferulis majora 

suppHcia succedunt. Humihtatis ergo signum in statiu*a 

Mat.i9, pueritiae, Rex noster, probasti, cum aisti : Talium est regnum 

^^' 

ccelorum. 

XX. 31. Sed tamen, Domine, tibi excellentissimo atque optimo 

bonis 

conditori et rectori imiversitatis, Deo nostro gratias, etiamsi 

sibi in me puerum tantum esse voluisses. Eram enim etiam tunc, 

coHatis^ 

vivebam* atque sentiebam, meamque incolumitatem, vestigium


secretissimae unitalis ex qua eram", curae habebam; custodie- Deo gra- 

'^^ ^^' 

bam interiore sensu integritatem sensuum meorum, inque ipsis 

parvis, parvarumque rerum cogitationibus veritate delectabar. 

Falli nolebam, memoria vigebam, locutione instruebar, ami- 

citia mulcebar, fugiebam dolorem, abjectionem, ignorantiam. 

Quid in tali animante non mirabile atque laudabile ? At ista 

omnia Dei mei dona sunt ; non mihi ego dedi haec : et bona 

sunt, et haec omnia ego. Bonus ergo est qui fecit me, et ipse 

est bonum meum, et illi exsulto bonis omnibus quibus etiam 

puer eram. Hoc enim peccabam, quod non in ipso, sed in 

creaturis ejus, me atque caeteris*, voluptates, sublimitates, 

veritates quaerebam ; atque ita irruebam in dolores, confu- 

siones, errores. Gratias tibi, dulcedo mea, et honor meus, et 

fiducia mea, Deus meus: gratias tibi de donis tuis; sed tu 

mihi ea serva. Ita enim servabis me ; et augebuntur, et 

perficientm* quae dedisti mihi, et ero ipse tecum ; quia et ut 

sim, tu dedisti mihi. 

* Nihil est esse, quam unum esse. per se sunt, quia una sunt ; quae autem 

Itaque in quantum quidque unitatem adi- non sunt simplicia, concordia partium 

piscitur, in tantum est. Unitatis est enim imitantur unitatem, et in tantum sunt, 

operatio convenientia et concordia, quil in quantum assequuntur. Aug. de mori- 

sunt, in quantum sunt. Nam simplicia bus Manich. c. 6.

I. 

Adoles- 

1. Recordari volo transactas foeditates meas, et camales 

centiee 


Ad aetatem aliam progreditur, primumque adolescentiae suse, id est,sextum 

deciinum vitse annum, quem in paterna domo studiis intermissis con- 

sumpserat arbitrio proprio ac libidinibus indulgens, ad mentem revocat 

cum gravi dolore, in quibus maxime miratur, se furtum quoddam gratis 

perpetrasse ; quod contra, cor humanum non nisi aliqua boni specie in 

malum trahi. 

corruptiones animae meae : non quod eas amem ; sed ut amem 

aetatem te, Dcus mcus. Amorc amoris tui facio istud, recolens vias 

recoht. meas nequissimas in amaritudine recogitationis mese, ut tu 

dulcescas mihi, dulcedo non fallax, dulcedo felix et secura, et 

colligens* me a dispersione in qua frustatim discissus sum, 

dum ab uno te aversus in multa evanui *. Exarsi enim aliquando 

satiari inferis* in adolescentia, et silvescere ausus 

sum vaiiis et umbrosis amoribus; et contabuit species mea; 

et computrui coram oculis tuis placens mihi, et placere cupiens 

oculis hominum. 

II. 2. Et quid erat quod me delectabat, nisi amare et amari } 

xEtTtis 

^^^^ ^^^ tenebatm' modus ab animo usque ad animum qua- 

suiE de- tenus est himinosus* Umes amicitiae ; sed exhalabantur 

sextum nebulae de Hmosa concupiscentia camis et scatebra puber- 

\" ^^-,. tatis, et obnubilabant atque ofFuscabant cor meum, ut non 

dore h- . 

. ... 

bidinoso discerneretur serenitas dilectionis a cahgine libidinis. Utmm- 

^^^' 

que in confuso aestuabat, et rapiebat imbecillam aetatem per 

tum. abrupta cupiditatum, atque mersabat gurgite fiagitiomm. In- 

valuerat super me ira tua, et nesciebam. Obsurdueram* 

stridore catenae mortaUtatis meae, pcena superbise animse meae 

et ibam longius a te, et sinebas; et jactabar, et effundebar, 

et diffluebam, et ebulhebam per fomicationes meas, et tacebas. 

* Ut enim in circulo quantumvis araplo partera si egredi velis, eo amittuntur oraunum 

est medium quo cuncta convergunt, nia, quo in plurima pergitur. Sic aniraus 

quod centrum geometraj vocant, et quam- k seipso fusus, immensitate quadara diver- 

vis totius ambitus partes innumerabiliter beratur, et vera mendicitate conteritur, 

secari queant, nihil tamen est pra?ter illud cum eum natura sua cogit, ubique unum 

unum, quo caetera pariliter dimetiantur, qu2erere,et multitudonon sinit. Aug. I.i. 

et quodomnibusquasi quodam aequalitatis de Ordine, c. 2. vide inf. 1. ix. c. 4. §, 10. 

jure dominetur. Hinc vero in quamhbet et xii- c. 16. sub fin. 

;

O tarclum gaudiuni meum ! 

CONFESSIONUM LIBER IT. 19 

Tacebas lunc, et ego ibam porro 

longe a te in plura et plura sterilia semina dolorum, superba 

dejectione, et inquieta lassitudine. 

3. Quis mihi modularetur* aemmnam meam, et novissimarum 

rerum fugaces pulchntudines in usum verteret, earumque 

suavitatibus metas praBfigeret, ut usque ad conjugale 

littus exa^stuarent fluctus a^tatis mea^, si tranquillitas in eis 

non potcrat esse, fine procreandomm liberomm contenta, 

sicut praescribit lex tua, Domine, qui formas etiam propaginem 

mortis nostrae *, potens imponere lenem manum ad 

temperamentum spinamm a paradiso tuo seclusanmi ? Non 

enim longe est a nobis omnipotentia tua, etiam cum longe 

sumus a te. Aut certe sonitum nubium tuanim vigilantius 

adv erterem : Trihulationem autem carnis Jiahebunt hujus- l Cor. 

modi ; ego aniem vobis parco ; et, Bonum est hmiini mulie- * ' 

rem non tangere ; et, Qui sine uxore est, cogitat ea qu(B sunt ver. 32, 

Dei, quomodo placeat Deo : qui autem matrimonio junctus'^^' 

est, cogitat ea qu

•20 S. AUGUSTINI EPISCOPI 

III. 5. Et anno quidem illo intennissa erant studia mea, dum 

^^jjP^/^" mihi reducto a Madauris, in qua vicina urbe jam coeperam 

tione litteraturae atque oratoriaj percipienda^ gratia peregrinari, 

orum" longinquioris apud Carthaginem peregrinationis sumptus 

causa, prgeparabantur, animositate magis quam opibus patris, munipa-en. 

cipis Thagastcnsis admodum tenuis. Cui narro haec ? Neque 

*"'". P"^"" enim tibi, Deus meus; sed apud te narro hsec generi meo, 

generi humano, quantulacumque ex particula incidere potest 

in istas meas litteras. Et utquid hoc ? Ut videlicet ego et 

Ps. 129, quisquis hajc legit, cogitemus de quam profnndo clamandiim 

Jer. 2, 

^^' 

sit ad te. Et quid propius auribus tuis, si cor confitens et 

vita ex fide est ? Quis enim non extollebat laudibus tunc 

hominem patrem meum *, quod ultra vires rei famiUaris suaj 

impenderet filio quidquid etiam longe peregrinanti studiorum 

causa opus esset? Multoriun enim civium longe opulentiorum 

nulhim tale negotium pro hberis erat : cum interea non sata- 

geret idem pater quahs crescerem tibi, aut quam castus essem 

dummodo essem disertus, vel desertus potius a cultura tua, 

Deus, qui es unus verus et bonus Dominus agri tui cordis 

mei. 

6. Sed ubi sexto illo et decimo anno, interposito otio ex 

necessitate domestica feriatus ab omni schola, cum parentibus 

esse coepi, excessermit caput meum vepres libidinum; et 

nulla erat eradicans manus. Quinimo, ubi me ille pater in 

bahieis vidit pubescentem, et inquieta indutum adolescentia, 

quasi jam ex hoc in nepotes gestiret, gaudens matri indicavit 

gaudens vinolentia in qua te iste mundus obhtus est creato- 

rem suum, et creaturam tuam pro te amavit, de vino invisibih 

perversae atque incHnatse* in ima voluntatis suae. Sed matris 

in pectore jam inchoaveras temphim tuum, et exordium sanctae 

habitationis tuae : nam ille adhuc catechumenus, et hoc recens 

erat. Itaque illa exsihvit pia trepidatione ac tremore; et 

quamvis mihi nondum fideU, timuit tamen vias distortas, in 

quibus ambulant qiii po}nmt ad te tergum^ et nonfaciem. 

7. Hei mihi ! et audeo dicere tacuisse te, Deus meus, cum 

irem abs te longius ! Itane tu tacebas tunc mihi? Et cujus 

erant, nisi tua, verba illa per matrem meam, fidelem tuam, 

quae cantasti in aures meas? Nec inde quidquam descendit 

in cor, ut facerem ilhid. Volebat enim illa, et secreto memini 

ut monuerit cum solhcitudine ingenti ne fomicarer, maxime- 

;

CONFESSIONUM LIBER II. 21 

quo ne adulterarcm cujusquam uxorem. Qui mihi monitus 

nuiliebres videbantur, quibus obtemperare erubescerem. Illi 

autem tui erant, et nesciebam ; et te tacere putabam, atque 

illam loqui, per quam mihi tu non tacebas, et in illa contem- 

nebaris a me filio ejus,>7/o a?icill(e tttw, servo tuo. Sed ne-Ps. 115, 

sciebam, et prajceps ibam tanta caecitate, ut inter coa^taneos 

meos puderet me minoris dedecoris, quoniam audiebam eos 

jactantes flagitia sua, et tanto gloriantes magis, quanto magis 

turpes essent: et libebat facere non sokim libidine facti, 

verum etiam laudis. Quid dignum est vituperatione nisi vitium ? 

Ego ne vituperarer, vitiosior fiebam ; et ubi non suberat quo 

admisso a^quarer perditis, fingebam me fecisse quod non fece- 

ram, ne viderer abjectior quo eram innocentior, et ne vilior 

haberer quo eram castior. 

8. Ecce cum quibus comitibus iter agebam plateanmi 

Babyloniae, et volutabar in cceno ejus, tanquam in cinnamis 

et unguentis pretiosis. Et in umbilico ejus, quo tenacius 

haererem, calcabat me inimicus invisibilis, et seducebat me, 

quia ego seductilis eram. Non enim et illa, quoe jam de medio Jer. 51, 

Bahylojns fiigerat, sed ibat in caeteris ejus tardior, mater carnis * 

meae, sicut monuit me pudicitiam, ita curavit quod de me a 

viro suo audierat, jamque pestilentiosum et in postemm peri- 

culosum sentiebat, coercere termino conjugalis affectus, si 

resecari ad vivum non poterat. Non cmâvit hoc, quia metus 

erat ne impedu*etiu: spes mea compede uxoria ; non spes illa 

quam in te futuri sajculi habebat mater, sed spes Htterarum, 

quas ut nossem nimis volebat parens uterque : ille, quia de te 

prope nihil cogitabat, de me autem inania; illa autem, quia 

non solum nuUo detrimento, sed etiam nonnuUo adjumento 

ad te adipiscendum futura existimabat usitata illa studia doc- 

trinae. Ita enim conjicio, recolens, ut possum, mores parentum 

meomm. Relaxabantur etiam mihi ad ludendum habense, 

ultra temperamentum severitatis, in dissohitionem affectionum 

variamm, et in omnibus erat caligo intercludens mihi, Deus 

meus, serenitatem veritatis tuae ; 

iniquitas mea. 

etprodibat tanquam ex adipe Ps. 72, 

9. Furtum certe punit lex tua, Domine, et lex scripta in IV. 

cordibus hominum, quam ne ipsa quidem delet Jiiiqiiitas. J^jJ^^*"^ 

Quis enim fur aequo animo furem patitur? Nec copiosus âlibus 

adactum inopia. Et ego fiurtum facere volui et feci, nullatTatmn.

22 S. AUGUSTINI EPISCOPl 

compulsus egestate nec penuria, sed fastidio justitise*, et 

sagina iniquitatis. Nam id furatus sum quod mihi abun- 

dabat, et multo melius : nec ea re volebam frui quam furto 

appetebam ; sed ipso furto et peccato. Arbor erat pirus in 

vicinia vineae nostrae pomis onusta, nec fonna nec sapore 

illecebrosis. Ad hanc excutiendam atque asportandam, ne- 

quissimi adolescentuli perreximus nocte intempesta, quous- 

que ludum de pestilentiaj more in areis produxeramus ; et 

abstuKmus inde onera ingentia, non ad nostras epulas, sed 

vel projicienda porcis, etiamsi aliquid inde comedimus ; 

dum 

tamen fieret a nobis quod eo liberet quo non liceret. Ecce 

cor meum, Deus, ecce cor meum quod miseratus es in imo 

abyssi. Dicat tibi nunc ecce cor meum quid ibi quaerebat, 

ut essem gratis malus, et malitiae meae causa nulla esset nisi 

malitia. Foeda erat, et amavi eam ; amavi perire : amavi 

defectum meum ; non illud ad quod deficiebam, sed defectum 

meum ipsum amavi : turpis anima et dissiliens a firmamento 

tuo in extenniniuni ; non dedecore* aliquid, sed dedecus ap- 

petens. 

^': 10. Etenim species est pulchris corporibus, et am-o, et 

nem argento, et omnibus ; et in contactu camis congnientia valet 

peccare plurimum, cajterisquc sensibus est sua cuique accommodata 

causa. modificatio corporum ; habet etiam honor temporalis, et 

imperitandi atque superandi potentia suum decus, unde etiam 

vindictae aviditas oritur : et tamen in cuncta haec adipiscenda 

non est egrediendum abs te, Domine, neque deviandum a 

lege tua. Et vita quam hic vivimus habet illecebram suam 

propter quemdam modmn decoris sui, et convenientiam cum 

his omnibus infimis pulchris. Amicitia quoque hominum 

charo nodo didcis est propter anitatem de multis animis. 

Propter miiversa hacc atque hujusmodi, peccatmn admittitiu-, 

dum immoderata in ista inclinatione cum extrema bona sint, 

meliora et summa deseruntur'', tu, Domine Deus noster, et 

veritas tua, et lex tua. Habent enim et ha3C ima delecta- 

Ps. 63, tiones, sed non sicut Deus meus qui fecit omnia ; quia m 

ipso delectatur justus, et ipse est deliciae rectorum corde. 

1 1 . 

Cum itaque de facinore quêritur qua causa factiun sit, 

credi non solet, nisi cum appetitus adipiscendi alicujus illo- 

* Animum enim peccati arguimus, sertis ad fruendum inferiora praeponere. 

cum cum convincimus superioribus de- Aug. de Lib. Arb. 1. 3. c. 1.


min bononmi, qiiae infima diximus, esse potuisse apparuerit, 

aut metus amittendi* Pulchra sunt enim et decora, quanquam 

pra) bonis superioribus et* beatificis abjecta et jacentia. 

Homicidium fecit. Cur fecit ? Adamavit ejus conjugcm aut 

pra)dium, aut voluit depra^dari unde viveret, aut timuit ab 

illo tale aliquid amittere, aut la)sus ulcisci se exarsit. Num 

homicidium sine causa faceret, ipso homicidio delectatus ? 

Quis crediderit ? Nam et de quo dictum est vecordi et nimis 

cnideH homine, quod gratuito potius malus atque crudeHs 

erat, praedicta est tamen causa : " Ne per otium, inquit, tor- 

*' pesceret manus aut animus''." Quare id quoque ? cur ita ? 

LJt sciUcet ilhi exercitatione scelemm, capta urbe, honores, 

imperia, divitias assequeretur, et careret metu legum, et diflfi- 

cultate remm, propter inopiam rei familiaris, et conscientiam 

scelemm. Nec ipse igitur CatiHna amavit facinora sua ; sed 

utique aliud cujus causa illa faciebat. 

12. Quid ego* miser in te amavi, o furtum meum, ofacinus VI. 

ilhid meum noctumum sexti decimi aimi aetatis meae ? Non ^^^^^ 

enim pulchmm eras, cum furtmn esses ; aut vero aliquid es, ôni 

ut loquar ad te ? Pulchra erant poma illa qua3 furati sumus, ad vitia 

quoniam creatura tua erat*, pulcherrime omnium, creator !°^'^^°^' 

omnium, Deus bone, Deus smnmum bonum, et bonum vemm Deo 

meum : pulchra erant illa poma ; sed non ipsa concupivit ^^^^^ ^^ 

anima mea miserabihs. Erat enim mihi meliomm copia ; perfecta. 

illa autem decerpsi tantum ut furarer. Nam decerpta pro- 

jeci, epulatus inde solam iniquitatem *, qua laetabar fmens*. 

Nam et si quid illonim pomorum intravit in os meum, condimentum 

ibi* facinus erat. Et nunc, Domine Deus meus, 

quajro quid me in furto delectaverit, et ecce species nulla est: 

non dico sicut in aequitate atque pmdentia ; sed neque sicut 

in mente hominis atque memoria et sensibus et vegetante 

vita ; neque sicut speciosa sunt sidera et decora locis suis et 

terra et mare plena fetibus, qui succedimt nascendo dece- 

dentibus ; non saltem ut est quaedam defectiva species et 

umbratica vitiis faUentibus. 

13. Nam et superbia celsitudinem imitatm-; cum tu sis 

imus super omnia Deus excelsus. Et ambitio quid nisi 

honores quaerit et gloriam ; cum tu sis pra> cunctis lionoraii- 

dus imus et gloriosus in aetemum? Et saevitia potestatum 

«J Sallust. de Bell. CatU. c. 9.


timeri vult: quis autem timendus, iiisi mms Deus? Cujus 

potestati eripi aut subtrahi quid potest? quando, aut ubi, 

aut quo, vel a quo*? Et blanditiae lascivientium amari 

volunt: sed neque blandius est aliquid tua charitate, nec 

amatm* quidquam salubrius, quam illa prae cunctis formosa 

et luminosa veritas tua. Et curiositas affectare videtur studium 

scientiae; cum tu omnia summe noveris. Ignorantia 

quoque ipsa atque stultitia, simplicitatis et innocentiae nomine 

tegitur; quia te simplicius quidquam non reperitur. 

Quid te autem innocentius, quandoquidem opera sua* malis 

inimica sunt^? Et ignavia quasi quietem appetit: quae vero 

quies certa prseter Domimun? Luxuria satietatem atque 

abundantiam se cupit vocari: tu autem es plenitudo et inde- 

ficiens copia incon'uptibilis suavitatis. Effusio liberalitatis 

obtendit umbram: sed bonomm omnium largitor affluentis- 

simus tu es. Avaritia multa possidere vult; et tu possides 

omnia. Tnvidentia de excellentia litigat: quid te excel- 

lentius? Ira vindictam quaerit: te justius quis vindicat? 

Timor insolita et repentina exhorrescit, rebus quae amantur 

adversantia, dum praecavet securitati: tibi enim quid insoli- 

Rora.8, tum? quid repentinum? aut quis a te separat quod diligis? 

aut ubi, nisi apud te, firma securitas ? Tristitia rebus amissis 

contabescit, quibus se oblectabat cupiditas; quia ita sibi 

nollet, sicut tibi auferri nihil potest. 

14. Ita fornicatur anima, cum avertitur abs te, et quarit 

extra te ea, quae pura et liquida non invenit, nisi cum redit 

ad te. Pervêrse te imitantur omnes qui longe se a te faciunt, 

et extollunt se adversum te^ Sed etiam sic te imitando 

indicant creatorem te esse omnis naturae; et ideo non esse 

quo a te omnimodo recedatm'. Quid ergo in illo fiirto ego 

dilexi ? et in quo Dominum meum vel vitiose atque perverse 

imitatus sum ? An libuit facere contra legem saltem fallacia, 

quia potentatu non poteram, ut mancam libertatem captivus 

^ Posthancautem dispensationem jus- sint instnimenta Domino punienti. Aug. 

tum veniet judicium ; de quo ita dicit, in Ps. 7,15. 

ut intelligamus unicuique homini suppli- ^ Nam et animae in ipsis peccatis suis 

cium fieri de peccato suo, et ejus iniqui- nonnisi quamdam similitudinem Dei, sutatem 

in poenam converti; ne putemus perbS, et praepostera.et ut itadicamservili 

illam tranquilhtatem et ineffabile lumen libertate sectantur. Axig. de Trin. 1. xi. 

Dei de se proferre unde peccata punian- c. 5. Ipsum etiam Deum Patrem pectur.sed 

ipsa peccala sic ordinare, ut quae cantes imitantur impia superbia, justi pia 

fuerunt delectamenta homini peccanti liberalitate c. Secundin. Manich. c. 10.


imitarer faciendo impuiie quod non liceret, tencbrosa omnipotentia; 

similitudine ? Ecce est ille seiTus fugiens Dominum 

suum, et consecutus umbram. O putredo, o monstrum vitae, 

et mortis profunditas ! Potuitne libere quod non licebat, non 

ob aliud, nisi quia non licebat ? 

15. Quld retrihiiam Dmnhio, quod recolit haec memoria Vll. 

mea, et anima mea non metuit inde ? Diligam te, Domine, aaji Ueo 

et gratias agam, et confitear nomini tuo, quoniam tanta dimi- ^^? \^- 

sisti mihi mala et nefaria opera mea. Gratiae tuae deputo etpecca- 

misericordia3 tuae, quod peccata mea tanquam glaciem solvisti. ^^'^J'^ ^^ 

Gratia3 tuae deputo et quaecumque non feci mala: quid enimaniultis 

non facere potui, qui etiam gratuitum facinus amavi? £^5^^'^^^*"^ 

onmia mihi dimissa esse fateor; et quae mea sponte feci mala, Ps. 115, 

et qua3 te duce non feci. Quis est hominum qui suam cogitans "** 

infirmitatem, audet viribus suis tribuere castitatem atque in- 

nocentiam suam; ut minus amef^ te, quasi minus ei necessaria 

fuerit misericordia tua, qua donas peccata conversis ad te ? 

Qui enim vocatus a te secutus est vocem tuam, et vitavit ea 

quae me de meipso recordantem et fatentem legit, non me 

derideat ab eo medico aegrum sanari, a quo sibi praestitimi est 

ut non aegrotaret, vel potius ut minus aegrotaret : et ideo te 

tantumdem, imo vero amphus diligat; quia per quem me 

videt tantis peccatomm meorum languoribus exui, per eum 

se videt tantis peccatomm languoribus non impHcari. 

16. Quem fructum /m^/// miser aliquando iniis quoi nunc Vlll. 

recolens eruhesco, maxime in illo furto in quo ipsum furtum ^^^^H^ 

amavi? Nihil aliud; cum et ipsum esset nihil, et eo ipsoconsor- 

ego miserior. Et tamen solus id non fecissem, sic recordor simui 

animum tunc meum; solus omnino id non fecissem. ErgoPe^^can- 

amavi ibi etiam consortium eomm* cum quibus id feci. j^qjjj' g 

Non ergo nihil aliud quam furtum amavi; imo vero nihil^l. 

aUud, quia et illud nihil est. Quid est revera ? Quis est 

qui doceat me, nisi qui illuminat cor meimi et discemit 

umbras ejus ? Quid est quod mihi venit in mentem quaerere, 

et discutere, et considerare ? Quia si tunc amarem poma illa 

t NoH modicum diligere, quasi a quo quisquis ab initio pudicus permanet, ab 

tibi modicura dimissum est: sed potius illo regitur ; et quisquis ex irapudico pumultum 

dilige k quo tibi multum tributura dicus fit, ab illo corrigitur ; et quisquis 

est. Si enim diligit, cui donatum est ne usque in finem impudicus est, ab illo 

redderet ; quanto magis debet diligere, deseritur. Aug. de Sancta Virginitat. 

cui donatum est ut haberet ? Nam et c, 42.

26 S. AUGUSTINI EPISCOPI CONF. LIB. II. 

quae furatus sum, et eis fmi cuperem, possem etiam solus, 

si satis esset committere illam iniquitatem, qua pei*venirem 

ad voluptatem meam; nec confricatione consciorum aniniomm 

accenderem pmritum cupiditatis meae. Sed quoniam 

in illis pomis voluptas mihi non erat, ea erat in ipso facinore, 

quam faciebat consortium simul peccantium. 

IX. 17. Quid erat ille affectus animi? Certe enim plane turpis 

.^^^*^* erat nimis : et vae mihi erat qui habebam illum. Sed tamen 

res quid erat? Delicta quis intelUgit? Risus erat, quasi titillato 

maH.^^ 

corde, quod fallebamus eos qui hoec a nobis fieri non puta- 

Ps. 18, bant, et vehementer nolebant. Cur ergo eo me delectabat, 

quo id non faciebam sohis ? An quia etiam nemo facile 

solus ridet ? Nemo quidem facile ; sed tamen etiam solos et 

singvdos homines, cum alius nemo praesens est, vincit risus 

aliquando, si aliquid nimie ridiculum, vel sensibus occurrit*, 

vel animo. At ego illud solus non facerem, non facerem 

omnino solus. Ecce est coram te, Deus meus, viva recordatio 

animae mege. Sohis non facerem furtum illud, in quo me non 

libebat id quod furabar, sed quia furabar: quod me solum 

facere prorsus non Hberet, nec facerem. O nimis inimica 

amicitia, seductio mentis investigabihs, ex hido et joco no- 

cendi aviditas, et alieni damni appetitus; nulla lucri mei, 

nulla ulciscendi libidine; sed cum dicitm': Eamus, faciamus; 

et pudet non esse impudentem. 

X. 18. Quis exaperit istam tortuosissimam et implicatissimam 

InDeo nodositatem? FcEda est; nolo in eam intendere, nolo eam 

bonum. videre. Te volo, justitia et mnocentia, pulchra et decora 

honestis luminibus, et insatiabili satietate. Quies est apud 

Mat.25,te valde, et vita imperturbabilis. Qui intrat in te, intrat in 

gaudium Domini sui; et non timebit, et habebit se optime 

in optimo. Defluxi abs te ego, et erravi, Deus meus, nimis 

devius a stabilitate tua in adolescentia, et factus sum mihi 

regio egestatis.


De annis setatis illius decimo septimo, decimo octavo, et decimo nono 

transactis Carthagine, ubi dum studiorum gratia commorabatur, specta- 

culis et flagitiis ultro se dedit. Ciceronis Hortensio in amorem sapi- 

entise accenditur. Eam superbe quserens, in Manichseorum haeresin 

incurrit, quorum dum hic obiter errores et ineptias exagitat, de flagitiis 

et facinoribus, et de vera justitia disserit luculenter. Uberes ac peren- 

nes pro filio lachrymas fundens Monnica de futura ejus resipiscentia 

certior fit, a Deo immisso somnio, et sancti cujusdam Episcopi re- 

sponso. 

1 

. 

Veni Carthaginem ; et circumstrepebat me undique sar- i. 

tago flagitiosorum amorum. Nondiun amabam, et amare ama- ^^^^ 

bam*, et secretiore indigentia oderam me minus indigentem. venaba- 

"***" 

Quaerebam quod amarem, amans amare, et oderam secmi- ^yj 

tatem, et viam sine muscipulis. Quoniam fames mihi erat 

intus ab interiore cibo teipso, Deus meus, et ea fame non 

esuriebam; sed eram sine desiderio alimentoram incomipti- 

bilimn : non quia plenus eis eram, sed quo inanior, eo fasti- 

diosior. Et ideo non bene valebat anima mea; et lUcerosa 

projiciebat se foras miserabiliter scalpi avida contactu sensi- 

bilium. Sed si non haberent animam, non utique amarentiu'. 

Amare et amari dulce mihi erat, magis si et amantis corpore 

fmerer. Venam igitur amicitia? coinquinabam sordibus con- 

cupiscentia3, candoremque ejus obnubilabam de tartaro libi- 

dinis*; et tamen foedus atque inhonestus, elegans et urbanus 

esse gestiebam abundanti vanitate. Rui etiam in amorem 

quo cupiebam capi. Deus meus, misericordia mea, quanto 

felle mihi suavitatem illam, et quam bonus aspersisti ! quia 

et amatus sum, et peneni occulte ad vinculum fraendi, et 

colligabar la^tus a^ramnosis nexibus, ut ca^derer virgis ferreis 

ardentibus zeh, et suspicionmn, et timorum, et irarum, atque 

rixaram. 

2. Rapiebant me spectacula theatrica, plena imaginibus II. 

miseriariun mcariun, et fomitibus ignis mei. Quid est quod ^^^^^!^ 

ibi homo vult dolere, cum spectat hictuosa atque tragica, cula 

qua; tamen pati ipse nollet? Et tamen pati vult ex eis '^ 

dolorem spectator, ct dolor ipse est voluptas ejus. Quid est,


nisi miserabilis insania * ? Nam eo magis eis movetur quisque, 

quo minus a talibus afFectibus sanus est : quanquam cum 

ipse patitur, miseria ; cum aliis compatitur, misericordia dici 

solet". Sed qualis tandem misericordia in rebus fictis et 

scenicis.f' Non enim ad subveniendum provocatur auditor; 

sed tantum ad dolendum invitatur: et actori* eanim imaginum 

amplius favet, cum amplius dolet. Et si calamitates illae 

hominum vel antiquae vel falsae sic agantur, ut qui spectat non 

doleat; abscedit inde fastidiens et repreliendens : si autem 

doleat, manet intentus, et gaudens lacrymatur. 

3. Ergo amantur et dolores*? Certe omnis homo gaudere 

vult. An cum miserum neminem esse Hbeat, libet tamen esse 

quod quia non sine dolore est, hac una causa 

misericordem ; 

amantur dolores ? Et hoc de illa vena amicitiae est. Sed 

quo vadit? quo fiuit? Utquid decurrit in torrentem picis 

bullientis aestus* immanes tetrarum libidinum, in quos ipsa 

mutatiu* et vertitur per nutum proprium de coelesti serenitate 

detorta atque dejecta? Repudietur ergo misericordia ? Ne- 

quaquam. Ergo amentur dolores aUquando. Sed cave im- 

Dan. 3, munditiam, anima mea, sub tutore Deo meo, Deo patrimi 

^ ^ ^' nost7'oriim, et landabili et superexaltato in omnia scecula 

cave immunditiam. Neque enim nunc non misereor ; sed 

tunc in theatris congaudebam amantibus, cum sese fruebantur 

per flagitia, quamvis hsec imaginarie gererent* in ludo spec- 

taculi. Cum autem sese amittebant, quasi misericors con- 

tristabar; et utrumque delectabat tamen. Nunc vero magis 

misereor gaudentem in flagitio, quam vehit dura perpessum 

detrimento pemiciosae voluptatis, et amissione miserae felici- 

tatis. Haec certe verior misericordia ; sed non in ea delectat 

dolor*. Nam etsi approbatur officio cliaritatis qui dolet mi- 

serum; mallet tamen utique non esse quod doleret, qui 

germanitus misericors est. Si enim est malevola benevo- 

lentia, quod fieri non potest ; potest et ille qui veraciter 

sinceriterque miseretur, cupere esse miseros ut misereatur. 

NonnuUus itaque dolor approbandus, nulhis amandus est. 

Hoc enim tu, Domine Deus, qui animas amas, longe lateque 

purius quam nos, et incomiptibihus misereris, quod nullo 

2 Cor. dolore sauciaris. Et ad Jkbc quis idoneus ? 

2, 16. 

* Quippe ex eo misericordia dicitur quod mherum. faciat cor, dolenlis alieno 

raalo. Aug. de Morib. Eccles. c. 27. 

;

CONFESSIONUM LIBER III. 29 

4. At ego tiinc miser dolere amabam, et quicrebam iit esset 

quod dolerem, quando mihi in aerumna aliena, et Ailsa, et 

saltatoria, ca magis placebat actio histrionis, meque alliciebat 

vehementius, qua mihi lacrvmae excutiebantur. Quid autem 

mirum cum infeUx pecus aberrans a grege tuo, et impatiens 

custodia) tua) turpi scabie foedarer ? Et inde erant dolorum 

amores, non quibus altius penetrarer; non enim amabam talia 

perpeti, quaha spectai-e ; sed quibus auditis et fictis, tanquam 

in superficie raderer: quos tamen quasi ungues scalpentium 

fervidus tumor, et tabes, et sanies homda consequebatur. 

Talis vita mea, numquid vita erat, Deus meus ? 

5. 

tua. 

Et circumvolabat super me fidelis a longe misericordia m- 

T ...,.,. ., . . In scho- 

In quantas imquitates distabui, et sacnlegam cunosita- ja rhetotem 

secutus sum, ut deserentem te, deduceret me ad ima II' ^^ 

. . . . . tiVersoinfida, 

et circumventoria obsequia daemoniorum, quibus im- rum facmolabam 

facta mea mala, et in omnibus flagellabas me ! 

{jQrrebat. 

Ausus sum etiam in celebritate solemnitatum tuanmi, intra 

parietes ecclesia? tuae concupiscere et agere negotium pro- 

ciu-andi fi-uctus mortis: imde me verberasti gravibus poenis; 

sed nihil ad culpam meam, o tu proegrandis misericordia mea, 

Deus meus, refugium meum a tenibilibus nocentibus, in quibus 

vagatus sum pra^fidenti collo, ad longe recedendum a te, amans 

vias meas et non tuas, amans fugitivam libertatem, 

6. Habebant et illa studia quae honesta vocabantm*, ductum 

suum intuentem fora litigiosa, ut excellerem in eis, hoc lauda- 

bilior, quo fraudulentior. Tanta est caecitas hominum de 

cjEcitate etiam gloriantium. Et major jam eram in schola 

rhetoris; et gaudebam superbe, et tumebam typho; quanquam 

longe sedatior, Domine, tu scis, et remotus omnino ab ever- 

sionibus quas faciebant Eversores (hoc enim nomen sca^vum* 

et diabolicum, velut insigne urbanitatis est), inter quos vivebam 

pudore impudenti, quia talis non eram : et cum eis eram, et 

amicitiis eorum delectabar aliquando, a quomm semper factis 

abhonebam, hoc est ab eversionibus, quibus proterve insecta- 

bantur ignotorum verecimdiam, quam perturbarent gratis il- 

ludendo atque inde pascendo malevolas la)titias suas. Niliil 

est illo actu simiUus actibus da^moniorum ^. Quid itaque vcrius 

»> Quidenitn est detestabilius, et quod Ijetari? Aug. de Catechiz. rud. c. 11. 

magis thesaurizel iram in die ira», et re- Et hoc fecit per infima ministeria, quibus 

velationis justi judicii Dei. quam de id agere voluptatis est. quos exterminamalo 

alterius mal4 diaboli simihtudine tores et angelos iracundiae, divina; Scrip-


quam eversores vocai'enlur? Eversi plane prius ipsi atque 

penêrsi, deridentibus eos et seducentibus fallacibus occulte 

spiritibus, in eo ipso quo alios irridere amant et faUere. 

^V. 7. Inter hos ego, imbecilla tunc aetate discebam libros 

sius eloquentiae, in qua eminere cupiebam fine danmabili et 

Cicero- ventoso per gaudia vanitatis humanae; et usitato jam discendi 

cijavit ordine perveneram in librum quemdam Ciceronis, cujus Hn- 

ardor rn ^^^ ^^^^ omucs mirantur, pectus non ita. Sed Uber ille 

philoso- ipsius exhortationem continet ad philosophiam, et vocatur 

^"^* 

Hortensius. IUe vero liber mutavit afFectum meum, et ad 

teipsum, Domine, mutavit preces meas, et vota ac desideria 

mea fecit alia. Viluit mihi repente omnis vana spes, et 

immortalitatem sapientiae concupiscebam ajstu cordis incredi- 

bili; et surgere coeperam ut ad te redirem, Non enim ad 

acuendam linguam, quod videbar emere matemis mercedibus, 

cum agerem annum aetatis undevigesimum, jam defuncto patre 

ante biennium: non ergo ad acuendam linguam referebam 

illum librum; neque mihi locutionem, sed quod loquebatur 

persuaserat. 

8, Quomodo ardebam, Deus meus, quomodo ardebam revolare 

a tenenis ad te ; et nesciebam quid ageres mecum 

Apud te est enim sapientia. Amor autem sapientiae nomen 

Graecum habet ipiXoa-o^luv, quo me accendebant illae litterae. 

Sunt qui seducant per philosophiam, magno et blando et 

honesto nomine colorantes et fticantes errores suos: et prope 

omnes qui ex illis et supra temporibus tales erant, notantur 

in eo hbro et demonstrantur; et manifestatur ibi salutifera illa 

admonitio Spuitus tui per servum tuum bonum et pium 

Col. 2, Videte ne quis vos decipiat per philosophiam et inanem 

seductionem, secundtim traditionem hmnimim, secundum ele- 

rnenta hujus mundi, et non secundum Christum; quia in 

ipso inhahitat omnis plenitudo divinitatis corporaliter. Et 

ego illo tempore, scis tu, lumen cordis mei, quoniam nondum 

mihi haec apostolica nota erant ; hoc tamen solo delectabar in 

illa exhortatione, quod non illam aut illam sectam, sed ipsam, 

quaecumque esset, sapientiam ut dihgerem, et quaererem, et 

turae nominant, quamvis ipsi nesciant quid erroribus aliorum. De Vera Relig. c. 40. 

de se agatur boni. His similes sunt ho- Quis " eversori" minari saltem audebat ? 

mines, qui gaudent miseriis alienis, et [quo tempore Donatistae valueruntj Ep. 

risus sibi ac ludicra spectacula exhibent, (ad Bonifac.) 185. c. 4, vid. et inf. 1. v. 

vel exhiberi volunt ** eversionibus" et c. 12. 

: !


assequerer, et tenerem atquc amplexarer fortiter, excitabar 

sermone illo, et accendebar, et ardebam ; et hoc solum me in 

tanta flagrantia refrangebat*, quod nomen Christi non erat ibi. 

Quoniam hoc nomen secundum misericordiam tuam, Domine, 

hoc nomen Salvatoris mei FiUi tui, in ipso adhuc lacte matris, 

tenerum cor meum pra;biberat*, et alte retinebat ; et quidquid 

sine hoc nomine fuisset, quamvis litteratum, et expolitum, et 

veridicum, non me totum rapiebat. 

9. Itaque institui animum intendere in Scriptiu*as sanctas, V. 

ut viderem quales essent. Et ecce video rem non compertam^^jfj^g" 

superbis, neque nudatam pueris ; sed incessu humilem, suc- Litteras 

propter 

cessu excelsam et velatam mysterus: et non eram ego talis utsirapiici- 

intrare in eam possem, aut inchnare cendcem ad ejus gressus. ^^*!"^ 

Non enim sicut modo loquor, ita sensi cum attendi ad illam 

Scripturam ; sed visa est mihi indigna quam Tulliana) digni- 

tati compararem. Tumor enim meus refugiebat modum ejus; 

et acies mea non peneU*abat interiora ejus. Verumtamen illa 

erat quae cresceret cum parvulis; sed ego dedignabar esse 

pan iilus, et turgidus fastu mihi grandis videbar. 

10. Incidi itaque*" in homines superbe delirantes, et camales VI. 

nimis et loquaces, in quorum ore laquei diaboli, et viscunichaeis 

confectum commixtione syllabamm nominis tui, et Domini ^"orao- 

Jesu Christi, et Paracleti consolatoris nostri Spiritus sancti. tus. 

Haec nomina* non recedebanf' de ore eomm, sed tenus sono* 

^ Nosti, Honorate, non aliam ob cau- illo gradu quem vocant Auditorum tenesam 

nos in tales homiaes incidisse, nisi rem, ut hujus mundi spem et negotia non 

quod se dicebant terribiliauctoritatesepa- dimitterem, nisi quod ipsos quoque anim- 

rata, mera et simplici ratione eos qui se advertebam plus in refellendis aliis di- 

audire vellent introducturos ad Deum, et sertos et copiosos esse, quam in suis proerrore 

omni liberaturos. Quid enim me bandis firmos et certos manere 1 Aug. de 

aliud cogebat, annos fere novem, spret^ Utilitate Credendi. Prooem. 

religione quae mihi puerulo a parentibus

1 Joh. 

2.4. 

n S. AUGUSTINI EPISCOPI 

et strepitu linguae ; et CDeterum, cor inane veri. Et dicebant, 

Veritas, et veritas : et multum eam dicebant mihi, et nusquam 

erat in eis ; sed falsa loquebantur, non de te tantum, qui vere 

Veritas es, sed etiam de istis elementis hujus mundi creatura 

tua, de quibus etiam vera dicentes philosophos transgredi 

debui prse amore tuo, mi Pater summe bone, pulchritudo 

pulchrorum omnium. O Veritas, Veritas, quam intime etiam 

tum medulla? animi mei suspirabant tibi, cum te ilH sonarent 

mihi frequenter et multipliciter voce sola, et hbris multis et 

ingentibus ! Et illa erant fercula in quibus mihi esurienti te, 

inferebantur pro te sol et luna®, pulchra opera tua ; 

appellatione colimus nuraen, sed Patrem 

quidem ipsum lucem incolere summam ac 

principalem, quam Paulus alias inacces- 

sibilem vocat : Filium vero in hac secunda 

ac visibili luce consistere, qui 

quoniam sit et ipse gerainus, (ut eum 

Apostolus novit, Christum dicens esse 

Dei virtutem et Dei sapientiam) virtutem 

quidera ejus in sole habitare credimus, 

sapientiam vero in luna : nec non et Spi- 

ritus Sancti, qui est majeslas tertia, aeris 

hunc omnem ambitum sedem fatemur 

ac diversorium, cujus ex viribus ac spiri- 

tali profusione terram quoque concipien- 

teni gignere patibilem Jesum,qui est vita 

ac salus hominum, omni suspensus ex 

ligno.*' Similiter Secundinus (Ep. ad 

Aug.) " Habeo et ago gratias ineffabili 

ac Sacratissimae Majestati, ejusque primogenito 

omnium luminum regi Jesu 

Christo, habeo gratias et supplex sancto 

refero Spiritui." Denique Fortunatus, 

(Disp. i. $. 3.") allatis pluribus S. 

Scriptura; locis " His rebus credimus, 

et ha?c est ratio fidei nostra^, et pro viribus 

animi nostri mandatis ejus obtempe- 

rare, unam fidem sectantes hujus Trini- 

tatis, Patris et Filii et Spiritus Sancti." 

" His obscoenissirnis pannis," justa indig- 

nationeaitAug.teterrimisquibusdamalla- tis, " conamini assuere ineffabilem Trinitatem, 

dicentes Patrem in secreto quodara 

lumine habitare, Filii autem in sole virtutem, 

in luna sapientiam ; Spiritum vero 

sanctum in aere." c. Faust. 1. xx. c. 7. 

Fcede scilicet Manichzei, cum terrena 

orania saperent, Nomina haec figmentis 

suis obtenderunt, forsan quiase Christianos 

esse sibi ipsis persuadere voluerunt, cum 

nihil eorum systemati inesset, quod his 

veritatibus, vel locis S. Scripturaj, quos 

adduxerint vel e longinquo responderct. 

Spiritui Sancto praesertim, ne oranino 

prstereatur, sedes in aere assignatur ; 

sed tamen 

quare vero meraoretur, nulla alia causa 

in promptu est, cum de muneribus ejus 

uUis omnino sileatur. 

^ OvTOi Tov »jX/«v xit) TTfv aiXr.vvv fiOVi 

ovefjt,oiZ,BVtri,

— 

CONFESSIONUM LIBER III. 3:3 

opera lua, non tu, nec ipsa prima. Priora cnim spirilualia 

opera tua, quam ista corporea, quamvis lucida et ccelestia. 

At ego nec priora illa, sed teipsam, te, Veritas, in qua non Jac. 

rst commutatio nec momenti ohiimhratio^ esuriebam et * 

sitiebam ; et apponebantur adliuc mihi in illis ferculis 

phantasmata splendida, quibus jam melius erat amare istum 

solem, saltem istis oculis vemm, quam illa falsa animo 

decepto per oculos. Et tamen, quia te putabam, manducabam 

; non avide"* quidem, quia nec sapiebas in ore meo 

sicuti es ; neque enim tu eras figmenta illa inania ; nec 

nutriebar eis, sed exhauriebar magis. Cibus in somnis simil- 

limus est cibis vigilantium, quo tamen donnientes non aluntm*; 

dormiunt enim : at illa nec similia erant ullo modo tibi, sicut 

nunc mihi locuta es ; quia illa erant coi*poraha phantasmata, 

falsa corpora, quibus certiora sunt vera corpora ista qua3 videmus 

visu canieo, sive coelestia sive terrestria : cum pecudibus 

et volatilibus videmus haec ; et certiora sunt, quam cum imaginamm 

ea. Et rursus certius imaginamur ea, quam ex eis 

suspicamur alia grandiora, et infinita, quye omnino nulla sunt, 

qualibus ego tunc pascebar inanibus; et non pascebar. At tu, 

amor meus, in quem deficio ut fortis sim, nec ista corpora es 

quae videmus, quanquam in coelo ; nec ea es quae non videmus 

ibi, quia tu ista condidisti, nec in summis tuis conditio- 

nibus habes*. Quanto ergo longe es a phantasmatibus illis 

meis, phantasmatibus corporum quae omnino non sunt ! quibus 

certiores sunt phantasiae corporum eomm quae sunt ; et eis 

certiora corpora, quae tamen non es : sed nec anima es, quae 

vita est corpomm. Ideo mehor vita corpomm certiorque quam 

corpora. Sed tu vita es animamm, vita vitamm, vivens te ipsa, 

ct non mutaris, vita animae meae. 

dibus, reddi. Quas itidem naves de sub- refundi, velut in aliam navem. Ep. 55. 

stantia Dei pura perhibent fabricatas. c. 4. cf. etiam locum ex Aug. c. Faust. 

Naves autem illas, id est, duo coeli lumi- allatum p. 32, not. d. 

naria ita distinguunt, ut lunam dicant J Superstitio qua^dam puerilis me ab 

factam ex bona aqua, solem vero ex igne ipsa (veri) inquisitione deterrebat, et ubi 

bono.c.Haeres. Replerilunamdicunt,sic- factus erectior illam calJginem dispuli, 

ut repletur navis, ex fugitiva Dei parte, 

quam commixtam principibus tenebrarum 

mihique persuasi 

jubentibus esse 

docenlibus potius quam 

credendum, incidi in 

et eorum sordibus inquinatam ciedere homines quibus lux ista qua^ oculis cernon 

dubitant. Hinc ergo impleri lunam, 

cum eadem pars Dei magnis laboribus ab 

inquinamento purgata, de toto mundo atnitur 

inter summa et divina colenda vide- 

retur. Non assentiebar, sed putabam eos 

magnum aliquid tegere illis involucris, 

que omnibus cloacis fugiens redditur Deo quod essent aliquando aperturi. Aug. iii 

lugenti dum redeat : repleri vero per men- proeloquio Iil)ri dc Vita beata. 

sem dimidium, et alio dimidio in solem


1 1 . Ubi 

ergo mihi timc eras, et quam longe .'' 

Et 

longe 

peregrinabar abs te, exclusus et a siliquis porcoram, quos de 

Luc. 15, siliquis pascebam. Quanto enim meliores grammaticorum et 

poetamm fabellaB, quam illa decipula ! Nam versus et cannen 

et Medea volans utiliores certe, quam quinqueelementa'^ varie 

fucata, propter quinque antra tenebrarum, quae omnino nulla 

sunt, et occidunt credentem. Nam versum et cannen etiam 

ad vera pulmenta* transfero. Volantem autem Medeam etsi 

cantabam, non asserebam ; etsi cantari audiebam, non credebam 

: illa autem credidi. Vaj, vae ! qiiibus gi*adibus deductus 

Prov. 9, sum in profunda inferi ? Quippe laborans et ajstuans inopia 

^^' 

veri, cum te, Deus meus (tibi enim confiteor, qui me miseratus 

es et nondum confitentem), cum te non secundum intellectum 

mentis, quo me praestare voluisti belluis, sed secundum sensum 

camis quaererem. Tu autem eras interior intimo meo, et su- 

perior summo meo'\ Offendi illam* mulierem audacem, inopem 

prudentiae, aenigma Salomonis, sedentem super sellam 

Prov. 9,in foribus, et dicentem: Panes occultos lihenter edite^ et 

^^"~ 

aipiam dulcem furtivam hihite. Quae me seduxit, quia invenit 

foris habitantem in oculo camis meae, et talia mminan- 

tem apud me, qualia per illum* vorassem. 

VII. 12. Nesciebam enim aliud vere quod est; et quasi acutule 

Doctn- movebar ut suffragarer stultis deceptoribus, cum a me quaere- 

nichaeo- rent unde malum * ? et utmm forma corporea Deus finiretur et 

^ Juxta unam vero partem ac latus mum, novimus etiam animalia, serpen- 

illustris illius ac sancta; terrae erat tene- tia, natantia, volantia quadrupedia, bibrarum 

terra profunda et immensa mag- pedia, (ib. c. 31.) Quinque elemenia 

nitudine.in quahabitabant igneacorpora, quje genuerunt principes proprios, genti 

genera scilicet pestifera. Hic infinitae tribuunt tenebrarum ; eaque elementa his 

tenebra?, ex eadem manantes natura in- nominibus nuncupant, fumum, tenebras, 

aestimabiles cum propriis fetibus, ultra ignem, aquam, ventum. In fumo nata 

quas erant aquae caenosae ac turbidae cum anirnalia bipedia, unde homines ducere 

suis inhabitatoribus, quarum interius originem censent, in tenebris serpentia, 

venti horribiles ac vehementes cum suo in igne quadrupedia, in "aquis natalia, in 

principe et genitoribus. Rursum regio vento volatilia. de Haeres. c. 46. 

ignea et corruptibilis cum suis ducibus et d Vid. L. vii. c. 10. L. x. c. 7. 

nationibus. Pari more introrsum gens « Euod. Dic mihiundemale faciamus? 

caliginis ac fumi plena,in quamorabatur Aug. Eam quasstionem moves, quae me 

immanis princeps omnium et dux, habens admodum adolescentem vehementer exercirca 

se innumerabiles principes, quorum cuit, et fatlgatum in ha?reticos impulit 

omnium ipse erat mens atque origo : hze- atque dejecit. Quo casu itasumafflictus, 

que fuerunt naturae quinque terra; pesti- et tantis obrutus acervis inanium fabu- 

ferae. Manich. ap. Aug. c. Ep. Manichaei, larum, ut nisi mihi amor inveniendi veri 

c. 15. Quinque antra gentis tenebra- opem divinam impetravisset, emergere 

rum cum suis habitatoribus in quibus inde, atque in ipsam primam quaerendi 

Manichaî phantasmata veritatis sibi no- libertatem respirare non possem. Aug. 

roen ausa sunt usurpare (ib. c.l8.) novi- de Lib. Arbit. 1, i. c. 2. 

mus tenebras, aquas, ventos, ignem, fu-

CONFESSIONUM LIBER IIl. 35 

baberet capillos et ungues ? ct utrum justi cxistimandi essent rum ab- 

qui haberent uxores multas simul, et occidcrent homincs, et ûi suf- 

sacrificarent cle animalibus ? Quibus rerum ignarus pertur- fâgaba- 

. . . tur. 

l)abar ; et recedens a veritate, ire in eam mihi videbar ; quia 

non noveram makun non esse nisi privationem boni^, usque 

ad quod omnino non est. Quod unde vidcrem, cujus videre 

usque ad corpus erat oculis, et animo usquc ad phantasma ? 

Et non noveram Deum esse spiritum, non cui membra essent 

per longum et latum, nec cui esse moles esset : 

quia moles in 

parte minor est quam in toto suo ; et si infinita sit, minor est 

in aliqua parte certo spatio defmita, quam per infinitum ; et 

non est tota ubique, sicut spiritus, sicut Deus. Et quid in 

nobis esset, secundum quod essemus similes Deo et recte in 

Scriptura* diceremur ad imaginem Dei, prorsus ignorabam. Gen.i, 

13. Et non noveram justitiam veram interiorem, non ex 

consuetudinejudicantem, sedexlege rectissima* Dei omnipo- 

tentis, qua formarentur mores regionum et dierum pro regioni- 

bus et diebus ; cum ipsa ubique ac semper esset, non ahbi 

alia,nec alias aliter; secundum quam justi essent Abraham, et 

Isaac, et Jacob, et Moyses, et David, et illi omnes laudati ore 

Dei: scd eos ab imperitis judicari iniquo^, judicatitihifs ea:\Cor.4, 

humano die, etuniversos mores humani generis ex parte moris*^* 

siu metientibus, tanquam si quis nescius in annamentis quid 

cui membro accommodatum sit, ocrea velit caput contegi, et 

galea calceari ; et murmuret quod non apte conveniat : aut in 

uno die indicto a pomeridianis horis justitio, quisquam stomachetur 

non sibi concedi quid venale proponere, quia mane 

concessum est : aut in una domo videat aliquid tractari mani- 

bus a quoquam serro, quod facere non sinatur qui pocula 

ministrat : aut aliquid post praesepia fieri, quod ante mensam 

prohibeatur ; 

et indignetm-, cum sit unum habitaculum et una 

familia, non ubique atque omnibus idem tribui. Sic sunt 

isti qui indignantur, cum audierint illo sa^culo licuisse justis 

aliquid, quod isto non hcet justis ; 

et quia illis aliud pra^cepit 

Deus, istis aliud pro temporalibus causis, cum eidem justitioe 

utrique servierint : cum in uno homine, et in uno die, et in 

unis a?dibus vidcant aliud alii membro congniere, et aHud 

jamdudum licuisse, post horam non licere ; quiddam in illo 

angulo pennitti aut juberi, quod in isto juste vetetm- et vindi- 

f Vid. L. vii. c. 12 et 16. 

D 2 

*


cetur. Numquid justitia varia est et mutabilis } Sed tempora 

quibus pra3sidet, non pariter eunt ; tempora enim sunt. Homines 

autem quorum vita super terram brevis est, quia sensu non 

valent causas contexere sseculomm priorum, aliarumque gen- 

tiiun quas experti non simt, cum his quas experti sunt; in 

uno autem corpore, vel die, vel domo, facile possunt videre 

quid cui membro, quibus momentis, quibus partibus personisve 

congruat : 

in illis ofFenduntur'^, his serviunt. 

14. Haec ego tunc nesciebam, et non advertebam ; et ferie- 

bant undique ista oculos meos, et non videbam. Et cantabam 

cannina, et non mihi licebat ponere pedem quemlibet ubiUbet, 

sed in aUo atque aUo metro aUter atque aUter; et in uno 

aUquo versu, non omnibus locis eumdem pedem. Et ars ipsa 

qua canebam, non habebat aliud aUbi, sed omnia simul. Et 

non intuebar justitiam cui servirent boni et sancti homines, 

longe exceUentius atque subUmius habere simul omnia qua) 

praecepit*, et nuUa ex parte variari, et tamen variis temj)ori- 

bus non omnia simul, sed propria distribuentem ac prsecipien- 

tem. Et reprehendebam caecus pios patres ; non solum sicut 

Deus juberet atque inspiraret utentes praesentibus, verum quo- 

que sicut Deus revelaret futura praenuntiantes^. 

VIII. 15. Numquid aUquando aut aUcubi injustum est diligere 

Contra 

jy^n^î ^-^. iqIq corde. et ex tota anima. et ex tota mente, et 

' ' 

' 

JVlani- 

_ _ 

^ 

chajos diligere proximum tanquam seipsum ? Itaque flagitia quae 

contra naturam, ubique ac semper detestanda atque 

quaD fla-^^^ 

gitia punienda sunt, quaUa Sodomitarum fuerunt. Quse si omnes 

dete^ gentes facerent, eodem criminis reatu divina lege tenerentur, 

tanda, 

qîgg ^Qî sic fecit homines ut se iUo uterentur modo. Violatur 

quae fa- . 

cinora. quippe ipsa societas quae cum Deo nobis esse debet, cum 

Mat.22, eadem natiua, cujus iUe auctor est, Ubidinis perversitate pol- 

' In hoc enim sensibili mundo vehe- fuisse prophetam. Quocirca quod ad eos 

menter consideiandum est, quid sit tem- quidem adtinet, quiillicerantejifd/îcorJg 

pus et locus; ut quod delectat in parte, in sapienliA Dei, fPs. 89, 12. Vulg.] non 

sive loci sive teraporis, intelligatur tamen solum in iis quje dicebant, sed etiam in iis 

multo esse melius totum, cujus illa pars quae faciebant ; quodautem ad ceteros ac 

est : etrursus quod ofFendit in parte, per- simul omnes illius gentis homines, in iis 

spicuum sit homini docto, non ob aliud quae in illis vel de illis divinitus fiebant,. 

ofFtndere, nisi quia non videtur totum, prophetia venturi Christi et Ecclesiae 

cui pars illa mirabiliter congruit. Aug, de perscrutanda est. Omnia enira illa, sicut 

Ordine, b. ii. c. 19. dicit Apostolus, (1 Cor. 10, 6.) fgurce 

g Qua in re hoc primum dico, illorum vosircefnerunt. S. Aug. c. Faust. 1. xxii. 

hominum non tantum linguam verum c. 24. " Scimus autem, sicut vocibus, 

etiam vitam fuisse propheticam ; totum- ita et rebus prophetarum, tam dictis 

que illud regnum gentis Hebraeorum mag- quam et factis prajdicatur resurrectio." 

num quemdam, quiaet Magni Cujusdam, Tertull. de Resurr. Carn. c. 28.


luitur. Quae autem contra mores hominum sunt flagitia, pro 

momm diversitate '' vitanda sunt ; ut pactum inter se civitatis 

aut gentis consuetudine vel lege firmatum, nulla civis aut 

peregiini libidine violetur. Turpis enim omnis pars est suo 

universo non congniens. Cum autem Deus aliquid contra 

morcm aut pactum quommlibet jubet, etsi nimquam ibi factum 

est, faciendum est : et si omissum, instaurandum ; et si insti- 

tutum non erat, instituendum est. Si enim regi licet in civi- 

tate cui regnat, jubere aliquid quod neque ante illum quis- 

quam, nec ipse unquam jusserat ; et non contra societatem 

civitatis ei obtemperatur, imo contra societatem non obtemperatur, 

(generale quippe pactum est societatis humanae 

obedire regibus suis,) quanto magis Deo regnatori universae 

creaturae sua3, ad ea quae jusserit, sine dubitatione serviendum 

est ! Sicut enim in potestatibus societatis humanae, 

major potestas minori ad obediendum praeponilur; ita Deus 

omnibus. 

16. Item in facinoribus*, ubi libido est nocendi, sive per 

contmneliam, sive per injuriam ; et utrmnque vel idciscendi 

causa, sicut inimico inimicus ; vel adipiscendi alicujus extra 

commodi, sicut latro viatori; vel evitandi mah, sicut ei qui 

timetur ; vel invidendo, sicut feUciori miserior ; aut in aliquo 

prosperatus, ei quem sibi aequari timet aut ajqualem dolet 

vel sola voluptate alieni maU, sicut spectatores gladiatorum, 

aut irrisores, aut ilkisores quommUbet : haec sunt capita iniqui- 

tatis, quae puUulant principandi et spectandi et sentiendi Ubi- 1 joh. 

dine", autuna, aut duabus earum, aut simul omnibus; et vivitur 

; 

'^' '^- 

male adversus tiia et fêptem^ psalterlum decem chordarum Ps.us, 

^ Quando enim mos erat, crimen ' Quod agit indomita cupiditas ad cornon 

erat ; et nunc propterea crimen rumpendum animum, et corpus suum, 

est, quia mos non est : alia enim sunt Flagitium vocatur. Quod autera agit, ut 

peccata contra naturam, alia contra alteri noceat, Facinus dicitur. Et ha;c 

mores, alia contra praecepta. Aug. con- duo sunt genera omnium peccatorum : 

tra Faust. 1. xxii. c. 47. Quae cum ita sed flagitia priora sunt. Qua3 cum exina- 

sint, hajreticis quidem, sive Manichfpis, niverint aniraum, et ad quandam egesta- 

sive quicumque alii patribus veteris Tes- tem perduxerint, in facinora prosilitur, 

tamenti de pluribus calumniantur uxori- quo removeantur irapedimenta flagitiobus, 

satis superque responsura est ; si rura, aut adjumentaquaerantur. Aug.de 

tamen capiunt non esse peccatum quod Doctr, Christian. L. iii. $. 16. 

neque contra naturam committitur, quia k Haec enim tria genera vitiorum, id 

non lasciviendi sed gignendi causa illis est, voluptas carnis et superbia et curio- 

foeminis utebantur, neque contra moreni, sitas omnia peccata concludunt. Aug. in 

•luia illis temporibus ea factitabantur, Ps. 8. vid. L. x. c. 30 sqq. 

neque contra praeceptum, quia nuUa lege • Decalogus enim legis decem praprohibebantur. 

August. de Bono Conju- cepta habet, qua^ sic sunt distributa, 

gali, c. 25. ut tria pertineant ad Deum, septem 

9.


decalogum tuum, Deus altissime et dulcissime. Sed quae 

flagitia in te qui non corrumperis ? aut quae adversus te faci- 

nora, cui noceri non potest? Sed hoc vindicas quod in se 

homines perpetrant, quia etiam cum in te peccant, impie 

Ps. 26, facimit in animas suas, et meiititiir iniquitas sibi, sive cormmpendo 

ac pei^vertendo naturam suam quam tu fecisd et 

ordinasti, vel immoderate utendo concessis rebus, vel in non 

Kom. 1. concesssiJlaffrajido iii einn iisum qiii est contra naturam; aut 

Act.9,6. rei tenentur, animo et verbis saevientes adversus te, etadversus 

stimulum calcitrantes ; aut cum disruptis Umitibus humanae 

societatis, Isetantur audaces privatis conciliationibus aut diremptionibus, 

prout quidque delectaverit aut offenderit. Et 

ea fiunt cum tu dereUnqueris, fons vitae, qui es unus et verus 

creator et rector universitatis ; et privata superbia dihgitur in 

parte'^ imum falsum. Itaque pietate humiU reditur in te, et 

purgas nos a consuetudine mala, et propitius es peccatis confi- 

Ps. 101, tentium, et exaudis gemitus compeditorum, et solvis a vinculis 

quae nobis fecimus, si jam non erigamus adversus te comua 

Ps. 74, falsae Ubertatis, avaritia ' 

plus 

habendi, et damno totum amit- 

' ' tendi; ampUus amando proprium nostmm, quam te omnium 

bonum. 

IX. 17. Sed inter flagitia et facinora et tam multas iniquitates, 

^*^^"^' smit peccata proficientium, quae a bene judicantibus et vitu- 

ter pec- perantm* ex regula peifectionis, et laudantur spe frugis, sicut 

pertineant ad homines — Ad primum nus diligitur propriura. Aug. de Trin. 

praeceptum tres chordae pertinent, (]uia xii. 11. 

Deus est Trinitas. Ad alterum vero prae- 1 Cave putes quidquam potuisse verius 

ceptum, id est, ad dileclionem proximi, dici quam id quod dictum est, Radicem 

septem chordae : quomodo vivatur inter omnium malorum esse uvaritiam (1 Tim. 

homines. — Hjbc jungamus illis tribus 6, 10.) h. e. plus velle quam sat est. 

ad dilectionem Dei pertinentibus, si in 'iantumautem satest, quantum sibi exigit 

psalterio decem chordarum volumus naturaein suo genereconservandaB modus. 

cantare canticum novum—Ut autem Avaritia enim—non in solo argento vel 

cantet canticum novum, sit novus homo. in nummis—sed in omnibus rebus quae 

— Si dilectione facitis, canticum novum immoderate cupiuntur intelHgenda est, 

cantatis: si timore facitis, facitis tamen, ubicunque omnino plus vult quisque 

portatis quidem psalterium, sed nondum quam sat est. de Lib. Arb. 1. iii. §. 48. 

cantatis : si autem nec hoc facitis, pro- Hoc est quod persuasum est [Adamo et 

jicitis ipsum psalterium. Melius est vel Eva°J ut suam potestatem nimis amarent, 

portare, quam projicere : sed rursus, me- et, cum Deo pares esse vellent, illa 

lius cum voluptate cantare, qu.im cum medietate, per quam Deo subjecti erant, 

onere portare. Aug. Serm. 9. de x Chor- et corpora subjecta habebant,—male 

dis, c. 5, 6, 7. uterentur, i. e. contra legem Dei ; atque 

k Honor hominis verus est imago ac ita quod acceperant amitterent ; dum id 

simiiitudo Dei, quae non custoditur nisi quod nonacceperant, usurpare voluerunt. 

ad ipsum, a quo imprimitur. Tanto Aug. de Gen. c. Man. 1. ii. §. 22. 

magis itaque inhaeretur Deo, quanto mi-

CONFESSIONUM LIBER III, 39 

herba segetis. Et simt qiiaedam similia vel flagitio vel faci- caia, et 

iiori, et non smit peccata ; quia nec te oflendunt Dominum ^^^^;^^. 

Deum nostrum, nec sociale consortium: cum conciliantur dicium 

aliqua in usiun vita3 congrua tempori, et incertum est aUnun, 

libidine habendi ; aut puniuntur comgendi studio potestate 

ordinata, et incertum est an libidine nocendi. Multa itaque 

facta quae hominibus improbanda viderentur, testimonio tuo 

approbata sunt; et miilta laudata ab hominibus, te teste 

damnantur: cum sa^pe se aliter habet species facti, et aliter 

facientis animus, atque articidus occulti' temporis. Cum vero 

aliquid tu repente inusitatum et improvisum imperas, etiam si 

hoc aliquando vetuisti, quamvis causam imperii tui pro tempore 

occultes, et quamvis contra pactum sit aliquorum hominum 

societatis; quis dubitet esse faciendum^, quando ea justa est 

societas hominum, quae servit tibi ? Sed beati qui te imperasse 

sciunt, Fiunt enim omnia a servientibus tibi, vel ad exhibendum 

quod ad proesens opus est, vel ad futura praenimtianda '. 

18. Haec ego nesciens, irridebam illos sanctos senos et x. 

Prophetas tuos. Et quid agebam cum imdebam eos °', nisi ^"^^ 

ut iiTiderer abs te; sensim atque paulatim perductus ad easchaio- 

® 

nugas, ut crederem ficmn ° plorare cum decerpitur, et matrem ["^"J^^ 

^ Tantum porro opportunitatis affert obedientiam in crimen vocet, quis obse- 

ad aliquid agendum seu non agendum quium pietatis accuset 1 

temporum secreta distinctio, ut nunc me- ' Vid. sup. ad §. 14. not. g. 

lius faciat qui nec unam duxerit, nisi se Quia ergo illi obscuritatem Scrip- 

continere non possit Tunc autem, etiam turarum irriserunt, quas propterea clausas 

plures inculpabiliter ducebant et qui faci- erant, ut pulsantes exercerentur, non ut 

lius continere possent, nisi aliud pietas parvulis negarentur, humiliali sunt usque 

illotempore postularet. August.de Bono ad terram, ut cogitare amplius non pos- 

Conjugali, c. 15. ?ent, quam quod per terram percipitur. 

^ c. Faust. 1. xxii. c. 71. Quid ergo Per terram quid dicol Per carnem. Ut 

jara de exspoliatis ^gyptiis Faustus ob- incorporalem Deum sentire non possent, 

jicit, nesciens quid loquatur 1 Quod et quidquid de Deo cogitarent, nonnisi 

faciendo Moyses usque adeo non pecca- corporaliter cogitarent. Aug, in Ps. 146. 

yit, ut non faciendo peccaret. Deusenim §. 13. 

jusserat qui utique novit non solum se- " IlavTa yofjt.iZ,ovffn sfi^v;â, xot) to 

cundum facta, verum etiam secundum cry^. xai ro v^û^ xai rev aioa, Ktti ra. 

cor hominis, quid unusquisque, vel per «rcri^âTa- oiT Jrj ;^;a^/vo/ xaXo«)t«vfl/T«Xt/« 

quem perpeti debeat.— Divinis imperiis Ttio' avToTs, evrt aorov kXoJo-iv ovrs Xd;êc 

cedendum obtemperando, non resisten- vov Ts^vawr/v. akXa xat to7s TcvTa S^w/v 

dum est disputando—Nec licuit IMoysen us fnatôvois -rô^pavus iraûyrar Ifffiialiter 

quiim Deus dixerat facere, ut penes tvfi Tt iftus to. TifiiofAiva Ka) to. xX^>fva. 

Dommum esset consilium jubendi, penes Theod. Haer. Fab. i. 26. KaT avTuv 

famulum autem obsequium peragendi. t«w y.a\xiirTfiv a'iî


ejus arborem laciymis lacteis? Quam tamen ficum si come- 

disset aliquis sanctus, alieno" sane, non suo scelere de- 

cerptam, misceret visceribus, et anhelaret de illa angelos, 

imo vero particulasP Dei, gemendo in oratione atque mc- 

avdêu-rais xa) Iv «ravT/ lâat xat TtrtiVM, 

xai i^TZTM, xa) xviaâXu ov f^svov aXXa xa) 

iv }j êtins IxfjLoha, xivt}iriv 

i)vai •^vx.^S (paffxuv, riv xa) iv toTs av^êoToig 

vTd^;i(ôvo-av xiyti. i yrbo de Maiitiie ap. 

Epiph. Haer. 66. $. 8. Herbas enim 

atque arbores sic putant vivere, ut vilam 

quaj illis inest, et sentire credant, et 

dolere cum laeduntur : nec aliquid inde 

sine cruciatu earum quemquam posse 

vellere aut carpere. Propter quod, 

agrum etiam spinis purgare, nefas habent. 

(Aug. de Hser.) Dicitis dolorem 

sentire fructum, cum de arbore carpitur, 

sentire cum conciditur, cum teritur, cum 

coquitur, cum raanditur. c. Faust. vi. 4. 

Expedire dicunt homini foeneratorem 

esse quam agricolam. Qui enim in usuram, 

inquiunt, dat pecuniam, non lEedit 

crucem luminis: qui autem agricola est, 

multum lasdit crucem luminis. Quaeris 

quam crucem luminis ? Membra, inquiunt, 

illa Dei, quae capta sunt in illo 

praelio, mixta sunt universo mundo, et 

sunt in arboribus, in herbis, in pomis, 

in fructibus. Dei membra vexat, qui 

terram sulco discindit : Dei membra 

vexat, qui herbam de terra vellit : Dei 

niembra vexat qui pomum carpit de arbore. 

Aug. in Ps. 140. §. 12. Quid 

obsit arbori, non dico si pomum inde 

foliumve decerpas, (quod quidem apud 

vos, si quis non imprudentia, sed sciens 

fecerit, signaculi corruptor sine ulla du- 

bitatione damnabitur.) sed omnino si 

eam radicitus eruas ? Anima namque 

illa quam rationalem inesse arboribus 

arbitramini, arbore excisa vinculo solvitur 

; vos enim hoc dicitis. Revolutionem 

hominis in arborem, notum est vos, id 

tst, auctorem ipsum vestrum pro ingenti 

poena, non tamen pro summa, soleie 

minitari.^lllas perhibetis et audire voces 

nostras, verba intelligere,et corpora motusque 

corporum intueri, cogitationes 

denique ipsas perspicere. De Mor. Man. 

1. ii. §. 55. Impietas rusticana plane, 

magisque lignea quam sunt ipsa? arbores 

quibus patrocinium praebet, quaB dolere 

vitem quando uva decerpitur, et non 

solum sentire ista cum caeduntur, sed 

etiam videre atque audire credit. Aug. 

de Quant. Animie,


tando^: quse paiiicula3 summi et veri Dei ligataj fuissent in 

illo pomo, nisi electi' sancti dente ac ventre solverentur. Et 

credidi miser magis esse misericordiam pra^standam fmctibus 

terra?, quam hominibus, propter quos nascerentur. Si quis 

enim esuriens' peteret, qui Manichteus non esset, quasi 

peihibent esse commixtam : quam purgari 

putant in Electis suis eo genere 

vitae, quo vivunt J^lecti iManichaeorura, 

velut sanclius et excellentius Auditoribus 

suis. Nam his duabus professionibus, 

hoc est Electorum et Auditorum, ecclesiam 

suamconstare voluerunt. In ctteris 

autem hominibus, etiam in ipsis Auditoribus 

suis, hanc partem bonaj divinzeque 

substantiai qme mixta et coUigata in 

escis et potibus detinetur, maximeque in 

eis qui generant filios, artius et inquinatius 

colligari putant. (de Ha;r.) Cibi 

qui de frugibus et pomis parantur, si ad 

sanctos, id est, ad Manichaeos veniant, per 

eorurn castitatem et orationes et psalmos 

quidquid in eis est luculentum et divinura 

purgatur, id est, ex omni parte perficitur, 

ut ad regna propria sine uUa sordiura 

difficultate referatur. de mor. Manich. 

ii. 15. Nos, inquiunt, quia fide Mani- 

chaji illuminati sumus, orationibus et 

psalmis nostris, qui Elecii sumus, purgamus 

inde vitam quje est in illo pane, 

etmittimiis illam ad thesauros caslorum. 

Tales sunt Electi, ut non sint salvandi a 

Deo, sed salvatores Dei. Et ipse est 

Christus, dicunt, crucifixus in toto 

mundo. Ei;o in Evangelio Salvatorem 

acceperam Christum, vos autem estis in 

libris vestris salvatores Christi. Aug. iu 

Ps. 1 c. 

1 Quod ea, quae vobis quasi purganda 

ofTeruntur ad epulas, nefa'^ putatis, 

si quis alius praeter Electos ad cibandum 

tetigerit, quantae turpitudinis et aliquando 

sceleris plenum est? Siquidera 

saepe tam multa dantur, ut consurai 

facile a paucis non possint. Et quoniam 

sacrilegium putatur, vel aliis dare, quod 

redundat, vel certe abjicere, in inagnas 

contrudimini cruditates, totum, quod 

datum est, quasi purgare cupientes. 

Jam vero distenti, et prcpe crepantes, 

eos, qui sub vestra disciplina sunt, 

pueros ad devoranda reiiqua crudeli 

dominatione compellitis, ita ut cuidam 

sit Romaj objectum, quod miseros parvulos 

cogendo ad vescendum tali super- 

stitione necaverit. Quod non crederera, 

nisi scirem, quanlum nefas esse arbitremini, 

vel aliis haec dare, qui Electi non 

sunt, vel cerfe projicienda curare. Unde 

illa vescendi necessitas restat qua? ad, 

lurpissimam crudelilatem paene quotidie, 

aliquando tamen polest et usque ad homicidium 

pervenire. Aug. de mor. 

Manich. c. 15. cf. c. 13. Si autem 

occiduntur cum decerpuntur, quornodo 

eis iuest vita.cui purgandae atque recreandae 

manducando atque ructando vos 

asseritis subvenire. c. Faust. vi. 4. Ista 

sacrilega deliramenta vos cogunt, non 

solum in caglo atque in omnibus stellis, 

sed etiam in terra, atque in oranibus 

quae nascuntur in ea, confixum atque 

concretura Christura dicere non jaro 

Salvatorem vestrum, sed a vobis salvan- 

dura, cum ea manducatis atque ructatis. 

ib. ii. 5. cf. V. 10. &c. 

r Nostis Fralres, quod non est praeter- 

raittendura, quasi justos, eminentiores, 

in se tenentes velut priinum gradum justitiae, 

Electos vocari apud Manichaeos. 

Electi quidem Dei sunt omnes sancti, et 

h^bemus hoc iu Scripturis: sed usurparunt 

sibi illud nomen,et quasi familiarius 

sibi applicaverunt, ul tamquam proprie 

jam Electi appellentur. Aug. iu Ps. 

140. §. 10. Auditores qui appellantur 

apud eos, et carnibus vescuntur, et agros 

colunt, et si volueriut, uxores habent, 

quorum nihil faciuntqui vocantur Electi. 

Aug. Ep. 236. ad Deuter. Auditores 

vocantur, quod videlicet tanquara meliora 

et majora praecepta observare non 

possint, quae observantur ab eis quos 

Electorum nomine discernendos et honorandos 

putant. (Aug. c. litt. Petilian. lii. 

17.) Auditoribus vestris, quos tanquam 

distinctos a genere sacerdotura dixisti, 

secundura veniam haec [carnes] edenda 

conceditis. (c. Faust. xxx. 5.) His duabus 

professionibus, hoc est, Electorum 

et Auditorum, ecclesiam suam constare 

voluerunt, de Haires. ol xaXovfitvat riXtios 

Tao auToTs. Theodoret 1. c. 

* Hinc est, quod mendicanti homini, 

qui Manichzeus non sit, panem,vel aliquid 

frugum, vel aquam ipsam, quae oranibus 

vilis est, dari prohibetis, ne membrum 

Dei, quod his rebus admixtum est, 

suis peccatis sordidatum a reditu impediat. 

Aug. de Mor. Manich. c. 15. Qu» 

cum ita sint, etiam panem mendicanti 

dare prohibetis : censetis tamen propter 

misericordiain vel potius propter invidiam 

nummos dari. Quid hic prius


capitali supplicio damnanda buccella videretur, si ei da- 

retur. 

XI. 19. Et misisti manum tuam ex alto, et de hac profunda 

Planctus 

et 

caligine eruisti animayn meayn, cum pro me fleret ad te mater 

som- mea fidelis tua, amplius quam flent matres coiporea funera. 

inatris Videbat enim illa mortem meam ex fide et spiritu, quem 

de filio. habebat ex te ; et exaudisti eam, Domine. Exaudisti eam, 

7^ ' ' nec despexisti lacrymas ejus, cum profluentes rigarent terram 

Ps. 85, sub oculis ejus, in omni loco orationis ejus; exaudisti eam. 

Nam unde illud somnium, quo eam consolatus es, ut vivere 

me concederet* et habere secum eamdem mensam in domo; 

quod nolle coeperat, aversans et detestans blasphemias en-oris 

mei ? Vidit enim stantem se in quadam regula lignea, et 

advenientem ad se juvenem splendidum, hilarem atque arri- 

dentem sibi, cum illa esset moerens et moerore confecta : qui 

cum causas quaesisset ab ea moestitiae suoe quotidianarumque 

lacrymarum, docendi, ut assolet, non discendi gi'atia, atque 

illa respondisset perditionem meam se plangere ; jussisse 

ilhim quo secura esset, atque admonuisse ut attenderet et 

videret, ubi esset illa, ibi esse et me. Quod illa ubi attendit, 

vidit me juxta se in eadem regula stantem. Unde hoc, nisi 

quia erant aures tuse ad cor ejus ? O tu, bone omnipotens, qui 

sic curas unumquemque nostrum, tanquam solum cures; et 

sic omnes, tanquam singulos 

! : 

20. Unde illud etiam, quod cum mihi narrasset ipsum visum, 

et ego ad id trahere conarer, ut illa se potius non desperaret 

futiuram esse quod eram; continuo sine aHqua haesitatione, 

" Non, inquit : non enim mihi dictum est, Ubi ille, ibi et tu 

" sed, Ubi tu, ibi et ille." Confiteor tibi, Domine, recordationem 

meam quantum recolo, quod saepe non tacui, ampHus me 

isto per matrem vigilantem responso tuo, quod tam vicina 

interpretationis falsitate turbata non est, et tam cito vidit 

quod videndum fuit, quod ego certe, antequam dixisset, non 

arguam, crudelitatem an vecordiaml Ib. facit verum homicidium in hominem. 

c. 16. Panem mendicanti non porrigit Aug. in Ps. 140. §. 11. Uuâ Mavt- 

quneris, quare? Ne vitam quaa est in x'^'"f •^"^ *^» 'ia-Tiv, «iXXa »ai Ix^ô* 

pane, quam dicunt membrum Dei, sub- iffrt, â^ avToli, to iXfi"» -xivy^ta. Athastantiam 

divinam, mendicus ille accipiat, nasius Hist. de Arian. ad Wonach. c. 61. 

et liget eam in carne. Ergo buccella ih t% lU rous îvyirus yivefiivfjv 'îufia.xne 

detur mendico, et ploret in buccella Xevffi


videram; etiam tum commotum ftiisse, quam ipso somnio, 

quo femina? pia? gaudium tanto post futurum, ad consola- 

tionem tunc praisentis sollicitudinis, tanto ante pra^dictum est. 

Nam novem fenne aimi secuti sunt, quibus ego in illo limo 

profundi ac tenebris falsitatis, cum ssepe surgere conarer, et 

gravius alliderer, volutatus siun: cum tamen illa vidua casta, 

pia et sobria, quales amas, jam quidem spe alacrior, sed fletu 

et gemitu non segnior, non desineret horis omnibus orationum 

suaium de me plangere ad te ; et intrahant in confipectum Ps. 87, 

tuiim preces ejiis, et me tamen dimittebas adhuc volvi et * 

involvi illa caligine. 

21. Et dedisti altemm responsum interim, quod recolo. Xll. 

Nam et multa prajtereo, propter quod propero ad ea quae me re"ponmagis 

urgent confiteri tibi, et multa non memini. , Dedistisum 

ergo altenim per sacerdotem tuum, quemdam episcopum nu- Augus- 

tritum in Ecclesia, et exercitatum in Libris tuis. Quem cum*'"\^^" 

cepit a 

illa femina rogasset ut dignaretur mecum colloqui, et refellere quodam 

enores meos, et dedocere me mala, ac docere bona (faciebat je^fps^ys 

enim hoc, si quos forte idoneos invenisset) ; nohiit ille, pru- converdenter 

sane, quantum sensi postea. Respondit enim me 

adhuc esse indocilem, eo quod inflatus essem novitate haeresis 

illius, et nonnidhs qua^stiuncuUs" jam multos imperitos exagi- 

tassem, sicut illa indicaverat ei. " Sed sine, inquit, illum 

" ibi, et tantum roga pro eo Dominum : ipse legendo reperiet 

" quis ille sit enor, et quanta impietas." Simul etiam nan*a- 

vit se quoque parvulum a seducta matre sua datum fuisse 

Manichicis, et omnes pene non legisse tantmn, vemm etiam 

scriptitasse hbros eomm; sibique appamisse, nullo contra 

disputante et convincente, quam esset illa secta fugienda; 

" Sed nje duo quaidam maxime, quas Quod altercandi genus quia post eorum 

incautam illam aetatem facile capiunt, auditionem aggressus eram,quidquid meo 

per admirabiles adtrivere circuitus, quo- vel qualicumque ingenio vel aliis lectiorum 

est unum familiaritas, nescio quo- nibus poteram, solis illis libentissime trimodo 

repens quadam imagine bonitatis, buebam. Itaexillorum sermonibusardor 

tamquara sinuosum aliquod vinculum in certamina, ex certaminum proventu 

multipliciter collo involutum. Alterum araor in illos quotidie movebatur. Ex 

quod quaedam noxia victoria pene mihi quo accidebat, ut quidquid dicerent, miris 

seraper in disputationibus proveniebat quibusdam modis, non quia sciebam, sed 

disserenti cum Christianis imperitis, sed quia optabam verum esse, pro vero aptamen 

fidem suam certatim, ut quis- probarem. Ita factum est, ut quamvis 

que posset, defendere molientibus. Quo pedetentim atque caute, tamen diu sesuccessu 

creberrimo gliscebat adolescentis querer homines nitidara stipulam viventi 

animositas, et impetu suo in pervicaciae anima praeferentes. [vid. sup. §. 18. not. 

magnum malum imprudenter vergebat. s.] Aug. de duab.anim. c. Manich.$. 11.

44 S. AUGUSTINI EPISCOPI CONF. LIB. III. 

itaque fugisse. Quae cum ille dixisset, atque illa noUet ac- 

quiescere, sed instaret magis deprecando, et ubertim flendo, 

ut me videret, et mecum dissereret: ille jam substomachans 

taedio, " Vade, inquit, a me; ita \dvas: fieri* non potest ut 

" filius istarum lacrymarum pereat." Quod illa ita se ac- 

cepisse, inter colloquia sua mecum saepe recordabatur, ac si 

de ccelo sonuisset. 

" Visum est huc ascribere Augustini 

locum ex lib. 3. contra Litteras Petiliani 

Donatistae, ' c. 17 : Me etiam presbyterum 

fuisse Manichajorum, vel falsus 

vel fallens mirabili temeritate contendat. 

Verba tertii libri Confessionum mearum, 

quae per seipsa, et de multis ante et postea 

dictis, manifestissima sunt legentibus, sub 

quo ei videtur intellectu proponat atque 

arguat.' Qujenam vero sint verba illa, 

quze suo avulsa loco proterve interpretabatur 

Petilianus, nobis incompertum est 

forte an ista capitis sexti : 

' Nam versura 

et carmen etiam ad vera pulmenta transfero.' 

Quippe amatoria maleficia mulieri 

data exprobrabat Augustino, ut videre 

est in ejusdem libri contra Petiliani Lit- 

teras capite 16." [ed. Ben.] Atqui id nihil 

omnino fuisset ad rem, neque enim de 

his agitur, sed de presbyteratu, quo Aug. 

inter Manichaeos functum esse contendit, 

Verba porro e cap. 6. allata, calumniae 

in c. 16. e Petiliano excerptaj apprime 

respondent ; sunt enim " eulogi» panis 

simpliciter et hilariter datae" quales iste 

'• ridiculo nomine venenosae turpitudinis 

ac furoris infamavit ;" " pulmentum" 

enim " cibus delicatus et suavis dictusest 

; 

a pulpa." J. de Janua ap. Du Cange. 

Calumniae vero de presbyteratu ab his 

omnino diversae sunt, et loco diverso al • 

latae. Mihi vero nihil dubium est, quin 

verba ab initio Lib. 4ti. arripuerit Pe- 

tilianus, "illac autem purgari nosab istis 

sordibus expetentes cum eis qui appellarentur 

electi et sancti" el seorsim sumpta 

eo detorserit, ut Augustinum inter "electos" 

unde presbyteriselectisunt, versatum 

fuisse contenderet. Forsan etiam " elec- 

tos" et " presbyteros" inter se confudit. 

Quod vero hanc calumniam refutet ea 

ipsa sententia unde arrepta sit, nullam 

habet difficultatem, imo optime convenit 

cum iis, quae ait Aug. " verba quae per 

se ipsa manifestissima sunt legentibus." 

Quippe cum eum inter " Electos" non 

annumeratum fuisse haec ipsa verba innuant, 

eo tamen, posteriore parte abscissa, 

detorqueri possint ut id ipsum affirmare 

videantur. Jam vero loco " Verba tertii 

libri," in MSS. omnibus " quarta libri" 

legi, ex edit. Bened. ad loc. serius didici, 

quod rem extra controversiam ponit. 

Exstat tamen alius locus, qui eodem 

facilius detorqueri posset, L. v. §. 18.


Pudet se Manichaeorum sectse addictum fuisse per novennium, atque alios 

secum in eumdem errorem pertraxisse; tum etiam consuluisse mathematicos: 

et amicum sibi interea morte prsereptum, acerbiori quam 

aequum esset animi dolore fuisse prosecutum ; cujus insignem conver- 

sionem memorat, et raortis ejus occasione, de vana et de solida amicitia 

et quam fluxa sint et caduca terrena omnia, pluribus disserit. Men- 

tionem facit librorum de Pulchro et Apto, a se anno retatis vigesimo 

sexto aut vigesimo septimo conscriptorum ; necnon quam facili negotio 

liberalium artium libros atque Aristotelis Categorias, anno aetatis ferme 

vigesimo, per sese intellexerit. 

1. Per idem teinpus annorum novem, ab undevigesimo I. 

anno aetatis mea3, usque ad duodetrigesimum, seducebamur (jjJJ JJ 

et seducebamus, falsi atque fallentes in variis cupiditatibus ; quomo- 

ct palam per doctrinas quas liberales vocant, occulte autem sedux- 

falso nomine religionis. Hic superbi, ibi superstitiosi, ubi-^"^- 

que vani. Hac popularis gloriae sectantes inanitatem, usque 

ad theatricos plausus, et contentiosa carmina*, et agonem 

coronanun feneanun, et spectaculorum nugas, et intemperan- 

tiam libidinum: illac autem pui*gari nos ab istis sordibus 

expetentes, cum eis qui appellarentm- electi et sancti, affer- 

remus escas, de quibus nobis in officina* aqualiculi sui fabri- 

carent angelos et deos per quos liberaremur''; et sectabar ista 

atque faciebam cum amicis meis, per me ac mecum deceptis. 

Irrideant me arrogantes, et nondum salubriter prostrati et 

* Officinam aqualiculi vestri, ubi radicibus fixa sunt atque aluntur in terra. 

Deum vestrum illo prailio confractuni, (de Hasr.') Poma ipsinon decerpitis, herreformare 

posselis. c. Faust. vi. 4. bamque lon vellitis, sed tamen ab audi- 

•» Suis Auditoribus ideo haec (homicidia toribus vestris decerpi et evelli atque 

vid. sup. 1. iii. p.o9. not. n.) arbitranlur afferri vobis jubetis, non ut iis qui af- 

ignosci, quia prajbent inde alimenta ferunt tanlum, sed ut iis etiam quae 

Electissuis; ut divina illa substantia in afferuntur, prodesse possitis. Aug. de 

eorum venfre purgata, impetret eis ve- mor. Manich. 1. ii. $. 57. vid. sup. 1. iii. 

niam, quorum traditur oblatione pur- c. 10. not. o. p. 40. Auditores, ante 

ganda. Animas Auditorum suorum in Electos genua figunt, ut eis manus 

Eleclos revolvi arbitrantur, aut feliciore supplicibus imponantur non a solis prescompendio 

in escas Electorum suorum, byteris vel cpiscopis aut diaconibus 

ut jam inde purgatas in nuUa corpora eorum, sed a quibuslibet Electis. Aug. 

revertantur. Ceteras autem animas et Ep. 236. ad Deuter. 

in pecora redire putant, et in orania quae


elisi a te, Deus meus ; ego tamen confitear tibi dedecora mea 

in laude tua. Sine me, obsecro, et da mihi circumire prae- 

Ps. 49, senti memoria pra^teritos circuitus erroris mei, et immolare 

tihi hostiam juhilationis. Quid enim sum ego mihi sine te, 

nisi dux* in praeceps.? Aut quid sum cum mihi bene est, nisi 

Joh.6, sugens lac tuum, aut fruens te ciho qui non corrumpitiir? 

Et quis homo est quiUbet homo, cum sit homo? Sed irri- 

Ps. 73, deant nos fortes et potentes; nos autem infirmi et inopes con- 

^^* 

fiteamur tihi. 

II. 2. Docebam in illis annis artem rhetoricam, et victoriosam 

^,^j^*^"'loquacitatem victus cupiditate vendebam. Malebam tamen, 

cet, con-Domine, tu scis, bonos habere discipulos, sicut appellantur 

fovet, et 

boni : et eos sine dolo docebam dolos ; non quibus contra 

aruspi- caput innocentis asjerent, sed aliquando pro capite nocentis. 

cem qui _, ^ ^ .,.,", . 

. , , , . 

victo- Et, Deus, vidisti de longmquo lapsantem m mbrico, et m 

nam 

^ûlto fumo scintillantem fidem meam, quam exhibebam in 

promit- ^ , 

tebat, illo magisterio diligentihus vanitatem, et qucBrentihus mendacontem- 

^^^^^^^ socius eorum. In illis annis unam habebam, non eo 

Is. 42, quod legitimum vocatur, conjugio cognitam, sed quam in- 

12 ô^' 

dagaverat vagus ardor, inops prudentiae ; 

' ^ 

sed unam tamen, ei 

Ps. 4, 3. quoque servans tori fidem : in qua sane experirer exemplo 

meo, quid distaret inter conjugaHs placiti modum quod foede- 

ratum esset generandi gratia, et pactum Hbidinosi amoris, ubi 

proles etiam contra votum nascitur, quamvis jam nata cogat 

se diligi. 

3. Recolo etiam, cum mihi theatrici canninis certamen 

inire placuisset, mandasse mihi nescio quem aruspicem, quid 

ei dare mercedis vellem ut vincerem ; me autem foeda illa 

sacramenta detestatum et abominatum respondisse, nec si 

corona illa esset immortaliter aurea, muscam pro victoria mea 

necari me sinere. Necatums enim erat ille in sacrificiis suis 

animantia, et illis honoribus invitaturus mihi suffragatura 

daemonia videbatur. Sed hoc quoque malum non ex tua 

castitate*^* repudiavi, Deus cordis mei. Non enim amare te 

^ NuUo regente, per suam potestatem praeter Deum aliquid quaerit, non caste 

beatus esse solus Deus potest. Aug. de Deum quaerit. Si uxor amet maritum 

Gen. c. Manich. ii. 15, quia dives est, non est casta. Non 

^ IUe est vere castus, qui Deum at- enim maritum amat sed aurum mariti. 

tendit, et ad ipsum solum setenet. Aug. Serm. 137.de verb. Ev. Joan. c. 10. Qui 

de vita beata, $. 18. Si Deum qua^reret, aliud praemium petit a Deo, et propterea 

castus esset, quia legitimum marifum vult servire Deo ; carius facit quod vult 

anima Deum habet. Quisquis a Deo accipere, quam ipsum a quo vult acci-

CONFESSIONUM LIBER IV. 47 

noveram, qui nisi fulgores corporeos* cogitare non noveram. 

Talibus enim figmentis suspirans anima, nonne fomicatur abs 

te, et fidit in falsis^, et pascit veutos? Sed videlicet sacrificari 

pro me noUem daemonibus, quibus me illa superstitione ipse 

sacrificabam. Quid est enim aliud, ventos pascere, quam ipsos Hos. 12, 

pascere ; hoc est, eiTando eis esse voluptati atque derisui ? 

: 

4. Ideoque illos planos*, quos mathematicos vocant, plane II f- 

consulere non desistebam, quod quasi nuUum eis esset sacri- trologia, 

ficium, et nulla? preces ad aliquem spiritum ob divinationem^^^*^^^^^^^' 

dirigerentur : quod tamen christiana et vera pietas conse- per se- 

quenter repelUt et damnat. Bonum est enim confiteri tibi,^^^®" 

Domine, et dicere, Miserere mei; cura animam 7?ieam,etTerMm 

quoniajn peccavi tihi; neque ad licentiam peccandi abuti ^g^JJ, "a 

indulgentia tua, sed meminisse dominicae vocis, Ecce sanus^^'^- 

factus es; jani noli peccare, ne quid tihi deterius contingat. ' ^ 

Quam totam illi sahibritatem interficere conantur, cum dicunt : Joh. 6, 

De coelo tibi est inevitabilis causa peccandi ; et, Venus hoc ^ 

* 

fecit, aut Satumus, aut Mars. Scihcet, ut homo sine culpa sit, 

caro et sanguis et superba putredo ; culpandus sit autem 

cceU ac sidemm creator et ordinator. Et quis est hic, nisi 

Deus noster, suavitas et origo justitia?, qui reddis unicuiqueMdit.\6, 

secundum opera ejus, et cor contrituni et humiliatuin non 

^ g 

°* 

spernis ? Ps. 50, 

19. 

pere. Quid ergo, niiUura praBmium Dei? per iufinita spatia usquequaque por- 

NuUum, praeter ipsum. Prajmium Dei, rectura, ex una tamen parte quasi nigro 

ipse Deus est. Hoc amat, hoc diligit quodam cuueo fissum, duoadversa regna 

si aliud dilexerit, non erit castus amor. opinantes, et talia rebus constituenles 

Recedis ab igne immortali, frigesces, principia, cum suis pliantasmatis fabucorrumperis. 

Noli recedere, corruptio lati sunt. De ver^ relig. $. 96. Sed 

tua erit, fornicatio tua erit. Aug. in Ps. nsc iterum ideo tibi non videatur Deus 

72. $. 32. Timoris casti nomine ea quod sol, quia sol tamquam rota quaevoluntas 

significata est, qua nos necesse dam est, non iramensum lucis spatium 

erit noUe peccare, et non sollicitudine et dicas tibi, Ergo Deus infinitJe lucis 

infirmitatis, ne forte peccemus, sed tranquillitate 

caritatis cavere peccatum. De 

Civ. Dei, xiv. c 9. $. 5. 

est et immensa? : ut quasi tendas ipsum 

solem, et facias illum non habere finem, 

nechacnecillac,necsursum nec deorsum; 

" 

ad 

Volentes intelli;êre Deum, usque 

lucis istius visibilis cogitationem 

et tameu lucem tibi immensam proponas 

Deum : nec hoc est Deus. Aug. Serm. 

venerunt, ultra ire non potuerunt: et iv. $. 5. 

tales campos lucis fecerunt in regno ^ Quis diligit quod ignorat? Et quid 

Dei, qualem videbant hunc solem, quasi est Deura scire nisi eum conspicere 

fructum lucis illius. Aug. in Ps. 146. firmeque percipere 1 Nimirum autem 

$. 13. Quia non distinguunt [Manichaii] cavendumest,necredensanimus id quod 

inter lucem quod esl Deus, et lucem non videt, fingat sibi aliquid quod non 

quara fecit Deus, &c. (Aug. c. Faust. est, et speret diligatque quod falsum 

xxii. 8.) Alii Deum esse non posse, est. Quod si sit, non erit caritas de 

nisi corpus igneum putaverunt. Alii corde puro et conscientia bona et fide 

[Maaichaei] candorem lucis immensae non ficta. De Trin. viii. $. 6. 

;


5. Erat eo tempore vir sagax ^, medicae artis peritissimus, 

atque in ea nobilissimus, qui proconsule* manu sua coronam 

illam agonisticam imposuerat non sano capiti meo, sed non ut 

1 Pet. 5, medicus. Nam illius morbi tu sanator, qui resistis stiperhis, 

Jac. 4, humilihns autem das gratiam. Numquid tamen etiam per 

^' 

illum senem defuisti mihi, aut destitisti mederi animae meae ? 

Quia enim factus ei eram familiarior, et ejus sermonibus 

(erant enim sine verborum cultu vivacitate sententiamm ju- 

cundi et graves) assiduus et fixus inhaerebam ; ubi cognovit 

ex colloquio meo libris genethhacomm esse me deditum, 

benigne ac pateme monuit ut eos abjicerem, neque curam et 

operam rebus utihbus necessariam, ilH vanitati fmstra impenderem 

: dicens ita se illam didicisse, ut ejus professionem 

primis annis aetatis suae deferre voluisset, qua vitam degeret 

et si Hippocratem intellexisset, et illas utique litteras potuisse 

intelligere * : et tamen non ob aliam causam se postea, illis 

relictis, medicinam assecutum, nisi quod eas falsissimas com- 

perisset, et nollet vir gravis decipiendis hominibus victum 

quserere. " At tu, inquit, quo te in hominibus sustentas*, 

" rhetoricam tenes ; hanc autem fallaciam hbero studio, non 

" necessitate rei famiharis sectaris ; 

quo magis mihi te oportet 

" de illa credere, qui eam tam perfecte discere elaboravi, 

" quam ex ea sola vivere volui." A quo ego cum quaesissem 

quae causa ergo faceret ut multa inde vera pronuntiarentur 

respondit ille, ut potuit, vim sortis hoc facere in remm natura 

usquequaque diffusam. Si enim de paginis* poetse cujuspiam 

longe aUud canentis atque intendentis, cum forte quis 

consulit, mirabihter consonus negotio ssepe versus exiret; 

mirandum non esse dicebat, si ex anima humana, superiore 

aliquo instinctu, nesciente quid iu se iieret, non arte sed sorte 

sonaret aliquid quod inteiTogantis rebus factisque concineret. 

6. Et hoc quidem ab illo vel per illum procurasti mihi. Et 

quid ipse postea per meipsum qua^rerem, in memoria mea 

delineasti. Tunc autem nec ipse, nec charissimus meus Ne- 

bridius, adolescens valde bonus et valde castus^*, irridens 

totum illud divinationis genus, persuadere mihi potuemnt ut 

haec abjicerem: quoniam me amphus ipsorum auctomm movebat 

auctoritas ; et nuUum certum quale quaerebam documen- 

g Scilicet, Vinilicianus ex nomine Maicellinum, n. 3. (Ben.) 

postea designatus lib. 7. cap. 6. et ab h Vid. sup. $. 3. not. d. 

Augustino laudatus in Epist. 138. ad 

;


tum adhuc inveneram, quo mihi sine ambiguitate appareret, 

quse ab eis consultis vera dicerentm*, forte vel sorte, non arte 

inspectonim sidemm dici. 

7. In illis annis, quo primum tempore in municipio quo IV. 

natus sum docere cceperam, comparaveram amicum societate et bapstudiorum 

nimis chai-um, coaevum mihi et conflorentem flore tismum 

. . , , amici 

adolescentiae. Mecum puer creverat, et pariter m scholam narrat, 

ieramus, pariterque luseramus. Sed nondum erat sic amicus, JJJ^^JJ 

quanquam ne tunc quidem sicuti est vera amicitia ; quia non suis er- 

est vera, nisi cum eam tu agglutinas inter inhaerentes tibi, [°"Qjyg. 

charitate diffusa in cordihus nostris jier Spiritiim sanctifmrat; eo- 

qui datus est nohis. Sed tamen dulcis erat nimis, cocta* fer-morte 

vore parilium studiorum. Nam et a fide vera, quam non ger- ^"1**^*°' 

manitus et penitus adolescens tenebat, deflexeram ego eum in gravis- 

superstitiosas fabellas et pemiciosas, propter quas plangebat ^\7ra*j)i. 

me mater. Mecum jam errabat in animo homo ille, et non iis effi- 

poterat anima mea sine illo. Et ecce tu imminens dorso fugi- câmenVi 

tivorum tuomm, Deus ultionum et fons misericordiai*um simul, Bap- 

qui convertis* nos ad te miris modis; ecce abstuHsti hominem ^^^ ^ 

de hac vita, cum vix explevisset annum in amicitia mea, 5. 

suavi* mihi super omnes suavitates ilhus vitae meae. ^^' ^*^' 

8. Quis laudes tuas enumerat unus, in se uno quas expertus Ps. io5, 

est ? Quid tunc fecisti, Deus meus, et quam investigabilis ^* 

ahyssus judiciorum tuorum 9 Cum enim laboraret ille febribus, Ps. 35, 

jacuit diu sine sensu in sudore letali. Et cum desperaretur, 

baptizatus est nesciens, me non curante, et praesumente id 

retinere potius animam ejus quod a me acceperat, non quod 

in nescientis corpore fiebat. Longe autem aliter erat; nam 

recreatus est et salvus factus. Statimque ut primum cum eo 

loqui potui (potui autem mox ut ille potuit, quando non disce- 

debam, et nimis pendebamus ex invicem), tentavi apud illum 

irridere, tanquam et illo irrisuro'' mecum Baptismum quem 

h Baptismum enim ManichaBi,(qualis etiam invisibile Sacramentum." Aug. c. 

tunc temporis erat Aug.) pro nihilo ha- 2. Epp. Pelag. 1. ii. c. 2. " Quid eis 

buerunt; et ideo forsan inter alia, hoc [Pelagianis] prodest, baptismum omnitum 

insigne miraculum edidit Deus, quo bus actatibus necessarium confiteri, quod 

eum, cui munera tanta in Ecclesia sua Manichaei dicunt in omni aetate superdestinabat, 

ad meliorem mentem revo- fluum."ib.iv,4. " Nonillic [apud Manicaret. 

" Manichaei lavacrum regenera- chseos] ita appellari catechumenos, tau" 

tionis, id est, aquam ipsam, dicunt esse quam Baptismus quandoque eis debeasuperfluam, 

nec prodesse aliquid, profano tur." c.litt.Petil.iii. 17. " Baptismum in 

corde contendunt.—Manichaei visibile aqua nihil cuiquara perhibent salutis afdeslruunt 

elementum, Pelagiani autem ferre : nec quemquara eorum quos deci- 

E

Ps. 4 1, 


acceperat mente atque sensu absentissimus, sed tamen jam se 

accepisse didicerat. At ille ita me exhorruit ut inimicum, ad- 

monuitque mirabili et repentina libertate, ut si amicus esse 

vellem, talia sibi dicere desinerem. Ego autem stupefactus 

atque turbatus, distuli omnes motus meos, ut convalesceret 

prius, essetque idoneus viribus valetudinis cum quo agere 

possem quod vellem. Sed ille abreptus dementiae mea?, ut 

apud te servaretur consolationi mesd, post paucos dies, me 

absente, repetitur febribus et defimgitur. 

9. Quo dolore contenebratum est cor meum ; et quidquid 

aspiciebam, mors erat. Et erat mihi patria supplicium, et 

patema domus mira infelicitas ; et quidquid cum illo communicaveram, 

sine illo in cruciatum immanem verterat. Expetebant 

eum undiqueoculi mei, et non dabaturmihi; et oderam 

omnia, quia non haberent eum, nec mihi jam dicere poterant 

Ecce veniet, sicut cum viveret, quando absens erat. Factus 

eram ipse mihi magna quaestio, et interrogabam animavi meam 

quare tristis esset, et quare conturharet me valde; et nihil 

noverat respondere mihi. Et si dicebam, Spera in Deum 

juste non obtemperabat : quia verior erat et mehor homo quem 

charissimum amiserat, quam phantasma' in quod sperare jubebatur. 

Solus fletus erat dulcis mihi et successerat amico meo 

in dehciis animi mei. 

V- 10. Et nunc, Domine, lam illa transierunt, et tempore leni- 

Cur fletusdulcis 

mi 

, 

tum est vulnus meum. 

' ^ 

' 

,. 

^ . 

Possumne audire abs te qm ventas es, 

seris. 

. 

et admovere aurem cordis mei ori tuo, ut dicas mihi cur fletus 

dulcis sitmiseris? An tu, quamvis ubique adsis, longe abje- 

cisti a te miseriam nostram ? Et tu in te manes ; nos autem in 

experimentis volvimur. Et tamen nisi ad am"es tuas plorare- 

mus, nihil residui de spe nostra fieret. Unde igitur suavis 

iructus de amaritudine vitae carpitur, gemere et flere, et sus- 

pirare et conqueri? An hoc ibi* dulce est, quod speramus 

exaudire te? Recte istud in precibus, quia desiderium per- 

veniendi habent. Numquid in dolore amissae rei et luctu quo 

tunc operiebar ? Neque enim sperabam reviviscere illum, aut 

piunt, baptizandum putant." de Ha^res. i. 19.) e ritu Catholico haeresin suam pro- 

Num vero alium quendam ritum pro ar- pngnare studet, e concessis argumentum 

bitrio suo excogilarint.quiBaptismivices ducens. Eodem argumento sed tantum 

suppleret.nihiladhancrempertinet: loca " ad hominem" utuntur Faustus 1. xxiv. 

tamen quae ad eum adstruendum afferunt, c. 1. et ipse Manes Ep. ad Menoch ap. 

nihil probant. Etenim loco de mor. Eccl. Aug. Op. Imp. iii. 187. i 

Cath.c.35.deCatholicishauddubie agi- » Sup. L. iii. §. 10 et 12. inf. 

tur; Felix autem (Actt. c. Fel. Manich. §. 12. 

; :


lioc petebam lacrymis ; sed tantum dolebam et flebam. Miser 

enim eram, et amiseram gaudium meum. An et fletus res 

amara est, et pra) fastidio rerum quibus prius fruebamur, et tunc 

dum ab eis abhorremus, delectat ? 

11. Quid autem ista loquor? Non enim tempus qua^rendi VI. 

nunc est, sed confitendi tibi. Miser eram, et miser est omnis ex amici 

animus vinctus amicitia rerum mortalium ; et dilaniatur cum *|"^/^^ 

. . . dolor. 

eas amittit, et tunc sentit miseriam qua miser est et antequam 

amittat eas. Sic ego eram illo tempore, et flebam amarissime, 

et requiescebam in amaritudine. Ita miser eram, et habebam 

chariorem illo amico meo vitam ipsam miseram''. Nam quamvis 

eam mutare vellem, nollem tamen amittere magis quam 

illum. Et nescio an vellem vel pro illo, sicut de Oreste et 

Pylade traditur, si non fingitur, qui vellent pro invicem vel 

simul mori, quia morte pejus eis erat non simul vivere. Sed 

in me nescio quis affectus nimis huic contrarius ortus erat ; et 

taedium vivendi erat in me gravissimum, et moriendi metus. 

Credo quo magis illum amabam, eo magis mortem, qua3 mihi 

eum abstulerat, tanquam atrocissimam inimicam, oderam et 

timebam ; et eam repente consumpturam omnes homines putabam, 

quia illum potuit. Sic eram omnino, memini. Ecce cor 

meum, Deus meus : ecce intus vide quia memini, spes mea, 

qui me mundas a talium afifectionum immunditia, dirigens 

oculos meos ad te, et evellens de laqueo pedes meos. Mirabar Ps. 24. 

enim cajteros mortales vivere, quia ille, quem quasi non mori- ^' 

tunim dilexeram, mortuus erat ; et me magis, quia illi alter 

eram, vivere illo mortuo mirabar. Bene quidam dixit de 

amico suo: " Dimidium animae meae'." Nam ego sensi animam 

meam et animam ilhus unam fuisse animam in duobus 

corporibus "• : et ideo mihi horrori erat vita, quia nolebam 

dimidius vivere ; et ideo forte mori metuebam, ne totus ille 

moreretur quem multum amaveram". 

, 

^ Si quis dixerit, Noii esse, quam " Retract. lib. ii. c. 6. In quarto 

tniserum me esse mallera : respondebo 

Mentiris. Nam et nunc miser es, nec 

libro, cum de amici morte animi mei 

miseriam confiterer, dicens quod anima 

ob aliud mori non vis, nisi ut sis : ita 

cum miser nolis esse, esse vis ir-men. 

nostra una quodammodo facta fuerat ex 

duabus, " Et ideo," inquam, '* Age igitur gratias ex eo quod es volens, 

ut quod invitus es auferatur. Volens 

forte mori 

metuebam, ne totus ille moreretur, quem 

multiim amaveram :" €nim es, et miser invitus es. Aug. de lib. 

(c. 6.) quaj mihi 

quasi declamatio levis, quam gravis con- 

Arb. iii. $. 18. 

' Horat, Carm. lib. i. od. 3. 

" Qui duo corporibus, mentibus unus 

fessio videlur quamvis utcumque tem- 

; 

perata sit heec ineptia in eo quod additum 

est, " forte," 

crant. Ovid. Trist 1. iv. Eleg. iv. 72. 

E -2


VII. 12. O dementiam nescientem diligere homincs humaniter 

entfa * ^ stultum homincm immoderate humana patientem, quod ego 

doloris 

mutat 

tunc cram ! 

. 

Itaque aestuabam, suspirabam, flebam, turbabar 

-^ 

... . • -n ^ 1 

» 

locum. nec requies erat, nec consihum. Portabam enim conscissam 

et cruentam animam meam, impatientem a me portari ; et ubi 

eam ponerem non inveniebam. Non in amoenis nemoribus, 

non in ludis atque cantibus, nec in suave olentibus locis, nec 

in conviviis apparatis, neque in voluptate cubihs et lecti, non 

denique in hbris atque carminibus acquiescebat. Hon'ebant 

omnia, et ipsa lux ; et quidquid non erat quod iUe erat, 

improbum et odiosum erat, praeter gemitum et lacrymas. 

Nam in eis sohs ahquantula requies. Ubi autem inde auferebatur 

anima mea, onerabat me grandis sarcina miseriae. Ad 

te*, Domine, levanda erat et curanda, sciebam; sed nec vole- 

bam, nec valebam, eo magis quia non mihi eras ahquid sohdum 

et finnum, cum de te cogitabam. Non enim tu eras, sed 

vanum phantasma**, et error meus erat Deus meus. Si conabar 

eam ibi ponere ut requiesceret, per inane labebatur, et iterum 

ruebat super me ; et ego mihi remanseram infehx locus, ubi 

nec esse possem, nec inde recedere. Quo enim cor meum 

fugeret a corde meo ? quo a me ipso fugerem .? quo 

; ! 

me non 

sequerer ^ Et tamen fugi de patria. Minus enim eum quse- 

rebant oculi mei, ubi videre non solebant ; atque a Thagas- 

tensi oppido veni Carthaginem. 

VIII. 13. Non vacant tempora, nec otiose volvuntur; per sensus 

rempus 

jjQgtj-Qg 

et amifaciunt 

in animo mira opera. ^ Ecce veniebant et 

corum praeteribant de die in diem, et veniendo et praetereundo inse- 

qui °'(jo. 

i'ebant mihi species alias et ahas memorias, et paulatim 

lori me- resarciebant me pristinis generibus delectationum, quibus ce- 

fors. 

debat dolor meus ihe ; 

sed succedebant non quidem dolores 

ahi, causae tamen aliomm dolorum^. Nam unde me facilhme 

et in intima dolor ihe penetraverat, nisi qmni fiidera?7i in are- 

Job 16, ^fi^ animam meam, diligendo moritmiim ac si non moritumm 

} Maxime quippe me reparabant atque recreabant aliomm 

amicorum solatia, cum quibus amabam quod pro te 

amabam: et hoc erat ingens fabula et longum mendacium, 

cujus adulterina confricatione cormmpebatur mens nostra 

pmriens in amibus. Sed illa mihi fabula non moriebatur, 

si quis amicomm meomm moreretiu-. Alia erant quae in eis 

o Vid. sup. $. 9. P Sup. L. i. c. 1. inf. c. 10 et 12. §. 18. et vi. 16.


amplius capiebant animum : coUoqui et corridere, et vicissim 

benevole obsequi ; simul legere libros dulciloquos, simul nu- 

gari, et simul honestari ; dissentire interdum sine odio, tanquam 

ipse homo secum, atque ipsa rarissima dissensione 

condire consensiones phirimas ; docere aliquid invicem, aut 

discere ab invicem ; desiderare absentes cum molestia, susci- 

pere venientes cum la^titia: his atque hujusmodi signis a corde 

amantium et redamantium procedentibus per os, per Unguam, 

per oculos, et mille motus gratissimos, quasi fomitibus conflare 

animos, et ex pluribus unum facere. 

14. Hoc est quod diligitur in amicis; et sic dihgiturût rea IX. 

sibi sit humana conscientia, si non amaverit redamantem, autjâna 

si amantem non redamaverit, nihil quaerens ex ejus corpore amicitia. 

prseter indicia benevolentiae. Hinc ille luctus, si quis moria- qui amat 

tur ; et tenebrae dolorum, et versa dulcedine in amaritudinem ^° ^^°- 

cor madidum, et ex amissa vita morientium mors viventium. 

Beatus qui amat te, et amicum in te, et inimicum propter te. 

Solus enim nuUum charum amittit, cui omnes in illo chari 

sunt, qui non amittitur. Et quis est iste, nisi Deus noster, 

Deus qui fecit coelum et terram, et implet ea\ quia implendo^^°- 2» 

ea fecit ea? Te nemo amittit, nisi qui dimittit: et qui dimittit, 

jp^. 23, 

quo it, aut quo fugit, nisi a te placido ad te iratum ? Nam ubi 24. 

non invenit legem tuam in pcena sua ? Et lea: tua veritas, et 

j^^. 

' 

veritas tu. 

15. Deus virtutum, converte nos, et ostende faciem tuam et ' 

Joh. 14, 

^ 

salvi erimus. Nam quoquoversum se verterit anima hominis, Labiles 

ad dolores' figitur aUbi praeterquam in te, tametsi figitur in ^!^ ^^'^ 

pulchris extra te et extra se. Quae tamen nuUa essent nisi 

in eis 

essent abs te, quge oriuntur et occidunt, et oriendo quasi esse anima 

incipiunt, et crescunt ut perficiantur, et perfecta senescunt et >equies- 

intereunt: et non* omnia senescunt, et omnia intereimt. Ergo p^ 79 

cum oriuntur et tendunt esse, quo magis celeriter crescunt ut 20. 

sint, eo magis festinant ut non sint : sic est modus eorum. 

Tantum dedisti eis, quia partes sunt rerum, qua? non smit 

omnes simul ; sed decedendo ac succedendo agunt omnes uni- 

versum, cujus partes sunt. Ecce sic peragitur et sermo noster 

per signa sonantia. Non enim erit totus sermo, si unum verbum 

non decedat cum sonuerit partes suas, ut succedat aliud. 

Laudet te ex illis anima mea, Deus creator omnium ; sed non 

q Sup. i. 2 et3. r Sup. $.13.


in eis infigatur glutine amoris per sensus corporis. Eunt enim 

quo ibant, ut non sint*, et conscindunt eam desideriis pesti- 

lentiosis ; quoniam ipsa esse vult, et requiescere amat in eis 

quae amatV In illis autem non est ubi: quia non stant, fugi- 

unt ; et quis ea sequitur sensu camis .? 

aut quis ea compre- 

hendit, vel cum prassto sunt } Tardus est enim sensus camis, 

quoniam sensus camis est, et ipse est modus ejus. Sufficit 

ad aliud ad quod factus est: ad illud autem non sufficit, 

ut teneat transcurrentia ab initio debito usque ad finem 

debitum. In verbo enim tuo per quod creantur, ibi audiunt 

Hinc, et hucusque. 

XI. 16. Noli esse vana, anima mea, et obsurdescere in aure 

creata^ 

cordis, tumultu vanitatis tuae. Audi et tu: Verbum ipsum 

suntin- clamat ut redeas; et ibi est locus quietis imperturbabilis, ubi 

Soius ^^^ deseritur amor, si ipse non deserat. Ecce illa discedunt, 

Deus i2t alia succedant, et omnibus suis partibus constet infima 

StablllS. . . -VT-l 

T Tl^«-rl T^' 

universitas. Numquid ego aliquo discedo ? ait Verbum Dei. 

Ibi ^ge mansionem tuam ; ibi commenda quidquid inde 

habes, anima mea, saltem fatigata fallaciis. Veritati commenda 

quidquid tibi est a veritate, et non perdes aliquid; 

Ps. 10-2, et reflorescent putria tua, et sanahwitur omnes languores tui, 

et fluxa tua reformabuntur, et renovabimtur, et constringentur 

ad te: et non te deponent quo descendunt; sed stabunt tecum, 

1 Pet. i,et permanebunt ad semper stantem ^c permanentem Deum. 

17. Utquid perversa sequeris camem tuam? Ipsa te sequa- 

tur conversa. Quidquid per illam sentis, in parte est; et 

ignoras totum cujus hae partes sunt ; et delectant te tamen. 

Sed si ad totum comprehendendum esset idoneus sensus 

camis tua^, ac non et ipse in parte universi accepisset pro 

poena tua justum modum, velles ut transiret quidquid existit 

in praesentia, ut magis tibi omnia* placerent. Nam et quod 

loquimur, per eumdem sensum camis audis ; et non vis 

utique stare syllabas, sed transvolare, ut ahae veniant, et 

totum audias". Ita, semper omnia quibus unum aliquid con- 

stat, et non simul sunt omnia ea quibus constat ; 

plus delec- 

tant omnia quam singula, si possint sentiri omnia. Sed longe 

' In hac vita homines magnis labori- et doloribus eos agitant, nec quietos esse 

bus requiem quasrunt et securitatem, sed permittunt. Aug. de Cat. Rud. $. 24. 

pravis cupidilatibus non inveniunt. Vo- * Vid. inf. ad L. xiii. c. 28. 

lunt enim requiescere in rebus inquietis " Totusenim ille sermonon de singulis 

et non permanentibus : et quia illse tem- syllabis aut litteris sed de omnibus pulpore 

subtrahunturet transeuntjtimoribus cher est. Aug. dc Gen. c.Manich. 1. 21. 

:

— 


his nielior qm fecit omiiia, et ipse est Deus noster ; et non 

discedit, quia nec succeditur ei. 

18. Si placent corpora, Deum ex illis lauda, et in artificem XII. 

eorum retorque amorem" ; ne in his quae tibi placent, tu dis- ^^^JJî^. 

pliceas. Si placent animae, in Deo amentur: quia et ipsseproba- 

mutabiles sunt, et in illo fixa) stabiliuntur ; alioquin irent et do ia his 

perirent. In illo ergo amentur ; et rape ad eum tecum quas ^"'^ 

potes, et dic eis : " Hunc amemus, hunc amemus ; ipse fecit amemus 

haec, et non est longe. Non enim fecit atque abiit, sed ex ^^"' 

illo in illo sunty. Ecce ubi est*, ubi sapit veritas. Intimus 

cordi est ; sed cor erravit ab eo. Rediie, prcevaricatores, ad Is. 46, 

cor% et inhaerete illi qui fecit vos. State cum eo, et stabitis : 

requiescite in eo, et quieti eritis. Quo itis in aspera ? quo 

itis? Bonum quod amatis, ab illo* est: sed quantum est ad 

illum, bonum est et suave ; sed amarum erit juste, quia 

injuste amatur deserto illo, quidquid ab illo est''. Quo vobis 

adhuc et adhuc ambulare vias difficiles et laboriosas ? Non est 

requies ubi qua^ritis eam. Quajrite quod quaeritis : sedibinon 

est ubi quaeritis. Beatam vitam quaeritis in regione mortis 

non est illic. Quomodo enim beata vita, ubi nec vita ?" 

19. " Et descendit huc ipsa Vita nostra, et tulit mortem 

nostram, et occidit eam dc abundantia vitae suae: et tonuit 

clamans, ut redeamus hinc ad eum in illud secretum unde 

^ Quoquo te verteris, vestigiis quibus- quia in cordibus scripta non erat ; sed 

dam qufe operibus suis impressit loquitur quia tu fugitivus eras cordis tui, ab illo 

tibi, et te in exteriora labentem ipsis ex- qui ubique est comprehenderis, et ad te 

teriorum formis intro revocat \di qui ipsum intro revocaris. Propterea scripta 

derelinquunt te ducem, et oberrant in lex quid clamateis qui deseruerunt legem 

vestigiis tuis ; qui nutus tuos pro te scriptam in cordibus suis 1 Redite, prcBamant, 

et obliviscuntur quid innuas, O varicatores, ad cor Quod ergo tibi non 

suavissima lux purgataj mentis sapientia : vis fieri, noli alteri facere. Judicas enim 

non enira cessas innuere nobis quae et malum esse in eo quod pati non vis : et 

quanta sis, et nutus tui sunt omne creatu- hoc te cogit nosse lex intima in ipso tuo 

rarum decus. Aug. de Lib. Arb. 1. ii. corde conscripta. Aug. in Ps. 57. §. 1. 

c. 16. * Deficitur non ad mala, sed male ; 

y Hoc bonum non longe positum est id est, aon ad malas naturas, sed ideo 

ab unoquoque nostrum, in illo enim vivi- raale, quia contra ordinem naturarum, ab 

mus, movemur, et sumus. Sed dilectione eo qui sumrae est, ad id quod rainus est. 

standum est ad illud, et inhajrendum illi, Aug. de Civ. Dei, 1. xii. c. 8. 

ut prajsenteperfruamur a quo sumus, quo b Quid tam iniquum quara ut bene sit 

absente nec esse possemus. Aug. de Trin. desertori boni ? neque ullo modo fieri 

]. viii. §. 5, 6. Pudeat cum alia non potest ut ita sit. Sed aliquando amissi 

amentur nisi quia bona sunt, eis inhae- superioris boni non sentitur raalura, cum 

rendo non amare bonum ipsum unde habetur quod araatum cst inferius bonura. 

bona sunt. Ib. c. 3. Sed divina justitia est, ut qui voluntate 

^ Quia homines appetentes ea qua) amisit quod amare debuit, amittat cum 

foris sunt, etiam a se ipsis exsules facti dolore quod amavit. Aug. de Gen. ad 

sunt, data est etiam conscripta lex, non lit. 1. viii. c. 14. 

; 

o 

'


processit ad nos, in ipsum primum virginalem uterum, ubi 

ei nupsit humana creatura, caro mortalis, ne esset semper 

Ps. 18, mortalis; et inde veliit sponsus procedens de thalamo suo, 

exsultavit ut gigas ad currendam viam. Non enim tardavit, 

sed cucurrit; clamans dictis, factis, morte, vita, descensu, 

ascensu; clamans ut redeamus ad eum. Et discessit ab 

oculis, ut redeamus ad cor, et inveniamus eum. Abscessit 

enim, et ecce hic est. Noluit nobiscum diu esse, et non reli- 

quit nos. Illuc enim abscessit, unde nunquam recessit, quia 

Joh. 1, mundus per eum factus est; et in hoc mundo erat, et venitin 

1 Tim 

^^^^^^^ mundum iêccatores salvos facere ; cui confitetur anima 

1, 15. mea, et sanai eam* , quia peccavit illi, Filiihominum usque- 

Ps. 40, qy^g graves corde? Numquid et post descensum* vitse non 

Ps. 4, 3. vultis ascendere et vivere? Sed quo ascenditis", quando in 

Ps. 72, alto estis, et posuistis in coelum os vestrum f Descendite, ut 

ascendatis*^, et ascendatis ad Deum. Cecidistis enim, ascen- 

Ps. 83, dendo contra eum. Dic eis ista, ut plorent in convalle plora- 

tiGnis, et sic eos rape tecum ad Deum; quia de Spiritu ejus 

haec dicis eis, si dicis ardens igne charitatis. 

XIIT, 20. Haec tunc non noveram, et amabam pulchra inferiora, 

unde ^^ ibam in profundum, et dicebam amicis meis : Num 

ama- 

prove- mus aliquid, nisi pulchmm.? Quid est ergo pulchrum.? et 

— 

quid est pulchritudo ? Quid est quod nos alHcit et conciHat 

rebus quas amamus ? Nisi enim esset in eis decus et species, 

nuUo modo nos ad se moverent. Et animadvertebam et videbam 

in ipsis corporibus aUud esse quasi totum, et ideo pulchmm 

; aUud autem quod ideo deceret, quoniam apte accommodaretur 

aHcui, sicut pars corporis ad universum suum, aut 

calceamentum ad pedem, et similia. Et ista consideratio 

scaturivit in animo meo ex intimo corde meo; et scripsi 

^ Perversa celsitudo est, deserto eo cui suam accipit anima. Aug. de Lib. Arb. 

debetanimus inhaerere principio, sibi quo- 1. iii. c. 5. Viam nobis fecit per humilidam 

modo fieri atque esse principium tatem : quia per superbiam recesseramus 

Est igitur aliquid humilitatis miro modo a Deo, redire ad eum nisi per humilitaquod 

sursum faciat cor, et est aliquid tem non poteramus, et quem nobis praeelationis 

quod deorsum faciat cor— Pia poneremus ad imitandum, non habebahumilitas 

facit subditum superiori ; nihil mus. Omnis enim mortalitas hominum 

est autem superius Deo : et ideo exaltat superbia tumuerat. Ne ergodedignaretur 

humilitas, quas facit subditum Deo. Ela- homo imitari hominem humilem, Deus 

tio autem qute in vitio est, eo ipso quo factus est humilis, ut vel sic superbia 

respuit subjectionem, et cadit ab illo, quo generis humani non dedignaretur sequi 

non est quidquam superius, et ex hoc erit vestigia Dei. Aug. in Ps. xxxiii. Enarr. 

jnferius. Aug. de Civ. Dei, xiv. 13. 1. $. 4. cf. de Fide et Symbolo, $. 6. 

«1 Poenitendi humilitate altitudinem


libros de Pulchro et Apto; puto, duos aut tres. Tu scis, 

Deus : nam 

excidit mihi. Non enim habemus eos ; sed ab- 

en'averunt a nobis, nescio quomodo. 

21. Quid est autem quod me movit, Domine Deus meus, xiy. 

ut ad Hierium* Romanae urbis oratorem scriberem illos libros, ^p^" ^f 

quem non noveram facie, sed amaveram hominem ex doctrinae Pulchro 

' 

1 

• 

1 

j- Hieno 

fama quae illi clara erat, et quaedam verba ejus audieram, nuncu- 

et placuerant niihi ? Sed magis quia placebat aliis, et effere- P^^^Jj^ 

bant eum laudibus, stupentes quod ex homine syro, doctolmnc 

amave- 

prius Graecaj facimdiae, postea in Latina etiam dictor* mirabilis 

rat. 

exstitisset, ct esset scientissimus rerum ad studium sapientiac 

pertinentium, mihi placebat. Laudatur homo, et amatur 

absens. Utrumnam ab ore laudantis inti'at in cor audientis 

amor ille? Absit: sed ex amante alio accenditur alius. 

Hinc enim amatur qui laudatur, dum non fallaci corde lau- 

datoris praedicari creditur ; id est, cum amans eum laudat. 

22. Sic enim tunc amabam homines ex hominum judicio; 

non enim ex tuo, Deus meus, in quo nemo fallitur. Sed 

tamen, cur non sicut auriga nobiUs, sicut venator studiis 

popularibus diffamatus; sed longe aliter et graviter, et ita 

quemadmodum et me laudari vellem ? Non autem vellem ita 

laudari et amari me, ut histriones; quanquam eos et ipse 

laudarem et amarem : sed eUgens latere, quam ita notus esse 

et vel haberi odio, quam sic amai'i. Ubi distribuuntur ista 

pondera variorum et diversonmi amomm in anima una? 

Quid est quod amo in alio, quod rursus, nisi odissem, non a 

me detestarer et repellerem, cum sit uterque nostnim homo ? 

Non enim, sicut equus bonus amatm* ab eo qui nollet hoc 

esse, etiam si posset; hoc et de histrione dicendum est, qui 

naturae nostrae socius est. Ergone amo in homine quod odi 

esse, cum sim homo? Grande profundum est ipse homo, 

cujtis etiam capillos tu, Domine, numeratos habes, et nonMat.io, 

minuuntur in te: et tamen capilli ejus magis numerabiles ^^* 

sunt, quam affectus ejus, et motus cordis ejus. 

23. At ille rhetor ex eo erat genere, quem sic amabam, ut 

vellem me esse talem ; et errabam typho, et circumferehar Eph. 4, 

omni renfo, et nimis occulte gubemabar abs te. Et unde^'** 

scio, et unde certus confiteor tibi quod illum in amore lau- 

dantium magis amaveram, quam in rebus ipsis de quibus 

laudabatur? Quia si non laudatum vituperarent eum iidem 

;


ipsi, et vituperando atque spemendo ea ipsa narrarent, non 

accenderer in eum et non excitarer. Et certe res non aliae 

forent, nec homo ipse alius; sed tantummodo alius affectus 

narrantium. Ecce ubi jacet anima infirma, nondum haerens 

soliditati veritatis. Sicut aurae linguarum flaverint a pec- 

toribus opinantium; ita fertur et vertitur, torquetur ac retorquetur, 

et obnubilatur ei lumen, et non cemitur veritas. Et 

ecce est ante nos. Et magnum quiddam mihi erat, si sermo 

meus et studia mea illi viro innotescerent. Quae si probaret, 

flagrarem magis ; si autem improbaret, sauciaretur cor vanum 

et inane soliditatis tuse. Et tamen pulchmm illud atque 

aptum, unde ad eum scripseram, libenter animo versabam, ob 

os contemplationis meae *, et nullo collaudatore mirabar. 

XV. 24. Sed tantae rei cardinem in arte tua nondum videbam, 

corôra 

C)mnipotens, quifacis mirabilia solus : et ibat animus meus per 

libus formas corporeas ; et " pulchmm," quod per seipsum, ^^ aptum" 

bus con- 

autem, quod ad aliquid accommodatum, deceret, definiebam 

-i/»! 

tenebra- et distinffuebam, et exemplis corporeis astmebam. Et contus, 

non .,.. 

potuit verti me ad animi naturam; et non me smebat lalsa opmio 

capere quam de spiritualibus habebam, vemm cemere. Et irmebat 

spintu- / - .^ . . 11- 1 

alia. m oculos ipsa vis ven, et avertebam palpitantem mentem ab 

Ps. 135, incorporea re ad hneamenta, et colores, et tumentes magnitudines. 

Et quia non poteram ea videre in animo, putabam 

me non posse videre animum meum. Et cum in virtute 

pacem amarem, in vitiositate autem odissem discordiam ; in 

illa unitatem, in ista quamdam divisionem notabam. Inque 

illa unitate mens rationaJis* et natura veritatis ac summi boni 

mihi esse videbatur: in ista vero divisione irrationabiUs vitae * 

nescio quam substantiam et naturam summi mali, quae non 

solum esset substantia, sed omnino vita esset, et tamen abs te 

non esset, Deus meus, ex quo sunt omnia, miser opinabar. 

Et tamen illam monadem appellabam, tanquam sine ullo sexu" 

mentem * ; hanc vero dyadem, iram in facinoribus, libidinem 

in flagitiis, nesciens quid loquerer. Non enim noveram 

neque didiceram, nec ullam substantiam malum esse, 

« Licet subtilissime disseratur, ipsam hac obtemperante : in hac tamen distrimentem 

hominis in qua factus est ad ima- butione non recte dicitur imago Dei, nisi 

ginem Dei, quamdam scilicet rationalem illud quod inha^ret contemplandae incom- 

vitam,distribui inffiternae contemplationis mutabili veritati. Aug. de Gen. ad lit. 

veritatem, et in rerum temporalium ad- 1. iii. c. 22. 

ministrationem, atque ita fieri quasi mas- ^ Haud scio an legendum sit "sensu." 

culum et feminam, illa parte consulente,


nec ipsam mentem nostram summum atque incommutabile 

bonum. 

25. Sicut enim facinora sunt, si vitiosus est ille animi 

motus, in quo est impetus, et se jactat insolenter ac turbide; 

et flagitia, si est immoderata illa animre affectio, qua camales 

hauriuntur voluptates: ita errores et falsa^ opiniones vitam 

contaminant, si rationalis mens ipsa vitiosa est; qualis in me 

tunc erat, nesciente alio lumine illam illustrandam esse ut sit 

paiticeps veritatis, quia non est ipsa natura veritatis. Quo- 

niam tu illuminahis lucernam meam, Domine ; Deus meus,Ps. \7, 

illuniinahis tenehras meas: et de plenitudine tua nos omnes . ' 

. 

^ Joh. 1, 

accepimus. Es enim tu lumen verum qtiod illuminat omnem \Q. 9. 

hmninem venientem in htinc 7mindmn; quia in te non estJa-c i, 

transmutatio, nec momejiti ohumhratio. 

26. Sed ego conabar ad te, et repellebar abs te, ut saperem 

mortem, quoniam superhis resistis. Quid autem superbius, l Pet. 6, 

quam ut assererem mira dementia me id esse naturaliter quod ^ q ^^' 

tu es^^ Cum enim ego essem mutabilis, et eo mihi manifestum 

csset, quod ideo utique sapiens esse cupiebam, ut ex deteriore 

melior fierem; malebam tamen etiam te opinari mutabilem, 

quam me non hoc esse quod tu es. Itaque repellebar, et 

resistebas ventosoe cervici meae: et imaginabar formas cor- 

poreas, et caro camem^ accusabam, et spiritus amhulans non- Ps. 77, 

39. 

^ Ex his suis fabulis vanis atque necessitate in deterius mutaretur. Aug. 

impiis coguntur dicere, animas bonas, de agone Christiano, c. 10. Non in tanquas 

censent ab animarum malarum, na- tam blasphemiara caderent, putando se 

turae scilicet contrariae, commixtione libe- esse naturam et substantiam Dei. c. 

randas, ejus.cujus Deus est, esse naturae. Faust. xii. 13. Animas non solum hodeH


dum revertehar ad te; et ambulando ambulabam in ea quse 

non sunt, neque in te, neque in me, neque in corpore ; neque 

mihi creabantur a veritate tua, sed a mea vanitate fingebantur 

ex corpore : et dicebam parvulis fidelibus tuis, civibus meis, 

a quibus nesciens exsulabam, dicebam illis garrulus et inep- 

tus, Cur ergo errat anima quam fecit Deus? Etmihi nolebam 

dici, Cur ergo errat Deus? Et contendebam magis incommutabilem 

tuam substantiam coactam errare, quam meam 

mutabilem sponte deviasse, et poena errare confitebar*.*' 

27. Et eram setate annomm fortasse viginti sex aut septem, 

cum illa volumina scripsi, volvens apud me corporaUa fig- 

menta, obstrepentia cordis mei auribus; quas intendebam, 

dulcis veritas, in interiorem melodiam tuam, cogitans de 

Joh. 3, " pulchro et apto," et stare cupiens et audire te, et gaudio gau- 

dere propter vocem spoiisi, et non poteram: quia vocibus 

erroris mei rapiebar foras, et pondere superbiae meae in ima 

Ps. 50, decidebam. Non enim dabas auditui meo gaudium et lceti- 

tiam, aut exsultabajit ossa mea, qua3 humiliata non erant. 

XVI. 28. Et quid mihi proderat quod annos natus ferme viginti, 

rias A^ris- c^^ in manus meas venissent Aristotehca quaedam, quas 

totelis et appellant decem Categorias, (quarum nomine, cum eas rhetor 

lium ar- Caxthaginensis magister meus buccis typho crepantibus comtjum 

h- ixiemoraret, et alii qui docti habebantur, tanquam in nescio 

se intel- quid magnum et divinum suspensus inhiabam,) legi eas solus 

^^**' 

et intellexi ? Quas cum contuUssem cum eis qui se dicebant 

vix eas, magistris eruditissimis, non loquentibus tantum, sed 

multa in pulvere depingentibus, intellexisse, nihil inde ahud 

mihi dicere potuerunt, quam ego solus apud meipsum legens 

cognoveram. Et satis aperte mihi videbantur loquentes de 

substantiis, sicuti est homo ; et quae in ilUs essent, sicuti est 

h Fel. Aut facta, aut missa, aut data id est, ut institueretur. Aug. Actt. c. Fel. 

ex Deo est [anima]. Ergo si ex Deo est, Manich. ii. 18. Carnalem concupiscen- 

et polluta est, et venit Christus eara libe- tiam, qua caro concupiscit adversus spirare 

de pollutione, quare culpas Mani- ritum, non ex vitiata in primo homine 

chaeum'? Aug. Ego dico animam non natura nobis inesse infirmitatem, sed 

naturam Dei, sed factam a Deo, per substantiam volunt esse conlrariam, sic 

liberum arbitrium peccasse, et peccato nobis adhaerentem, ut quando liberamur 

esse pollutam, et per Dei misericordiam atque purgamur, separetur a nobis, et in 

in poenitentia liberatam : tu autem ipsam sua natura etiam ipsa immortaliter vivat 

naturam Dei, quod Deus est, Deurn de easque duas animas, vel duas mentes, 

Deo dicis in gente tenebrarum captum unam bonam, alteram malam, in uno 

atque poUutum : et multum interest inter homine inter se habere conflictum, quando 

id quod de se Deus genuit, et quod fecit caro concupiscat adversus spiritum, et 

non de se, sed ex nihilo, id est, cum spiritusadversuscarnem. adv. Haer. Vid. 

omnino non esset, aDeo accepit ut esset, inf. v. 10. $. 18. vii. 3. $. 4. ix. 4. $. 10. 

:


figura hominis, qualis sit ; et statura, quot pedum sit; et 

cognatio, cujus frater sit ; aut ubi sit constitutus ; aut quando 

natus; aut stet, aut sedeat; aut calceatus vel armatus sit; aut 

aliquid faciat ; aut patiatur aliquid: et quaecumque in his 

novem generibus, quonun exempH gratia quaedam posui, vel 

in ipso substantiaj genere mnumerabilia reperiuntur. 

29. Quid hoc mihi proderat, quando et oberat } cum etiam 

te, Deus meus, mirabiliter simplicem atque incommutabilem, 

ilUs decem praedicamentis putans quidquid esset omnino com- 

prehensum, sic intelligere conarer, quasi et tu subjectus esses 

magnitudini tuoe aut pulchritudini, ut illa essent in te quasi in 

subjecto, sicut in corpore; cum tua magnitudo et tua pulchri- 

tudo tu ipse sis, corpus autem non eo sit magnum et pulchrum 

quo coi^pus est ; quia etsi minus magnum et minus 

pulchmm esset, nihilominus corpus esset. Falsitas enim erat 

quam de te cogitabam, non veritas; etfigmenta miseriae meae, 

non finnamenta beatitudinis tuae. Jusseras enim, et ita fiebat 

in me, ut terra spinas et trihulos pareret mihi, et cum labore Gen. 3, 

pervenirem ^L^panem meum. 

18. 19. 

30. Et quid mihi proderat quod omnes libros artium quas batier. 

liberales vocant, timc nequissimus malamm cupiditatum servus 

per meipsum legi et intellexi, quoscumque legere potui ? Et 

gaudebam in eis, et nesciebam unde esset quidquid ibi vemm 

et certum esset. Dorsum enim habebam ad lumen, et ad ea 

quae illuminantm*, faciem : unde ipsa facies mea, qua illu- 

minata cemebam, non illuminabatur. Quidquid de arte lo- 

quendi et disserendi, quidquid de dimensionibus figuramm, et 

de musicis et de nimieris, sine magna difficultate, nullo homi- 

num tradente, intellexi, scis tu, Domine Deus meus ; 

quia et 

celeritas intelligendi, et dispiciendi acumen*, donum tuum 

est: sed non inde sacrificabam tibi. Itaque mihi non ad 

usum, sed ad pemiciem magis valebat, quia tam bonam 

partem suhstantioi mecB sategi habere in potestate : et forti- p^ ^g 

tudinem meam non ad te cusiodieham ; sed profectus sum 10- 

abs te in longinquam regionem, ut eam dissiparem in mere- ^^îJ^' 

trices cupiditates*. Nam quid mihi proderat bona res, non 30. 

utenti bene ? Non enim sentiebam illas artes etiam ab studio- 

sis et ingeniosis difficillime intelHgi, nisi cum eis easdem 

conabar exponere ; et erat ille excellentissimus in eis, qui me 

exponentem non tardius sequeretur.

62 S. AUGUSTINI EPISCOPI CONF. LIB. IV. 

31. Sed quid mihi hoc proderat, putanti quod tu, Domine 

Deus veritas, coi*pus esses lucidum et immensum, et ego 

frustum de illo coi^pore } Nimia perversitas ! sed sic eram. 

Nec erubesco, Deus meus, confiteri tibi in me misericordias 

tuas, et invocare te, qui non erubui tunc profiteri hominibus 

blasphemias meas, et latrare adversura te. Quid ergo mihi 

tunc proderat ingenium per illas doctrinas agile, et nullo adminiculo 

humani magisterii tot nodosissimi libri enodati, cum 

deformiter et sacrilega turpitudine in doctrina pietatis errarem 

? Aut quid tantum oberat parvulis tuis longe tardius 

ingenium, cum a te longe non recederent, ut in nido Ecclesiae 

tuae tuti plumescerent, et alas charitatis aUmento sana3 fidei 

Ps. 62, nutrirent ? O Domine, Deus noster, i?i velamento alarum 

Sabatier. ^wa^'WM sjjeremus ; et protege nos, et porta nos. Tti portahis 

Is. 46, et parvulos, et usque ad canos tu portahis : quoniam finnitas 

nostra quando tu es, tunc est firmitas ; cum autem nostra 

est, infirmitas est. Vivit apud te semper bonum nostrum 

et quia inde aversi sumus, perversi sumus. Revertamur jam, 

Domine, ut non evertamur ; quia vivit apud te sine ullo de- 

fectu bonum nostrum, quod tu ipse es: et non timebimus* ne 

non sit quo redeamus, quia nos inde ruimus; nobis autem 

absentibus non ruit domus nostra, ajternitas tua. 

;


Annum fctatis suae exhibet vigesimum nonum, quo scilicet, comperta 

Fausti Manichaei iraperitia in iis, quae isti se divinitus scire jactitabant, 

propositum in illa secta proficiendi abjecit; quo etiam Romam, ubi 

rhetoricam profiteretur, et deinde Mediolanum ut eamdem artem doceret, 

abditaDeiprovidentiamissus est; ubi coepit audito Ambrosio resipiscere, 

et Manichaeismo abdicato, catechumenus in Ecclesia Catholica denuo 

fieri decrevit. 

1. Accipe sacrificium confessionum meamm de manu lin- l. 

gua) meoB, quam formasti et excitasti, ut confiteatur nomini ^^g^^gjj^ 

tuo ; et sana omnia ossa mea, et dicant : Dmnine, qiiis similis ad 

tihi? Neque enim docet te quid in se agatur qui tibi con-iaudan- 

fitetur; quia oculum tuum non excludit cor clausum, nec^"manum 

tuam repellit dmitia hominum : sed solvis eam, cum iq\ 

voles, aut miserans aut vindicans; et non est qui se ahscondatv^. 18, 

a calore tiio. Sed te laudet anima mea, ut amet te ; et con- 

fiteatur tibi miserationes tuas, ut laudet te. Non cessat nec 

tacet laudes tuas universa creatura tua; nec spiritus omnis 

hominis per os conversmn ad te, nec animalia nec corporalia 

per os considerantium ea; ut exsurgat in te a lassitudine 

anima nostra, innitens ^* 

eis qua^ fecisti, et transiens ad te qui 

fecisti haec mirabiliter : et ibi refectio et vera fortitudo. 

2. Eant et fiigiant a te inquieti et iniqui : et tu vides eos, II- 

ct distinguis umbras ; et ecce pulchra sunt cum cis omnia, et sentiani 

ipsi turpes sunf. Et quid nocuerunt tibi ^" 

} aut in quo impe- iniquos 

num tuum dehonestavenmt'', a coehs usque m novissima justum fugere 

itaque 

* In quem locum quisque ceciderit, Civit. Dei, 1. xi. c. 23. 

ibi debet incumbcre utsurgat. Ergo ipsis ^ Dicuntur in Scripturis inimici Dci, *^''® . 

carnalibus formis, quibus detinemur, ni- qui non natura, sed vitiis adversantur ^°"^^'"^'* 

tendum est ad eas cognoscendas, quas ejus imperio : nihil ei valentes nocere, 

caro non nuntiat. Eas enim carnales sed sibi. Inimici enim sunt resistendi 

voco, qua; per carnem sentiri queunt, id voluntate, non potestate lajdendi. Ibid. 

est, per oculos, per aures, ceterosque cor- xii. 3. 

poris sensus. His ergo carnalibus vel d Non efficiunt malitia sua ut sub Dei 

corporalibus formis inhaerere amore pue- administratorisimperio, virtute, sapientia, 

ros necesse est, adolescentes vcro prope et decus et ordo universitatis aliqua ex 

necesse est, hinc jam procedente atate parte turpetur ; cum suis quibuscumque 

non est necesse. Aug.de veraRelig. c. 24. voluntatibus etiam malis tribuantur certi 

b Sicut pictura cum colore nigro, suo et congrui limites potestatum, et pondera 

loco posito, ita universitas rerum, si quis meritorum, ut etiam cum ipsis convenipossit 

intueri, etiam cum peccatoribus enter justeque ordinatis universitas pulpulchra 

est, quamvis per se ipsos consi- chra sit. Aug. de Gen. ad lit. 1. xL 

deratos sua deformitas turpet. Aug. de c. 21. 

^ k 

' 

: 

""*


Ps. 1 38, et integrum ? Quo enim fugemnt, cum fugerent a facie tua ? 

J^^ ^g 

aut ubi tu non invenis eos? Sed fugemnt, ut non viderent te 

14, videntem se, atque excsecati in te ofFenderent; quia non de- 

Sap. U^ggî^ aliquid eoriim qu(B fecisti ; in te offenderent injusti, et 

Sab. juste vexarentur* ; subtrahentes se lenitati tuae, et offendentes 

in rectitudinem tuam, et cadentes in asperitatem suam*. 

Videlicet nesciunt quod ubique sis, quem nullus circumscribit 

locus, et solus es praesens, etiam iis qui longe fiunt a te. 

Convertantiu* ergo et quaerant te, quia non sicut ipsi desememnt 

creatorem suum, ita et tu deseruisti creaturam tuam. 

Ipsi convertantur, et quaerant te; et ecce ibi es in corde 

eomm, in corde confitentium tibi, et projicientium se in te, et 

plorantium in sinu tuo post vias suas difficiles : et tu facilis 

tergens lacrymas eomm ; et magis plorant et gaudent in fle- 

tibus, quoniam tu, Domine, non aliquis homo caro et sanguiSy 

sed tu, Domine, qui fecisti, reficis et consolaris eos. Et ubi 

ego eram, quando te quaerebam ? Et tu eras ante me ; ego 

autem et a me discesseram, nec me inveniebam ; 

te! 

quanto minus 

in. 3. Proloquar in conspectu Dei mei annum illum undetrige- 

sto Ma- 

simum setatis meae. Jam venerat Carthaginem quidam Mani- 

nichffio, chaeomm episcopus, Faustus** nomine, magnus laqueus diaboH: 

philoso- 

^t multi implicabantur in eo per illecebram suaviloquentiae 

phorum quam eô tametsi laudabam, discemebam tamen a veritate 

i «^ 

cjecitate 

• t i i t i 

qui per rerum, quarum discendamm avidus eram ; nec quah vasculo 

^^^^^ônis, sed quid mihi scientiae comedendum apponeret 

rasCr' 

atorem nominatus apud eos ille Faustus, intuebar. Fama enim de 

nove^°°* ^^ praelocuta mihi erat quod esset honestamm omnium doc- 

'unt. trinamm peritissimus, et apprime discipUnis hberahbus erudi- 

tus. Et quoniam multa philosophomm legeram, memoriaeque 

mandata retinebam, ex eis qusedam comparabam illis Manichaeomm 

longis fabuHs®: et mihi probabiliora ista videbantur, 

Sap. 13, quae dixemnt iUi, qui tantum potuerunt valere, ut possent 

Sabat 

(i^^ti^nure s(BCulum, quanquam ejiis Dominum minime invene- 

Ps, 137, rint. Quoniam magnus es, Domine, et humilia respicis 

^* 

19* V. 

' 

excelsa aiitem a longe cognoscis: nec propinquas nisi ohtritis 

Sab. d Faustus quidam fuit, gente Afer, patris sui hominis pauperis Milevitani. 

civitate Milevitanus, eloquio suavis, inge- (ib. v. 5.) Delicias Fausti, notas omnibus 

nio callidus. Aug. c. Faust. 1. i. init Auditoribus Manichaeorum et eis maxime 

Deliciarum affluentia non solum Matta- qui sunt Romee. (ib.7.) Erat Fausto inge- 

rios [Manichaeos ita dictos quia in mattis nium. (ib. xvi. 26.) 

dormierunt] fastidiebat, sed etiam domum « Vid, e. g. sup. L. iii. c. 6. not. c. 

; ;

CONFESSIONUM LIBER V. 65 

corde; ncc inveniris a superbis, nec si illi curiosa peritia 

nuinerent stellas et arenam, et dimetiantur sidereas plagas, et 

vestigent vias astrorum. 

4. Mente enim sua qua^runt ista, et ingenio quod tu dedisti 

eis ; et multa invencrunt, et praenuntiaverunt ante multos annos 

defectus luminarium solis et luna3, quo die, qua liora, quanta 

ex parte futuri essent; et non eos fefellit numerus, et ita factum 

est ut }>ra3nuntiaverunt : et scripserunt regulas indagatas, et 

leguntm' hodie, atque ex eis pra^nmitiatur quo anno et quo 

mense anni, et quo die mensis, et qua hora diei, et quota parte 

hmiinis sui defectm-a sit hma vel sol ; et ita fiet ut praenun- 

tiatur. Et mirantur ha3c homines et stupent qui nesciunt ea, 

et exsidtant atque extolluntur qui sciunt; et per impiam 

superbiam recedentes et deficientes a hmiine tuo, tanto ante 

sohs defectum futunun praevident, et in pra^sentia suum non 

vident. Non enim rehgiose quaerunt unde habeant ingenium 

quo ista quserunt. Et invenientes quia tu fecisti eos, non ipsi 

dant tibi se ut serves quod fecisti, et quales se ipsi fecerant 

occidunt se tibi*,et tiiicidant exaUationes^suas sicut volatilia Vs.8,q, 

et curiositates* suas sicut jîsces inaris, quihus perambulant^' 

secretas semitas abi/ssi, et luxmias^ suas sicut jêcora campi; 

ut tu, Deiis ianis eckuv, consumas mortuas curas eomm re- Deut. 4, 

24 

creans eos immortahter. 

5. Sed non noverunt viam, Verbinn tuum, per quod fecisliZo\i. l, 

ea qua3 numerant, et ipsos qui nmnerant, et sensum quo cer- * 

nunt quae numerant, et mentem de qua numerant ; et sapien- Ps. 146, 

tixe tu(R non est numerus. Ipse autem \jm.^Qmi\\^ factus est 

nobis sapientia, et justitia, et sanctijicatio ; et numeratus est i, 30. 

inter nos, et sohit tributum Caesaii. Non noverunt hanc iMat. 17, 

viam ^, qua descendant ad iUum a se, et per eum ascendant ' 

* Pecora carujn congruentissime accipi- sed " perambulanl" dixit, ostendens per- 

untur homines in carnis voluptate gau- tinacissimum studiun) inania et prctter- 

dentes, ubi nihil arduum, nihil laborio- fluentia requirentium." Aug. in. Ps. viii. 

sum adscendunt.—Vide nunc etiam vo- §. 13. De hac auteni triplici vitiorum 

liicres cali, superbos, de quibus dicitur, distributione, vid. sup. L. iii. §. 16. et 

posuernnt in cceluin os suum. Vide quam inf. x. c. 30 sqq. 

in altum vento portentur, qui dicunt, /f/tf 

Ipse patria quo imus, ipse via qua 

guam &i.c. Ps.xi.5.—Intuere etiam pj>res imus ; per ipsum ad ipsum eamus, et 

maris, h. e. curiosos, qui perambulant se- non erramus. Aug. Ser. 92. Deus 

viitas maris i. e. inquirunt in profundo Christus patria est quo imus ; honio 

hujus saeculi temporalia, quae tanquam Cluistus via est qua imus. Ib. 123. 

seraitjB in mari tam cito evanescunt et §.3. (Christus) deducit (nos) tamquam 

intereunt, quam rursus aqua confunda- dux, et in se ducit, tanquam via, et ad 

tur, postquam transeuntibus locum dede- se perducit, tanquara patria. Aug. ia 

rit.—Non enira ait tantum " ambulant" Ps. Ix. §. 4. 

F


Is. 14, ad eum. Non novenmt hanc viam, et putant se excelsos 

12,4. 'esse cum sicleribus et lucidos ; et ecce rtierunt in terram^ et 

Rom. \,ohscuratum est insipiens cor eorum. Et multa vera de crea- 

tm'a dicunt, et Veritatem, creaturse Artificem, non pie quaemnt, 

Ibid. et ideo non inveniunt: aut si inveniunt, cognoscentes Deum^ 

non sicut Beum honorant, aut gratias agunt ; sed evanescunt 

in cogitationihus suis^ et dicunt se esse sapientes, sibi tribuendo 

quae tua smit, ac per hoc student perversissima caecitate etiam 

tibi tribuere quae sua sunt, mendacia scilicet in te conferentes, 

ver. 23. qui veritas es, et immutantes gloriam incorrupti Dei in simi- 

litudinem imaginis corruptihilis hominis, et volucrum, et 

ver. 25. quadrupedum, et serpentum, et convertunt veritatem tuam in 

mendacium ; et colunt, et serviunt creaturad potius quam 

Creatori. 

6. Multa tamen ab eis, ex ipsa creatura, vera dicta retinebam 

; et occiurebat mihi ratio per numeros et ordinem temporum, 

et visibiles attestationes siderum, et conferebam cum 

dictis Manichsei, quse* de his rebus multa scripsit copiosis- 

sime delirans ; et non mihi occurrebat ratio nec solstitiorum et 

sequinoctiomm, nec defectuum kmiinarium, nec quidquid tale 

in libris ssecularis sapientiae didiceram. Ibi autem credere 

jubebar, et ad illas rationes numeris et oculis meis exploratas 

non occurrebat, et longe diversum erat. 

IV. 7. Numquid, Domine Deus veritatis, quisquis novit ista, 

cognitio j^^ placet tibi ? Infehx enim homo qui scit illa omnia, te 

bcat. autem nescit: beatus autem qui te scit, etiam si illa nesciat^'. 

Qui vero et te et illa novit, non propter illa beatior, sed propter 

Rom. i,te solum beatus est, si cognoscens te, sicut Deum glorijicet, et 

gratias agat, et non evanescat in cogitationihus suis, Sicut 

enim melior est qui novit possidere arborem, et de usu ejus 

tibi gratias agit, quamvis nesciat vel quot cubitis alta sit, vel 

quanta latitudine difFusa ; 

quam iUe qui eam metitur, et omnes 

ramos ejus numerat, et neque possidet eam, neque creatorem 

ejus novit aut diligit: sic fidelis homo, cujus totus mundus 

2 Cor. divitiamm est, et quasi 7iihil hahens, omnia possidet, inhae- 

» ' rendo tibi cui serviunt omnia, quamvis nec saltem septentrionum 

gyros noverit ; dubitare stultum est quin utique melior 

g Laudabilior est animus, cui nola ignorans ipse qua ingrediatur ad saluest 

vel infirmitas sua, quam qui ea non tem ac firmitatem suam. Aug. de Trin. 

respecta, vias siderum scrutatur etiam iv. prooem. 

cogniturus, aut qui jam cognitas tenet,


sit quam meiisor codU, et numerator siderum, et pensor elementomm, 

et negligens tui, qui (yninia in memura et numeroet Sap. ii, 

pondere disjwsuisii. 

8. Sed tamen quis quaerebat Manichaeum nescio quem etiam v. 

ista scribere, sine quorum peritia pietas disci poterat.? Dixisti ^.,^^"'jg 

enim homini, Ecce pietas et sapientia ; quam ille ignorare astris 

. ^ 

. 

. 

• 

i. 

imperi- 

posset, etiamsi ista perfecte nosset: ista vero qma non noverat, tia in- 

irapudentissime audens docere, prorsus illam nosse non posset. ^^s^'"^ 

Vanitas est enim mundana ista etiam nota profiteri, pietas in cste- 

autem tibi confiteri. Unde ille devius, ad hoc* ista multum [|^^[^^'^' 

locutus est, ut convictus ab eis qui ista vere didicissent, quis Job 28, 

esset ejus sensus in cseteris quaj abditiora sunt, manifeste l^X.^' 

cognosceretur. Non enim parvi existimari se voluit, sed 

Spiritum sanctum consolatorem et ditatorem fidehum tuomm, 

auctoritate plenaria personalitersinse esse persuadere conatus 

est. Itaque, cum de ccelo ac stellis, et de solis ac lunae moti- 

bus falsa dixisse deprehenderetur, quamvis ad doctrinam reli- 

gionis ista non pertineant, tamen ausus ejus sacrilegos fuisse 

satis emineret ; cum ea non solum ignorata, sed etiam falsata, 

tam* vesana superbiae vanitate diceret, ut ea tanquam divinae 

persona)** tribuere sibi niteretur. 

9. Cum enim audio christianum aUquem fratrem, illum aut 

illum, ista nescientem, et ahud pro alio sentientem, patienter 

intueor opinantem hominem; nec illi obesse video, cum de te, 

Domine creator omnium, non credat indigna, si forte situs et 

habitus creaturae corporalis ignoret. Obest autem si hoc ad 

ipsam doctrina) pietatis formam pertinere arbitretur, et perti- 

8 Promi-sionem Domini Jesu Christi dicta sunt.' Nos audientes Paulum hoc 

de Paracleto Spiritu-sancto in suo hzere- dicere, venit JNJanichaeus cum praedicasiarcha 

IManichfeo dicunt esse comple- tione sua, et suscepiraus eum secundum 

tam. Unde se in suis litteris Jesu Christi quod Christus dixit, ' Mitto vobis Spiritum 

apostolum dicit, eo quod Jesus Christus sanctum :' et Paulus venit et dixit, quia 

se raissurum esse promiserit, atque in illo et ipseventurus est, et postea nemo venit: 

miserit Spiritum Sanctum. Propter quod ideo suscepimus ManichKum. Et quia 

etiam ipse Manichajus duodecim disci- venit Manichaeus, et per suam praedicapulos 

habuit, ad instar apostolici numeri, tionem docuit nos initium, medium, et 

quem numerum Manichaei hodieque cus- finem ; docuit nos de fabrica mundi, 

todiunt. Aug. de Ha;res. quare facta est, et unde facta est, et 

h Ob has scilicet fabulas astronomicas quia fecerunt ; docuit nos quare dies, et 

AJanichaeum Paracletum fuisse credide- quare nox ; docuit nos de cursu solis 

runt sectatores ejus, teste Felice ap. Aug. et lunaj : quia hoc in Paulo non audivi- 

Acta c. Fel. Man. i. 9. " Paulus enira raus, nec in ceterorum Apostolorum 

dicit, * ex parte 

cum 

scimus, et ex parte pro- scripturis : hoc crediraus, quia ipse est 

phetamus : 

venerit autem quod per- Paracletus." 

fectum est, abolebuntur ea quae ex parte 

f2


nacius affinnare audeat quocl igiiorat. Sed etiam talis infirmi- 

tas in fidei cunabulis a charitate matre sustinetur, donec assur- 

Eph. 4, gat no\ us homo in virum perfectiim, et circumferri non possit 

' 

elo- 

* omni 

vento doctrinoi. In illo autem qui doctor, qui auctor, 

qui dux et princeps eorum quibus illa suaderet, ita fieri ausus 

est, ut qui eum sequerentur, non quemlibet hominem, sed 

Spiritum tuum sanctum se sequi arbitrarentur ; quis tantam 

dementiam, sicubi falsa dixisse convinceretur, non detestandam 

longeque abjiciendam esse judicaret? Sed tamen nondum 

liquido compereram utrum etiam secimdum ejus verba, 

vicissitudines longiorum et breviorum dierum atque noctium, 

et ipsius noctis et diei, et deliquia luminum, et si quid ejusmodi 

in aliis libris legeram, posset exponi ; ut, si forte posset, 

incertum quidem mihi fieret utrum ita se res haberet, an non 

ita ; sed ad fidem meam illius auctoritatem, propter creditam 

sanctitatem , procponerem 

. 

VI. 10. Et per annos ferme ipsos novem, quibus eos animo 

vagabundus audivi, nimis extento desiderio ventumm exspec- 

quens, tabam istum Faustum. Caiteri enim eorum, in quos forte 

sed li- . . . . •,. .. -1 , . . 

bera- mcuiTissem, qui tahum rerum quaestionibus a me objectis 

^\" ^'^" deficiebant, iRum mihi promittebant, cujus adventu collatoque 

rum ex- colloquio faciUime mihi haec, et si qua fortemajora quacrerem, 

P^'^^' enodatissime expedirentur. Ergo ubi venit, expertus sum 

hominem gratum et jucundum verbis, et ea ipsa quae illi 

solent dicere, multo suavius gamentem. Sed quid ad meam 

sitim pretiosiorum poculorum decentissimus ministrator ? 

Jam rebus taUbus satiatae erant aures mea? : nec ideo mihi 

meliora videbantur, quia mehus dicebantur ; nec ideo vera 

quia discita : 

nec ideo sapiens anima, quia vultus congruus 

et decorum eloquium. IIU autem qui eum mihi promittebant, 

non boni remm existimatores erant ; et ideo iUis videbatur 

prudens ct sapiens, quia delectabat eos loquens. Sensi autem 

aUud genus hominum etiam veritatem habere suspectam, et ei 

noUe acquiescere si compto atque uberi sermone promeretur. 

Me autem jam docueras, Deus meus, miris et occuUis modis 

et propterea credo quod tu me docueris, quoniam vemm est, 

nec quisquam pra^ter te aUus est doctor veri, ubicumque et 

undecumque clamerit'. Jam ergo abs te didiceram, nec eo 

debere videri aUquid verum dici, quia eloquenter dicitur; nec 

* Vid. L. vii. $. 15. et not. ibid. 

;


eo lalsiim, (luia incomposite sonant signa labiorum : rursus, 

nec ideo vemm, quia impolite enuntiatur; nec ideo falsum, 

quia splendidus sernio est: sed perinde esse sapientiam et 

stultitiam, sicut sunt cibi utiles et inutiles ; verbis autem 

oniatis et inornatis, sicut vasis urbanis et nisticanis, uti*osque 

cibos possc ministrari. 

11. Igitur aviditas mea, qua illum tanto tempore exspecta- 

veram hominem, delectabatur quidem motu affectuque dispu- 

tantis, et verbis congnientibus, atque ad vestiendas sententias 

facile occurrentibus. Delectabar autem et cum multis, vel 

etiam pra? multis laudabam ac efferebam ; sed moleste habebam 

quod in coetu audientium non sinerer illi ingerere, et 

partiri cum eo curas quajstionum mearum, conferendo familia- 

riter, et accipiendo ac reddendo sermonem. Quod ubi potui, 

et aures ejus cum familiaribus meis eoque * tempore occupare 

coepi, quo non dedeceret altemis disserere, et protuli quaedam 

quoD me movebant; expertus sum prius hominem expertem 

liberalium disciplinamm, nisi grammatica?, atque ejus ipsius 

usitato modo. Et quia legerat aliquas Tullianas orationes, et 

paucissimos Senecae libros, et nonnuUa poetamm, ct sua? 

sectoB si qua volumina Latine atque composite conscripta 

erant, et quia aderat quotidiana sermocinandi exercitatio 

inde suppetebat eloquium, quod fiebat acceptius magisque 

seductorium moderamine ingenii, et quodam lepore naturali. 

Itane est ut recolo, Domine Deus meus, arbiter conscientiaj 

meae ? Coram te cor meum et recordatio mea, qui me tunc 

agebas abdito secreto providentia) tua3, et inhonestos errores Ps. 49, 

meos jam convertebas ante faciem meam, ut viderem et odis- ^^- 

sem. 

12. Nam posteaquam ille mihi imperitus earum artium, vii. 

quibus eum excellere putaveram, satis appamit, dcsperare ^^'^°^' 

ccepi posse eum mihi illa qua) me movebant aperire atquesecta 

dissolvere ; quorum quidem ignams posset veritatem tenere ch»o-" 

pietatis, sed si manichaius non esset. Libri quippe commrum. 

pleni sunt longissimis fabulis'', de ccelo et sideribus, et sole et 

hma : 

quae mihi eum, quod utique cupiebam, collatis numerorum 

rationibus, quas alibi cgo lcgeram, utrum potius itaessent 

ut Manichiei libris continebantur, an certe vel par etiam inde 

ratio redderetur, subtiliter explicare posse jam non arbitrabar. 

^ Vid. sup. ad L. iii. c. 6. $. 10. 

;


Quse tamen ubi consideranda et discutienda protuli, modeste 

sane ille nec ausus est subire ipsam sarcinam. Noverat enim 

se ista non nosse, nec eum puduit confiteii. Non erat de 

talibus quales multos loquaces passus eram, conantes ea me 

docere, et dicentes nihil. Iste vero cor habebat, etsi non 

rectum ad te, nec tamen nimis incautum ad seipsum. Non 

usquequaque imperitus erat imperitiaa suge, et noluit se temere 

disputando in ea coarctari, unde nec exitus ei uUus, nec 

facilis esset reditus : etiam hinc mihi amphus placuit. Pul- 

chrior est enim temperantia confitentis animi, quam illa quae 

nosse cupiebam : et eum in omnibus difficihoribus et subtiU- 

oribus quajstionibus talem inveniebam. 

13. Refiâcto itaque studio quod * intenderam in Manichsei 

Htteras, magisque desperans de casteris eorum doctoribus, 

quando in multis quae me movebant, ita ille nominatus ap- 

paruit ; ccepi cum eo pro studio ejus agere vitam, quo ipse 

flagTabat in eas Htteras, quas tunc jam rhetor Carthagini 

adolescentes docebam ; et legere cum eo, sive quse ille audita 

desideraret, sive qua3 ipse tah ingenio apta existimarem. 

Caeterum conatus omnis meus, quo proficere in illa secta 

statueram, illo homine cognito prorsus intercidit : non ut ab 

eis omnino separarer, sed quasi mehus quidquam non inve- 

niens, eo quo jam quoquo modo irrueram, contentus interim 

esse decreveram, nisi ahquid forte quod magis ehgendum 

esset eluceret. Ita ille Faustus, qui muUis laqueus mortis 

exstitit, meum quo captus eram relaxare jam coeperat, nec 

volens nec sciens. Manus enim tuae, Deus meus, in abdito 

providentiae tuae, non deserebant animam meam ; et de san- 

guine cordis matris mese, per lacrymas ejus diebus ac nocti- 

Joel 2, bus pro me sacrificabatur tibi ; et egisti meciim miris modis *. 

p^* Tu iUud egisti, Deus meus. Nam a Domino gressus hominis 

23. diriguntur ; et viani ejus volet. Aut qua) procuratio salutis, 

' ^ ^^* 

praeter manum tuam, reficientem quae fecisti } 

VIII. 14. Egisti ergo mecum ut mihi persuaderetur Romam per- 

citur^^^* &^^^? ®t potius ibi docere quod docebam Carthagine. Et hoc 

Romam uudc mihi persuasum est*, non praeteribo confiteri tibi; quo- 

matns niam et in his aUissimi tui recessus, et praesentissima in nos 

volun- misericordia tua cogitanda et praedicanda est. Non ideo 

tatem. , . , . 

Komam pergere volui, quod majores quaestus, majorque mihi 

dignitas ab amicis, qui hoc suadebant, promittebatur ; 

quan-


quani et ista ducebant animum tunc meum: sed illa erat 

causa maxima ct pene sola, quod audiebam quietius ibi 

studere adolescentes, et ordinatiore disciplina; coercitione 

sedari, ne in ejus scholam quo magistro non utuntur, passim 

et proterve irruant; nec eos admitti omnino, nisi ille per- 

miserit. Contra, apud Carthaginem foeda est et intemperans 

Ucentia scholasticorum. Irrumpunt impudenter, et prope 

furiosa fronte perturbant ordinem, quem quisque discipulis 

ad proficiendum instituerit. Multa injmiosa faciunt mira 

hebetudine, et punienda legibus, nisi consuetudo patrona sit 

hoc miseriores eos ostendens, quo jam, quasi liceat, faciunt 

quod per tuam a^teniam legem nunquam Ucebit; et impune 

se facere arbitrantur, cum ipsa faciendi ca^citate puniantur, et 

incompai-abihter patiantur pejora, quam faciimt. Ergo quos 

mores, cum studerem, meos esse nolui*; eos, cum docerem, 

cogebar pei-peti ahenos: et ideo placebat ire ubi talia non 

fieri, omnes qui noverant, indicabant. Verum autem tii, spesVs. 141, 

mea et portio mea hi terra «;iVe^z//z/?/i, ad mutandum terrarum^* 

locum pro salute animae mese, et Carthagini stimulos quibus 

inde aveUerer, admovebas, et Romse illecebras quibus attra- 

herer, proponebas mihi per homines qui diligebant* vitam 

mortuam, hinc insana facientes, inde vana pollicentes ; et ad 

corrigendos gressus meos utebaris occulte et illorum et mea 

perversitate. Nam et qui pertmbabant otium meum, foeda 

rabie ca^ci erant ; et qui invitabant ad ahud, teiTam sapiebant. 

Ego autem qui detestabar hic veram miseriam, ilKc falsam 

felicitatem appetebam. 

15. Sed quare hinc abirem, et illuc irem, tu sciebas, Deus; 

nec indicabas mihi nec matri, qua? me profectum atrociter 

planxit, et usque ad mare secuta est. Sed fefelli eam violenter 

me tenentem, ut aut revocaret, aut mecum pergeret ; et finxi 

me amicum nolle deserere, donec vento facto navigaret. Et 

mentitus sum matri, et iUi matri, et evasi : quia et hoc tu 

dimisisti mihi misericorditer, servans me ab aquis maris, 

plenum exsecrandis sordibus, usque ad aquam gratia? tuae, 

qua me abluto siccarentur flumina matemomm oculomm, 

quibus pro me quotidie tibi rigabat terram sub vultu suo. Et 

tamen recusanti sine me redire, vix persuasi ut in loco, qui 

proximus nosti-ae navi erat Memoria" beati Cypriani, maneret 

It " Memohi.i:, Oratoria, in quibus Faust. Manich. xx. 21. Populus Chris- 

leconduntur Sanctorum corpora. Aug. c. tianus Memorias JNIartyrum religiosa so- 

;


ea nocte. Sed ea nocte clanculo ego profectus sum : illa autem 

nonmansit* orando et flendo. Et quid a te petebat, Deus 

meus, tantis lacrymis, nisi ut navigare me non sineres ? Sed 

tu alte consulens, et exaudiens cardinem desiderii ejus, non 

curasti quod tunc petebat, ut me faceres * quod semper pete- 

bat. Flavit ventus, et implevit vela nostra, et littus subtraxit 

aspectibus nostris: in quo mane illa insaniebat dolore, et 

querelis, ac gemitu implebat aures tuas contemnentis ista*; 

cum et me cupiditatibus meis raperes ad finiendas ipsas 

cupiditates, et illius carnale desiderium justo dolonun flagello 

vapularet. Amabat enim secum praesentiam meam more 

matmm, sed multis multo amplius ; et nesciebat quid tu illi 

gaudiorum facturus esses dc absentia mea. Nesciebat ; ideo 

flebat et ejulabat, atque illis cruciatibus arguebatur in ea 

reliquiarium Evae*, cum gemitu quaerens quod cum gemitu 

pepererat. Et tamen post accusationem fallaciarum et cmde- 

litatis meae, conversa rursus ad deprecandum te pro me, abiit 

ad solita, et ego Romam. 

IX. 16. Et ecce excipior ibi flagello a^gritudinis corporalis, et 

Febri 

correp ibam ad inferos, portans omnia mala quffi commiseram et in 

tusperi-te, et in me, et in alios, multa et gravia, super originalis 

laborat. 

peccati vinculum quo omnes in Adam morimur. Non enim 

1 Cor. quidquam eorum milii donaveras in Christo ; nec solverat ille 

y ' ' in cruce sua* inimicitias quas tecum contraxeram peccatis 

14. meis. Quomodo enim eas solveret in cmce pliantasmatis ', 

lennitate concelebrat, et ad excitandam hodie qui non credunt carnem habuisse 

imitationem, et ut meritis eorum conso- Christum : quia et partum virginis decietur 

atque orationibus adjuvetur : ita struunt, et nolunt eum natum ex femina 

tamen ut nulli INIartyrum, sed ipsi Deo credere. " Verbum caro factum est," 

Martyrum sacrificemus, quamvis in Me- prorsus alienant a sua fide, vel potius a sua 

moriis Martyrum constituamus altaria. infidelitate. Totam istam dispensationem 

Du Cange, sub v. salutis nostraj, quod factus est homo pro 

1 Christum novissimis temporibus ve- inveniendo homine, qui Deus fecerat 

nisse ad animos, non ad corpora libe- hominem ; totum hoc, quod Christus in 

randa. Nec fuisse in carne vera, sed remissionem peccatorem nostrorum vesimulatam 

speciem carnis ludificandis hu- rum, non falsum sanguinem fudit, et de 

manis sensibus proebuisse, ubi non solum vero suo sanguine chirographum peccamortem, 

verum etiam resurrectionem simi- torum nostrorum delevit; hoc totum haeliter 

mentiretur. Aug.de Ha^res. Vid.inf. retici damnabiles evacuare conantur. 

c. 10. fin. 1. ix.c. 3. *$. 6. 'AtX»; (pvcrii ouK Totum hoc, ut Manichaei credunt, quod 

a,irehyiffxtt. xui ffxia ffa^xhs eu


quod de illo credideram ? Quam ergo falsa mihi videbatur 

mors camis ejus, tam vera erat animae meae : et quam vera 

erat mors caniis ejus, tam falsa vita animie meje, qua) id non 

credebat. Et ingravescentibus febribusjam ibam et peribam Fs.[>8,9. 

Quo enim irem, si tunc hinc abirem, nisi in ignem atque *^ 

* 

tormenta digna factis meis in veritate ordinis tui ? Et illa hoc 

nesciebat, et tamen pro me orabat absens. Tu autem ubique 

praesens, ubi erat exaudiebas eam; et ubi eram miserebaris 

mei, ut recuperarem sahitem corporis mei, adhuc insanus 

corde sacrilego. Neque enim desiderabam in illo tanto peri- 

culo baptismum tuum ; et melior eram puer, quando illum de 

matema pietate flagitavi, sicut jam recordatus atque confessus" 

sum. Sed in dedecus meum creveram, et consiHa medicinae 

tuae demens irridebam", qui me non sivisti talem bis mori. 

Quo vuhiere si feriretiu* cor matris, nunquam sanaretur. Non 

enim satis cloquor quid erga mc habebat animi, et quanto 

majore solhcitudine me parturiebat spiritu, quam came pepe-Gal. 4, 

^^* 

rerat. 

17. Non itaque video quomodo sanaretur, si mea taUs illa mors 

transverberasset viscera dilectionis ejus. Et ubi essent tantae 

preces et tam crebrae sine intemiissione, nusquam nisi ad te ? 

An vero tu, Deus misericordiarum, spenieres cor contritum et Ps. 50, 

humiUatum vidua) castae ac sobria3, frequentantis eleemosy-^^* 

nas, obsequentis atque servientis sanctis tuis, nullum chem 

praetermittentis oblationem ad altare tuum ; bis in che, mane 

et vespere, ad ecclesiam tuam sine ulla intennissione venien- 

tis, non ad vanas fabulas et aniles loquacitates, sed ut te 

audiret in tuis semionibus, et tu illam in suis orationibus. 

Hujusne tu lacrymas, quibus non a te aurum et argentum 

petebat, nec aliquod mutabile aut vohibile bonum, sed salu- 

tem anhnae fihi sui; tu cujus munere tahs erat, contemneres 

et repelleres ab auxiho tuo ? Nequaquam, Domine. Imo 

vero aderas, et exauchebas, et faciebas ordine quo praedes- 

tinaveras esse faciendmn. Absit ut tu falleres eam in ihis 

visionibus et responsis tuis, qua3 jam com.memoravi, et qua) 

non commemoravi^quae illa fideh pectore tenebat; etsemper 

orans, tanquam chirographa tua ingerebat tibi. Dignaris 

ergo ucc resurrexit. Qui ille rp.surgere Sup. 1. i. «. 10. 

potuit. qui mortuus non est ? Ergo et " \'id. sup. 1. iv. $. 8 

dubitanli discipulo falsas cicatrices osten- Vid. sup. iii. c. 12. init 

dit. Aujr. Serm. 37.


Ps. ll7,enim, quoniam in scBculum misericordia tua, eis quibus 

^- omnia debita dimittis, etiam promissionibus tuis debitor fieri. 

X. 18. Recreasti ergo me ab illa segritudine, et salvum fecisti 

zxiie%\is.Jilûm ancillce Ukb, tunc interim corpore, ut esset cui salutem 

ceptam meliorem atque certiorem dares. Et jungebar etiam tunc Romae 

lii doc- falsis illis atque fallentibus sanctis : non enim tantum Auditnnam. 

toribus eorum, quorum e numero erat etiam is in cujus domo 

aegrotaveram et convalueram ; sed eis etiam quos electos 

vocant. Adhuc enim mihi videbatur non esse nos qui pecca- 

mus, sed nescio quam aliam in nobis peccare naturam; et 

delectabat superbiam meam extra culpam esse; et cum ali- 

Ps. 40, quid mali fecissem, non confiteri me fecisse, ut sanares animam 

meamy quoniam peccahat tihi ; sed excusare eam 

amabam*, et accusare nescio quid aliud, quod mecum esset, 

et ego non essem®. Verum autem totum ego eram, et adversum 

me impietas mea me diviserat : et id erat peccatum 

insanabilius, quo me peccatorem non esse arbitrabar ; et 

exsecrabilis iniquitas te, Deus omnipotens, te in me* ad 

pemiciem meam, quam me a te ad salutem malle superaii. 

Ps. i40,Nondum ergo posueras custodiam ori meo^ et ostium conti' 

Sabat. nenti(B circum lahia mea, ut non declinaret cor meum in 

° Qui sunt isti Electi ? Quibus si dixe- factura erat gens illa ? Potuistis premi, 

ris, Peccasti ; statim illam defensionem potuistis captivari, potuistis inquinari, 

impiaraet pejorem ceteris magisque sacri- potuistis corrumpi : potuit ergo et ille. 

legam proferunt, Non ego peccavi, sed Frustum enim quodam mndo, et portigens 

tenebrarum. Quae est ista gens uncula naturae ipsius convincit massam. 

tenebrarum ? Quae bellum gessit cum Quale est illud quod huc misit, tale est 

Deo. Et ipsa peccat, cura tu peccas 1 et illud quod ibi reraansit. Hoc ipsi 

Ipsa, inquit, quia commixtus sum illi. dicunt : ipsi fatentur quia duae substantiae 

Deus enim qui te commiscuit, quid ti- sunt ; una illa, et una ista. Libri eorum 

muit 1 Hoc enim dicunt, quod illa gens hoc habent : et si negant, leguntur, et 

tenebrarum rebellaverit adversus Deum, convincuntur.—Vis, o nefande, false 

antequam mundus fieret ; et ille cavens Electe, defendere peccatum tuum, ut 

ne regna ejus loco adveniente hostili im- quando aliquid mali feceris, non tu fepetu 

vastarentur, misit huc membra sua, cisse videaris : quaeris in quem peccatum 

substantiam suam, hoc quod ipse est ; si tuum refundas, et refundis in gentem 

aurum.aurum; silux.lucem; quidquid tenebrarum. Aug. in Ps. loco proxirae 

illud est, hoc misit, et miscuit visceri- cit. Inviti peccamus et cogimur a conbus 

gens tenebrarum, dicunt, et fabri- traria et inimica nobis substantia. Fortucavit 

inde mundum. Et nos animae, in- nat. Disp. 2. §. 20. Dicimus, quod a 

quiunt, de ipsis merabris Dei sumus : sed contraria natura anima cogatur delinpremimur 

hic visceribus gentis tenebra- quere. ib. §.21. Sive bonum geramus, 

rum, et quidquid peccare dicimur, illa non est carnis ; quia " manifesta sunt 

gens peccat. Se quidem videntur excu- opera carnis'' &c. sive malum geramus, 

sare a peccato : sed Deum suum non non est animje, quia " fructus spiritus 

excusant a crimine timoris, nec ipsam pax" 6cc. Manes Ep. ad Menoch ap. 

substantiam Dei sui a crimine corrupti- Aug. Op. Imp. iii. 177. Carnis enim 

bilitatis. Si enim incorruptibilis Deus, commixtione ducitur, non propria volun- 

si incommutabilis, si incontaminabilis, si tate. Secundinus Ep. ad Aug. §. 2. 

immaculabiiis, si irapenetrabilis, quid ei


verha maligna, ad excusajidas excusationes in peccatis, curn 

hominihus operantihus iniquitatem ; et ideo adhuc comhina- 

hani cuni electis eorum*. 

19. Sed tamen jam desperans in ea falsa doctrina me posse 

proficere ; eaque ipsa quibus si nihil melius reperirem, con- 

tentus esse decreveram, jam remissius negligentiusque retine- 

bam. Etenim suborta est etiam mihi cogitatio, prudentiores 

cajteris fuisse illos philosophos, quos Academicos appellant, 

quod de onmibus dubitandum esse censuerant, nec aliquid 

veri ab homine comprehendi posse decreverant. Ita enim et 

mihi liquido sensisse videbantur, ut vulgo habenturP, etiam 

illorum intentionem nondum intelligenti. Nec dissimulavi 

eumdem hospitem meum reprimere a nimia iiducia, quam 

sensi eum habere de rebus fabulosis, quibus Manichaei libri 

pleni sunt. Amicitia tamen eomm familiarius utebar, quam 

cajterorum hominum qui in illa hteresi non fliissent. Nec 

eam defendebam pristina animositate ; sed tamen familiaritas 

P Veros AcademijB novae sensus alias 

aperit Aug., et quare in disputando 

aliis potius adversati sint, quam suam 

aliquam sententiam defenderint, unde 

pro Scepticis habiti sint ; id vero pro 

istorum temporum ratione, vel utiliter 

factum esse contendit. " Sat est ad id 

quod volo, Platonem sensisse duos esse 

mundos, unum intelligiV)ilem, in quo 

ipsa veritas habitaret, istum autem sen- 

sibilem, quem manifestum est nos visu 

tactuque sentire. Itaque illum verum, 

hunc verisimilem et ad illius imaginem 

factum. Et ideo de illo in ea quae se 

cognosceret anima,velutexpoliri et quasi 

serenari veritatem ; de hoc autem in 

stultorum animis non scientiam, sed 

opinionem posse generari. Quidquid 

lamen ageretur in hoc mundo per eas 

virtutes quas civiles vocabat, aliarum 

verarum virtutum similes, quag nisi paucis 

sapientibus ignotag essent,non posse nisi 

veri simile nominari. Haec et alia hujusmodi 

mihi videntur inter successores 

ejus, quantum poterant, esse servata, et 

pro mysteriis custodita. Non enim aut 

facile ista percipiuntur, nisi ab eis qui se 

ab omnibus vitiis mundantes, in aliam 

quamdam plus quam humanam consuetudinem 

vindicaverint, aut non graviter 

peccat quisquis ea sciens quoslibet ho. 

mines docere voluerit. Quare cum in 

falsas opiniones ruere turba sit pronior, 

et consueludine corporum omnia esse 

corporea facillime, scd noxie credatur. 

instituit vir acutissimus atque humanissimus, 

dedocere potius quos patiebatur 

male doctos, quam docere quos dociles 

non arbitrabatur. Inde illa omnia nata 

sunt quas novae Academise tribuuntur, 

quia eorum necessitatem veteres non 

habebant." c. Academ. 1. iii. c. 17. 

" Tantum tunc variarum sectarum studia 

flagrabant, ut nihil metuendum esset 

nisi falsi approbatio. Pulsus autem 

quisque illis argumentis ab eo, quod se 

firmum et inconcussum tenere credide- 

rat, tanto constantius atque cautins aliud 

qua^rebat, quanto et in moribus major 

erat induhtria, et in natura rerum atque 

animorum altissima et implicitissima 

latere veritas sentiebatur. Tanta porro 

nunc fuga laboris et incuria bonarum 

ariium, ut simul atque sonuerit, acutis- 

simis philosophis esse visum nihil posse 

comprehendi, dimittant mentes et in 

JBternura obducant. Aug. Ep. i. ad 

Hermog. Eorum tamen " rationem, illi 

tempori congruam, simul cum ipso tempore 

sepultam esse'' debuisse, idem contendir. 

(c. Acad. ii. 1.) " Omnino"enim 

" civitasDeitalemdubitationemlamquam 

demeniiam detestatur, habens de rebus 

quas mente atque ratione comprehendit, 

etiamsi parvam, ' propter corpus corruptibilequod 

aggravat animam,' (quoniara, 

sicut dicit Apost. • ex parte scimus') 

tamen certissimam scientiam." De Civ. 

Dei, 1. xix. c. 18.


eorum, pliires enim eos Roma occultat, pigrius me'' faciebat 

aliud quaerere ; pra^sertim desperantem in Ecclesia tua, Domine 

ca3li et terrae, creator omnium visibilium et invisibilium, posse 

inveniri venim, unde me illi averterant : multumque mihi 

turpe videbatur, credere figuram te habere humana; camis, et 

membrorum nostrorum lineamentis corporalibus terminari. 

Et quoniam cum de Deo meo cogitare vellem, cogitare nisi 

nioles corporum' non noveram, neque enim videbatur mihi 

esse quidquam quod tale non esset, ea maxima et prope sola 

causa erat inevitabilis erroris mei. 

20. Hinc enim et mali substantiam quamdam credebam 

esse talem, et habere suam molem tetram et deformcm; sive 

crassam, quam terram dicebant, sive tenuem atque subtilem, 

sicut est aeris coi-pus; quam malignam mentem* per illam 

ten'am repentem imaginantur. Et quia Deum bonum nullam 

malam naturam creasse, qualiscumque pietas me credere 

cogebat; constituebam ex adverso sibi duas moles, uti-amque 

infinitam, sed malam angustius', bonam grandius. Et ex hoc 

initio pestilentioso me caetera sacrilegia sequebantur. Cum 

enim conaretur animus meus recurrere in catholicam fidem, 

repercutiebar, quia non erat catholica fides quam esse arbitra- 

bar. Et magis pius mihi videbar, si te, Deus meus, ciii confiten- 

tur ex me miserationes tuae, vel ex cseteris partibus infinitum 

crederem, quamvis ex una qua tibi moles mali opponebatiu-, 

cogerer finitum fateri ; quam si ex omnibus partibus in corj3oris 

humani forma te opinarer finiri. Et melius mihi videbar cre- 

dere nulkim malum te creasse quod mihi nescienti non sokun 

; 

aliqua substantia, sed etiam coiporea videbatur, qui et mentem 

cogitare non noveram, nisi eam subtile corpus esse, quod 

tamen per loci spatia diffunderetur abs te*; quam credereabs 

te esse qualem putabam naturam mali. Ipsum quoque Salva- 

torem nostmm unigenitum tuum, tanquam de massa lucidis- 

sima3 moks tuse " porrectum ad nostram salutem, ita putabam, 

1 Vid. sup. ad iii. ult. tatis affirmant. Et ne ipsa vel simplum, 

' Vid. sup. ad 1. iv. §. 3. p. 47. not. e. terra autem luminis duplum tenere vide- 

s Vid. sup. ad 1. iii. §. 11. not. c. atur, angustant eam a duobus etiam la- 

' Quaero, utrum et ipsa terra tenebra- teribus, &c. Sed hoc nimis adtentis et 

rum unum latus habuerit, et cetera studiose inquirentibus quasi secreto deinfinita 

sicut terra lucis ? Non ita cre- monstrant. Au?. c. Kp. Manich. c. 21. 

dunt, timent etiim ne Deo videattir (rqtiaUs. ^ ' hirotrra.Xuaa.t ^vvafx,^* rou ayoi.6oZ, 

Dicunt ergo illam per profundum im- ovxin (pus aia-0t]rov, aXk' ms eiv (poiir),-rê' 

mensam, et per longum ; sursum versus /3tfX»jy rau Qtov. Jit. Bostr. i. 20. 

autem supra illam spatia infinitae inani-

GONFESSIONUM LIBER V. 77 

ut aliiul (le illo non crederem, nisi quod possem vanitate 

iinaginari. Talcm itaque naturam cjus nasci non posse de 

\Iaria virginc arbitrabar, nisi cami concemeretur. Concerni 

autcm et non inquinari non videbam, quod mihi tale figura- 

bam. Metuebam itaque credere in came natum*, ne credere 

cogerer ex came inquinatum. Nunc spirituales tui blande 

ct amanter ridebunt me, si has confessiones meas legerint: 

sed tamen talis eram. 

21. Deinde quie illi in Scriptmis tuis reprehenderant*, de- 

fendi posse non cxistimabam: sed aliquando sane cupiebam, 

cum ali(pio illorum Ubrorum doctissimo conferre singula, et 

expcriri quid inde sentiret. Jam enim Helpidii cujusdam 

adversus cosdem Manichajos coram loquentis et disserentis 

scrmones, ctiam apud Carthaginem movere me coeperant, cum 

taha de Scripturis proferret, quibus resisti facile non posset, 

et imbecilla mihi responsio videbatur istomm. Quam quidem 

non facile palam promebant, sed nobis secretius, cum dicerent 

scripturas Novi Testamenti falsatas^ fuisse a nescio quibus. 

' Vid. sup. C. 9. not. Ov» elxrias 

liyparo ffx^xos i f»


qui Judaeorum" legem inserere Christianse fidei voluermil, 

atque ipsi incorrupta ^ exemplaria nulla proferrent. Sed me 

maxime captum et ofFocatum quodammodo deprimebant corpo- 

ralia cogitantem moles illaB, sub quibus anhelans in auram 

tu8B veritatis Hquidam et simpHcem respirare non poteram. 

XII. 22. Sedulo ergo agere coeperam, propter quod veneram, ut 

discbutlocerem 

Romae artem rhetoricam, et prius domi congregare 

lorum aliquos, quibus et per quos innotescere ccEperam; et ecce 

in prae. cognosco aUa RomsB fieri, quae non patiebar in Africa. Nam 

ceptores. j-eyera illas eversiones^ a perditis adolescentibus ibi non fieri 

manifestatum est mihi. Sed " subito," inquiunt, '' ne mercedem 

magistro reddant, conspirant multi adolescentes, et transfe- 

runt se ad aUum;" desertores fidei, et quibus prae pecuniae 

Ps. 138, charitate justitia vilis est. Oderat etiam istos cor meum, 

quamvis non perfecto odio. Quod enim ab eis passums eram, 

magis oderam fortasse, quamêo quod cuihbet ilHcita facie- 

bant. Certe tamen turpes sunt tales, ei fornicantur ahs te, 

amando volatica ludibria temporum et lucrum luteum, quod 

cum apprehenditur, manum inquinat; et amplectendo mundum 

fugientem, contemnendo te manentem, et revocantem, et 

" Nec immerito nos ad liujusraodi necessitudinem Manicha;a fides reddidit 

scripturas, tara inconsonantes et varias, tutum, qu» principio mihi non cunctis, 

nunquam sane sine judicio ac ratione quae ex Salvatoris nomine scripta legunaures 

afferimus, sed contemplantes om- tur passim credere persuasit, sc-d probare 

nia, et cum aliis alia conferentes, per- si sint eadem vera, si sana, siincorrupta; 

pendimus, utrum eorum quidque a esse enim permulta zizania, &c. Id. 

Christo dici potuerit necne, multa enim xviii. 3. Volunt nescio quos corruptores 

a majoribus vestris eloquiis Domini divinorum librorum ante ipsius Alaninostri 

inserta verba sunt, quae nomine chaei tempora fuisse; corrupisse autem 

signata ipsius curn ejus fide non con- illos, qui Judjeorum legem Evangelio 

gruant ; praesertim quia, ut jam saepe miscere cupiebant. Aug.de Util. Creprobatura 

a nobis esi, nec ab ipso hasc dendi, c. 3. 

sunt, nec ab ejus Apostolis scripta, sed, ^ Proferendus est namque tibi alius 

multo post eorum assumptionem a nescio codex eadem continens, et tamen inquibus, 

et ipsis inter se non concordanti- corruptus et verior, ubi sola desint ea 

bus, semi-Judaeis,perfamasopinionesque quae hic iramissa esse criminaris. Non 

comperta sunt. Faustus 1. xxxiii. c. 3. faciam, inquis, ne ipse corrupisse credar. 

Indeficientes ego pra^ceptori meo refero Hoc enim soletis dicere. Aug. de mor. 

gratias, qui rae sirailiter labenlera reti- Eccl. Cath. c. 19. §. 61. Cum ex 

nuit, ut essera hodie Christianus. Nam adverso audieris " proba," non confugias 

ego quoque cum capitulum (jNIalt. 5, ad exerapla veriora, vel pluriumcodicura, 

17.) hoc imprudens legerem, quemad- vel antiquorum, vellinguffi praecedentis, 

modum tu, paene ieram in consilium unde hoc in aliara linguam interpretatum 

Judaeus fieri. Nec imraerito ; etenim est, sed dicas " inde probo hoc illius 

si Christus legem non venit solvere sed esse, illud non esse, quia hoc pro rae 

adimplere—vide, si quid impedire jam sonat, illud contra me." Tu es ergo 

Eoterat, quin factus essera Judajus. Sed regula veritatis ? c. Faust. xi. 2. cf. 

uic periculo me Manichaei veneranda xxxii. 16. de Util. Credendi, c. 3. $. 7. 

fides eripuit. Id. xix. 5. Et tamen me Ep. 82. §. 6. 

quidem jam adversus capituli hujus > Vid. sup. ad 1. iii. $. 6.


ignoscentem redeunti ad te meretrici anima) humana?. Et 

nunc tales odi pravos et distortos, quamvis eos conigendos 

diligam, ut pecunia? doctrinam ipsam, quam discunt, pra3- 

ferant, ei vero te Deum veritatem et ubertatem certi boni et 

pacem castissimam. Sed tunc eos magis pati nolebam malos 

propter me, quam fieri propter te bonos volebam. 

23. Itaque posteaquam missum est a Mediolano Romam XIII. 

ad prajfectum urbis, ut illi civitati rhetorica? magister provi- ru, rhederetur, 

impertita etiam evectione publicay; eero ipse ambivi toricam 

, . . -, . . ., , r ^ ., niittitur 

per eosdem ipsos manichajis vamtatibus ebnos, quibus utiviedio- 

carerem, ibam, sed utrique nesciebamus, ut dictione proposita ^]"""^ 

me probatum praefectus tunc Symmachus mitteret. Et veni brosio 

Mediolanum ad Ambrosium episcopum, in optimis notum ^^^^^'P'' 

orbi terrge, pium cultorem tuum ; cujus tunc eloquia strenue 

ministrabant adi-pem fnimenti tui, et laetitiam olei, et sobriam Ps. 4, 8. 

vifii ebrietatem populo tuo. Ad eum autem ducebar abs te ^^^' ^^* 

nesciens, ut per eum ad te sciens ducerer. Suscepit me 

pateme ille homo Dei, et peregrinationem meam satis episcopaliter 

dilexit. Et emn amare coepi, primo quidem non 

tanquam doctorem veri, quod in Ecclesia tua prorsus despe- 

rabam, sed tanquam hominem benignum in me. Et studiose 

audiebam disputantem in populo, non intentione qua debui, 

sed quasi explorans ejus facundiam; utrum conveniret fama^ 

sua3, an major minorve proflueret, quam praedicabatur : et 

verbis ejus suspendebar intentus ; rerum autem incuriosus et 

contemptor astabam ; et delectabar suavitate sennonis, quanquam 

eVuditioris, minus tamen hilarescentis atque mulcentis 

quam Fausti erat, quod attinet ad dicendi modum. Caeterum 

remm ipsarum nulla comparatio: nam ille per manichaeas 

fallacias abenabat; iste autem saluberrime docebat salutem. 

Sed louge est a peccatorihus salus, qualis ego tunc aderam:ps. us, 

et tamen propinquabam sensim et nesciens*. 

^'^* 

24. Cum enim non satagerem discere qua? dicebat, sed xiv. 

tantum quemadmodum dicebat audire (ea mihi quippe jam^"*j^**^ 

sio pau- 

y Evectio.quod aliis diploma. facultas discedit " Narrat Julius Capitolinus, gj.^Qj.j^ 

erat utendi equis cursui publico de- in Pertinace, quod is " tunc prajfectus jj^g ^ggj_ 

slinatis, (]uod privato haud licuit. Unde cohorJis, in Syriam profectus, T. Aurelio ^\^c\t. 

lex ab Honorio data ferebat : " Ne quis imperatore, a praeside Syriaa, quia sine 

sibi deinceps cursum publicuni privatus diplomatibus cursum usurpaverat, pediusurpet, 

nisi cum aut a nobis evocatur, bus ad Antiorhia ad legationem suam 

aut a clementiae nostrae veneratione iler facere coactus est." Ed. Ben. 

'


desperanli ad te viam patere homini, inanis cura remanserat), 

veniebant in animum meum simul cum verbis quae diligebam, 

res etiam quas negligebam. Neque enim ea dirimere pot- 

eram. Et dum cor aperirem ad excipiendum* quam diserte 

diceret, pariter intrabat et quam vere diceret, gradatim qui- 

dem. Nam primo etiam ipsa defendi posse mihi jam coepe- 

rant videri; et fidem catholicam, pro qua nihil posse dici 

adversus oppugnantes Manichaeos putaveram, jam non impu- 

denter asseri existimabam ; maxime audito uno atque altero, 

et sajpius a^nigmate soluto de Scriptis veteribus ; ubi, cum ad 

litteram acciperem, occidebar* spiritahter. Itaque plerisque 

illorum librorum expositis locis, jam reprehendebam despera- 

tionem meam, illam duntaxat qua credideram Legem et Prophetas 

detestantibus atque irridentibus ^ resisti omnino non 

posse. Nec tamen jam ideo mihi catholicam viam tenendam 

esse sentiebam, quia et ipsa poterat habere doctos assertores 

suos qui copiose et non absurde objecta refellerent ; nec ideo 

jam damnandum illud quod tenebam, quia defensionis partes 

aequabantur. Ita enim CathoUca non mihi victa videbatur, ut 

nondum etiam victrix appareret. 

25. Tunc vero fortiter intendi animum, si quo modo possem 

certis ahquibus documentis Manichaeos convincere falsitatis. 

Quod si possem spiritualem substantiam cogitare, statim 

machinamenta illa omnia- solverentur et abjicerentur ex 

animo meo ; sed non poteram. Verumtamen de ipso mundi 

hujus corpore, omnique natura quan^ sensus camis attingeret, 

multa probabihora plerosque sensisse philosophos,- magis 

magisque considerans atque comparans, judicabam. Itaque 

Academicorum more, sicut existimantur'', dubitans de omni- 

bus atque inter omnia fluctuans, Manicha)Os quidern relin- 

quendos esse decrevi : non arbitrans eo ipso tempore dubita- 

tionis meae in illa secta mihi permanendum esse, cui jam 

nonnullos philosophos prajponebam ; 

quibus tamen philoso- 

^ Vid. sup. ad 1. iii. c. 7. p. 36. Irri- ritos." Aug.de Util. Credendi, c. 2. §. 4. 

" Exstitit quaedam perditissima secta Ma- 

sione foeda tanquam proprio quodam telo, 

contra Ecclesiam utebantur Manichffii. nichaeorum, acceptas Scripturas et lectas 

Vid.sup.$. 16.etl.iii. clO.et not. ibid. et irrisit ; reprehendere voluit quod non inalibi 

passim, quod reliquis Faust. et Se- telligebat, et exagitando et reprehendendo 

cundini miserabiliter confirmant. •' Bene non intellecta, multos illaqueavit." Aug. 

nosti, quod reprehendentes Manichaei ca- in Ps. 146. 

tholicam fidem, et maxime V. T. discer- * Vid. sup. ad §. 19. 

pentes et dilaniantes, commovent impe-

CONFESSIONUM LIBER V 81 

phis, quod sine nomine salutari Christi essent, curationem 

languoris animae mea3 committere omnino recusabam. Statui 

ergo tamdiu esse catechumenus in catholica Ecclesia mihi 

a parentibus commendata, donec aliquid certi eluceret quo 

cursum dirigerem. 

Hanc vita; paitem summatim recenset 

Aug. in lil). de util. credendi (c. 8.) 

.si forsan Honorato viam eandem inire 

persuadeat : quaedam autem habet illa 

narratio, quJB huic lucem affundant. 

" Edara tibi ut possuni, cujusniodi viam 

usus fuerim, cum eo animo quaererem 

veram religionem, quo nunc exposui esse 

quairendam. Ut enim a vobis trans mare 

abscesvi, jam cunctabundus atque haesi- 

tans, quid mihi tenendum, quid dimittendum 

esset : qua; mihi cunctatio in 

dies major oboriebatur, ex quo illum hominem, 

cujus nobis adventus, ut nosti, 

ad explicanda omnia quae nos movebant, 

quasi de calo promittebatur, audivi, 

eumque excepta quadam eloquenti^ talem 

quales ceteros esse cognovi ; rationem 

ipse mecum habui magnamque deliberationem 

jam in Ilalia ccmstitutus, non 

utrum manerem in illa secta, in quam 

me incidisse poenitebat, sed quonam 

raodo verum inveniendum esset, in cujus 

araorem suspiria mea nuUi melius quam 

tibi nota sunt. Saepe mihi videbatur 

non posse inveniri, magnique fluctus 

cogitationum mearum in Academicorura 

suffragium ferebantur. Saepe rursus intuens 

quantum poteram, mentem humanam 

tam vivacem, tam sagacem, tam 

perspicacem, non putabam latere veritatem, 

nisi quod in ea quaerendi modus 

lateret, eundemque ipsum modum ab 

aliqua divina auctoritate esse sumendum. 

Restabat qurerere, qua-nam illa 

esset auctoritas ; cum in tantis dissensionibus 

se quisque illam traditurum 

polliceretur. Occurrebat igitur inexplicabilis 

silva, cui demura inseri multum 

pigebat ; atque inter hasc sine ulla requie, 

cupiditate reperiendi veri animus agitabalur. 

Dissuebam me tamen magis 

magisque ab istis, quos jnm deserere 

proposueram, Restabat autem aliud 

nihil in tantis periculis, quam ut divinam 

providentiam lacrymosis et miserabilibus 

vocibus, ut opem mihi ferret, deprecarer. 

Atque id sedulo faciebam : et jam fere 

me commoverant nonnullae disputationes 

Mediolanensis episcopi, ut non sine spe 

aliqua de ipsa vetere Testamento multa 

quaerere cuperem, quae, ut scis, male 

nobis commendata exsecrabamur. Decreveramque 

taradiu esse catechumenus 

in Ecclesia, cui traditus a parentibus 

erara, donec aut invenirem quod vellem, 

aut mihi persuaderem non esse quaerendum. 

Opportunissimum ergo me ac 

valde docilem tunc invenire posset, si 

fuisset qui posset docere.

LIBER SEXTUS. 

Monnicae matiis ejus, adventus, et pium erga Ambrosium obsequium. 

Ambrosii mores et vitse habitus. Aug. annum aetatis agens trigesimum, 

Ambrosii conciones frequentat, et doctrinam Catholicam a Manichaeis 

falso insimulari clarius intelligit ; fidei tamen naturam et utilitates 

haud attingit. Alypii amici ejus mores. In diversa rapitur, duni de 

vita melius instituenda deliberat ; mortis quoque ac judicii metu per- 

culsus, ad vitse conversionem in dies accenditur. 

I. 1. Spes mea a juventute mea, ubi mihi eras, et quo reces- 

«.!!?!!!!!" seras ? Ari vero iion tu feceras me, et discreveras me a quanus 

nec ' i 

Mani- dmpcdibus et volatilibus coeli .? Sapientiorem me feceras, et 

nec ca- 

dnihulaham per tenehras et luhricum, et quoBrebam te foris* a 

ihoHcus. nie, et non inveniebam Deum cordis mei ; et veneram in pro- 

' 

jQ fundum maris, et diffidebam et desperabam de inventione veri. 

Ps. 34, Jam venerat ad me mater pietate fortis, teiTa marique me 

sequens, et in periculis omnibus de te secura. Nam et per 

marina discrimina ipsos nautas consolabatur, a quibus mdes 

abyssi viatores, cum perturbantur, consolari solent ; 

poUicens 

eis perventionem cum salute, quia hoc ei tu per visum polli- 

citus eras. Et invenit me periclitantem qiiidem graviter 

desperatione indagandae veritatis. Sed tamen ei cum indi- 

cassem, non me quidem jam esse manichaeum, sed neque 

catholicum christianum, non, quasi inopinatum aliquid audi- 

erit, exsiUvit laetitia; cum jam secura fieret ex ea parte 

miseria3 meae, in (jua me tanquam mortuum sed resuscitandum 

Luc. 7, tibi flebat, et feretro cogitationis efferehat, ut diceres iilio 

14. 15. 

vidua?: Juvenis, tiho dico^surge; et revivisceret et inciperet 

loqui, et traderes illum matri sucs. Nulla ergo turbulenta 

exsultatione trepidavit cor ejiis, cum audisset ex tanta parte 

jam factum quod tibi quotidie plangebat ut fieret; veritatem 

me nondum adeptum, sed falsitati jam ereptum: imo vero 

quia certa erat, et quod restabat te daturum, qui totum 

* Noli foras ire ; in teipsum redi, in Vera Relig. c. 39. Vide iaf. 1. vii. c. 7 

interiori horaine habitat veritas. Aug.de et 10.

CONFESSIONUM LIBER VI. 83 

promiseras; placidissime et pectore pleno fiducia? respondit 

mihi, credere se in Christo, quod priusquam de hac vita 

emigraret, me visura esset fidelem catholicum. Et hoc quidem 

mihi. Tibi autem, fons misericordiarum, preces et 

lacr}'mas densiorcs*, ut accelerares adjutorium tuum et illu- 

minares tenebras meas; et studiosius ad Ecclesiam currere, 

et in Ambrosium* ora suspendi, ad fontem salientis aqnce m.l^li. 4, 

vitam a'ternam. Diligebat autem illum virum sicut angelum ^^J, ^ 

2>ei, quod per illum cognoverat me interim ad illam ancipitem H. 

fluctuationem jam esse perductum, per quam transiturum me 

ab aegritudine ad sanitatem, intercurrente arctiore periculo*, 

quasi per accessionem quam criticam medici vocant, certa 

praesumebat. 

2. Itaque cum ad Memorias* sanctorum, sicut in Africa H. 

solebat, pultes et panem et merum atlulisset, atque ab ostiario et^sv 

prohiberetur; ubi hoc episcopum vetuisse cognovit, tam pie^^^Jf 

atque obedienter amplexa est, ut ipse mirarer* quam facile sepulcra 

accusaUix potius consuetudinis sua3, quam disceptatrix illius 

prohibitionis effecta sit. Non enim obsidebat spiritum ejus 

vinolentia, eamque stimulabat in odium veri amor vini, sicut 

plerosque mares et feminas, qui ad canticum sobrietatis, sicut 

ad potionem aquatam madidi nauseant. Sed illa cum attulis- 

set canistrum cum solemnibus epulis preegustandis atque 

largiendis, plus etiam quam unum pocillum* pro suo palato 

satis sobrio temperatum, unde dignationem sumeret, non 

ponebat. Et si multae essent, quae illo modo videbantur 

* Nec tamen nos eisdem Martyribus ad imitationem talium coronaium atque 

templa, sacerdotia, sacra, et sacrificia palmarum, eodem invocato in auxilium, 

coustituimus: quoniam non ipsi, sed ex illorum memorias renovatione adhor- 

Deus eorum nobis est Deus. Honora- temur? Qua;cumque igitur adhibentur 

iBus sane Memorias eorum tamquam religiosorum obsequiain Martyrum locis, 

sanctorum hominum Dei, qui usque ad ornamenta sunt iVIemoriarum, non sacra 

mortem corporum suorum pro veritate vel sacrificia mortuorum famquam deocerlarunt, 

ut innotesceret vera religio, rum. Quicumque etiam epulas suas eo 

falsis fictisque convictis: quod etiam si deferunt, quod quidem a Christianis mequi 

antea sentiebant, timendo reprime- lioribus non fit, et in plerisque terrarum 

bant. Quis autem audivit aliquando nulla talis est consuetudo ; tamen quifidelium 

stantem sacerdotem ad altare cuniqueidfaciunt,(quascumapposuerint, 

etiam super sanctum corpus Martvris ad orant, et auferunt, ut vescantur, vel ex 

Dei honorem cuilumque constnirtum, eisetiam indigentibus largiantur,) sancdicere 

in precibus, oflFero tibi saciiticium tificari sibi eas volunt per merita Mar- 

Petre, vel Paule, vel Cypriane ; cum tyrum in nomine Domini Martyrum. 

apud eorum Memorias offeratur Deo, Non autem esse ista sacrificia Martyrum 

qui eos et homines et Maityres fecit, et novit, qui novit unum. quod etiam illic 

sanctis suis Angelis caBlestihonoresocia- offertur sacrificium Christianorum. De 

yit ; ut ea celebritate et Deo vero de Civ, Dei, 1. viii. c. 27, 

illorura victoriis gratias agamus, et nos 

G 2 

* 

"^"^^} -

84 8. AUGUSTINI EPISCOPI 

honorandae, memoriae defunctorum ; idem ipsum unum, quod 

ubique poneret, circumferebat ; 

quo jam non solum aquatis- 

simo, sed etiam tepidissimo * cum suis prsesentibus per sorbi- 

tiones exiguas partiretur: quia pietatem ibi quaerebat, non 

voluptatem. Itaque ubi comperit a praeclaro praedicatore atque 

antistite pietatis praeceptum esse ista non fieri, nec ab eis qui 

sobrie facerent, ne ulla occasio se ingurgitandi daretur ebrio- 

sis**, et quia illa quasi parentalia superstitioni gentilium essent 

simillima ; abstinuit se libentissime : et pro canistro pleno 

terrenis fructibus, plenum purgatioribus votis pectus ad memo- 

rias martyrum afieiTe didicerat ; ut et quod posset daret egenti- 

bus, et sic communicatio^ Dominici corporis illic celebraretur, 

cujus passionis imitatione immolati et coronati sunt martyres. 

Sed tamen videtur mihi, Domine Deus meus, et ita est in 

conspectu tuo de hac re cor meum, non facile fortasse de hac 

amputanda consuetudine matrem meam fuisse cessuram, si ab 

aho prohiberetur, quem non sicut Ambrosium dihgebat, quem 

propter sakitem meam maxime diligebat ; eam vero ille propter 

ejus religiosissimam conversationem, qua in bonis operibus 

Rom. tam fervens spiritu frequentabat ecclesiam : ita ut sa^pe 

' ' emmperet, 

cum me videret, in ejus praedicationem*, gratulans 

mihi quod talem matrem haberem; nesciens qualem illa me 

filium, qui dubitabam de illis omnibus, et inveniri posse viam 

vitce minime putabam. 

III. 3. Nec jam ingemiscebam orando ut subvenires mihi ; sed 

tionesêt^^ quaerendum intentus, et ad disserendum inquietus erat 

studia animus meus. Ipsumque Ambrosium fehcem quemdam ho- 

sii, minem secundum saeculum opinabar, quem sic tantae pot- 

estates honorarent; csehbatus tantum ejus mihi laboriosus 

videbatur. Quid autem ille spei gereret, et adversus ipsius 

excellentia? tentamenta quid luctaminis haberet, quidve so- 

laminis in adversis, et occultum os ejus quod erat in corde 

ejus, quam sapida gaudia de pane tuo rmninaret^; nec con- 

b lisdem rationibus adductus Auûs- ipsorum coemeteria celebrare ubique mos 

tinus ip«e,nondum Kpiscopus, Hipponen- erat. \'id. Bingham xiii. 9. 6. xx. 7. 7. 

sibus persuasit lucrem istum ultro abolere ^ Immundum illud animal in lege po- 

(vid. ejusEp.29.) Aureliumetiam, Epis- situm est, eo quod non ruminet j non 

copum Carthaginensem, obtestatur ut autem hoc ejus vitium, sed natura est. 

eundem esedehacprimariapelleret,quam Sunt autem homines qui per hoc animal 

cseterse haud dubie imitarentur. Ep. 22. significantur, immundi proprio vitio, non 

c Eucharistiam enim inter anniversa- natura; qui cum libenter audiant verba 

riam Martyrum comraemorationem apud sapientia;, postea de his omnino noa


jicere noveram, ncc cxpertus eram: nec ille sciebat aestus 

meos, nec foveam periculi mei. Non enim quaerere ab eo 

poteram quod volebam, sicut volebam, secludentibus me ab 

ejus aure atque ore catervis negotiosorum hominum, quorvun 

infirmitatibus serviebat. Cum quibus quando non erat, quod 

per exiguum temporis erat, aut corpus reficiebat necessariis sus- 

tentaculis, aut lectione animum. Sed cum legebat, oculi duce- 

bantur per paginas, et cor intellectum rimabatur, vox autem 

et lingua quiescebant. Ssepe cum adessemus, non enim veta- 

batur quisquam ingredi, aut ei venientem nuntiari mos erat 

sic eum legentem vidimus tacite, et aliter nunquam ; seden- 

tesque in diutumo silentio (quis enim tam intento esse oneri 

auderet?) discedebamus, et conjectabamus eum pano ipso 

tempore, quod reparandae menti suoe nanciscebatur, feriatum 

ab strepitu causarum alienarum, nolle in aliud avocari ; et 

cavere fortasse ne auditore suspenso et intento, si qua obscu- 

rius posuisset ille quem legeret, etiam exponere necesse 

esset ; aut de aliquibus difficilioribus disceptare qurestionibus, 

atque huic operi temporibus impensis, minus quam 

vellet voluminum evolveret : quanquam et causa servandae 

vocis, qu8e ilU facilhme obtundebatur, poterat esse justior 

tacite legendi. QuoHbet tamen animo id ageret, bono utique 

ille vir agebat. 

4. Sed certe mihi nulla dabatur copia sciscitandi quoe 

cupiebam de tam sancto oraculo tuo pectore ilUus, nisi cum 

ahquid breviter esset audiendum. .'Estus autem ilh mei 

otiosum eum valde, cui refunderentur, requirebant, nec unquam 

inveniebant. Et eum quidem in populo verhum veri- 2 Tim. 

tatis recte tractantem omni die dominico audiebam ; et magis ' 

magisque mihi confirmabatm' omnes versutarum calumniarum 

nodos, quos ilU deceptores nostri adversus divinos Libros 

innectebant, posse dissolvi. Ubi vero etiam comperi ad 

imaginem tuam hominem a te factum, a spirituaUbus fiUis 

tuis quos de matre CathoUca per gratiam regenerasti, non sic 

cofjitant. Quod enitn utile audieris, tale vitium nos cavere praemonuit. Cum 

velut ab intestino memoriae ad os cogi- enim thesaurus desiderabilis sit ipsa 

talionis recordandi dulcedine revocare, sapientia, de hac munditia ruminandi, 

quid est aliud quam spiritaliter quodam- et inimunditia non ruminandi alio loco 

modo ruminare] Quod qui non faciunt, scriptum est, Thciaurus de>^kierabilis reillorum 

aniraalium genere figurantur: quiescit in ore sapieniis, vir autem stultus 

unde ipsa a talibus carnibus abstinentia glutit iUum. c. Faust. vi. 7. 

; 

'


intelligi ut humani corporis forma te temiinatum crederent 

atque cogitarent: quanquam quomodo se haberet spirituahs 

substantia, ne quidem tenuiter atque in aenigmate suspicabar; 

tamen gaudens crubui non me tot annos adversus catholicam 

fidem, sed contra carnalium cogitationum figmenta latrasse. 

Eo quippe temerarius et impius fueram, quod ea qua? debebam 

quaerendo dicere* accusando dixeram. Tu enim, altissime 

et proxime, secretissime et prajsentissime, cui membra 

non sunt alia majora et alia minora, sed ubique totus es, et 

nusquam locorum es ; non es utique foi*ma ista corporea 

tamen fecisti hominem ad imaginem tuam ; et ecce ipse a 

capite usque ad pedes in loco est. 

iv^ 5. Cum ergo nescirem quomodo ha^c subsisteret imago tua, 

namEc-P^^^^^^'^* P^^P^^^^'^^^ quomodo credendum esset, non insul- 

clesise taus opponcrem quasi ita creditum esset : tanto igitur acrior 

sio con- cura rodebat intima mea quid certi retinerem, quanto me magis 

cionante pudebat tam diu illusum et deceptum promissione certorum^ 

git. puerili errore et animositate, tam multa incerta quasi certa 

gaiTisse. Quod enim falsa essent, postea mihi claruit. Certum 

tamen erat quod incerta essent, et a me aliquando pro 

certis habita fuissent, cum Catholicam tuam csecis conten- 

tionibus accusarem, etsi nondum compertam vera docentem, 

non tamen ea docentem quae graviter accusabam. Itaque 

confundebar, et convertebar : et gaudebam, Deus meus, quod 

Ecclesia* unica corpus Unici tui, in qua mihi nomen Christi 

infanti est inditum, non saperet infantiles nugas ; neque hoc 

haberet in doctrina sua sana, quod te creatorem omnium in 

spatium loci quamvis summum et amplum, tamen undique 

tenninatum membrorum humanorum figma contruderet. 

6. Gaudebam etiam quod vetera scripta Legis et Prophe- 

tarum jam non illo oculo mihi legenda proponerentur, quo 

antea videbantur absurda, cum arguebam tanquam ita senti- 

entes sanctos tuos ; verum autem non ita sentiebant : et tanquam 

regulam diligentissime commendaret, saepe in populari- 

2 Coi. 3, bus sermonibus suis dicentem Ambrosium la^tus audiebam, Lit- 

tera occidit; spiritus autem vivijicat: cum ea quae ad litteram 

penêrsitatem docere videbantur, remoto mystico velamento 

spirituaHter aperiret, non dicens quod me offenderet, quamvis 

ea diceret, quae utrum vera essent adhuc ignorarem. Tenebam 

enim cor meum ab omni assensione, timens praecipitium ; 

et 

:


siispendio magis necabar. ^ôlebani enim eorum qua? non 

viderem ita me certum fieri, ut certus essem quod septem et 

tria decem sint. Neque enim tam insanus eram, ut ne hoc 

quidem putarem posse comprehendi ; sed sicut hoc, ita caetera 

cupiebam, sive corporalia quae coram sensibus meis non ades- 

sent; sive spiritualia, de quibus cogitare nisi corporaliter 

nesciebam. Et sanari credendo poteram'', ut purgatior acies 

mentis mex dirigeretur ahquo modo in veritatem tuam semper 

manentem, et ex nullo deficientem. Sed sicut evenire assolet 

ut mahim mechcum expertus, etiam bono timeat se com- 

mittere ; ita erat valetudo animge meae, quae uti({ue nisi cre- 

dendo sanari non poterat, et ne falsa crederet, curari recusa- 

bat ; 

resistens manibus tuis, qui medicamenta fidei confecisti, 

et sparsisti super morbos orbis terrarum, et tantam ilhs aucto- 

ritatem tribuisti. 

7. Ex hoc tamen quoque jam praeponens doctrinam catho- v. 

licam, modestius ibi minimeque fallaciter sentiebam iuberi ut ^^ ^^' 

1 

J crorum 

^ 

crederetui* quod non demonstrabatur (sive esset quid, sed cui Libro- 

forte non esset, sive nec quid esset^), quam illic temeraria ["tate^ 

polhcitatione scientiae credulitatem inideri ; et postea tam 

multa fabulosissima et absui-dissima, quia demonstrari non 

poterant, credenda imperari*". Deinde paulatim tu, Domine, 

d Vera religio, nisi credantur ea quae Aug. in Ps. xxxix. 13. Proinde subquisque 

postea, si se bene gesserit dig- stantiam Dei, sine ulla sui comroutanusque 

fuerit, assequatur atque percipiat, tione mutabiiia facientem, et sine ullo 

el omnino sine quodam gravi auctoritatis suo temporali motu temporalia cre- 

imperio, iniri recte nullo pacto potest. antem, intueri et pleue nosse difficile 

Aug. de util. credendi, c. 9. Neque est ; et ideo est necessaria purgatio 

quisquam inveniendo Deo fit idoneus, mentis nostrae, qua illud inefFabile innisi 

antea crediderit, quod est postea eflâbiliter videri possit: qua nondum 

cogniturus de lib. arb. ii. 2. j. 6. lui- praediti. fide nutnraur, et per qujedam 

tium bona? viis, cui vita etiam a^terna tolerabiliora, ut ad illud capiendum 

debetur, recta fides est. Est autem apii ei habiles efficiamur, itinera ducifides, 

credere quod nondum vides, cujus mur. Aug. de Trin. 1. i. §. 3. cf. etiam 

fidei merces est, videre quod ciedis. not. f, proxime seq. 

Aug. Serm. 43. init. Intellige, ut cre- = SubintelHg. quod demoustraretur. 

cas,verbum meum ; crede, ut intelligas, (N. E.) 

yerbum Dei. ib. fin. Nonne superbus ^ Vos nostis, tamen credentibus quam 

mveniris, cum dicis, primo videam et sic vehementer insultare soleatis, pra;sertim 

credam?— Ipsa se lux ostendere vult. cum ipse, qui jam coepit incerta narrare, 

Cui ? Casco non potest, non videt. plenam ac firmam scientiam paullo ante 

Lnde non videt"} Gravato oculo multis promiserit.— Qiiapropter, aut ea quse 

peccatis—Removeanturergo iniquitates, dicit proba mihi vera esse, ut ostendas 

dimittantur peccata, levetur pondus ab quae non possum credere, aut eum qui 

oculo, sanetur quod saucium est. adhi- dicit, proba mihi Spiritum Sanctum esse, 

beatur mordax praeceptum quasi colly- ut credam quK non potes ostendere. Ego 

num. Prius eflice quod tibi prcecipitur, namque catholicam fidem profiteor, et 

sana cor, munda cor.—" Beati mundo per illam me ad certam scientiam per- 

corde, quoniam ipsi Deum videbunt." venturum esse priesurao; tu vcro, qui 

^t neces- 

sario 

usu.


manu mitissima et misericordissima pertractans et componens 

cor meum, consideranti quam innumerabilia crederem quae 

non viderem*, neque cum gererentur adfuissem ; sicut tam 

multa in liistoria gentium^, tam multa de locis atque urbibus 

qu8B non videram, tam midta amicis, tam multa medicis, tam 

multa hominibus aliis atque aliis; quse nisi crederentiu', omnino 

in hac vita nihil ageremus " ; 

fidem meam labefactare conaris, certam 

scientiam trade, si potes ; ut id, quod 

credidi, temere me credidisse convincas. 

Uuo sunt quae mihi profers ; 

uniim, cum 

dicis Spiritum Sanctuni esse qui loquitur, 

et alterum, cura dicis manifesta esse qua? 

loquitur. Sed tu r.ec hoc nec illud va- 

les ostendere. Nihil aliud elegisti nisi 

laudare quaj credis, et irridere quod 

credo. Cum igitur ego vicissim lauda 

vero quod credo, et quod credis irrisero, 

quid putas nobis esse judicandum, quidve 

faciendum, nisi ut eos relinquamus, qui 

nos invitant certa cognoscere, et postea 

imperant ut incerta credamus, et eos 

sequamur, qui nos invitant prius credere 

quod nondum valemus intueri, ut ipsa 

fide valentiores facti quod credimus intelligere 

mereamur, non jam hominibus, 

sed ipso Deo intrinsecus nientem nostram 

illuminante atque firmante t P^t quoniam 

quaesivi unde mihi probet, nunc quEero 

unde ipse cognoverit. Si dicit sibi reve« 

latum a Spiritu Sancto, suamque mentem 

divinitus illustratam, ut ea qua? dicit 

certa et manifesta cognosceret, ipse sig- 

nificat quid intersit inter cognoscere et 

credere. Ipse enim cognoscit, cui apertissime 

ista monstrantur ; eis autem quibus 

hffic narrat, non cognitionem insinuat, 

sed credulitatem suadet. Cui quisquis 

temere consenserit, Manichaeus efficitur, 

non certa cognoscendo sed incerta credendo 

; quales nos imperitos adolescentulos 

aliquando decepit. Debuit ergo 

non nobis polliceri scientiam, neque 

manifestam cognitionem, neque ad id 

quod quaeritur sine ulla ambiguitate perventionem, 

sed dicere potius sibi ista esse 

monslrata. illos autem quibus narrantur 

credere sibi debere quae nesciunt. Sed 

si hoc diceret, quis non ei responderet, 

" Si ergo incognita crediturus sum, cur 

non ea potius credam, quae jam consensione 

doctorum indoctorumque celebrantur.et 

per omnes populos gravissima 

auctoritate firmata sunt"! Hoc ille metuens 

ne sibi diceretur, ofFundit nebulas 

imperitis, primo pollicens rerum certarum 

cognitionem, et postea incertarum impe- 

postremo, quam inconcusse fixum 

rans fidem. Cui tamen si hoc dicatur, 

ut saltem vel sibi haec doceat tsse mon- 

strata, similiter deficit, et hoc quoque ut 

credamus jubet. Aug. c. Ep. JManich. 

c. 14. Si ergo ad millia fabulosorum 

phantasmatum, te auctoritati ignotissimEe 

et furiosissimae subdidisti, ut ideo haee 

omnia crederes, quia in illis conscripta 

sunt libris, quibus miserabili errore credendum 

esse censuisti, cum tibi nulla 

demonstrentur ; cur non potius Evange- 

licae auctoritati, tam fundatje, tam stabilita^ 

tanta gloria diffamatae, atque ab 

Apostolorum temporibus usque ad nostra 

tempora per successiones certissimas commendata;, 

non te subdis, ut credas, ut 

videas, ut discas eliam omnia ilia quae te 

offeridunt, ex vana et perversa opinione 

te ofFendere? Aug. c. Faust. xxxii. 19. 

g Consequetur omnium iibrorum summa 

perversio, et omnium, qui memoriae 

mandati sunt, librorum abolitio, si quod 

tanta populorum religione roboratum est, 

tanta hominum et temporum consensione 

firmatum, in hanc dubitationem induci- 

tur, ut ne historiae quidem vulgaris fidera 

possit gravitatemque obtinere. De mor. 

Eccl. Cath. c. 29. §. 60. cf. c. Faust. 

xxxii. 21. et pluribus xxxiii.c.6. quod his 

claudit " quae cum ita sint, quis tandem 

tanto furore CJBcatur— qui dicat hoc 

mereri non potuisse Apostolorum Ecclesiam.tam 

fidam,tam numerosam fratrum 

concordiam, ut eorum scripta fideliter ad 

posteros trajicerent, cum eorum cathedras 

usque ad prsesentes Episcopos ceriissiraa 

successione servaverint, cum hoc qualiumcunque 

horainum scriptis, sive extra 

Ecclesiam, sive in ipsa Ecclesia, tanta 

facilitate proveniat"? 

^ Si auferatur haec fides de rebus humanis, 

quis non adtendat quanta earum 

perturbatio, et quam horrenda confusio 

subsequatur ? Quis enim mutua caritate 

diligetur ab aliquo, cum sit invisibilis 

ipsa dilectio, si, quod non video, credere 

non debeo? Si ergo non credentibus 

nobis quae videre non possumus, ipsa 

humana societas, concordia pereunte, 

non stabit ; quanto magis est fides, quam-


fide retinerem, de quibus parentibus ortus essem, quod scire non 

possem, nisi audiendo credidissem : 

persuasisti mihi, non qui 

crederent Libris tuis, quos tanta in omnibus fere gentibus 

auctoritate fundasti'; sed qui non crederent esse culpandos, 

nec audiendos esse, si qui forte mihi dicerent: Unde scis illos 

Libros unius veri et veracissimi Dei spiritu esse humano 

generi ministratos ? Idipsum enim maxime credendum erat, 

quoniam nulla pugnacitas calumniosarum quaestionum, per 

tam multa qua? legeram inter se confligentium philosophoiimi, 

extorquere mihi potuit ut aliquando non crederem, te esse 

quidquid esses quod ego nescirem ; aut administrationem 

rerum humanarum ad te pertinere. 

8. Sed id credebam ahquando robustius, ahquando exihus 

semper tamen crechdi et esse te, et curam nostii gerere ; et- 

iamsi ignorabam vel quid sentiendum esset de substantia tua, 

vel quae via duceret aut reduceret ad te. Ideoque cum essemus 

infirmi ad inveniendam hquida ratione veritatem, et ob 

hoc nobis opus esset auctoritate sanctarum Litteramm ; jam 

credere coepcram nullo modo te fuisse tributurum tam excel- 

lentem ihi Scripturaj per omnes jam ten*as auctoritatem, nisi 

et per ipsam tibi credi, et per ipsam te quaeri voluisses. Jam 

enim absurditatem quae me in ilhs Litteris solebat offendere, 

cum multa ex eis probabihter exposita auchssem, ad sacramentonnn 

altituchnem referebam: eoque mihi illa venerabihor 

et sacrosancta fide dignior apparebat auctoritas, quo et omni- 

bus ad legendum esset in promptu, et secreti sui dignitatem 

in intellectu profunchore servaret ; verbis apertissimis et hu- 

milhmo genere loquench se cunctis pra)bens, et exercens in- 

tentionem eomm, qui non smit leves corde : ut exciperet 

omnes popuhm sinu, et per angusta foramina paucos ad te 

trajiceret, muko tamen plures, quam si nec tanto apice aucto- 

ritatis emineret, nec turbas gremio sancta? humihtatis hauriret. 

Cogitabam ha?c, et aderas mihi ; suspirabam, et audiebas me 

fluctuabam, et gubemabas me ; ibam per viam sajcuh latam, 

nec deserebas. 

vis quae non videntur, rebus adhibenda Ecclesia ab ipsis Apostolis propagata et 

divinis : qua; si non adliibeatur, non per omnes gentes tanta eraineatia declaamicitia 

quorumlibet hominum, sed ipsa rata, utrum Apostolorum sint, incertum 

summa religio violatur, utsumma miseria est, et hoc ent certum scripsisse Apoconsequatur. 

Aug. de fide rerum quae stolos, quod huic Ecclesia; contrarii hjcre- 

non videntur, $. 4. 

\ 

tici proferunt, auctorum suorum nomini- 

De quo libro certum erit cujus sit, bus appellati longe post Apostolos exsi 

litteraD, quas Apostolorum dicit et tenet sistentium ? c. Faust. xxxiii. 6. 

: ;


Vl. 9. Inhiabam honoribus, lucris, conjugio ; et tu irridebas. 

miseria Patiebar in eis cupiditatibus amarissimas difficultates, te 

ambitio- propitio tanto magis, quanto minus sinebas mihi dulcescere 

adducto quod non eras tu. Vide cor meum, Domine, qui vokiisti ut 

^^^ recordarer et confiterer tibi. Nunc tibi inhaBreat anima 

mendici° 

laetantis. mea, quam de visco tam tenaci mortis exuisti. Quam 

misera erat ! et sensum vulneris tu pungebas, ut relictis 

omnibus converteretur ad te qui es super omnia, et sine quo 

nuUa essent omnia ; converteretur, et sanaretur. Quam ergo 

miser eram, et quomodo egisti ut sentirem miseriam meam, 

die illo quo cum pararem recitare Imperatori laudes'', quibus 

plura mentirer, et mentienti faveretur ab scientibus, easque 

curas anhelaret cor meum, et cogitationum tabificamm febri- 

bus aestuaret; transiens per quemdam vicum Mediolanensem, 

animadverti pauperem mendicum, jam credo saturum, jocan- 

tem atque laetantem : et ingemui, et locutus sum cum amicis 

qui mecum erant, multos dolores insaniarum nostrarum ; 

quia 

omnibus taUbus conatibus nostris, qualibus timc laborabam, 

sub stimulis cupiditatum trahens infehcitatis meae sarcinam, 

et trahendo exaggerans, nihil vellemus aliud nisi ad securam 

la^titiam pervenire, quo nos mendicus ille jam pra^cessisset, 

nunquam fortasse iUuc venturos ! Quod enim jam iUe pau- 

culis et emendicatis nummuUs adeptus erat, ad hoc ego tam 

aerumnosis anfractibus et circuitibus ambiebam, ad la^titiam 

sciUcet temporaUs feUcitatis. Non enim verum gaudium ha- 

bebat, sed et ego iUis ambitionibus multo falsius qua^rebam. 

Et certe iUe la)tabatur, ego anxius eram ; securus iUe, ego 

trepidus. Et si quisquam percontaretur me, utrum maUem 

exsultare an inetuere; responderem, Exsultare. Rursus si 

interrogaret, utrum me talem maUem quaUs iUe, an quaUs ego 

tunc essem ; meipsum curis timoribusque confectum eUgerem 

sed perversitate ; numquid veritate ? Neque enim eo me prae- 

ponere iUi debebam, quo doctior eram, quoniam non inde 

gaudebam, sed placere inde quaerebam hominibus ; non ut 

eos docerem, sed tantum ut placerem. Propterea et tu baculo 

Ps. 41, discipUnae tuae confringehas ossa mea. 

Sabat. 

^ ^* I^^cedant ergo ab anima mea qui dicunt ei : 

Interest unde 

^ Fortean Valentiniano minori, quia ani Litt. cap. 25, scribit ss in eadem 

ejus '• comitatus apud Mediolanum," ex urbe " Bautoni consuli, calendis Januarii, 

Possidio, cap. 1, " tum erat constitutus," laudem pro sua tunc rhetorica professione 

cum ibi rhetoricam profitebatur Augu- recitasse." Ed. Ben. 

qui praterea lib. 3 contra Petili- 

stinus j 

:


quis gaudeat. Gaudebat mendicus ille vinolentia ; tu gaudere 

cupiebas gloria. Qua gloria, Domine ? Quae non cst in te. 

Nam sicut illud verum gaudium non erat, ita nec illa vera 

gloria; et amplius vertebat mentem meam. Et ille ipsanocte 

digestums erat ebrietatem suam ; ego cum mea dormieram et 

surrexeram, et dormitiuns et surrectums eram ; vide quot die- 

bus. Interest vero unde quis gaudeat, scio, et gaudium spei 

fidelis incomparabiliter distat ab illa vanitate ; sed et tunc 

distabat inter nos. Nimirum quippe ille felicior erat, non 

tantum quod hilaritate perfundebatur, cum ego curis evisce- 

rarer ; vemm etiam, quod ille bene optando acquisiverat 

vinum, ego mentiendo quaerebam typhum. Dixi tunc multa 

in hac sententia charis meis, et sajpe advertebam in his quomodo 

mihi esset ; et inveniebam male mihi esse, et dolebam 

et conduphcabam ipsum male. Et si quid arrisisset prospemm, 

taidebat apprehendere, quia pene priusquam teneretur, 

avolabat. 

11. Congemiscebamus in iis qui simul amice vivebamus, et vii. 

maxime ac familiaiissime cum Alypio et Nebridio ista collo- 

^^J^ ^ 

quebar : quoruni Alypius ex eodem, quo ego, ortus erat mu- Circen- 

nicipio, pareutibus primatibus municipalibus, me minor natu. bsania 

Nam et studuerat apud me, cum in nostro docere coepi op- conver- 

pido, et postea Carthagini : et diligebat me multum, quod ei ' 

bonus et doctus viderer ; 

et ego illum, propter magnam virtu- 

tis indolem, quae in non magna setate satis eminebat. Gui-ges 

tamen morum Carthaginensium, quibus nugatoria fervent 

spectacula, absorbuerat eum m insaniam Circensium: sed 

cum in eo miserabiliter volveretur, ego autem rhetoricam ibi 

professus publica schola uterer, nondum me audiebat ut magistmm, 

propter quamdam simultatem quae inter me et patrem 

ejus erat exorta, et compereram quod circum exitiabiliter 

amaret, et graviter angebar, quod tantam spem perditurus, vel 

etiam perdidisse milii videbatur. Sed monendi eum et aliqua 

coercitione revocandi nulla erat copia, vel amicitia? benevolentia, 

vel jure magisterii. Putabam enim eum de me cum 

patre sentire; ille vero non sic erat. Itaque postposita in 

hac re patris voluntate, salutare me coeperat, veniens in 

auditorium meum, et auchre aliquid atque abire. 

12. Sed enim de memoria mihi lapsum erat agere cum illo, 

ne vanomm ludorum caeco et prajcipiti studio tam bonum 

*


interimeret ingenium. Verum autem, Domine, tu qui prae- 

sides gubemaculis omnium quae creasti, non eum oblitus eras 

futurum inter filios tuos antistitem sacramenti tui ; et ut aperte 

tibi tribueretur ejus correctio, per me quidem illam, sed ne- 

scientem operatus es. Nam quodam die cum sederem loco 

solito, et coram me adessent discipuli, venit, salutavit, sedit, 

atque in ea quae agebantur animum intendit : et forte lectio 

in manibus erat, quam dum exponerem, et opportune mihi 

adhibenda videretur similitudo Circensium, quo illud quod 

insinuabam et jucundius et planius fieret, cum irrisione mor- 

daci eorum quos illa captivasset insania ; tu scis, Deus noster, 

quod tunc de Alypio ab illa peste sanando non cogitaverim. 

At ille in se rapuit, meque illud non nisi propter se dixisse 

credidit. Et quod ahus acciperet ad succensendum mihi, 

accepit honestus adolescens ad succensendum sibi, et ad me 

ardentius diligendum. Dixeras enim tu jam ohm, et innex- 

Prov.9, ueras Litteris tuis: Corripe sapientem, et amahit te. At ego 

illum jam non corripueram ; sed utens tu omnibus, et scienti- 

bus et nescientibus, ordine quo nosti, et ille ordo justus est, 

Is. 6, 6. de corde et lingua mea carbones ardentes operatus es, quibus 

mentem spei bonge adureres tabescentem, ac sanares. Taceat 

laudes tuas qui miserationes tuas non considerat, quae tibi de 

medulhs meis confitentur. Etenim ille post illa verba proripuit 

se ex fovea tam alta, qua Ubenter demergebatur, et cum 

miserabih voluptate* cajcabatur; et excussit animum forti 

temperantia, et resihiemnt omnes Circensium sordes ab eo, 

ampHusque ilhic non accessit. Deinde patrem reluctantem 

evicit, ut me magistro uteretur: cessit ille atque concessit. 

Et audire me rursus incipiens, illa mecum superstitione in- 

volutus est, amans in Manichaîs ostentationem* continentiae, 

quam veram et germanam putabat. Erat autem illa vecors et 

Prov. 6, seductoria, pretiosas animas captans, nondum virtutis altitu- 

26. 

^ ^' ^ Accipis evangelium? Tu me inler- rens, et quEeris a me, utrum accipiam 

rogas, utrum accipiam, in quo id ipsum evangelium? Vides in me Christi bea- 

accipere apparet,quia, quae jubet, obser- titudines illas, quae evangelium faciunt, 

vo?—Ego patrem dimisi et matrem, ux- et interrogas, utrum illud accipiam ? 

orem, filios et cetera, quae evangelium Vides pauperem, vides mitem, vides 

jubet, ct inlerrogas, utrum accipiam pacificum, puro corde lugentem, esurievangelium?—Ego 

argentum et aurum entem, sitientem, persecutiones et odia 

rejeci, et aes in zonis habere destiti, sustinentem propter justitiam, et dubitas, 

quotidiano contentus cibo, nec de cras- utrum accipiam evangelium'? Faustus, 

tino curans, nec unde venter impleatur I. v. 

aul corpus operiatur, solicitudinem ge-


dinem scientes tangere, et superficie decipi faciles, sed tamen 

adumbrata) simulataeque virtutis. 

13. Non sane relinquens incantatam sibi a parentibus ter- VIII. 

renam viam, Romam pra)cesserat, ut jus disceret; et ibi^J^jPy"* 

gladiatorii spectaculi hiatu incredibili et incredibiliter abrep- insania 

tus est. Cum enim aversaretur et detestaretur talia, quidam gladir 

ejus amici et condiscipuli, cum forte de prandio redeuntibus ô"»- 

pervius esset*, recusantem vehementer et resistentem, fami-quibus 

liari violentia duxerunt in amphitheatrum, cmdelium et fu-^°f^* 

" Si coipus meum ruerat. 

nestorum hidorum diebus, ha3c dicentem : 

" in ilhun locum trahitis, et ibi constituitis ; numquid et ani- 

" mum et oculos meos in illa spectacula potestis intendere ? 

" Adero itaque absens, ac sic et vos et illa superabo." Qui- 

bus auditis, illi nihilo secius eum adduxermit secum, idipsum 

forte explorare cupientes, utrum posset efficere. Quo ubi 

ventum est, et sedibus quibus potuerunt locati sunt, fervebant 

omnia immanissimis voluptatibus. Ille clausis foribus oculomm, 

interdixit animo ne in tanta mala procederet; atque 

utinam ct aures obtiuravisset ! Nam quodam pugnae casu, cum 

clamor ingens totius popiUi vehementer eum pulsasset, ciuri- 

ositate victus, et quasi paratus quidquid illud esset, etiam 

visum contemnere et vincere, aperuit oculos ; et percussus est 

graviore vulnere in anima, quam ille in corpore, quem cemere 

concupivit; ceciditque miserabilius quam ille quo cadente 

factus est clamor qui per ejus am'es intravit, et reseravit ejus 

lumina, ut esset qua feriretur et dejiceretur audax adhuc po- 

tius quam fortis animus, et eo infinnior quo de se prsesump- 

serat, qui debuit de te. Ut enim vidit illum sanguinem, 

immanitatem simul ebibit, et non se avertit, sed fixit aspectum 

; et hauriebat fuiias, et nesciebat, et delectabatur scelere 

certaminis, et cmenta voluptate inebriabatur. Et non erat 

jam ille qui venerat, sed unus de turba ad quam venerat, et 

vems eorum socius, a quibus adductus erat. Quid plura? 

Spectavit, clamavit, exarsit, abstulit inde secum insaniam qua 

stimulai-etur redirc, non tantum cum illis a quibus prius 

abstractus est ; sed etiam prae illis, et alios trahens. Et inde 

tamen manu validissima et misericordissima eruisti eum tu, et 

docuisti non sui habere, sed tui fiduciam ; sed longe postea. 

14. êmmtamen jam hoc ad medicinam futuram in ejus jx, 

memoria reponebatiu:. Nam et ilhid, quod cum adhuc studeret Alypius 

ut fur


appre- jam me audiens apud Carthaginem, et medio die cogitaret in 

j„r. 

' 

foro quod recitaturus erat, sicuti exerceri scholastici solent, 

sivisti eum comprehendi ab aeditimis fori tanquam fm*em. 

Non arbitror aliam ob causam te permisisse, Deus noster, nisi 

ut ille vir' tantus futurus jam inciperet discere, quam non 

facile in dignoscendis causis homo ab homine damnandus 

esse temeraria credulitate. Quippe ante tribunal deambulabat 

solus cum tabuUs ac stilo, cum ecce adolescens quidam ex 

numero scholasticomm fur vems, secmim clanculo apportans, 

illo non sentiente ingressus est ad cancellos phimbeos qui vico 

argentario desuper praeminent, et praecidere plumbum coepit. 

Sono autem securis audito submurmuravemnt argentarii qui 

subter erant, et misemnt qui apprehenderent quem forte inve- 

nissent. Quorum vocibus auditis, rehcto instmmento ille 

discessit, timens ne cum eo teneretur. Alypius autem qui 

non viderat intrantem, exeuntem sensit, et celeriter vidit ab- 

euntem: et causam scire cupiens ingressus est locum, et 

inventam securim stans atque admirans considerabat. Cum 

ecce ilH qui missi fuerant, reperiunt eum solum ferentem 

ferrum cujus sonitu exciti venerant: tenent, attrahunt; con- 

gregatis inquihnis fori, tanquam furem manifestum se com- 

prehendisse gloriantur, et inde oiferendus judici ducebatur. 

15. Sed hactenus docendus fuit. Statim enim, Domine, 

subvenisti innocentiae cujus testis eras tu solus. Cum enim 

duceretur vel ad custodiam, vel ad supphcium, fit eis obviam 

quidam architectus cujus maxima erat cura pubUcarum fabricamm. 

Gaudent iUi eum potissimum occurrisse, cui solebant 

in suspicionem venire ablatamm rerum quae perissent de foro, 

ut quasi tandem ille cognosceret a quibus haec fierent. Vemm 

autem viderat homo saepe Alypium in domo cujusdam senatoris 

1 Alypius in nostra conjunctione man- cogitat, de magna Dei misericordia et de 

sit, ut exemplo sit fratribus curas mundi mirabilibus Dei muneribus cogitat. 

hujus vitare cupientibus. Aug. Ep. 22. Cito, si Dominus adjuverit, totum Aly- 

Etsi in populis ac super populum agas, pium inseram pra?cordiis tuis ; nara hoc 

oves pascuaj Doraini regens sollicitis sum raaxime veritus, ne ille vereretur 

vigil pastor excubiis, tamen abdicatione aperire omnia, quae in eum DominuB 

saeculi, et repulsa carnis et sanguinis, contulit, ne alicui minus intelligenti non 

desertum tibi ipsi fecisti, secretus a mul- divina munera concessa hominibus, sed 

tis, vocatus in paucis. Paulinus Ep. ad ipsum pra?dicare videretur. Id. Ep. 27. 

eura Ep.24. §.2. ap. Epp. Aug. Est cog- ad Paulin. Sanctura et venerabilem 

natus venerabilis et vere beati Episcopi fratrem nostrura Papam Alypium. Hie- 

Alypii, quera toto pectore araplecteris et ron. Ep. 39. ap. Epp. Aug. 

merito ; nara quisquis de illo viro benigne 

—


ad qiiem salutandum ventitabat: statimque cognitum manu 

apprcliensa semovit a turbis, et tanti mali causam quaerens, 

quid.gestum esset audivit; omnesque tumultuantes qui ade- 

rant et minaciter frementes jussit venire secum. Et venerunt 

ad donunn illius adolescentis qui rem commiserat. Puer vero 

erat ante ostium, et tam parvus erat ut nihil exinde domino 

suo metuens, facile posset totum indicare : cum 

eo quippe in 

foro fuit pedissequus. Quem posteaquam recoluit iVlypius, 

architecto intimavit. At ille securim demonstravit puero, 

quoerens ab eo cujus esset. Qui confestim, Nostra, inquit: 

deinde inteiTogatus aperuit coetera. Sic in illam domum 

translata causa, confusisque turbis quae de illo triumphare 

jam cceperant, futums dispensator '" verbi tui, et multarum in 

Ecclesia tua causarum examinator, experientior instructiorque 

discessit. 

16. Ilunc ergo Romae inveneram, et adhaesit mihi fortissimo X. 

vinculo, mecumque Mediolanum profectus est, ut nec me dese- .rritate 

reret, et de jure quod didicerat ahquid ageret, secundum votum Alypu 

magis parentum quam suum. Et ter* jam assederat mirabili ventu 

continentia ca^teris, cum ille magis miraretur eos qui aurum^!.^^"* 

innocentiae praeponerent. Tentata est quoque ejus indoles, 

non sohun illecebra cupiditatis, sed etiam stimulo timoris. 

Romae assidebat comiti largitionum Italicianarmn*." Erat eo 

tempore quidam potentissimus senator, cujus et beneficiis 

obstricti multi et terrori subditi erant. Voluit sibi licere 

nescio quid ex more potentiae suae, quod esset per leges 

ilhcitum ; restitit Alypius : promissum est praemium ; imsit 

animo : praitentae minae ; calcavit : mirantibus omnibus inusi- 

tatam animam, quse hominem tantum, et innumerabihbus 

pra^standi nocendique modis ingenti fama celebratum, vel 

amicum non optaret, vel non formidaret inimicum. Ipse 

•" Episcopus Thagastensis postea fuit, sacrarum lafcitionum. Viri illustres 

(Aug. de gestis c. Emerito §. 1 et 5.) duo, alter in Oriente, alter in Occidente. 

adeoque litium. si quie inter Christianos Thesaurus. vecti;?alia Imperii.et cuden- 

obortje essent, judex et diremtor. dam monetam curabant ; dona, stipendia, 

" CoMiTF.s Italiciani et Galli- et nccessarias impcnsas erogabant. Ori- 

ciANi, sunt Comites Largitionalium titu- entalis ille sex sub ipso " comites largilorum, 

reique tributaria; et thesaurorum tionum inferiores" habuit persex dioeceses 

per Prapfecturam Prajtorianam Italiae et subministrantes. Occidentalis item sex, 

Galliarum. CoMts Sacraiium Laroi- et uterque plures alios ministros. For- 

TiONUM. Qui thesauris sacris ac pub- mula hujus muneris exstat apud Cassiolicis 

praeerat et largitionibus Principis, dor. Varr. L. v. c. 40. Spelman Glosquas 

ille Magistratibus, militibus, et sub- sar. s. v. 

ditis erogabat. DuCange,s.v. Comites

m S. AUGUSTINI EPISCOPI 

autem judex, cui consiliarius erat, quamvis et ipse fieri nollet, 

non tamen aperte recusabat : secl in istum causam transferens, 

ab eo se non permitti asserebat; quia et revera si ipse faceret, 

iste discederet. Hoc solo autem pene jam illectus erat studio 

litterario, ut pretiis praetorianis" codices sibi conficiendos 

curaret : sed consulta justitia deliberationem in melius vertit 

utiliorem judicans a^quitatem qua prohibebatur, quam pot- 

Luc. 16, estatem qua sinebatur. Parvum est hoc ; sed qtd in parvo 

~~ ' 

fidelis est, et in magno fidelis est. Nec uUo modo erit inane, 

quod de tuae Veritatis ore processit : Si in injusto mammona 

fideles nonfuistis; quod verum est, quis credet vobis? Et si 

in alieno fideles non fuistis ; quod vestrum est, qnis dahit 

vohis? TaUs ille tunc inhaerebat mihi, mecumque nutabat in 

consilio, quisnam esset tenendus vitae modus. 

17. Nebridius etiam qui relicta patria vicina Carthagini, 

atque ipsa Carthagine ubi frequentissimus erat, reUcto rure 

patemo optimo, rehcta domo et non secutiu*a matre, nullam 

ob aliam causam Mediolanum venerat, nisi ut mecum viveret 

in flagrantissimo studio^ veritatis atque sapientiae: pariter 

suspirabat, pariterque fluctuabat, beatae vitae inquisitor ardens, 

et quaestionum difficiUimarum scmtator acerrimus. Et erant 

ora trium egentium, et inopiam suam sibimet invicem anhe- 

Ps. 144,lantium, et a te exspectantiinn, tit dares eis escam in te^npore 

opportuno. Et in omni amaritudine quae nostros saeculares 

actus de misericordia tua sequebatur, intuentibus nobis finem 

cur ea pateremur, occmTebant tenebrae ; et aversabamur* ge- 

hoc crebro dice- 

mentes, et dicebamus: Quamdiu haec .? Et 

bamus ; et dicentes non reUnquebanms ea ; quia non elucebat 

certum aUquid quod iUis relictis apprehenderemus. 

XI. 18. Et ego maxime mirabar, satagens et recolens, quam 

^°Jy5^j_longum tempus esset ab undevigesimo anno aetatis mese, quo 

nus de fervêre coeperam studio sapientiae ; disponens, ea inventa, 

endavita^'^î^^^^^'^ omnes vanarum cupiditatum spes inanes et insa- 

delibe- nias mendaces : et ecce jam tricenariam aetatem gerebam, in 

rat, 

eodem luto haesitans aviditate fmendi praesentibus, fugientibus 

° " PKETiUiM Rfgium, cst jus quod P Nebridium amicum meum, qui cum 

Regi vel Domino con:petit, res raercales esset rerum obscurarum ad doctrinam 

comparandi certo et definito pretio." pietatis maxime pertinenfium diligentissi- 

Du Cange s. v. Inde ergo colligendum mus et acerrimus inquisitor, valde oderat 

erit, quae sint " pretia Praetoriana" etsi de quaestione magna responsionem brede 

iis, quod sciam, sileant auctores. vem. Aug. Ep. 98. $. 8. 

;


et dissipantibus me, dum dico : Cras inveniam ; ecce niani- 

festum apparebit, et tenebo : ecce Faustus veniet, et exponet 

omnia. O magni viri Academici ! nihil ad agendam vitam 

certi comprehendi potest. Imo quaeramus dihgentius, et non 

desperemus. Ecce jam non sunt absmda in Libris ecclesias- 

ticis quae absurda videbantur, et possunt aliter atque honeste 

intelligi. Figam pedes in eo gradu in quo puer a parentibus 

eram positus, donec inveniatur perspicua veritas. Sed ubi 

quajretur? quando quaeretur? Non vacat Ambrosio, non 

vacat legere. Ubi ipsos codices qua^rimus? unde, aut quando 

compai'amus ? a quibus sumimus ? Deputentiu: tempora, di- 

stribuantur horae pro salute animsB. Magna spes oborta est: 

non docet catholica fides quod putabamus, et vani accusabamus; 

nefas habent docti ejus credere Deum figura humani 

corporis terminatum: et dubitamus pulsare quo aperiantur 

caetera? Antemeridianis horis* discipuh occupant: caeteris 

quid facimus? cur non id agimus? Sed quando salutamus 

amicos majores, quorum sufFragiis opus habemus h quando 

praeparamus quod emant scholastici ? quando reparamus nos 

ipsos, relaxando animo ab intentione curarum ? 

19. Pereant omnia, et dimittamus haec vana et inania: con- 

feramus nos ad solam inquisitionem veritatis. Vita* misera 

est; mors incerta. Si subito obrepit, quomodo hinc exibimus 

? et ubi nobis discenda sunt quae hic negleximus, ac * non 

potius hujus neghgentiae supphcia luenda ? Quid, si mors 

ipsa omnem curam sensu amputabit et finiet ? Ergo et hoc 

qua^rendum. Sed absit ut ita sit. Non vacat, non est inane 

quod tam eminens culmen auctoritatis christianae fidei toto 

orbe diffunditur'». Nunquam tanta et taha pro nobis divinitus 

agerentur, si morte coiporis etiam vita animae consumeretur. 

Quid cunctamur igitur rehcta spe saecuh, conferre nos totos ad 

quaerendum Deum et vitam beatam? Sed exspecta : jucunda 

sunt etiam ista ; habent non parvam dulcedinem suam : non 

1 Ipsa vos Ecclesia ore maternas dilec- non vidistis, propterea credere recusatis. 

lionis alloquitur, " Ego quam miramini Ergo hjEC adspicite, hzec quse cernitis 

per universum raundum fructificantem cogitate ; quae vobis non prajlerita naratque 

crescentem, qualem me conspicitis rantur, nec futura prajnuntiantur, sed 

aliquando non fui." " Qui teniporibus prfesentiademonstrantur, Anvobisinane 

illis in Judcea terra fideles fuerunt, ex vel leve videtur, et nullum vel parvum 

virgine nativitatem mirabilem, ac pas- putatis esse miraculum divinum, quod in 

lionem, resurrectionem, adscensionem nomine unius crucifixi universum genus 

Christi, omnia divina dicta ejus et facta currat humanum V Aug. de fide rer. 

praesentes prassentia didicerunt. Hajc vos quae non videntur, §. 4, 7. 

H


facile ab eis praBcidenda est intentio, quia turpe est ad ea 

rursum redire. Ecce jam quantum est, ut impetretur aliquis 

honor .? et quid amplius in his desiderandum ? Suppetit 

amicorum majorum copia : ut nihil aliud, et multum festinemus, 

vel prasidatus dari potest ; et ducenda uxor cum 

ahqua pecunia, ne sumptum nostrum gravet"; et ille erit 

modus cupiditatis. Multi magni viri et imitatione dignissimi, 

sapientise studio cum conjugibus dediti fuerunt. 

20. Cum haec dicebam, et altemabant hi venti et impelle- 

bant huc atque illuc cor meum, transibant tempora, et tardabam 

converti ad Dominum, et differebam de die in diem 

vivere in te, et non differebam quotidie in memetipso mori. 

Amans beatam vitam, timebam illam in sede sua ; et ab ea 

fugiens, quaerebam eam. Putabam enim me miserum fore 

nimis, si feminae piivarer amplexibus* ; et medicinam miseri- 

cordiae tuse ad eamdem infirmitatem sanandam non cogitabam, 

quia expertus non eram; et propriarum virium credebam esse 

continentiam, quarum mihi non eram conscius, cum tam 

stultus essem ut nescirem, sicut scriptum est, neminem posse 

esse continentem^ nisi tii dederis. Utique dares, si gemitu 

interno pulsarem aures tuas, et iide solida in te jactarem 

curam meam. 

XII. 21. Prohibebat me sane Alypius ab uxore ducenda, cantans* 

nullo modo nos possc sccuro otio simul in amore sapientiae 

lio ?nier 

^h- vivere, sicut jam diu desideraremus, si id fecissem. Erat enim 

A ugus- ipse in ea re etiam tunc castissimus, ita ut mirum esset ; quia 

tinumdeyg;[ cxperientiam concubitus ceperat in ingressu adolescentiae 

monioetsuse, scd non haeserat; magisque doluerat et spreverat, et 

bSu 

deinde jam continentissime vivebat. Ego autem resistebam 

illi, exemphs eonnn qui conjugati coluissent sapientiam, et 

promeruissent Deum, et habuissent fideliter ac dilexissent 

' Vitae hujus mundi eram implicatus, nostri [Ambrosii] et aliquando in sermo- 

tenebrosam spem gerens, de pulcritudine nibus tuis [Theodore] cum de Deo cogi- 

uxoris, de pompa divitiarum, de inanitate taretur, nihil omnino corporis esse cogihonorum, 

ceterisque noxiis et perniciosis tandum, neque cum de anima ; nam id 

voluptatibus. Aug. de util. cred. §. 3. est unum in rebus proximum Deo. Sed 

' Ubi discussos eos [Manichaeos] ne in philosophias gremiumceleriteradvo- 

evasi, maxime trajecto isto mari, diu larem, fateor uxoris honorisque illecebra 

gubernacula mea repugnantia omnibus detinebar ; ut cum haec essem consecutus, 

ventis, in mediis fluctibus Academici tum demum me, quod paucis felicissimis 

tenuerunt. Deindeveni in has terras, hic licuit, totis velis omnibusque remis in 

septentrionem cui me crederem, didici. illum sinum raperem, ibique conquies- 

Animadverti enim et saepe in sacerdotis cerem. Aug. de vita beata, $. 4.


amicos. A quorum ego quidem granditate animi longe abe- 

rara: et deligatus* morbo carnis mortifera suavitate, trahebam 

catenam meam, solvi timens, et quasi concusso vulnere 

repellens verba bene suadentis, tanquam manum solventis. 

Insuper etiain per me ipsi quoque Alypio loquebatur serpens, 

et innectebat atque spargebat per linguam meam dulces 

laqueos in via ejus, quibus illi honesti et expediti pedes 

implicarentur. 

22. Cum enim me ille miraretur, quem non parvipenderet, ita 

hgerere visco illius voluptatis, ut me affirmarem, quotiescumque 

inde inter nos quasreremus, cailibem vitam nullo modo 

posse degere ; 

atque ita me defenderem, cum illum mirantem 

viderem, ut dicerem multum interesse inter illud quod ipse 

raptim et furtim expertus esset, quod pene jam ne meminisset 

quidem, atque ideo nulla molestia facile contemneret, et de- 

lectationes consuetudinis meae, ad quas si accessisset honestum 

nomen matrimonii, non eum mu*ari oportere, cur ego 

illam vitam nequirem spemere : coeperat et ipse desiderare con- 

jugium, nequaquam victus libidine talis vohiptatis, sed curio- 

sitatis. Dicebat enim scire se cupere quidnam esset illud, 

sine quo vita mea quse iUi sic placebat, non mihi vita, sed 

poena videretur. Stupebat enim liber ab illo vinculo animus 

servitutem meam, et stupendo ibat in experiendi cupidinem, 

venturus in ipsam experientiam, atque inde fortasse lapsurus 

in eam quam stupebat servitutem ; 

quoniam sponsionem vole- 

bat facere cum morte ; et qui amat j^^riculum, incidit in 

illud. Neutrum enim nostmm, si quod est conjugale decus 

in officio regendi matrimonii et suscipiendomm Uberorum, 

ducebat, nisi tenuiter. Magna autem ex parte atque vehementer 

consuetudo satiandae insatiabilis concupiscentiie me 

captum excruciabat: illmn autem admiratio capiendum tra- 

hebat. Sic eramus, donec tu, Altissime, non deserens 

humum nostram, miseratus miseros, subvenires miris et oc- 

cultis modis. 

23. Et instabatur impigre ut ducerem uxorem. Jam pete- xiii. 

bam, jam promittebatur, maxime matre dante operam, quo ^^°\ 

. 

me jam conjugatum Baptismus salutaris abhieret, quo me in Augus- 

i ' 1 QU&jritur 

dies gaudebat aptari, et vota sua ac promissa tua in mea fide ^'''°- 

compleri animadvertebat. Cum sane et rogatu meo et desi- 

derio suo, forti clamore cordis abs te deprecaretur quotidie, 

h2


ut ei per visum ostenderes aliquid de futuro matrimonio meo 

nunquam voluisti. Et videbat qua^dam vana et phantastica, 

quo cogebat impetus de hac re satagentis humani spiritus 

et narrabat mihi, non cum fiducia qua solebat, cnm tu demon- 

strabas ei, sed contemnens ea. Dicebat enim discemere se 

nescio quo sapore, quem verbis explicare non poterat, quid 

interesset inter revelantem te, et animam suam somniantem. 

Instabatur tamen, et puella petebatur, cujus aetas ferme bien- 

nio minus quam nubilis erat ; et quia ea placebat, exspecta- 

batur. 

XIV. 24. Et multi amici agitaveramus animo, et coUoquentes ac 

cletestantes 

commu^turbulentas 

humanae vitae molestias, pene jam 

ni agea- firmaveramus remoti a turbis otiose vivere : id otium sic 

amids 

iôliti, ut si quid habere possemus, conferremus in medium, 

delibe- unamque rem familiarem conflaremus ex omnibus ; ut per 

amicitiae sinceritatem non esset aUud hujus et ahud iUius 

sed quod ex cunctis iieret unum, et universum singulorum 

esset, et omnia omnium : cum videremur nobis esse 

posse decem ferme homines in eadem societate, essentque 

inter nos prsedivites, Romanianus* maxime communiceps 

noster, quem tunc graves sestus negotiorum suorum ad comi- 

tatum attraxerant, ab ineunte aetate mihi famiUarissimus ; 

; : ; 

qui 

maxime instabat huic rei, et magnam in suadendo habebat 

auctoritatem, quod ampla res ejus muUum cseteris anteibat 

et placuerat nobis ut bini annui tanquam magistratus omnia 

necessaria curarent, caeteris quietis. Sed posteaquam ccepit 

* Romanianus cognatus fuit -Alypii '• postremo, quidquid de otio meo modo 

( Aug. Ep. 27 ad Paulin.) indole Augus- gaudeo, quod a superfluarum cupiditatum 

tino ipsi rairabili (c. Acad. i. 1. ii. 1.) vinculis evolavi, quod depositis oneribus 

" ab ineunte adolescentia divitiarum cit- mortuarnm curarum, respiro, resipisco, 

cumfluentia exceptus," (ib.) et rebus, redeo ad me, quod quaero intentissimus 

" quae putantur adversis ex illecebrosis veritatem [Anno ante baptismum ejus 

vitaj gurgitibus ereptus." (ib.) Divitias haec scripta sunt] quod invenire jam agejus 

amplissimas plus semel memorat gredior, quod me ad summum ipsum 

Au^. (c. Acad. l. c.) tum quoque lites, modum perventurum esse confido, tu aniquibusexercitatusest, 

molestas,(c. Acad. masti, tu impulisti, tu fecisti." (c. Acad. 

1. c. ii. 1, 2.) et quibus obnubilatum est ii. 2.) Eum, in Manichaeorum haeresin 

ejus ingenium ita ut paene omnes lateret " secum praecipitem dedit" Aug. (c. 

(c. Acad. ii, 2.) tum vero maxima ejus Acad. i. §. 3.) unde etiam eum pariter 

erga Aug. ipsum beneficia, quem " ado- emcrsisse sperandum est, cum Aug. 

lescentulum pauperem ad peregrina stu- scripta diligentissime sibi comparaverit 

dia pergentem, etdomo etsumtuet (quod (Ep.27.) neque tamen diffitendum est, 

plus est) animo exceperit; patre orbatum Aug. tum in libris contra Academicos 

amicitia consolatus sit, hortatione ani- eum timide admodum ad veram hanc 

raarit, ope adjuverit ; Carthaginem, il- philosophiam adhort&sse, et Paulino comlustrioris 

professionis gratia, remeantem mendasse, " qui ex omni, aut ex magna 

necessariis omnibus sustentaverit;" 

— 

parte per linguam ejus sanaretur." (ib.)


cogitari utmm lioc mulierculae sinerent, quas et alii nostrum 

jam habebant, et nos habere volebamus, totum illud placitum 

quod bene formabamus*, dissiluit in manibus, atque confractum 

et abjectum est. Inde ad suspiria et gemitus*, et 

gressus ad sequendas latas et tritas vias saeculi, quoniam Mat. 7, 

muha) cogitationes erant in corde nostro ; consilium autem ' 

tuum manet in ceternum. Ex quo consilio deridebas nostra, u. 

et tua prieparabas, nobis daturus escam in opportunitate^ et Ps. 144, 

aperturus manum atque impleturus animas nostras hene- 

dictione. 

25. Interea mea peccata multiplicabantur, et avulsa * a latere x v. 

meo tanquam impedimento conjugii, cum qua cubare sohtus J"g "J^""^ 

eram, cor ubi adhserebat, concisum et îilneratum mihi erat, dentis 

et trahebat sanguinem. Et illa in Africam redierat, vovens^j^^"' 

tibi aUum se virum nescituram, reUcto apud me naturaU ex 

iUa fiUo meo. At ego infeUx nec feminae imitator, dilationis 

impatiens, tanquam post biennium acceptums eam quam 

petebam, quia non amator conjugii sed UbicUnis servus eram ; 

procuravi aUam, non utique conjugem : quo tanquam susten- 

taretur et perduceretur vel integer vel auctior morbus animae 

mea3, sateUitio perdurantis consuetudinis, in regnum uxorium. 

Nec sanabatur vidnus illud meum quod prioris praecisione 

factum fuerat ; sed post fervorem doloremque acerrimum 

putrescebat, et quasi frigidius, sed desperatius dolebat". 

alia suc- 

26. Tibi laus, tibi gloria, fons misericordiarum. Ego XVI. 

fiebam miserior, et tu propinquior. Aderat jam jamque ^J?''^^^ ., 

dextera tua ereptura* me de cceno, et ablutura me ; et igno-metum 

rabam. Nec me revocabat a profmidiore voluptatum caraa- °^°^ ^jg, 

Uum gurgite,'nisi metus mortis et futuri judicii tui, qui perposuit. 

vaiias quidem opiniones, nunquam tamen recessit de pectore 

meo. Et disputabam cum amicis meis Alypio et Nebridio de 

finibus bonorum et malorum, Epicumm acceptumm fuisse 

palmam in animo meo, nisi ego credidissem post mortem 

restare animae vitam, et tractus meritomm, quod Epicums 

** Dolor, quod praecipue malum non- Sunt autem mala sine dolore pejora : 

nulli arbitrantur, sive in anirao sive in pejus est enim gaudere de iniquitate, 

corpore sit, nec ipse potest esse nisi in quam dolere de corruptione.—Item in 

naturis bonis. Hoc enim ipsum quod corpore melius est vulnus cum dolore, 

resistit ut doleat, quodam modo recusat quani putredo sine dolore, quae specialiter 

non esse quod erat, quia bonum aliquod corruptio dicitur. Aug. de Nat. Boni c. 

erat ; sed cum ad melius cogitur, utilis Manich. c. 20. 

dolor est; cum ad deteriu», inutilis. 

—

102 S. AUGUSTINI EPISCOPI CONF. LIB. VI. 

credere noluit. Et quserebam, si essemus immortales et in 

perpetua corporis voluptate sine uUo amissionis terrore vive- 

remus, cur non essemus beati, aut quid aliud qusereremus ? 

Nesciens idipsum ad inagnam miseriam pertinere, quod ita 

demersus et ceecus cogitare non possem lumen honestatis et 

gratis amplectendse pulchritudinis, quam non videt oculus 

camis, et videtur ex intimo. Nec considerabam miser, ex 

qua vena mihi manaret, quod ista ipsa, foeda tamen, cum 

amicis dulciter conferebam ; nec esse sine amicis poteram 

beatus, etiam secundum sensum quem tunc habebam in quan- 

taHbet affluentia camalium vohiptatum. Quos utique amicos 

gratis diUgebam, vicissimque ab eis me diUgi gratis sentie- 

bam. O tortuosas vias ! Voe animse audaci quse speravit, si 

a te recessisset, se aliquid meUus habituram ! Versa et 

reversa in tergum, et in latera, et in ventrem; et dura sunt 

omnia: et tu solus requies". Et ecce ades, et liberas a 

miserabilibus erroribus, et constituis nos in via tua, et con- 

solaris, et dicis : Currite ; ego feram, et ego perducam, et ibi 

ego feram*. 

* Hinc enim maxime comraendatur, deserenti bene est. Aug. de Gen. ad Lit. 

qiiale bonum sit Deus, quod nemini eum lib. xi, cap. 5. Vide sup. lib. i. cap. 1 

.


Juventutis suae exordium, id est annum aetatis trigesimum primum, ob 

mentis oculos reducit. Narrat se argumento quodam Nebridii valde 

perculsum, crassis tamen adhuc tenebris obvolvi, cum d€ Deo non nisi 

corporaliter sentire potuerit ; Manichseos ergo impie sentife probe 

cernit, Ecclesiae vero fidem omnino amplecti nequit ; a Mathematicorum 

erroribus revocatur; quaestione tamen, unde malum ? misere torquetur; 

plurimum e Platonicorum libris proficit, neque tamen sufficiunt, cum 

de Christi incarnatione prave senserit ; arreptis vero S. Scripturis, et 

praesertim Apostolo Paulo, dubitationes ejus omnes concidunt, 

1. Jam mortua erat adolescentia mea mala et nefanda, et I- 

ibam in juventutem, quanto a^tate major, tanto vanitate tur-cogitat 

pior. Qui cogitare aliquid substantiae nisi tale non poteram, tanquam 

quale per hos oculos videri solet ; non te cogitabam *, Deus, corpo- 

in iigura corporis humani : ex quo audire aliquid de sapientia ^^^^ r 

coepi, semper hoc fugi ; et gaudebam me hoc reperisse in nita spa- 

fide spirituaUs matris nostrae CathoHca3 tuae. Sed quid te ^^^^ ^ 

ahud cogitarem non occurrebat ; et conabar cogitare te homo, 

et tahs homo, summum et solum et verum Deum ! et te incorruptibilem, 

et inviolabilem, et incommutabilem, totis me- 

dulUs credebam ; quia, nesciens unde et quomodo, plane 

tamen videbam et certus eram, id quod coiTiunpi potest, 

deterius esse quam id quod non potest ; et quod violari non 

potest, incunctanter praeponebam violabili ; et quod nullam 

patitur per mutationem, meUus esse quam id quod mutari 

potest. Clamabat violenter cor meum adversus omnia 

phantasmata mea, et hoc uno ictu conabar abigere circum- 

volantem tm'bam immunditiie ab acie meae mentis ; et vix 

dimota in ictu ocuU ecce conglobata riu"sus aderat, et irruebat 

in aspectura meum, et obnubilabat eum : ut quamvis non 

forma huraani corporis, corporeum tamen aUquid cogitare 

cogerer per spatia locorum, sive infusum mundo, sive etiam 

extra mundum per infinita difFusum, etiam ipsum incomipti- 

bile et inviolabile et inconnuutabile, quod cormptibih et 

violabili et commutabiU prgeponebam ; quoniam quidquid 

""


privabam spatiis talibus, nihil mihi esse videbatur : 

sed pror- 

sus nihil, ne inane quidem ; tanquam si corpus auferatur loco, 

et maneat locus omni corpore vacuatus, et teiTeno et humido 

et aereo et ccelesti, sed tamen sit locus inanis tanquam 

spatiosum nihil. 

2. Ego itaque incrassatus corde, nec mihimet ipsi vel ipse 

conspicuus % quidquid non per aliquanta spatia tenderetur, vel 

diffunderetur, vel conglobaretur, vel tumeret, vel tale aliquid 

caperet, aut capere posset, nihil prorsus esse arbitrabar. 

Per quales enim formas ire solent ocuU mei, per tales imagines 

ibat cor meum : nec videbam hanc eamdem intentionem, qua 

illas ipsas imagines formabam, non esse tale aUquid; quae 

tamen ipsas non formaret, nisi esset aUquid magnum. Ita 

etiam te, vita vita) meae, grandem per infinita spatia undique 

cogitabam penetrare totam mundi molem, et extra eam quaquaversum 

per immensam sine termino ; ut haberet te terra, 

haberet coelum, haberent omnia, et illa finirentur in te, tu 

autem nusquam. Sicut autem luci soUs non obsisteret corpus, 

aeris hujus qui supra terram est, quominus per eum 

trajiceretur penetrans eum, non dirumpendo aut concidendo, 

sed implendo eum totum : sic tibi putabam non solum coeli 

et aeris et maris, sed etiam terra^ corpus pervium, et ex omni- 

bus maximis minimisque partibus penetrabile ad capiendam 

praesentiam tuam, occulta inspiratione intrinsecus et extrinse- 

cus administrantem omnia quse creasti. Ita suspicabar, quia 

cogitare aliud non poteram ; nam falsum erat. Illo enim 

modo major pai's ten*a3 majorem tui partem haberet, et 

minorem minor : atque ita te plena essent omnia, ut ampHus 

tui caperet elephanti corpus quam passeris, quo esset isto 

grandius, grandioremque occuparet locum ; atque ita frustatim 

partibus mundi, magnis magnas, brevibus breves partes tuas 

praesentes faceres. Non es autem ita. Sed nondum illumi- 

naveras tenebras meas. 

II- 3. Sat erat enim mihi, Domine, adversus illos deceptos 

Momen- . * • - \ 

tum quo deceptores, et loquaces mutos , quoniam non ex eis sonabat 

Nebn- yerbum tuum: sat erat ergo ilhid quod jamdiu ab usque 

futarat Carthagine a Nebridio proponi solebat, et omnes qui audi- 

Mani- 

chaeos. 

* Quo intellectu Deum capit horao, vult capere nondum capit ? Aug.de Tria. 

qui ipsum intellectum suum quo eum v. $. 2.

CONFESSIONUM LIBER VII. 105 

eramus concussi'' sumus. Quid erat tibi factura nescio quae 

gens tenebrarum, quam ex adversa mole solent opponere, si 

tu cum ea pugnare noluisses* ? Si enim responderetur, aliquid 

fuisse nocituram, violabilis tu et corruptibilis fores. Si autem 

nihil ea nocere potuisse diceretur, nulla afferretur causa pugnandi 

; et ita pugnandi, ut quaedam portio tua et membrum 

tuum, vel proles de ipsa substantia tua, misceretur adversis 

potestatibus et non a te creatis naturis, atque in tantum ab eis 

corrumperetur et commutaretur in deterius, ut a beatitudine 

in miseriam *^ verteretur, et indigeret auxilio quo erui purgarique 

posset: et hanc esse animam, cui tuus sermo, servienti liber, 

et contaminata) purus, et corruptae integer subveniret; sed et 

ipse cormptibilis, quia ex una eademque substantia. Itaque, 

si te, quidquid es, id est, substantiam tuam qua es, incor- 

mptibilem dicerent; falsa esse illa omnia et exsecrabilia : si 

autem corruptibilem ; idipsum jam falsum et prima voce 

abominandum. Sat erat ergo istud adversus eos omnimodo 

evomendos a pressiua pectoris, quia non habebant qua exirent 

sine liorribili sacrilegio cordis et linguae, sentiendo de te ista 

et loquendo. 

4. Sed et ego adhuc, quamvis incontaminabilem et incon- lil. 

vertibilem, et nulla ex parte mutabilem dicerem, firmeque arbitl"- 

sentirem Dominum nostmm Deum verum, qui fecisti non '^^ ^^^- 

solum animas nostras, sed etiam corpora '', nec tantum nostras 0^1^^" 

animas et corpora, sed omnes et omnia; non tenebam expli- 

catam* et enodatam causam mali: quaecumque tamen esset, 

sic eam queErendam videbam, ut non per illam constringerer 

Deum incommutabilem mutabilem credere, ne ipse fierem 

quod quaerebam. Itaque securus eam quaerebam, et certus 

non esse vemm quod illi dicerent, quos toto animo fugiebam; 

quia videbam, quaerendo unde malum, repletos mahtia, qua 

opinarentur tuam potius substantiam male pati'^, quam suam 

male facere. 

•» Hoc argumento contra Manichaeos divinitus ut illumerrorem relinquerem, et 

saepenumero utitur Aug. (e. g. de Morib. ad fidem Catholicam me converterem, vel 

Manich. c. 12. c. Secundin. M. c. 20. potius revocarera, ipsius indulgentiS, qui 

de fide c. Manich. c. 18 et 35.) cui cum me huic fallaciae semper inha^rere non 

qmd responderet haud in promptu habu- sivit." Disp. 2. c. Fort. Manich. fin. 

ent Fortunatus, subjungit Aug. " Et


5. Et intendebam ut cemerem quod audiebam, liberum 

voluntatis arbitrium causam esse ut male faceremus, et rectum 

judicium tuum ut pateremur'; et eam liquidam* cemere non 

valebam. Itaque aciem mentis de profundo educere conatus, 

mergebar iterum; et sa^pe conatus, mergebar iterum atque 

iterum. Sublevabat enim me in lucem tuam quod tam 

sciebam me habere voluntatem, quam me vivere. Itaque 

cum aliquid vellem aut nollem, non alium quam me velle 

aut nolle certissimus eram; et ibi esse causam peccati mei 

jam jamque animadvertebam. Quod autem invitus facerem, 

pati me potius quam facere videbam; et id non 

culpam, sed pcenam esse judicabam, qua me non injuste 

plecti, te justum cogitans, cito fatebar. Sed rursus dicebam 

Quis fecit me? Nonne Deus meus, non tantum bonus, sed 

ipsum bonum ? Unde igitur mihi male velle et bene nolle, ut 

esset cur juste poenas luerem? Quis in me hoc posuit, et 

insemit mihi plantarium amaritudinis, cum totus fierem a 

dulcissimo Deo meo ? Si diabolus auctor, unde ipse diabolus? 

Quod si et ipse perversa voluntate ex bono angelo diabolus 

factus est; unde et in ipso voluntas mala qua diabolus fieret, 

quando totus angelus a conditore optimo factus esset*? His 

cogitationibus deprimebar itenun et sufFocabar: sed non 

Ps. 6,6. usque ad infemum illum subducebar erroris, ubi nemo tihi 

confitetur, dum tu potius mala pati, quam homo facere 

putatur. 

IV. 6. Sic enim nitebar invenire caetera, ut jam inveneram 

i^co 

naelius esse incorruptibile, quam corruptibile ; et ideo te, 

ruptibi- quidquid esses, esse incormptibilem confitebar. Neque enim 

lem esse 

oportet. 

; 

' Dupliciter appellatur malum, unum posse, nec potestvelle.— Sed hoc audito 

quod homo facit, alterum quod patitur ; Manichieus adhuc pergit, ' si ex libera 

quod facit peccatum cst, quod patitur voluntate naturae rationalis est malum, 

poena. Divina providentia cuncta mode- unde sunt ista tot mala, cum quibus nasci 

rante et gubernante, ita homo male facit videmus, qui nondum libertate voluntatis 

quod vult, ut male patiatur quod non utuntur'?—Hic nos respondemus, etiam 

vult. Aug. c. Adim. c. 26. Respon- ista mala, ex voluntate humanas naturai 

demus Manichaeis, non esse malum ex originem ducere, qua granditer peccante, 

Deo, neque coaeternum Deo ; sed ma- vitiata et cum stirpe damnata est. Unde 

lum ortum esse ex libera voluntate naturae naturae hujus tara multa naturalia bona 

rationalis, quae bene a bono condita est 

sed bonitas ejus non est agqualis bonitati 

veniunt de Dei opificio, mala de judicio ; 

quae mala nullo modo esse naturas vel 

Conditoris ejus quoniam ; 

sed opus ejus est; ideoque 

non natura 

habuit pecsubstantias 

non vident Manicha?i ; verum 

ideo dici naturalia, quia cum eis homines, 

candi possibilitatem, non tamen necessi- vitiata originis tanquam radice, nascuntur. 

tatem. Nec possibilitatem autem haberet, Op. Imp. c. Julian. vi. 5. 

si Dei natura csset, qui peccare nec vult 

:


ulla anima imquain potuit, poteritve cogitare aliquid quod sit 

te nielius, qui sunimum et optimum bonum es. Cum autem 

verissime atque certissime incomiptibile corruptibili praepo- 

natur, sicut ego jam pra^ponebam; poteram jam cogitatione 

aliquid attingere quod esset melius Deo meo, nisi tu esses 

incorruptibilis. Ubi igitur videbam incormptibile corruptibili 

esse prajfercndum, ibi te quacrere debebam, atque inde 

advertere ubi * sit malum, id est, imde sit ipsa corruptio, qua 

violari substantia tua nullo modo potest. Nullo enim prorsus 

modo violat comq^tio Deum nostrum ; 

nulla voluntate, nuUa 

necessitate, nullo improviso casu; quoniam ipse est Deus, et 

quod sibi vult bomun est, et ipse est idem bonum : cormmpi 

autem non est bonum. Nec cogeris invitus ad aliquid, quia 

volimtas tua non est major quam potentia tua. Esset autem 

major, si te ipso tu ipse major esses: voluntas enim et 

potentia Dei, Deus ipse est. Et quid improvismn tibi qui 

nosti omnia, et nuUa natura est, nisi quia nosti eam? Et 

utquid multa dicimus, cur non sit corruptibilis substantia quae 

Deus est, quando si hoc esset, non esset Deus .? 

7. Et quaerebam unde malum, et male quaerebam; et in V. 

ipsa inquisitione mea non videbam malum. Et constituebam ,ê"u^ 

in conspectu spiritus mei universam creaturam, quidquid inunê 

ea cemere possumus; sicuti est terra, et mare, et aer, etetqu»' 

sidera, et arbores, et alia* mortalia; et quidquid in ea non^^^^^ 

videmus, sicut nrmamentum coeli, insuper et omnes Angelos 

et cuncta spiritualia ejus; sed etiam ipsa, quasi corpora essent, 

locis et locis ordinavit imaginatio mea: et feci unam massam 

grandem distinctam generibus corpomm creaturam tuam*; 

sive quae re vera corpora erant, sive quae ipse pro spiritibus 

finxeram : 

et eam feci grandem, non quantum erat, quod scire 

non poteram; sed quantum libuit, undiqueversum sane 

finitam. Te autem, Domine, ex omni parte ambientem et 

penetrantem eam, sed usquequaque infinitum: tanquam si 

mare esset ubique, et undique per immensa infinitum solum 

mare, et haberet intra se spongiam quamhbet magnam, sed 

finitam tamen; plena esset utique spongia illa ex omni sua 

parte ex immenso mari : sic creatiu*am tuam finitam, te infinito 

plenam putabam, et dicebam : Ecce Deus, et ecce quae creavit 

Deus, et bonus Deus, atque his validissime longissimeque 

praestantior ; sed tamen bonus bona creavit, et ecce quomodo


ambit atque implet ea. Ubi ergo malum, et unde, et qua 

huc irrepsit? Quae radix ejus, et quod semen ejus? An 

omnino non est? Cur ergo timemus et cavemus quod non 

est? Aut si inaniter timemus, certe vel timor ipse malum est, 

quo incassum stimulatur et excruciatur cor: et tanto gravius 

malum, quanto non est quod timeamus, et timemus. Idcirco 

aut est malum quod timemus, aut hoc malum est quia time- 

mus. Unde est igitur, quoniam Deus fecit haec omnia, bonus 

bona? Majus quidem et summum bonum minora fecit bona, 

sed tamen et creans et creata bona sunt omnia. Unde est 

malum? An unde fecit ea*, materies ahqua mala erat, et 

formavit atque ordinavit eam, sed reliquit ahquid in illa, quod 

in bonum non converteret? Cur et hoc ? An impotens erat 

totum vertere et commutare, ut nihil mali remaneret, cum sit 

omnipotens? Postremo, cur inde ahquid facere voluit, ac 

non potius eadem omnipotentia fecit ut nulla esset omnino ? 

Aut vero existere poterat contra ejus vohintatem? Aut si 

seterna erat, cur tam diu per infinita retro spatia tempomm, 

sic eam sivit esse, ac tanto post placuit ahquid ex ea facere ? 

Aut jam si subito ahquid voluit agere, hoc potius ageret 

omnipotens, ut illa non esset, atque ipse solus esset totum, 

verum et summum et infinitum bonum. Aut si non erat bene 

ut non ahquid boni etiam fabricaretur*, et conderet qui bonus 

erat; illa sublata et ad nihilum redacta materia quae mala 

erat, bonam ipse institueret unde omnia crearet. Non enim 

esset omnipotens, si condere non posset ahquid boni, nisi ea, 

quam non ipse condiderat, adjuvaretur materia. Taha volvebam 

pectore misero, ingravidato curis mordacissimis de timore 

mortis, et non inventa veritate: stabihter tamen hserebat in 

corde meo, in cathohca Ecclesia fides Christi tui Domini et 

Salvatoris nostri; in muUis quldem adhuc informis, et prseter 

doctrinse normam fluitans*, sed tamen non eam rehnquebat 

animus, imo in dies magis magisque imbibebat. 

VI. 8. Jam etiam mathematicorum fahaces divinationes, et 

matico- impia dehramenta rejeceram. Confiteantur etiam hinc tibi 

rum di- ^q intimis visceribus animse meae miserationes tuae, Deus 

tiones meus. Tu enim, tu omnmo ; nam quis ahus a morte onmis 

rejicit. 

gj.^Qj.ig revocat nos, nisi vita quae mori nescit, et sapientia 

mentes indigentes iUuminans, nuUo indigens lumine, qua 

mundus administratur usque ad arborum volatica foha ? tu


procurasti pervicaciae meae, qiia obluctatus sum Vindiciano 

acuto seni, et Nebridio adolescenti mirabilis anima) : illi 

vehementer affinnanti, huic cum dubitatione quidem aliqua, 

sed tamen crebro dicenti, non esse illam * artem futura prae- 

videndi; conjectm'as autem hominum habere saepe vim sortis, 

et multa dicendo dici pleraque ventura, nescientibus eis qui 

dicerent, sed in ea non tacendo incurrentibus : 

procurasti ergo 

tu hominem amicum, non quidem segnem consultorem mathe- 

maticomm, nec eas litteras bene callentem ; sed, ut dixi, con- 

sultorem curiosum, et tamen scientem aliquid quod a patre 

suo se audisse dicebat, quod* quantum valeret ad illius artis 

opinionem evertendam ignorabat. Is ergo vir nomine Firmi- 

nus, liberaliter institutus et excultus eloquio, cum me tanquam 

charissimum, de quibusdam suis rebus, in quas saecula- 

ris spes ejus intumuerat, consuleret quid mihi secundum suas, 

quas constellationes appellant, videretur ; ego autem, qui jam 

de hac re in Nebridii sententiam flecti coeperam, non quidem 

abnuerem conjicere ac dicere quod nutanti occurrebat; sed 

tamen subjicerem, prope jam esse mihi persuasum ridicula 

illa esse et inania : tum ille mihi nan*avit patrem suum fuisse 

librorum taUum curiosissimum, et habuisse amicum aeque illa 

simulque sectantem ; 

qui pari studio et coUatione flatabant in 

eas nugas ignem cordis sui *, ita ut mutomm quoque anima- 

Hum, si qua domi parerent, obsenârent momenta nascentium, 

atque ad ea coeli positionem notarent, unde illius quasi artis 

experimenta colligerent. Itaque dicebat audisse se a patre, 

quod cum eumdem Firminum* pra^gnans mater esset, etiam 

illius patemi amici famula qua^dam pariter utero grandescebat 

quod latere non potuit dominum, qui etiam canum suamm 

partus examinatissima diligentia nosse curabat: atque ita 

factum esse ut cum iste conjugis, ille autem ancillae dies et 

horas, minutioresque horarum articulos cautissima observa- 

tione numerarent, enixse essent amba? simul; ita ut easdem 

constellationes usque ad easdem minutias utrique nascenti 

facere cogerentur, iste filio, ille servulo. Nam cum mulieres 

parturire coepissent, indicavemnt sibi ambo quid sua cujusque 

domo ageretur, et paravemnt quos ad se invicem mitterent, 

simul ut natum quod partm*iebatur esset cuique adnuntiatum; 

quod tamen ut continuo nuntiaretur, tanquam in regno suo 

facile effecerant. Atque ita, qui ab alterutro missi sunt, tam 

;


ex paribus domorum intervallis sibi obviam factos esse dicebat, 

ut aliam positionem siderum, aliasque particulas momen- 

torum, neuter eorum notare sineretur: et tamen Firminus 

amplo apud suos loco natus, dealbatiores vias saeculi cursi- 

tabat, augebatur divitiis, sublimabatur honoribus; servus 

autem ille, conditionis jugo nullatenus relaxato, dominis 

serviebat, ipso indicante qui noverat eum. 

9. His itaque auditis et creditis, talis quippe narraverat, 

omnis illa reluctatio mea resoluta concidit : et primo Firminum 

ipsum conatus sum ab illa curiositate revocare, cum 

dicerem, constellationibus ejus inspectis, ut vera pronun- 

tiarem*, debuisse me utique videre ibi parentes inter suos 

esse primarios, nobilem familiam propriae civitatis, natales 

ingenuos, honestam educationem, liberalesque doctrinas. At 

si me ille servus ex eisdem constellationibus, quia et illius 

ipsae essent, consuluisset, ut eidem quoque vera proferrem, 

debuisse me rursus ibi videre abjectissimam familiam, con- 

ditionem servilem, et caetera longe a prioribus aliena, longeque 

distantia. Unde autem fieret ut eadem inspiciens diversa 

dicerem, si vera dicerem; si autem eadem dicerem, falsa 

dicerem: inde certissime coUigi*, ea quae vera, consideratis 

constellationibus, dicerentur, non arte dici, sed sorte; qua? 

autem falsa, non artis imperitia, sed sortis mendacio. 

10. Hinc autem accepto aditu*, ipse mecum talia rumi- 

nando, ne quis eorumdem delirorum qui talem quaestum 

sequerentur, quos jam jamque invadere, atque irrisos refellere 

cupiebam, mihi ita resisteret, quasi aut Firminus mihi, aut 

illi pater falsa narraverit; intendi considerationem in eos qui 

gemini nascuntur: quorum plerique ita post invicem fiui- 

duntur ex utero, ut parvum ipsum temporis intervallum, 

quantamlibet vim in rerum natura habere contendant, colHgi 

tamen humana observatione non possit, litterisque omnino 

signari non valeat, quas mathematicus inspecturus est, ut 

vera pronuntiet. Et non erunt vera, quia easdem litteras 

inspiciens, eadem debuit dicere de Esau et de Jacob; sed 

non eadem utrique accidemnt. Faisa ergo diceret: aut si 

vera diceret, non eadem diceret, at eadem* inspiceret. Non 

ergo arte, sed sorte vera diceret. Tu enim, Domine, justissime 

moderator universitatis, consulentibus consultisque nescienti- 

bus occulto instinctu agis, ut dum quisque consulit, hoc audiat


qiiod einn oportet audire occiiltis meritis animarum, ex abysso 

justi judicii tui, cui non dicat homo: Quid est hoc? aut quid 

hoc? Non dicat, non dicat; homo est enim. 

11. Jam itaque me, adjutor meus, illis vinculis solveras, et VII. 

quicrebam unde malum, et non erat exitus. Sed non sinebas 

Jorquet 

me ullis fluctibus cogitationis auferri ab ea fide qua credebam tur in- 

et esse te, et esse incommutabilem substantiam tuam, et esse unde sit 

de hominibus curam et judicium twum, et in Christo Filio tuo malum. 

Domino nostro, atque* Scripturis sanctis quas Ecclesiae tuae 

caiholicoe commendaret auctoritas, viam te posuisse salutis 

humana), ad eam vitam, qua) post hanc mortem futura est. 

His itaque salvis, atque inconcusse roboratis in animo meo, 

quajrebam a)stuans unde sit malum. Quae illa tormenta 

Et ibi erant 

parturientis cordis mei ! qui gemitus, Deus meus ! 

; 

aures tua), nesciente me. Et cum in silentio fortiter quae- 

rerem, magnae voces erant ad misericordiam tuam, tacitae 

contritiones animi mei. Tu sciebas quid patiebar, et nullus 

hominrun. Quantum enim erat quod inde digerebatm- per 

Hnguam meam in aures familiarissimomm meorum? Num- 

qiiid totus tumultus animae meae, cui nec tempora, nec os 

meum sufficiebat, sonabat eis? Totum tamen ibat in auditum 

tuum, quod rugieham a gemitu cordis mei, et ante te erat Ps. 37, 

desiderium meum^ et lumen oculorum meorum non erat 

mecum. Intus enim erat, ego autem foris. Nec in loco 

ilhid : at ego intendebam in ea quae locis continentur, et non 

ibi inveniebam locum ad requiescendum ; nec recipiebant* 

me ista ut dicerem, Sat est, et bene est; nec dimittebant 

redire, ubi mihi satis esset bene. Superior enim eram istis, 

te autem inferior; et tu gaudium verum mihi subdito tibi, et 

tu mihi subjeceras quae infra me creasti. Et hoc erat rectum 

temperamentum''', et media regio salutis mese, ut manerem ad 

imaginem tuam, et tibi serviens dominarer corpori. Sed cum 

superbe contra te surgerem, et currerem adversus Dominum Job 15, 

in


mentum. Ipsa occurrebant undique acervatim et conglobatim 

cementi; cogitanti autem imagines coi^porum, ipsa^ oppone- 

bantur redeunti, quasi diceretm*: Quo is, indigne et sordide? 

Ps. 88, Et haec de vulnere meo creverant, quia humiliasti tanquam 

vulneratum, siiperhum ; et tumore meo separabar abste'', et 

nimis inflata facies claudebat oculos meos. 

VIII. 12. Tu vero, Domine, in ajternum manes, et non in setemum 

do dWi- 

iâsceris nobis: quoniam miseratus es terram et cinerem, et 

na mise- placuit in conspectu tuo reformare deformia mea ; et stimulis 

subve- 

intemis agitabas me, ut impatiens essem, donec mihi per 

nerit interiorem aspectum certus esses. Et residebat tumor meus 

tino. 6X occulta manu medicinae tua?, aciesque conturbata et contenebrata 

mentis meae, acri collyrio salubrium dolorum meomm 

de die in diem sanabatur. 

IX. 13. Et primo volens ostendere mihi quam resistas superbis, 

tonico. hu7nilihus autem des gratiam^ et quanta misericordia tua 

jy demonstrata sit hominibus via humilitatis, quod Verbum 

Verbi tuum caro factum est, et habitavit inter homines; procurasti 

Svlnit îî P®^ quemdam hominem immanissimo tyj)ho turgidum, 

tem, non quosdam Platonicomm' libros ex Grseca lingua in Latinam 

U rumt- 

^Gi^sos : et ibi legi, non quidem his verbis, sed hoc idem 

iitatem omnino multis et multiplicibus suaderi rationibus, quod in 

1 Pet 5 P^î^^cWô erat Verhum, et Verhum erat apud Deum^ et Deus 

5. Jac. erat Verhum: hoc erat in principio apud Deum ; omnia per 

j'h 1 ipsumfacta sunt, et sine ipsofactum est nihil: quod factum 

1—5. est i7i ipso, vita erat, et vita erat lux liominum, et lux in 

tefwhris lucet, et tenehrce eam non comprehenderunt. Et 

— 

quia hominis anima quamvis testimonium perhiheat de lumine, 

non est tamen ipsa lumen^; sed tamen Verbum Deus est lumen 

h Superbia enim avertit a sapientia : jecto quodam lumine intelligibili, quod 

unde autem hjec aversio.nisidum ille cu? Deus est illis, et aliud est quam illi, a 

bonumest Deus,sibi ipse vult essebonum quo illustrantur, ut clareant, atque ejus 

suum, sicuti sibi est Deus? Aug. de lib. participatione perfecti beatique subsistant. 

Arb. 1. iii. c. 24. Sjepe multumque Plotinus asserit sensum 

* LectisPlatonispaucissimislibris,cujus Platonis explanans, ne illam quidera, 

te esse studiosissimum accepi, collataque quam creduntesse, universitatis animam, 

cum eis, quantum potui, etiam illorum aliunde beatam esse quam nostram : id- 

auctoritate, qui divina mysteria tradide- que esse lumen quod ipsa non est, sed a 

runt, sic exarsi, ut omnes illas vellem an- quo creata est, et quo intelligibiliter illucoras 

rumpere, nisi me nonnullorum ho- minante intelligibiliter lucet Dicit 

minum existimatio commoveret. Aug. de ergo ille magnus Platonicus, animam 

Vita Beata, §. 4. rationalem, (sive potius intellectualis di- 

^ Viderunt philosophi, suisque litteris cenda sit, ex quo genere etiam immorta- 

multis modis copiosissime mandaverunt, lium beatorumque animas esse intelligit, 

hinc illos, unde et nos, fieri beatos, ob- quos in coelestibus sedibus habitare non

COXFESSTOXUM LIBER VII. 113 

veruni qiiod illinninat omuem homine^n venientem in hiinc 

viundtnn. Et quia in hoc iniindo emt, et viundns per eumX^x.J) 

factits est, et mundus eum non cognovit. Qiim ycTO in propria~ " 

sua venit, et sui eurn non receperunt ; quotquot autem re- 

ceperunt eum, dedit eis potestatem Jilios Dei Jieri, credenti- 

hus in nomine ejus; non ibi legi. 

14. Item legi ibi quia Verbum Deus, non ex carne, non exYev. 13. 

sanguine, non ex voluntate viri, neque ex voluntate carnis, 

sed ex Deo natus est^. Sed quia Verhum caro factum est, ei \\r. 14. 

hahitavit in nohis ; non ibi legi. Indagavi quippe in illis 

litteris varie dictum, et multis modis, quod sit Filius informa 

Pafris, non rapinam arhitratus esse ceqnalis Deo, quia natu- 

raliter idipsum est. Sed quia semetipsum exinanivitformam Phil.2, 

servi accipiens, in similitudinem hominum factus, et hahitu ~ 

inventus nt homo ; humiliavit se factus ohediens usque ad 

mortem, mortem autem crucis : propter qiiod et Deus illum 

exaltavit a mortuis, et donavit ei nomen quod est super omne 

nomen, ut in nomine Jesu omne genu Jiectatur, coelestium, 

terrestriinn et infernorum ; et omnis lingua conjiteatur quia 

Dominus Jesus in gloria est DeiPatris; non habent illi libri. 

Quod enim ante omnia tempora, et supra omnia tempora incom- 

mutabiliter manet unigenitus Filius tuus coaetemus tibi, et quia 

de plenitudine ejus accipiunt animae ut beatae sint, et quia par- Joh. i, 

ticipatione manentis in se sapientioe renovantur ut sapientes 

sint; estibi. Quodaxitem see utidu7?i tempus proimpiismortuus Wom. g, 

est ; et Filio tuo iniico non j)cpercisti, sed pro omnihus nohis^- 

tradidisti eum ; non est ibi. Ahscondisti enim hcec a sapi- 39. 

entihus, et revelasti ea parvulis ; ut venirent ad eum /«Ao-Mat. 11, 

2.5 28 

rantes et onerati, et rejceret eos : quoniam mitis est et^g^ 

humilis corde, et dirigit mites in judicio, et docet ma?isuetosVs. 24, 

vias suas, videns humilitatem nostram, et lahorem nostrum, et' 

dubitat,) non habere supra se naturam, testimonium dicit, " Nos omnes de pleninisi 

Dei, qui fabricatus est mundum, a ludine ejus accepimus." De Civ. Dei, 

quo et ipsa facta est : nec aliunde illis 1. x. c. 2. 

supernis proeberi vitam beatam, et lunien k ita legerunt, ut notum est, Irenaeus, 

intelligentia- veriiatis, quani unde pra-be- 1. iii. c. 18, 21. (3fio vero loco, J. v. 

tur et nobis ; consonans JCvangelio, ubi c. 2. de fidelium regeneratione verba inlegitur, 

Fuit homo, ^c. In qua diffe- telligit) TertuU. de Carne Christi, c. 19 

rentia satis ostenditur, animam rationalera et 24. Ambros. praef. in Ps. 37; sed 

velintellectualem, qualiserat in Johanne, lectio, hodie ab omnibus recepla, exstat 

sibi lumen esse non posse, sed alterius apud August. alias, et Ainbros. sicut et 

veri luminis participatione lucere. Hoc apud caJteros Patres. Vid. Sabat. ad 

et ipse Johannes fatetur, ubi ei perhibens loc.


dbnittens omnia peccata nostra. Qui autem cothumo tan- 

Mat. 1 1, quam doctrinae sublimioris elati non audiunt dicentem, Discite 

a me quia miiis sum et humilis corde, et invenietis requiem 

Rom. \y animahus vestris: etsi coqnoscunt Deum, non sicut Dmninum 

21.22. 

glorificant aut gratias agunt; sed evanescunt in cogitatio- 

nihus suis, et ohscuratur insipiens cor eorum ; dicentes euim se 

esse sapie?ites, stultifacti sunt. 

Ver. 23. 15. Et ideo legebam ibi immutatam etiam gloriam incor- 

ruptionis tucB in idola et varia simulacra, in similitudinem 

imaginis corruptihilis hominis, et volucrum, et quadrupedum, 

GeD.25,^# serpentum; videlicet ^gyptium cibum' quo Esau perdidit 

primogenita sua: quoniam caput quadrupedis pro te hono- 

Act. 7, ravit populus primogenitus, conversus corde in JEgyptum, et 

Ex 32 

curvans imaginem tuam, animam suam ante imaginem vituli 

1—6. et manducantis fenum. Inveni hajc ibi, et non manducavi. 

19^ 20. 'Placuit enim tibi, Domine, auferre opprobrium diminutionis 

lôm. 9, ab Jacob, ut major serviret minori; et vocasti Gentes in 

haereditatem tuam. Et ego ad te veneram ex Gentibus, et 

intendi in aurum quod ab ^gypto voluisti"" ut auferret 

Ex. 3, populus tuus, quoniam tuum erat, ubicumque erat. Et dixisti 

11,2. 

1 Lenticulam invenimuscibumesse^- sic doctrinae omnes gentilium non solum 

gyptiorum, nam ibi abundat in ^gypto; simulata et superstitiosa figmenta gravesunde 

magnificatur lenticula Alexan- que sarcinas supervacanei laborishabent, 

drina, et venit usque ad terras nostras, quze unusquisque nostrum, duce Christo 

quasi hic non nascatur lenticula. Ergo de societate gentilium exiens, debet abo- 

Esau desiderando cibum.l!lgyptium,per- minari atque devitare, sed etiam libe- 

didit primatum. Sic et populus Judae- rales disciplinas usui veritatis aptiores, 

orum de quo dictum est, Converd sunt et quzedam morum prsecepta utilissima 

corde in Mgyytum, lenticulam quodam- continent, deque ipso uno Deo colendo 

modo desideraverunt, et primatum perdi- nonnulla vera inveniuntur apud eos, quod 

derunt. Aug. in Ps. 46. n. 6. [ed. Ben.] eorum tamquam aurum et argentum, 

^ Quisquis bonus verusque Christianus quod non ipsi instituerunt, sed de quibus- 

est, Domini sui esseintelligat,ubicumque dam quasi metallis divinae providentiae, 

invenerit, veritatem. Aug. de Doctr. quae ubique infusa est, eruerunt, et quo 

Christ. 1. ii. c. 18. Philosophi autem perverse atque injuriose ad obsequia daequi 

vocantur, si qua forte vera et fidei monum abutuntur, cum ab eorum misera 

nostrae accommodata dixerunt, maxime societate sese anima separat, debet ab eis 

Platonici, non solum formidanda non auferre Christianus ad usum juslum prae- 

sunt, sed ab eis etiam tamquam injustis dicandi Evangelii. • . . Nam quid aliud 

possessoribus in usum nostium vindican- feceruntmulti boni fidelesnostri? Nonne 

da. Sicut enim ^gyptii non solum adspicimus quanto auro et argento et 

idola habcbant et onera gravia quae po- vesie suflTarcinatus exierit de ^gypto 

pulus Isratil detestaretur et fugeret, sed Cyprianus doctor suavissimus et martyr 

etiam vasa atque ornamenta de auro et beatissirnus? quanto Lactantius ; quanto 

argento, et vestem, quce ille populus Yictorinus, Optatus, Hilarius, ut de vivis 

exiens de Asgypto, sibi potius tamquam taceam ; quanto innumerabiles Groeci ? 

ad iisum meiiorem clanculo vindicavit, Quod prior ipse fidelissimus Dei famulus 

non auctoritate propria, sed praecepto MoVses fecerat, de quoscriptum est, quod 

Dei, ipsis ^gyptiis nescienter commo- " eruditus fuerit omni sapienti^ i^gypdantibus 

ea, quibus non bene utebantur : tiorum." Ib. c. 40.


Athcniensibus per Apostolum tuum, quod in te vimmus et 

tnovemur et fiumiis ; sicnt et quidmn secundum eos dixerunt : 

et utique inde erant illi libri. Et non attendi in idola ^gyp- 

Act. 17, 

tiorum, quibus de auro tuo ministrabant, qui trans?7iutaveruntôm' l, 

veritatem Dei in mefidacium, et coluerunt, et servierunt 

creaturcB potius quam Creatori. 

16. Et inde admonitus redire ad memetipsum, intravi in ^. 

. . , ^ T Clarius 

mtnna mea, duce te ; et potui, quoniam lactus es adjutorinnoies- 

meus. Intravi, et vidi qualicumque oculo animae mea?, supra?""' 

eundem oculum animae mea), supra mentem meam, lucem*gustino 

incommutabilem ; non hanc vulgarem et conspicuam omni ^'^^"*- 

carni"; nec quasi ex eodem genere grandior erat, tanquam si 

ista multo multoque clarius claresceret, totumque occuparet 

magnitudine. Non hoc illa erat; sed aliud, aliud valde ab 

istis omnibus. Nec ita erat supra mentem meam sicut oleum 

super aquam, nec sicut coelum super terram; sed superior, 

quia ipsa fecit me, et ego inferior, quia factus sum ab ea. 

Qui novit veritatem, novit eam; et qui novit eam, novit 

seternitatem. Charitas novit eam. O aetema veritas, et vera 

charitas, et chara aetemitas"! tu es Deus meus; tibi suspiro 

die ac nocte. Et cum te primum cognovi, tu assumpsisti me, 

ut viderem esse quod viderem, et nondum me esse qui viderem. 

Et reverberasti infirmitatem aspectus mei, radians in me 

vehementer, et contremui amore et hoiTore ; et inveni longe 

me esse a te in regione dissimihtudinis •*, tanquam audirem 

vocem tuam de excelso : Cibus sum grandium ; cresce, et 

manducabis me. Nec tu me in te mutabis, sicut cibum 

carais tuae ; sed tu mutaberis in me. Et cognovi quoniam 

pro iniquitate erudisti hominein, et tabescere fecisti sicut Ps. 38, 

araneam animam meam ; et dixi : Numquid nihil est veritas, ^~* 

quoniam neque per finita, neque per infinita locoriun spatia 

difTusa est .? Et clamasti de longinquo : Imo vero, E(jo sum Ex. 3, 

14. 

" Deus lux est, non quomodo oculi Dei essentia, qua est, nihil mutabile 

isti vident, sed quomodo videt cor cum habet, nec in jeternitate, nec in verilate, 

audis, " Veritas est." Aug. de Trin. 1. nec in voluntate : quia ajterna ibi est 

viii.c.2. vid. sup. p. 47.not.e. ad iv.$. 3. veritas, jeterna caritas ; et vera ibi est 

° Ad nostri sumus creatoris imaginera caritas, vera aeternitas; et cara ibi est 

creati, cujus est vera aeternitas, aeterna aeternitas, cara veritas. Aug. deTrin. iv. 

veritas, aeterna et vera charitas; estque 

IP8E /Eterna ET vEUA ET chauaTriprooem. 

V DissimiHs factus, longe recessisti 

NiTAs, ne

IIG S. AUGUSTINI EPISCOPI 

qui sum. Et audivi sicut auditur in corde,et non erat prorsus 

unde dubitarem ; faciliusque dubitarem vivere me, quam 

Rom. I, non esse veritatem, quce per ea qucs facta sunt, inteUecta 

20. • • . * 

conspicitur . 

XI. 17. Et inspexi caetera infra te, et vidi nec omnino esse, nec 

do crea- 

^mnino non esse : esse quidem, quoniam abs te sunt ; non 

lurae essc autcm, quoniam id quod es non sunt. Id enim vere est, 

non'^ quod incommutabiliter'' manet. Mihi autem adh(Brere Deo 

sunt. homim est ; quia si non manebo in illo, nec in me potero. 

28.' 

' Ille autem iu se manens innovat omnia. Et Deus meus es, 

Sap. 7, quoniam honorum meorum non eges. 

' 

18. Et manifestatum est mihi quoniam bona sunt quse 

2. corrumpuntur, quse neque si summa bona essent, neque nisi 

XII. bona essent, cormmpi possent : quia si summa bona essent, 

bona, incorruptibilia essent ; si autem nulla bona essent, quid in eis 

qua;corrumperctur 

non esset. Nocet enim corruptio ; et nisi 

sunt. bonum minueret, non noceret. Aut igitur nihil nocet cor- 

ruptio, quod fieri non potest: aut, quod certissimum est, 

omnia quse corrumpuntur, privantur bono. Si autem omni 

bono privabuntur, omnino non erunt. Si enim erunt, et 

corrumpi jam non poterunt, meliora erunt, quia incorruptibi- 

liter permanebunt. Et quid monstruosius quam ea dicere 

omni bono amisso facta meliora } Ergo si omni bono priva- 

buntur, omnino nulla erunt : ergo quamdiu sunt, bona sunt 

ergo quajcumque sunt, bona sunt. Malumque illud quod 

qua^rebam unde esset, non est substantia ; quia si substantia 

esset, bonum esset. Aut enim esset incorruptibilis substantia, 

magnum utique bonum: aut substantia corruptibilis esset, 

quae nisi bona esset, corrumpi non posset. Itaque vidi et 

manifestatum est mihi quia omnia bona tu fecisti, et prorsus 

nuUee substantiae sunt quas tu non fecisti. Et quoniam non 

sequalia omnia fecisti, ideo sunt omnia""; quia singula bona 

1 IIoc enim maxime esse dicendura vere enim ipse est, qula incommutabilis 

est quod semper eodem modo sese habet; est ; omnis enim mutatio facit non esse 

quod omnimodo sui simile est; quod quod erat. Vere ergo ille est qui innulla 

ex partecorrumpiac mutari potest; comrautabilis est. Aug. de Nat. boni, 

quod non subjacet tempori quod aliter ; 

nunc se habere quam habebat antea non 

c. 19. 

*" Cum omnino natura nulla sit malum, 

potest. Id enim est quod esse verissime nomenque hoc non sit nisi privationis 

dicitur. Aug. de Morib. Manich. c. 1. boni : sed a terrenis usque ad coelestia, et 

Magnifice igitur et divine Deus noster abinvisibilibususquead visibilia.suntaliis 

famulo suo dixit ; Ego sum qui suni ; et bonis alia meliora ; ad hoc inaequalia, ut 

dicesfiliisIsrael^Qui est misit mead vos; essentorania. Aug. deCiv.Dei,l.ii.c. 22. 

:

CONFE8S10NUM LIBER Vll. 117 

simt, et simul omnia valde bona : 

quoniam fecit Deus noster Gen.^ K 

oniniahojia valde. 39,21. 

19. Et tibi omnino non est malum, non solum tibi, sed "ec J^m- 

universa) creaturae tuae ; quia extra* non est aliquid quod ir-condita 

rumpat, ct corrumpat ordinem quem imposuisti ei. In partibus >^^jj^n^ 

autem ejus qua^dam, quibusdam quia non conveniunt, mala 

putantur : et eadem ipsa conveniunt aliis % et bona sunt, ot in 

semetipsis bona sunt. Et omnia ha3c quie sibimet invicem 

non conveniunt, conveniunt inferiori parti rerum, quam terram 

dicimus, habentem coelum suum nubilosum atque ventosum 

congruum sibi. Et absit jam ut dicerem, Non essent ista* ! 

quia etsi sola ista cemercm, desiderarem quidem meliora, sed 

jam etiam de solis istis laudare te deberem ; 

quoniam laudan- 

dum te ostendunt de terra dracones et omnes ahyssi, ignis, Ps. 148, 

grando, nix, glacies, spiritus tempestatis, qu


XV. 21. Et respexi alia, et vidi tibi debere quia sunt, et in te 

do"v^t cuncta finita : sed aliter, non quasi in loco, sed quia tu es 

tas et omnitenens manu veritate : et omnia vera sunt, inquantum 

talsitas . . . 

, 

in crea- sunt ; nec quidquam est lalsitas, nisi cum putatur esse quod 

tuns. 

jjQQ gg^ ^^ yj(jj qm3i non solum locis sua quajque suis con- 

veniunt, sed etiam temporibus : et quia tu, qui solus aetemus 

es, non post innumerabilia spatia temporum ccepisti operari ; 

quia omnia spatia temporum, et quae praeterierunt et quae 

prgeteribunt, nec abirent nec venirent, nisi te operante et 

manente *. 

XVI. 22. Et sensi expertus non esse niirum, quod palato non 

bona, sano poena est panis, qui sano suavis est ; et oculis aegris 

^'^!^^ odiosa lux, quae puris amabilis. Et justitia tua displicet 

dam non iuiquis ; nedum vipera et vermiculus, quse bona creasti, apta 

^P^^' inferioribus creaturse tuse partibus : quibus et ipsi iniqui apti 

Eccli. 

sunt, quanto dissimiliores sunt tibi ; apti autem superioribus, 

quanto similiores fiunt tibi. Et quaesivi quid esset iniquitas, 

et non inveni substantiam : sed a summa substantia, te Deo, 

detorta3 in infima * voluntatis perversitatem, projlcienUs intima 

' ^^' sua\ et tumescentis foras. 

XVII. 23. Et mirabar quod jam te amabam, non pro te phan- 

^"^^^j" tasma. Et non instabam* frui Deo meo, sed rapiebar ad te 

a cog- decore tuo, moxque diripiebar abs te pondere meo, et ruebam 

^lyl^^ 

in ista cum gemitu: et pondus hoc,consuetudo carnalis. Sed 

norum. mecum erat memoria tui, neque ullo modo dubitabam esse 

Sap. 9, cui cohsererem, sed nondum me esse qui cohaererem: qiioniam 

corpus quod corrumpitur, aggravat animam ; et deprimit 

terrena inhahitatio sensum miilta cogitantem. Eramque cer- 

Rom. 1, tissimus quod invlsihilia tua, a constitutione mundi, per ea 

qu(B facta sunt, intellecta conspiciuntur ; sempiterna quoque 

virtus et divinitas tua. Queerens enim unde approbarem 

pulchritudinem corporum, sive ccelestium, sive terrestrium; 

et quid mihi pra;sto esset integre de mutabiUbus judicanti, et 

dicenti, Hoc ita esse debet, illud non ita : hoc ergo quaerens 

unde judicarem, cum ita judicarem, inveneram incommutabilem 

et veram veritatis aeternitatem, supra mentem meam 

commutabilem. Atque ita gradatim a corporibus ad sentien- 

* Vid. inf. 1. xi. c. 13 et 20. id est, longe a se facere Deum, non loco- 

^ Superbia intumescere, hoc illi est in 

extima progredi ;— progredi autem in extima,quid 

est aliud quam intima projicere. 

rum spatio, sed mentis affectu ? 

1. vi. de Musica, c. 13. 

Aug". 

^


lem per corpus animam ; atque inde ad ejus interiorem vim, cui 

sensus corporis exteriora nuntiaret, quousque possunt bestiae: 

atque inde mrsus ad ratiocinantem potentiam ad quam refer- 

tur judicandum quod sumitur a sensibus corporis. Quae se 

quoque in me comperiens mutabilem, erexit se ad intelligen- 

tiam suam ; et abduxit cogitationem a consuetudine, subtra- 

hens se contradicentibus turbis phantasmatum ", ut inveniret 

quo lumine aspergeretur', cum sine ulla dubitatione clamaret 

incommutabilem praeferendum esse mutabili ; unde nosset 

ipsum incommutabile, quod nisi aliquo modo nosset, nullo 

modo ilkid mutabili certa pra^poneret. Et pervenit* ad id 

quod est, in ictu trepidantis aspectus. Tunc vero invisibilia 

tua, per ea quce facta sunt, intellecta conspexi; sed aciem 

figere non valui * : et repercussa infirmitate redditus solitis, 

non mecum ferebam nisi amantem raemoriam, et quasi olfacta 

desiderantem quoe comedere nondum possem. 

24. Et quitrebam viam comparandi roboris quod essetXVIIT. 

idoneum ad finiendum te; nec inveniebam, donec amplecterer^l^J^jJ^^^ 

mediatorem Dei et hominum^ hominem Christum Jesum^ ^^//viaad 

est super omnia Deus henedictus in scBcula, vocantem et dicen- 1 11^, 

tem, Ego sum via, et veritas, et vita; et cibum, cui capiendol» ^- 

invalidus eram, miscentem cami ; 

quoniam Vobimi cai'ofac- 5. 

tu7n est, ut infantia? nostrae lactesceret sapientia tua, per quam ^°' ^'*' 

creasti omnia. Non enim tenebam Dominum meum Jesum, Jo. l, 

humihs humilem ; nec cujus rei magistra esset ejus infirmitas ' 

noveram. Verbum enim tuum aeteraa veritas, superioribus 

creaturaj tua; partibus supereminens, subditos^ erigit ad seipsam: 

in inferioribus autem aedificavit sibi humilem domum 

de hmo nostro, per quam subdendos deprimeret a seipsis, et 

ad se trajiceret, sanans tumorem, et nutriens amorem; ne 

" Phantasmata nihil aliud sunt quara tualis, ad ejus imaginem facla ; qu» 

de specie corporis corporeo sensu ad- cum conatur luraen illud intueri, palpitat 

tracta figmenta ; quze memoriae mandare iufirmitate, et minus valet. Inde est 

ut accepta sunt, vel partiri, multiplicare, tamen quidquidintelligit sicut valet. Cum 

contrahere, distendere, ordinare, pertur- ergo illuc rapitur, et a carnalibus subbare, 

vel quolibet modo figurare co-;i- tracta scnsibus, illi visioni expressius 

tando, facillinium est ; sed cura vcrum prajsentatur, non spatiis localibus, sed 

qujEritur, cavere et vitare diflficile. Aug. raodo quodam suo, etiam supra se videt 

de vera Relig. c. 10. illud, quo adjuta videt quidquid etiara in 

* Aliud [a se] est ipsura lumen quo se intelli-endo videt. Aug. de Gen. ad 

illustratur aniraa.ut omnia, vel in se, vel Lit. 1. xii. c. 31. 

in illo, veraciter intellecta conspiciat. Y Ipse exaltat humiliter sequentes, 

Nam illud jam ipse Deus est; ha;c autem quera descendere non piguit ad jacentes. 

creatura, quaravis rationalis et intelltc- Aug. de Sancta Virginitate, c. 32. 

'

ISO S. AUGUSTINI EPISCOPI 

fiducia sui progrederentur longius, sed potius infirmarentur 

videntes ante pedes suos infirmani divinitatem ex participa- 

Gen. 3, tione timicde pelliceai^ nostra^, et lassi prosternerentur in eam, 

illa autem surgens levaret eos. 

XIX. 25. Ego vero aliud putabam, tantumque sentiebam de 

Iômino Christo meo, quantum de excellentis sapientiae viro, 

senser-t 

de cui nuUus posset aequari; prgesertim quia mirabiliter natus ex 

i,ica,na-virgine, ad exemplum contemnendorum temporalium pro 

tione. adipiscenda immortalitate, divina pro nobis cura tantam 

auctoritatem magisterii meruisse videbatur. Quid autem 

Jo. 1, sacramenti haberet Verbum caro factum, ne suspicari 

^'^' quidem poteram. Tantum cognoveram ex his qua; de illo 

— 

scripta traderentur, quia manducavit et bibit, dormivit, ambulavit, 

exhilaratus est, contristatus est, sei*mocinatus est ; non 

hsesisse camem illam Verbo tuo, nisi cum anima et mente 

humana. Novit hoc omnis qui novit incommutabilitatem 

Verbi tui, quam ego jam noveram, quantum poteram; nec 

omnino quidquam inde dubitabam. Etenim nunc movere 

membra corporis per voluntatem, nunc non movere; nunc 

aliquo affectu affici, nunc non affici ; nunc profen-e per signa 

sapientes sententias, nunc esse in silentio : 

propria sunt muta- 

bilitatis animse et mentis. Qua3 si falsa de illo scripta essent, 

etiam omnia periclitarentur mendacio, neque in illis Litteris ulla 

fidei salus generi humano remaneret. Quia itaque vera scripta 

sunt, totum hominem^ in Christo agnoscebam; non corpus 

tantum hominis, aut cum corpore sine mente animum*, sed 

ipsum hominem : non persona Veritatis, sed magna quadam 

naturae humange excellentia, et perfectiore participatione sapientine 

praefem cseteris arbitrabar. Alypius autem Deum 

came indutum ita putabat credi a CathoHcis, ut prgeter Deum 

mentemque hominis 

et camem, non esset in Christo anima ; 

non existimabat in co praidicari. Et quoniam bene persuasum 

tenebat, ea qua3 de illo memoria) mandata sunt, sine 

"^ Pellis moitalltatem significat; prop- in Ps. 103. S. 1. §. 8. illos, qui sibi sucterea 

et illi duo homines piimi, pareotes cinctoriafecerant.de suanuditateconfusi, 

noslri.auctores peccati generishumani etiam tunicis induit, propterea quidem 

facti mortales dimissi sunt de paradiso; pelliceis, aut corruptilibus jam corporibus 

ut autem significaretur ipsa mortalitas mors signaretur adjuncta. Op. Imp. c. 

eorum, induti sunt tunicis pelliceis; Jul. iv. 37. 

pelles autem detrahi non solent, nisi ani- ^ Verbum, rationalis anima, et caro, 

malibus morluis ; ergo pellium nomine hoc totum Christus. Aug. Serm. 253. 

moitalitasillafigurataesl. Aug. Enarrat. c. 4.

CONFESSIONEM LIBER VII. 121 

vitali ct rationali creatura non ficri, ad ipsum Christianam 

fklcm pigrius niovebatur. Sed postea hoereticorum Apollina- 

ristarum*' hunc en'orem esse cognoscens, catholicse fidei col- 

lictatus ct contcmperatus cst. Ego autem ahquanto posterius 

didicisse me lateor, in eo quod Verhum caro factiim est, quomodo 

catholica veritas a Photini^ falsitate dirimatur. Impro- 

batio quijipe hiereticorum facit eminere quid Ecclesia tua 

sentiat, ct quid habeat sana doctrina. Oporiuit enim î]^'^^' 

hccreses esse, ut jwohati manifesti fierent inter infirmos. 

26. Sed tunc lectis Platonicorum illis libris, posteaquam XX. 

inde admonitus qua^rere incorpoream veritatem, iJii^'i'îhilia^^l-^^^^' 

tua,per ea quce facta sunt, intellecta conspexi; et repulsus libris 

sensi quid pcr tenebras animae mea? contemplari non sinerer, \12 

certus esse te, et infinitum esse, nec tamen per locos finitos »^^^^»0'" 

infinitosve diffundi; et vere te esse qui semper idem ipse 

esses**, ex nulla partc nulloque motu ahter aut aliter; coctera 

vero ex te esse omnia, hoc solo finnissimo documento, quia 

sunt: certus quidem in istis eram, nimis tamen infirmus ad 

fruendum te. Ganiebam plane quasi peritus, et nisi in Christo 

Salvatore nostro viam tuam quaererem, non peritus, sed 

peritums essem. Jam enim coeperam velle videri sapiens, 

plenus poena mea: et non flebam, insuper et infiahar scientia. l Cor.8, 

^ Fuit qua^dam haeresis, vel adhuc unigenitus Dei Filius, Sapientia et Verfortassis 

habentur reliquiai, quorundara, bum Patris, per quod facta sunt orania, 

qui dicti sunt ApollinaristJB. Aliqui belluam quamdam cum figura humani 

ipsorum dixerunt hominem illura, quem corporis suscepisse credatur, displicue- 

suscepit Verbum, cum " Verbum caro runt sibi, non tamen ad correctionera, 

factum est," non habuisse mentem hu- ut redirent ad veritatis viam, totumque 

manam, (illud quod Xoy/xo» Graeci di- hominem a Sapientia Dei susceptum esse 

cunt, nos dicimus ralionale, unde homo confiterentur, nuUa diminutione naturae : 

ratiocinatur, quod non habent cajtera sed amphore usi audaciii, ipsam etiam 

animalia) sed tantum animarasineintelli- animam totumque utile hominis aliejientia 

liumana fuisse. Sed quid dicunt ? nantes ab eo, solam carnem humanam 

Ipsum Verbum Dei hoceratinillohomine eum suscepisse dixerunt. (De 83 div. 

pro mente. Exchisi sunt isti, respuit illos quaest. qu. 80.) Et illos respuit Eccleratholica 

fides,etha,>resin fecerunt. Con- sia Catholica, et expellit eos ex ovibus, 

firmatum est in catholica fide, hominem et a simplici et vera fide ; et confirraatum 

illum quem suscepit Sapientia Dei, nihil est hominem illum mediatorem habuisse 

minus habuisse quam cajteri homines, omnia hominis prjeter peccatum. Aug. in 

quantumpertinetadintegritatemnaturaB: Ps. 1. c. 

quantumaulem adexcellentiampersonnB, = Photiniani principium Filio Dei ex 

aliud quam CKteri homines. Nam ca?teri utero virginis tribuunt, nec volunt credere 

homines possunt dici participes Verbi quod et antea fuerit. Aug. Ep. 147. 

Dei, habentes Verbum Dei : nullus au- c. 7. 

tem eorum polestdici Verbum Dei, quod J Esse enim ad manendura refertur ; 

diclus est ille, cum dicium est, " Ver- itaque quod summe ac maxime esse dicibum 

caro factum est." (Aug. in Ps. 29. tur, permancndo in se dicitur. Aug, de 

Enarr. 2. $. 2.) Sed cum secum ipsi Mor. Manich. c. 6. \'id. sup. c. xi. 

cogitarent, fatendum esse, si ita est, ut 

^^^'


1 Cor. 3, Ubi enim erat illa cRdijicans charitas Q.fundamento humilitatis, 

qiiod est Christus Jesiis? Aut quando illi libri docerent me 

eam? In quos me propterea, priusquam Scripturas tuas 

considerarem, credo voluisti incurrere, ut imprimeretur me- 

moriae meae quomodo ex eis affectus essem : et cum postea 

in Libris tuis mansuefactus essem, et curantibus digitis tuis 

contrectarentur vuhiera mea ; discemerem atque distinguerem 

quid interesset inter praesumptionem et confessionem ; inter 

videntes quo eundum sit nec videntes qua, et viam^ ducentem 

ad beatificam patriam, non tantum cernendam, sed et habitan- 

dam. Nam si primo sanctis tuis Litteris informatus essem, et 

in earum familiaritate obdulcuisses mihi, et postea in illa 

voluraina incidissem; fortasse aut abripuissent me a soUda- 

mento pietatis, aut si in afiectu quem salubrem imbiberam 

perstitissem, putarem etiam ex ilHs libris eum posse concipi, 

si eos solos quisquam didicisset. 

XXI. 27. Itaque avidissime arripui venerabilem stiUim Spiritus 

jacris^" 

tui, et prae caeteris apostolum Paulum; et perierunt iUae 

Libiis qusestiones in quibus mihi aUquando visus est adversari sibi, 

invsns- . . 

rit, non ©t non congruerc testimoniis Legis et Prophetarum textus 

inven- germonis ejus. Et apparuit mihi una facies eloquiorum 

Platoni- castorum, et exsultare cum tremore didici. Et coepi*, et 

pj'2 11 

inveni quidquid illac verum legeram,hac cum commendatione 

1 Cor. 4, gratiae tuae^ dici; ut qui videt, non sic glorietur quasi non 

acceperit, non solum id quod videt, sed etiam ut videat: 

[quid enim hahet quod non accepit ?) et ut te, qui es semper 

idem, non solum admoneatur ut videat, sed etiam sanetur ut 

teneat: et qui de longinquo videre non potest, viam tamen 

Rom. 7, ambulet qua veniat, et videat, et teneat ; quia etsi condelec- 

22 2*? . 

* tetur horno legi Dei secundum interiorein hominem, quid 

faciet de alia lege in memhris suis, repugnante legi mentis 

sudBy et se captivum ducente in lege peccati, quce est in 

« Per hoc enim Mediator per quod et obest humili, de tanto intervallo non eam 

homo, per hoc et via. Quoniam si inter videre, in illo ligno ad eara venienti, quo 

eum qui tendit, et illud quo tendit, via dedignatur ille portari? Aug. de Trin. 

media est, spes est perveniendi; si autem iv. 15. 

desit, aut ignoretur qua eundum sit, quid ^ Altissimo quippe ac saluberrimo sa- 

prodest nosse quo eundum sitl Aug.de cramento, universa facies, atque, ut ita 

Civ. Dei, 1. xi. c. 2. Quid enim prodest dixerim, vultus sanctarum Scripturarum, 

superbienti, et ob hoc erubescenti lignum bene intuentes id admonere invenitur, ut 

[crucis] consceadere, de longinquo pro- qui gloriatur in Domino glorietur. Aug. 

spicere patriam transmarinam? Autquid Enchirid. c. 98.


7nemhris cjus? Quonlam justus es, Domine ; nos autemDan. 3, 

peccavi?nus, inique fecimus, impie gessimus, et gravata est 

super nos manus tua, et juste traditi sunius antiquo peccatori 

praposito mortis; quia persuasit voluntati nostra^ similitu- 

dinem voluntatis sua?, qua in veritate tua non stetit. QuidJoh.8, 

faciet miser homo? Quis eum liherabit de corpore Ô'^^^-^ hqj^ 7 

kujus, nisi gratia tua per Jesum Christum Dominum nos- 24. 2b. 

trum, quem genuisti coa^tei-num, et creasti in priucipio Prov. 8, 

viarum tuarum, in quo princeps hujus mundi non invenit 

quidquam morte dignum, et occidit eum ; et evacuatum est 30. 

* 

chirographum quod erat contrarium nohis? Hoc illae littera? Col. 2, 

non habent. Non habent illae pagina) vultum pietatis hujus, 

lacrymas confessionis, sacrijicium tuum, spiritum contrihu- Ps. 50, 

latum, cor contritum et humiliatum, populi salutem, sponsam ^^* 

civitatem, arrham Spiritus sancti, poculum pretii nostri. 21,2! 

Nemo ibi cantat: Nonne Deo suhdita erit anima mea? ^l^^Cor.s, 

ipso enim salutare meum. Etenim ipse est Deus meus et salu- p^ gj 

taris meus; susceptor meus, non movehor amplius. Nemo 2, 3. 

ibi audit vocantem : Venite ad me, omnes qui lahoratis. Dedi^- Mat. 11, 

nantur ab eo discere quoniam mitis est et humilis 

28 

corde. 25.' 

2Q 

* 

Ahscondisti enim hcec a sapientihus et prudentihus, et reve- 

lasti ea parvulis. Et aliud est de silvestri cacumine videre Deut. 

patriam pacis, et iter ad eam non invenire, et frustra conari 

per hivia, circum obsidentibus et insidiantibus fugitivis de- 

^'^* ^^' 

sertoribus, cum principe suo leone et dracone : et aliud tenere Ps. 90, 

viam ilhic ducentem, curia* ccelestis Imperatoris munitam, ^^- 

ubi non latrocinantur qui ccelestem militiam deseruemnt 

vitant enim eam sicut supplicium. Haec mihi inviscerabantur 

miris modis, cum minimum Apostolorum tuorum legerem», etl Cor. 

consideraveram opera tua, et expaveram. 

P Ad hanc vitae sua3 partera, ut vide- tiosissirai unguenti guttas paucissimas, 

tur, respicit Aug. ad Romanianura scri- incredibile, Romaniane, incredibile, et 

bens (c. Acad. ii. $. 5.) simul tamen ultra quam de me fortasse et tu credis, 

conversionem subindicat, cui haec viam (quid aroplius dicaml) etiam mihi ipsi 

sen&im muniebant, qua?que a lectione de meipso incredibile incendium concitaejusdem 

Apostoli profecta est; quam runt. Quis me tunc honor, qus homi. 

tamen pro amici indole, adhuc Mani- num pompa, qus inanis famse cupiditas, 

chaiismitenebrisobvoluti.obscuriustangit. quod denique hujus mortalis vitje fomen- 

" Quoniam nondum aderat ea flamma, tum atque retinaculum eomraovebat ? 

quajsummanosarrepturaerat, illamqua Prorsus totus in mc cursim redibam! 

lenta aistuabamus, arbitrabamur vel esse Respexi tantum, confiteor, quasi de itiraaximam, 

Cum ecce tibi libii quidam nere in illam religionem, quje pueris 

pleni—ubi illi flammula; instillarunt pre- nobis insita est, et meduliitus implicata : 

; 

^^» ^-

124 S. AUGUSTINI EPISCOPI CONF. LIB. VII. 

verum autem ipsa me ad se nescientcm lumine asperso, tanta se mihi philosophiae 

rapiebat. Itaque titubans, properans, facies aperuit, ut non dicam libi, qui ejus 

ba*sitans, arripio apostolum Paulum : incognitaj fame semper arsisti, sed si ipsi 

Neque enim vere isti, inquam, tanta po- adversario tuo—eam demonstrare pofuistuissent, 

vixissentque ita ut eos vixisse sem— quicquid eum acriter commovet in 

manifestum est, si eorum litterai atque quascunque delicias abjiciens et relin- 

rationes huic tanto bono adversarentur. quens, ad hujus pulchriiudinem—mirans, 

Perhgi totum intentissime atque cautis- anhelans, aestuans advolaret." 

sime. Tunc vero quanlulocunque jam


Vitae ipsius partem attingit celeberrimam, annum setatis trigesimum se- 

cundum, quo nempe cum Simplicianum consuluisset, audita ab eo Victo- 

rini conversione, ad imitandum exarsit. Tum vero, iis quae de Antonio 

iEgyptio monacho et duorum aulicorum conversione a Pontitiano di- 

dicit, magis magisque accensus, post vehementem luctam inter carnem 

et spiritum, codicem Apostoli ccelesti admonitus oraculo inspexit 

lectoque qui ipsi primus occurrit versiculo, omnino immutafur, et 

diruptis cupiditatum vinculis totus ad Deum convertitur. 

1. Deus meus, recorder in gratiarum actione tibi, et con- I. 

fitear misericordias tuas super me. Perfundantur ossa iiêa^jj'^*" 

dilectione tua*, et dicant : Domine, qnis similis tihi ? Diru- Têljm 

pisti vincula mea, sacrijicem tihi sacrijicium lauclis. Quo-t^gfjjgg 

modo dirupisti ea, naiTabo ; et dicent omnes qui adorant te, î"^- 

^^. 

cum audiunt ha?c : Benedictus Dominus in coelo et in terra ; num ire 

magnum et mirabile nomen ejus. Inlia^serant praecordiis p'^^"'^* 

meis verba tua, et tmdiqiie circumvallahar ahs te. De vitaio. 

tua ajtema certus eram : quamvis eam in (enigmate et quasi ^^' 

per speculum videram ; dubitatio tamen omnis de incorrup- Job l, 

tibili substantia, quod ab illa esset omnis substantia, ablata \ (^^^^ 

mihi erat: nec certior de te, sed stabilior in te esse cupiebam. ^3, 12. 

De mea vero temporali vita nutabant omnia, et mundandum Ib. 5, 7. 

erat car a fermento veteri ; et placebat via ipse Salvator, et 

ire per ejus angustias adhuc pigebat. Et immisisti in mentem 

meam, visumque est bonum in conspectu meo pergere ad 

Simplicianum qui mihi bonus apparebat servus tuus, et 

hicebat in eo gratia tua. Audicram etiam quod a juventutc 

sua devotissime tibi viveret : jam vero tunc senuerat, et longa 

oetate in tam bono studio sectandte via) tua), multa expertus, 

multa edoctus mihi videbatur ; et vere sic erat. Unde mihi 

ut proferret volebam, conferenti secum a^sius meos, quis esset 

aptus modus sic affecto, ut ego cram, ad ambulandum in via 

tua. 

;


2. Videbam enim plenam Ecclesiam; et alius sic ibat, alius 

autem sic. Mihi autem displicebat quod agebam in sajculo, 

et oneri mihi erat valde, non jam inflammantibus cupiditati- 

bus, ut solebant, spe honoris et pecuniae, ad tolerandam illam 

servitutem tam gravem. Jam enim me illa non delectabant 

Ps. 25, prae dulcedine tua et decore domus tucB quam dilexi ; sed 

adhuc tenaciter colligabar ex femina: nec me prohibebat 

Apostolus conjugari, quamvis exhortaretur ad melius, maxime 

l Cor. 7. volens omnes homines sic esse ut ipse erat. Sed ego infirmior 

eligebam molliorem locum : et propter hoc unum 

volvebar in cseteris languidus, et tabescens curis marcidis, 

quod* et in aliis rebus quas nolebam pati, congmere cogebar 

vitae conjugali, cui deditus obstringebar. Audieram ex ore 

Mat.l9, Veritatis, esse spadones qui seipsos ahsciderunt propter reg- 

Sap. 13,^'*'^'* codorum; sed, Qui potest, inquit, capere, capiat. Vani 

1- sutit certe omnes liomines quihus non inest Dei scientia; nec 

de his qucB videntur hona, potuerimt invenire eum qui est. 

At ego jam non eram in illa vanitate : transcenderam eam 

et contestante universa creatura tua", inveneram te creatorem 

nostiiim, et Verbum tuum apud te Deum, tecumque* unum 

Deum, per quod creasti omnia. Et est aliud genus impiorum, 

qui cognoscentes Deuyn, non sicut Deum glorificarerunt, aut 

Ps. 17, gratias egerunt. In hoc quoque incideram ; et dextera tua 

^^' 

suscepit me, et inde ablatum posuisti ubi convalescerem, quia 

Job 28, dixisti homini : Ecce pietas est sapientia ; et, Noli velle 

p^'^ g videre sapiens ; quoniam dicentes se esse sapientes, stulti 

7. factisunt. îinveneram ]dim honam margaritam ; etvenditis 

2U^22.' 0^^^^^^^^^^ ^^^ haherem, emenda erat, et dubitabam. 

Mat.i3, 3. Perrexi ergo ad Simplicianum '^, patrem in accipienda 

II. 

gratia* tua tunc*^ episcopi Ambrosii*, et quem vere ut patrem 

DeVictormo 

j yj^^ g^p^ ^^ j^ -y^ ^_ IQ^ ^ 55^ eXxdim scribit Ambrosius, eum " fidei et 

not. X. adquirendae cognitionis divinae gratia tob 

Simplicianuspostea"beatissimosuc- tum orbem peragrasse, et quotidianaj 

cessit Ambrosio, ecclesiaj Mediolanensis lectioni nocturnis ac diurnis vicibus 

antistes," (Retract.ii. 1.) ad eum scripsit omne vitae hujus tempus deputasse, acri 

Aug. "librosduodediversisquaestionibus" praesertim ingenio etiam intelligibilia 

(Opp. t. vi. p. 82 sqq.) eumque patrem complectentem, utpote qui etiam philoappellat 

(ib.) et " affectum ejus paternum sophiae libros quam a vero sint devii deex 

ejus benignissimo corde non repenti- monstraresoleat." (Ep. 65. ^. 5. p. 1052. 

num et novum, sed expertum plane ed. Ben.) vid. plur. ap. Tillemont. Hist. 

cognitumque" grate agnoscit, (Ep. 37.) Eccl. t. x. p. 169. Art. S. Simplicien. 

" censuram" ejus in libros suos, " si qui ^ «« Vale, et nos parentis affectu dilige, 

in sanctas ejus manus forte pervenerint, ut facis" (Arabr. Ep. 65. ad Simplic. 

corrigentis," expetil. (ib.) Ad ipsum fin.) " in eo et veleris affectum araicitiae, 

;

CONFESSIONUM LIBER VIII. 127 

diligebat. Narravi ei circuitus erroris mei. Ubi autem com- rhetcre 

memoravi legisse me quosdam libros Plalonicorum, quos Vic-50"^^ ' 

torinus quondam rhetor urbis Romae, quem Christianum de- 

functum esse audieram,in Latinamlinguam transtulisset; gi'a- 

tulatus est mihi quod non in aliorum philosophorum scripta 

incidissem,-p\cii3i /anaciarum et deceptionum secundum el€-Co\.2, 

menta hujus mundi: in istis autem, omnibus modis insinuari 

Deum et ejus Verbum ''. Deinde, ut me exhortaretur ad hu- 

militatem Christi, sapientihus ahsconditam et revelatam />ar-Mat.ii 

vulis, Victorinum^ ipsum recordatus est, quem, Romae cum * 

esset, famiUarissime noverat: de quo ille raihi narravit quod 

non silebo. Habet enim 'magnam laudem gratia? tuae confitendam 

tibi, quemadmodum ille doctissimus senex, et omnium 

liberalium doctrinarum peritissimus, quique philosophorum 

tam multa legerat, et dijudicaverat*; doctor tot nobilium 

senatorum, qui etiam ob insigne praeclari magisterii, quod 

cives hujus mundi eximium putant, statuam in Romano foro 

meruerat et acceperat; usque ad illam setatem venerator 

idolorum, sacrorumque sacrilegorum particeps, quibus tunc 

tota fere Romana nobiUtas inflata inspirabat populos jam et 

omnigenum deum monstra*, et Anubem latratorem, quae aliquando 

" Contra Neptunum et Venerem, contraque Minervam" 

tela tenuerant^, et a se victis jam Roma supphcabat^; quae 

ista senex Victorinus tot annos ore temcrepo defensitaverat: 

non erubuerit esse puer Christi tui, et infans fontis tui, sub- 

jecto collo ad hurailitatis jugum, et edomita fronte ad crucis 

opprobrium. 

; 

et, quod plus est, paternje gratiae amorera 

recognosco."(ld. Ep. 35.) Parentem vero 

eum idco vocS,sse conjicitur quod eum ad 

sub Constantio principe rheloricam do- 

cuit, et in extrema senectute, Christi se 

tradens fidei, scripsit adversus Arium 

baptismura suscipiendum praeparaverit 

Aug'. autem verba id potius innuunt Ambrosium 

eum ipso sacramento imbuisse. 

Hbros more dialectico valde obscuros,qui 

uisi ab eruditis non intelliguntur, et com- 

mentarios in Apostolum. Hieron. Virr. 

«^ Quod initium sancti Evangelii, cui 111. c. 101. De eo etiam, ut videtur, 

nomen est secundum Joannem, quidam scribit Gennadius de Virr. 111. c.lx.eum 

Platonicus, sicut a sancto sene Simpli- " commentatum fuisse Christianoquidem 

ciano, qui postea INIediolanensi Ecclesiae et pio seasu ; sed utpote saeculari literatura 

praesidebat Episcopus, solebamus audire, occupatus homo, et nullius niagisterio m 

aureis literis conscribendum.etperomnes divinis Scripturis exercitatus, levioris 

Ecclesias in locis trainentissimis propo- ponderissententiam figuravit."cf.Hieron. 

nendum esse dicebat. Sed ideo viluit Praef. in Comm. in Gal. vid. plur. ap. 

superbis Deus ille maglster. quia " Ver- Tillemont. l.c.p. 170sqq. Quzedam ejus 

bum carofactum estet habitavit in nobis." opera adhuc exstant. 

Aug. de Civ. Dei, x. c. 29. f ^neid. viii. 698—700. 

e " Victorinus, natione Afer, Romae S Vid. Aug. Ep. 17.


Ps. 143, 4. O Dominc, Domine, qui inclhiasti ccelos, ct descendisH; 

^' 

tetigisti montes, etfumigaveriint: quibus modis te insinuasti 

illi pectori? Legebat, sicut ait Simplicianus, sanctam Scrip- 

turam, omnesque Christianas litteras investigabat studiosissime 

et perscrutabatur ; et dicebat Simpliciano non palam, sed 

secretius et familiarius: " Noveris me Christianum jam esse." 

Et respondebat ille: " Non credam, nec deputabo te inter 

Christianos, nisi in ecclesia Christi videro." Ille autem 

irridebat dicens: " Ergo parietes faciunt Christianos?" Et 

hoc sajpe dicebat, jam se esse Christianum; et SimpUcianus 

ilhid sgepe respondebat, ct sa?pe ab illo parietum irrisio repe- 

tebatur. Amicos enim suos reverebatur ofFendere superbos 

dajmonicolas, quorum ex cuhnine Babylonicse dignitatis, 

Ps. 28, quasi ex cedris Lihani quas nondum contriverat Dominus, 

graviter ruituras in se inimicitias arbitrabatur. Sed postea- 

IMat.io, quam legendo etinhiando hausitfirmitatem, timuitque negari a 

9 

26."^ Christo coram Angehs sanctis, si eum timeret coram hominibus 

confiteri, reusque sibi magni criminis apparuit erubescendo de 

sacramentis humihtatis Verbi tui, et non erubescendo de sacris 

sacrilegis superbomm dajmoniomm, quae imitator superbus 

acceperat; depuduit vanitati, et erubuit veritati, subitoque et 

inopinatus ait Simpficiano, ut ipse naiTabat: " Eamus in 

ecclesiam; Christianus volo fieri," At ille non se capiens 

laetitia, perrexit cum eo. Ubi autem imbutus est primis 

instmctionum sacramentis, non multo post etiam nomen dedit, 

ut per Baptismum regeneraretur, mirante Roma, gaudente 

Ps. in.Ecclesia. Superbi videbant, et irascehantnr ; dentihus suis 

Ps. 39, stridehant, et tahescehant: servo autem tuo* Dominus Deus 

^- 

erat spes ejus, et ?ion respiciehat in vanitates et insanias 

mendaces. 

5. Denique, ut ventum est ad horam profitenda; fidei, quae 

verbis certis conceptis, retentisque memoriter, de loco eminen- 

tiore in conspectu populi fidehs Roma) reddi*" solet ab eis qui 

h Symbo]umsc.Apostolicum,quodCate- firmatur. ' Fundamentum enim aliud 

chumenis memoria teuenduin tradebatur, nemo potest ponere, prajter id (juod 

abiisautemreddebaiur i.e. publicerecita- positum est, quod est Cliristus Jesus.' 

balur antequam Sacramento Baptismi ini- Accepistis ergo et reddidistis, quod animo 

tiarentur: " Sacrosancti martyrii Symbo- et corde relinere debetis, quod in stratis 

lum, quod simul accepisiis et singuli hodie vestris dicatis, quod in plateis cogitetis, et 

reddidistis,verbasuntinquibusmatrisKc- quod inter cibos non obliviscamini : in 

clesiae fides supra fundamenlum stabile, quo etiam dormientes corpore, corde 

quod e?t Chrislus Dominus, solidata vigiletis. Fides ergo haec et salutis est

CONFESSIOXUM LIBER VIII. 129 

acccssuri sunt ad graliam tuam, oblatum esse dicebat Victo- 

rino a presbyteris ut secretius redderet, sicut nonnuUis qui 

verecundia trepidaturi videbantur offerri mos erat ; illum 

autem maluisse salutem suam in conspectu sanctae multi- 

tudinis proiiteri. Non enim erat salus quam docebat in 

rhetorica, et tamen eam publice professus erat. Quanto minus 

ergo vereri debuit mansuetum gregem tuum pronuntians verbumtuum, 

qui non verebatur in verbis suis turbas insanorum? 

Itaque ubi ascendit ut redderet, omnes sibiraet invicem, quis- 

que ut eum noverant, instrepuenmt nomen ejus strepitu gra- 

tulationis. Quis autem ibi non eum noverat? Et sonuit 

presso sonitu per ora cunctomm collaetantium : Victorinus, 

Victorinus ! Cito sonuerunt exsultatione, quia videbant eum ; 

et cito siluerunt intentione, ut audirent eum. Pronuntiavit 

iUe fidem veracem praeclara fiducia, et volebant omnes eum 

rapere intro in cor suum ; et rapiebant amando et gaudendo 

ha) rapientium manus erant. 

6. Deus bone, quid agitur in homine, ut plus gaudeat de ni. 

sahite desperatae animae, et de majore periculo liberatae, quam ceus et 

si spes ei semper affuisset, aut periculum minus fuisset? Angeh 

Etenim tu quoque, misericors Pater, plus gaudes de «/wogaudent 

pcenitente, qiiam de nonaginta novem justis, quihus non î^^^^catorum 

est poenitentia. Et nos cum magna jucunditate audimus,convercum 

audimus quam exsultantibus * pastoris humeris repor- luc^'i5. 

tetur ovis quae erraverat; et drachma referatur in thesauros 

tuos, colla?tantibus vicinis mulieri quaj invenit: et lacrymas 

excutit gaudium solemnitatis domus tuae, cum legitur in domo 

tua de minore filio tuo, Qnoniam rnortuiis erat, et revi.rit 

perierat, et inventus est. Gaudes quippe in nobis, et in 

Angelis tuis sancta charitate sanctis. Nam tu semper idem, 

regula " credcre nos in Deum Patrem cere, nec cum didicerilis, scribere, sed 

omnipotentem, &c." (Aug. Serm. 215. memoria semper tenere atque recolere 

in redditione symboli.) •' Die sabbati " Hoc est Testamentum quod ordinabo ei? 

quando vigilaturi sumus in Dei misericor- post dies illos," dicit Dominus, " dando 

dia.reddituri estis non Orationem sed syra- legem nieam in mente eorum, et in corde 

bolum. (Id. Serm. 58. $. ult.) Ista quae eorum scribam eam." Hujus rei signifi- 

breviter audistis, non solum credere, sed candae causa, audiendo Symbolum discietiam 

totidem verbis memorije commen- tur ; nec in tabulis vel in alicjua materia 

dare et ore proferre debetis. (Id. Serm. sed in corde scribitur. (Id. Serm. 212. 

214. in tradit. Symb. 3. ^. 2.) Nec ut $. 2.) Vid. et Liturg. Rom. (Assem. Cod. 

eadem verba Symboli teneatis, ullo modo Liturg. t. i. p. 11 sqq. 16.) Goth. et 

debetis scribere, sed audiendo perdis- Gallic. (p. 30 sqq. p, 38 sq. 40 8q. &c.) 

K 

; :


quia quoe non semper nec eodem modo sunt, codem modo 

semper nosti omnia. 

7. Quid ergo agitui' in anima, cum amplius delectatur 

inventis aut redditis rebus quas diligit, quam si eas semper 

habuisset? Contestantur enim et caetera, et plena sunt omnia 

testimoniis clamantibus, Ita est. Triumphat victor imperator, 

et non vicisset, nisi pugnavisset; et quanto majus periculum 

fuit in prailio, tanto est gaudium majus in triumpho. 

Jactat tempestas navigantes, minaturque naufragium; omnes 

futura morte pallescunt: tranquillatur coelum et mare, et 

exsultant nimis, quoniam timuerunt nimis. Mgev est charus, 

ct vena ejus malumrenuntiat; omnes qui eum salvum cupiunt, 

oegrotant simul animo: fit ei recte, et nondum ambulat pristinis 

viribus; et fit tale jam gaudium, quale non fuit cum 

antea salvus et fortis ambularet. Easque ipsas voluptates 

humanse vitae etiam non inopinatis et pra^ter voluntatem 

irruentibus, sed institutis et voluptariis* molestiis homines 

acquirunt. Edendi et bibendi voluptas nulla est, nisi praj- 

cedat esuriendi et sitiendi molestia. Et ebriosi qusedam 

salsiuscula comedunt, quo fiat molestus ardor, quem dum 

exstinguit potatio, fit delectatio. Et institutum est ut jam 

pacta? sponsse non tradantur statim, ne vilem habeat maritus 

datam, quam non suspiraverit sponsus dilatam. 

8. Hoc in turpi et exsecranda laetitia; hoc in ea quaj con- 

cessa et licita est; hoc in ipsa sincerissima honestate ami- 

Luc. 15, citise : hoc in eo qui mortuus erat, et revixit: perierat, et 

inventus est. Ubique majus gaudium molestia majori prae- 

ceditur. Quid est hoc, Domine Deus meus, cum tu aeternum 

tibi tu ipse sis gaudium, et qusedam de te circa te semper 

gaudeant'"? Qiiid est quod ha)C rerum pars altemat defectu 

et profectu, offensionibus et conciliationibus ? An is est 

modus earum; et tantum dedisti eis, cum a summis coelorum 

usque ad ima terrarum, ab initio usque in finem saeculorum, 

ab angelo usque ad vermiculum, a motu primo usque ad 

extremum, omnia genera bonorum, et omnia justa opera tua, 

suis quseque sedibus locares, et suis quaeque temporibus 

ageres? Heu mihi, quam excelsus es in excelsis, et quam 

profimdus in profundis ! et nusquam recedis, et vix redimus 

ad te. 

'» Vid. inf. 1. xii. §.12. 1. xiii. $.11.


i). Agc, Domine, fac; excita, et revoca nos; accende, et IV. 

^ -1 1 • ^ X- Quare 

rape; flagra, aulccsce: jam amemus, et cuiTamus. iSonnepiuj jjg. 

multi ex profundiore tartaro caecitatis quam Victorinus, redeunt tandum 

ad te, et accedunt, et illuminantur recipicntes lumen, quod si conver- 

qui recipiunt, accipiunt a te poiestafem itt JiUi tui 7^^'^^^ bUhTr^^" 

Sed si minus noti sunt populis, minus de illis gaudent etiam joh. i, 

qui noverunt eos. Quando enim cum multis gaudetur, et in 

singulis uberius est gaudium, quia fervefaciunt se, et inflam- 

mantur ex alterutro. Deinde, quod multis noti, multis simt 

auctoritati ad salutem, et midtis praêunt secuturis. Ideoque 

multum de illis et qui eos proecessemnt ketantur, quia non de 

solis laetantur. Absit enim ut in tabernaculo tuo prse paupe- 

ribus accipiantur personaj divitum, aut proe ignobilibus nobiles 

quando potius injirma mundi elegisti tit confunderes fortia; 1 Cor. i, 

et ignohilia hujus mundi elegisti et contemptihilia, et ea qu(B ' ' 

non sunt, tanquam quce* sint, ut ea qucB sunt evacuares. 

Et tamen idem ipse minimus Apostolorum tuomm, per cujus Id. 15, 

linguam tua ista verba sonuisti, cum Paulus proconsul, per 

ejus militiam debellata superbia, sub lene jugum Christi tui 

missus esset, regis magni provincialis effectus; ipse quoque Act. 13, 

ex priore Saulo Paulus vocari amaA^t, ob tam magnae*insigne^' ^'^' 

victoria)". Plus enim hostis vincitur in eo quem plus tenet, 

de quo plures tenet. Plus autem superbos tenet nomine 

nol)ilitatis, et de his plures nomine auctoritatis. Quanto 

igitur gratius cogitabatur* Victorini pectus, quod tanquam 

inexpugnabile receptaculum diabolus obtinuerat, Victorini 

lingua, quo telo grandi et acuto multos peremerat; tanto 

abundantius exsultare oportuit filios tuos, quia Rex noster 

alligavit /ortem, et videbant rasa ejus erep^ta mundari, etisrat.i2, 

aptari in honorem tuum, et fieri utilia Domino ad omne opus '^y^^ 

bonum. 2,21. 

10. Sed ubi mihi homo tuus Simplicianus de Victorino ista V. 

narravit, exarsi ad imitandum : 

ad hoc enim et ille narraverat. ,„"^1/^* 

Posteaquam vero et illud addidit, quod imperatoris Juliani L>antur 

eum a 

" "UtScipio.subjecla Africa, Africani 

sibi nomen assumpsit—ita et Saulus ad 

nino 

nien 

coDverimprobat 

Oiigenes, Apostolum ta-sione. 

binominem potius fuisse c«nset 

pradicationem gentium missus, a primo (Pra-f. in Comm. in Ep. ad Rom.) Chrys. 

Ecclesiajspolio, Proconsule SergioPaulo, nomen ejus Dei jussu immutatum fuisse 

victorias sua; troplia?a retulit ercxitque ait, quod haud dul>ie verum est, neque 

vexillum ut Paulus diceretur e Saulo." tamen ei repugnat, quod hac occasione 

Hieron. Comm. in Ep. ad Philem. init. factum fuerit. 

Hanc opmiooem memorat, neque omk2 

: ; 

* ^ 

'

1.^2 S. AUGUSTINI EPISCOPI 

temporibus lege data prohibiti sunt Christiani docere littera- 

turam et oratoriam; quam legem ille amplexus, loquacem 

Sap. 10, scholam deserere mahiit, quam verbum tuum, quo lingiias 

infantiiim facis disertas: non mihi fortior quam felicior visus 

est, quia invenit occasionem vacandi tibi. Cui rei ego suspi- 

rabam ligatus, non fen'o aheno, sed mea ferrea voluntate. 

Velle meum tenebat inimicus, et inde mihi catenam fecerat, 

et constrinxerat me. Quippe ex voluntate perversa, facta 

est hbido : et dum servitur hbidini, facta est consuetudo ; et 

dum consuetudini non resistitur, facta est necessitas. Quibus 

quasi ansuHs sibimet innexis, unde catenam appellavi, tenebat 

me obstrictum dura servitus. Voluntas autem nova quae 

mihi esse cceperat ut te gratis colerem, fruique te vellera, 

Deus, sola jucunditas certa, nondum erat idonea ad superandam 

priorem vetustate roboratam. Ita duae voluntates 

mese, mia vetus, alia nova, illa camahs, illa spirituahs, confligebant 

inter se, atque discordando dissipabant animam 

meam. 

1 1 

. 

Sic inteUigebam, meipso experimento *, id quod legeram, 

Gal. 5, quomodo caro concupisceret adversus spiritujn, et spiritus 

adversus carnem. Ego quidem in utroque^; sed magis ego 

in eo quod in me approbabam, quam in eo quod in me improbabam. 

Ibi enim magis jam non ego; quia ex magna 

parte id patiebar invitus, quam faciebam volens*. Sed tamen 

consuetudo adversus me pugnacior ex me facta erat, quoniam 

volens, quo nohem, perveneram. Et quis jure contradiceret, 

cum peccantem justa poena sequeretur? Et non erat jam 

illaexcusatio*, quavideri mihi solebam propterea me nondum 

contempto saeculo servire tibi, quia incerta mihi esset per- 

ceptio veritatis: jam enim et ipsa certa erat. Ego autem 

adhuc terra obhgatus, mihtare tibi recusabam; et impedi- 

mentis omnibus sic timebam expediri, quemadmodum impe- 

diri timendum est. 

12. Ita sarcina saecuh, velut somno assolet, dulciter preme- 

bar; et cogitationes quibus meditabar in te, similes erant 

conatibus expergisci volentium, qui tamen superati soporis 

® Contra ac statuerunt Manichaei, vid. uti noluit; id est, ut qui sciens recte non 

sup. I. iv. $, 26. n. g. p. 59. n. h. p. 60. facit, ainittat scire quid rectum sit ; et 

1. V. $. 18. n. o. p. 74. qui recte facere cum possit noluit, amit- 

P Illa est enim peccati poena justis- tat posse cum velit. Aug. de lib. arb. 

siraa, ut amittat unusquisque quo bene 1. v. c. 18.

CONl ESSIONUM LIBER VIII. 1.33 

altitudine reincrgimtur. Et sicut nemo est qui donnire sem- 

per velit, onmiumque sano judicio vigilare praistat; differt 

tamen plenimque homo somnum excutere, cum gravis torpor 

in membris est; eumque jam displicentem cai-jiit lihentius, 

quamvis surgendi tempus advenerit: ita certum habebam esse 

meHus tua) charitati me dedere, quam mese cupiditati cedere; 

sed ilhid placebat, et vincebat*; hoc libebat et vinciebat. 

Non enim erat quod tibi responderem dicenti mihi, Snrge, Eph. 5, 

qui dormis, et e.vsHrge a mortais; et iUuminahit te Christus: 

et undique ostendenti vera te dicere, non erat omnino quid 

responderem veritate convictus, nisi tantum verba lenta et 

somnolenta: Modo, ecce modo; sine pauhdum. Sed, Modo, 

et modo, non habebant modum ; et, Sine pauhilum, in longum 

ibat. Frustra condelectahar legi tuce secundum interiorem Rom. 7, 

hominem, cum alia lex in membris meis repugnaret legi 

mentis mecB, et captivum me duceret in lege peccati, qucE in 

memhris meis erat. Lex enim peccati est violentia consue- 

tudinis, qua trahitur et tenetur etiam invitus animus, eo 

merito quo in eam ôlens illabitur. Miserum ergo vie quis 

liheraret de corpore mortis /lujus, nisi gratia tua per Jesum 

Christum Dominum nostrum'^ 

13. Et de vinculo quidem desiderii concubitus quo arctis- VI. 

simo tenebar, et saecularium negotiorum servitute, quemad- Jj^^^^g" 

modum me exemeris, narrabo, et confitebor nomini tuo, Do- nanat 

mine, adjutor meus et redemptor meus. Agebam solita, vitLm"^^ 

crescente anxietudine, et quotidie suspirabam tibi; frequen- Ps. 18, 

tabam ecclesiam tuam, quantum vacabat ab eis negotiis sub ^^* 

quorum pondere gemebam*. Mecum erat Alypius otiosus ab 

opere jurisperitorum post assessionem tertiam, exspectans 

quibus iterum consilia venderet, sicut ego vendebam dicendi 

facultatem, si qua docendo prajstari potest. Nebridius autem 

amicitia3 nostra? cesserat, ut omnium nostrum famiharissimo 

Verecundo, Mediolanensi et civi et grammatico subdoceret, 

et vehementer desideranti et famihaiitatis jure flagitanti de 

numero nostro fidele adjutorium, quo indigebat nimis. Non 

itaque Nebridium cupiditas commodomm eo traxit: majora 

enim posset si vellet de Htteris agere ; sed officio benevolentitB 

])etitionem nostram contemnere nohiit amicus dulcissimus et 

mitissimus. Agebat autem illud prudentissime, cavens inno- 

tescere personis secimdmn hoc sajculmn majoribus, devitans 

^*


in eis omnem inquietudinem animi, quem volebat habere 

liberum et quam multis posset horis feriatum, ad quaerendum 

aliquid, vel legendum vel audiendum de sapientia. 

14. Quodam igitur die, non recolo causam qua erat absens 

Nebridius, cum ecce ad nos domum venit ad me et Alypium 

Pontitianus* quidam civis noster inquantum Afer, praeclare in 

palatio militans'': nescio quid a nobis volebat. Et conse- 

dimus ut colloqueremur; et forte supra mensam hisoriam quae 

ante nos erat, attendit codicem, tulit, aperuit, invenit apostolum 

Paulum, inopinate sane: putaverat enim aUquid de Ubris 

quorum professio me conterebat. Tum vero arridens, meque 

intuens, gratulatorie miratus est quod eas et solas prae ocuUs 

meis Litteras repente comperisset. Christianus quippe et 

fideUs erat, et sajpe tibi Deo nostro prosternebatur in ecclesia 

crebris et diuturnis orationibus. Cui ego cum indicassem 

iUis me Scripturis curam maximam impendere, ortus est 

sermo, ipso narrante, de Antonio' iEgyptio monacho, cujus 

nomen exceUenter clarebat apud servos tuos; nos autem 

usque in iUam horam latebat. Quod iUe ubi comperit, im- 

moratus est in eo sermone, insinuans tantum virum ignoran- 

tibus, et admirans eamdem nostram ignorantiam. Stupebamus 

autem audientes tam recenti memoria, et prope nostris tempo- 

ribus testatissima mirabiUa' tua in fide recta et cathoUca 

Ecclesia. Omnes mirabamiu", et nos quia tam magna erant, 

et Ule quia inaudita nobis erant. 

15. Inde sermo ejus devolutus est ad monasteriorum greges*, 

q Militare, pro, aliquo officio defungi Christianivetereshabueriut. Eum appelin 

curia Principis, usurpant Scriptores, lat Aug. " sanctum et perfectum virum, 

quo sensu êXtriviffSai dixit Theophanes. qui sine ulla scientia liiterarum scrip- 

Qui igitur Principi in quolibet officio, turas Divinas et memoriter audiendo 

seu in quahbet dignitate palatina, civili, tenuisse, et prudenter cogitando intelaut 

militaii deserviebat, ei " militare" lexisse praedicatur." de Doctr. Christian. 

dicebatur, ejusque esse •' miles." Du Prolog. $. 4. 

Cange (vid. inf. 1. ix, c. 8. Aug. de Civ. » Vid. Alhanasii Vita S. Anton. $. 54. 

Dei, V. 6.) unde dicitur " Miles utrius- 56. sqq. Tillemont 1. c. art. 7. Repert. 

quemilitiae^qui armatam profitetur simul Brit. 1. c. p. 577 sqq, 

et literatam seu legalem. Carpent.Suppl. » Requirant, quam magnum ilHc [in 

r Natus est A.D. 251. Vid. de eo .Egypto] gregem coUigat, quantam nu- 

Athanasii Vita S. Antonii Opp. t. i. merositatem sanctorum atque sanctarum 

p. 793 sqq. Tillemont Hist. Eccl. t. vii. habeat contemnentium penitus mundum. 

p. 46 sqq. Repertor. Britann. t. ix. Grex ille tantum crevit, ut etiam inde 

p. 41. 158. 277. Plura testimonia de superstitiones expulerit. Aug.Serm. 138. 

hoc opere S. Athanasii, e cajteris patri- $. 10. Florebat Aogyptus ea tempestate, 

bus exhibent PP. Benedict. 1. c. p. 785 non solum eruditis in Christiana philosqq. 

unde colligi potest quanti Antouium sophia viris, verum etiam his qui per

CONFESSIONUM LIBER VIII. 

135 

el mores euaveolcntiiu tiiae, et ubera dcserta erenii, quorum 

nos nihil scicbamus. Et crat nionasteriumMediolani" plcnum 

bonis fratribus, cxtra urbis moenia, sub Ambrosio nutritorc; 

et non noveramus. Pcrtcndebat illc ct loqucbatur adhuc, et 

nos intenti tacebamus. Unde ct incidit ut dicerct ncscio 

quando se et trcs alios contubcrnales suos, nimirum apud 

Treveros, cum Imperator pomeridiano Circensium spectacido 

tcncretur, exisse dcambulatum in hortos muris contiguos; 

atque iUic ut Ibrtc combinati spatiabantui*, imum secum 

seorsum, ct alios duos itidem seorsum paritcrque digressos: 

sed illos vagabundos irruissc in quamdam casam, ubi habita- 

bant (pudam scrvi tui, spiritii paupcres, quallinn est regmim jNiat. 5, 

coelmum, et invcnisse ibi codicem in quo scripta erat vita 

Antonii. Q\m\\\ lcgcre ccepit unus corum, ct mirari, et ac- 

cendi, et inter lcgendum meditari anipere talem vitam, et 

relicta militia" saeculari servire tibi: erant* autem ex eis quos 

dicunt Agentes^ in rebus. Tmic subito rcpletus amore sancto 

ct sobrio pudore, iratus sibi conjccit oculos in amicum, et ait 

illi: " Dic, quaiso te, omnibus istis laboribus nostris quo ambimus 

penênire ? quid qua)rimus? cujus rei causa militamus? 

Majome esse poterit sj^cs nostra in palatio, quam ut amici 

Imperatoris simus? Et ibi quid non fragile, plenumque 

pericXdis ? Et per quot pcricvda pervenitur ad gi*andius peri- 

culum? Et quando* istud erit? Amicus autcm Dci, si 

vohicro, ccce nunc fio." Dixit hoc, et turbidus parturitione 

nova) vitae, rcddidit oculos paginis ; ct lcgebat, et mutabatur 

intus ubi tu vidcbas, ct exucbatur mundo mcns ejus, ut mox 

apparuit. Namquc dum legit, et volvit fluctus cordis sui, 

vastum eremum commanentes, igna et nus contempserim, eorum scilicet qui ia 

prodigia Apostolica, simplicitate vitaj et civitatibus degunt, a vulgari vita lemocordissinceritate,faciebant—utverecom- 

tissimi. \idi ego diversorium sanctopleretur 

Apostoli dictum, " quia ubi rum INlediolani, non paucorum honiinum, 

abundavit peccatum, superabundavit et quibus unus presbyter praserat vir opti- 

gratia." Ruft". H. E. 1. iL c. 8. mus et doctissimus. De Morib. Eccl. 

" Difticilius est virtutem in multiplici Cath. c. 32, 33. 

hominum genere, et in ista vita turbulen. ^ Vid. sup, p. 134. not. q. 

tiore servare.—Difticilliraum est hic te- / " Agentes in rebus" •• qui Principis 

nere optimum vitje inodum, et animum jussis obsecundabant, eorum mandata in 

pacatum atque tranquillum. Quippe, ut provincias perferebant," INIagisteriani 

breviter explicem, hi, [Episcopi presby- " item appellati, quod sub INIagistro offi- 

teri,diaconi,et cujuscemodi ministri divi- ciorum militarent." Vid. Jac. GotofrecK 

norum Sacraraentorum] agunt ubi vivere ad tit. Cod. Theod. de Agent. in reb. 

discitur, illi [Monachij ubi vivitur. Nec [t. ii. p. 164 sqq.] Du Cange. 

ideo tamea laudabilc Christianoruni ge-


infremuit aliquando et discrevit, decrevitque meliora; jamque 

tuus, ait amico suo: " Ego jam abrupi me ab illa spe nostra, 

et Deo servire statui ; et hoc ex hac hora, in hoc loco aggre- 

dior. Te si piget imitari, noli adversari." Respondit ille, 

adhaerere se socium* tantaj mercedis tantseque mihtiaj. Et 

Luc. l4,ambo iam tui, a^dificabant tumm sumptu idoneo relinqueiidi 

* omnia sua et sequendi te. Tum Pontitianus et qui cum eo 

per aUas horti partes deambulabant, quaerentes eos devenerunt 

in eumdem locum, et invenientes admonuerunt ut redirent, 

quod jam* declinasset dies. At illi narrato placito etproposito 

suo, quoque modo in eis talis voluntas orta esset atque firmata, 

petiverunt ne sibi molesti essent, si adjungi recusarent. Isti 

autem nihilo mutati a pristinis, fleverunt se tamen, ut dicebat*, 

atque ilhs pie congratulati sunt, et commendaverunt se ora- 

tionibus eorum, et trahentes cor in terra abierunt in palatium; 

illi autem affigentes cor coelo, manserunt in casa. Et habe- 

bant arabo sponsas: quae posteaquam hoc audiermit, dicave- 

runt etiam ipsse virginitatem tibi. 

VII. 16. NaiTabat hgec Pontitianus : tu autem, Domine, inter 

baiur" 

^^1'^^ ^j^s retorquebas me ad meipsum, auferens me a dorso 

intus meo ubi me posueram, dum nollem me attendere ; et consti- 

Ponti- 

tuebas me ante faciem meam, ut viderem quam turpis essem, 

tiano. quam distortus et sordidus, maculosus et ulcerosus. Et vide- 

bam, et hoiTebam ; et quo a me fugerem non erat. Et si 

conabar avertere a me aspectum, nan-abat ille quod narrabat, 

et tu me rursus opponebas mihi, et impingebas me in oculos 

P$.35,3. nieos, ut invenirem iniquitatem meam et odissem. Noveram 

eam, sed dissimulabam ; et conhibebam'*, et obHviscebar. 

17. Tunc vero, quanto ardentius amabam illos de quibus 

audiebam salubres affectus, quod se totos tibi sanandos dederant, 

tanto exsecrabilius me comparatum eis oderam^. Quoniam 

multi mei anni mecum effluxerant, forte duodecim anni, 

ex quo ab undevicesimo anno aetatis meae, lecto* Ciceronis 

Hortensio, excitatus eram studio sapientiae ; et differebam 

contempta felicitate terrena ad eam investigandam vacare, 

y Cobibere, adquiescere. Cohibet, con- * Qui se diligit stultum, non proficiet 

sentit. Conspiratio, conibentia, consensio. ad sapientiam, nec fiet quisquis qualis 

Gloss. Mss.adConcil. Afr. ap.DuCauge. cupit esse, nisi se oderit qualis est. Aug. 

iTifivu conhibeo. Gloss. Gr. Lat. ibid, de vera Relig. c. 48. 

ub. plur. * Vid. sup. I. iii. c. 4.


cujus non inventio, sed vel sola inquisitio jam praeponenda 

erat etiam inventis thesauris regnisque gentium, et ad nutum 

circumfluentibus corporis voluptatibus. At ego adolescens 

miser, valde miser, in exordio ipsius adolescentiai etiam 

petieram a te castitatem, et dixeram : Da mihi castitatem et 

continentiam, sed noli modo. Timebam enim ne me cito 

exaudires, et cito sanares a morbo concupiscentiae, quam 

malebam expleri quam exstingui. Et ieram per vias pravas 

superstitione sacrilega, non quidem certus in ea, sed quasi 

praeponens eam caeteris*, quae non pie quaerebam, sed inimice 

oppugnabam. 

18. Etputaveram me propterea differre de die in diem con- 

tempta spe saeculi, te solum sequi, quia non mihi apparebat 

certum aliquid quo dirigerem cursum meum. Et venerat dies 

quo nudarer mihi, et increparet in me conscientia mea : Ubi 

es* lingua ? Nempe tu dicebas propter incertum verum 

nolle te abjicere sarcinam vanitatis. Ecce jam certum est, et 

illa te adhuc premit, humerisque Hberioribus pennas recipiimt, 

qui neque ita inquirendo attriti sunt, nec decennio et amplius 

ista meditati. Ita rodebar intus, et confundebar pudore hor- 

ribili vehementer, cum Pontitianus talia loqueretur. Termi- 

nato autem sermone et causa qua venerat, abiit iUe; et ego 

ad me. Quae non in me dixi ? Quibus sententiarum verberi- 

bus non flagellavi aniraam meam, ut sequeretur me conantem 

post te ire ? Et renitebatur*; recusabat, et non se excusabat. 

Consumpta erant et convicta argimienta omnia: remanserat 

muta trepidatio ; et quasi mortem refonnidabat restringi a 

fluxu consuetudinis quo tabescebat in mortem. 

19. Tmn in illa grandi rixa interioris domus meaj, quam vill. 

fortiter excitaveram cmn anima mea in cubiculo nostro corde ^^ ^°^' 

tum 

meo, tam vultu quam mente turbatus, invado Alypium. Ex- secedit» 

clamo : " Quid patimur ? quidesthoc? quidaudisti? Surgunt ^ggît^^' 

indocti et coelum rapiunt ; et nos cum doctrinis nostris sine 

corde, ecce ubi volutamur in came et sanguine ! An 

quia 

praecesserunt, pudet sequi, et non pudet nec saltem sequi ?" 

Dixi nescio qua? talia, et abripuit me ab illo aestus meus, cum 

taceret attonitus me intuens. Neque enim sohta sonabam 

plusque alloquebantur animum meum irons, gena?, oculi, color, 

modus vocis, quam verba quae promebam. Hortulus quidam 

;


erat hospitii nostri, quo nos utebamur sicut tota domo : nam 

hospes ibi non habitabat dominus domus. lUuc me abstulerat 

tumultus pectoris, ubi nemo impediret ardentem litem quam 

mecum aggressus eram, donec exiret qua tu sciebas ; 

ego au- 

tem non*: sed tantum insaniebam* salubriter, et moriebar 

vitaliter, gnarus quid mali essem, et ignarus quid boni post 

paululum futurus essem. Abscessi ergo in hortum, et Alypius 

pede post pedem*. Neque enim secretum meum non erat, 

ubi ille aderat: aut quando me sic afFectum desereret ? Sedi- 

mus, quantum potuimus remoti ab a^dibus. Ego fremebam 

spiritu indignans indignatione turbulentissima, quod non irem 

in placitum et pactum tecum, Deus meus, in quod eundum 

esse omnia ossa mea clamabant, et in coelum tollebant laudi- 

bus : et non ilkic ibatur navibus, aut quadrigis, aut pedibus, 

quantum saltem de domo in eum locum ieram, ubi sedebamus. 

Nam non sokim ire, verum etiam pervenire illuc, nihil erat 

ahud quam velle ire, sed velle fortiter et integre ; non semisauciam 

hac atque hac versare et jactare voluntatem, parte assurgentem 

cum aka parte cadente kictantem *. 

20. Denique tam muUa faciebam corpore in ipsis cuncta- 

tionis aestibus, quae akquando volunt homines, et non valent, 

si aut ipsa membra non habeant, aut ea vel cokigata vinculis, 

vel resoluta languore, vel quoquo modo impedita sint. Si 

vulsi capiUum, si percussi frontem, si consertis digitis am- 

plexatus sum genu; quia volui, feci. Potui autem veUe et 

non facere, si mobiktas membrorum non obsequeretur. Tam 

muka ergo feci, ubi non hoc erat veUe quod posse : et non 

faciebam quod et incomparabiU affectu ampkus mihi placebat, 

et mox ut veUem, possem ; 

quia mox ut veUem, utique veUem. 

Ibi enim facuUas ea quae voluntas, et ipsum veUe jam facere 

erat ; et tamen non fiebat : facikusque obtemperabat corpus 

tenuissima? voluntati anima), ut ad nutum* membra moveren- 

tur, quam ipsa sibi anima ad voluntatem suam* magnam in 

sola voluntate perficiendam. 

IX. 21. Unde hoc monstmm ? et quare istuc ? Luceat miseri- 

^ cordia tua ; et interrogem, si forte mihi respondere possint 

utânimus 

im- latebrae pcenarum hominum, et tenebrosissimae contritiones 

sib^ et fikorum Adam. Unde hoc monstrum ? et quare istud ? 

resista- Imperat animus corpori, et paret statim ; imperat animus


sibi, et resistitur^. Imperat animus ut moveatur manus, 

et tanta est facilitas ut vix a servitio discematur imperium : 

et animus animus est, manus autem corpus est. Imperat 

animus ut velit animus, nec alter est, nec facit tamen. Unde 

hoc monstmm .? et quare istud ? Imperat, inquam, ut velit, 

qui non imperaret nisi vellet, et non fit quod imperat. Sed 

non ex toto vult ; non ergo ex toto imperat. Nam intantum 

imperat, inquantum vult, et intantum non fit quod impe- 

rat, inquantum non vult. Quoniam voluntas imperat ut sit 

voluntas, nec alia sed ipsa. Non itaque plena* imperat, 

ideo non est quod imperat. Nam si plena esset, nec im- 

peraret ut esset, quia jam esset. Non igitur monstmm partim 

velle, partim noUe, sed aegritudo animi est, quia nou totus 

assurgit, veritate sublevatus, consuetudine praegravatus. Et 

ideo simt duae voluntates, quia una earum tota non est, et hoc 

adest alteri quod deest alteri. 

2*2. Pereant afacle tiia, Deus, sicuti pereunt vaniloqtii et X. 

mentis seductores, qui cum duas vokmtates in deliberandOgyg^j^j^^ 

animadverterint, duas naturas duai'um mentium esse asse-nJch»os 

verant, unam bonam, alteram malam. Ipsi vere* mali sunt,3uabus 

cum ista mala sentiunt, et iidem ipsi boni emnt si vera sense- contra- 

... . T • riis vo- 

A 1 

nnt, vensque consensemit, ut dicat eis Apostoms tuus : luntati- 

Fuistis aliquando tenebroi; nunc autem lux in Domino. IUibusduas 

contraenim 

dum volunt esse lux, non in Domino, sed in seipsis, rias na- 

putando anima) natm-am hoc esse quod Deus est% ita facti 5g[,gJanV. 

sunt densiores tenebrae ; quoniam longius a te recesseruntP^-QTy^' 

hoiTenda arrogantia, a te vero lumine illuminante mnnem lo.* 

hominem venientem in hunc mundum. Attendite quid dica-^P^^-^» 

tis, et embescite, et accedite ad eum et illuminamini, ^^Joh. i, 

vultus vestri non eruhescent. Ego cum deliberabam ut iam?; ^,, 

T-v • TA 

*^ Ps. 33, 

servirem Dommo Deo meo, sicut diu disposueram, ego eram 6. 

qui volebam, ego qui nolebam ; ego, ego eram. Nec plene 

volebam, nec plene nolebam. Ideo mecum contendebam, et 

dissipabar a meipso. Et ipsa dissipatio me invito quidem fie- 

bat, nec tamen ostendebat naturam mentis alienae, sed pcenam 

meae **'. Et ideo non jam ego operahar illam, sed quod hahita- Rom. 7, 

b Hkc est enim poena inobedienti c. Advers. Leg. et propt. 1. i. c. 14. 

homini reddita in semetipso, ut ei vicis- ^ Vid. sup. ad 1. iv. $. 26. p. 59. 

sira non obediatur nec a semeiipso. Aug.


hat in me peccatum de supplicio liberioris peccati, quia eram 

filius Adam. 

23. Nam si tot sunt contrariae naturae, quot voluntates sibi 

resistunt ; non jam duse, sed plures erunt. Si deliberet quisquam 

utrum ad conventiculum eorum pergat, an ad theatrum 

clamant isti : Ecce duae naturae : vma bona hac ducit ; altera 

mala illac reducit. Nam unde ista cunctatio sibimet adver- 

santium voluntatum ? Ego autem dico ambas malas, et quae 

ad illos ducit, et quse ad theatrum reducit. Sed non credunt 

nisi bonam esse qua itur ad eos. Quid si ergo quisquam 

nostrum deliberet, et secum altercantibus duabus voluntatibus 

fluctuet, utrum ad theatrum pergat, an ad ecclesiam nostram ? 

nonne et isti quid respondeant fluctuabunt ? Aut enim fatebun- 

tur, quod nokmt, bona vokmtate pergi in ecclesiam nostram, 

sicut in eam pergunt qui sacramentis ejus imbuti sunt atque 

detinentur : aut duas malas naturas, et duas malas mentes in 

uno homine confligere putabunt ; et non erit verum quod so- 

lent dicere, unam bonam aUeram malam: aut convertentur 

ad verum, et non negabunt, cum quisque dekberat, animam 

unam diversis voluntatibus sestuare. 

24. Jam ergo noii dicant, cum duas voluntates in homine 

uno adversari sibi sentiunt, duas contrarias mentes de duabus 

contrariis substantiis et de duobus contrariis principiis conten- 

dere, unam bonam, akeram malam. Nam tu, Deus verax, 

improbas eos, et redarguis atque convincis eos, sicut in utraque 

mala voluntate, cum quisque dekberat utrum hominem 

veneno interimat an ferro ; utrum fundum akenum ikum, an 

ikum invadat, quando utmmque non potest; utmm emat 

voluptatem luxuria, an pecuniam servet avaritia ; utrum ad 

circum pergat, an ad theatrum, si uno die utmmque exhibe- 

atur ; addo etiam tertium, an ad furtum de domo akena, si 

subest occasio ; addo et quartum, an ad committendum adul- 

terium, si et inde simul facukas aperitur, si omnia conciurant 

in unum articukim temporis, pariterque cupiantur omnia qua; 

simul agi nequeunt : discerpunt enim animum sibimet adver- 

santibus quatuor voluntatibus, vel etiam pkiribus in tanta 

copia rerum quse appetuntur, nec tamen tantam muki- 

tudinem diversarum substantiamm solent dicere: ita et in 

bonis voluntatibus. Nam quaero ab eis utrum bonum sit de- 

lectari lectione Apostok, et utrum bonum sit delectari psalmo 

;


sobrio, et utrum bonum sit Evangelium disserere. Respon- 

debunt ad singula : Bonum. Quid si ergo pariter delectent 

omnia simulque uno tempore .? Nonne 

diversae voluntates 

distendunt cor hominis, dum deliberatur quid potissimum 

arripiamus .? Et omnes bonae sunt, et certant secum, donec 

eligatur unum, quo feratur tota voluntas una, quae in plures 

dividebatur. Ita etiam cum aetemitas delectat superius, et 

temporalis boni voluptas retentat inferius, eadem anima est 

non tota voluntate illud aut hoc volens ; et ideo discerpitur 

gravi molestia, dum illud veritate praeponit, hoc familiaritate 

non ponit*. 

25. Sic tegrotabam et excruciabar accusans memetipsum XT. 

soHto acerbius nimis, ac volvens et versans me in vinculo ^^"J:*^^^ 

meo, donec abrumperetur totum quo jam exiguo tenebar, sedetcamis 

tenebar tamen. Et instabas tu in occultis meis, Domine, "Jj^jj^^ 

severa misericordia, flagella ingeminans timoris et pudoris, ne 

rursus cessarem, et non abnunperetur idipsum exiguum et 

tenue quod remanserat; et revalesceret iterum, etme robustius 

alhgaret. Dicebam enim apud me intus: Ecce modo fiat, 

modo fiat. Et cum verbo jam ibam in placitum. Jam pene 

faciebam, et non faciebam: nec relabebar tamen in pristina, 

sed de proximo stabam, et respirabam. Et item conabar, et 

paido minus ibi eram, et paulo minus jamjamque attingebam 

et tenebam ; et non ibi erara, nec attingebam, nec tenebam, 

hajsitans mori morti, et vitae vivere; pkisque in me valebat 

deterius inolitum, quam mehus insolitum : punctumque ipsum 

temporis quo ahud futunis eram, quanto propius admovebatur, 

tanto ampliorem incutiebat honorem; sed non recutiebat 

retro, nec avertebat, sed suspendebat. 

26. Retinebant nugae nugamm, et vanitates vanitatum * anti- 

quae amicae meae, et succutiebant vestem meam carneam, et 

submurmurabant : Dimittisne nos.'' et a momento isto non 

erimus tecum ulti'a in aeternum .? et a momento isto non tibi 

licebit hoc et iUud ultra in oetemum.? Et quae suggerebant 

in eo quod dixi, Hoc et illud } quae suggerebant, Deus meus ? 

Avertat ab anima servi tui misericordia tua! Quas sordes 

suggerebant! quae dedecora! Et audiebam eas jam longe 

minus quam dimidius, non tanquam libere contradicentes 

eundo in obviam, sed veluti a dorso mussitantes, et disceden- 

tem quasi furtim vellicantes, ut respicerem. Retardabant


tamen cunctantem me abripere atque excutere ab eis et 

transilire quo vocabar, cum diceret mihi consuetudo violenta: 

Putasne sine istis poteris? 

27. Sed jam tepidissime hoc dicebat. Aperiebatur enim 

ab ea parte qua intenderam faciem, et quo transire trepidabam, 

casta dignitas continentiae, serena et non dissokite liilaris, 

honeste blandiens* venirem neque dubitarem, et extendens 

ad me suscipiendum et amplectendum pias manus plenas 

gregibus bonorum exemplorum. Ibi tot pueri et puellse ; ibi 

juventus multa et omnis a^tas, et graves viduse, et virgines 

anus: et in omnibus ipsa continentia nequaquam sterilis; sed 

Ps. U2,fecunda mater Jllioriim gaudiorum de marito te, Domine. 

Et inidebat me irrisione hortatoria, quasi diceret: Tu non 

poteris quod isti, quod istae*? An vero isti et istae in seipsis 

possunt, ac non* in Domino Deo suo? Dominus Deus 

eorum me dedit eis. Quid in te stas, et non stas? Projice 

te in eum; noli metuere, non se subtrahet ut cadas: projice 

te securus, excipiet et sanabit te. Et embescebam nimis, 

quia illarum nugarum murmura* adhuc audiebam, et cunctabundus 

pendebam. Et rursus illa, quasi diceret: Obsurdesce 

adversus immunda illa membra tua super terram, ut mortifi- 

Ps. 118, centur. Narrant tihi delectationes, sed non sicut leoD Domini 

85. vid. jy^^ ^^^ jg^g^ controversia in corde meo, non nisi de meipso 

adversus meipsum. At Alypius affixus lateri mco, inusitati 

motus mei exitum tacitus opperiebatur. 

XII. 28. Ubi vero a fundo arcano alta consideratio contraxit et 

admo- congessit totam miseriam meam in conspectum cordis mei, 

nitu quo- Qi3orta cst procclla ingens, ferens ingentem imbrem lacry- 

totus marum. Et ut totum efFunderem cum vocibus suis, surrexi 

conver- ^^ Alypio: solitudo mihi ad negotium flendi aptior sugge- 

rebatur; et secessi remotius, quam ut posset mihi onerosa 

esse etiam ejus pra^sentia. Sic tunc eram, et ille sensit, nescio 

quid*; aliquid enim, puto, dixeram, in quo apparebat sonus 

vocis meae jam fletu gravidus, et sic surrexeram. Mansit 

ergo ille ubi sedebamus, nimie stupens. Ego sub quadam 

fici arbore stravi me nescio quomodo, et dimisi habenas 

lacrymis, et proruperunt flumina oculonun meorum, accep- 

Ps. 50, labile sacrificium tuum. Et non quidem his verbis, sed in 

p^' g 4 hac sententia multa dixi tibi: Et tu, Domijie, tisquequof 

Ps. 78, Usquequo, Domine, irasceris in Jinem ? Ne memor fueris 

5. 8.


iniquitatvm nostrarum antiquarum. Sentiebam enim eis me 

teneri: jactabam voces miserabiles. Quamdiu? quamdiu, 

Cras et cras ? Quarc non modo ? quare non hac hora finis 

turpitudinis meae ? 

29. Dicebam haec, et flebam amarissima contritione cordis 

mei. Et ecce audio vocem de vicina domo cum cantu dicentis 

et crebro repetentis, quasi pueri an puellae, nescio : " ToUe, 

lege ; tolle, lege." Statimque mutato vultu, intentissimus 

cogitare ccepi utrumnam solerent pueri in aliquo genere 

hidendi cantitare tale aliquid ; nec occurrebat omnino audi- 

visse me uspiam. Repressoque impetu lacrymarum, surrexi, 

nihil ahud interpretans, nisi* divinitus mihi juberi ut aperirem 

codicem, et legerem quod primum caput invenissem. Audie- 

ram enim de Antonio quod ex* evangeHca lectione®, cui forte 

supervenerat, admonitus fuerit, tanquam sibi diceretur quod 

legebatur, Vade, vende omnia qu(B habesy et da pauperihus ; Mat. 19, 

et hahehis thesaurum in ccelis : et veni^ sequere me ; et taU^^' 

oraculo confestim ad te esse conversum. Itaque concitus 

redii in eum locum ubi sedebat Alypius : ibi enim posueram 

codicem ApostoH, cum inde smTexeram. Arripui, apemi, et 

legi in silentio capitulum, quo primum conjecti sunt oculi 

mei : Non 

in comessationihus et ehrietatihus. ?io?i in cuhilihus Rom. 

13 13 

etimpudlcitiis,noti in contentione et (Bmulatione : sedinduite \^\ 

Dominum Jesum Christum, et carnis providentiam ne feceritis 

in concupiscentiis^. Nec ultra volui legere ; nec opus erat. 

Statim quippe cum fine hujusce sententia? quasi hice securi- 

tatis infusa cordi meo, omnes dubitationis tenebrae diffu- 

gerunt. 

30. Tum interjecto aut digito aut nescio quo alio signo, 

codicem clausi, et tranquillo jam vultu indicavi Alypio. At 

ille quid in se ageretur, quod ego nesciebam, sic indicavit. 

Petit videre quid legissem : ostendi ; et attendit etiam ultra 

quam ego legeram, et ignorabam quid sequeretur. Seque- 

batur vero : Injirmum autem injide recipite*. Quod ille ad Ib. 14, 

« Antonius, quando huic monito ob- tatem salutis corporalis valent. Si autem 

temperavit, decimum octavum, vel, ut ad superfluas delectationes, atque luxumaximum, 

vicesimum agebat annum. lias, ut quisque in his gaudeat quae carne 

Vid. Athanas. Vit S. Antonii, $. 2, 3. cupit, recte reprehenditur, quia provif 

Quod cum ait Apostolus, ostendlt dentiam carnis in concupiscentiis facit. 

non esse culpandam carnisprovidentiam, Aug. in exp. quarurad. prop. ex Ep. ad 

quando ea providentur quae ad necessi- Rom. c. 77.

144 S. AUGUSTINI EPISCOPI CONF. LIB. VIII. 

se retulit, mihique aperuit. Sed tali admonitione firmatus 

est, placitoque ac proposito bono et congruentissimo suis 

moribus, quibus a me in melius jam olim valde longeque 

distabat, sine ulla tiu-bulenta cunctatione conjunctus est. 

Inde ad matrem ingredimur : indicamus ; gaudet. Narramus 

quemadmodum gestum sit ; exsultat et triumphat ; et bene- 

Eph. 3, dicebat tibi, qui iJotens es ultra quam petimus aut intelligimiis 

^^' 

facere, quia tanto amplius sibi a te concessum de me videbat, 

quam petere solebat miserabilibus flebilibusque gemitibus. 

Convertisti enim me ad te, ut nec uxorem quaererem, nec 

aliquam spem hujus saeculi, stans in ea regula fidei^ in qua 

Ps. 29, me ante tot annos ei revelaveras. Et cotivertisti luctum ejus 

in gaudium multo uberius quam vohierat ; et multo charius 

atque castius, quam de nepotibus carnis meae requirebat. 

B Vid. sup. 1. iii. c. 1 1. 

i

LIBER NONUS. 

Uni jam Deo vivere studens, Rhetoricae professionem, sed non ante trans- 

actas vindemiales ferias quae proxime instabant, abjicere statuit. In- 

terim rure Cassiciaco apud amicum ejus Verecundum ad percipiendam 

Baptismi gratiam separat; ac tandem cum Alypio, et filio suo Adeodato 

baptizatur. Nec multo post, Africam repetens, Ostiam venit, cum 

amicis et matre Monnica, cujus vitam et sanctos mores brevi compendio 

exhibet, quseque ibidem defungitur, anno setatis suae 56, Augustini 33. 

1. O Domine, ego servus tuus ; ego servus tuus, et jilius I. 

ancillcB tucB. Disrupisti vincula mea ; tihi sacrificaho ^^^ -^q, 

hostiarn* laudis. Laudet te cor raeum et lingua mea, "^^^tem, 

et omnia ossa mea dicant : Domine, quis similis tihi ?'ceus 

Dicant, et responde mihi, et dic animw mean. Salus tua^^^.^"^^' 

ego sum. Qms ego, et quaiis ego i" Quid non mali autpg ^^^^ 

facta mea* ; aut, si non facta, dicta mea ; aut, si non^^. 17. 

dicta, voluntas mea fuit .? Tu 

autem, Domine, bonus etio^^* 

misericors, et dextera tua respiciens profunditatem mortis 

meae, et a fundo cprdis mei exhauriens abyssum corruptionis. 

Et hoc erat totum nolle quod volebam, et velle quod volebas*. 

Sed ubi erat tam annoso tempore, et de quo imo altoque 

secreto evocatum est in momento liberum arbitrium meum, 

quo subderem cervicem leni jugo tuo, et humeros levi sarcincBMdit.u 

tuce, Christe Jesu, adjutor meus et redemptor meus? Quam"^^* 

suave mihi subito factum est carere suavitatibus nugaiiim ! 

et j^,' 

quas amittere metus fuerat, jam dimittere gaudium erat. 

Ejiciebas enim eas a me, vera tu et summa suavitas" : ejicie- 

bas, et intrabas pro eis omni suavitate* dulcior, sed non carni 

et sanguini ; omni luce clarior, sed omni secreto interior 

omni honore subUmior, sed non subiimibus in se. Jam Hber 

erat animus meus a cmis mordacibus ambiendi, acquirendi, et 

volutandi atque scalpendi scabiem libidinum ; et garriebam 

* Omni homini converso ad Deum temporalium rcrum expugnaretur, nisi 

mutatur delectatio, mutanlur delicia; ; aliqua suavitate aeternorum. Aug. de 

non enim subtrahuntur, sed mutnntur. Musica, 1. vi. c. 16. 

Aug. Przef. ad Psal. 74. Non enim amor 

; 

'


tibi claritati meae, et divitiis meis, et saluti mea) Domino Deo 

meo. 

II. 2. Et placuit mihi in conspectu tuo non tumultuose abri- 

re rhe- P^re, sed leniter subtrahere ministerium linguae meue nundinis 

tonces loquacitatis * ; ne ulterius pueri meditantes non legem tuam, 

sionetn non pacem tuam, sed insanias mendaces, et bella forensia, 

differt 

rnercarentur ex ore meo arma furori suo. Et opportune jam 

vinde- paucissimi dies supererant ad vindemiales ferias, et statui 

Sdas.^ 

tolerare illos, ut solemniter abscederem et redemptus a te jam 

non redirem venalis. Consilium ergo nostmm erat coram te ; 

coram hominibus autem, nisi nostris, non erat. Et convenerat 

inter nos ne passim cuiquam eiFunderetur; quanquam tu nobis 

Ps. 83, a convalle plorationis ascendentihus^ et cantantibus canticum 

Ps. 119 

giâduum, dederas sagittas acutas, et carhones vastatores ad- 

3—5. versum linguam suhdolam^, velut consulendo contradicentem, 

et, sicut cibum assolet, amando consumentem. 

— 

3. Sagittaveras tu cor nostmm charitate tua, et gestabamus 

verba tua^ transfixa visceribus; etexempla'' servorum tuomm, 

quos de nigris hicidos, et de mortuis vivos feceras, congesta 

in siniun cogitationis nostrae urebant et absumebant gravem 

torporem, ne in ima vergeremus*; et accendebant nos valide, 

ut omnis ex lingua suhdola contradictionis fiatus infiammare 

nos acrius posset, non exstinguere. Vemmtamen quia propter 

nomen tuum, quod sanctijicasti per terras, etiam laudatores 

utique haberet votum et propositum nostrum, jactantia? simile 

videbatiu" non opperiri tam proximum feriamm tempus, sed 

de publica professione atque ante oculos omnium sita ante 

discedere * ; ut conversa in factum meum ora cunctomm in- 

tuentium, quam vicinum vindemialium diem pra3venire volue- 

rim, multa dicerent*, quod quasi appetissem magnus videri. 

b E Vers. vet. " quid dabitur tibi—ad suntl Delicati divites potuerunt, pauperes 

linguam dolosam," i. e. (inquit Aug. ad non possunf? Videte ergo, quare dicti 

loc.) quod habeas adversus linguam do- sunt carbones 7 Quia qui se convertunt 

losam, quo te munias adversus eam. ad Dominum, de mortuis reviviscunt. 

Respondetsubjicicnssibiinterroganti"sa- Carbones autem quando accenduntur, 

gitta? acutse &c. sagittae potentis acutai, antequain accenderentur, exstiacti erant. 

verba Dei sunt.—Novit Dominussagittare Nam extincti carbones, mortui dicuntur 

ad amorem, et nemo pulcrius sagittat ad ardentes, vivi appellantur. Exemplaergo 

amorem.quamquiverbosagittal.-Êxem- multorum iniquorum, qui conversi sunt 

pla sunfcarbonesvastatores."—Utputa, ad Dominura, carbones dicti sunt—Quid 

incipit enim tibi dicere Deus, " tu non sequitur 1 Jam repellit " linguam subpotes? 

quare ille potest "? quare alter po- dolam et labia iniqua," jam adscendit 

tuit?—Foeminae potuerunt, viri non pos- gradum, incipit proficere. 

;

CONFESSIONUM LIBER IX. 147 

Et quo mihi erat istiid, ut putaretur et disputaretur de auinio 

meo, et hlafiphemarelur honum nostrum ? 

4. Quin etiam, quod ipsa festate litterario labori nimio 

pulmo meus*^ cedere coeperat, et difficulter trahere suspiria, 

doloribusque pectoris testari se saucium, vocemque clariorem 

productioremve recusare, primo perturbaverat me, quia ma- 

gisterii ilhus sarcinam pene jam necessitate deponere cogebat, 

aut si curari et convalescere potuissem, certe intermittere*. 

i4°"i*6 

Sed ubi plena voluntas vacandi^ ei videndi quoniam tu es Ps. 45, 

Dominus, oborta mihi est atque finnata ; nosti, Deus meus, 

etiam gaudere coepi, quod hajc quoque suberat non mendax 

excusatio, qua? olfensionem hominum temperaret, qui propter 

liberos suos me liberum esse nunquam volebant. Plenus 

igitur taU gaudio tolerabam illud intervallum temporis, donec 

decuiTcret: nescio utmm vel viginti'' dies erant, sed tamen 

fortiter tolerabantur ; quia recesserat cupiditas qua? mecum 

solebat feiTe grave negotium, et ego premendus remanseram, 

nisi patientia succederet. Peccasse me in hoc quisquam ser- 

vorum tuorum fratmm meorum dixerit, quod jam pleno corde 

mihtia tua, passus me fuerim vel una hora sedere in cathedra 

mendacii. At ego non contendo. Sed tu, Domine misericor- 

dissime, nonne et hoc peccatum, cum caeteris hoiTendis et 

funereis, in aqua sancta ignovisti et remisisti mihi ? 

5. Macerabatur anxietudine Verecundus de isto nostro bono, III. 

quod propter vincula sua, quibus tenacissime tenebatm*, dcseri cundus 

se nostro consortio videbat. Nondum christianus, conjuge concedit 

ea ipsa tamen arctiore pra) caeteris compede, ab itinere suum. 

fideh ; 

quod aggressi eramus, retardabatur : nec christianum esse alio 

^ Cum utrumque verum fuerit, Aug. reret? Itaque tantus me arripuit pectoris 

pro eorum iiidole, cum quibus agebat, dolor, ut illius professionis onus sustinere 

nunc hanc, nunc illam cuusam profert, non valens, qua milu velifical)am fortasse 

cur a professione abscesserit, ita tamen ut ad Sirenas, abjicerem oninia, et optat.-e 

planum sit, ei hunc pulmonis dolorem tranquillitativelquassatam navem fissamre 

vera profuisse. Ad iNIediolanenses que perducerem." Ad Zenobium autem 

utrumque (inf c. 5.) ad Romanianum apertius, (de Ordine, 1. i, $. 5.) " Nam 

pectoris dolorem taRtum profert ; " qufe cum stomachi dolor scholam tne deserere 

[mundi hujus dona] meipsum capere coegisset, qui jam, ut scis.etiam sine uUa 

moliebantur quotidie ista cantantem [de tali necessitate in philosophiam confugere 

vanitate rerum humanarum] nisi nie pec- moliebar," alibi vero (in Epist.) se id 

toris dolor ventosam professionem abji- magis alliciente desiderio vacandi Deo 

cere, et in philosophiae gremium confugere fecisse testatnr. 

coegisset."c. Acad. i. 3. etadTheodorum


modo se velle dicebat, quam illo quo non poterat. Benigne 

sane obtulit, quamdiu ibi essemus, in re ejus essemus*. 

Luc. 14, j^gti.i][3^^gg illi*, Domine, in resiirrectione justorum, quia jam 

Ps. 124, ^P^^^ 

sortem retribuisti ei. Quamvis enim absentibus nobis, 

3. cum Romae jam essemus, corporali a^gritudine coiTeptus, et in 

Ps. 67, 

ea christianus et fidelis factus, ex hac vita emigravit : ita 

misertus es non solum ejus, sed etiam nostri, ne cogitantes 

egregiam erga nos amici humanitatem, nec eum in grege tuo 

numerantes, dolore intolerabili cruciaremur. G ratias tibi, Deus 

noster, tui sumus; indicant hortationes et consolationes tuae: 

fidehs promissor,reddis*Verecundo,pro rure illo ejus Cassici- 

aco, ubi ab sestu saecuh requievimus in te, amcenitatem sem- 

piteme virentis paradisi tui, quoniam dimisisti ei peccata 

16- super terram, in monte incaseato''^ monte tuo, monte uheri. 

6. Angebatur ergo tunc ipse ; Nebridius autem collaetabatur. 

Quamvis enim et ipse nondum christianus in iham 

foveam pemiciosissimi erroris inciderat, ut Veritatis Fihi tui 

camem phantasma ' crederet ; tamen inde emergens, sic sibi 

erat, nondum imbutus uUis Ecclesiae tuae sacramentis, sed 

inquisitor^ ardentissimus veritatis. Quem non multo post 

conversionem nostram et regenerationem per Baptismum 

tuum, ipsum etiam fidelem cathohcum castitate perfecta atque 

continentia tibi servientem in Africa apud suos, cum tota 

domus ejus per eum christiana facta esset, came solvisti ; et 

Luc. I6,nunc ille vivit in sinu Ahraha^n. Quidquid iUud est quod 

22 

iUo significatur sinu'', ibi Nebridius* vivit, dulcis amicus 

^ " Quem montem intelligere debemus Abraham ; et ideo Abrahai dictum non 

nisi eundem Dominum Christum, de quo quod ipsius tantum sit, sed quod ipse 

et alius Propheta dicit : * erit—mani- pater multarum gentium sit positus, quifestus 

mons Domini, paratus in cacumine bus est ad imitandum fidei principatu 

montium V Ipse est mons incasealus, propositus." [ed. Ben.] Neque tamen 

propter parvulos gratia tamquam lacte id in hoc loco voluisse videtur Auj^. se 

nutriendos ; mons uber, ad roborandos omnino nescire, quid sit quod nomine 

atque ditandos donorum excellentia ; nam " Abrahai sinus" designet Dominus, ve- 

et ipsum lac unde fit caseus, miro modo rum qualis sit ejus loci indoles, qualia 

significat gratiam : manat quippe ex gaudia ; occulta enim esse, et nobis, qui 

abundantia viscerum maternorum, et mi- adhuc in carne sumus, minus posse intelsericordia 

delectabili parvulis gratis in- ligi. Caeterum, ubique, de illo agens 

funditur." Aug. ad loc. loco, sibi constat Aug. Eum " secre- 

* Vid. Hup. 1. V. c. 9. not. 1. p. 72. tum" esse, " ubi erat Abraham ;—sinus 

S Vid. sup. 1. vi. $. 17. et not. ibid. erat, quia secretum erat." Serm. 14. c. 3. 

h Quid sinu Abrahae significari credi- " secretae cujusdam quietis habitatio." 

derit Augustinus, aperuit ipse postea in Ep. 164. §. 7. " Sinu ejus, h. e. in se- 

lib. 4. de Anima et ejus Origine, c. 16. creto quietis ejus." De Gen. ad litt. 

n. 24 : " Sinum Abrahao intellige remo- 1. xii. $. 63. " Ejus sinum i. e. nescio 

tam sedem quietis atque secretam,ubi est cujus felicitatis magnum abdituraque se-


nieus, tuus autem, Domine, adoptivus ex liberto filius ; ibi 

vivit. Nam qiiis alius tali animae locus ? Ibi vivit, unde me 

multa interrogabat homuncionem inexpertum. Jam non ponit 

aurem ad os meum, sed spirituale os ad fontem tuum ; et bibit, 

quantum potest, sapientiam pro aviditate sua, sine fine felix. 

Nec eum sic arbitror inebriari ex ea, ut obliviscatur mei, cum 

tu, Domine, quem potat ille*, nostri sis memor. Sic ergo 

eramus, Verecundum consolantes tristem, salva amicitia, de tali 

conversione nostra*, et exhortantes ad fidem gradus sui, vitai 

sciHcet conjugalis ; Nebridium autem opperientes quando 

sequeretur, quod de tam proximo poterat, et erat jam jamque 

facturus : cum ecce evoluti sunt dies illi tandem ; nam longi 

et multi videbantur prse amore libertatis otiosa) ad cantandum 

de medulHs omnibus, Tihi dixit cor meum^ QucBsim vultum 

timm ; 

vultum tuum, Domine, requiram. 

^s. 26, 

7. Et venit dies* quo etiam actu solverer a professione IV. 

rhetorica, unde jam cogitatu solutus eram. Et factum est. 

^^^ 

Eruisti linguam meam unde jam erueras cor meum ; et bene- Cassici- 

dicebam tibi gaudens profectus in villam cum meis omnibus'. scripti. 

Ibi quid egerim in litteris, jam quidem servientibus tibi, sed Episto- 

adhuc superbia3 scholam tanquam in pausatione anhelantibus *, Nebri- 

^ lum. 

testantur Ubri disputati " cum prajsentibus, et cum ipso me solo ' 

cretum." c. Faust xxxiii. 5. quomodo sanentur vulnera" sua, •' indigniorem 

etiam universe " justos defunctos in oc- tamen esse me, qui tara cito saner quam 

ailtis piorum sedibus quietos" esse ail volo, saepe memetipse convinco." Ib. 

(de Civ. Uei.i. 13.) et iisdem fere verbis j. 29. 

ubique utitur, unde constat eum non de ^ Sc. Disputt. iii. contra Academicos, 

loco ambiguura haesisse, sed de gaudiis " pauculis diebus transactis, posteaquam 

quibus " aniraap. justorum ac piorum de- in agro vivere ccepisset." c. Acad. i. §. 4. 

functorum,quas in requie vivere dubitare liber de beata vita, " idibus Novembris 

fasnonsit,"(deCiv.Uei,xiii.l9.)ibifruan- die ejus natali" ($. 6.) inceptus, distur.cum 

cerlum sit ipsos plenioribus gau- putationibus autem triduanis confectus, 

diis post resurrectionem esse potituros. et libri 2 de ordine (Retract. 1. i. c. 3.) 

Caelerum eandem dubiiationem de "sinu 1 Soliloquiorum Libriduo,"secundum 

Abiaham" cernere licet ap. Gresr. Naz. studium meum et amorera—ratione inda- 

Orat. Funebr. in S. Caesar. med. iv xdk- gandas veritatis, de his rebus quas maxime 

rcit 'Ap)â,a,fi, olrin{ ^n ovroi uaiv, a.vK- scire cupiebam, me interrogans, mihique 

•rxvffoio. respondens, tanquam duo essemus, ratio 

* Id mihi amore inveniendi veri jam in et ego, cura solus essem— ita ut in Imo. 

consuetudinem verterat, (ait Aug. de libro quaereretur et utcunque appareret, 

Ordin. i. $. 6. de hac agens vitae ejus qualis esse debeat, qui vult percipere 

parte) ita ut aut priniam si tales curaj sapientiara—et quadara ratiocinatione in 

inerant, aut certe ultiraara, dimidiam libri fine colligitur, ea qua; vera sunt 

tamen fere noctis partera pervigil quod- immortalia esse ; in 2do. autem de iracunque 

cogitarem; nec me patiebar mortalitate aniraae diu res agitur, et non 

adolescentiura lucubrationibus a meipso peragitur." Relract. 1. i. c. 4. Hujusquasi 

avocari." Testatur etiam se " poene suppleraentura, scripsit paullo post Mediquotidianis 

fletibus Ueum rogare, ut olani, lib. de Inimortal. Aniraae, (Opp.


coram te : quae autem cum absente Nebridio '", testantur epis- 

tolae. Et quando mihi sufficiat tempus commemorandi omnia 

magna erga nos beneficia tua in illo tempore, praesertim ad 

alia majora properanti ? Revocat enim me recordatio mea, 

et dulce mihi fit, Domine, confiteri tibi quibus intemis me 

ls.40, stimuUs perdomueris, et quemadmodum me complanaveris, 

3,45. hinniliatis montihus et collihus cogitationum meamm, et tor- 

tuosa mea direxeris, et aspera lenieris ; quomodo ipsum 

etiam Alypium fratrem cordis mei subegeris nomini unigeniti 

tui Domini et Salvatoris nostri Jesu Christi, quod primo de- 

dignabatur inseri litteris nostris. Magis enim eas volebat 

Ps. 28, redolere gymnasiomm cedros quas jam contrivit Doininus, 

quam salubres herbas ecclesiasticas adversas serpentibus. 

Quibus 8. Quas tibi, Deus meus, voces dedi cum legerem Psahnos 

perfusus 

David, cantica fideha, et sonos pietatis exchidentes turgidum 

gratiis, spiritum ; rudis in Grermano amore tuo, catechumenus in villa 

' 

etquam ^ 

*,./.. • 

n i 

vivido cum catechumeno Alypio lenatus, matre adha^rente nobis 

pietatis 

juuliebri habitu, virili fide, anih securitate, materna charitate, 

' ' 

sensu, 

' 

^ ... 


tando in tua misericordia, Pater. Et haec omnia exibant 

per ociilos meos et vocem meam, cmn conversus ad nos spiri- 

tus tuus bonus ait nobis: Filii hominum, quousque graves^^'^»^' 

corde ? Utquid diligitis vanitatem, et quceritis mendacium ? 

Dilexeram enim vanitatem, et qua^sieram mendacium. Et tu, 

Domine, jam magnijicaveras Sanctum tuum, suscitans eum « Ver. 4. 

mortuis,ei collocans ad dexteram tuam, unde mitteret ex alto^v^' ^» 

promissionem suam, Paracletum Spiritum veritatis : et mise- Luc. 24, 

rat eum iam, sed esjo nesciebam. Miserat eum, quia iam^^- 

"^ 

.^ 

raagmficatus erat, resiu*gens a mortuis, etascendens m coelum. la 17. 

Ante autem Spiritus nondum erat datus, quia Jesus nondum -^ct. 2» 

. -. . , Joh. 14, 

erat clarificatus. Et clamat propheta*: Quousque graves j^^^-j 

corde ? Utquid diligitis vanitatem, et qucBritis mendacium ? 39. 

JEt scitote quoniam Dominus magnijicavit Sanctum suum, 

Clamat, quousque ; clamat, scitote : et ego tamdiu nesciens 

" vanitatem dilexi, et mendacium qua^sivi;" et ideo audivi et 

contremui, quoniam talibus dicitur qualem me fuisse remi- 

niscebar. In phantasmatibus* enim quac pro veritate tenue- 

ram, vanitas erat et mendacium. Et insonui multa graviter 

ac fortiter in dolore recordationis meae. Quae utinam audis- 

sent qui adhuc usque " diligunt vanitatem et quajrunt menda- 

cium." Forte conturbarentur, et evomuissent illud ; et exau- 

dires eos cum clamarent ad te : quoniam vera morte camis 

mortuus est pro ?wbis, qui te interpellat pro nobis. 

10. Legebam: Trascimini, et nolite peccare. Et quomodo 

movebar, Deus meus, qui jam didiceram irasci mihi de praeteritis, 

ut de ca^tero non peccarem ? Et merito irasci, quia non 

aha natura gentis tenebrarum de me peccabat", sicut dicunt 

Rom. 8, 

qui sibi non irascimtiu:, et thesaurizant sibi iram in die iroi Rom, 2, 

et revelationis justi judicii tui. Nec jam bona mea foris^* 

erant, nec ocuhs carneis in isto sole° qua^rebantur. Volentes 

enim gaudere forinsecus, facile evanescunt ; et effunduntiu: in 

ea quae videntur et temporaliaP sunt, et imagines eorum 

" Vid. sup. iv. §. 26. n. g. p. 59. n. h. tempora surripiunt quod amamus; et 

P* ^^\, relinquunt in anima turbas phantasma- 

° Vid. sup. 1. iii. c. 10. p. 26. n. e. tum, quibus in aliud atque aliud cupiditas 

P Iûm ordinem suura peragit pulchra incitetur. Ita fit inquietus et aerumnosus 

mutabilitas temporum, deserit amantem auimus, frustra tenere a quibus tenetur 

species concupita. Aug. de Vera Relig. exoptans. Ib. c. 35. 

c. 20. Loca ofFerunt quod amemus,


famelicaî cogitatione lambunt. Et o si fatigentur inedia', et 

dicant : Quis ostendet nohis bona ? Et dicamtis, et audiant 

Signatum est in nohis lumen vultus tui, Domine. Non enim 

JohA, 9. lumen nos sumus quod illuininat omnem liominem ; 

sed illu- 

Eph. 5, minamur a te, ut qui/uimus aliquando tenehrce, simus lux in 

te. O si viderent intemum aitemum*, quod ego quia gusta- 

vevam, frendebam, quoniam non eis poteram ostendere, si 

afferrent ad me cor in oculis suis foris a te, et dicerent : Quis 

ostendet nohis hona ? Ibi enim, ubi* mihi iratus eram intus 

in cubili, ubi compunctus eram, ubi sacrificaveram mactans 

vetustatem meam, et inchoata meditatione renovationis mese 

Ps. 4, 7. sperans in te, ibi mihi dulcescere coeperas, et dederas lcBti- 

tiam in corde meo. Et exclamabam legens hsec foris, et 

agnoscens intus ; nec volebam multiplicari* terrenis bonis, 

devorans tempora et devoratus temporibus*, cum haberem 

Ver. 8. in seterna simplicitate * dXm^ frumenttim, et vinum, et oleum. 

II. Et clamabam in consequenti versu clamore alto cordis 

mei : O in pace ! o in idipsum I o quid dixit : Ohdormiam et 

somnum capiam I Quoniam * quis resistet nobis cum fiet sermo 

1 Cor. qui scriptus est, Ahsorpta est mors in victoriam ? Et tu es 

^^' ^'*- Idipsum valde qid non mutaris ; et in te requies obliviscens 

1 Quorum vita est spectare, conten- gitatione distenta, simplex bonum videre 

dere, manducare, bibere, concumbere, non sinitur : qualis est illa de quadtcitur, 

dormire, et in cogitatione sua nihil abud " deprimit terrena inhabitatio sensum 

quam phantasmata quse de tali vita colli- multa cogitantem." ( Sap. 9.) Talis anima, 

gunt ampiexari. Ibid. cap. 54. temporalium bonorum decessione et suc- 

' Nam qui videntur sibi copiosi, cum cessione, i. e. " a tempore frumenti, vini 

sint famelici,et pleni.cumsint inanissimi, et olei sui," innumerabilibus completa 

non convertuntur. Aug. in Psal. 67. phantasmatibus sic multiplicata est, ut 

* Teniporalium enim specierum multi- non possit agere quod praecepium est, 

formitas ab unitate Dei hominem lapsum " Sentite de Domino in bonitate, et in 

per carnales sensus diverberavit.et muta- simplicitate cordis quêrite illum." (Sap. 

bili varietate multiplicavit ejus affectum : 1, 1.) Ista enim multiplicitas illi simita 

facta est abundantia laboriosa, et, si plicitati vehementer adversa est.— Singudici 

potest, copiosa egestas ; dum aliud lares ergo et simplices, id est, secreti a 

atque aliud sequitui, et nihil cum eo multitudine ac turba nascentium rerum 

permanet. Sic " a tempore frumenti vini ac niorientium, amatores ajternitatis et 

et olei sui, m.ultiplicatus est," ut non Unitatis esse debemus, si uni Deo et 

inveniat " Idipsum," id est naturam in- Domino nostro cupimus inharere. Aucommutabilem 

et singularem,quam secu- gust. in Psal. 4. 

tus non erret et assecutus non doleat. 

Aug. de Vera Relig. cap. 21. Non enim 

multiplicatio semper ubertatem signifi- 

* ]sjon dictum est, aut " Obdormivi, 

et somnum cepi" aut " Obdorniio et 

somnum capio :" sed, " Obdormiam, et 

somnum capiam." Tunc " corruptibile 

cat, et non plerumque exiguitatem : cum 

dedita temporalibus voluptatibus anima hoc induetur incorruptione, et mortale 

semper exardescit cupiditate, nec satiari hoc induetuv immortalitate:" " tunc 

potest, et roultiplici alque aerumnosa co- absorbebitur mors in victoriara." Id. Ib. 

:


laborum omnium, quoniam nullus alius tecum, nec ad alia 

nmlta adipiscenda, qua^ non smit quod tu, sed tii, Domine, 

sinyidariter in spe constituisti 7ne. Legebam, et ardcbam; 

nec inveniebam quid facerem surdis mortuis, ex quibus 

fueram, pestis*, latrator amams et ca^cus adversus Litteras 

de melle coeli melleas, et de lumine tuo luminosas : et super 

inimicis * Scripturae liujus tabescebam. 

12. Quando recordal[)or * omnia dierum illorum feriatorum? Acer- 

Sed nec oblitus sum nec silebo flagelli tui asperitatem, etj^Q^g 

misericordiae tuae mirabilem celeritatem. Dolore dentium dentium 

• • 

^ 

j. ^ subito 

tunc excruciabas me ; et cum m tantum mgravesceret ut non nbe. 

valerem loqui ", ascendit in cor meum admonere omnes meos â^""^* 

qui aderant, vit deprecarentur te pro me, Deum salutis omnimodiE. 

Et scripsi hoc in cera, et dedi ut eis legeretur. Mox 

ut genua supplici affectu fixiraus, fugit dolor ille. Sed quis 

dolor? aut quomodo fugit? Expavi, fateor, Domine meus, 

Deus meus ; nihil enim tale ab ineimte aetate expertus 

fueram. Et insinuati sunt mihi in profundo nutus tui; et 

gaudens in fide laudavi nomen tuum. Et ea fides me securum 

esse non sinebat de pra^teritis peccatis meis, quae mihi 

per Baptismum tuum remissa nondum erant. 

13. Renuntiavi, peractis vindemiahbus, ut scholasticis suis V. 

Mediolanenses venditorem verborum alium providerent; quodsium 

et tibi ego senire delegissem, et ilU professioni, pra^ difBcul-

lani 


VI. 14. Inde ubi tempus adveiiit quo ine nomen dare'^ oporte- 

*°* ^^^' relicto rure, Mediolanum remeavimus. Placuit et Alypio 

baptiza- renasci in te mecum, jam induto humilitate Sacramentis tuis 

. . * 1 1 

junximus etiam nobis puerum Adeodatum ex me natum 

Alypio congrua, et fortissimo domitori corporis, usque ad Italicum 

... etAdeo-solum 

dato. 

fflaciale nudo pede obterendum insolito ausu. Ad- 

camaliter de peccato meo. Tu bene feceras eum. Annorum 

erat ferme quindecim^ et ingenio praeveniebat multos graves 

et doctos viros. Munera tua tibi confiteor, Domine Deus 

meus, creator omnium, et multum potens formare* nostra 

deformia : nam ego in illo puero prseter delictum non habebam. 

Quod enim enutriebatur a nobis in discipUna tua, tu 

inspiraveras nobis, nuUus aHus: munera tua tibi coniiteor. 

^* 

Est liber noster qui inscribitur, de Magistro : ipse ibi mecum 

loquitur. Tu scis ilUus esse sensa omnia quae inseruntiu' ibi 

ex persona collocutoris mei, cum esset in annis sexdecim. 

Multa ejus alia mirabiHora expertus sum. Horrori mihi erat 

ilhid ingenium ; et quis pra^ter te tahum miraculorum opifex ? 

Cito de terra abstulisti vitam ejus ; et securior eum recordor, 

non timens quidquam pueritia^, nec adolescentige, nec omnino 

homini iUi. Sociavimus eum cosevum nobis in gratia tua, 

educandum in discipUna tua; et baptizati sumus'', et fugit a 

y Vid.sup.l.viii. $.4. De hac nominum castus, qui Deum adtendit, et ad eum 

insciiptione vid. Bingham, 1. x. c. 2, §. 6. solum se tenet." §. 18. de eo scribit Aug. 

" Quid auiem aliud agit totum tempus, ibid. §. 6. " Erat etiam nobiscum a?tate 

quo Catechumenorum locum et nomen minimus omnium, sed cujus ingenium, si 

tenent, nisi ut audiant qus fides et qualis amore non fallor, magnum quiddam polvita 

debeat esse Christiani; ut cum " se licetur, Adeodatus filius meus." 

ipsos probaverint, tunc de mensa Domini * " In quo, disputatur, et quaeritur, 

manducent, et de calice bibant?"— Quod etinvenitur, magistrurn nonesse.quidocet 

autem fit per omne tempus, quo in Ec- hominem scientiam, nisi Deum, secun- 

clesia salubriter constitutum est, ut ad dum illud etiam quod in Evangelio scripnomen 

Christi accedentes Catechuraeno- tum est, unus est magister vester Chrisrum 

gradus excipiat, hoc fit multo dili- tus." Retract. i. 12. Exstat ap. Opp. 

gentius et instantius his diebus, quibus Aug. t. i. 

Competentes vocantur, cum ad perci- ^ Ab ipso baptizatus est Ambrosio, 

piendum baptismum sua nomina jam quod plus semel memorat. " Audi adhuc 

dederunt." Aug. de fid. et operib. $. 9. alium excellentem Dei dispensatorem, 

De seipso autem ait Aug. ib. " An quem veneror ut patrem ; in Christo enim 

usque adeo dissimulamus a sensibus nos- Jesu per Evangelium ipse me genuit, et 

tris, ut vel nos ipsos non recordemur eo Christi ministro lavacrum regeneraquam 

fuerimus attenti atque solliciti quid tionisaccepi. Beatumloquor Ambrosium, 

nobis pra^ceperint a quibus catechizaba- cujus pro Catholica fide gratiam, conmur, 

cum fontis illius sacramenta petere- stantiam, labores, pericula, sive operibus 

mus, atque ob hoc Competentes vocare- sive sermonibus, et ipse sum expertus, et 

mur ?" mecum non dubitat orbis praedicare Ro- 

"^ Ejus sententiola tunc temporis in lib. manus." c. Julian. Pelagiao. \.§. 10. cf. 

de beata vita conservatur " llle est vere de nuptiis et concupisc. §. ult. et Ep.


nobis sollicitudo vitae praeteritae. Nec satiabar illis diebus 

dulcediiie mirabili, considerare altitudinem consilii tui super 

salutem gencris humani. Quantum flevi in hymnis et canticis 

tuis, suave sonantis Ecclesiae tua3 vocibus commotus acriter 

Voces illa) influebant auribus meis, et eliquabatiu* veritas in 

cor meum ; et exsestuabat inde afFectus pietatis *, et currebant 

lacrymae, et bene mihi erat cum eis. 

15. Non longe coeperat Mediolanensis Ecclesia genus hoc VII. 

consolationis et exhortationis celebrare, magno studio fratrum g-^^tfjj 

concinentium vocibus et cordibus. Niminim annus erat, autcantus 

non multo amplius, cum Justina Valentiniani regis pueri 1°^ \i^_ 

niater hominem tuum Ambrosimu persequeretur*^ haeresis sua) diolani. 

causa, qua* fuerat seducta ab Arianis. Excubabat pia plebs in 

ecclesia mori parata cum episcopo suo, servo tuo. Ibi mea 

mater, ancilla tua, solUcitudinis et vigiliarum primas tenens, 

orationibus vivebat. Nos adhuc frigidi a calore Spiritus tui, 

excitabamur tamen civitate attonita atque tui-bata. Tunc 

hynnii et psalmi ut canerentur secundum morem orientaliura 

partium, ne populus moeroris ta^dio contabesceret, institutum 

est; et ex illo in hodiemum retentum, multis jam ac pene 

omnibus gregibus tuis et per caetera orbis imitantibus *. 

16. Tunc memorato antistiti tuo per visum aperuisti quo Inventio 

loco laterent martyrum coi-pora Protasii et Gervasii, quae per rum°ss 

tot annos incorrupta in thesauro secreti tui recondideras, Protasii 

unde opportune promeres ad coercendam rabiem femineam, vasii!"^ 

sed regiam. Cum enim propalata et efFossa digno cum 

147. c. 23. " neque enim el mihi prop- ferehaty Ep. 22. §. 2. Eosdem tamen 

terea placet sancti viri Ambrosii sententia 

" longe posterius passos esse quam beatiss. 

quia per illius os potissimum me Dominus Stephanum"" probesciri"aitAug.(Serm. 

ab errore liberavif, et per illius ministe- 318) " Sub ignobili cajspite latebant" 

rium gratiam mihi baptismi salutaris in- (Ambr. 1. c.) " in tantum ut supra ipso- 

dulsit, tanquam plantatori et rigatori meo rum corpora ambularent omnes, qui velnimium 

faveam." lent ad cancellos pervenire, quibus SS. 

*= Quo sc. " Bat-ilicam Portianara, h. e. Naboris et Felicis martyrum ab injuria 

extramuranam,"Arrianis traderet ; postea sepulchia defendebantur." (Paullin. Vita 

vero " basilicam novam h. e. intramura- S. Ambrcs. $. 14.) donec •' Ambrosio 

nam, qua? major est," petivit. vid. Ambr. per somnium levelata reperta sint." Aug. 

Epp. 20—22. Serm. c. Auxentium de de Civ. Dei, 1. xxii. c. 8. $.2. Postea 

Basilicis tradendis, pp, 852—880. ed. vero " senes repetierunt, se aliquando 

Ben. cf. rillemont. Hist. Eccl. S. Am- horum martyrum nomina tiluluraque !e- 

broise, Art. 44—48. pp. 76—82. Eo gisse." Ambr. 1. c. $. 12. Plerique eos 

tempore Mediolani erat Valentinianus sub Nerone passos esse credunt. vid.Tille- 

vid. inf. not. e. mont. II. E. t. ii. Art. S. Gervais et S. 

»1 Longe ante Ambrosii tempus passi Protais et nott. ibid. Ense martyrium 

sunt, quippe qui narret " Invenimus mirai adepti sunt ; " avulsum humeris caput." 

magnitudinis viros duos, nt prisca c£tai (Ambr. I. c.) 

!


honore transferrentur ad Ambrosianam basilicam, non solum 

quos immundi vexabant spiritus, confessis eisdem daemonibus, 

sanabantur% verum etiam quidam plures annos csecus', civis 

civitatique notissimus, cum populi tumultuante laetitia* 

causam qusesisset atque audisset, exsilivit, eoque se ut 

duceret, suum ducem rogavit. Quo perductus, impetravit 

Ps. 115,admitti, ut sudario tangeret feretmm pretioscB in compectu 

tuo mortis sanctorum tuorum. Quod ubi fecit, atque admovit 

oculis, confestim aperti sunt. Inde fama discurrens, inde 

laudes tuse ferventes, lucentes*, inde illius inimicas animus 

etsi ad credendi sanitatem non applicatus*, a persequendi 

tamen furore compressus est. Gratias tibi, Deus meus. Unde 

et quo duxisti recordationem meam, ut haec etiam confiterer 

tibi, quae magna obUtus praeterieram } Et tamen tunc cum ita 

Cant. l.fragTaret odor unguentorum tuorum, non currehamus post 

te. Ideo plus fiebam inter cantica hymnorum tuorum, olim 

suspirans tibi, et tandem respirans*, quantum patet aura in 

domo fenea. 

VIII. 17. Qui habitare facis unanimes in domo, consociasti nobis 

conver- 

^* Evodium juvenem ex nostro municipio. Qui cum agens 

sio. in rebuss miUtaret, prior nobis ad te conversus est et baptiza- 

Ps. 67, 

7. e Ita factum esse haud negabant Ar- —Idera miraculum citat Aug. de Civ. 

riani, sed narrabant " venerabilera virum Dei, l.xxii. c. 8. §. 2. inter ea, qua^ " ad 

Ambrosium pecunia comparasse homines multorum notitiam potuerunt pervenire, 

qui se vexari ab iramundis spiritibus men- quia et grandis est civitas et ibi erat tunc 

tirentur." PauU. 1. c. ^. 15. Imperator, et immenso populo teste res 

f Plura de eo habet Ambros. 1. c. $.2. gesta est, concurrente ad corpora Marty- 

" Dum transferimus, caecus sanctus est" rum Protasii et Gervasii ;" ipse porro, 

et postea, §. 17. in sermone coram populo ut ait, tesiis oculatus ; (Serm.286. $. 4.) 

frequente habito, '• Negant [ArrianiJ ctB- " cujustunctantaegloriaj Martyrum etiam 

cum illuminatum, sed ille non negat se ego testis fui. Ibi eram, INIediolani eram, 

sanatum. IUedicit: Caecusessedesivi: et facta miracula novi, adtestante Deo preprobat 

facto. Isti beneficium negant, qui tiosis mortibus sanctorum suorura : ut 

factum negare non possunt. Notus homo per illa miracula jam non solum * in 

est, publicis cura valeret mancipatus ob- conspectu Domini,'pedetiara inconspectu 

sequiis, Severus nomine, lanius ministerio. hominum esset * mors illa pretiosa.' Crecus 

Deposuerat officium, postquam inciderat noiissimus universae civilati illuminatus 

impedimentum. Vocat ad testimonium est, cucurrit, adduci se fecit, sine duce 

homines quorum ante sustentabatur obse- reversus est. Nondum audivimus quod 

quiis : eosindices suae visitationis arcessit, cbierit : forte adhuc vivit. In ipsa eoquos 

habebat testes et arbitros caecitatis. rum basilica, ubi sunt eorum corpora, 

Clamat quia ut contigit fimbriam de totam vitam suam serviturum se esse 

veste martyrum, qua sacraj reliquiae ves- devovit. Nos illum gavisi sumusvidentiuntur, 

redditum sibi lumen sit. Nonne tem, reliquimus servientem." PauHinus 

simile istud est, atque illud quod in autem, notarius Ambrosii, qui eadem re- 

Evangelio legimus ?—Detestabilior isto- fert, ait hominem " nunc u^que in eadera 

rum quam Judaeorum pertinacia. Illi basilica, qua? dicitur Ambrosiana, in 

cura dubitarent, vel parentes interroga- quam Martyrura corpora sunt translata, 

bant: isti occulte interrogant, palam ne- religiose vivere." 1. c. $. 14. 

gant,jamnonoperiincreduli,sedauctori." % Vid. sup. ad 1. viii. c. 15,


tus, et relicta militia saeculari, accinctus in tua. Simul Matris 

eramus'', simul habitaturi* placito sancto. Qu8erebamuSg:yg"yg 

quisnam locus nos utilius haberet senientes tibi : pariter a teneris 

remeabamus in Africam. Et cum apud Ostia Tiberina esse- tio. 

mus, mater defuncta est. Multa praetereo, quia multum 

festino. Accipe confessiones meas et gratiamm actiones, 

Deus meus, de rebus innumerabilibus etiam in silentio. Sed 

non praiteribo quidquid mihi anima parturit de illa famula 

tua, qua? me parturivit; et came, ut in hanc temporalem 

et corde, ut in jetemam lucem nascerer*'. Non ejus, sed tua 

dicam dona in ca ; neque enim seipsam fecerat, aut cducave- 

rat seipsam. Tu creasti eam, nec pater nec mater sciebat 

qualis ex eis fieret. Et emdivit eam in timore tuo virga 

Christi tui, regimen unici Filii tui in domo fideli, bono mem- 

bro Ecclesige tuaj. Nec tantam erga suam disciplinam dili- 

gentiam matris praedicabat, quantam famula? cujusdam decre- 

pitae, qua3 patrem ejus infantem portaverat, sicut dorso 

grandiusculamm puellamm parvuli portari solent. Cujus 

rei gratia, et propter senectam ac mores optimos, in domo 

christiana satis a dominis honorabatur. Unde etiam curam 

filiamm dominicamm commissam* diligenter gerebat, et 

erat in eis coercendis, cum opus esset, sancta severitate vehe- 

mens, atque in docendis sobria pmdentia. Nam eas, praeter 

illas horas quibus ad mensam parentum moderatissime ale- 

bantm-, etiamsi exardescerent siti, nec aquam bibere sinebat, 

pra?cavens consuetudinem malam, et addens verbum sanum 

" Modo aquam bibitis, qviia in potestate vinum non habetis : 

cum autem ad maritos veneritis, factae dominae apothecarum 

et cellariomm, aqua sordebit ; sed mos potandi permanebit *." 

Hac ratione prajcipiendi et auctoritate imperandi, frenabat 

^ Hoc temporis intervallo, antequatn ' Matris in se merita saBpius grato 

Africara remearet, scripsit Au?. Libb. ii. animo confitetur Aug. " in primis nostra 

" de moribus EcclesiiB (âiholicaj" et raater, cujus raeriti credo esse omne quod. 

" de moribus INlanichaiorura," quo ho- vivo'' de beata vita §. 6. '• cujus precibus 

rum reprimeret " jactantiam de falsa et indubitanter credo atque confirmo, mihi 

fallaci continentia vel abstinentia, qua se istara mentem Deum dedisse, ut inveniad 

imperitosdecipiendos.verisChrislianis, endae veritati nihil omnino prKponam, 

quibus comparandinon sunt, insuper prJE- nihil aliud velim, nihil cogitem, nihil 

ferunt;" Retract. i. c. 7. et lib. " de amem. Nec desino credere nos hoc tananimai 

quantitate,"quo eam incorpoream tum bonura, quod, te promerente, concuesse 

ostenderet (ib. c. 8.) item primum e pivimus, eadera, te petente, adepturos." 

3. libb. " de libero arbitrio" e quibus Similia habet de dono Persever. §. 53. 

constat " raalum non exortum nisi ex " me fidelibus et quotidianis matris meae 

libero voluntatis arbitrio." Ib. c. 9. lacrymis ne perirem fuisse concessum." 

: ;


aviditatem tenerioris aetatis; et ipsam puellarum sitim formabat 

ad honestum modum, ut jam nec liberet quod non 

deceret. 

18. Et siurepserat tamen, sicut mihi iilio famula tua nan-a- 

bat, surrepserat ei vinolentia. Nam cum de more, tanquam 

puella sobria, juberetur a parentibus de cuppa vinum depro- 

mere, submisso poculo qua desuper patet, priusquam in 

lagunculam funderet merum, primoribus labris sorbebat exiguum, 

quia non poterat amphus, sensu recusante. Non enim 

ulla temulenta* cupidine faciebat hoc, sed quibusdam super- 

fluentibus aetatis excessibus, qui ludicris motibus ebulUunt, et 

in puerilibus animis majorum pondere premi solent. Itaque 

ad illud modicum quotidiana modica addendo, quoniam qui 

Eccli. modica spernit^ paulatim decidit^m eam consuetudinem lapsa 

' 

' 

erat, ut prope jam plenos mero calicidos inhianter hauriret. 

Ubi tunc sagax anus, et vehemens illa prohibitio } Numquid 

valebat aliquid adversus latentem morbum, nisi tua medicina, 

Domine, vigilaret super nos ? Absente patre et matre et nu- 

tritoribus, tu praesens, qui creasti, qui vocas, qui etiam per 

praepositos * homines boni aUquid agis ad animarum salutem, 

quid tunc egisti, Deus meus } Unde curasti ? unde sanasti ? 

Nonne protidisti durum et acutum ex altera anima convicium, 

tanquam medicinale ferrum ex occultis provisionibus tuis, et 

uno ictu putredinem illam praecidisti ? Ancilla enim cum qua 

solebat accedere ad cuppam, litigans cum domina minore, ut fit, 

sola cum sola, objecit hoc crimen, amarissimainsultatione vocans 

meribibulam. Quo illa stimulo percussa respexit foeditatem 

suam, confestimque damnavit atque exuit. Sicut amici adu- 

lantes pervertunt, sic inimici litigantes plerumque corrigunt. 

Nec tu quod per eos agis, sed quod ipsi voluerunt, retribuis 

eis. Illa enim irata exagitare appetivit minorem dominam, 

non sanare : et ideo clanculo, aut quia ita eas invenerat locus 

et tempus litis, aut ne forte et ipsa pericUtaretur quod tam 

sero prodidisset. At tu, Domine, rector coelitum *, et terreno- 

rum, ad usus tuos contorquens profunda torrentis, fluxum 

sseculorum ordinate* turbulentum, etiam de alterius animae 

insania ^ sanasti alteram ; ne quisquam cum hoc adverterit, 

k Multa enim fiunt a raalis quidem praescivit, tendant omnla quzB voluntati 

contra voluntatem Dei; sed tantre est ejus videntur adversa. Aug. de Civ. 

ille sapientiai tantjeque virtutis, ut in eos Dei, 1. xxii. c. 2. 

exitus sive fines quos bonos et justos ipse

CONFESSIONUM LIBER IX. 15i) 

potcntiae sua3 tribuat, si verbo ejus alius conigatur, quem vult 

con-igi. 

19. Educata itaque pudice ac sobrie, potiusque a te subdita IX. 

parentibus, quam a parentibus tibi, ubi plenis annis nubilis jjijes 

facta est, tradita viro servivit veluti domino ; et sategit eum ^^^"^ 

lucrari tibi, loquens te illi moribus suis, quibus eara pulchram mores 

faciebas, et reverenter amabilem atque mirabilem viro. ItaPJ^"^^^ 

autem toleravit cubilis injurias, ut nullam de hac re cum marito 

haberet unquam simultatem. Exspectabat enim misericordiam 

tuam super eum, ut in te credens castificaretur. Erat vero ille 

pra;terea, sicut benevolentia prajcipuus, ita ira fervidus. Sed 

noverat haec non resistere irato viro, non tantum facto, sed ne 

verbo quidem. Jam vero refractum et quietum cum opportunum 

videret, rationem facti sui reddebat, si forte ille incon- 

sideratius commotus fuerat. Denique, cum matronae midtae 

quarum viri mansuetiores erant, plagarum vestigia etiam 

dehonestata facie gererent, inter amica colloquia illa? ar- 

guebant maritorum vitam, hsec earum linguam, veluti per 

jocum graviter admonens, ex quo illas tabulas quae matii- 

moniales vocantirr, recitari audissent, tanquam instmmenta 

quibus ancillae factae essent, deputare debuisse ; proinde 

memores conditionis superbire adversus dominos non opor- 

tere. Cumque mirarentur illae, scientes quam ferocem conjugem 

sustineret, nunquam fuisse auditum, aut aliquo indicio 

claruisse, quod Patricius ceciderit uxorem, aut quod a se 

invicem vel unum diem domestica Hte dissenserint, et causam 

familiariter quaererent ; docebat illa institutum suum, quod 

supra memoravi. Quae observabant, expertae gratulabantur 

quae non observabant, subjectae vexabantvu'. 

20. Socmm etiam suam primo susunis malamm ancillamm 

adversum se irritatam sic evicit obsequiis, perseverans tole- 

rantia et mansuetudine, ut illa ultro filio suo medias linguas 

famulamm proderet, quibus inter se et numm pax domestica 

turbabatur, expeteretque vindictam. Itaque posteaquam ille, 

et matri obtemperans, et curans familiae disciplinam, et con- 

cordiae suorum consulens, proditas ad prodentis arbitrium 

verberibus coercuit, promisit illa talia de se praemia sperare 

debere, quaecumque de sua nuru sibi, quo placeret, mali 

aliquid loqueretur: nullaque jam audente, memorabiU inter 

se benevolentiaj suavitate vixemnt. 

;


21. Hoc quoque illi bono mancipio tuo, in cujus utero me 

creasti, Deus meus, misericordia mea, munus grande dona- 

veras, quod inter dissidentes atque discordes quaslibet animas, 

ubi poterat, tam se praebebat pacificam, ut cum ab utraque 

multa de invicem audiret amarissima, qualia solet eructare 

turgens atque indigesta discordia quando praesenti amicse de 

absente inimica per acida colloquia cruditas* exhalatur odiorum 

; nihil tamen alteri de altera proderet, nisi quod ad eas 

reconciUandas valeret. Parvum hoc bonum mihi videretur, 

nisi turbas innumerabiles tristis experirer, nescio qua horrenda 

pestilentia peccatorum latissime pervagante, iion solum iratorum 

inimicorum iratis inimicis dicta prodere, sed etiam quse 

non dicta sunt addere ; cum contra homini* humano parum 

esse debeat inimicitias hominum nec excitare nec augere 

male loquendo, nisi eas etiam exstinguere bene loquendo 

studuerit; quaUs illa erat, docente te magistro intimo in 

schola pectoris. 

22. Denique etiamvirum suum jam in extrema vita ejus 

temporali lucrata est tibi, nec in eo jam fideli planxit quod 

in nondum fideli toleraverat. Erat etiam serva servorura 

tuorum. Quisquis eorum noverat eam, multum in ea lauda- 

bat et honorabat et diligebat te ; quia sentiebat praesentiam 

tuam in corde ejus, sanctse conversationis fructibus testibus'* 

lTim.5, Fuerat enim unius viri uxor^ mutuam vicem iârentihus red- 

' ' ' diderat, domitm suam pie tractaverat, in operibus honis testi- 

Gal. 4, monium hahehat. Nutrierat filios, toties eos parturiens, 

quoties abs te deviare cernebat. PosU'emo nobis, Domine, 

omnibus, quia ex munere tuo sinis loqui servis tuis, qui 

ante dormitionem ejus in te jam consociati vivebamus percepta 

gratia Baptismi tui, ita curam gessit quasi omnes 

genuisset, ita servivit quasi ab omnibus genita fuisset. 

X. 23. Impendente autem die quo ex hac vita erat exitura, 

quium qucm diem tu noveras, ignorantibus nobis ; provenerat, ut 

cum ma- credo, procurantc te occultis tuis modis, ut ego et ipsa soli 

regno 

coelorum. 

^ Mater nostra, cujus ingenium, atque 1. ii. §. 1. Ibid. 1. i. §. 32. eam " divinas 

in res divinas inflammatum animum, cum scripturas vehementer" ait " amplecti" 

antea convictu diuturno, et diligenti con- et eximium ejus profert responsum ; " Si 

siderationeperspexeram, tumvero inqua- bona qusG velit et habeat, beatus est; si 

dam disputatione non parvaj rei, tanta autem mala velit, quamvis habeat, miser 

mihi mens ejus apparuerat, ut nihil aptius est." De beata vita, $. 10. 

verae philosophise videretur. De Ord.


staremus incuiiibentes ad quamdam fenestram, unde hortus 

intra domum qua3 nos habebat prospectabatur, illic apud 

Ostia Tiberina, ubi remoti a turbis post longi itineris laborem 

instaurabamus nos navigationi : 

colloquebamur ergo soli valde 

dulciter ; et jyroiterita obliviscentes, in ea qu(B ante sunt ex- Phil. 3, 

tenti, quajrebamus inter nos apud praesentem Veritatem, quod * 

tu es, qualis futura esset vita aetema sanctorum, quam neciCoT.2, 

oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit- 

Sed inhiabamus ore cordis in supema fluenta fontis im,fontisV&. 35, 

vitcB qui est apud te; ut inde pro captu nostro aspersi, quoquo * 

modo rem tantam cogitaremus. 

24. Cumque ad eum finem sermo perduceretiu*, ut camalium 

sensuum delectatio quantalibet, in quantalibet luce corporea, 

prac illius vita3 jucunditate, non comparatione, sed ne com- 

memoratione quidem digna videretur; erigentes nos ardentiore 

affectu in idipsum "", perambulavimus gradatim cuncta corpo- 

raha, et ipsum ccelum, unde sol et luna et stellae lucent super 

terram. Et adhuc ascendebamus interius cogitando, et lo- 

quendo *, et mirando opera tua ; et venimus in mentes nos- 

tras, et transcendimus" eas, ut attingeremus regionem uber- 

tatis indeficientis, ubi pascis Israel in aetemum veritatis Ps. 79, 

pabulo, et ubi vita sapientia est, per quam fiunt omnia ista, et^* 

quae fuemnt, et quae futura sunt ; et ipsa non fit, sed sic est 

ut fuit, et sic erit semper ; quin potius fuisse, et futumm esse 

non est in ea, sed esse solum, quoniam aetema est: nam fuisse 

et futurum esse, non est a^temum. Et dum loquimur et inhiamus 

illi, attigimus eam modice toto ictu cordis ; et suspiravimus* 

et relinquimus ibi xeXi^diidu^ primitias 5pmYw«°, etremea- Rom. 8, 

vimus ad strepitum oris nostri, ubi verbum et incipitur et^^' 

finitur. Et quid simile Verbo tuo Domino nostro, m s^-Sap. 7, 

^^' 

permanenti sine vetustate, atque innovanti crninia f 

25. Dicebamus ergo : Si cui sileat tumultus camis, sileant 

phantasise terrae et aquamm et aeris, sileant et poli, et ipsa 

sibi anima sileat, et ti*anseat se non se cogitando, sileant 

"• 1. e. in id quod summe est. Alludlt spuimus, improbamus, non hoc esse quod 

ad illud Propheta?, Ps. 4, 5. " In pace, quaerimus novimus.quamvisiilud nondum 

in Idipsum dormiam et requiescara." quale sit, noveriraus. Aue. Eo. 130. 

[Dub.] Vid. sup. $. 11. §.27. 

" Quod enim sicuti est cogitare non « i. e. ipsi adhsesimus qua parte per 

possumus, ulique nescimus; sed quid- priraitias Spiritus innovati jam eramus. 

quid cogitanti occurrerit, abjicimus, re- Vid.inf.l.xii.c. 16.et 1. xiii.c. 13. [Dub.] 

M


somnia et imaginariae revelationes, omnis lingiia et omne 

signmn, et quidquid transeundo fit, si cui sileat omnino 

Ps. 99, quoniam si quis audiat*, dicunt haec omnia, Non ipsa nos 

fecimus, sed fecit nos qui manet in celernum : his dictis si 

jam taceant quoniam erexerunt aurem in eum qui fecit ea, et 

loquatur ipse solus, non per ea, sed per seipsum, ut audiamus 

verbum ejus, non per hnguam camis, neque per vocem angeh, 

Ps. 76, nec per sonitum nubis, nec per mnigma simihtudinis ; sed ipsum 

j ^^^ 

quem in his amamus, ipsum sine his audiamus, sicut nunc 

13, 12. extendimus nos, et rapida cogitatione attingimus* aetemam 

Sapientiam super omnia manentem ; si continuetur hoc, et 

subtrahantur ahae visiones longe imparis generis, et haec una 

rapiat et absorbeat et recondat in interiora gaudia spectatorem 

suum, ut tahs sit sempitema vita, quale fuit hoc momentum 

Mat.25,intelhgentiae, cui suspiravimus ; nonne hoc est, Intra in 

, A gaudium Domini tui f^ Et istud quando ? An cum omnes 

15, 51. resurgemus, secl non omnes immutdbimur ? 

26. Dicebam talia*, et si non isto modo et his verbis, 

tamen, Domine, tu scis quod illo die, cum talia loqueremur, 

et mundus iste nobis inter verba vilesceret cum omnibus de- 

lectationibus suis, tunc ait illa: " Fili, quantum adme attinet, 

nulla jam re delectorin hac vita. Quid hic faciam adhuc, et 

cur hic sim nescio, jam consumpta spe hujus saeculi. Unum 

erat propter quod in hac vita aliquantum immorari cupiebam, 

ut te christianum catholicum viderem, priusquam morerer. 

Cumulatius hoc mihi Deus meus praestitit, ut te etiam, con- 

tempta felicitate terrena, servum ejus videam : quid hic 

facio ?'' 

XI. 27. Ad hacc ei quid responderim, non satis recolo. Cum 

interea vix intra quinque dies, aut non multo amplius decu- 

stasi et 

morte bît febribus. Et cum aegrotaret, quodam die defectum 

animae passa est, et paululum subtracta a praesentibus. Nos 

concurrimus, sed cito reddita est sensui, et aspexit astantes, 

me et fratrem^ meum, et ait nobis quasi quaerenti similis: 

" Ubi eram ?" Deinde nos intuens moerore attonitos : " Po- 

nitis* hic, inquit, matrem vestram." Ego silebam, et fletum 

frenabam. Frater autem meus quiddam locutus est, quo eam 

non peregre, sed in patria defungi tanquam felicius optaret. 

Quo audito^ illa vultu anxio reverberans eum oculis quod 

P Nomine Navigium, Aug. de vita beat. §. 6. 

;

CONFESSIONUM LIBER IX. 16S 

talia saperet, atque inde me intuens: '* Vide, ait, quid dicit." 

Et mox ambobus : " Ponite, inquit, hoc corpus ubicumque ; 

nihil vos ejus cura contui'bet : tantum ilkid vos rogo, ut ad 

Domini altare memineritis mei ubi ubi fueritis." Cumque 

hanc scntentiam verbis quibus poterat explicasset, conticuit 

et ingravescente morbo exercebatur. 

28. p]go vero cogitans dona tua, Deus invisibilis, quae 

immittis in corda fidelium tuorum, et proveniunt inde fruges 

gaudebam et gratias tibi agebam, recolens quod 

admirabiles ; 

noveram, quanta cura semper a^stuasset de sepulcro quod sibi 

providerat et praeparaverat juxta coi^pus viri sui. Quia enim 

valde concorditer vixerant, id etiam volebat, ut est animus 

humanus minus capax divinorum, adjungi ad illam felici- 

tatem, et commemorari ab hominibus, concessum sibi esse 

post transmarinam peregrinationem, ut conjuncta terra amborum 

conjugum terra tegeretur. Quando autem ista inanitas 

plenitudine bonitatis tuje coeperat in ejus corde non esse, 

nesciebam, et la)tabar admirans quod sic mihi aperuisset* ; 

quanquam et in illo semione nostro ad fenestram cum dixit, 

" Jam quid hic facio ?" non appamit desiderare in patria 

mori. iVudivi etiam postea, quod jam cum Ostiis essemus, 

cum quibusdam amicis meis materna fiducia colloquebatur 

quodam die de contemptu vitse hujus et bono mortis, ubi 

ipse non aderam ; ilhsque stupentibus virtutem femina?, quam 

tu dederas ei, quaerentibusque utrum non formidaret tam 

" Nihil, inquit, longe 

longe a sua civitate coqûs rehnquere : 

est Deo ; neque timendum est ne ille non agnoscat in fine 

saeculi, unde me resuscitet." Ergo die nono segritudinis sua), 

quinquagesimo et sexto anno getatis suae, tricesimo et tertio 

jetatis meae'', anima illa rehgiosa et pia corpore sokita est. 

29. Premebam oculos ejus, et confluebat in praecordia mea xil. 

moEStitudo ingens, et transfluebat in lacrymas : ibidemque^^"°^°' 

ocuU mei violento animi imperio resorbebant fontem suum rit morusque 

ad siccitatem, et in taU luctamine vakle male mihi erat. jjj^ 

"^*" 

Tum vero ubi efllavit extremum*, puer Adeodatus exclamavit 

in planctum, atque ab omnibus nobis coercitus tacuit. Hoc 

modo etiam mevun quiddam puerile quod labebatur in fletus 

*? Hunc numerum omnes ad unura esse, quod suspicatus est Caesar Baronius 

codices, cum editi, tum scripti assignant ; ad an. 388, n. 71, et in not. ad Mart. 

unde intelligitur locum minime corruptum die 5 INIaii. [ed. Ben.] 

M 2 

;


juvenili voce cordis, coercebatur et tacebat. Neque eniin 

decere arbitrabamur funus illud questibus lacrymosis ge- 

mitibusque celebrare*; quia his plerumque solet deplorari 

quaedam miseria morientium, aut quasi omnimoda exstinctio. 

At illa nec misere moriebatur, nec omnino moriebatur. Hoc 

et documentis momm ejus, et fide non ficta, rationibusque 

certis tenebamus. 

30. Quid erat ergo quod intus mihi graviter dolebat, nisi 

ex consuetudine simul vivendi dulcissima et charissima repente 

dismpta vubius recens? Gratulabar quidem testimonio ejus, 

quod in ea ipsa ultima a^gritudine, obsequiis meis interblan- 

diens, appellabat me pium, et commemorabat grandi dilectionis 

afFectu nunquam se audisse ex ore meo jaculatumin se durum 

aut contumeHosum sonum*. Sed tamen quid tale, Deus meus, 

qui fecisti nos, quid comparabile habebat honor a me delatus 

ilU, et servitus ab illa mihi ? Quoniam itaque deserebar tam 

magno ejus solatio, sauciabatur anima*, et quasi dilaniabatur 

vita, quae una facta erat ex mea et illius. 

31. Cohibito ergo a fletu iilo puero, Psalterium arripuit 

Evodius, et cantare coepit psalmum''; cui respondebamus 

Ps. I00,omnis domus: Misericordlam et judicium cantaho tibi, Do- 

mine. Audito autem quid ageretm*, convenemnt multi fratres 

ac religiosse feminse ; et de more ilHs, quorum officium erat, 

funus curantibus, ego in parte ubi decenter poteram, cum eis 

qui me non deserendum esse censebant quod erat tempori 

congmum disputabam; eoque fomento veritatis mitigabam 

cmciatum tibi notum, illis ignorantibus et intente audientibus, 

et sine sensu doloris me esse arbitrantibus. At ego in auribus 

tuis,ubi eorum nuUus audiebat, increpabam molUtiem affectus 

mei, et constringebam fluxum moeroris: cedebatque mihi 

paululum; mrsusque impetu suo ferebatur, non usque ad 

eruptionem lacrymamm, nec usque ad vultus mutationem, 

sed ego sciebam quid corde premerem. Et quia mihi vehe- 

menter displicebat tantum in me posse haec humana, qua? 

ordine debito et sorte conditionis nostrae accidere necesse est, 

alio dolore dolebam dolorem meum, et duplici tristitia mace- 

rabar. 

^ Ai Ss TMV 6ia.Q^t»c!Jv itreiyytXiav ffovrur rouTi Koifji,vidivros iiûi a.ôtiKrixat, 

aihoti xui avayvuffiis iK(pavroîxai fAiv itffi rav 'irt Ti êuvrav •^rôrîTrixa)

CONFESSIONUM LIBER IX. 1()5 

32. Cum ecce coi-pus elatuin est*, imus% redimus sine 

lacrymis. Nam neque in eis precibus^ quas tibi fudimus, cum 

offerretur pro ea sacrificium pretii nostri, jam juxta sepulcrum 

posito cadavere, priusquam deponeretur, sicut illic fieri solet, 

nec in eis ego precibus flevi : sed toto die graviter in occulto 

mcestus eram, et mente turbata rogabam te, ut poteram, quo 

sanares dolorem meum, nec faciebas; credo, commendans 

memoriaj meae, vel hoc uno documento, omnis consuetudinis 

vinculum, etiam adversus mentem quae jam non fallaci verbo 

pascitur*. Visum etiam mihi est ut irem lavatum; quod 

audieram inde bahieis nomen inditum, quia Grgeci /SaXaveTov 

dixerint, quod anxietatem pellat ex animo. Ecce et hoc 

confiteor misericordiae tuae, Pater orphanorum^ quoniam lavi,Ps. 67, 

et talis eram qualis priusquam lavissem. Neque enim exsu- 

davit de corde meo moeroris amaritudo. Deinde dormivi et 

evigilavi, et non parva ex parte mitigatum inveni dolorem 

meum; atque ut eram in lecto meo solus, recordatus sum 

veridicos versus Ambrosii tui; tu es enim 

Deus creator omnium, 

Polique rector, vestiens 

Diem decoro lumine, 

Noctem sopore * gratiae 

Artus solutos ut quies 

Reddat laboris usui, 

Mentesque fessas allevet, 

Luctusque solvat anxios. 

33. Atque inde paulatim reducebam in pristinum sensum 

ancillam tuam, conversationemque ejus piam in te, et sancte* 

in nos blandam atque morigeram, qua subito destitutus sum 

et libuit flere in conspectu tuo de illa et pro illa, de me et pro 

me. Et dimisi lacrymas quas continebam, ut effluerent quantum 

vellent, substemens eas cordi meo; et requievi in eis*, 

quoniam ibi erant aures tuae, non cujusquam hominis superbe 

interpretantis ploratum meum. Et nunc, Domine, confiteor 

tibi in litteris. Legat qui volet, et interpretetur ut volet ; et 

si peccatum invenerit, flevisse me matrem exigua parte horae, 

• i:ffertur, imus, Ter. Andr. i. 1.90. of Rome." cf. Bingham, Antiq. 1. xv. 

t Preces pro mortuis dogmati Ecclesiae c. 3. §. 16. 1. xxiii. c. 3. ^. 13. Collyer', 

RomanjedePureatoriohaudfavere.immo " Eccl. Hist. of (Jreat Biitain," p. ii' 

omnino adversari, vid. inter alios, Bull, b. iv. p. 257. Usher, Answer to'a Jesuit! 

Serni. 3. et " Corruptioas of the Church Field, on the Church, p. 750, 1. &:c. 

: 

;


matrem oculis meis interim mortuam, quye me multos annos 

fleverat ut oculis tuis viverem, non irrideat; sed potius, si est 

grandi charitate, pro peccatis meis fleat ipse ad te Patrem 

omnium fratmm Christi tui. 

XIII. 34. Ego autem, jam sanato corde ab illo vulnere in quo 

maire poterat redargui carnalis aflectus, fundo tibi, Deus noster, 

defunc- p^Q jUa famula tua longe aliud lacrymarum genus, quod 

manat de concusso spiritu consideratione periculorum omnis 

1 Cor. animae quxe in Adam moritur. Quanquam illa in Christo 

' "' vivijicata, etiam nondum a canie resoluta, sic vixerit ut laude- 

tur nomen tuum in fide moribusque ejus; non tamen audeo 

dicere, ex quo eam per Baptismum regenerasti, nullum ver- 

Mat. I2,i3ijjji exisse ex ore ejus contra prseceptum tuum. Et dictum 

j5 5 est a Veritate Filio tuo : Si qiiis dixerit fratri suo, Fatue, 

23. reus erit gehenim ignis. Et vae etiam laudabili vitse hominum, 

si, remota misericordia, discutias eam. Quia vero non 

exquiris delicta vehementer, fiducialiter speramus aliquem 

apud te k)cum*. Quisquis autem tibi enumerat vera merita 

sua, quid tibi enumerat nisi munera tua"? O si cognoscant se 

2 Cor. homines homines; et qui gloriatur, in Domino glorietur*! 

35. Ego itaque, laus mea et vita mea, Deus cordis mei, 

sepositis pauHsper bonis ejus actibus,pro quibus tibi gaudens 

gratias ago, nunc pro peccatis matris meoe deprecor te 

exaudi me per Medicinam vulnerum nostrorum quae pependit 

Rom.8,in ligno, et sedens ad dexteram tuam interpellat te pro nobis. 

Mat.18 ^îo misericorditer operatam, et ea; corde 

.... 

dimisisse dehita 

36; 6, dehitoribus suis; dimitte ilU et tu debita sua, si qua etiam 

12 

contraxit per tot annos post aquam sakitis. Dimitte, Domme, 

Ps. i42,dimitte obsecro, ne intres cum ea injudicium. Superexaltet 

2 . . 

Jac. 2, misericordia judicioy quoniam eloquia tua vera sunt, et pro- 

^3- misisti misericordiam misericordihus : quod ut essent, tu 

Mat. 5, , , - . . . ^ ' ' 

M 

j' 

7. 

dedisti eis, qui misereheris cm misertus ens, et misericoraiam 

Ex. 33, prcBstabis cui misericors fueris. 

9. is. 

° 

36. Et credo quod* jam feceris quod te rogo, sed volun- 

^^^•^^^'taria oris mei approha, Domine. Namque illa imminente 

die resolutionis suse non cogitavit suum corpus sumptuose 

contegi, aut condiri aromatibus, aut monumentum electum 

concupivit aut ciu-avit sepulcrum patrium; non ista mandavit 

« Vid. sup. $. 17. cum Deus coronat munera sua. Ep. 194. $. 19. ubi 

merita nostra, nihil aliud corouat quam plur. 

;


nobis: sed tantummodo memoriam sui ad altare tuum fieri 

desideravit, cui nullius diei praetermissione servierat; unde 

sciret dispensari victimam sanctam, qua deletiim est chiro- Col. 2, 

graphum quod erat contrarium nobis^ qua triumphatus est 

hostis computans delicta nostra, et qua;rens quid objiciat, et 

nihil inveniens in illo^ in quo vincimus. Quis ei refundet 

innocentem sanguinem ? Quis ei restituet pretium quo nos emit 

ut nos auferat ei*.? Ad cujus pretii nostri sacramentum liga- 

vit ancilla tua animam suam vinculo fidei. Nemo a pro- 

tectione tua disrumpat eam. Non se interponat nec vi nec 

insidiis leo et draco : 

-ôh. u, 

' neque enim respondebit illa nihil se Ps. 90, 

debere, ne convincatur et obtineatur ab accusatore callido ; 

sed respondebit dimissa debita sua ab eo, cui nemo reddet 

quod pro nobis non debens reddidit. 

37. Sit ergo in pace cum viro, ante quem nulli et post 

quera nulli nupta est ; cui servivit fructum tibi afferens cum Luc. 8, 

tolerantia^wi eum quoque lucraretur tibi. Et inspira, Domine ' 

Deus meus*, inspira servis tuis fratribus meis, filiis tuis 

dominis nieis, quibus et corde et voce et litteris ser\io, ut 

quotquot ha3c legerint, meminerint ad altare tuum Monnica^ 

famulai tuae-^, cum Patricio quondani ejus conjuge, per quorum 

camem introduxisti me in hanc vitam, quemadmodum, nescio. 

Meminerint cmn affectu pio parentum meorum in hac luce 

transitoria, et fratrum meomm sub te patre in matre Catholica, 

et civium meomm in aetema Jerusalem, cui suspirat peregrinatio 

populi tui ab exitu usque ad reditum; ut quod a me 

illa poposcit extremum, uberius ei praestetur in multorum 

orationibus, per confessiones *, quam per orationes meas. 

^ Quae est justitia qua victus est dia- / Imitari visum est vetustos codices, 

bolus? Quap, nisijuslitia Jesu Cliristi'? qui cum gemina littera nn praeferunt, 

Et quomodo victus est? Quia cum in eo MonnkcE : quo pacto etiam scriptum 

nihil dignum morte inveniret.occidit eum reperitur in oratione, quam Willelmus 

tamen. Et utique justum est, ut debiiores abbas, piis Augustini votis obtemperandi 

quostenebat.libeiidimittjntur.credentos studio, composuit sub his verbis : " Mem 

eum quem sine ullo debito occidit. mento, Domine, animae famuli tui Patri- 

Hoc est quod justificari dicimur in san- cii, et famula^ tua; JNIonnic» ; et si quid 

guine Christi : Sic quippe in remissionem pro anima filii ip


Quemadmodum prioribus Libris aperuit, qualis ante perceptam baptismi 

gratiam fuerit, in hoc scrutatur, qualis esset quo tempore haec scribebat. 

Ac primum se Deum amare profitetur, Tum quse ad ipsum cognoscendum 

ineunda sit via disquirens, omnes animse suae facultates lustrat 

sed in primis memoriam, cujus vim plane stupendam exhibet, Deumque 

in ipsa habitare dignari ostendit. Deinde inquirit in actus, in sensus et 

affectus suos, ex triplici tentatione, voluptatis, curiositatis et superbiae 

et quid circa unamquamque prsescribat temperantia Christiana, lucu- 

lentur docet. Tum de Christo Mediatore disserit, cujus ope omnes 

animae suse languores sanatum iri confidit, 

I. 1. Cognoscam te, cognitor meus, cognoscam sicut et cog- 

In Deo jijfîg sum. Virtus animse mese, intra in eam, et coapta tibi, 

et gau- ut habeas et possideas sine macula et ruga. Haec est mea 

i'p" spes, ideo loquor ; et in ea spe gaudeo, quando sanum* 

13. 12. gaudeo. Csetera vero vitae hujus tanto minus flenda, quanto 

Eph. 5, magis iletur ; et tanto magis flenda, quanto minus fletur in 

p/ ]j5 

eis. Ecce enim veritatem dilexisti, quoniam qui facit eam, 

10. venit ad lucem. Volo eam facere in corde meo coram te in 

' ^^; ' confessione ; in stilo autem meo coram multis testibus. 

Joh. 3, ... 

21. 2. Et tibi quidem, Domine, cujus oculis nuda est abyssus 

^ ^^' humanae conscientise, quid occultum esset in me, etiamsi 

Deo nollem confiteri tibi ? Te enim mihi absconderem, non me 

Nunc autcm quod gemitus meus testis est displicere 

arcanT*^^^^- 

quid est me mihi, tu refulges et places, et amaris et desideraris ; ut 

illi. embescam de me, et abjiciam me atque eligam te, et nec 

Heb. 4, tibi nec mihi placeam nisi de te. Tibi ergo, Domine, mani- 

' . festus sum quicumque sim ; et quo fructu tibi confitear, dixi. 

42, 18. Neque enim* id ago verbis camis et vocibus, sed verbis 

animae et clamore cogitationis, quem novit auris tua. Cum 

enim malus sum, nihil est ahud confiteri tibi, quam disphcere 

mihi ; cum vero pius, nihil est aUud confiteri tibi, quam hoc 

Ps. 5, non tribuere mihi : quoniam tii, Domine, henedicis justum, 

R m 4 ^^^ prius eum justijicas impium. Confessio itaque mea, 

6. Deus meus, in conspectu tuo tibi tacite fit, et non tacite. 

;

CONFESSIONUM LIBER X. 169 

Tacet enim strepitu, clamat affectu. Neque enim* dico 

recti aliquid hominibus, quod non a me tu prius audieris ; 

aut etiam tu aliquid tale audis a me, quod non mihi tu prius 

dixeris. 

3. Quid mihi ergo est cumhominibus ut audiant confessio- III. 

nes meas, quasi ipsi sarmturi sint omnes languores meos f {^^^^^ 

Curiosum genus ad cognoscendam vitam alienam, desidiosum confite- 

ad corrigendam suam. Quid a me quajrunt audire qui sim, deinceps 

qui nolunt a te audire qui sint ? Et unde sciunt, cum a ^"'^ *'V 

meipso de meipso audiunt, an v emm dicam quandoquidem ; 

fuerit. 

nenio scit hominum quid agatur in homine, nisi spiritus P^* ^^2, 

hominis qui in ipso est? Si autem a te audiant de seipsis, jq^j. ^ 

non potemnt dicere, Mentitur Dominus. Quid est enim a te H- 

audire de se, nisi cognoscere se ? Quis porro cognoscit, et 

dicit, Falsum est, nisi ipse mentiatur? Sed quia charitaslhAA^t 

omnia credit, inter eos utique quos connexos sibimet unum ^* 

facit, ego quoque, Domine, etiam sic tibi confiteor, ut 

audiant homines, quibus demonstrare non possum an vera 

confitear; sed credunt mihi quomm mihi aures charitas 

aperit. 

4. Vemmtamen tu, medice meus intime, quo fmctu ista 

faciam, eliqua mihi. Nam confessiones praeteritomm malomm 

meorum, quae remisisti et te.visti ut heares me in te, Ps. 31, 

mutans animam meam fide et Sacramento tuo, cum leguntur ^* 

et audiuntur, excitant cor ne dormiat in desperatione et 

dicat, Non possum ; sed evigilet in amore misericordiae tuae 

et dulcedine gratiae tuae, qua potens est omnis iniirmus, qui 

sibi per ipsam fit conscius infiraiitatis suae. Et delectat 

bonos audire praeterita mala eorum qui jam carent eis ; nec 

ideo delectat quia mala sunt, sed quia fuerunt et non sunt. 

Quo itaque fructu Domine Deus meus cui quotidie confitetur 

conscientia mea, spe misericordiae tuae securior quam inno- 

ccntia sua ; quo fructu, quaeso, etiam hominibus coram te 

confiteor per has litteras adhuc quis ego sim, non quis 

fuerim ? Nam illum fmctum vidi et commemoravi. Sed quis 

adhuc sim, ecce in ipso tempore confessionum mearum, et 

multi hoc nosse cupiunt qui me novemnt et non me novemnt, 

qui ex me vel de me aliquid audiemnt ; sed auris eomm non 

est ad cor meum, ubi ego sum quicumque sum. Volunt 

ergo audire confitentem me quid ipse intus sim, quo nec


oculum nec aurem nec mentem possunt intendere ; credituri 

tamen volunt ; numquid cognituri ? Dicit enim eis charitas 

qua boni sunt non mentiri me de me confitentem, et ipsa in 

eis credit mihi. 

IV. 5. Sed quo fructu id vokmt ? An congratulari mihi cupiunt 

macrni 

cum audierint quantum accedam * munere tuo, et orare pro me 

^'"' cum audierint quantum retarder pondere meo ? Indicabo me 

hujusce- talibus. Non enim parvus est fructus, Domine Deus meus, 

"^'j.^ ut a multis tibi grati(B agantur de ?iobis, et a multis rogeris pro 

sionis. nobis. Amet in me fraternus animus quod amandum doces, 

2Cor. i,g|- 

Ps. 

(Joleat in me quod dolendum doces. Animus ille hoc 

i43,faciat fratemus, non extraneus, noiijilioriim alienorum, quo- 

®- rum os locutum est vanitatem, et dextera eorum dextera 

iniquitatis ; sed fratemus ille qui cum approbat me, gaudet 

de me ; cum autem improbat me, contristatur pro me : quia 

sive approbet sive improbet me, diligit me. Indicabo me 

taUbus ; respirent in bonis meis, suspirent in maUs meis. 

Bona mea instituta tua sunt et dona tua ; mala mea delicta 

mea sunt et judicia^ tua. Respirent in illis, et suspirent in 

his ; et hymnus et fletus ascendant in conspectum tuum de 

Apoc.8,fratemis cordibus, thuribulis tuis. Tu autem, Domine, de- 

* 

1 s. 50j 

lectatus odore sancti temph tui, miserere mei secundum mag- 

1. nam misericordiam tuam, propter nomen tuum ; et nequaquam 

deserens coepta tua, consumma imperfecta mea. 

6. Plic est fructus confessionum mearum, non qualis fuerim, 

sed qualis sim, ut hoc confitear* non tantum coram te secreta 

Ps. 2, exsultatione cum tremore et secreto moerore cum spe ; sed 

etiam in auribus credentium fiUorum hominum, sociorum 

gaucUi mei et consortium mortaUtatis mese, civium meomm 

et mecum peregrinorum, pra^cedentium et consequentium et 

comitum vise mese. Hi sunt servi tui fratres mei, quos fiUos 

tuos esse voluisti, dominos meos quibus jussisti ut serviam, 

si volo tecum de te vivere. Et hoc mihi Verbum tuum 

parum erat si loquendo pra^ciperet, nisi et faciendo praeiret. 

Et ego id ago factis et dictis, id ago sub alis tuis, nimis cum 

ingenti periculo, nisi quia sub aUs tuis tibi subdita est anima 

mea, et infirmitas mea tibi nota est. Parvuhis sum, sed vivit 

semper Pater meus, et idoneus est mihi tutor meus ; idem 

» Vid. sup. 1. vii. §. 5. p. 106. n. f. et p. 132. n. p. et p. 139. n. b. 

\


ipse est enim qiii genuit me et tuetur me : 

et tu ipse es 

omnia bona mea, tu omnipotens qui mecum es, et priusquam 

tecum sim. Indicabo ergo talibus qualibus jubes ut serviam, 

non quis fuerim, sed quis jam sim, et quis adhuc sim ; sed l Cor. 4, 

neque meipsum dijudico : sic itaque audiar. 

7. Tu enim, Domine^ dijudicas me^ quia etsi nemo scit homi- V. 

num qu


edacitas, et ubi haeret quod non divellit satietas. Hoc est 

quod amo, cum Deum meum amo. 

9. Et quid est hoc ? Interrogavi terram*', et dixit, Non 

sum ; et quaecumque in eadem sunt, idem confessa suntv 

Interrogavi mare et abyssos, et reptiUa animarum vivarum, et 

responderunt : Non smnus Deus tuus ; quaere super nos. In- 

terrogavi auras flabiles, et inquit universus aer cum incolis 

suis : Fallitur Anaximenes ; non sum Deus. Interrogavi coelum, 

solem, lunam, stellas ; Neque nos sumus Deus quem 

quaeris, inquiunt. Et dixi omnibus his quee circumstant fores 

camis meae : Dixistis* mihi de Deo meo quod vos non estis, 

dicite mihi de illo aliquid. Et exclamavemnt voce magna 

Ps.99,3. Ipse fecit nos : Interrogatio mea, intentio mea ; et responsio 

eorum, species eorum^ Et direxi me ad me, et dixi mihi, 

Tu quis es ? Et respondi, Homo. Et ecce corpus et anima 

in me mihi praesto sunt ; unum exterius, et alterum interius. 

Quid horum est unde quaerere debui Deum meum*? Jam 

queesiveram per corpus a teiTa usque ad ccehim, quousque 

potui mittere nuntios, radios oculorum meorum. Sed mehus 

quod interius. Ei quippe renuntiabant omnes nuntii corpo- 

rales praesidenti et judicanti de* responsionibus coeh et terra? 

et omnium quae in eis sunt dicentium : Non sumus Deus, et 

ipse fecit nos. Homo interior cognovit haec per exterioris 

ministerium : ego interior cognovi ha3C ; ego, ego animus per 

sensum corporis mei. Interrogavi mundi molem de Deo meo, 

et respondit mihi : Non ego sum, sed ipse mefecit. 

10. Nonne omnibus quibus integer sensus est, apparet haec 

species? Cur non omnibus eadem loquitur? Animaha pusilla 

et magna vident eam, sed interrogare nequeunt: non enim 

praeposita est in eis nuntiantibus sensibus judex ratio. 

Rom. 1, Homines autem possunt interrogare, ut invisihilia Dei, per ea 

qiice facta sunt, intellecta conspiciantur * ; sed amore sub- 

dimtur eis, et subditi judicare non possunt. Nec respondent 

ista interrogantibus, nisi judicantibus ; nec vocem suam mutant, 

id est speciem suam, si alius tantum videat, alius autem 

videns interroget, ut aliter illi appareat, aUter huic ; sed eodem 

b Vox quaedam est mutae terrae species


modo utrique apparens, illi inuta est, huic loquitur : imo vero 

omnibusloquitur; sed illi intelligunt qui ejus vocem acceptam 

Ibris intus cum veritate confenmt. Veritas enim dicit mihi 

Non est Deus tuus ccehun, et terra ; neque omne coqDus. 

IIoc dicit eorum natura videnti*: Moles est ; moles minor 

est in parte quam in toto. Jam tu melior es; tibi dico, anima; 

quoniam tu vegctas molem corporis tui, praebens ei vitam 

quod nullum corpus praestat corpori. Deus autem tuus etiam 

libi vitae vita est*. 

1 1 

. 

Quid ergo amo, cum Deum meum amo } Quis est ille VII. 

super caput animoe mege } 

Per ipsam animam meam ascen- êa^^ût 

dam ad illum. Transibo vim meam, qua haereo corpori, etsensitiva 

vitaliter compagem ejus repleo. Non ea vi reperio DeumDg^s^ 

nam reperiret equus, et mulus, quihus non est intel- "^" ^°- 

meum : 

• • 1 • • . .• venitur. 

lectus ; quia est eadem vis qua vivunt etiam eorum corpora. p^ 3^ 9 

Est aha vis non solum qua vivifico, sed etiam qua sensifico 

carnem meam quam mihi fabricavit Dominus ; jubens oculo 

ut non audiat, et auri ut non videat ; sed ilH per quem videam, 

huic per quamaudiam: et propria singillatim ca^teris sensibus 

sedibus suis et officiis suis; qua3 diversa per eos ago unus ego 

animus*. Transibo et istam vim meam: nam et hanc habet 

eljuus, et mulus ; 

scntiunt enim etiam ipsi per corjûs. 

12. Transibo ergo et istam vim naturae meae, gradibus vin. 

ascendens ad eum qui fecit me; et venio in campos et lata^^^°' 

\ . , . . , .,. . . ri« vis. 

])raetona memona), ubi sunt thesaun mnumerabilium imagmmn 

de cujuscemodi* rebus sensis invectarum. Ibi reconditum 

est quidquid etiam cogitamus, vel augendo vel minuendo, vel 

utcumque variando ea quae sensus attigerit; et si quid aUud 

commendatum et repositum est, quod nondum absorbuit et 

sepelivit oblivio. Ibi quando sum, posco ut proferatur quid- 

quid volo, et quaedam statim prodeunt; quaedam requimntur 

diutius, et tanquam de abstrusioribus quibusdam receptaculis 

eruuntur; quaedam catervatim se proruunt*, et dum aliud 

petitur et quaeritur, prosiliunt in medium quasi dicentia, Ne 

forte nos sumus ? Et abigo ea manu cordis a facie recorda- 

tionis meae, donec enubiletur quod* volo, atque in conspectum 

prodeat ex abditis. Alia faciliter atque imperturbata serie, 

sicut poscuntur suggeruntur; et cedunt praecedentia con- 

sequentibus; et cedendo conduntur, iterum cum voluero 

processura. Quod totum fit, cum aliquid narro memoriter. 

: ;


13. Ibi sunt omnia distincte generatimque servata, quas 

suo quaeque aditu ingesta sunt ; sicut lux atque omnes colores 

formteque coi^jDorum per oculos ; per aures autem omnia 

genera sonomm : omnesque odores per aditum narium ; om- 

nes sapores per oris aditum ; a sensu autem totius corporis, 

quid durum, quid molle, quid calidum frigidumve, lene aut 

asperum, grave seu leve, sive extrinsecus sive intrinsecus 

corpori. Hasc omnia recipit recolenda cum opus est et 

retractanda grandis memoria) recessus, et nescio qui secreti 

atque ineffabiles sinus ejus ; quse omnia suis quaeque foribus 

intrant ad eam, et reponuntur in ea. Nec ipsa tamen intrant, 

sed remm sensamm imagines illic prgesto sunt cogitationi 

reminiscenti eas. Quae quomodo fabricatae sint quis dicit, 

cum appareat quibus sensibus raptae sint interiusque recon- 

ditae? Nam et in tenebris atque in silentio dum habito, in 

memoria mea * profero, si volo, colores ; et discemo inter 

album et nigmm, et inter quos alios volo : nec incurmnt soni 

atque perturbant quod per oculos haustum considero, cum et 

ipsi ibi sint, et quasi seorsum repositi lateant. Nam et ipsos 

posco si placet, atque adsunt illico. Et quiescente Hngua ac 

silente gutture canto quantum volo ; imaginesque illae colorum 

quoe nihilominus ibi sunt, non se intei*ponunt neque 

intermmpunt, cum thesaums ahus retractatur qui influxit ab 

auribus. Ita caetera quae per sensus caeteros ingesta atque 

congesta sunt, recordor prout hbet : et auram Uhorum dis- 

cerno a viohs, nihil olfaciens; et mel defruto, lene aspero, 

nihil tunc gustando neque contrectando, sed reminiscendo 

antepono. 

14. Intus ha3C ago, in aula ingenti memoriae meae. Ibi 

enim mihi coehun et terra et mare praesto sunt, cum omnibus 

qua? in eis sentire potui, praeter illa quae oblitus sum. Ibi 

mihi et ipse occurro, mequc recolo, quid, quando, et ubi 

egerim, quoque modo cum agerem affectus fuerim. Ibi sunt 

omnia quae sive experta a me sive credita memini. Ex eadem 

copia etiam simiUtudines rerum vel expertamm, vel ex eis 

quas expertus sum creditamm, alias atque aUas et ipse 

contexo prgeteritis; atque ex his etiam futuras actiones et 

eventa et spes, et haec omnia mrsus quasi praesentia meditor. 

" Faciam hoc aut* illud," dico apud me in ipso ingenti sinu 

animi mei pleno tot et tantamm rerum imaginibus ; " et hoc 

I


:iut illud sequetur." '* O si esset Iioc aut illud !" " Avertat 

Deus hoc aut illud !" Dico apud me ista : et cum dico, 

pra^sto sunt imagines omnium quae dico ex eodem thesauro 

memoria', nec omnino aliquid eorum dicerem si defuissent. 

15. Magna ista vis cst memoria?, magna nimis, Deus meus, 

penetrale amplum et infinitum. Quis ad fundum ejus pervênit? 

Et vis est ha3C animi mei, atque ad meam naturam pertinet 

nec ego ipse capio totum quod sum. Ergo animus ad 

habendum seipsum angustus est. Et ubi sit, quod sui non 

capit* ? Numquid extra ipsum ac non in ipso ? Quomodo ergo 

non capit ? Multa mihi super hoc oboritur admiratio, stupor 

apprehendit me. Et eunt homines admirari alta montium, et 

ingentes fluctus maris, et latissimos lapsus fluminum, et 

Oceani ambitum, et gyros siderum, et relinquunt seipsos ; 

nec mirantur, quod haec omnia cum dicerem, non ea videbam 

oculis, nec tamen dicerem nisi niontes et fluctus et flumina et 

sidera quae vidi, et Oceanum quem credidi, intus in memoria 

mea viderem spatiis tam ingentibus quasi foris viderem : nec 

ea tamen videndo absorbui quando vidi oculis; nec ipsa sunt 

apud me, sed imagines eorum. Et novi quid ex quo sensu 

corporis impressum sit mihi. 

16. Sed non ea sola gestat immensa ista capacitas memoriae ix. 

meaj. Hic sunt et illa omnia qua3 de doctrinis liberalibus ^.^^?^°". 

* , nadiscipercepta 

nondum excidemnt, quasi remota interiore loco, non piinaloco 

* ; nec. eorum imagines, sed res ipsas gero. Nam quid ^^^' 

sit litteratura, quid peritia disputandi, quot genera quaestio- 

num, quidquid horum scio sic hic* est in memoria mea, ut 

non retenta imagine rem foris reliquerim, aut sonuerit et 

praiterierit, sicut vox impressa per aures vestigio quo reco- 

leretur*, quasi sonaret cum jam non sonaret; aut sicut odor 

dum transit et evauescit in ventos, olfactum aflicit, unde 

trajicit in memoriam imaginem sui quam reminiscendo repe- 

tamus; aut sicut cibus qui certe in ventre jam non sapit, et 

tamen in memoria quasi sapit ; aut sicut aliquid quod corpore 

tangendo sentitur, quod etiam separatuui a nobis imaginatur 

memoria. Ista3 quippe res non intromittuntur ad eam, sed 

earum soloe imagines mira celeritate capimitur, et miris tanquam 

cellis reponimtiu', et mirabiliter recordando proferuntur. 

17. At vero cum audio tria genera esse quaestionum, an sit, X. 

quid sit, quale sit; sonorum quidem quibus ha)c verba con-^'^^'". 

;


memo- fecta sunt imagines teneo, et eos per aiiras* cum strepitu 

riamRon . . • 

introducuntur 

t» • -it 

trausisse ac jam non esse scio. Res vero ipsas quiE illis 

significantur sonis neque ullo sensu corporis attigi, neque 

sus, sed uspiam vidi praeter animum meum, et in memoria recondidi 

abdUiore ^^^ imagines earum, sed ipsas ; 

quae unde ad me intraverint, 

sinu eru- dicant si possunt*. Nam percurro januas omnes camis meae, 

nec invenio qua earum ingressae sint. Quippe oculi dicunt 

Si coloratae sunt, nos eas nuntiavimus. Aures dicunt: Si 

sonuerunt, a nobis indicatae sunt. Nares dicunt : Si oluerunt, 

per nos transiemnt. Dicit etiam sensus gustandi : Si sapor 

non est, nihil me interroges. Tactus dicit : Si corpidentum 

non est, non contrectavi ; si non contrectavi, non indicavi. 

Unde et qua hoec intravemnt in memoriam meam.? Nescio 

quomodo ; nam cum ea didici non credidi alieno cordi, sed in 

meo recognovi, et vera esse approbavi, et commendavi ei, 

tanquam reponens unde profeiTem cum vellem. Ibi ergo 

erant et antequam ea didicissem, sed in memoria non erant. 

Ubi ergo, aut quare cum dicerentur agnovi, et dixi : Ita est, 

verum est; nisi quia jam erant in memoria, sed tam remota 

et retmsa quasi in caveis abditioribus, ut nisi admonente 

aliquo emerentur, ea fortasse cogitare non possem ? 

XI. 18. Quocirca invenimus nihil esse aliud discere ista, quo- 

Quid sit , . . . ...... 

discere. ^^ ^^^^ P^^ sensus haurimus imagmes, sed sme imagmibus 

sicuti sunt per seipsa intus cemimus ; nisi ea quse passim 

atque indisposite memoria continebat, cogitando quasi coUigere, 

atque animadvertendo curare, ut tanquam ad manum 

posita in ipsa memoria, ubi sparsa prius et neglecta latitabant, 

jam familiari intentioni facile occurrant. Et quam multa 

hujusmodi gestat memoria mea qua3 jam inventa sunt, et 

sicut dixi, quasi ad manum posita, quas didicisse et nosse 

dicimur ! Quae si modestis tempomm intervallis recolere 

desivero, ita rursus demerguntur, et quasi in remotiora pene- 

tralia dilabuntur, ut denuo velut nova excogitanda sint indidem 

iterum* (neque enim est alia regio eorum), et cogenda 

rursus ut sciri possint, id est velut ex quadam dispersione 

coUigenda, unde dictum est cogitare. Nam cogo et cogito, 

sic est ut ago et agito, facio et factito. Vemmtamen sibi 

animus hoc verbum proprie vindicavit, ut non quod aUbi, sed 

quod in animo colligitur, id est cogitur, cogitari proprie jam 

dicatur. 

:


19. Item continet memoria numerorum dimensionumque XIT. 

rationes et leges innumerabiles, quaium nullam corporis sen- ^Maihesus 

impressit : quia nec ipsae coloratae sunt, aut sonant, aut matica- 

olent, aut gustatae, aut contrectataB sunt. Audivi sonos ver- moria. 

borum quibus signiiicantur cum de his disseritur; sed illi alii, 

istae autem aliae sunt: nam illi aliter Graece, aliter Latine 

sonant; istae vero nec Graecae nec Latinae sunt, nec aliud 

eloquiorum genus. Vidi lineas fabronim, vel etiam tenuissi- 

mas, sicut filum araneae ; sed illae aliae sunt, non sunt imagines 

earum quas mihi nuntiavit camis oculus : novit eas quisquis 

sine ulla cogitatione qualiscumque coi-poris intus agnovit eas. 

Sensi etiam numeros omnibus corporis sensibus quos numeramus; 

sed ilH alii sunt quibus numeramus, nec imagines 

istorum sunt, et ideo valde sunt. Rideat me ista dicentem 

qui non eos videt, et ego doleam ridentem me. 

20. Haec omnia memoria teneo, et quomodo ea didicerim XIII. 

memoria teneo. Multa etiam quae adversus haec falsissime ^^^^°^ 

disputantur audivi, et memoria teneo: quae tametsi falsa sunt,minisse 

tamen ea meminisse me non est falsum; et discrevisse me„"i'niT^' 

inter illa vera et haec falsa quae contradicuntiu:, et hoc memini; '""s. 

aliterque nunc video discemere me ista, ahter autem memini 

saepe me discrevisse cum ea saepe cogitarem. Ergo et intel- 

lexisse me saepius ista memini; et quod nunc discemo et 

intelligo, recondo in memoria, ut postea me nunc intellexisse 

meminerim. Ergo et meminisse me memini; sicut postea 

quod haec reminisci nunc potui si recordabor, utique per vim 

memoriae recordabor. 

21. Affectiones quoque animi mei eadem memoria continet: xiv. 

non illo modo quo eas habet ipse animus cum patitur eas; sed9"*^"^°' 

T . , . . tio meaho 

multum diverso, sicut sese habet vis memoriie. Nam etmoria 

laetatum me fuisse reminiscor non laetus, et tristitiam meam ^^mmet 

. . anectus 

praeteritam recordor non tristis, et me aliquando timuisse animi. 

recolo sine timore, et pristinae cupiditatis sine cupiditate sum no^^la^ti 

memor ; aUquando et e contrario tristitiam meam transactam quomo- 

laetus reminiscor, et tristis laetitiam. Quod mirandum non estjamur.* 

de corpore : aliud enim animus, ahud corpus. Itaque si prae- 

teritum dolorem corporis gaudens memini, non ita mirum est. 

Hic vero cum animus sit etiam ipsa memoria: nam et cum 

mandamus aliquid ut memoriter habeatur, dicimus, " Vide ut 

ilhid in animo habeas ;" et cum oblivisciram*, dicimus, *^ Non 

N


fuit in animo;" et, '' Elapsum est animo;" ipsam memoriam 

vocantes animum : cum ergo ita sit, quid est hoc quod cum 

tristitiam meam praeteritam la^tus memini, animus habet laeti- 

tiam, et memoria tristitiam ; 

la^tusque est animus ex eo quod 

inest ei la^titia, memoria vero ex eo quod inest ei tristitia, 

tristis non est ? Niun forte non pertinet ad animum ? Quis 

hoc dixerit ? Nimirum ergo memoria quasi venter est animi, 

laetitia vero atque tristitia quasi cibus dulcis et amarus : cum 

memorije commendantur quasi trajecta in ventrem recondi 

illic possunt, sapere non possmit. Ridiculum est hiec ilHs 

simiha putare, nec tamen sunt omnimodo dissimilia. 

22. Sed ecce de memoria profero, cum dico quatuor esse 

perturbationes animi; cupiditatem, Itetitiam, metum, tristi- 

tiam: et quidquid de his disputare potuero, dividendo singula 

per species sui cujusque generis et defmiendo ; ibi invenio quid 

dicam, atque inde profero : nec tamen ulla earum perturbatione 

perturbor, cum eas reminiscendo commemoro ; et antequam 

recolerentur a me et retractarentur, ibi erant ; propterea inde 

per recordationem potuere depromi. Forte ergo, sicut de 

ventre cibus ruminando, sic ista de memoria recordando 

profemntur. Cur igitur in ore cogitationis non sentitur a 

disputante, hoc est a reminiscente, la^titise dulcedo vel ama- 

ritudo moestitiae ? An in hoc dissimile est, quod non undique 

simile est ? Quis enim talia volens loqueretur, si quoties tris- 

titiam metumve nominamus, toties moerere vel timere cogeremur 

? Et tamen non ea loqueremur, nisi in memoria nostra 

non tantum sonos nominum secundum imagines impressas 

c sensibus corporis* ; sed etiam rerum ipsarum notiones inveni- 

remus, quas nulla janua carnis accepimus, sed eas ipse animus 

per experientiam passionum suarum sentiens memoria) com- 

mendavit, aut ipsa sibi haec etiam non commendata retinuit. 

XV. 23. Sed utrum per imagines, an non, quis facile dixerit ? 

^^'^ ^_ Nomino quippe lapidem, nomino solem, cum res ipsse non 

sunt rne- adsunt sensibus meis; in memoria sane mca prsesto sunt imaminimus.gines 

earum. Nomino dolorem coqôris, nec mihi adest dum 

nihil dolet ; nisi tamen adesset imago ejus in memoria mea, 

nescirem quid dicerem, nec eum in disputando a voluptate 

discemerem. Nomino salutem corporis cum salvus sum cor- 

pore : adest mihi quidem res ipsa ; verumtamen nisi et imago 

ejus inesset in memoria mea^ nullo modo recordarer quid


hujus nominis significaret sonus. Nec aogrotantes agnoscerent 

salute nominata quid esset dictum ; nisi cadem imago vi memoriai 

teneretiu:, quamvis ipsa res abesset a corpore. Nomino 

numeros quibus numeramus, en adsunt in memoria mea non 

imagines eorum, sed ipsi. Nomino imaginem solis, et haec 

adest in memoria mea : neque enim imaginem imaginis ejus, 

sed ipsam recolo ; ipsa mihi reminiscenti praesto est. Nomino 

memoriam, et agnosco quod nomino. Et ubi agnosco, nisi in 

ipsa memoria ? Num et ipsa per imaginem suam sibi adest, ac 

non per seipsam ? 

24. Quid, cum oblivionem nomino, atque itidem agnosco xvi. 

quod nomino ? unde affnoscerem nisi meminissem ? Non ^^ oJ)li- 

^ *=• 

eumdem sonum nominis dico, sed rem quam significat; quammemoria 

. . vionis 

si oblitus essem; quid ille valeret sonus, agnoscere utique^^^* 

non valerem. Ergo cum memoriam memini, per seipsam sibi 

praisto est ipsa memoria: cum vero memini oblivionem, et 

memoria pra)sto est et oblivio ; memoria qua meminerim, 

oblivio quam meminerim. Sed quid est oblivio, nisi privatio 

memoriae ? Quomodo ergo adest ut eam meminerim, quando 

cum adest meminisse non possum ? At si quod meminimus 

memoria retinemus ; oblivionem autem nisi meminissemus, 

nequaquam possemus audito isto nomine, rem qua? illo signi- 

ficatur agnoscere ; memoria retinetur oblivio. Adest ergo ne 

obliviscamur, quae cum adest obliviscimur. An ex hoc intel- 

ligitur non per seipsam inesse memoriae cum eam meminimus, 

sed per imaginem suam ? quia si per seipsam prajsto esset 

oblivio, non ut meminissemus, sed ut oblivisceremur efficeret. 

Et hoc quis tandem indagabit ? quis comprehendet quomodo 

sit? 

25. Ego certe, Domine, laboro hic, et laboro in meipso^G^n 3^ 

factus sum mihi terra difficultatis, et sudoris nimii. Neque "^- 

enim nunc scrutamur plagas coeli, aut siderum intervalla 

dimetimur*, vel terrae libramenta quajrimus: ego sum qui 

memini, ego animus. Non ita mirmn, si a me longe est 

quidquid ego non sum. Quid autem propinquius meipso 

mihi ? Et ecce memoriaj meae vis non comprehenditur a me, 

cum ipsum me non dicam prseter illam. Quid enim dicturus 

sum quando mihi certum est meminisse me oblivionem ? An 

dictunis sum non esse in memoria mea quod memini ? an 

dicturus sum ad hoc inesse oblivionem in memoria mea, ut 

N 2

180 S. AUGUSTTNI EPISCOPI 

non obliviscar? Utmmque absurdissimum est. Quid illud 

tertium? quo pacto dicam imaginem oblivionis teneri memo- 

ria mea, non ipsam oblivionem, cum eam memini ? Quo pacto 

et hoc dicam, quandoquidem cum imprimitur rei cujusque 

imago in memoria, prius necesse est ut adsit res ipsa unde 

illa imago possit imprimi ? Sic enim Carthaginis memini, 

sic omnium locorum quibus interfui, sic facies hominum quas 

vidi, et caeterorum sensuum nuntiata, sic ipsius corporis salu- 

tem sive dolorem. Cum praesto essent ista, cepit ab eis ima- 

gines memoria quas intuerer prsesentes, et retractarem animo 

cum illa et absentia reminiscerer. Si ergo per imaginem suam 

non per seipsam in memoria tenetur obUvio, ipsa utique aderat 

ut ejus imago caperetur. Cum autem adesset, quomodo imaginem 

suam in memoria conscribebat, quando id etiam quod 

jam notatum invenit, praesentia sua delet oblivio ? Et tamen 

quocumque modo, licet sit modus iste incomprehensibiHs et 

inexplicabiUs, etiam ipsam oblivionem meminisse me certus 

sum, qua id quod meminerimus obruitur. 

XVII. 26. Magna vis est memorise, nescio quid horrendum, Deus 

memo- 

^^î^? profunda et infinita multipHcitas ; et hoc animus est, 

riae vis, et hoc ego ipse sum. Quid ergo sum, Deus meus ? quae 

projre-^ natura sum ? Varia, multimoda vita, et immensa vehementer. 

diendum Ecce in memoriae meae campis et antris et cavemis innumera- 

patur bihbus, atque innumerabihter plenis innumerabihum rerum 

Deus. 

generibus, sive per imagines, sicut omnium coi-porum ; sive 

per praesentiam, sicut artium ; sive per nescio quas notiones 

vel notationes, sicut affectionum animi, quas et cum animus 

non patitur, memoria tenet, cum in animo sit quidquid est in 

memoria: per haec omnia discurro et vohto; hac illac penetro 

etiam quantum possum, et finis nusquam ; tanta vis est memoriae, 

tanta vitae vis est in homine vivente mortaliter ! Quid 

igitur agam, tu vera mea vita Deus meus ? 

Transibo et hanc 

vim meam quae memoria vocatur, transibo eam ut pertendam 

ad te, dulce lumen. Quid dicis mihi ? Ecce ego ascendens 

per animum meum ad te qui desuper mihi manes. Transibo 

et istam vim meam, quae memoria vocatur, volens te attingere 

unde attingi potes, et inhaerere tibi unde inhaereri* tibi potest. 

Habent enim memoriam et pecora et aves; ahoquin non 

cubiUa nidosve repeterent, non aUa muUa quibus assuescunt, 

neque enim et assuescere valerent uUis rebus nisi per memo-


riam. Transibo ergo et memoriam, ut attingam eum qui 

separavit me a quadrupedibus, et volatilibus cceU sapientiorem 

me fecit. Transibo et memoriara ; et ubi te inveniam, vere 

bona et secura suavitas } et ubi te inveniam ? Si praeter 

memoriam meam te invenio, immemor tui sum. Et quomodo 

jam inveniam te, si memor non sum tui ? 

27. Perdiderat enim mulier drachmam, et qua^sivit eam XVIII. 

cum lucema, et nisi memor ejus esset, non inveniret eam.y^jî^g/ 

Cum enim esset inventa, unde sciret utnim ipsa esset, siturea 

memor ejus non esset? Multa me memini perdita quaesisseexcidit, 

atque invenisse. Inde istud scio, quia cum quaererem aliquid"'^'."^^- 

eorum, et diceretur mihi, Num forte hoc est, num forte illud ? nereiur. 

tamdiu dicebam, Non est, donec id offerretur quod quacrebam. 

Cujus nisi memor essem, quidquid illud esset, etiam si mihi 

offerretur non invenirem, quia non agnoscerem. Et semper 

ita fit, cum aliquid perditum quserimus et invenimus. Verum- 

tamen si forte aliquid ab oculis perit, non a memoria, veluti 

corpus quodlibet visibile, tenetur intus imago ejus, et quaeri- 

tur donec reddatur aspectui*. Quod cum inventum fuerit, ex 

imagine qua? intus est recognoscitur. Nec invenisse nos 

dicimus quod perierat, si non agnoscimus; nec agnoscere 

possumus, si non meminimus : sed hoc perierat quidem oculis, 

memoria tenebatur. 

l-uc. 15, 

28. Quid cum ipsa memoria perdit aliquid, sicut fit cum xix. 

obliviscimur, et quaerimus ut recordemur ? Ubi tandem quae- Q"'? ?'' 

.... ..-r^...,., ,.^ rerainisrimus, 

nisi m ipsa memoria ? Et ibi si aliud pro alio forte ci. 

offeratur, respuimus, donec illud occurrat quod quaerimus : et 

cum occuiTerit, dicimus, Hoc est; quod non diceremus nisi 

agnosceremus, nec agnosceremus nisi meminissemus. Certe 

ergo obliti fueramus. An * non totum exciderat, sed ex parte 

qua tenebatur pars alia quaerebatur ; quia sentiebat se memo- 

ria non simul volvere quod simul solebat, et quasi deti-uncata 

consuetudine claudicans, reddi quod deerat flagitabat ? Tanquam 

si homo notus sive conspiciatur oculis, sive cogitetur, et 

nomen ejus obliti requiramus, quidquid aliud occurrerit non 

connectitur: quia non cum illo cogitari consuevit, ideoque 

respuitur donec illud adsit, ubi simul assuefacta notitia non 

inaequaliter acquiescat. Et unde adest, nisi ex ipsa memoria? 

Nam et cum ab alio commoniti recognoscimus, inde adest. 

Non enim quasi novum credimus, sed recordantes approba-


mus hoc esse quod dictum est. Si autem penitus aboleatur 

ex animo, nec admoniti reminiscimur. Neque enim omnimodo 

adhuc obliti sumus, quod vel oblitos nos esse meminimus. 

Hoc ergo nec amissum qua^rere poterimus, quod 

omnino obliti fuerimus. 

XX. 29, Quomodo ergo te quaero, Domine? Cum enim teDeum 

Utbeali- -^ i 

tudinem mcum quocro, vitam beatam qusero. Quocram te ut vivat 

omnes anima mea. Vivit enim corpus meum de animamea, et vivit* 

tant, anima mea de te. Quomodo ergo qusero vitam beatam, quia 

oportet ^Q^ gg^ j-^jIj^ donec dicam, " Sat est," illic ubi oportet ut 

eam no- ^ 

^ ' i 

verint. dicam? quomodo cam quBero ? Utrum per recordationem, tanquam 

eam oblitus sim, oblitumque me esse adhuc teneam; an 

per appetitum discendi incognitam, sive quam nunquam scierim, 

sive quam sic oblitus fuerim ut me nec oblitum esse memi- 

nerim? Nonne ipsa est beata vita quam omnes volunt*^, et 

omnino qui nolit nemo est? Ubi noverunt eam, quod sic 

vohmt eam ? Ubi viderunt, ut amarent eam ? Nimirum habemus 

eam nescio quomodo. Et est ahus quidam modus, quo 

quisque cum habet eam, tunc beatus est; et sunt qui spe 

beati sunt. Infeiiore modo isti habent eam, quam ilU qui jam 

re ipsa beati sunt; sed tamen mehores quam ilh qui nec re 

nec spe beati sunt. Qui tamen etiam ipsi nisi ahquo modo 

haberent eam, non ita vellent beati esse, quod eos velle 

certissimum est. Nescio quomodo noverunt eam, ideoque 

habent eam in nescio qua notitia, de qua satago utrum in 

memoria sit: quia si ibi est, jam beati fuimus aliquando; 

utrum singillatim omnes, an in illo homine qui primus peccavit, 

1 Cor. in quo et omnes mortui sumus, et de quo omnes cum miseria 

' ' nati sumus, non quaero nunc ; sed quaero utrum in memoria 

sit beata vita. Neque enim amaremus eam nisi nossemus 

Audimus nomen hoc, et omnes rem ipsam nos appetere 

fatemur ; non enim sono delectamur. Nam hoc cum Latine 

audit Gra3cus, non delectatur, quia ignorat quid dictum sit; 

nos autem delectamur, sicut etiam ille si Grajce hoc audierit 

quoniam res ipsa nec Graeca nec Latina est, cui adipiscenda? 

Graeci Latinique inhiant, caeterarumque hnguarum homines. 

Nota est igitur omnibus, qui una voce si interrogari possent, 

*l Scio quid velis, beatitudinem qua^- pauci volunt, sine quo non pervcnitur ad 

ris : si ergo vis esse beatus, esto inimacu- illud quod omnes volunt. Aug. in i's. 

latus. lUud enim omnes, hoc autem 118.^.1. 

;


utrum beati esse vellent, sine uUa dubitatione, velle respon- 

(lerent. Quod non fieret, nisi res ipsa cujus hoc nomen est, 

eorum memoria teneretur. 

30. Numquid ita ut* meminit Carthaginem qui vidit? Non: XXI. 

vita enim beata non videtur oculis, quia non est corpus. (\q^^. 

Numquid sicut meminimus numeros } Non : hos enim qui moria 

habet in notitia, non adhuc quserit adipisci ; vitam vero beatam vitam 

habemus in notitia, ideoque amamus*, et tamen adipisci eamcontmet, 

vokimus ut beati simus. Numquid sicut meminimus eloquen- 

tiam? Non: quamvis enim* et hoc nomine audito recordentur 

ipsam rem qui etiam nondmn sunt eloquentes, multique esse 

cupiant, unde appavet eam esse in eorum notitia; tamen per 

corporis sensus ahos eloquentes animadverterunt et delectati 

sunt et hoc esse desiderant (quanquam nisi ex interiore 

notitia* non delectarentur, neque hoc esse vellent nisi de- 

lectarentur) ; beatam vero vitam nullo sensu corporis in aliis 

experimur. Numquid sicut meminimus gaudium? Fortasse 

ita. Nam gaudium meum etiam tristis memini, sicut vitam 

beatam miser: neque unquam corporis sensu gaudium meum 

vel vidi, vel audivi, vel odoratus sum, vel gustavi, vel tetigi 

sed expertus sum in animo meo quando laetatus sum, et adhajsit 

ejus notitia memoriaB mese, ut id reminisci valeam aliquando 

cum aspernatione, ahquando cum desiderio, pro eamm rerum 

diversitate de quibus me gavisum esse memini. Nam et de 

tm'pibus gaudio quodam perfusus sum, quod nunc recordans 

detestor atque exsecror ; aliquarido de bonis et honestis, quod 

desiderans recolo, tametsi forte non adsunt^ et ideo tristis 

gaudium pristinum recolo. 

31. Ubi ergo et quando expertus sum vitam meam bcatam 

ut recorder eam, et amem et desiderem ? Nec ego tantum, aut 

cum paucis, sed beati prorsus omnes csse volumus. Quod 

nisi certa notitia nossemus, non tam certa voluntate vellemus. 

Sed quid est hoc quid si quasratur a duobus, iitrum mihtare 

velint, fieri possit ut alter eorum velle se, alter nolle respon- 

deat: si autem ab eis qua^ratur, utrum esse beati velint, 

uterque se statim sine ulla dubitatione dicat optare; nec ob 

aliud velit ille militare, nec ob aliud iste nolit, nisi ut beati 

sint? Num* forte quoniam alius hinc, aUus inde gaudet 

ita se omnes beatos esse velle consonant, quemadmodum 

consonarent, si hoc interrogarentur, se velle gaudere, atque 

;


ipsum gaudium vitam beatam vocant ? Quod etsi alius hinc, 

alius illinc assequitur, unum est tamen quo pervenire omnes 

nituntur, ut gaudeant. Quoe quoniam res est quam se expertum 

non esse nemo potest dicere, propterea reperta in memoria 

recognoscitur, quando beata^ vita? nomen auditur. 

XXII. 32. Absit, Domine, absit a corde servi tui, qui confitetur 

^j^^^* tibi; al)sit ut quocumque gaudio gaudeam, beatum me putem. 

quae, et Est enim gaiidium quod 7ion datur inipiis, sed eis qui te 

j 

^^' 

gratis colunt, quorum gaudium tu ipse es. Et ipsa est beata 

22. vita gaudere ad te, de te, propter te; ipsa est, et non est 

altera^. Qui autem aliam putant esse, aliud sectantur gaudium, 

neque ipsum verum. Ab aliqua tamen imagine gaudii voluntas 

eomm non avertitur. 

XXIII. 33. Non ergo certum est quod omnes esse beati volunt, 

Item 

quoniam qui non de te gaudere volunt, quae sola vita beata 

quitur est, non utique vitam beatam volunt. An omnes hoc volunt."* 

be^.i' 

Sed quoniam caro concupiscit advcrsus spiritum, et spiritus 

vita, et adversus carnem ut non faciant quod vohint, cadunt in id 

Gai. 6, 

quod valent, eoque contenti sunt; quia illud quod non valent, 

^'- non tantum volunt, quantum sat est ut valeant^ Nam quaero 

ab omnibus utrum malint de veritate quam de falsitate gaudere 

: tam non dubitant dicere de veritate se malle, quam non 

dubitant dicere beatos esse se velle. Beata quippe vita est 

Joh. 14, gaudium de veritate. Hoc est enim gaudium de te qui veritas 

^' es. Deus illiiminatio mea, salus faciei me


est in homiiiibus; nmhuleni, ambulent, fw eos tetiehrce com- Joh. 12, 

prehendant. 

34. Cur autem " veritas parit odium '," et inimicus eis factus 

est homo tuus verum pra^dicans, cum ametur beata vita, quae Joh. 8, 

non est nisi gaudium de veritate : nisi quia sic amatur veritas, ^^* 

ut quicumque aliud amant, hoc quod amant velint esse veri- 

tatem ; et quia falli nolunt, nolunt convinci quod falsi sint ? 

Itaque propter eam rem odemnt veritatem, quam pro veritate 

amant. Araant eam lucentem, oderunt eam redarguentem. .Toh. 5, 

Quia enim falli nolunt et fallere volunt, amant eam cum se * 

ipsa indicat, et oderunt eam cum eos ipsos indicat*. Inde 

retribuet eis, ut qui se ab ea manifestari nolunt, et eos nolentes 

manifestet, et eis ipsa non sit manifesta. Sic sic etiam, sic 

animus humanus, etiam sic csecus et languidus, turpis atque 

indecens latere vult; se autem ut lateat aliquid non vult. 

Contra illi redditiu* ut ipse non lateat veritatem, ipsum autem 

veritas lateat. Tamen etiam sic dum miser est, veris* mavult 

gaudere quam falsis. Beatus ergo erit, si nuUa interpellante 

molestia, de ipsa, per quam vera sunt omnia, sola veritate 

gaudebit. 

35. Ecce quantum spatiatus sum in memoria mea, quaerens XXIV. 

te, Domine, et non te inveni extra eam. Neque enim aliquid 5^[„J"" 

de te inveni quod non meminissem ex quo didici te. Nam ex quodsua 

quo didici te, non sum oblitus tui. Ubi enim inveni veritatem, moria 

ibi inveni Deum meum ipsam veritatem'', quam, ex quo didici, ^^ûs 

non sum obntus. Itaque ex quo te aidici, manes m memona habeat. 

mea, et illic te invenio, cum reminiscor tui et delector in te. 

Hae sunt sanctae deliciae meae, quas donasti mihi misericordia 

tua respiciens paupertatem meam. 

36. Sed ubi manes in memoria mea, Domine, ubi illic XXV. 

manes.? quale cubile fabricasti* tibi? quale sanctuarium* ^"^^*' 

. . . . . . . memoaedificasti 

tibi ? Tu dedisti hanc dignationem memorise meae riae gra- 

ut maneas in ea; sed in qua ejus parte maneas, hoc con- ^j^/y^,?^" 

sidero. Transcendi' enim partes ejus, quas habent et bestiae, êus. 

cum te recordarer, quia non ibi te inveniebam inter imagines 

rerum corporalium ; et veni ad partes ejus, ubi commendavi 

beatam vitam; illud enim, cui comes est, ^ Ter. Andr. i. 1, 40. 

et sine quo ea nemo dignus est, nemoque •' Sup. 1. iv. c. 12. 1. vii. c* 10. 

assequitur,rectescilicetvivere,nonitidem 1 Sup. c. 17. 

volunt. Aug. de Lib. Arb. 1. i. c. 14.


affectiones animi mei, nec* illic inveni te. Et intravi ad 

ipsius animi mei sedem, quae illi est in memoria mea, 

quoniam sui quoque meminit animus, nec ibi tu eras 

quia sicut non es imago corporalis, nec affectio viventis, 

qualis est cum la;tamur, contristamur*, cupimus, metuimus, 

meminimus, obliviscimur, et quidquid hujusmodi est; ita nec 

ijise animus es, quia Dominus Deus animi tu es, et commutantur 

haec omnia, tu autem incommutabilis manes super om- 

nia, et dignatus es habitare in memoria mea ex quo te didici. 

Et quid quaero quo loco ejus habites, quasi vero loca ibi sint? 

Habitas certe in ea, quoniam tui memini ex quo te didici, et 

in ea te invenio cum recordor te. 

XXVI. 37. Ubi ergo te inveni ut discerem te ? Neque enim jam 

Udi in- gj.g^g ^j^ memoria mea priusquam te discerem. Ubi erojo inveni 

venitiir ... 

Deus. te ut discerem te, nisi in te supra me ? Et nusquam locus, et 

recedimus, et accedimus", et nusquam locus. Veritas, ubique, 

prsesides omnibus consulentibus te, simulque respondes omni- 

bus etiam diversa consulentibus. Liquide tu respondes, sed 

non liquide omnes audiunt. Omnes unde volunt consukmt, 

sed non semper quod volunt audiunt. Optimus minister tuus 

est, qui non magis intuetur hoc a te audire quod ipse voluerit, 

sed potius hoc velle quod a te audierit. 

XXVir. 38. Sero te amavi, pulchritudo tam antiqua et tam nova 1 

Quoroo- ggj.Q iQ amavi ! Et ecce intus eras, et ego foris, et ibi te qua3do 

homi- . . ^ . . , ^ . . , 

nemra-rebam; et in ista lormosa quae lecisti, deiormis irruebam". 

P^^* R^' Mecum eras, et tecum non eram. Ea me tenebant lonê a te, 

pulchn- . . 

' 

, . . 

tudo. quae si in te non essent, non essent". Vocasti, et clamasti, et 

rupisti surditatem meam. Coruscasti, splenduisti, et fugasti 

caecitatem meam. Fragrasti*, et duxi spiritum, et anhelo 

tibi. Gustavi, et esurio, et sitio. Tetigisti me, et exarsi in 

pacem tuam. 

XXVIII 39. Cum inhaesero tibi ex omni me, nusquam erit mihi 

,,yjy^/'* dolor et labor; et viva erit vita mea, tota plena te. Nunc 

vitae. autem quoniam quem tu imples, sublevas eum ; quoniam tui 

plenus non sum, oneri mihi sum. Contendimt laetitiae meae 

flendae cum loetandis moeroribus; et ex qua parte stet victoria 

miserere mei. Contendunt mce- 

nescio. Hei mihi ! Domine, 

»» Sup. 1. vii. c. 10. p. 115. not. " Sup. 1. iv. §. 18. p. 55. not. x. 

p. 

o Ib. not. y. et vii. c. 14, 20. 

:


rores mei mali cum gaudiis bonis, et ex qua parte stet victoria 

nescio. Ilei milii ! Domine, miserere mei. Hei mihi ! ecce 

vulnera mca non abscondo : medicus es, aeger sum ; misericors 

es, miser sum. Numquid non tentatio est vita humana sitperjoh 7, 

terrani f Quis velit molestias et difficultates ? Tolerari jubes ^* 

ea*, non amari. Nemo quod tolerat amat, etsi tolerare amat. 

Quamvis enim gaudeat se tolerare, mavult tamen non esse 

quod toleret. Prospera in adversis desidero, adversa in pros- 

peris timeo. Quis inter ha?c medius locus, ubi non sit humana, 

vita tentatio*? Va3 prosperitatibus saiculi, semel et iterum, 

a timore adversitatis, et a conaiptionc la)titia3 ! Va3 adver- 

sitatibus sajculi, semel et itenun et tertio, a desiderio pros- 

peritatis, et quia ipsa adversitas dura est, et ne frangat 

non tentatio est vita humana super 

tolerantiam * ! numquid 

terram sine ullo interstitio } 

40. Et tota spes mea non nisi in magna valde misericordia xxix. 

tua. Da quod jubes, et jube quod vis»'. Imperas nobis con-J"^^^° 

tinentiam. Et cum scirem, ait quidam, quia nemo potest esse iotdi. 

continens nisi Deus det : et hoc ipsum erat sapientice scire^J^^-^* 

cujus esset hoc donum. Per contincntiam*i quippe colligimur 

et redigimur in unum, a quo in multa defluximus. Minus 

enim te amat qui tecum aliquid amat quod non propter te 

amat \ O amor qui semper ardes et nunquam exstingueris ! 

Charitas Deus meus, accende me. Continentiam jubes ; da 

quod jubes, et jube quod vis. 

41. Jubes certe ut contineam a concupiscentia camis, et xxx. 

Confite- 

P Quas mea verba Pelagius Roraae, credere felicitati terrenaj, et usque ad 

cum a quodam fratre et coepiscopo meo finem quaerere felicitatem.quai non habet 

fuissent eo praesente commemorata, ferre finem. Ut autem est continentia, felicinon 

potuit, et contradicens aliquanto tati mundi non credere : ita sustinentias 

commotius, pene cum eo qui illa comme- est, infelicitati mundi non cedere. Aug. 

moraverat liligavit. Aug. de dono Persev, Serm. 38. init. 

§. 53. > Non quo non sit amanda creatura ; 

*l Duo sunt, quai in hac vlta veluti sed fi ad Creatorem refertur ille amor, 

laboriosa nobis pr£ecipiuntur, continere non jam cupiditas, sed caritas erit. Tunc 

et sustinere. Jubemur enim continere enim pst cupiditas, cum propter seamatur 

ab his quai in hoc mundo dicuntur bona, creatura. Aug.de Trin.ix. $. 13. Habet 

et sustinere ea quaj in hoc mundo abun- igitur vir temperans in hujuscemodi rebus 

dant mala. llla continentia, ista susti- mortalibus et fluentibus, vitae regulam 

nentia vocatur. Duse virtutes quai mun- utroque testamento firmatam ; ut eorum 

dant animam, et capacem faciunt divini- nihil dihgat, nihil per se appetendum 

tatis. In frenandis libidinibus et coiir putet, sed ad vitaj hujus atque officiorum 

rendis voluptatibus, ne seducatquod male necessitatem quantum sat est usurpet, 

blanditur, et enervet quod prosperum utentis modestia, non amantis affectu. 

dicitur, continentia nobis opus cst: non Aug. de mor. Eccl. Cath. ^. 39. 

lur ut


habet ad concupiscentia oculorum, et ambitione sseculi'. Jussisti a con- 

cubitu; et de ipso conjugio melius aliquid monuisti quam contf^^^carnalis 

ccssisti. Et quoniam dedisti, factum est et antequam dispensator 

i' T Tn * sacramenti tui fierem. Sed adhuc vivunt in memoria mea, de 

1 J 0(1.2, 

16. qua multa locutus sum, talium rerum imagines, quas ibi* con- 

suetudo mea fixit ; et occursantur mihi vigilanti quidem carentes 

viribus, in somnis autem non solum usque ad delectationem, 

sed etiam usque ad consensionem factumque simillimum. Et 

tantum valet imaginis illusio in anima mea et in came mea, 

ut dormienti falsa visa persuadeant quod vigilanti vera non 

possunt Numquid tunc ego non sum, Domine Deus meus ? 

Et tamen tantum interest inter meipsum et meipsum ; intra 

momentum quo hinc ad soporem transeo, vel huc inde retranseo 

! Ubi est tunc ratio, quae talibus suggestionibus re- 

sistit vigilans ? Et si res ipsae ingerantur, inconcussa manet*. 

Numquid clauditur cum ocuhs ? numquid sopitur cum sensi- 

bus corporis ? Et unde saepe etiam in somnis resistimus, 

nostrique propositi memores, atque in eo castissime permanentes, 

nuUum talibus illecebris adhibemus assensum? Et 

tamen tantum interest, ut cum aUter accidit, evigilantes ad 

conscientiae requiem redeamus ; 

ipsaque distantia reperiamus 

nos non fecisse, quod tamen in nobis quoquo modo factum 

esse doleamus. 

42. Numquid non potens es* Deus omnipotens, sanare 

omnes languores animae meae, atque abundantiore gratia tua 

lascivos motus etiam mei soporis exstinguere? Augebis, 

Domine, magis magisque in me munera tua, ut anima mea 

sequatur me ad te, concupiscentiae visco expedita, ut non sit 

rebellis sibi, atque ut in somnis etiam, non solum non perpe- 

tret istas corruptelarum turpitudines per imagines aiiimales 

usque ad camis fluxum, sed ne consentiat quidem. Nam ut 

nihil tale vel tantillum libeat *, quantuhim possit nutu cohiberi, 

' Haec autem tria genera vitiorura, id monte constituto, ostenduntur omnia regest 

voiuptas carnis, et superbia, et curio- na hujus terrae, et promittuntur si adorasitas, 

omnia peccata concludunt. Quae verit: per curiositatem ; ubi de pinna 

mihi videntur a Johanne Apostolo enu- templi admonetur ut se deorsum mittat, 

merata. Per oculos enim maxime curio- tentandi gratia utrum ab Angelis suscisitas 

praevalet. Reliqua vero quo perti- piatur. Itaque posteaquam nuUo istorum 

neant, manifestum est. Et illa Dominici tentamento valere apud eum potuit inimihominis 

tentatio tripartita est : per cibum, cus, hoc de illo dicitur, ' Postquam comid 

est, per concupiscentiam carnis; ubi plevitomnem tentationemdiabolus.' Aug. 

suggeritur, ' Dic lapidibus istis ut panes in Ps, 8. v. fin. 

fiant :' per inanem jactantiam ; ubi, in


etiam in casto donnientis afiectu, non tantum in hac vita, sed 

etiam in hac aetate, non magnum est omnipotenti, qui vales Eph. 3, 

facere supra qiiam petimus et intelligimus. Nunc tamen ' 

in quid* adhuc sim in hoc genere mali mei, dixi Domino 

bono meo exsultans cum tremore in eo quod donasti mihi, et Ps. 2, 

lugens in eo quod inconsummatus sum, sperans* perfecturum 

te in me misericordias tuas usque ad pacem plenariam, quam 

tecum habebunt interiora et exteriora mea, cum ahsorpta ^ Cor. 

^ . . . . 15, 54. 

fuerit mors m victoriam, 

43. Est alia malitia diei, qua? utinam sufficiat ei. Reficimus XXXI. 

enim quotidianas ruinas corporis edendo etbibendo, priusquam gerit aj 

escas et ventrem destruas, cum occideris indigentiam meam*te»ta- 

. . f -1 -1 T ' 1 • ' • tiones 

satietate mirinca, et corruptibile lioc indueris incorruptione g,y{^, 

sempitenia. Nimc autem suavis est mihi necessitas, et îa*- 6, 

adversus istam suavitatem pugno ne capiar ; et quotidianura ^ ^^^ g 

bellum gero in jejuniis, ssepiu^ e;? servitutem redigens corpusî^meum; 

et dolores mei voluptate pelluntur. Nam fames et^^-^^» 

sitis quidam dolores sunt ; urunt, et sicut febris, necant, nisi ib. 9, 

alimentorum medicina succurrat. Quse quoniam praesto est, ^êx 

consolatione munerum tuorum, in quibus nostrae infirmitati 

terra et aqua et coelum serviunt, calamitas deliciae vocantur*. 

44. Hoc me docuisti, ut quemadmodum medicamenta, sic 

alimenta sumpturus accedam. Sed dum ad quietem satietatis 

ex indigentiae molestia transeo, in ipso transitu mihi insidia- 

tur laqueus concupiscentiae. Ipse enim transitus voluptas 

est, et non est alius qua transeatur quo * transire cogit neces- 

sitas. Et cum salus sit causa edendi et bibendi, adjungit se 

tanquam pedissequa periculosa jucunditas ; et plemmque 

prteire conatur, utejus causa fiat quod salutis causa me facere 

vel dico, vel volo. Nec idem modus utriusque est : nam quod 

saluti satis est, delectationi parum est. Et ssepe incertum 

fit utnim adhuc necessaria corporis cura subsidium petat, 

an vohiptaria cupiditatis fallacia ministerium suppetat. Ad 

hoc incertum hilarescit infelix anima, et in eo praeparat excusationis 

patrocinium, gaudens non apparere quid satis sit mode- 

rationi valetudinis, ut obtentu salutis obumbret negotium 

vohiptatis. His tentationibus quotidie conor resistere, et 

invoco dexteram tuam* et ad te refero aestus meos, quia 

consihum mihi de hac re nondum stat. 

45. Audio vocem jubentis Dei mei: Non graventur corda^^^--^» 

34«

— 


X)estra in crapula ei ehrietate. Ebrietas longe est a me; 

misereberis, ne appropinquet mihi. Crapula' autem nonnunquam 

subrepit servo tuo ; misereberis, ut longe fiat a me. 

Sap. 8, Nemo enim potest esse continens, nisi tu des. Multa nobis 

^^* orantibus tribuis; et quidquid boni antequam oraremus acce- 

Ecc. 

pimus, a te accepimus ; et ut hoc postea cognosceremus, 

antea* accepimus. Ebriosus nunquam fui, sed ebriosos a 

te factos sobrios ego novi. Ergo a te factum est ut hoc 

non essent qui nunquam fuerunt, a quo factum est ut hoc non 

semper essent qui fuerunt, a quo etiam factum est ut scirent 

i8,utrique a quo factum est. Audivi aham vocem tuam: Post 

30- concnpiscentias tuas non eas^ ct a voluntate tua avertere. 

1 Cor.8, Audivi et illam ex munere tuo quam multum amavi : Neque 

^si 

manducaverimus, ahundahimus ; neque si non maîducaverimus, 

deerit nohis. Hoc est dicere, Nec illa res me 

copiosum faciet, nec illa aeruînosum. Audivi et alteram 

Phil. 4, ^9^ enim didici iii quihus suni sufficiens esse ; et ahmidarc 

11 ^s. jiovi, et penuriam pati novi. Omnia possum in eo qui me 

confortat. Ecce miles castromm coelestium, non pulvis quod 

Ps. 102 

nos* sumus. Sed memento, Domine, quia pulvis sumus, et de 

pulvere fecisti hominem ; et perierat, et inventus est. Nec 

14 ; et {\\q \yi se potuit, quia idem pulvis fuit, quem taha dicentem 

19. ' 

9i%9^'^^ 

' afilatu tuse inspirationis adamavi : Omnia possum, inquit, in 

9^^^^ '^^^ co7ifortat. Conforta me, ut possim. Da quod 

1 Cor. ijubes, et jube quod vis". Iste se accepisse confitetur, et quod 

30.31. gloriatur,in Domino gloriatur*. Audivi ahum rogantem ut 

Ecc. 23, accipiat : Aufer a me, inquit, concupiscentias ventris. Unde 

^' apparet, sancte Deus meus, te dare^ cum fit quod imperas 

fieri. 

Rom. ^^' Docuisti me, Pater bone, Omnia munda mundis ; sed 

14, 20. nialum esse homini qui per offensionem manducat ; et omnem 

4, 4. 

' 

t " Crapula, Nimia ciborum voluptas, pula, ut nunquam subrepat monacho 

apud S. Aug. Confess. x. 31. et Aelred. indigeries ; quia nihil sic contrarium est 

edit. P. Gibbon, p. 260, et 410. Vide 

Camusat. in Hist. crit. Diar. t. 2. Art. 

omni Christiano quomodo crapula, sicut 

ait Dominus noster, " videte ne graventur 

4. p. 54." Carpent. Suppl. Citat etiam corda vestra in crapula." Vers. Arab. 

Martin S. Benedicti Reg. c. 39. " de quod notat idera, in Luc. 21, 34. reddit 

mensura ciborum,' (" de mensura potus" ' cibi satietas.' 

in c. 40. seorsim agitur) ubi " crapula" " Deus igitur impossibilia non jubet, 

de cibo nimio capiendo usurpatur" quod sed jubendo monet et facere quod possis, 

si labor forte factus fuerit rnajor, in arbi- et petere quod non possis. Aug. de Nat. 

trio et potestate Abbatis erit, si expediat, et Grat, c. 43. 

aliquid augere, remota prae omnibus cra- 

:


creaturam tiiam honam esse, 7iihilqiie abjicienduvi quod cum 

ijratiaruyn actionepercipitur ; et quia esca nos non commendat 

Deo; et ut nemo nos judicet in ciho aut in potii ; et ut qnii Cor.8, 

inanducat non manducantem non spernat ; et qui non man-^; 

ducat, manducantem 7ion judicet, Didici haec ; gratias tibi, 1 6. 

laudes tibi Deo meo, magistro meo, pulsatori aurium mearum, Rom. 

illustratori cordis mei: eripe me ab omni tentatione. Non 

ego immunditiam obsonii timeo, sed immunditiam cupiditatis. 

Scio Noe omne camis" genus quod cibo essetusuimanducareGen. 9, 

pennissum; Eliam cibo carnis refectum; Joannem mirabili^-^- 

abstinentia praeditum, animalibus, hoc est locustis, in escam 17^ 

cedentibus non fuisse pollutum. Et scio Esau lenticulae con- Af at. 3, 

cupiscentia deceptum; et David propter aquae desiderium a/ „- 

seipso reprehensum; et Regem nostrum non de came, sed de3A. 

pane esse tentatum. Ideoque et populus in eremo, non quia '^J^^^' 

cames desideravit, sed quia escae desiderio adversus Dominum 17.' 

murmuravit, meruit improbari. 

g^' 

^^^^* ^* 

47. In his ergo tentationibus positus, certo quotidie adver- |,û„ 

sus concupiscentiam manducandi et bibendi: non enim est^'quod 

semel pra^cidere et ulterius non attingere decemam, 

sicut de concubitu potui. Itaque freni gutturis temperata 

relaxatione et constrictione tenendi simt. Et quis est, Do- 

mine, qui non rapiatur aliquantulum extra metas necessitatis } 

Quisquis est, magnus est; magnificet nomen tuum. Ego 

autem non sum, quia peccator homo sum. Sed et ego mag- Rom. 8, 

nifico nomen tuum; et interpellat te pro peccatis meis qui^ j 

ricit sccculum, numerans me inter infirma memhra corporisss. 

sui, quia et imperfectum ejus"^* riderunt oculi tui, et in lihro^^'^^- 

tuo 07nnes scrihentur. Ps.' 133, 

48. De illecebra odorum non satago nimis. Cum absunt, '^- 

XXXIT 

non requiro ; cum adsunt, non respuo, * 

paratus eis etiam ut se 

semper carere. Ita mihi videor; fortasse* fallor. Sunt enimêrit a


et ista^ plangendaB tenebrae, in quibus me latet facultas niea 

quse in me est: ut animus meus de viribus suis ipse se 

inten*ogans non facile sibi credendum existimet; quia et quod 

inest, plerumque occultum est, nisi experientia manifestetiu-y. 

Job7, l.Et nemo secums esse debet in ista vita, quae tota tentatio 

nominatur, utmm qui fieri potuit ex deteriore melior, non fiat 

etiam ex meliore deterior. Una spes, una fiducia, una firma 

promissio, misericordia tua. 

XXXIII 49. Voluptates aurium tenacius me implicaverant et subju- 

g^^veraut; sed resolvisti, et liberasti me. Nunc in sonis quos 

erirad 

volup- animant eloquia tua, cum suavi et artificiosa voce cantantur, 

auHum. 

âtcor, aliquantulum acquiesco; non quidem ut haeream, sed 

ut surgam cum volo. Attamen cum ipsis sententiis quibus 

vivunt, ut admittantur ad me, quaemnt in corde meo nonnullius 

dignitatis locum, et vix eis prgebeo congmentem. Aliquando 

enim plus mihi videor honoris eis tribuere quam decet, dum 

ipsis sanctis dictis religiosius et ardentius sentio moveri 

animos nostros in flammam pietatis, cum ita cantantur, quam 

si non ita cantarentur; et omnes affectus spiritus nostri 

pro suavi diversitate* habere proprios modos in voce atque 

cantu, quorum nescio qua occulta familiaritate excitentur. 

Sed delectatio carnis meae, cui mentem enervandam non 

oportet dari, ssepe me falHt, dum rationem sensus non ita 

comitatm: ut patienter sit posterior; sed tantum quia propter 

illam meruit admitti, etiam pra^currere ac ducere conatur. 

Ita in his pecco non sentiens, et postea sentio. 

50. Aliquando autem hanc ipsam fallaciam immoderatius 

cavens, en-o nimia severitate: sed vakle interdum, ut melos 

omne cantilenarum suavium quibus Davidicum Psalterium 

frequentatur, ab auribus meis removeri vehm, atque ipsius 

Ecclesiae ; tutiusque mihi videtur quod de Alexandrino episcopo 

Athanasio saepe mihi dictum commemini, qui tam mo- 

dico flexu vocis faciebat sonare lectorem psalmi, ut pronun- 

tianti vicinior esset quam canenti. Vemmtamen, cum remi- 

niscor lacrymas meas, quas fudi ad cantus Ecclesiae tuae in 

primordiis recuperatae fidei meae, et nunc ipso quod moveor*, 

non cantu, sed rebus quae cantantur, cum Hquida voce et 

y Occulta scilicet Dei dona non nisi ips


conveinenlissima modulatione cantanlur, niagnam instituti 

hujus utilitatem rursus agnosco. Ita fluctuo inter periculum 

voluptatis et experimentum salubritatis ; magisque adducor, 

non quidem irretractabilem sententiam profcrens, cantandi 

consuetudinem approbare in Ecclesia; ut per oblectamenta 

aurium infirmior animus in affectum pietatis assurgat. Ta- 

men, cum mihi accidit ut me amplius cantus, quam res qua; 

canitur, moveat, poenaliter me peccare confiteor, et tunc mal- 

lem non audire cantantem. Ecce ubi sum ; flete mecum, et 

pro me flete, qui aliquid boni vobiscum intus agitis unde 

facta procedunt. Nam qui non agitis, non vos haec movent. 

Tu autem, Domine Deus meus, exaudi ; respice, et vide *, et 

miserereêt saim rne, in cujus oculis mihi qucBstio factus sum,Ps.6, 3. 

et ipse est languor meus. jq* 

51. Restat voluptas oculorum istorum camis meae, de quaxxxiv 

loquor* confessiones quas audiant aures templi tui, aures^^^® 

fraterna? ac pia3, ut concludamus tentationes concupiscentiae oculo- 

camis, quee me adhuc pulsant ingemiscentem, et habitaculum ^"J|).^g 

meum^ quod de coelo est, superindui cupientem. Pulchras 2 Coi 

formas et varias, nitidos et amoenos colores amant oculi. Non ^' ^* 

teneant ha;c animam meam : teneat eam Deus qui fecit ha3C, Gen. l, 

hona quidem valde ; sed ipse est bonum meum, non haec. Et*^^* 

tangunt me vigilantem totis diebus, nec requies ab eis datur 

mihi, sicut datur a vocibus canoris, aliquando ab omnibus, in 

silentio. Ipsa enim regina colorum lux ista, perfundens 

cuncta quoe cemimus, ubiubi per diem fuero, multimodo 

allapsu blanditur mihi aliud agenti, et eam non advertcnti. 

Insinuat autem se ita vehementer, ut si repente subtrahatur, 

cum desiderio requiratur : et si diu absit, contristat animum *. 

52. O lux quam videbat Tobias, cum clausis oculis istisTob. 4, 

fdium docebat vitoe viam, et ei praeibat pede charitatis nusquam 

eiTans. Aut quam videbat Isaac proegravatis et opertis 

senectute carneis luminibus, cum filios non agnoscendo bene- 

dicere, sed benedicendo agnoscere memit. Aut quam videbatGen.27. 

Jacob, cum et ipse proe grandi a:tate captus oculis, in filiis 

praesignata futuri populi genera luminoso corde radiavit ; et 

nepotibus suis ex Joseph divexas mjstice manus, non sicut 

pater eomm foris comgebat, sed sicut ipse intus discemebat,Gen.48. 

imposuit. Ipsa est lux, una est*, et unum omnes qui vident"^^' 

et amant eam. At ista corporalis de qua loquebar, illecebrosa 

o 

. 

' 

"


ac periculosa dulcedine condit vitam sgeculi caecis amatoiibus. 

Qui autem et de ipsa laudare te norunt, " Deus^ creator om- 

nium," assumunt eam in hymno tuo, non absumuntur ab ea in 

somno suo: sic esse cupio. Resisto seductionibus oculorum, ne 

implicentur pedes mei, quibus ingredior viam tuam ; 

et erigo 

j'^'^"^. ad te invisibiles oculos, ut tu evellas de laqueo pedes meos. 

Tu subinde evellis eos, nam illaqueantur. Tu non cessas 

evellere, ego autem crebro haereo in ubique sparsis insidiis 

Ps. 120, quoniam non dormies, neque dormitahis, qui custodis Israel. 

53. Quam innumerabiHa, variis artibus et opificiis, in vesti- 

bus, calceamentis, vasis, et cujuscemodi fabricationibus*, 

picturis etiam, diversisque figmentis, atque his usum necessa- 

rium atque moderatum et piam significationem longe transgre- 

dientibus, addiderunt homines ad illecebras oculorum ; foras 

sequentes quod faciunt, intus reUnquentes a quo facti sunt, et 

exterminantes quod facti sunt! At ego, Deus meus, et decus 

meum, etiam hinc tibi dico hymnum, et sacrifico laudem 

sacrificatori meo*; quoniam pulchra trajecta per animas in 

manus artificiosas *, ab illa pulchritudine veniunt, quae super 

animas est, cui suspirat anima mea die ac nocte. Sed 

pulchritudinum exteriomm operatores et sectatores inde trahunt 

approbandi modum, non autem inde trahunt utendi^ modum. 

Ps. 58, Et ibi est, et non vident eum *^, ut non eant longius, qX fortitu- 

dinem suam ad te custodiant, nec eam spargant in deUciosas 

lassitudines. Ego autem ha)C loquens atque discemens etiam 

istis pulchris gressum innecto ; sed tu evelUs, Domine, evellis 

Ps.25,3.tu, quoniam misericordia tua ante oculos meos est. Nam * ego 

capior miserabiUter, et tu evelhs misericorditer ; aliquando 

non sentientem, quia suspensius incideram ; aliquando cum 

dolore, quia jam inhaeseram. 

XXXV. 54. Huc accedit aha fonna tentationis multipHcius peri- 

j^j^jjgj gj 

culosa. Pra)ter* enim concupiscentiam camis, quoe incst in 

secun- delectatione omnium sensuum et voluptatum, cui servientes 

tationi.s 

depereunt qui longe se faciunt a te, inest animse per 

* Carmen Ambrosii quod initio noctis fulgentia lucis tuae. Sed umbra, dum 

cantare soliti sunt. Vid. sup. 1. ix. §.32. amatur,languidiorem facitoculum animi, 

* Inf. 1. xi. c. 5. et invalidiorem ad perferendum conspec- 

^ Vid. sup. ad c. 29. not. p. tum tuum. Propterea magis magisque 

= Tamquam enim dorsum ad te po- homo tenebratur, dum sectatur libentius, 

nentes, in carnali opere velut in umbra quidquid infirmiorem tolerabilius excipit. 

sua defiguntur, et tamen etiam ibi quod Ex quo incipit non posse videre quod 

eos delectat, adhuc habent de circum- summe est. Aug, de lib. arb. I. i. $. 43. 

:


cosdcm sensus corporis quaedam non se oblectandi in came, genus, 

sed experiendi per camem vana et curiosa cupiditas, nomine cmwsV 

cognitionis et scientia3 palliata. Qua) quoniam in appetitu âiis. 

nosccndi est, oculi autcm simt ad cognoscendum * in sensibus 

principes, concupiscentia oculorum eloquio divino appellata ' Joh. 

est. Ad oculos enim proprie videre pertinet. Utimur autem * 

hoc vcrbo etiam in cajteris sensibus, cum eos ad cognoscendum 

intendimus. Neque enim dicimus, Audi quid rutilet 

aut, olfac quam niteat; aut, gusta quam splendeat; aut, palpa 

quam fulgeat: videri enim dicuntur haec omnia. Dicimus 

autem non sohim, Vide quid luceat, quod soli oculi sentire 

possunt ; sed etiam, Vide quid sonet ; vide quid oleat ; vide 

quid sapiat; vide quam dumm sit. Ideoque generahs ex- 

perientia sensuum concupiscentia, sicut dictum est, oculorum 

vocatur ; 

quia videndi officium in quo primatum oculi tenent, 

etiam coBteri sensus sibi de similitudine usui*]3ant, cum aliquid 

cognitionis explorant. 

b6. Ex hoc autem evidentius discemitur quid voluptatis, 

quid curiositatis agatur per sensus : quod voluptas pulchra, 

canora, suavia, sapida, lenia sectatur; curiositas autem etiam 

his contraria tentandi causa, non ad subeundam molestiam, 

sed experiendi noscendique hbidine *. Quid enim voluptatis 

habet videre in laniato cadavere quod exhoiTeas; et tamen 

sicubi jaceat, concurrunt ut contristentur, ut palleant. Timent 

etiam ne in somnis hoc videant; quasi quisquam eos vigilantes 

videre coegerit, aut pulchritudinis ulla fama persuaserit. Ita 

et in caeteris sensibus, quai persequi longum est. Ex hoc 

morbo cupiditatis, in spectacuHs exhibentur quaeque miracula. 

Ilinc ad perscrutanda natura) (quae pra^ter nos est) operta 

proceditur*, qua? scire nihil prodest, et nihil aliud quam scire 

homines cupiunt''. Hinc etiam, si quid eodem perversai 

scientia3 finc per artes magicas quajritiu:. Hinc etiam in ipsa 

rehgione Deus tentatur, cum signa et prodigia flagitantur, 

non ad ahquam salutem, sed ad solam experientiam desi- 

derata. 

56. In hac tam immensa silva plena insidiarum et pericido- 

^ Si causze corporalium motionum quaiiimus, quis non videat quod de senoscendoe 

nobis essent, nullas magis cretis coeli et terrffi nos latet quanta 

nosse quam nostrae valeludinis debere- patientia sit nesciendum ? Aug. Enchir. 

mus. Cum vero eis ignoratis Medicos cap. 16. 

o 2 

;


rum, ccce multa* praeciderim et a meo corde dispulerim, sicuti 

donasti mc facere, Deus salutis meae ; attamcn quando audeo 

dicere, cum circumquaque quotidiEuiam vitam nostram tam 

multa hujus generis rerum circumstrepant ; quando' audeo 

dicere nulla re tali me intentum fieri ad spectandum, et vana 

cura capiendum ? Sane me jam theatra non rapiunt,nec curo 

nosse transitus siderum, nec anima mea unquam responsa 

qua^sivit umbrarum ; omnia sacrilega sacramenta detestor. A 

te, Domine Deus meus, cui humilem ^ famulatum ac simplicem 

debeo, quantis mecum suggestionum machinationibus agit 

inimicus, ut signum aUquod petam ! Sed obsecro te per Regem 

nostrum, et patriam Jerusalem simplicem, castam, ut quemadmodum 

a me longe est ista consensio, ita sit semper longe 

atque longius. Pro salute autem cujusquam cum te rogo, 

alius multum differens finis est intentionis meae ; et te facientem 

quod vis, das * mihi, et dabis libenter sequi. 

57. Verumtamen in quam multis minutissimis et contemptibilibus 

rebus curiositas quotidie nostra tentatur*; et quam 

saepe labamur, quis enumerat ? Quoties narrantes inania, 

primo quasi toleramus ne ofFendamus infirmos, deinde pau- 

currentem post leporem 

Caiiem latim libenter advertimus ! 

jam non specto, cum in circo fit : at vero in agro, si casu 

transeam, avertit me fortassis et ab aUqua magna cogitatione, 

atque ad se convertit illa venatio ; non deviare cogens corpore 

jumenti, sed cordis inclinatione. Et nisi jam mihi demon- 

strata infirmitate mea, cito admoneas, aut ex ipsa visione per 

aliquam considerationem in te assurgere, aut totum contemnere 

atque transire, vanus hebesco. Quid cum me domi 

sedentem stellio muscas captans, vel aranea retibus suis 

irruentes implicans, soepe intentum facit? Num quia parva 

sunt animalia, ideo non res eadem geritur ? Pergo inde ad 

laudandum te, creatorem mirificum atque ordinatorem rerum 

omnium, sed non inde esse intentus incipio. Ahud est cito 

« Jam vero ut perseverent in eo quod severaturisDeipermissione vel provisione 

esse coeperunt, etiam pro se ipsis orant ac dispositionemiscentur ; quibus cadeniideles. 

Utile est quippe omnibus vel tibus ' territi cum timore et iremore' grapene 

omnibus propter humilitatem salu- diamur viam justam, donec ex hac ' vita, 

berrimam, ut quales futuri sint.scire non quastentatioestsuperterram/transeamus 

possint. Ad hoc dicitur, ' Qui videtur ad aliam, ubi jam non sit elaiio compri- 

stare, videat ne cadat.' Propter hujus menda, nec contra ejussuggestiones tentimoris 

utilitatem, ne regenerati et pie tationesque luctandum. Aug. Ep. 217. 

vivere incipientes, tamquam securi alta §. 14. 

sapiaraus,quidam non perseveraturi per-


surgerc, aliud est non cadere. Et talibus vita mea plena est, 

et una spes mea niagna valde misericordia tua. Cum enim 

hujuscemodi rerum conceptaculum* fit cor nostrum, et portat 

copiosa3 vanitatis catervas, hinc et orationes nostraj saepe 

interrumpuntur atque turbantur, et ante conspectum tuum 

dum ad aures tuas vocem cordis intendimus, nescio unde 

irruentibus nugatoriis cogitationibus res tanta pra^ciditur. 

Numquid etiam hoc inter contemnenda deputabimus, aut 

aliquid nos reducet in spem, nisi tota misericordia tua*, 

quoniam ccepisti mutare nos ? 

58. Et tu scis quanta ex parte mutaveris, qui me primitus xxxvi 

sanas a libidine vindicandi me, ut projntius fias etiam cajteris i,ai,et ad 

omnihus iniqiiitatihus meis, et sanes omnes lanquores meos^ êrtium 

et 

,. 

redimas 

, 

de corruptione vitam meam, et 

tfjntatio- 

. 

corones me in nis ge- 

miseratione et misericordia, et saties in honis desiderium ""-'', 

^ 

^ 

quocl est 

^ 

meum ; quia* compressisti a timore tuo superbiam meam, super- 

et mansuefecisti jugo tuo cervicem meam. Et nunc porto p^\r.^ 

illud, et lene est mihi, quoniam sic promisisti et fecisti ; 3—5. 

et vere sic erat, et nesciebam, quando id subire metuebam. iJjS^^'^^' 

59. Sed numquid, Domine, qiii solus sine typho dominaris, 

quia solus verus Dominus es qui non habes dominum ; num- 

quid hoc quoque tertium tentationis genus cessavit a me*, 

aut cessare in hac tota vita potest, timeri et amari velle ab 

hominibus, non propter aliud, sed ut inde sit gaudium, quod 

.'' non est gaudium* Misera vita est, et fceda jactantia. Hinc 

fit vel maxime non amare te, nec caste timere te. Ideoque 

tu superhis resistis, humilihus autem das gratiam ; et intonas 

i Pet.5, 

super ambitiones sddCvli,eicontremuntfu?idamenta montium. ^ q^^' 

Itaque nobis, quoniam propter quaedam humanaj societatis Ps.i7,8. 

officia necessarium est amari et timeri ab hominibus, instat 

adversarius vera? beatitudinis nostrse, ubique spargens in 

laqueis, " Euge, euge :" ut dum avide colligimus, incaute 

capiamur, et a veritate tua gaudium nostrum dcponamus, 

atque in hominum fallacia ponamus ; libeatque nos amari 

et timeri, non propter te, sed pro te ; atque isto modo sui 

similes factos secum habeat, non ad concordiam charitatis, 

sed ad consortium supplicii, qui statuit sedem suani ponere h. 14, 

in aquilone, ut te perversa et distorta via imitanti*, tenebrosi ^^—^^- 

frigidique servirent. Nos autem, Domine, pusillus grex tuus Luc. 12, 

ecce sumus ; tu nos posside. Praetende alas tuas, et fugiamus ^^*


sub eas. Gloria nostra tu esto ; propter tc amemur, et verbum 

tuum timeatur in nobis. Qui laudari vult ab hominibus 

vituperante te, non defendetur ab hominibus judicante te, 

Ps.io,3.nec eripietur damnante te. Cum autem non peccator lau- 

datiir in desideriis anivm suce^ nec qui iniqua geril hene- 

dicitur, sed laudatur homo propter ahquod donum quod 

dedisti ei, at ille plus gaudet sibi laudari se, quam ipsum 

donum habere unde huidatur, etiam iste te vituperante lauda- 

tur : et mehor jam ille qui laudavit, quam iste qui laudatus 

est. Ilh enim placuit in homine donum Dei ; huic amphus 

placuit donum hominis quam Dei. 

XXXVII 60. Tentamur his tentationibus quotidie, Domine ; sine 

vetur cessatione tentamur. Quotidiana /or;?«.r nostra est ^w//?«;/a 

jaudibus//;^^,^^^ Imperas nobis et in hoc genere continentiam : da 

nis. quod jubes, et jube quod vis. Tu nosti de hac re ad te 

l'rov. gemitum cordis mei, et flumina oculonun meorum. Neque 

enim facile colhgo quam sim ab ista peste mundatior, et 

Ps. 18, muUum timeo occulta mea, quae norunt ocuh tui, mei autem 

non. Est enim quahscumque in ahis generibus tentationum 

mihi facultas explorandi me ; in hoc pene nuUa est. Nam et 

a vohiptatibus camis, et a curiositate supervacanea cognoscendi, 

video quantum assecutus sim posse refrenare animum 

meum, cum eis rebus careo, vel voluntate, vel cum absunt*'. 

Tunc enim me interrogo, qaam magis minusve mihi molestum 

sit non habere. Divitise vero quae ob hoc expetuntur, ut alicui 

trium istarum cupiditatum, vel duabus earum, vel omnibus 

serviant, si persentiscere non potest animus utrum eas habens 

contemnat, possunt et dimitti ut se probet. Laude vero ut 

careamus, atque in eo experiamur quid possumus, numquid 

male vivendum est, et tam perdite atque immaniter, ut nemo 

nos noverit qui non detestetur ? Qua? major dementia dici 

aut cogitari potest } At si bonse vitee bonorumque operum 

comes et solet et debet esse laudatio, tam comitatum ejus, 

quam ipsam bonam vitam deseri non oportet. Non autem 

sentio sine quo esse aut aequo animo aut a?gre possim, nisi 

cum abfuerit. 

^ Honio qui prosperis rebus proficit, que cum adsunt nobis, putamus quod 

asperis quid profecerit discit. Cum enim non ea diligamus : sed cum abesse coemutabilium 

bonorum adest copia, non eis perint, invenimus qui simus. IIoc enim 

confidit : sed cum subtrahunlur, agnoscit sine araore nostro aderat, quod sine 

utrum eum non ceperint, Quia plerum- dolore discedit. Aug. de vera relig. c. 47.


61. Quid igitur tibi in hoc genere tentationis, Domine, 

confiteor ? quid, nisi delectari me laudibus ; sed amplius 

ipsa veritate quam laudibus ? Nam si mihi proponatur utrum 

malim furens, aut in omnibus rebus errans, ab omnibus ho- 

minibus laudari ; an constans, et in veritate certissimus, ab 

omnibus vituperari; video quid eligam. Verumtamen nollem 

ut vel augeret mihi gaudium cujuslibet boni mei suffragatio 

oris alieni. Sed auget, fateor ; non solum, sed et vituperatio 

minuit. Et cum ista miseria mea perturbor, subintrat mihi 

excusatio, qusc qualis sit, tu scis, Deus ; nam me incertum 

facit. Quia enim nobis imperasti non tantum continentiam, 

id est, a quibus rebus amorem cohibeamus, vemm etiam 

justitiam, id est, quo eum conferamus, nec te tantum voluisti 

a nobis, verum etiam proximum diligi, saepe mihi videor de 

profectu aut spe proximi delectari, cum bene intelligentis 

laude delector ; et rm'sus ejus malo contristari, cum eum 

audio vituperare quod aut ignorat, aut bonum est. Nam 

et contristor aliquando laudibus meis, cum vel ea laudantur 

in me, in quibus ipse mihi displiceo ; vel etiam bona mmora 

et levia pluris aestimantur quam aestimanda sunt. Sed rursus, 

unde scio an propterea sic afficior, quia nolo de meipso a me 

dissentire laudatorem meum ; non quia illius utilitate moveor, 

sed quia eadem bona quoe mihi in me placent, jucundiora mihi 

sunt cum et alteri placent ? Quodammodo enim non ego laudor, 

cum de me sententia mea non laudatur; quandoquidem aut 

illa laudantur qua3 mihi displicent, aut illa amphus quse mihi 

minus placent. Ergone de hoc incertus sum mei ? 

62. Ecce in te, Veritas, video non me laudibus meis 

proptcr me, sed propter proximi utilitatem moveri oportere^. 

Et utnun ita sim* nescio. Minus mihi in hac re notus sum 

ipse quam tu*. Obsecro te, Deus meus, et meipsum mihi 

indica, ut confitear oraturis pro me fratribus meis quod in 

8 Laus enira humana non appeti a tibus nolo, abhorreo. detostor : dolori 

recte faciente, sed subsequi dtbet recte mihi est, non voluptati. Laudari aulem 

facientem ; ut ilii proficiant qui etiam a bene viventibus, si dicam nolo, menimitari 

possunt quod laudant, non ut hic tior : si dicam volo, timeo ne sim inaniputet 

aliquid sibi prodesse, quem laudant. tatis appetentior quam solidilatis. Ergo 

Aug. de Serm. Dom. in nionte.l.ii. c. 2. quid dicam ? Nec plene volo, nec plene 

Ille autem noyit, sub cujus oculis loquor, nolo. Non plene volo, ne in laude huimmo 

sub cujus oculis cogito, nou me mana pericliter : non plene nolo, ne 

tam delectari laudibus popularibus, quam ingrati sint quibus praedico. Aug. Serm. 

stimulari et angi quomodo vivant qui me 339. in die ordinat. suae, $. 1. 

laudant. Laudari autem a male viven-


me saucium comperero. Iteiiim me diligentius inteiTogem. 

Si utilitate proximi moveor in laudibus meis, cur minus 

moveor, si quisquam alius injuste vituperetur, quam si ego ? 

cur ea contumelia magis mordeor quae in me, quam quae in 

alium eadem iniquitate coram me jacitur ? An et hoc nescio ? 

Gal.6,3.Etiamne id restat ut ipse me seditcam, et verum non faciam 

coram te in corde et lingua mea ? Insaniam istam, Domine, 

Ps. I40,longe fac a me, ne oleum peccatoris mihi sit os meum ad 

Ps 108 '^'^P^^Ô^f^^^^'^ caput meum. Egenus et pauper sum ego, 

22. et melior in occulto gemitu displicens mihi, et quaerens 

misericordiam tuam, donec reficiatur defectus meus, et per- 

ficiatur usque in pacem quam nescit arrogantis oculus. 

XXXVIII 63. Sermo autem ore procedens, et facta qua3 innotescunt 

ôminibus, habent tentationem periculosissimam ab amore 

tutipericulum 

a laudis, qui ad privatam quamdam excellentiam contrahit 

vana t ^ . * 

gloria. emendicata suiiragia ; tentat et cum a me m me arguitur, 

eo ipso quo arguitur; et saepe de ipso vanoe gloria? contemptu 

vanius gloriatur: ideoque non jam de ipso contemptu* glorioe 

gloriatur ; non enim eam contemnit, cum gloriatur. 

XXXIX 64. Intus etiam intus est aliud in eodem genere tentationis 

Amons jn^lum, quo inanescunt qui placent sibi de se, quamvis ahis 

viset vel non placeant*, vel disphceant, nec placere affectent caete- 

natura. ^-^ g^^ ^^l^- p]r^(>entes niultum tibi disphcent, non tantum 

de non bonis quasi bonis, verum etiam de bonis tuis quasi 

suis*^ ; aut etiam sicut de tuis, sed tanquam cx meritis suis 

aut etiam sicut ex tua gratia*, non tamen socialiter gau- 

dentes, sed aliis invidentes eam*. In his omnibus atque 

hujuscemodi pericuhs et laboribus, vides tremorem cordis 

mei ; sed et vuhiera mea magis subinde a te sanari, quam 

mihi non infligi sentio. 

XL. 65. Ubi non mecum ambulasti, Veritas, docens quid caveam 

^"euffi" 

et quid appetam, cum ad te referrem inferiora visa mea qua; 

teris re- potui, tcque consulercm ? Lustravi mundum foris sensu quo 

Deum 

potui, et attendi vitam corporis mei de me, sensusque ipsos 

investi- meos. Inde ingressus sum in recessus memoriae meae, multi- 

^^^' * pUces amplitudines plenas miris modis copiarum innume- 

h Qui autem vera pietate in Deum, unde jam potcst placeie, tnbuit nisi ejus 

quem diligit, credit et sperat, plus in- misericordia; cui timet displicere ; de his 

tenditin ea in quibussibi displicet, quam sanatis gratias agens, de illis sanandis 

in ea, si qua in illo sunt, quaj non tam preces fundens. Aug. de Civ. Dei, 1. v. 

ipsi quam veritati placent. Neque id, c. 20. 

;


rabilium ; et consideravi, et expavi, et nihil eoriim discemere 

potui sine te, et nihil eorum esse te inveni. Nec ego ipse 

inventor qui peragravi omnia, ct distinguere et pro suis 

quajque dignitatibus a;stimare conatus sum, excipiens alia 

nuntiantibus sensibus, et interrogans alia mecum commixta 

sentiens, ipsosque nuntios dignoscens atque dinumerans, 

jamque in memoria)* latis opibus alia pertractans, alia recon- 

dens, aUa eruens. Nec ego ipse cum haic agerem, id est 

vis mea qua id agebam, nec ipsa eras tu, quia lux es tu permanens 

quam de omnibus consulebam an essent, quid essent, 

quanti pendenda essent: et audiebam docentem ac jubentem. 

Et saepe istud facio ; hoc me delectat, et ab actionibus neces- 

sitatis quantum relaxari possum, ad istam voluptatem refugio- 

Neque in his onmibus, quse percurro consulens te, invenio 

tutum locum animae mese nisi in te, quo colligantur sparsa 

mea', nec a te quidquam recedat ex me. Et aUquando in- 

tromittis me in affectum muUum inusitatum introrsus ad 

nescio quam dulcedinem, quae si perficiatur in me, nescio 

quid erit quod vita ista non erit. Sed recido in haec a?rumnosis 

ponderibus, et resorbeor soUtis, et teneor, et muUum 

fleo, sed muUmn teneor. Tantum consuetudinis sarcina de- 

gravat* ! Hic 

utrobique. 

esse valeo, nec volo; iUic volo, nec valeo; miser 

66. Ideoque consideravi languores peccatonun meorum in XLI. 

cupiditate tripUci; et dexteram tuam invocavi ad salutem | "Pj5.^ 

meam. Vidi enim splendorem tuum corde saucio, et repercus- tas. 

sus dixi: " Quis iUuc potest ? Projectus sum afacie oculorumv&.20, 

iuorumr Tu es Veritas super omnia prsesidens: at ego per^^* 

avaritiam ^ meam non amittere te volui, sed volui tecum possi- 

dere mendacium ; 

sicut nemo vuU ita falsum dicere, ut nesciat 

ipse quid verum sit. Itaque amisi te, quia non dignaris cum 

mendacio possideri. 

67. Quem invenirem qui me reconciUaret tibi .? Ambien- 

Qua dum* mihi fiiit ad Angelos .? 

XLII. 

prece ? quibus sacramen- ,^^j j'^' 

tis ? Multi conantes ad te redire, neque per seipsos valentes, «nones 

sicut audio, tentaverunt haec, et iYiciderimt in desiderium Jedûndi 

adDeum 

* Jam diu occupata vixisti et deside- cet, quajre quem habeat authorem. Aug. 

riorum diversitate verberata portas plagas in Ps. 145. $. 5. Vide sup. 1. ix. $. 10. 

saucia, divisa per amores multos. Colh- et inf. 1. xi. c. 29. 

gere ad teipsam : quidquid tibi foris "pla- ^ Vid. sup.iii.c. 8. v. fin. p. 38. not. 1.


mediato- curiosamm visionum, et cligni habiti sunt illusionibus. Elati 

liciter ^îm te quasrebant doctrinae fastu, exerentes potius quam 

recurre- tundeutes pectora, et adduxemnt sibi per similitudinem cor- 

runt. ,. . . . , . 

Eph. 2 

^^^ ^^^ conspirantes et socias superbiae suae potestates aens 

2. kujus, a quibus per potentias magicas deciperentur, quajrentes 

2 Cor. mediatorem per quem purgarentur, et non erat. Diaholus 

' 

* enim erat transfigurajis se in Angelum lucis. Et* multura 

illexit superbam camem, quod caraeo corpore ipse non esset. 

Erant enim illi mortales et peccatores ; tu autem, Domine, 

cui reconciliari superbe quaerebant, immortalis et sine peccato. 

1 Tim. Mediator autem inter Deum et liomines, oportebat ut haberet 

' ' aliquid simile Deo, aUquid simile hominibus : ne in utroque 

hominibus simiUs, longe esset a Deo; aut in utroque Deo 

simihs, longe esset ab hominibus, atque ita mediator non 

esset. Fallax itaque ille mediator, quo per secreta judicia 

tua, superbia mereretur illudi, unum cum hominibus habet, id 

est peccatum; aliud videri vult habere cum Deo, ut quia 

tegitur, pro immortah se ostentet. 

camis mortalitate ' non 

Rom. 6, Sed quia stipendium peccati mors est, hoc habet commune 

cum hominibus, unde simul damnetur in mortem. 

XLIll. 68. Verax autem mediator quem secreta tua misericordia 

yg^"g^"^demonstrasti humilibus, et misisti ut ejus exemplo etiam 

media- ipsam discerent humiUtatem, mediator ille Dei et hominum 

liomo Christiis Jesus, inter mortales peccatores et immortalem 

justum appamit ; mortahs cum hominibus, justus cum Deo. 

Ut quoniam stipendium justitiae vita et pax est, per justitiam 

conjunctam Deo evacuaret mortem justiiicatomm impiomm*, 

quam cum illis voluit habere commimem. Hinc* demon- 

stratus est antiquis sanctis, ut ita ipsi per fidem futurse pas- 

sionis ejus, sicut nos per fidem praiterita), salvi iierent. Inquantum 

enim homo, intantum mediator "' ; inquantum autem 

Verbum, non medius, quia a^qualis Deo, et Deus apud Deum, 

et simul * unus Deus. 

Rom. 8, 69. Quomodo ° nos amasti, Pater bone, qui Filio tuo unico 

32. 

I Verus ille benignusque mediator, in Verbum; maxime quippe immortale, et 

ea se ostendit mortalitate mortalibus, maxime beatum, Verbum longe est a 

quam maligni fallacesque mediatores non mortalibus miseris ; sed mediator per 

habendo, se superbius extulerunt ; mise- quod homo. Aug. de Civ. Dei, 1. iii. 

risque hominibus adjutorium decepto- c. 15. Vide ad 1. vii. c. 18. p. 119. 

riuui, velut immortales mortalibus, pro- not. x. 

miserunt. Aug. de Civ. Dei, 1. x. c. 24. " Qui de pulvere horainem fecit, et 

•" Nec enim ob hoc mediator est quia animavit, pro isto figmento Unicum ad


min pepcrcisti, scd pro nobls impiis tradidisli eum ! Quomodo rhil.2,6. 

nos amasti jDro quibus illc, 7ion rapinam arhitratus esse 

cBqualis tibi, factus est subditus usque ad rnortem crucis; 

unus illc in 7nortuis liber, potestatem liabens ponendi animam Ps. 87, 

suam, et potestatem habens iterum sumendi eam'' ; pro nobis ~ \^ 

... - 

tibi victor et victima, et ideo victor quia victima; pro nobisiB. 

tibi sacerdos et sacrificium, et ideo sacerdos quia sacrificium 

faciens tibi nos de servis filios, de te nascendo, nobis servi- 

; 

. Joh. 10, 

endo ! Merito mihi spes valida in illo est, quod sanabis omnes Rom. 8, 

languores meos, per eum qui sedet ad dexteram tuam et te 

interpellat j)ro nobis; alioquin desperarem. Multi enim et 

magni sunt iidem languores mei, multi sunt et magni; sed 

amplior est medicina tua. Potuimus putare Verbum tuum 

remotum esse a conjunctione hominis, et desperare de nobis, 

nisi carojieret et habitaret in nobis. 

70. Conterritus peccatis meis et mole miseriae mese, agita- ^^. 

veram * corde meditatusque fueram fugam in sohtudinem ; sed 

j^l, | 

prohibuisti me, et confinuasti me, dicens: Ideo Christus pro 2 Cor. 

omnibus mortuus est, ut qui vivunt,jam non sibi vivant, sed^' ^^' 

ei qui pro ipsis mortuus est. Ecce, Domine, jacto in te 

curam meam ut vivam, et considerabo mirabilia de lege tua.Ps. 118, 

Tu scis imperitiam meam et infirmitatem meam: doce me, et ^^* 

sana me. IUe tuus Unicus in quo sunt omnes thesauri sapi- Col.2,3. 

eniicB et scientice abscondiii, redemit me sanguine suo. Non 

calumnientur mihi superbi: quoniam cogito pretium meum, 

et manduco, et bibo, et erogo ; et pauper cupio saturari ex 

eo, inter illos qui edunt et saturantur, et laudant Deum qui Ps. 21, 

requirunt eum. 

^^* 

mortem dedit, quantum nos amet quis nis peccati " inter peccatores solus " sine 

potest explicare ; quis potest saltem peccato?" Hic ergo " inter mortuos 

digne cogitare? Aug. Serm. 57. c, 13. liber,"qui " in potestate habebat ponere 

Porro, persuadendum erat homini quan- animam suam, et iterum sumere eam ; a 

tum nos dilexerit Deus, et quales dilex- quo eam nemo tollebat, sed eam ipse 

erit; quantum, ne desperaremus, quales, voluntate ponebat;" qui etiam carnem 

ne superbiremus. Id. de Trin. 1. iv. suam, tanquam solutum ab eis templum, 

c. 1. resuscitare poterat, cum volebat; quem 

o In his verbis maxirae persona Do- &c. Aug. In Ps. 87.§. 5. vid. sup. p. 167. 

mini apparet. Quis enim alius " inter not. x. ad 1. ix. $. 36. 

mortuos liber," nisi " in similitudine car- 

Hic ubi vitE praeteritae enarratioAem tatem ejus in fidei defensioneelevantibus, 

abrumpit Aug., haud inutile erit adpo- propter ea, quai nondum fidelis comminere, 

quid hajreticis responderit, auctori- serit. li vero praecipue fuerunt Dona-

204 S AUGUSTINI EPISCOPI CONF. LIB. X. 

tistae. His praeclare coram populo respondit. 

(Serm. 3. in Ps. 36. $. 19.) " Loquantur 

ergo adversus nos quidquid volunt: 

nos diligemus illos et nolentes. 

Novimus enim, Fratres, novimus linguas 

eorum : propter quas eis non irascamur, 

patienter ferte nobiscum. Vident enim 

in caussa se nihil habere, et linguas con- 

vertunt in nos ; et incipiunt de nobis dicere 

mala, multa quae sciunt, multa quae 

nesciunt. Quae sciunt, praeterita nostra 

sunt. Fuimus enim aliquando, sicut dicit 

Apostolus, " stulti et increduli, et ad omne 

opus bonum reprobi." In errore perverso 

desipientes et insanientes fuimus, non negamus 

; et quantum praeteritum nostrum 

non negamus, tanto magis Deum qui 

nobis ignovit, laudamus. Quid ergo hifi- 

retice dimittis caussam, et is ad horoinem 1 

Quid enim ego sum 1 Quid sum 1 Numquid 

Catholica ego sum t Numquid 

hereditas Christi diffusa per gentes ego 

sum 1 Sufficit mihi ut in ea sim. Vituperas 

mala mea praeterita, quid magnum 

facis ? Severior sum ego in mala mea 

quam tu : quod tu vituperasti, ego dam- 

nari. Utinam velles imitari, ut et error 

tuus fieret aliquando praeteritus. Ista 

sunt mala praeterita, quae noverunt, ma- 

xime in ista civitate. Hic enim roale 

viximus, quod ego confiteor : 

et quantum 

gaudeo de gratia Dei, tantum de meis 

praeteritis quid dicam—Doleo \ Dolerem, 

si adhuc essem. Sed quid dicam 1 Gaudeo 

"? Nec hoc possum dicere : utinam 

enim numquam fuissem. Quidquid tamen 

fui, in nomine Christi praeteritum 

est. Quod autem modo reprehendunt, 

non norunt. Sunt quae adhuc in me 

reprehendant : sed tamen multum est ad 

illos ut haec noverint. Multa enim ago 

in cogitationibus meis, pugnans adversus 

malas suggestiones meas, et habens con- 

flictationem diuturnam, et prope continuam 

cum tentationibus ioimici subvertere 

me volentis. Gemo ad Deum in infirmitate 

mea ; et novit quid parturit cor 

meum.ille qui novitpartum meum. "Mihi 

autem minimum est, ut a vobis dijudicer, 

autab humano die," ait Apostolus ; " sed 

neque ego meipsum judico." Melius enim 

me ego novi quam illi, sed melius Deus 

quam ego. Non ergo vobis insultent de 

nobis, non, faciat Christus. Dicunt enim, 

Et qui suntl et unde sunt"? malos hic 

illos novimus, ubi baptizati sunt ? Si nos 

bene noverunt.sciunt quia et navigavimus 

aliquando ; sciunt quia et peregrinati 

sumus ; sciunt quia alii ivimus, et alii 

redivimus. Non hic baptizati sumus 

sed ubi baptizati sumus, Ecclesia est nota 

universo orbi terrarum. Et multi fratres 

nostri sunt, qui et norunt quia baptizati 

sumus, et nobiscum baptizati sunt. Facile 

est ergo hoc nosse, si quis fratrum est 

inde sollicitus. 

:


Quae ex instituto dicenda occurrebant, quo tandem modo ad Officia Divina 

exequenda fuerit perductus, siientio prseterit, Deum ex eo laudaturus, 

quod Scripturae suae interiora sensim ei aperuerit. Moysen non nisi in 

Christo intelligendum esse fatetur, ne exordium quidem libri Geneseos, In 

principio fecit Deus coelum et terram. De his disserens, occurrit obtrec- 

tantibus, " quid faceret Deus antequam coelum et terram conderet ; et 

unde ei in mentem venerit tandem aliquando ea facere, cum antea non 

fecisset." Dum vero iis refellendis insistit, de Tempore copiose et 

accurate disserit. 

1. NuMQUiD, Domine, cum tua sit aetemitas, ignoras quse I. 

tibi dico, aut ad tempus vides quod fit in tempore .'' 

Cur 

ergo fitemu"' 

tibi tot rerum narrationes digero } Non utique ut per me ^^? ^ci- 

noveris eas, sed affectum meum excito in te, et eorum qui haec 

legunt, ut dicamus omnes: Magnus Domimis, ct laudabillsPs.95,4. 

valde. Jam dixi, et dicam : amore amoris tui facio istud. 

Nam et oramus, et tamen Veritas ait : 

Novit Pater vester quidût. 6, 

vobis opus sit, jjriusquam petatis ab eo. AfFectum ergo^' 

nostmm patefacimus in te, confitendo tibi miserias nostras 

et misericordias tuas super nos, ut liberes nos omnino, quo- 

niam coepisti, ut desinamus esse miseri in nobis, et beatificemur 

in te ; quoniam vocasti nos ut simus paiiperes spiritu, Mat. 5, 

et mifes, et lugentes, et esurientes ac sitientes justitiam,^~^' 

et misericordes, et mundicordes, et pacijici. Ecce narravi 

quoniam tu prior voluisti 

tibi multa quaj potui, et quae volui ; 

ut confiterer tibi Domino Deo meo, quoniam bonus es, quoniam Ps. 117, 

iti sceculum misericordia tua. 

2. Quando autem sufficio lingua calami enimtiare omnia ir. 

^ 

hortamenta tua, et omnes terrores tuos, et consolationes, et 

j/Jq' 

gubemationes quibus me perduxisti praedicare verbum, etScripiusacramentum 

tuum dispensare populo tuo*.^ Et si sufficio sancta- 

* Pauca qusDdamdeordinatione.quam eo vel ab eo facta sunt, in Serm. quem, 

invitus accepit, habet Aug. Ep. 21. ad ne " fama sua pollueretur," de vita et 

Valerium et 126. ad Albinam, §. 7. de moribusclericorum suorum habuit. ^.355. 

episcopatu Ep. 31. ad Paulinum etThe- §. 2. " Ego, quem Deo propitio videtis 

rasiam ; uberiora pauUo de iis saltem qua; episcopura vestrum, juvenis veni ad istam

um in- 

telligen- 

tiam. 

rs.85,1 

Rom. 

10, 12. 

. tionis 


hoBC enuntiare ex ordine, caro mihi valent stillce temporum. 

Et olim inardesco meditari in lege tua, et in ea tibi confiteri 

scientiam et imperitiam meam, primordia illuminationis tuee, 

et reliquias tenebrarum mearum, quousque devoretur a forti- 

tudine infirmitas. Et nolo in aliud horae diffluant, quas 

invenio liberas a necessitatibus reficiendi corporis^ et intentionis 

animi, et servitutis quam debemus hominibus, et quam 

non debemus ^ et tamen reddimus. 

3. Domine Deus meus, intende orationi meae, et miseri- 

cordia tua exaudiat desiderium meum; quoniam non mihi 

soli sestuat, sed usui vult esse fi-atemae charitati : et vides in 

corde meo quia sic est. Sacrificem* tibi famulatum cogita- 

et linguae mese ; et da quod offeram tibi. I?iops enim 

et pmiper sum ; tu dives in omnes iniocantes te, qui securus 

curam nostri geris. Circumcide ab omni temeritate omnique 

mendacio interiora et exteriora lahia niea. Sint castae deliciae 

civitatem, ut multi vestrum noverunt. 

Quaerebara ubi constituerem monasterium, 

et viverem cum fratribus meis. 

Spem quippe omnem saeculi reliqueram, 

nec tamen 

et quod esse potui, esse nolui : 

quaesivi esse quod sum. ' Elegi in domo 

Dei mei abjectus esse rangis, quara habi- 

tare in tabernaculis peccatorum.' Ab eis 

qui diligunt saeculum, segregavi me : sed 

eis qui praesunt populis, non me coaequavi. 

Nec in convivio Domini mei superiorera 

locum elegi, sed inferiorem et abjectum 

etplacuit illi dicere mihi,'Adscende sursum.' 

Usque adeo autem tiraebam episcopatum, 

ut quoniam coeperat esse jam 

alicujus momenti inter Dei servos fama 

mea, in quo loco sciebara non esse episcopum, 

non illo accederem. Cavebam 

hoc, et agebam quantum poteram, ut in 

looo humili salvarer,ne in altopericUtarer. 

Sed, ut dixi, domino servus contradicere 

non debet. Aêni ad istam civitatem 

propter videndum amicura, quera putabara 

me lucrari posse Deo, ut nobiscum 

quasi securus, quia 

esset in monasterio ; 

locus habebat episcopum. Apprehensus, 

presbyter factus sum, et per hunc gradum 

perveni ad episcopatum. Non adtuli 

aliquid, non veni ad hanc Ecclesiam, 

nisi cum iis indumentis quibus illo tempore 

vestiebar." Suam, quara vocat 

" tenuera paupertatulam (seu " paucos 

agellulos pateinos" Ep. 126. §. 6.) vendiderat, 

et pauperibus erogaverat, ut de 

communi viveret ; (" commune autem nobis 

esset magnum et uberrimum praedium 

: 

ipse Deus." ib.) quura eam " perfeciionem 

de qua Dominus locutus est Mat. 19, 21. 

vehementer adamaverit'*(Ep, 157. $. 39.) 

et " solo victu ad valetudinem corporis 

necessario contentus esse decreverit." 

(de ufil. cred. §. 3.) 

t> Vid. sup. 1. vi. $. 3. p. 85. c 15. p. 

95. et not. m. et Aclt. Eccles. S. Aug. 

Ep. 213. " ante meridiem et post raeridiera 

occupationibus hominum implicor" 

ub.plur. etdeop. Monach.§. 37. " Dominum 

Jesum, in cujus nomine securus haec 

dico, testem invoco super animara meam, 

quoniam quantum adtinet ad meura 

comraodura, multo raallem per singulos 

dies certis horis, quantum in bene mo- 

deralis monasteriis constitulura est, aliquid 

manibus operari, et ceteras horas 

habere ad legendum et orandura, aut 

aliquid de divinis htteris agendum libe- 

ras, quam turauJtuosissimas perplexitates 

caussarura alienarura pati de negotiis 

saecularibus, veljudicandodiriraendis.vel 

interveniendo praecidendis : quibus nos 

raolestiis idem affixit Apostolus, non 

utique suo, sed ejus, qui per eum loquebatur, 

arbitrio. Omitto alias innumera- 

biles ecclesiasticas curas, quas fortasse 

nemo credit nisi qui expertus est. Non 

ergo ' alligamus onera gravia, et humeris 

vestris imponiraus quae nos digito non 

tangiraus :' quandoquidem si officii nos- 

tri salva ratione possemus, (videt i!le 

qui probat corda nostra,) malleraus hnec 

agere, quae ut agatis hortamur, quam ea 

quae nos agere cogimur,"

CONFESSIONUM LIBER XI. 207 

meoD, ScripturoD tuac ; ncc fallar in eis, ncc fallam ex eis. 

Domine attende ; et miserere, Domine Deus meus, lux caecorum 

et virtus infirmorum, statimque lux videntium et virtus 

fortium ; attende animam meam, et audi clamantem de pro- Ps. 130, 

fundo. Nam nisi adsint et in profundo aures tuae, quo * 

ibimus? quo clamabimus ? Tuus est dies, et tua est nox : 16. 

ad nutum tuum momenta transvolant. Largire inde spatium 

meditationibus nostris in ahdita leyis tucB, neque adversus 

pulsantes claudas eam. Neque enim frustra scribi voluisti 

tot paginamm opaca secreta*^; aut non habcnt illa3 sHvcbV&ÎQ.Q. 

cervos'^ suos recipientes se in eas et resumentes, ambulantes 

et pascentes, recumbentes * et ruminantes ^. O Domine, perjice 

me, et revela mihi eas. Ecce vox tua gaudium meum, vox 

tua super affluentiam voluptatum*. Da quod amo: amo enim; 

et hoc tu dedisti. Ne dona tua deseras, nec herbam tuam 

spernas sitientem. Confitear tibi quidquid invenero in Libris 

tuis ; et audiam vocem laudis et te bibam, et considere^n Ps.25,7. 

mirabilia de lege tua, ab usque principio in quo /ecistiPs.UQ, 

coelum et terram, usque ad regnum tecum pei^petuum sanctse ^ 

civitatis tuae. 

4. Domine, miserere mei, et exaudi desiderium meum. 

Puto enim quod non sit de teiTa, non de auro et argento et de 

lapidibus, aut decoris vestibus, aut honoribus et potestatibus, 

aut voluptatibus camis, neque de necessariis corpori et huic 

vitae peregrinationis nostrae, quae omnia nobis apponuntur MdH,6^ 

quoirentihus regnum et justitiam tuam. Vide, Domine Deus'^'^' 

meus, unde sit desiderium meum. Narraverunt inihi injustips. iis, 

delectationes, sed non sicut lex tua, Domine. Ecce unde est^^* 

desiderium meum. Vide, Pater, aspice, et vide, et approba ; 

et placeat in conspectu misericordiae tuae invenire me gratiam 

ante te, ut aperiantur pidsanti mihi interiora sermonum tuomm. 

Obsecro per Dominum nosti'um Jesum Christum filium 

tuum, i7>w7/2 dextercR tucB, Jilium hominis, quem conjirmasti Pa. 79, 

tihi mediatorem tuum et nosti'um ; per quem nos qua^sisti 

' Porroniysteria sua in ScripturisDeus Vox enim Domini primo perfecit supe- 

ideo nebulis texit, ut amor veri in homi- ratores et repulsores venenosarum linnibus 

ipsa inveniendi difficultate accen- guarum. " Et revelabit silvas." Et 

datur. Si enim ea tantum essent quae tunc eis revelabit opacitates divinorum 

facillime intelliguntur, nec studiose quae- librorum et urabracula mysteriorum, ubi 

reretur, nec suaviter inveniretur veritas. cum libertate pascantur. Aug. ad Ps. 

Aug. de vera relig. c. 17. 28. 9. 

^ " Vox Domini perficientis cervos." « Vid. ad 1. vi. c. 3. 

*


Joh.1,3. non quaerentes te, qusesisti autem ut quaereremus te; Verbum 

tuum per quod fecisli omnia, in quibus et mc ; 

Unicum tuum 

per quem vocasti in adoptionem populum credentium, in quo 

Rom. 8, et me : per eum te obsecro qui sedet ad dexteram tuam et te 

^ ' interpellat pro nobis, in quo sunt omnes thesauri sapientics et 

Joh. 5, 

scientice absconditi. Ipsos* quasro in Libris tuis. Moyses de 

^^' illo scripsit: hoc ipse ait; hoc Veritas ait. 

III. 5. Audiam et inteUigam quomodo in principio fecist^ 

scî^sit 

coelum et terram. Scripsit hoc Moyses, scripsit et abiit, 

iNioyses trausivit hinc a te ad te*; neque nunc ante me est. Nam si 

de crea- ^ ^ , 

tione esset, tenerem eum, et rogarem eum, et per te obsecrarem ut 

coeh et 

YCiShi ista panderet ; et praeberem aures corporis mei sonis 

telligere crumpentibus ex ore ejus. Et si Hebraâ voce loquerctur, 

fr^stra pulsaret sensum meum, nec inde mentem meam quid- 

est^md 

donante quam tangeret; si autem Latine, scirem quid diceret. Sed 

Gen 1 1 ^^^^ scirem an verum diceret? Quod si et hoc scirem, num ab 

illo scirem ? Intus utique mihi, intus in domicilio cogitationis, 

nec Hebraja, nec Graeca, nec Latina, nec barbara veritas, sine 

oris et linguce organis, sine strepitu syllabarum diceret, Verum 

dicit : et ego statim certus confidenter illi homini tuo dicerem, 

Verum dicis. Cum ergo illum interrogare non possim, te, te 

quo plenus vera dixit, Veritas, rogo; te, Deus meus, rogo, 

parce peccatis meis ; et qui ilH servo tuo dedisti hgec diccre, 

da et mihi hsec intelUgere. 

IV. 6. Ecce sunt ccelum et terra: clamant quod facta sint; 

mutantur enim atque variantur. Quidquid autem factum non 

ra clamat 

cre- ggf ^t tamen est, non est in eo * quidquam quod ante non 

atorem _ . • . • 

r >ii i 

Deum. erat, quod est mutari atque varian\ Clamant etiam quod 

seipsa non fecerint : Ideo sumus, quia facta sumus ; non ergo 

eramus antequam essemus, ut fieri possemus a nobis. Et vox 

dicentium est ipsa evidentia. Tu ergo, Domine, fecisti ea qui 

pulcher es, pulchra sunt enim ; 

qui bonus es, bona sunt enim 

qui es, sunt enim, Nec ita pulchra sunt, nec ita bona sunt, 

nec ita sunt, sicut tu, conditor eorum ; cui * comparata, nec 

pulchra sunt, nec bona sunt, nec sunt. Scimus haec, gratias 

tibi. Et scientia nostra scientiae tuse comparata, ignorantia 

est. 

V. 7. Quomodo autem fecisti coelum et terram*, et quae 

Non enim sicut homo 

niachina tam gi'andis operationis tuae ? 

hillo con- 

ditus f Vid. inf. 1. vii. c. 11. 

mundus. 

;


artifex formaiis corpus de corpore, arbitratu animae valentis 

imponere utcumque speciem quam cemit in semetipsa intemo 

oculo^. Et unde hoc valeret, nisi quia tu fecisti eam? Et 

imponit speciem jam existenti et habenti ut esset; veluti 

terra), aut lapidi, aut ligno, aut auro, aut id genus rerum cuilibet. 

Et unde ista essent, nisi tu instituisses ea? Tu 

fabro corpus, tu animum membris imperitantem fecisti ; tu 

materiam unde facit ahquid; tu ingenium quo artem capiat, 

et videat intus quid faciat foris ; tu sensum coq:)oris quo inter- 

prete trajiciat ab animo ad materiam id quod facit, et renuntiet 

animo quid factum sit ; ut ille intus consulat pra^sidentem sibi 

veritatem, an bene factum sit. Te laudant* haec omnia creatorem 

omnium : sed tu quomodo facis ea ? quomodo fecisti, 

Deus, cwlifm et terram ? Non utique in ccelo neque in terra 

fecisti Civlum et terram; neque in aere aut in aquis, quoniam 

et haec pertinent ad ccelum et terram: neque in universo 

mundo fecisti universum mundum, quia non erat ubi fieret 

antequam fieret ut esset. Nec manu tenebas aliquid unde 

faceres ccvlum et terram; nam unde tibi hoc quod tu non 

feceras, unde aliquid faceres ? Quid enim est, nisi quia tu 

es? Ergo dixisti, et facta sunt, atque i?t verbo tuo fecisti ea.^^Q ^' 

8. Sed quomodo dixisti ? Numquid illo modo quo facta yi. 

est vox de nube, dicens: Hic est filius meus dilectus? 111^9"°!;"°" 

enim vox acta atque transacta est, ccepta et finita. Sonueruntdixit, ui 

syllabae atque transierunt, secunda post primam, tertia post ||^^''^*. 

secundam, atque inde ex ordine, donec ultima post cseteras, i\iat. 3, 

silentiumque post ultimam. Unde claret atque eminet, quod j^ 5/* 

creatui'8e motus expressit eam, serviens aeternae voluntati tuae 

ipse temporalis. Et haec ad tempus facta verba tua nuntiavit 

auris extcrior menti pmdenti, cujus auris interior posita est 

ad aetemum Verbmn tuum. At illa comparavit haec verba 

temporaliter sonantia, cum a^terno in silentio Verbo tuo, et 

dixit: " Ahud est, longe ahud est." Haec longe infra me sunt; 

nec sunt, quia fugiunt et praetereunt : Verhum autem Domini* 

mei supra me manet in deternum, Si ergo verbis sonantibus 

et praetereuntibus dixisti ut Jieret cojlum et terra, atque ita 

fecisti Eoelum et terram, erat jam creatura corporalis ante 

coelum et terram, cujus motibus temporahbus temporahter vox 

illa percurreret. Nulhim autem corpus ante coehun et teiTam: 

g Vul. 1. X. «. 53. 

P


aut si erat, icl certe sine transitoria voce feceras, unde transi- 

toriam voceni faceres qua diceres ut Jleret ccelum et terra. 

Quidquid enim illud esset unde talis vox fieret, nisi abs te 

factum esset, omnino non esset. Ut ergo fieret corpus unde 

verba ista fierent, quo verbo a te dictum est ? 

^Vil. 9. Vocas ergo nos ad intelligendum Verbum Deum apud 

Dei co- te Deum, quod sempiteme dicitur, et eo sempiteme dicuntur 

aiernum omnia : neque enim finitur quod dicebatur, et dicitur aliud 

ut possint dici omnia; sed simul ac sempiterne omnia''. Alio- 

quin jam tempus et mutatio, et non vera aetemitas, nec vera 

immortalitas. Hoc novi, Deus meus, et gratias ago. Novi, 

confiteor tibi, Domine ; mecumque novit et benedicit te quis- 

quis ingratus non est certa? veritati. Novimus, Domine, novimus 

; quoniam inquantum quidquid non est quod erat, et est 

quod non erat, intantum moritur et oritur. Non ergo quidquam 

Verbi* tui cedit atque succedit quoniam vere immortale atque 

aetemum est. Et ideo-Verbo tibi cosetemo, simul et sempiteme* 

dicis omnia quae dicis, et fit quidquid dicis ut fiat; 

nec aliter, quam dicendo, facis : nec tamen simul et sempi- 

tema fiunt omnia quae dicendo facis. 

^^ll^- 10. Cur quaeso, Domine Deus meus .? Utcumque video ; 

Verbum • 

_ • . . . . 

i i i 

, 

Dei ip- sed quomodo id eloquar nescio : nisi quia omne quod esse 

sum est 

j^jjjjipjl^ et esse desinit, tunc esse incipit et tunc* desinit, 

pium quando debuisse mcipere vel desmere m aetema ratione 

quodo- cognoscitur, ubi nec incipit aliquid nec desinit. Ipsum 

omnem est Verbum tuum, quod et Pri7icipium^ est quia* et loquitur 

tem!^' 

'ôhis. Sic in Evangelio per camem ait ; et hoc insonuit foris 

Joh. 8, auribus hominum, ut crederetur, et intus quaereretm*, et inve- 

niretur in aetema veritate, ubi omnes discipulos bonus et solus 

magister docet. Ibi audio vocem tuam, Domine, dicentis* 

mihi, quoniam ille loquitur nobis qui docet nos. Qui autem 

non docet nos, etiam si loquitur, non nobis loquitur. Quis 

porro nos docet, nisi stabilis veritas ? Quia et per creaturam 

h In aeterno enim.cum proprie dicitur, respondit,'Principium,'idest,'Principium 

neque quicquam prap.teritum, quasitrans- me credite.' Nam si principium sicuti 

ierit, neque quicquam futurum quasi est, ita maneret apud Patrem, ut non 

nondum sit ; sed quidquid est tautura- acciperet formam serî et homo loquere- 

modo est. Aug. lib. 83 quaest. qu. 19. tur hominibus, quomodo ei crederent 

i Principium,ait, quiael loquor vobis. cum infirma corda intelligibile Verbum 

Principium me credite, ne moriamini in sine voce sensibili audire non possent? 

peccatis vestris. Tamquam enira in eo 'Ergo,'inquit,'creditemeesseprincipium; 

quod dixerunt, ' Tu quis es,' nihil aliud quia, ut credatis, non solum sum, sed et 

dixerint, quam ' Quid te esse credimus :' 

loquor vobis.' Aug. ad loc. 

;


mulabilcm ciim admonemur, acl veritatem stabilem ducimur 

ubi* vere discimus cum stamus et audimus eu7n,et ffaudioJoh.3, 

gaudemus propter vocem sponsi, reddentes nos unde sumus. 

* 

Et ideo Principium, quia nisi maneret, cum erraremus non 

esset quo redircmus^ Cum autem redimus ab en*ore, cogno- 

scendo utique redimus ; ut autem cognoscamus, docet nos, 

quia Principium est, et loquitur nobis. 

11. In hoc Principio, /ecisti, Deus, coolut?i et terram, in ix. 

Verbo tuo, in Filio tuo, in Virtute tua, in Sapientia tua, in ^q"?^*'^ 

Veritate tua, miro modo dicens, et miro modo faciens. Quis bum Dei 

comprehendet r quis enarrabit ? Quid est illud quod inter- ^0*?^^"'^ 

lucet mihi, et percutit cor meum sine laesione ; 

et inhorresco, 

et inardesco ? Inhori-esco inquantum dissimilis ei sum ; inar- 

desco inquantum similis ei sum. Sapientia, sapientia* ipsa est, 

quae interlucet mihi, discindens nubihimmeum, quod me rursus 

cooperit deficientem ab ea, caligine atque aggere pcenarum 

mearum ; 

quoniam sic injirmatus est in egestate* vigor meus,ps^ 30, 

ut non sufferam bonum meimi, donec tu, Domine, qui propi- ^^- 

tius factus es omnibus iniquitatibus meis, etiam sanes omnes^^L^, ' 

languores meos; quia et redimes de corruptione vitam meam, 

et coronabis me in miseratione et misericordia, et satiabis iii 

honis desiderium meum ; quoniam renovabitur juventus mea 

sicut aquil


creatoris voluntas prsecederet. Ad ipsam ergo Dei substan- 

tiam pertinet voluntas ejus. Quod si exortum est aliquid in 

Dei substantia quod prius non erat ; non veraciter dicitur 

aeterna illa substantia : si autem voluntas Dei sempiterna 

erat ut esset creatura ; 

cur non sempitema et creatiura ?" 

XI. 13. Qui haec dicunt, nondum te intelligunt, o Sapientia 

tioni re- Dei, lux mentium ; nondum intelligunt, quomodo fiant qua; 

spondet pgj. ^q^ atque in te fiunt : et conantur aetema sapere ; sed 

ternitas adhuc in prsetcritis et futuris rerum motibus cor eorum 

^.^' "®* volitat, et adhuc vanum est. Quis tenebit illud, et figet 

pora. illud, ut paululum stet, et pauluhun rapiat splendorem 

semper stantis setemitatis, et comparet cum temporibus 

nunquam stantibus, et videat esse incomparabilem ; et vi- 

deat longum tempus, nisi ex multis prsetereuntibus motibus, 

qui simul extendi non possimt, longum non fieri ; 

non autem 

prseterire * quidquam in aetemo, sed totum esse praesens 

nuUum vero tempus totum esse praesens : et videat omne 

praeteritum propelli ex futuro, et omne futumm ex praeterito 

consequi; et omne proeteritum ac futurum ab eo quod semper 

est prsesens, creari et excurrere ? Quis tenebit cor hominis, 

ut stet, et videat quomodo stans dictet et futura et praeterita 

tempora, nec futura nec prseterita aeternitas ? Numquid 

manus mea valet hoc, aut manus oris mei per loquelas agit 

tam grandem rem ? 

XII. 14. Ecce respondeo dicenti, " Quid faciebat Deus antequam 

J^^"! faceret coelnm et terram f " respondeo non illud quod quidam 

anie respondisse perhibetur joculariter, eludens qusestionis vio- 

creatio- l^ntiam : " Alta," inquit, " scmtantibus gehennas parabat." 

nem. Aliud cst videre, ahud* ridere ; haec non respondeo. Liben- 

tius enim responderim, " Nescio," quod nescio ; quam illud 

unde irridetur qui alta interrogavit, et laudatur qui falsa 

respondit. Sed dico te, Dcus noster, omnis creaturae crea- 

torem. Et si cceU et terrae nomine omnis creatura intelli- 

gitur ; audenter dico, '" Antequam faceret Deus cceliim et 

terram, non faciebat aliquid : si enim faciebat, quid nisi 

creaturam faciebat?" Et utinam sic sciam, quidquid utiliter 

scire cupio, quemadmodum scio quod nulla fiebat creatura*, 

antequam fieret uUa creatura. 

15. At si cujusquam volatihs sensus vagatur per imagines 

retro tempomm, et te Deum omnipotentem et omnicreantem 

;

CONFESSIONUM LIBER XI. '2\:l 

et omiiitenentem, cceli et teiTae artificem, ab opere tanto, 

antequam id faceres, per innumerabilia syecula cessasse miratur 

; evigilet atque attendat, quia falsa miratur. Nam unde 

poterant innumerabilia sa^cula preeterire, qua3 ipse non fece- 

ras, cum sis omnium sieculorum auctor et conditor ? aut qua? 

tempora fuissent quae abs te condita non essent' 

.? aut quomodo 

praeterirent, si nunquam fuissent } Cum ergo sis operator 

oranium temporum, si fuit aliquod tempus antequam /ac^r^* 

Idip- 

coelum et terram^ cur dicitur quod ab operc cessabas } 

sum enim tempus tu feceras, nec pra^terire potuerunt tempora 

antequam faceres tempora. Si autem ante coelum et terram 

nullum erat tempus, cur quajritur quid tunc faciebas ? Non 

enim erat Tunc, ubi non erat tempus. 

16. Nec tu teinpore tempora praecedis, alioquin non omnia Xlil. 

tempora praecederes. Sed praecedis omnia pra^terita celsitu- aute 

dine semper praesentis aeternitatis ; et superas omnia futura, tempora 

quia illa futura sunt, et cum venerint, praeterita erunt ; tu creata 

autem idem ipse es, et anni tui non deiiciunt. Anni tui nec'^^'^'^'" 

.... tempus 

. . 

eunt nec veniunt ; isti enim nostri et eunt et veniunt, utfuerit. 

omnes veniant. Anni tui omnes simul stant, quoniam stant;|*^- ^^^» 

nec cuntes a venientibus excluduntur, quia non transeunt 

isti autem nostri omnes erunt, cum omnes non erunt. Anni 

tui dies unus ; et dies tuus non quotidie, sed hodie, quia 

hodiernus tuus non cedit crastino ; neque enim succedit 

hestemo. Hodiemus tuus aetemitas " ; ideo coaetemum 

genuisti, cui dixisti, Ego hodie genui te. Omnia tempora Ps.2,7; 

tu fecisti, et ante omnia tempora tu es ; nec aliquo tempore * 

non erat tempus. 

17. Nullo ergo tempore non feceras aliquid, quia ipsum Xiv. 

tempus tu feceras. Et nulla tempora tibi coaeterna sunt, îJ dfffe". 

quia tu permanes : at illa si pennanerent, non essent tempora. ''eritia^ 

Quid est enim tempus ? Quis hoc facile breviterque expli- 

caverit ? Quis hoc, ad verbum de illo proferendum, vel cogi- 

tatione Comprehenderit ? Quid autem familiarius et notius in 

loquendo commemoramus quam tempus ? Et intelligiraus 

utique cum id loquimur, intelligimus etiam cum alio loquente 

id audimus. Quid est ergo tempus ? Si nemo ex me quaerat, 

scio ; si quaerenti explicare velim nescio : fidenter tamen 

^ Vid. sup. 1. vii. c. 15. inchoatur, nec initio crastini terminatur, 

Llbi enim dies nec hcsterni fine semper hodicrnus est. Aug.Enchir. 4.9. 

: 

'


dico scire me, quod si nihil prasteriret, non esset prabteritum 

tempus ; et si nihil adveniret, non esset futurum tempus ; et 

si nihil esset, non esset praesens tempus. Duo ergo illa 

tempora, prgeteritum et futurum quomodo sunt, quando et 

praeteritum jam non est, et futurum nondum est } Prsesens 

autem si semper esset praesens, nec in praeteritum transiret 

jam non esset tempus, sed aetemitas. Si ergo prsesens, ut 

tempus sit, ideo fit quia in praeteritum transit ; quomodo 

et hoc esse dicimus, cui causa ut sit, illa est quia non erit 

ut scihcet non vere dicamus tempus esse, nisi quia tendit 

non esse * ? 

, ^^"^- ^ 18. Et tamen dicimus longum tempus, et breve tempus; 

Mensu- , ... . . i. x^ 7 

ra tem- ncque hoc nisi de praetento aut luturo dicimus. Praetentum 

poris in tempus longum, verbi gratia, vocamus ante centum annos 

futurum itidem longum, post centum annos. Breve autera 

praeteritum, sicut puta, dicimus ante decem dies; et breve 

futurum, post decem dies. Sed quo pacto longum est aut 

breve, quod non est? Praeteritum enim jam non est, et futurum 

nondum est. Non itaque dicamus, " Longum est;" sed 

dicamus de praeterito, " Longum fuit," et de futuro, " Longum 

erit." Domine meus, hix mea, nonne et hic veritas tua deri- 

debit hominem ? Quod enim longum fuit praeteritum tempus, 

cum jam esset praeteritum longum fuit, an cum adhuc praesens 

esset? Tunc enim poterat esse longum, quando erat quod 

esset longum: praeteritum vero jam non erat; unde nec longum 

esse poterat, quod omnino non erat. Non ergo dicamus, 

" Longum fuit praeteritum tempus;" neque enim inveniemus 

quid fuerit longum, quando ex quo praeteritum est, non est: 

sed dicamus, " Longum fuit illud prsesens tempus ;" quia cum 

praesens esset, longum erat. Nondum enim praeterierat ut 

non esset, et ideo erat quod longum esse posset. Postea 

vero quam praeteriit, simul et longum esse destitit, quod esse 

destitit. 

19. Videamus ergo, o anima humana, utrum praesens tem- 

pus possit esse longum; datum enim tibi est sentire moras 

atque metiri. Quid respondebis mihi? An centum anni prae- 

sentes longum tempus est? Vide prius utrum possint praesentes 

esse centum anni. Si enim primus eorum annus agitur, ipse 

praesens est; nonaginta vero et novemfuturi sunt, et ideo nondum 

sunt: si autem secundus annus agitur; jam unus est 

;


praeteritus, alter prsesciis, caeteri futuri. Atque ita* mediorum 

quemlibet ceutenarii liujus numeri annura praesentem posu- 

erimus ; ante illum prseteriti erunt, post illum futuri : quo- 

circacentum anni prajsentes esse non poterunt*. Vide saltem 

utnmi qui agitur unus, ipse sit prsesens. Et ejus enim si 

primus agitur mensis, futuri sunt caeteri ; si secundus, jam et 

primus pra^teriit, et reliqui nondum sunt. Ergo nec annus 

qui agitur, totus est praesens; et si non totus est pra^sens, 

non est annus praesens. Duodecim enim menses annus est, 

quonim quilibet unus mensis qui agitur, ipse praesens est; 

caeteri autem, prajteriti aut futiui. Quanquam neque mensis 

qui agitur, praesens est, sed unus dies : si primus, futuris 

caeteris ; si novissimus, praeteritis caeteris ; si mediorum quili- 

bet, inter praeteritos et futuros. 

20. Ecce praesens tempus quod solum inveniebamus longum 

appellandum, vix ad unius diei spatium contractum est. Sed 

discutiamus etiam ipsum, quia nec unus dies totus est prae- 

sens. Noctumis enim et diumis horis omnibus viginti qua- 

tuor expletur, quarum prima caeteras futuras habet, novissima 

praeteritas ; aliqua vero interjectamm ante se praeteritas, post 

se futuras. Et ipsa una hora fugitivis particulis agitur ; quid- 

quid ejus avolavit, praeteritum est ; quidquid ei * restat, futu- 

nim. Si quid intelligitur temporis, quod in nullas jam vel in 

minutissimas momentorum partes dividi possit, id sokim est 

quod praesens dicatur. Quod tamen ita raptim a futiu*o in 

practeritum transvolat, ut nulla morula extendatiu:. Nam si 

extenditur, dividitur in praeteritum et futumm : prajsens autem 

nulhim habet spatium. Ubi est ergo tempus quod longum 

dicamus } An futumm ? Non quidem dicimus, " Longum est," 

quia nondum est quod longum sit ; sed dicimus, " Longum 

erit." Quando igitur erit.? Si enim et tunc cum adhuc futurum 

erit, non erit longum; quia quod sit longum, nondum erit: si 

autem tunc erit longum cum ex futuro, quod nondum est, 

esse jam coeperit, et praesens factum erit, ut possit esse quod 

longum sit; jam superioribtis vocibus clamat praesens tempus, 

longum se esse non posse. 

21. Et tamen, Domine, sentimus intervalla temporum, et xvi. 

comparamus sibimet, et dicimus aha longiora, ct aha breviora. *^"^'^ 

Metimur etiam quanto sit brevius aut longius ilhid tempusmetiriij. 

quam illud; et respondemus duplum esse hoc vel triphim, "^^^^ ^*


illud autem simplum, aut tantum hoc esse quantum illud. 

Sed praetereuntia metimur tempora cum sentiendo metimur; 

praeterita vero quse jam non sunt, aut futura quae nondum 

sunt, quis metiri potest? nisi forte audebit quis dicere metiri 

posse quod non est. Cum ergo pra^terit tempus, sentiri et 

metiri potest ; cum autem praeterierit, quoniam non est, non 

potest. 

XVII. 22. Quaero, Pater, non affirmo : Deus meus, praeside mihi 

pusprae-ct regc me. " Quisnam est qui dicat mihi non esse tria 

teritum tempora, sicut pueri didicimus, puerosque docuimus, praeter- 

rum. itum, praesens, et futurum; sed tantum praesens, quoniam illa 

duo non sunt? An et ipsa sunt, sed ex aliquo procedit occulto, 

cum ex futuro fit praesens; et in aliquod recedit occultum, 

cum ex praesenti fit praeteritum? Nam ubi ea viderunt qui 

futura cecinerunt, si nondum sunt? Neque enim potest videri 

id quod non est. Et qui narrant praeterita, non utique 

narrarent*, si animo illa non cemerent: quae si nulla essent 

cemi omnino non possent. Sunt ergo et futura et praeterita." 

XVIII. 23. Sine me, Domine, amplius quaerere; spes mea, non 

^^^^^' conturbetur intentio mea. Si enim sunt futura et praeterita, 

terita et volo scire ubi sint. Quod si nondum valeo, scio tamen ubi- 

terapora 

cumque suut, non ibi ea futura esse, aut praeterita, sed 

sintprae-pj-ggsentia. Nam si et ibi futura sunt, nondum ibi sunt; si et 

ibi praeterita sunt, jam non ibi sunt. Ubicumque ergo sunt 

quaecumque sunt, non sunt nisi praesentia. Quanquam prae- 

terita cum vera narrantur, ex memoria proferuntm' non res 

ipsae quae praeterierunt, sed verba concepta ex imaginibus 

eamm, quae in animo velut vestigia per sensus praetereundo 

fixerunt. Pueritia quippe mea quae jam non est, in tempore 

praeterito est quod jam non est, imaginem vero ejus cum eam 

recolo et narro, in praesenti tempore intueor, quia est adhuc 

in memoria mea. Utrum simihs causa sit etiam praedicendorum 

futurorum, ut rerum quae nondum sunt, jam existentes 

praesentiantur imagines*; confiteor, Deus meus, nescio. IUud^ 

sane scio, nos plerumque praemeditari futuras actiones nostras, 

eamque praemeditationem esse praesentem, actionem autemj 

quam praemeditamur nondum esse, quia futura est; quaml 

cum aggressi fuerimus, et quod praemeditabamur agere coepe- 

rimus, tunc erit illa actio, quia tunc non futura sed praesens 

cst*.


24. Quoquo modo se itaque habeat arcana praesensio futu- 

roruni, videri nisi quod est non potest. Quod autem jam est, 

non futurum sed pra;sens est. Cum ergo videri dicuntur 

futura, non ipsa qua; nondum sunt, id est qua? futura sunt, 

sed eorum causoe, vel signa forsitan videntur, quae jam sunt 

ideo non futura, sed praesentia sunt jam videntibus, ex quibus 

futura prsedicantur animo concepta. Quse rursus conceptiones 

jam sunt, et eas pra^sentes apud se intuentur qui illa pra)di- 

cunt. Loquatur milii aliquod exemplum tanta remm numerositas. 

Intueor auroram, oriturum solem prgenuntio: quod 

intueor, pra^sens est ; quod praenuntio, futurum : non sol 

futurus qui jam est, sed ortus ejus qiii nondum est: tamen 

etiam ortum ipsum nisi animo imaginarer, sicut modo cum id 

loquor, non eum possem praidicere. Sed nec illa aurora 

quam in coelo video, solis ortus est, quamvis eum praecedat; 

nec illa imaginatio in animo meo : qua) duo pra^sentia cemun- 

tur, ut futurus ille ante dicatur. Futmâ ergo nondum sunt 

et si nondum sunt, non sunt : et si non sunt, videri omnino 

non possunt ; sed prsedici possunt ex pra3sentibus, quae jam 

sunt, et videntur. 

25. Tu itaque, regnator creaturse tuae, quis est modus quo XIX. 

doces animas ea qua) futura sunt } docuisti enim Prophetas pi"nio^" 

tuos. Quisnam ille modus est quo doces futura, cui futurum dum.quo 

quidquam non est ; vel potius de futuris doces praesentia .? 

Nam quod non est, nec doceri utique potest. Nimis longe ^^- 

; 

cet futu- 

est modus iste ab acie mea; invaluit ex me, non pote?'o adPs. 128, 

illtnn ; potero autem ex te, cum dederis tu, dulce liunen 

occultorum* ocidormn meoriim. 

26*. Quod autem nunc liquet et claret, nec futiu*a sunt, nec xx. 

prieterita. Nec proprie dicitur, Tempora sunt tria ; praeter- ^^^9' 

itum, pra)sens et futumm : sed fortasse proprie diceretm*, temporis 

Tempora sunt ti'ia ; pra^sens de praeteritis, praesens de prae- jo nomisentibus, 

prassens de futuiis. Sunt enim ha;c in anima tria nandae. 

qua^dam, et alibi ea non video; prsesens de praeteritis me- 

moria, prasens de pricsentibus contuitus, prasens de futuris 

exspectatio. Si haec pemiittimur dicere, tria tempora video, 

lateorcpie* tria sunt. Dicatur etiam, Tempora sunt tria, 

]>rci}teritum, pnesens et futumm ; sicut abutitur consuetudo, 

dicatur: ccce non curo, nec resisto, nec reprehendo ; dum 

tamcn intelHgatur quod dicitur, nequc id quod futurum est.

XXI. 


esse jam, neque id quod praeteritum est. Pauca sunt enim 

quae proprie loquimur, plura non proprie ; sed agnoscitur 

quid velimus. 

27. Dixi ergo paulo ante, quod praDtereuntia tempora 

do tem- metimur, ut possimus dicere duplum esse hoc temporis ad 

^^^^^ simplum, aut tantum hoc quantum illud, et si quid aliud 

ceat metiri. 

de partibus temporum possumus renuntiare metiendo. Quo- 

circa, ut dicebam, prgetereuntia metimur tempora. Et si quis 

mihi dicat, " Unde scis.?" respondeam, " Scio quia metimur, 

nec metiri qua3 non sunt possumus, et non sunt praeterita vel 

futura. Praesens vero tempus quomodo metimur, quando non 

habet spatium? Metitur ergo cum praeterit, cum autem prae- 

terierit, non metitur* ; quid enim metiatur, non erit. Sed 

unde et qua et quo praeterit, cum metitur ? Unde, nisi ex futuro? 

qua, nisi per praesens? quo, nisi in prajteritum? Ex 

illo ergo quod nondum est, per illud quod spatio caret, in 

illud quod jam non est. Quld autem metimur, nisi tempus in 

aliquo spatio ? Neque enim dicimus simpla, et dupla, et tripla, 

et aequalia, et si quid hoc modo in tempore dicimus, nisi 

spatia temporum. In quo ergo spatio metimur tempus pra3teriens? 

Utrum in futuro, unde praeterit? Sed quod nondum 

est, non metimur. An in praesenti, qua praeterit ? Sed nullum 

spatium non metimur. An in praeterito, quo praeterit? Sed 

quod jam non est, non metimur. 

XXII. 28. Exarsit animus meus nosse istud implicatissimum 

ffinf ma- 

ênigma. Noli claudere, Domine Deus meus bone Pater, per 

tis istius Christum obsecro, noli claudere desiderio meo ista, et usitata 

nema' 

^^ abdita, quominus in ea penetret, et dilucescant allucente 

Deo. misericordia tua, Domine. Quem percunctabor de his? et 

cui fructuosius confitebor * imperitiam meam, nisi tibi cui non 

sunt molesta studia mea, flammantia vehementer in Scripturas 

amo enim, et hoc tudedisti. Da, Pater, 

Mat. 7, tuas? Da quodamo : 

'^* qui vere* 7io.%ti data bona dare Jiliis titis. Da, quoniam 

16, 

' suscepi cognoscere*, et labor est ante me^ donec aperias. 

Per Christum obsecro, in nomine ejus Sancti sanctorum, 

Ps. ii5,nemo mihi obstrepat. Et e(jo credidi^ propter quod et loquor. 

Ps 26 4 li^c ^^t ^V^'^ mea; ad hanc vivo* ut contempler delectaiionem 

Ps.38,6. Domini. Ecce veteres posmsti dies meos, et transeunt ; et 

quomodo, nescio. Et dicimus, Tempus et tem})iis, tempora 

et tempora ; Quamdiu dixit hoc iile. quamdiu fecit hoc ille 

;


et, Quam longo tempore illud non vidi ! et, Duplum temporis 

habet hajc syllaba ad illam simplam brevem. Dicimus haec, 

et audimus hsec ; et intelligimur, et intelligimus. Manifestis- 

gima et usitatissima sunt; et eadem rursus nimis latent, et 

nova est inventio eorum. 

29. Audivi a quodam homine docto, quod solis et lunae ac XXIII. 

siderum motus, ipsa sint tempora; et nil annui*. Cur enimJ^J^p^"^ 

non potius omnium corponim motus sint tempora? An vero 

si cessarent coeli lumina, et moveretur rota figuli, non esset 

tempus quo metiremur eos gyros, et diceremus aut aequalibus 

morulis agi; aut si alias tardius, alias velocius moveretur, 

alios magis diutumos esse, alios minus ? Aut cum hoc dice- 

remus, non et nos in tempore loqueremur, aut essent in verbis 

nostris aliae longae syllabae, alise breves, nisi quia illae longiore 

tempore sonuissent, istoe breviore ? Deus, dona hominibus 

videre in parvo communes notitias rerum parvarum atque 

magnamm. Siint et sidera et luminaria ccclvin signis^ et inGen. l, 

iemporihns, et in annis, et in diehus: sunt vero; sed nec ego 

dixerim circuitum illius ligneolae* rotae diem esse, nec tamen 

ideo tempus non esse ille dixerit. 

30. Ego scire cupio vim naturamque temporis, quo metimur 

corpomm motus, et dicimus illum motum, verbi gratia, tempore 

duplo esse diuturniorem quam istum. Nam quaero, quoniam 

dies dicitur, non tantum mora solis super terram, secundum 

quod aliud est dies, aliud nox, sed etiam totius* ejus circuitus 

ab oriente usque ad orientem, secundum quod dicimus, ' Tot 

dies transiemnt ;' cum suis enim noctibus dicuntur tot dies, 

nec extra reputantur spatia noctium: quoniam ergo dies 

expletur motu solis, atque circuitu ab oriente usque ad orien- 

tem; quaero utrum motus ipse sit dies, an mora ipsa quanta 

peragitur, an utmmque. Si enim primum dies esset; dies 

ergo esset etiamsi tanto spatio temporis sol cursum illum 

peregisset, quantum est horae unius. Si secundum ; non ergo 

esset dies, si ab ortu solis usque in ortum alterum, tam brevis 

niora esset quam est hora) imius; sed vicies et quater circum- 

iret sol ut expleret diem. Si utrumque; nec ille appellaretur 

dies, si horae spatio sol totum suum gyrum circumiret; nec 

ille*, si sole cessante tantum temporis practeriret, quanto 

peragere sol totum ambitum de manc in mane assolet. Non 

itaque nimc quacram, quid sit illud quod vocatur dies, sed 

*

•2-20 S. AUGUSTINI EPISCOPI 

quid sit tempus quo metientes solis circuitum, diceremus eum 

dimidio spatio temporis peractum minus quam solet, si tanto 

spatio temporis peractus esset, quanto peraguntur horae duo- 

decim; et utrumque tempus comparantes diceremus illud sim- 

plum, hoc duphim, etiamsi aliquando illo simplo, ahquando 

isto duplo sol ab oriente usque ad orientem circumiret. Nemo 

ergo mihi dicat coelestium corporum motus esse tempora: 

Jos. 10, quia et cujusdam voto cum sol stetisset; ut vdctoriosum 

praehum perageret, sol stabat, sed tempus ibat. Per suum 

quippe spatium temporis, quod ei sufficeret, illa pugna gesta 

atque finita est. Video igitur tempus quamdam esse disten- 

tionem. Sed video, an videre mihi videor? Tu demonstrabis, 

Lux, Veritas. 

XXIV. 31. Jubes ut approbem si quis dicat tempus esse motum 

lempus corporis } Non jubes. Nam corpus nuUum, nisi in tempore, 

metimur moveri audio : tu dicis. Ipsum autem corj3oris motum tem- 

corporis P^^ ^^^^ ^^^^^ audio : non tu dicis. Cum enim movetur corpus, 

tempore metior quamdiu moveatur, ex quo moveri inci- 

pit donec desinat. Et si noii vidi ex quo coepit, et perseverat 

moveri, ut non videam cum desinit ; non valeo metiri, nisi 

forte ex quo videre incipio donec desinam. Quod si diu 

video, tantummodo longum tempus esse renuntio, non autem 

quantum sit; quia et quantum cum* dicimus, collatione 

dicimus; vehit, ' Tantum hoc, quantum ilhid;' aut, ' Duphun 

hoc ad ilhid' et si quid aUud isto modo. Si autem notare potuerimus 

locorum spatia, unde et quo veniat coi-pus quod 

movetur, vel partes ejus, si tanquam in torno movetur, possumus 

dicere quantum sit temporis, ex quo ab illo loco usque 

ad ilhim locum motus corporis vel partis ejus efFectus est. 

Cum itaque ahud sit motus coiporis, ahud quo metimm* 

quamdiu sit; quis non sentiat quid horum potius tempus, 

dicendum sit.'' Nam si et* varie corpus ahquando movetur, ahquando 

stat; non sohim motum ejus, sed etiam statum tem- 

pore metimur; et dicimus, ' Tantum stetit, quantum motui 

est;' aut, ' Duplo vel triplo stetit, ad jd quod motum est;' et 

quid ahud nosti*a dimensio sive comprehenderit sive existi- 

maverit, ut dici solet, phis minus. Non est ergo tempus cor- 

poris motus. 

Rursus 32. Et confiteor tibi, Domine, adhuc ignorare me quid sit 

Deum 

tempus; et rursus confitcor tibi, Domine, scire me in tempore 

lat. 

*


ista dicere, et diu ine jam loqui de tempore, atque id* ipsuiii 

diu non esse diu nisi mora temporis. Quomodo igitur hoc 

scio, quando quid sit tempus nescio? An forte nescio quemadmodum 

dicam quod scio? Hei mihi qui nescio saltem 

quid nesciam ! Ecce, Deus meus, coram te, quia non men- 

tior; sicut loquor, ita est cor meum. Tu ilhiminabis lucer- 

. , Ps. 17 

nam meam, Domine Deus meus, illuminahis tenehras meas. 25, 

33. Nonne tibi confitetur anima mea confessione veridica XXVI. 

metiri me tempora? Itane, Deus meus, metior, et quid metiar j^Q^jgjj, 

nescio? Metior motum conôris tempore ; item* ipsum tem-pusme- 

. . . . ,. timur. 

.'' pus non metior An vero corporis motum metirer quamdui 

sit, et quamdiu hinc illuc perveniat, nisi tempus in quo move- 

tur metirer ? Ipsum ergo tempus unde metior ? An tempore 

breviore metimur longius, sicut spatio cubiti spatium transtri ? 

Sic enim videmur spatio brevis syllaba3 metiri spatium longa^ 

syllabae, atque id duplum dicere. Ita metimur spatia carminum 

spatiis versuum, et spatia versuum spatiis pedum, et 

spatia pedum spatiis syllabarum, et spatia longamm spatiis 

brevium : non in paginis (nam eo modo loca metimur, non 

tempora), sed cum voces pronuntiando transeunt, et dicimus, 

* Longum carmen est, nam tot versibus contexitur ; longi versus, 

nam tot pedibus constant ; longi pedes, nam tot syllabis ten- 

duntur ; longa syllaba est, nam dupla est ad brevem.' Sed 

neque ita comprehenditur certa mensura temporis ; quando- 

f[uidem fieri potest, ut ampliori spatio temporis personet 

xersus brevior si productius pronuntietur, quam longior si 

correptius. Ita carmen, ita pes, ita syllaba. Inde mihi 

visum est, nihil esse aliud tempus quam distentionem : sed 

cujus rei, nescio ; et mimm si non ipsius animi. Quid enim 

metior, obsecro, Deus meus, et dico aut indefinite, ' Longius 

est hoc tempus quam illud ;' aut etiam definite, * Duplum est 

hoc ad illud*?' Tempus metior, scio: sed non metior futurum, 

quia nondum est ; non metior praisens, quia nullo spatio ten- 

ditur ; non metior pra^teritum, quia jam non est. Quid ergo 

metior ? An prgetereuntia tempora, non praeterita ? sic enim 

dixeram. XXVII. 

34. Insiste, anime meus, et attende fortiter: Deus adjutor jq^JJJ^J^j' 

noster ; ipse fecit nos, et non ipsi fios. Attende ubi albescit"^"'' 

veritas. Ecce puta*, vox corporis incipit sonare, et sonat, pêJma^ 

ct adhuc sonat, et ecce desinit; iamque silentium est, et vox"^?^''^ 

•' ' 

^ 

animo. 

Ps.99,3. 

J


illa praeterita est, et non est jam vox. Futura erat antequam 

sonaret, et non poterat metiri, quia nondum erat, et nunc non 

potest, quia jam non est. Tunc ergo poterat cum sonabat, 

quia tunc erat quae metiri posset. Sed et tunc non stabat; 

ibat enim et praeteribat. An ideo magis poterat? Praeteriens 

enim tendebatur in aliquod spatium temporis quo metiri 

posset, quoniam prsesens nullum habet spatium. Si ergo 

tunc poterat, ecce puta, altera coepit sonare, et adhuc sonat, 

continuato tenore* sine ulla distinctione: metiamur eam dum 

sonat; cum enim sonare cessaverit, jam pra^terita erit, et non 

erit quae possit metiri; metiamur plane, et dicamus quanta 

sit. Sed adhuc sonat, nec metiri potest nisi ab initio sui quo 

sonare ccepit, usque ad finem quo desinit. Ipsum quippe 

intervallum metimur ab aliquo initio usque ad ahquem iinem. 

Quapropter vox quae nondum iinita est, metiri non potest, ut 

dicatur quam longa vel brevis sit; nec dici aut aequaUs ahcui, 

aut ad aliquam simpla vel dupla, vel quid ahud. Cum autem 

finita fuerit, jam non erit. Quo pacto igitur metiri poterit.? 

Et metimur tamen tempora; nec ea quse nondum sunt, nec ea 

quse jam non sunt, nec ea quae nulla mora extenduntur, nec 

ea quae terminos non habent: nec futura ergo nec praeterita, 

nec praesentia, nec prsetereuntia tempora metimur ; et metimur 

tamen tempora. 

35. " Deus creator omnium;" versus iste octo syllabarum, 

brevibus et longis alternat syllabis. Quatuor itaque breves; 

prima, tertia, quinta, septima, simplse sunt ad quatuor longas 

secmidam, quartam, sextam, octavam. Hae singulse ad illas 

singulas duplum habent temporis; pronuntio*, renuntio, et 

ita est quantum sentitur sensu manifesto. Quantum sensus 

manifestus est, brevi syllaba longam metior, eamque sentio 

habere bis tantum. Sed cum altera post aheram sonat, si 

prior brevis, longa posterior, quomodo tenebo brevem, et 

quomodo eam hmgae metiens applicabo, ut inveniam quod bis 

tantum habeat; quandoquidem longa sonare non incipit, nisi 

brevis sonare destiterit.'* Ipsamque longam num praesentem 

metior, quando nisi finitam non metior ? Ejus autem finitio^ 

praeteritio est. Quid ergo est quod metiar? Ubi est, qua* 

metior, brevis ? ubi est longa quam metior? Ambae sonuerunt, 

avolaverunt, praeterieiTint, jam non sunt; et ego metior, fiden- 

terque respondeo, quantum exercitato sensu fiditur, illam 

;

OONFESSTONUM LIBER XI. *223 

simplam esse, illam duplam, in spatio scilicet temporis. Neqiie 

hoc possum, nisi quia praeterierunt et finitae sunt. Non 

ergo ipsas quae jam non sunt, sed aliquid in memoria mea 

metior quod infixum manet. 

36. In te, anime meus, tempora metior; noli mihi obstre- 

pere : quod est, Noli tibi obstrepere turbis aifectionum tuarum. 

In te, inquaro, tempora metior; affectionem quam res prae- 

tereuntes in te faciunt, et cum illae praeterierint manet, ipsam 

metior praesentem, non eas* quae praeterierunt ut fieret: ipsam . 

metior, cum tempora metior. Ergo aut ipsa sunt tempora, 

aut non tempora metior. Quid cum metimur silentia, et dicimus 

illud silentium tantum tenuisse temporis, quantum illa 

vox tenuit.? Nonne cogitationem tendimus ad mensuram 

vocis, quasi sonaret, ut aliquid de intervallis silentiorum in 

spatio temporis renuntiare possimus ? Nam et voce atque ore 

cessante, peragimus cogitando carmina, et versus et quemque 

sennonem, motionumque dimensiones quaslibet, et de spatiis 

temporum, quantum illud ad illud sit renuntiamus, non aUter 

ac si ea sonando diceremus. Si voluerit aliquis edere lon- 

giusculam vocera, et constituerit praemeditando quam longa 

futura sit; egit utique iste spatium temporis in silentio, 

memoriaeque commendans ccepit edere illam vocem quae sonat, 

donec ad propositum terminum perducatur: imo sonuit et 

sonabit; nam quod ejus jam peractum est, utique sonuit; 

quod autem restat, sonabit: atque ita peragitur, dum praesens 

intentio futurum in praeteritum trajicit, diminutione futuri 

crescente praeterito, donec consumptione * futuri sit totum 

praeteritum. 

37. Sed quomodo minuitur aut consumitur futurum, quod XXVIII 

nondum est.^ aut quomodo crescit praeteritum quod jam non^g,i^yj 

est, nisi quia in animo qui illud agit tria sunt? Nam et^^^pora. 

exspectat et attendit et meminit, ut id quod exspectat, per id 

quod attendit, transeat in id quod meminerit. Quis igitur 

negat ftitura nondum esse? Sed tamen jani est in animo 

exspectatio futuromm. Et quis negat praeterita jam non 

esse? Sed tamen adhuc est in animo memoria praeteritorum. 

Et quis negat praesens tempus carere spatio, quia in puncto 

praeterit? Sed tamen perdurat attentio per quam pergat* 

abesse quod aderit. Non igitur longum tempus futurum quod 

non est, sed longum futurum longa exspectatio futuri est;

•2-24 S. AUGUSTINI EPISCOPI 

neque longum praeteritum tempus quod non est, sed longuin 

praeteritum longa memoria praeteriti est. 

38. Dicturus sum canticum quod novi: antequam incipiam, 

in totum exspectatio mea tenditur; cum autem coepero, quantum 

ex illo* in praeteritum decerpsero, tenditur in memoria 

mea: atque distenditur vita hujus actionis meae in memoriam, 

propter quod dixi ; et in exspectationem, propter quod dicturus 

sum : 

prsesens tamen adest attentio mea, per quam trajiciatur 

. quod erat futurum ut fiat praeteritum. Quod quanto magis 

agitur et agitur, tanto breviata exspectatione prolongatur 

memoria; donec tota exspectatio consumatur, cum tota illa 

actio finita transierit in memoriam. Et quod in toto cantico, 

hoc in singuhs particuUs ejus fit, atque in singulis syllabis 

ejus; hoc in actione longiore, cujus forte particula est illud 

canticum ; hoc in tota vita hominis, cujus partes sunt omnes 

actiones hominis ; hoc in toto sa^culo filiorum homiiuun, 

cujus partes sunt omnes vitae hominum. 

XXIX. 39. Sed quoniam melior est mifiericordia tua super vitas^ 

tenipo- 

®^^^ distentio est vita mea, et me suscepit dextera tua in 

raliadis-Domino mco mediatore FiUo hominis inter te unum et nos 

cupit in niultos, in multis per multa, t6t per eum apprehendam in quo 

êum ^f apprehensus sum, et a veteribus diebus colligar sequens 

Pg g2 

unum", prceterita ohlitus ; non in ea qua? futura et transitura 

4. sunt, sed in ea qucB ante sunt, non distentus, sed extentus*^ 

Phil. 3, non secundum distentionem, sed secundum intentionem sequor 

^^' ^^' ad palmam superncB vocationis; ubi audiam vocem laudis tua?, 

Pg 26*4.6^ contempler delectationem tuam, nec venientem, nec praetereuntem. 

Nunc vero anni mei in gemitibus. Et tu solatium 

meum, Domine, pater meus rieternus es : at ego in tempora 

dissilui*, quorum ordinem nescio ; 

et tumultuosis varietatibus 

dilaniantur cogitationes mea^, intima viscera animae meae, 

donec in te confluam purgatus et hquidus igne amoris tui. 

XXX. 40. Et stabo atque solidabor in te, in forma mea, veritate 

ffuit rur- ^^^ ' 

^^^ patiar qusestiones hominum, qui poenaU morbo phis 

sutn ob- sitiunt quam capiunt, et dicunt, " Quid faciebat Deus ante- 

tes, quid quam /rtc^re^ coelum et terram ? Aut quid ei venit in mentem, 

fecent 

^^^ aUquid faceret, cum antea nunquam aUquid fecerit V Da 

ante 

mundi 

iUis, Domine, bene cogitare quid dicant, et invenire quia non 

creationem. 

" Antequam perveniamus ad unum, 

multis indigemus. Unum nos extendat, 

ne multa distendant, et abrumpant 

uno. Aug. Serm. 255. c. 6. 

ab


dicitur, " Nunquam," ubi non est tempus. Quod* ergo dici- 

tur, " nunquam fecisse," quid aliud dicitur nisi " nullo tempore 

fecisse?" Videant itaque nullum tempus esse posse sine 

creatura'', et desinant istam vanitatem loqui. Extendantur 

etiam in ea qii(R ante sunt, et intelligant te ante omnia 

tempora ajternum creatorem omnium temporum, neque ulla 

tempora tibi esse cosetema, nec ullam creaturam, etiam si est 

aliqua supra tempora. 

41. Domine Deus meus, quis ille sinus est alti secreti tui, xxxi. 

et quam longe inde me projecerunt consequentia delictorum Jq"°^°' 

meorum ? Sana oculos meos, et* congaudeam luci tuaj.noscit 

Certe si e.st tam grandi scientia et pra^scientia pollens q^^, 

animus, cui cuncta pra^terita et futura ita nota sint, sicutdocrea- 

mihi unum canticum notissimum; nimium mirabilis est 

animus iste, atque ad hoiTorem stupendus : quippe quem 

ita non lateat quidquid peractum, et quidquid reliquum 

saeculorum est ; 

quemadmodum me non latet cantantem illud 

canticum, quid et quantum ejus abierit ab exordio, quid et 

quantum restet ad finem. Sed absit ut tu conditor univer- 

sitatis, conditor animarum et corporum, absit ut ita noveris 

omnia futui-a et praeterita. Longe tu, longe mirabilius, 

longeque secretius. Neque enim sicut nota cantantis notumve 

canticum audientis, exspectatione vocum futuramm 

et memoria praeteritarum variatiur afFectus, sensusque dis- 

tenditur; ita tibi aliquid accidit incommutabiliter getemo, 

hoc est, vere oetemo creatori mentium''. Sicut ergo nosti in 

principio coelum et terram sine varietate notitia^ tuse, ita 

fecisti in principio coelum et terram sine distentione* actionis 

tuae. Qui intelligit, confiteatur tibi ; et qui non intelligit, 

confiteatur tibi. O quam excelsus es, et humiles corde sunt 

domus tua ! Tu enim erigis elisos, et non cadunt quorum P». 145, 

celsitudo tu es. 

° Si enim recte discernuntur aetemitas consilio repentino, quod nonex jeternitate 

et tempus, quod tempus sine aliqua mo- se facturura esse praescivit : sed in creabili 

mutabilitate non est, in ajternitate turae temporalibus motibus, quam guberautem 

nulla mutatio est ; quis non videat nat mirabiliter, ipse, non temporaliter 

quod tempora non fuissent nisi creatura motus, quasi repentina voluntate facere 

fieret, quae aliquid aliqua mutatione mu- dicitur, quod ordinatis rerum causis con- 

taretl Aug. de Civ. Dei, 1. xi. c. 6. silii sui secretissimi immutabilitate dis- 

Vide inf. 1. xii. c. 29. sub fin. posuit, quasuisquaequetemporibusagnita 

P Apud Deum quidem disposita et et praesentia facit, et futura jam fecit. 

fixa sunt omnia ; nec aliud facit, quasi Aug. ia Ps. 105, 45. $. 35. 

Q

I. 1 . Multa 


Primi Geneseos versiculi interpretationem prosequitur, In principio fecit 

Deiis coslum et terram ; in quo cceli nomine significari docet creaturam 

illam spiritualem vel intellectualem, quae faciem Dei semper contem- 

platur ; ierr

CONFESSIONUM LIBER XII. 227 

tenebrce erani super ahyssimi; quid aliud quam lucis absen-Gen. l, 

tia.^ Ubi enim lux esset, si esset, nisi superesset eminendo et 

.'' illustrando Ubi ergo lux nondum erat, quid erat adesse tene- 

bras, nisi abesse lucem.? Super itaque erant tenebrae, quia 

super lux aberat; sicut sonus ubi non est, silentium est. Et 

quid est esse ibi silentium, nisi sonum ibi non esse.^ Nonne 

tu, Domine, docuisti hanc * animam qua3 tibi confitetur.^ 

Nonne tu, Domine, docuisti me, quod priusquam istam infor- 

mem materiam formares atque distingueres, non erat aliquid 

non color, non figura, non corpus, non spiritus? Non tamen 

omnino nihil : erat qua^dam informitas sine ulla specie. 

4. Quid ergo vocaretur, quo etiam sensu tardioribus utcum- iv. 

que insinuaretur, nisi usitato aliquo vocabulo ? Quid autem in ^"'". 

omnibus mundi partibus reperiri potest propinquius informi- visibilis 

tati omnimoda?, quam terra et abyssus ? Minus enim speciosa cq^' . 

sunt, pro suo gradu infimo, quam caetera superiora perlucida sita. 

et luculenta omnia. Cur ergo non accipiam informitatem 

materiae, quam sine specie feceras, unde speciosum mundum 

faceres, ita commode hominibus intimatam, ut appellaretur 

terra invisibUis et incomposHa ? 

5. Ut cum in ea' qua^rit cogitatio quid sensus attingat, et V. 

dicit sibi, " Non est intelligibilis forma sicut vita, sicut justitia, 

ap"peUaquia 

materies est corporum; neque sensibilis, quoniam quod* «a vide- 

videatur et quod sentiatur in invisibili et incomposita non est:" teria indum 

sibi haec dicit humana cogitatio, conetur eam vel nosse forrais. 

ignorando, vel ignorare noscendo. 

6. Ego vero, Domine, si totum confitear* tibi ore mco et vi. 

calamo meo, quidquid de ista materia docuisti me, cujus antea 1^^ cum 

nomen audiens et non intelligens, nan-antibus mihi eis^ qui non Mani- 

intelligerent, eam cum speciebus innumeris et variis cogitabam ; senserit 

et ideo non eam cogitabam : foedas et horribiles formas per- 

; 

^« 3te- 

turbatis ordinibus volvebat animus, sed formas tamen ; et informi, 

forme appellabam, non quod careret forma, sed quod talem'^"'^ 

haberet, ut, si appareret, insolitum et incongi"uum aversaretur 

sensus meus, et conturbaretur infirmitas hominis. \'erum 

autem* illud quod cogitabam, non privatione omnis fonnse, 

sed comparatione formosiorum erat infonne: et suadebat 

vera ratio, ut omnis formae qualescumque reliquias omnino 

• Manich»is, vid. sup. ad 1. iii. $. 1 1. p. 34. n. c, 

Q2


detraherem, si vellem prorsus informe cogitare; et non 

poteram. Citius enim non esse censebam, quod omni forma 

privaretur, quam cogitabam quiddam inter formatum et nihil, 

nec formatum nec nihil, infonne prope nihil*. Et cessavit 

mens mea interrogare hinc spiritum meum plenum imaginibus 

formatorum corporum, et eas pro arbitrio mutantem atque 

variantem ; et intendi in ipsa corpora, eorumque mutabihtatem 

altius inspexi, qua desinunt esse quod fuerant, et incipiunt 

esse quod non erant; eumdemque transitum de forma in 

formam per informe quiddam fieri suspicatus sum, non per 

omnino nihil: sed nosse cupiebam, non suspicari. Et si 

totum tibi confiteatur vox et stilus meus, quidquid de ista 

quaestione enodasti mihi, quis legentium capere durabit? Nec 

ideo tamen cessabit cor meum tibi dare honorem et canticum 

laudis de his quac dictare non sufRcit. Mutabihtas enim 

rerum mutabilium ipsa capax est formarum omnium in quas 

mutantur res mutabiles. Et hsec quid est ? Numquid animus ? 

numquid corpus? numquid species animi vel corporis? Si 

dici posset, " Nihil aliquid," et, " Est non est*," hoc eam 

dicerem; et tamen jam utcumque erat, ut species caperet istas 

visibiles et compositas. 

VII. 7. Et unde utcumque erat, nisi esset abs te, a quo sunt 

^^^^^g^®' omnia inquantumcumque sunt? Sed tanto a te longius, 

nihiio quanto dissimilius; neque enim locis. Itaque tu, Domine, 

idêsr* C[ui ôn es alias aUud* et alias aliter, sed idipsum'' et idipsum 

Ange- et idipsum, Sanctus, Sanctus, Sanctus, Dominus Deus omni- 

terram, potens ; in Principio quod est de" te, in Sapientia tua quae nata 

idestin-gj^^ 

de substantia tua, fecisti ahquid et de nihilo. Fecisti 

'^ 

formem 

_ __ . 

mate- enim coelum et ten-am; non de te; nam esset sequale Uni- 

"*"°* 

genito tuo, ac per hoc et tibi; et nullo modo justum esset, ut 

sequale tibi esset, quod de te non esset. Et ahud prseter te non 

erat unde faceres ea, Deus una Trinitas, et trina Unitas : et ideo 

de nihilo * fecisti coehnn et terram, magnum quiddam et parvum 

quiddam quoniam omnipotens et bonus es ad facienda omnia 

; 

bona, magnum coelum et parvam ten-am. Tu eras, et ahud 

nihil unde fecisti coelum etterram,duo qusedam; unumprope 

te, alterum prope nihil: unum, quo superior tu esses; alterum, 

quo inferius nihil esset. 

b Vid. sup. 1. ix. $.11. et not. h. p. 60. ad 1. iv. $. 26. 

c Vid. sup. l. iii. $. 10. p. 32, not. e.

CONFESSIONUM LIBER XIL 229 

8. Sed illud coelum coeli tibi, Domine ; terra auteni quani VIII. 

dedistijiliis hominum cerneudam atque tangendam, non erat inforîg 

lalis * qualem nunc cemimus et tangimus. Invisibilis enim " nihi- 

erat et incomposita, et abyssus erat super quam non erat lux ; hac ora. 

aut*, TenehrcB erant super abi/ssum, id est, magis quam in^/^.jY^" 

abysso. Ista quippe abyssus aquarum jam visibilium etiamps. 113^ 

in profundis suis habet speciei sua? lucem utcumque sensibi- ^^- 

lem piscibus, et repentibus in suo fundo animantibus : iUud^. 

autem totum prope nihil erat, quoniam adhuc omnino informe 

erat; jam tamen erat quod formari poterat. Tu enim, Do- 

mine, fecisti mundum de materia informi, quam fecisti de 

nulla re pene nullam rem, unde faceres magna quse miramur 

filii hominum. Valde enim mirabile hoc coelum corporeum, 

quod fimiamentum inter aquam et aquam secundo die post 

conditionem lucis dixisti, Fiat ; et sic est factum. Quod fir- Gen. l, 

mamentum vocasti coelum; sed coelum terrae hujus et maris 

quae fecisti tertio die, dando speciem visibilem informi ma- 

teriaj quam fecisti ante omnem diem. Jam enim feceras et 

coeliun ante omnem diem, sed coelum coeli hujus; quia in 

principio feceras coelum. et terram. Terra autem ipsa quam 

feceras, informis materies erat, quia invis.ibilis erat et incom- 

posita, et tenehr


X. 10. O lumen Veritas, lumen cordis mei, non tenebrae meae 

cupitê- 

^^quantur mihi. Defluxi ad ista et obscuratus sum; sed hinc 

doceri. etiam, hinc adamavi te. Erravi et recordatus sum tui. Au- 

divi vocem tuam post me ut redirem, et vix audivi propter 

tumultus impacatorum''*. Et nunc ecce redeo aestuans et 

anhelans ad fontem tuum. Nemo me prohibeat; hunc bibam, 

et tunc vivam. Non ego vita mea sim, male vixi ex me, mors 

mihi fui ; et in te revivisco *. Tu me alloquere, tu mihi ser- 

mocinare. Credidi Libris tuis, et verba eorum arcana valde. 

XI. 11. Jam dixisti mihi, Domine, voce forti in aurem* interi- 

Deo di- orem, quia tu a^temus es, solus haheas immortalitatem^ ; quodicent. 

niam ex nuUa specie motuve mutaris, nec temporibus variatur 

6,16. voluntas tua ; quia non est immortalis voluntas, qua) alia et 

aUa est. Hoc in conspectu tuo claret mihi, et magis magis- 

que clarescat, oro te, atque in ea manifestatione persistam 

sobrius sub alis tuis. Item dixisti mihi, Domine, voce forti 

in aurem interiorem, quod omnes naturas atque substantias 

quae non sunt quod tu es, et tamen sunt, tu fecisti ; et hoc 

solum a te non est, quod non est ; motusque voluntatis a te, 

qui es, ad id quod minus est, quia talis motus dehctum atque 

peccatum est*^; et quod nulhus peccatum aut tibi nocet, aut 

perturbat ordinem imperii tui vel in primo vel in imo^'. Hoc 

in conspectu tuo claret mihi, et magis magisque clarescat, oro 

te, atque in ea manifestatione persistam sobrius sub ahs tuis. 

12. Item dixisti mihi voce forti in aurem interiorem, quod 

nec illa creatura tibi cooeterna est, cujus voluptas* tu solus 

es, teque perseverantissima castitate'* hauriens, mutabilitatem 

suam nusquam et nunquam exserit', et te sibi semper prae- 

sente, ad quem toto aflectu se tenet, non habens futurum quod 

«* Sc. ManicheEorum. prium bonum, aut ad exterius, aut ad 

* Nec frustra de illo dictum est, quod inferius, peccat. Ad proprium conversolus 

habeat immortalitatem : nam im- titur, cum suae potestatis vult esse : ad 

mortalitas ejus vere imroortalitas est, in exterius, cum aliorum propria, vel qu»cujus 

naturanulla est commutatio. Ipsa cumque ad se non pertinent cognoscere 

est etiam vera a?ternitas quae est immuta- studet; ad inferius, cum voluptatem corbilis 

Deus, sine initio, sine fiue; conse- poris diligit; atque ita homo superbus, 

quenter et incorruptibilis. Aug. de Trin. curiosus, et lascivus (vid. sup. ad 1. x. 

1. XV. $. 7. §. 41. p. 188. n. s.) effectus, excipitur ab 

^ " Vos substanfiam quamdam malum alia vita, quaj, in comparatione supeiioris 

esse dicitis; nos vero non substantiam, vita?, mors est. Id. de lib. arb. 1. ii. $. 53. 

sed inclinationem ab eo quod magis est, vid. sup. 1. vii. c. 16. 

ad id quod minus est, malum esse dici- 8 Vid. sup. 1. v. c. 2. p. 63. et not. b. 

mus. (Aug. c. Secundin. Man. c. 12.) c. d. 

Voluntas autem aversaab incommutabili h Vid. sup, ad 1. iv. $. 3. p. 46. n d. 

et communi bono, et conversa ad pro- * Vid. inf. $. 19. etib. not.


cxspectet, nec in praDterituni trajiciens'* quod meminerit, nuUa 

vice variatur, nec in tempora ulla distenditur. O beata, si 

qua ista est, inhaerendo beatitudini tuae; beata sempiterno 

inhabitatore te, atque ilhistratore suo! Nec invenio quid 

libentius appellandum existimem CoRlitm coeli Domino, quam 

domum tuam, contemplantem delectationem tuam sine ullo 

(lefectu egrediendi in aliud; mentem puram, concordissime 

unam stabihmento pacis sanctorum spirituum ', civium civitatis 

tuae in coelestibus super ista ccelestia. 

13. Unde intelhgat anima cujus peregrinatio * longinqua 

facta est, si jam sittt tihi ; si jam/ac^Ê sunt ei lacrymcc .smÎ's. 41 

panis, dum dicitur ei per singulos dies, Uhi est Detis tuus ? p^ ê 4*. 

%\]dim petit a te unam et hanc requirit, ut inhahiiet in domo 

tua per omnes dies vit(B sucd: (Et quae vita ejus nisi tu? et 

qui dies tui nisi aetemitas tua, sicut anni tui qui non dejiciunt, Fs. 10 1. 

quia idem ipse es?) hinc ergo inteUigat anima quae potest, 

quam longe super omnia tempora sis eeternus; quando tua 

domus quae peregrinata non est, quamvis non sit tibi coaeterna, 

tamen indesinenter et indeficienter tibi coha^rendo nuUam 

patitur vicissitudinem temporum. Hoc in conspectu tuo claret 

mihi, et magis magisque clarescat, oro te, atque in hac mani- 

festatione persistam sobrius sub alis tuis. 

14. Ecce nescio quid infonne in istis mutationibus rerum 

extremarum atque infirmarum. Et quis dicet mihi, nisi 

quisquis per inania cordis sui cum suis phantasmatibus 

vagatur et volvitur; quis nisi tahs dicet mihi, quod diminuta 

atque consumpta omni specie, si sola remaneat informitas, 

per quam de specie in speciem res mulabatur et vertebatur, 

possit exhibere vices tenqôrum.? Omnino enim non potest, 

quia sine varietate motionum non simt tempora: et nulla 

varietas, ubi nuUa species. 

15. Quibus consideratis quantum donas, Deus meus, quan- XII. 

tum me ad pulsandum excitas, quantumque pulsanti aperis ; Jj^^^û-"' 

duo reperio quae fecisti carentia temporibus, cum tibi neutmm plex ca- 

coaetemum sit. Unum, quod ita formatum est, ut sine ullo tempore. 

defectu contemplationis, sine ullo intervallo mutationis, quam- 

vis mutabile tamen non mutatum, tua aeternitate atque incom- 

mutabihtate perfruatur : alterum, quod ita informe erat, ut ex 

qua forma, in quam formam vel motionis vel stationis muta- 

^ Sup. 1. xi. $. 38. inf. §. 18. ' Inf. ad 1. xiii. c. 35,


retur, quo tempori subderetur, non haberet. Sed hoc ut 

informe esset non reliquisti, quoniam fecisti ante omnem 

diem, in prmcipio coelum et terram, hoec duo quae dicebam. 

Terra autem invisihiUs erat et incomposita, et tenehrcB super 

ahyssum. Quibus verbis insinuatur informitas, ut gradatim 

excipiantur, qui omnimodam speciei privationem nec tamen 

ad nihil perventionem cogitare non possunt, unde fieret alterum 

coelum, et terra visibilis atque composita, et aqua spe- 

ciosa, et quidquid deinceps in constitutione hujus mundi non 

sine diebus factum commemoratur ; quia taJia sunt ut in eis 

agantur vicissitudines temporum, propter ordinatas commu- 

tationes motionum atque formanmi '". 

XIII. 16. Hoc interim sentio Deus meus, cum audio loquentem 

dierum Scripturam tuam, In principio fecit Deus coelum et terram : 

comme- ferra autem erat invisihilis et incomposita, et tenebrce erant 

tione di- super aoi/ssum, neque commemorantem quoto die lecens 

^tuf^"^^^* 

Sic interim sentio, propter illud coelum cceli, coekmi 

quod in intellectualc, ubi est intellectus nosse simul, non ex parte, 

fg""^^''^'^ non in cbnig^nate, non per speculum ; sed ex toto, in mani- 

Deus festatione *, facie ad faciem : non modo hoc, modo illud 

et ter- sed quod dictum est, nosse simul sine ulla vicissitudine 

^^^' temporum: ei ^royitex invisihilem atque incompositam terram 

l^ 

* ' sine uUa vicissitudine temporum, quae solet habere modo hoc 

1 Cor. et modo ilhid ; quia ubi nulla species, nusquam est hoc et 

' * illud. Propter duo hsec primitus formatum et penitus informe 

illud, coelum, sed coslum cceli ; hoc vero, tenam, sed terram 

inmsihilem et incompositam : propter duo hajc interim sentio 

sine commemoratione dierum dicere Scripturam tuam, In 

principio fecit Deiis coelum et terram. Statim quippe subjecit 

quam terram dixerit. Et quod secundo die commemo- 

ratur factum firmamentum, et vocatum coelum ; insinuat de 

quo coelo prius sine diebus sermo locutus sit. 

XIV. 17. Mira profunditas eloquiorum tuorum, quorum ecce 

xdimo- 

^^te nos superficies blandiens parvulis : sed mira profunditas, 

funditas.Deus meus, mira profunditas ! Honor 

est intendere in eam; 

Ps. i38,horror honoris, et tremor amoris. Odi hostes" ejus vehe- 

22. 

"» Vid. inf. c. 29. v. fin. et ib. not. a. que Testamentum designet. " Sermo 

p. 247. Dei, gladius bis acutus. Unde bis acu- 

" Manichajos, qui V. T. respuerunt, tus? Dicit de temporalibus, dicit de 

ideoque eos forsan " gladio bis acuto" aeternis. In utroque probat quod dicit,^ 

salubriter feriri cupit, utpote qui utrum- et eum quem ferit, separat a mundo." 

;


menter. O si occidas eos de* gladio his acuio, et non sint 

hostes ejus ! Sic enim amo eos occidi sibi, ut vivant tibi. 

Ecce autem alii non reprehensores, sed laudatores libri Gene- 

seos : " Non," inquiunt, " hoc voluit in his verbis intelligi 

Spiritus Dei, qui per Moysen famulum ejus ista conscripsit 

non hoc voluit intelligi quod tu dicis, sed aliud quod nos 

dicimus." Quibus ego, te arbitro, Deus, omnium nostrum*, 

ita respondeo. 

18. " Num dicetis falsa esse, qua3 mihi Veritas voce forti XV. 

in aurem interiorem dicit de vera aetemitate Creatoris, quod^g^j*. 

nequaquam ejus substantia per tempora varietur, nec ejus^êAn- 

voluntas extra ejus substantiam sit.f^ Unde non eum modoioformi 

velle hoc, modo velle illud ; sed semel et simul et semper ^tena 

„ . , . . . sentit 

velle omnia quae vult; non iterum et iterum, neque nunc istaAugus- 

nunc illa, nec velle postea quod nolebat, aut nolle quod volebat *'°"^' 

prius: quia talis voluntas mutabilis est, et omne mutabilesunt ob- 

aetemum non est; Deus autem noster aetemus est. Item quod ^"egâre** 

raihi dicit*in aurem interiorem, exspectatio remm venturarum 

fit contuitus cum venerint; idemque contuitus fit memoria 

cum prBeterierint : omnis porro intentio quae ita variatur, 

mutabilis est; et omne mutabile aetemum non est: Deus 

autem noster aeternus est." Haec colligo atque conjungo 

et invenio Deum meum, Deum aetemum, non aliqua nova 

voluntate condidisse creaturam, nec scientiam ejus transi- 

torium aliquid pati. 

— 

19. " Quid ergo dicetis, contradictores ? An falsa sunt ista?" 

" Non," inquiunt. " Quid illud ? num falsum est omnem 

naturam formatam materiamve formabilem non esse, nisi ab 

illo qui summe bonus est, quia summe est?" " Neque hoc 

negamus," inquiunt. " Quid igitiu: ? an illud negatis, sub- 

limem quamdam esse creaturam tam casto amore cohaerentem 

Deo vero et vere aetemo, ut quamvis ei coaetema non sit, in 

nullam tamen tempomm varietatem et vicissitudinem ab illo 

se resolvat et defluat, sed in ejus solius veracissima con- 

Quidquid temporaliter nobis promissum Duo Testamenta ad gladium bis acutum 

est, adunampartem gladiipertinet; quid- pertinent? Vetiis Testamentum terrena 

quid in sempiternum, ad alteram par- promittit, Novum asterna. In utroque 

tem gladii pertinet. Venit ergo Domi- sermo Dei verax inventus est, ut gladius 

nus noster fcrens gladium bis acutum, bis acutus. Aug. in Ps. 149, 6. cf. in 

promittens aeterna, implens temporalia. Ps. 143, 17. 

Mam ideo et duo Testamenta dicuntur. 

;


templatione requiescat?" Quoniam tu, Deus, diligenti te quantum 

praecipis, ostendis ei te et sufFicis ei; et ideo non 

declinat a te, nec ad se". Haec est domus" Dei non terrena, 

neque uUa ccelesti mole corporea, sed spiritualis et particeps 

Ps. 148, aetemitatis tuae, quia sine labe in aetemum*. Statuisti enim 

eam in S(Bculum et in sceculum saeculi ; prcBceptum posuisti 

et non prcjeterihit. Nec tamen tibi Deo coaetema, quoniam 

non sine initio facta est enim. 

Eccli. 1, 20. Nam etsi non invenimus tempus ante illam, prior 

quippe omnium creata est sapientia ; nec utique illa Sapien- 

tia tibi, Deus noster, Patri suo plane coaeteraa et aequalis et 

per quam creata sunt omnia^ et in quo Principio fecisti 

ccelum et terram ; sed profecto sapientia quae creata est, 

intellectualis natura scilicet, quae contemplatione luminis 

lumen est : dicitur enim et ipsa, quamvis creata, sapientia. 

Sed quantum interest inter lumen quod illuminat et quod 

illuminatur'', tantum inter sapientiam quae creat et istam quae 

creata est; sicut inter justitiam justificantem et justitiam quae 

justificatione facta est. Nam et nos dicti sumus justitia tua. 

2 Cor. Ait enim quidam servus tuus, ut nos simus justitia Dei iu 

' ' ipso. Ergo quia prior omnium creata est quaedam sapientia 

quae creata est, mens rationalis et intellectualis castae civitatis 

Gal. 4, tuae, matris nostrce quce sursum est^ et lihera est, et ceterna in 

^' coelis; (quibus coelis, nisi qui te laudant coeli ccelorum ; quia 

4. ' hoc est et coelum coeli Domino }) etsi non invenimus tempus 

ante illam, quia et creaturam temporis antecedit, quae prior 

omnium creata est; ante illam tamen est ipsius Creatoris 

aetemitas, a quo facta sumpsit exordium, (quamvis non tem- 

poris quoniam* nondum erat tempus,) ipsius tamen condi- 

tionis suae. 

21. Unde ita est abs te Deo nostro, ut aliud sit plane quam 

tu, et non idipsum'. Quoniam etsi non solum ante illum, 

sed nec in illa invenimus tempus, quia est idonea faciem tuam 

° Fatendum est enim et Angelos na- habitationem suam Deus, ut illi ex ipso 

tura esse mutabiles, si solus Deus est habeant tale bonum, quo beati esse posincommutabilis. 

Sed ea voluntate qua sint, non ex eis ille talem domum, sine 

maois Deum quam se diligunt. firmi et qua beatus esse non possit. Aug. c. 

stabiles manent iu illo, et fruuntur raajes- Adv. Leg. et Proph. 1. i. c. 2. 

tate ipsius, ei uni libentissime subditi.. 1 Cf. in Joh. Tract. xiv. $. 2. xxxv, 

Aug. de vera relig. c. 13. $. 3. c. Ep. Parmenian. 1. ii. c. 14. 

P Templo autem suo,quod sunt omnes ' C. Manichaeos, vid.sup. 1. iv, n. 26. 

sancti et Angeli et homines, sic impertitur n. f. p. 59.


semper videre nec uspiam deflectitur ab ea, quo fit ut nuUa 

mutatione varietur; inest ei tamen ipsa mutabilitas unde tene- 

bresceret et frigesceret, nisi amore grandi tibi cohaerens, tanquam 

semper meridies luceret et ferveret ex te. O domusV%.2bfi. 

liuninosa et speciosa, dilexi decorem tuum, et locum habita- 

tionis glori(B Domini mei fabricatoris et possessoris tui ! Tibi 

suspiret* peregrinatio mea ; et dico ei qui fecit te, ut possi- 

deat ct me in te, quia fecit et me. Erravi sicut ovis perdita ; Ps. 118, 

sed in humeris pastoris mei, structoris tui, spero me reportari^ ^ ^^ 

tibi. 

22. Quid dicitis mihi quos alloquebar contradictores, qui 

tamen et Moysen pium famulum Dei, et libros ejus oracula 

sancti Spiritus creditis .? Estne 

ista domus Dei, non quidem 

Deo coa^tema, sed tamen secundum modum suum (Bterna in 

ccslis, ubi vices temporum frustra quaeritis, quia non invenie- 

tis.-^ supergreditur enim omnem distentionem, et omne spa- 

tium aetatis volubile, cui semper inhcerere Deo honum est. Ps. 62, 

" Est," inquiunt. Qiiid igitur ex iis quae clamavit cor meum ad 

Deum meum, cum audiret interius rocem laudis ejiis, quid 

tandem falsum esse contenditis } An quia erat informis ma- 

teries, ubi propter nuUam formam nuUus ordo erat; ubi 

autem nuUus ordo erat, nuUa esse vicissitudo temporum pot- 

erat ; et tamen hoc pene nihil, inquantum non omnino nihil 

erat, ab illo utique erat a quo est quidquid est, quod utcum- 

" Hoc quoque," aiunt, " non negamus.'*' 

que ahquid est } 

23. Cum his enim volo coram te ahquid colloqui, Deus XVI. 

meus, qui hacc omnia, quae intus in mente mea non tacet^jg^^^^^ 

veritas tua, vera esse concedimt*. Nam qui haec negant, yult cum 

latrent quantum vohmt et obstrepant sibi ; persuadere co- contranabor 

ut quiescant, et viam praebeant ad se verbo tuo : quod îcuni 

? , . 1 x^ veritati 

si noluennt et repulermt me; obsecro, Deus meus, ne tudivinie. 

sileas a me. Tu loquere in corde meo veraciter; sohis enimps.27,1. 

sic loqueris ; et dimittam eos foris sufflantes in pulverem, 

et excitantes terram in oculos suos ; et intrem in cubile 

meum, et cantem tibi amatoria, gemens inenarrabiles gemitus 

in peregrinatione raea, et recordans Jerusalem, extento in eam 

sursum corde, Jerusalem patriam meam, Jerusalem matretn 

meam, teque super eam regnatorem, illustratorem, patrem, 

tutorem, maritum, castas et fortes dehcias, et soUdum gaudium, 

et omnia bona inefiabilia simul omnia ; quia unum 

5.

236 &. AUGUSTINI EPISCOPI 

summum et verum bonum : 

et non avertar, donec in ejus 

pacem matris charissimae, ubi sunt primiticB spiritus* mei, 

unde mihi ista certa sunt, colUgas totum quod sum, a disper- 

sione * et deformitate hac, et confonnes atque confirmes in 

aetemum, Deus meus, misericordia mea. Cum his autem qui 

cuncta illa quae vera sunt, falsa esse non dicunt, honorantes 

et in culmine sequendae auctoritatis nobiscum constituentes 

illam per sanctum Moysen editam sanctam Scripturam tuam, 

et tamen nobis ahquid contradicunt, ita loquor : Tu esto, 

Deus noster, arbiter inter confessiones meas et contradic- 

tiones eorum. 

XVII. 24. Dicunt enim : " Quamvis vera sint haec, non ea tamen 

ct\errffi ^^^ Moyses intuebatur, cum revelante spiritu diceret ; In 

nomini- principio fecit Deus codum et terram. Non cceli nomine 

aliud ct 

spiritualem vel intellectualem illam creaturam, semper faciem 

aliud in- Dei contcmplantem signiiicavit ; nec terrae nomine informem 

potest. materiam." '' Quid igitur V " Quod nos dicimus," inquiunt, 

Gen.1.1." hoc ille vir sensit, hoc verbis istis elocutus est." " Quid 

est illud V " Nomine," aiunt, " coeli et terrae, totum istum 

visibilem mundum prius universaliter et breviter significare 

voluit, ut postea digereret dierum enumeratione, quasi arti- 

culatim, universa quae sancto Spiritui placuit sic enuntiare. 

Tales quippe homines erant rudis ille atque camalis populus 

cui loquebatur, ut eis opera Dei non nisi sola visibilia commendanda 

judicaret. Terram vero invisibilem et incomposi- 

tam, tenebrosamque abyssum, unde consequenter ostenditur 

per illos dies facta atque disposita esse cuncta ista visibilia 

quae nota sunt omnibus, non incongmenter informem istam 

materiam inteUigendam esse consentiunt." 

25. Quid si dicat alius, " eamdem infonnitatem, confusionemque 

materise, coeli et terrcB nomine prius insinuatam, 

quod ex ea mundus iste visibilis cum omnibus naturis quae 

in eo manifestissime apparent, qui coeli et terrce nomine saepe 

appellari solet, conditus atque perfectus est ?" Quid si dicat 

et alius, " coelum et terram quidem invisibilem visibilemque 

naturam non indecenter appellatam ; ac per hoc universara 

creaturam quam fecit in Sapientia, id est in Principio, Deus, 

hujuscemodi duobus vocabulis esse comprehensam : verum- 

• Vid. sup. I, ix. §. 24. v. fin. et inf. * Vid.sup.I.ii.c. l.etnot.a.p. 18.1.ix. 

1. xiii. c. 13. §. 10. 1. X. c. 29.et 40.etib. n.i. p.201.


lamen quia non de ipsa substanlia Dei, sed ex nihilo cuncta 

facta sunt, quia non sunt idipsum quod Deus, et inest quaedam 

mutabilitas omnibus, sive maneant, sicut aetema domus 

Dei ; sive mutentur, sicut anima hominis et corpus ; communem 

omnium rerum invisibilium visibiliumque materiem 

adhuc informem, sed certe formabilem, unde fieret coelum 

et terra, id est invisibilis atque visibilis jam utraque formata 

creatura, his nominibus enuntiatam, quibus appellaretur 

Terra invisihilis et incomposita, et, Tenebrce super abyssum 

: ea distinctione, ut terra invisihilis et incomposita 

intelligatur materies corporalis ante qualitatem forma3 ; tene- 

hrcB autem super ahyssum, spiritualis materies ante cohibitionem 

quasi fluentis immoderationis et ante illuminationem 

Sapientiae ?" 

26. Est adhuc quod dicat si quis alius veUt, " non scilicet 

jam perfectas atque foiTnatas invisibiles visibilesque naturas, 

coeli et terrm nomine significari cum legitur, In principio 

fecit Deus ccelum et terram ; sed ipsam adhuc informem 

inchoationem rerum formabilem creabilemque materiam his 

nominibus appellatam, quod in ea jam essent ista confusa, 

nondum quahtatibus formisque distincta, quae nunc jam 

digesta suis ordinibus vocantur ccelum et terra ; illa spiritualis, 

haec corporahs creatura." 

27. Quibus omnibus auditis et consideratis, nolo verbis con- XVIII. 

tendere ; ad nihil enim utile est, nisi ad suhversionem audi- ro^JnÎ 

entium. Ad aedificationem autem hona est lex, si quis âxiusi» 

legitime utatur ; quia finis ejus est charitas de corde puro, ris.^^ 

et conscientia hona, et Jide non ficta. Et novit magister 2 Tim. 

noster in quibus duohus prceceptis totam Legem Prophetas- /^ * 

que suspejiderit. Quae mihi ardenter confitenti, Deus meus, 1,8. 5. 

Imnen oculomm meorum in occulto, quid mihi obest, cum?J*"* 

diversa in his verbis intelHgi possint, quae tamen vera sint, 

quid, inquam, mihi, obest, si aliud ego sensero, quam sensit 

ahus eum sensisse qui scripsit ? Omnes quidem qui legimus, 

nitimur hoc indagare atque comprehendere, quod voluit ille 

quem legimus. Et cum eirni veridicum credimus, nihil quod 

falsum esse vel novimus vel putamus, audemus eum existi- 

mare dixisse. Dum ergo quisque conatur id sentire in 

Scripturis sanctis, quod in eis sensit ille qui scripsit ; quid 

mali est si hoc sentiat, quod tu, lux omnium veridicarum


mentium, ostendis vemm esse, etiamsi non hoc sensit ille 

quem legit ; cum et ille verum, nec tamen hoc senserit ? 

XIX. 28. Verum est enim, Domine, fecisse te ccelum et terrara; 

quido ^ ^t venim est esse Principium Sapientiam tuam in qnafecisti 

vera. omnia. Item verum est, quod mundus iste visibilis habet 

2I* 'magnas partes suas coelum et terram, brevi complexione 

factarum omnium conditarumque naturarum. Et verum est, 

quod omne mutabile insinuat notitias nostrae quamdam infor- 

mitatem, qua formam capit, vel qua mutatur et vertitur. 

Verum est, nuUa tempora perpeti quod ita cohseret formae 

incommutabili, ut quamvis sit mutabile, non mutetur. Verum 

est, informitatem, quae prope* nihil est, vices temporura 

habere non posse. Verum est, quod unde fit ahquid, potest 

quodam genere locutionis habere jam nomen ejus rei qu» 

inde fit; uude potuit vocari coelum et terra qua?libet informitas 

unde factum est coehun et ten*a. Verum est, omnium 

formatonim nihil esse informi vicinius quam terram et abys- 

sum. Verum est, quod non solum creatum atque formatum, 

sed etiam quidquid creabile atque formabile est, tu fecisti ex 

quo sunt omnia. Verum est, omne quod ex informi formatur, 

prius esse informe, deinde formatum. 

XX. 29. Ex his omnibus veris, de quibus non dubitant quorum 

c/>!W)""- 

^^^^^'io^^ oculo talia videre donasti, et qui Moysen famuhun 

avit&ic. tuum in Spiritu veritatis locutum esseimmobihter credunt; ex 

varie in- - . . t t -i • ,,. • t . 

teiiec- his ergo omnibus ahud sibi tolht qui dicit: 

-r- 

Li principio fecit 

tum. 

Deiis codnm et terram, id est, " In Verbo suo sibi coaetemo 

fecit Deus intelHgibilem atque sensibilem, vel spiritvialem 

corporalemque creaturam." Aliud qui dicit : In principio 

fecit Deus coslum et terram, id est, " In Verbo suo sibi 

coaeterno fecit Deus universam istam molem corporei mundi 

hujus, cum omnibus quas continet manifestis notisque naturis." 

Ahud qui dicit: Li principio fecit Deus coelum et terram, id 

est, " In Verbo suo sibi coa^temo fecit Deus informem ma- 

teriam " creaturae spiritualis et corporaHs." Aliud qui dicit: In 

" " Maferiei" nomine designat Aug. 15. 21. 25 sub fin. 33 sub fin.) unde, ne 

quicquid, in " creaturis spiritualibus," corporeum quiddam sonet, id alibi appelincorporeum 

licet, non est Deus, sed Dei lat (monente Martin.) " quandam pro 

opificium, ut verbis Dub. utar, '* Ipsamet suo genere materiam," " spiritalis matecreatura 

qualis esset si non aeterna luce ries, si fuit ulla, unde anima fieret," 

perfunderetur, et Deo inhjereret casto illo " quasi materies," de Gen. ad Litt. 1. vii. 

et indeficiente amore quo naturalis illius ^. 9. 10. " Sicut caro habuit materiem, 

mutabilitas cohibetur" (coU. $. 9. 12. id est terram, de qua fieret, ut omnino

CONFESSIONUM LIBER XII. -239 

principio fccit Deus cosluin et tertami id est, " In Verbo suo 

sibi coaetemo fecit Deus informem materiam creaturae corporalis 

ubi confusum adhuc erat coelum et terra, quse nunc jam 

distincta atque fonnata in istius mundi mole sentimus." Aliud 

qui dicit: In iJrincipio fecit Deus coelum et terram^ id est, 

" In ipso exordio faciendi atque operandi, fecit Deus informem 

materiam confuse habentem coelum et terram; unde 

formata nunc eminent et apparent, cum omnibus qua) in eis 

sunt." 

30. Item quod attinet ad intellectum verborum sequentium, xxT. 

ex illis omnibus veris, aliud sibi toUit qui dicit: Terra autem '^'^^ 

erat invisihilis et incomposita, et tenehrcB erant super ahys- îbing 

sum, id est, " Corporale* illud quod fecit Deus, adhuc mate- ^^^*. ^*" 

ries erat corporearum rerum informis, sine ordine, sine luce." lectum. 

Ahud qui dicit: Terra autem erat invisihilis et incomposita, 

et tenehrcB erant super ahi/ssum, id est, " Hoc totum quod 

coelum et ten-a appellatum est, adhuc infonnis et tenebrosa 

materies erat, unde fieret coekim corporeum et terra corporea, 

cum omnibus quae in eis sunt corporeis sensibus nota." Aliud 

qui dicit : Terra autem erat invisihilis et incomposita, et 

ienehrcB erant super ahyssum, id est, " Hoc totum quod 

coelum et terra appellatum est, adhuc informis et tenebrosa 

materies erat, imde fieret coelum intelhgibile quod ahbi dicitur 

coelum cceh; et terra, scihcet omnis natura corporea, sub quops. 113, 

nomine inteUigatur etiam hoc coelum corporeum ; id est unde ^^* 

ficret omnis invisibihs visibihsque creatura." Ahud qui 

dicit: Terra autem erat invisihilis et incomposita, et tenehrce 

erant super ahyssum ; " non iUam informitatem nomine cceli 

et terrce Scriptura appellavit; sed jam erat, inquit, ipsa infor- 

mitas quam terram invisibilem et incompositam tenebrosam- 

que abyssum nominavit, de qua coelum et terram Demn fecisse 

praedixerat, spiritualem scihcet, corporalemque creatm-ani." 

Aliud qui dicit : Terra aute^n erat invisihilis et incomposita, 

et tenehrcB erant super ahyssum, id est, " Infonnitas quaedam 

jam materies erat, unde coelum et terram Deum fecisse Scrip- 

tura praedixit ; totam scihcet corpoream mundi molem, in 

duas maximas partes, superiorem atque inferiorem distri- 

caro esset : sic fortasse potuit et anima, aliquara materiam pro suo genere spiritaantequam 

ea ipsa natura fieret, qure lem, quae nondum esset anima; sicut 

anima dicitur, cujus vel pulcritudo vir- terra de qua caro facta est, jam erat 

tus, vel deforroitas vitium est, habere aliquid, quamvis non erat caro.


butam, cum omnibus, qua3 in eis sunt, usitatis notisque crea- 

turis." 

XXII. 31. Cum enim duabus istis extremis sententiis resistere 

esse a ^^^squam ita tentaverit: " Si non vultis* hanc informitatem 

Deocon-materiae coeli et terrae nomine appellatam videri; erat ergo ali- 

de mjo ^^^ quod nou fecerat Deus, unde coelum et terram faceret; ne- 

sileat li- qê enim Scriptura narravit quod istam materiem Deus fecerit, 

nesis, 

iîsi intelligamus * eam cceli et terrae, aut solius terree vocabulo 

nihil re- significatam cum diceretur, In principiofecit Deus coslum et 

terram; ut id quod sequitur, Terra autem erat invisihilis et 

incomposita, quamvis informem materiam sic placuerit appel- 

lare, non tamen intelligamus nisi eam quam fecit Deus in eo 

quod praescriptum * est,fecit Deus ccelum et terram^ Re- 

spondebunt assertores duarum istarum sententiarum quas ex- 

tremas posuimus, aut illius, aut illius, cum haec audierint, et 

dicent: " Informem quidem istam materiam non negamus a 

Deo* factam, Deo a quo sunt omnia bona valde: quia sicut di- 

cimus amplius bonum esse quod creatum atque formatum est, 

ita fatemur minus bonum esse quod factum est creabile atque 

formabile, sed tamen bonum: non autem commemorasse 

Scripturam, quod hanc informitatem fecerit Deus, sicut alia 

multa non commemoravit, ut Cherubim et Seraphim, et quae 

lsa.6,2; Apostolus distincte ait, Sedes^ Dominationes^ PrincipatuSj 

^^^^'^^'Potestates, qu3d tamen omnia Deum fecisse manifestum est. 

16.* ' Aut si* eo quod dictum est, fecit coelum et terram, compre- 

hensa sunt omnia ; 

quid de aquis dicimus, super quas fereba- 

tur Spiritus Dei ? Si enim, teiTa nominata, simul intelligun- 

tur ; quomodo jam terraj nomine materies informis accipitur, 

quando tam speciosas aquas videmus ? Aut si ita accipitur 

cur ex eadem informitate scriptum est, factum firmamentum et 

vocatum ccelum, neque scriptum est factas esse aquas ? Non 

enim adhuc informes sunt et invisae, quas ita decora specie 

fluere cemimus. Aut si tunc acceperunt istam speciem cum 

dixit Deus, Congregetur aqua quce est suh firmamento, ut 

Gen. 1, congregatio sit ipsa formatio ; quid respondebitur de aquis 

9. 

quae super firmamentum sunt? quia neque informes tam 

honorabilem sedem accipere meruissent, nec scriptum est qua 

voce formatae sint. Unde si ahquid Genesis tacuit Deum 

fecisse, quod tamen Deum fecisse nec sana fides, nec certus 

ambigit intellectus ; nec ideo ulla sobria doctrina dicere 

;

CONFESSIONUM LIBER XII. 

-241 

audebit istas aquas coaitemas Deo, quia in libro Geneseos 

comiuemoratas quidem audimus*, ubi autem facta3 sint non 

invenimus : cur non inlbrmem quoque illam materiem, quam 

Scriptura htec terram invisibilem et incompositam, tenebrosamque 

abyssum appellat, docente veritate intelligamus ex * 

Deo factam esse de nihilo, ideoque illi non esse coaetemam, 

quamvis ubi facta sit, omiserit enuntiare ista narratio ?" 

32. His ergo auditis atque perspectis pro captu infinnitatis XXIII. 

meae, quam tibi confiteor scienti Deo meo, duo video dissen- ^"° ^'^" 

. ... sensiosionum 

genera oboriri posse, cum aliquid a nuntiis veracibus num ge- 

per signa enuntiatur : unum si de veritate remm, altemm si scriptude 

ipsius qui enuntiat voluntate cUssensio est. Aliter enim^smter- 

quserimus de creaturae conditione quid verum sit ; aliter au- Sis. 

tem quid in his verbis Moyses, egregius domesticus fidei tuae, 

intelHgere lectorem auditoremque vokierit. In illo primd 

genere discedant a me omnes, qui ea quee falsa sunt, se scire 

arbitrantur. In hoc item altero discedant a me omnes qui ea 

quae falsa sunt, Moysen dixisse arbitrantur. Conjungar au- 

tem illis, Domine, in te, et delecter cum eis in te, qui veritate 

tua pascuntur in latitudine charitatis ; 

et accedamus simul ad 

verba Libri tui, et quaeramus in eis voluntatem tuam per 

voluntatem famuli tui, cujus calamo dispensasti ea. 

33. Sed quis nostrmn sic inveniet eam inter tam multa vera *, XXIV. 

qua) in illis verbis ahter atque aliter intellectis occurmnt tj^s^vTr^s' 

quaerentibus ; ut tam fidenter dicat hoc sensisse Moysen, "°° ^«- 

atque hoc in illa narratione voluisse intelhgi, quam fidenterdenter 

dicit hoc vemm esse, sive ille hoc senserit sive ahud.? Eccep*^^^* 

... hoc aut 

ennn, Deus meus, ego servus tuus qm vovi tibi sacrificiumiilud 

confessionis in his htteris, et oro ut ex misericordia tua^^"^'^^*^ 

' iMoysen. 

reddam tihi vota mea ; ecce ego quam fidenter dico in tuo 

Verbo incommutabili omnia te fecisse, invisibiha et visibiHa, 

numquid tam fidenter dico non aliud quam hoc attendisse 

Moysen cum scriberet: In principio fecit Deus coelum et 

terram ? Quia non sicut in tua veritate hoc certum video, 

ita in ejus mente video id eum cogitasse cum hsec scriberet. 

Potuit enim cogitare in ipso faciendi exordio, cum diceret, 

In principio : potuit et coelum et terram hoc loco, nullam 

jam fonnatam perfectamque naturam sive spiritualem sive 

corporalem, sed utramque inchoatam et adhuc informem velle 

inteUigi. Video quippe vere potuisse dici, quidquid horum


diceretur ; sed quid horum in liis verbis ille cogitaverit, nori 

ita video : 

quamvis sive aliquid * horum, sive quid aliud quod 

a me commemoratum non est, tantus vir ille mente conspexerit, 

cum hfec verba promeret, verum eum vidisse apteque id 

enuntiasse non dubitem. 

XXV. 34, Nemo jam mihi molestus sit dicendo mihi: Non hoc 

sus eos sensit Moyses quod tu dicis, sed hoc sensit quod ego dico. 

qui alio-gj enim mihi diceret: '' Unde scis hoc sensisse Moysen quod 

rum in- . . . i 

terpre- dc his verbis ejus eloqueris?" aequo animo feiTe deberem et 

J^Q°jj^Jj^^'responderem fortasse quae superius respondi, vel aliquanto 

temere uberius, si esset durior. Cum vero dicit: " Non hoc ille 

rejiciun • 

g^j^gj^ quod tu dicis, sed quod ego dico;" neque tamen negat, 

quod uterque nostrum dicit, utrumque vemm esse; o vita 

pauperum Deus meus, in cujus sinu non est contradictio, plue 

*mihi mitigationes in cor, ut patienter^ tales feram qui non 

mihi hoc dicunt, quia divini sunt, et in corde famuli tui 

viderunt quod dicunt; sed quia superbi sunt: nec novemnt 

Moysi sententiam, sed amant suam ; non quia vera est, sed 

quia sua est. Alioquin' et aliam veram pariter amareat, sicut 

ego amo quod dicunt, quando verum dicunt; non quia ipsomm 

est, sed quia verum est; et ideo jam nec ipsorum est, quia 

verum est. Si autem ideo ament ilhid quia vemm est, jam et 

ipsorum est, et meum est ; 

quoniam in commune omnium est 

veritatis* amatomm. Illud autem quod contendunt non hoc 

sensisse Moysen quod ego dico, sed quod ipsi dicimt; nolo, 

non amo : quia etsi ita est, tamen ista temeritas non scientiae 

sed audacise est; nec visus, ,sed typhus eam peperit. Ideoque, 

Domine, tremenda sunt judicia tua; quoniam veritas tua nec 

mea est, nec ilUus aut illius, sed omnium nostrum quos ad 

ejus communionem publice vocas, tembihter admonens nos, ut 

eam nolimus habere privatam, ne privemur ea. Nam quisquis 

id quod tu omnibus ad fmendum proponis, sibi proprie vindicat, 

* Clum ista quaeruntur, et ea sicut pot- divina legerit.ius, qu£B possint, &alva fide 

est quisque conjectat, non inutiliter exer- qua imbuimur, alias atque alias parere 

centur ingenia, si adhibeatur disceptatio sententias, in nullam earum nos pra;cipiti 

moderata, et absit error opinantium se afiirmatione ita projiciamus, ut si forte 

scire quod nesciunt. Quid enim opus diligentius discussa veritas eara labefacta- 

est, ut ha;c atque hujusmodi afiirmentur verit, corruamus; non pro sententia di- 

vel negentur, vel definiantur cum discri- vinarum scripturarum, sed pro nostra ila 

mine, quando sine crimine nesciuntur ? dimicantes, ut cam velimus scripturarum 

Aug. Enchir. c. 59. esse quae nostra cst, cum potius eam quae 

y In rebus obscuris, et a nostris cculis scripturarum cst, nostram esse velle de- 

remotissimis, si qua inde scripta etiam beamus. Aug. dc Gcn, ad Lit. 1. i.§. 37.

CONFESSIONUM LIBER XII. 

'24:^ 

et suum vult esse quod omnium est; a communi propellitur 

ad sua, hoc cst, a veritate ad mendacium. Qui etiim hquitnr 5oh. 8, 

44 

wendaciMin, de suo loquitur. 

35. Attende, judex optime, Deus ipsa veritas, attende quid 

dicam contradictori Imic, attende; coram te enim dico, et 

coram fratribus meis, qui legitime uiuntur Lege usque «oîTim.l, 

Jlnetn charitatis; attende, et vide quid ei dicam, si placet^' 

tibi. Hanc enim vocem huic refero fratemam et pacificam 

" Si ambo videmus verum esse quod dicis, et ambo videmus 

venim esse quod dico ; ubi, quaeso, id videmus .'' 

Nec 

ego 

utique in te, nec tu in me ; sed ambo in ipsa, quae supra 

mentes nostras est, incommutabili Veritate. Cum ergo de 

ipsa Domini Dei nostri luce non contendamus; cur de 

proximi cogitatione contendimus, quam sic videre non pos- 

sumus ut videtur incommutabilis Veritas ; quando si ipsc 

Moyses apparuisset nobis atque dixisset, ' Hoc cogitavi ;' nec 

sic eam videremus, sed crederemus ? Non itaque supra quam \ cor. 4 

scriptum est, unus pro altero infletur adversus alterum.^' 

Diligamus Dominum Deum nostrum ex toto corde, et ex Deut. 6, 

5 • Mat 

tota anima, et ex tota mente nostra, et proximiim nostrum^^ 37.' 

sicut nosmetipsos. Propter quae duo praecepta charitatis 

sensisse Moysen, quidquid in illis Libris sensit, nisi cre- 

diderimus, mendacem faciemus Deum, cum de animo conservi, 

aliter quam ille docuit opinamur. Jam vide quam 

stultum sit in tanta copia verissimarum sententiai'um, quae 

de illis verbis erui possunt temere affirmare, quam earum 

Moyses, potissimum senserit; et perniciosis contentionibus 

ipsam ofFendere charitatem, propter quam dixit omnia, cujus 

dicta conamur exponere." 

36. Et tamen ego, Deus meus, celsitiido humilitatis meae, et XXVI. 

^ requies laboris mei, qui audis confessiones meas, et dimittis^^^f^^' 

• -1 . • • 7.,. mo de- 

. 

pteccatamea; quomamtu mihi praecipis ut diligam proximum cQz.i 

meum sicut meipsum, non possum minus credere de Moyse^^"P' 

fideUssimo famulo tuo, quam mihi optarem ac desiderarem 

abs te dari mimeris, si tempore illo natus essem quo ille, 

eoque loco me constituisses^ ut per servitutem cordis ac 

Hnguae meae, Litterae illae dispensarentur, quae tanto post 

essent omnibus gentibus profuturae, et per universum orbem 

tanto auctoritatis cidmine omnium falsarum superbarumque 

doctrinarum verba superatura;. Vellera qiiippe, si tunc ego 

R 2 

:

'244 S. AUGUSTINI EPISCOPI 

essem Moyses, (ex eadem namque massa omnes venimus ; 

P». Q,5.qmd est hofno, nisi quia memor es ejus?) vellem ergo, si tune 

ego essem quocl ille, et mihi abs te Geneseos liber scribendus 

injungeretur, talem mihi eloquendi facultatem dari, et eum 

texendi sermonis modum, ut neque illi qui nondum queunt 

intelligere quemadmodum creat Deus, tanquam excedentia 

vires suas dicta recusarent; et illi qui hoc jam possunt, in 

quamlibet veram sententiam cogitando venissent, eam non 

prsetermissam in paucis verbis tui famuli reperirent ; et si 

alius aliam vidisset in kice veritatis, nec ipsa in eisdem verbis 

intelligenda deesset. 

XX VII. 87. Sicut enim fons in parvo loco uberior est, pluribusque 

ram^^le- 

^^^^^ ^^ ampUora spatia fluxum ministrat, quam quilibet eorum 

cet hu- rivomm, qui per multa locorum ab eodem fonte deducitur 

plexque ita narratio dispensatoris tui sermocinaturis pluribus profutura, 

verbo- parvo sermonis modulo scatet fluenta liquida? veritatis : unde 

rum ge- ... ... 

nus. sibi quisque verum quod de his rebus potest, hic illud, ille 

ilkid, per longiores loquelarum anfractus trahat. AUi enim 

cum ha)C verba legunt vel audiunt, cogitant Deum quasi 

hominem, aut quasi aHquam molem immensa praeditam pot- 

estate, novo quodam et repentino placito, extra seipsam 

tanquam locis (kiîdJiiihvi^fecissecoelum et terram,duo magna 

corpora supra et infra, quibus omnia continerentur. Et cum 

audiunt, Di.vit Deus, Fiat illud, et factum est illud; cogitant 

verba coepta et finita, sonantia temporibus atque transeuntia, 

post quorum transitum statim existere* quod jussum est ut 

existeret: et si quid forte akud hoc modo ex famiUaritate 

camis opinantur. In quibus adhuc parvuks animakbus, dum 

isto humilkmo genere verbomm, tanquam matemo sinu, eomm 

gestatur infirmitas, salubriter sedificatur fides, qua certum 

habeant et teneant Deum fecisse omnes natm-as, quas eorum 

sensus mirabik varietate circumspicit. Quorum si quispiam 

quasi viktatem dictomm asperaatus, extra nutritorias cunas 

cadet miser. *Do- 

superba imbecikitate se extenderit, heu ! 

mine Deus, miserere, ne imphunem pukum conculcent qui 

transeunt viam ; et mitte angekmi tvmm, qui eum reponat in 

nido, ut vivat donec volet. 

XXVIII 38. Aki vero quibus haec verba non jam nidus, sed opaca 

-j^[Jji"j!fmteta sunt, vident in eis latentes fructus, et voktant laetantes? 

tm ab et garriunt scrutantes, et carpunt eos. Vident enim, cum hsec 

; 

et


verba legunt vel audiunt, tua, Deus, setema et stabili per-eruditis 

inansione cuncta pritterita et futura tempora superari ; nec tura. 

tamen quidquam esse temporalis creaturae, quod tu non 

feceris: cujus vqluntas quia id est quod tu, nullo modo 

mutata, vel, quic antea non fuisset, exorta voluntate fecisti 

omnia: non de te similitudinem tuam formam omnium, sed de 

nihilo dissimilitudinem informem, quje formarctur per siihili- 

tudinem tuam, recurrcns in te unum pro captu ordinato, 

quantum cuique rerum in suo genere datum est: et* fierent 

omnia bona valde, sive maneant circa te, sive gradatim remo- 

tiori distantia per tempora et locos pulchras variationes * 

faciant aut patiantur. Vident haec, et gaudent in luce veritatis 

tuae, quantulum hic valent. 

39. Et alius eorum intendit in id quod dictum est, In 

prhicipio fecit Deus, et respicit Sapientiam Priticipium, quia 

et loquitur ipsa nohis. Alius itidem intendit in eadem verba, 

et principium intelligit exordiuni rerum conditamm ; et sic 

accipit, In principio fecit, ac si diceretur, Primo fecit. Atque 

in eis qui intelligunt, In principio, quod in Sapientia fecisti 

coelum et terram ; alius eomm ipsum coelum et terram, creabilem 

materiam cceli et teiTse sic esse credit cognominatam 

alius jam formatas distinctasque naturas ; alius unam forma- 

tam, eamdemque spiritualem coeli nomine, aliam infonnem 

cor|:)oralis materiae, terrae nomine. Qui autem intelligunt in 

nominibus coeli et teiTae, adhuc informem materiem, de qua 

fomiaretur coehmi et teiTa, nec ipsi uno modo id intelligunt 

sed alius unde consummaretur intelligibilis sensibilisque crea- 

tura; alius tantum unde sensibilis moles ista corporea, sinu 

grandi continens perspicuas promptasque naturas. Nec illi 

uno modo qui jam dispositas digestasque creaturas ccelum et 

terram vocari hoc loco credunt; sed alius invisibilem atque 

visibilem: alius solam visibilem in qua luminosum ccelum 

suspicimus, et terram caliginosam, quaeque in eis simt. 

40. At i]le qui non aliter accipit, In principio fecit, quam xxix. 

si diceretur, " Primo fecit ;" non habet quomodo veraciter in- Q""^* 

. ,. . modis 

telligat coelum et terram, nisi materiem coeli et teiTas mtel dicitur 

ligat, videlicet universa;, id est intelligibilis corporaliscjue ^'"/l"''^ 

creatm'8B*. Si enim jam formatam velit universam, recte ab 

eo quaeri poterit, " Si hoc primo fecit Deus, quid fecerit 

deinceps :" et post imivcrsitatem non inveniet ; ac per hoc 

; :


audiet invitus, " Quomodo illud primo, si postea nihil ?" Cum 

vero dicit primo informem, deinde formatam, non est absur- 

dus ; si modo est idoneus discernere, quid proecedat aeterni- 

tate, quid tempore, quid electione, quid origine. ^temitate, 

sicut Deus omnia ; tempore, sicut flos fmctum ; electione, 

sicut fructus florem ; origine, sicut sonus cantum. In his 

quatuor primum et ultimum qua? commemoravi, diflicillime 

intelliguntur ; duo media facillime. Namque rara visio est et 

nimis ardua conspicere, Domine, setemitatem tuam incommu- 

tabiliter mutabilia facientem, ac per hoc priorem. Quis 

deinde sic acutum * cemat animo, ut sine labore magno 

dignoscere valeat, quomodo sit prior sonus quam cantus, ideo 

quia cantus est fomiatus sonus, et esse utique aliquid non 

formatum potest, formari autem quod non est, non potest.? 

Sic est prior materies, quam id quod ex ea fit": non ideo prior 

quia ipsa eflicit, cum potius flat ; nec prior intervallo tem- 

poris. Neque enim priore tempore sonos edimus informes 

sine cantu, et eos posteriore tempore in fomiam cantici co- 

aptamus aut fingimus ; 

sicut ligna quibus arca, vel argentum 

quo vasculum fabricatur. Tales quippe materiae, tempore 

etiam prsecedunt formas rerum quae fiunt ex eis : at in cantu 

non ita est. Cum enim cantatur, auditur sonus ejus; non 

prius informiter sonat, et deinde formatur in cantum. Quod 

enim primo utcumque sonuerit, prseterit ; nec ex eo quidquam 

reperies quod resumptum arte componas : et ideo cantus in 

sono suo vertitur ; qui sonus ejus, materies ejus est. Idem 

quippe formatur ut cantus sit ; et ideo, sicut dicebam, prior 

materies sonandi quam forma cantandi: non per faciendi 

potentiam prior* ; neque enim sonus est cantandi ailifex, sed 

cantanti animae subjacet ex corpore, de quo cantum faciat. 

Nec tempore prior ; simul enim cum cantu editur. Nec prior 

electione ; non enim potior sonus quam cantus, quandoquidem 

cantus est non tantum sonus, verum etiam speciosus sonus. 

Sed prior est origine ; 

quia non cantus formatur ut sonus sit, 

* Nec putandus est Deus informem sed simul eam concreasse mundo. Non 

priusfecissemateriam,et,intervalloaliquo tamen inuliliter prius narratur unde ali- 

interposito temporis, formasse quod prius quid fit, et postea quod inde fit ; quia et 

inforrae fecerat ; sed sicut a loquente si potest utrumque simul fieri, non simul 

fiunt verba sonantia, ubi non prius vox potest utrumque narrari. Aug, contra 

informis post accepitformam, sed formata Advers. Legis et Proph. 1. i. c. 9. cf. 

profertur: ita intelligendus est Deus de de Gen. ad Lit. i. 14. v. 5. et sup. ad 

materia quidem informi fecisse mundum, c. 20. p. 238. n. u.

CONFESSIOM M LIBER XII. 247 

jsed soiius rormatur iit caiitus sit. Hoc exemplo, qui potest 

intclligat nuiteriam reriun primo factani, et appellatam ccelum 

€t terram^ quia inde facta sunt ccelum et terra: nec tempore 

primo factam ; quia fornur renun cxserunt tempora*, illa 

autem erat informis ; 

jamque in temporibus simul animadver- 

litur, nec tamen de illa narran* aliquid potest, nisi velut 

teinpore prior sit ; cum pendatur extremior, (piia profecto 

meliora sunt formata quam infonnia, et pra^cedatur* seterni- 

tate Creatoris, ut esset de nihilo, unde aliquid fieret. 

41. In hac diversitate sententiarum verarum concordiam xxx. 

pariat ipsa Veritas ; et Deus noster misereatur nostri, ut [^^^^^' 

legitime I^ge utamur, jircecepti ^fine, pura charitate: ac perScriptu- 

hoc si quis qua^rit ex me, quid homm Moyses tuus ille famu- ^^ ^^1^^/' 

lus senserit, non sunt hi sermones confessionum mearum. Si tientes 

tibi non confiteor, nescio ; et scio tamen illas veras esse sen- dent intentias, 

exceptis carnaHbus de quibus quantum existimavi \'^^"^ 1.1, ^ 

, chaiitate 

loculus sum : quos tamen bona? spei parvulos haec verba et st udio 

Libri tui non territant, alta humiUter, et pauca copiose. Sed ^^"^"^'s. 

omnes quos in eis verbis vera cernere ac dicere fateor, diligamus 

nos invicem, pariterque diligamus te Deum nostrum 

fontem veritatis, si non vana, sed ipsam sitimus ; 

eumdemque 

famulum tuum Scripturae hujus dispensatorem, Spiritu tuo 

plenum, ita honoremus, ut hoc eum te revelante cum haec 

scriberet attendisse credamus, quod in eis maxime et hice 

veritatis, et fruge utilitatis excellit. 

42. Ita cum alius dixerit, " Hoc sensit quod ego;" et ahus, xxxi. 

" Imo illud quod ego;" rehgiosius me arbitror dicere, " Cur^^°^'"® 

non utmmque potius, si utmmque verum est?" Et si quiddusest 

tertium, et si quid quartum, et si quid omnino ahud verum^J^J^^^ 

quispiam in his verbis videt; cur non illa omnia vidisse cre-quidveri 

datur, per quem Deus unus sacras Litteras vera et diversa fp^îus^ 

visuris multorum sensibus temperavit .'' 

Ego 

certe, quod in-^^'^'^. 

trepidus de meo corde pronuntio, si ad cuhnen auctoritatis 

aliquid scriberem; sic mallem scribere, ut quod veri quisque 

de his rebus capere posset, mea verba resonarent, quam ut 

* Factaj itaque creaturae motibus coe- praeteritis futura succederent, nullum esperunt 

currere tempora ; unde ante crea- set tempus oranino : Moveri autera creaturam 

frustra tempora requiruntur, quasi tura non utique posset,si non esset. Potius 

possint inveniri ante tempora tempora. 

Motus enim si nullus esset, vel spiritalis 

ergo tempus a creatura, quam creatura 

coepit a tempore, utrumque autem ex 

vel corporalis creatura?, quo per praesens Deo. Aug. deGen. ad Lit. 1. v. c. 5. 

'"

•248 S. AUGUSTINI EPISCOPI CONF. LIB. XII. 

veram sententiam ad hoc apertiiis ponerem, ut excluderem 

caeteras, quarum falsitas me non posset offendere. Nolo ita- 

que, Deus meus, tam praeceps esse, ut hoc illum virum de te 

meruisse non credam. Sensit ille omnino in his verbis, atque 

cogitavit cum ea scriberet, quidquid hic veri potuimus inve- 

nire, et quidquid nos non potuimus, aut nondum possumus, et 

tamen in eis inveniri potest. 

XXXII. 43. Postremo, Domine qui Deus es, et non caro et sanguis; 

Scrip- 

si quid homo minus vidit*, numquid et Spiritum tuiim 

turae honum qui deducet me iii terram rectam, latere potuit, quid- 

sensus a ^ ^ 

. 

^ . . . 

. 

Spiriiu qmd eras m eis verbis tu ipse revelaturus legentibus postens, 

re°el°n ^^^^^ ^^^ P^r quem dicta sunt, unam fortassis ex multis 

tur. veris sententiam cogitavit.-* Quod si ita est, sit igitur illa 

fo* 10. 

^^^' quam cogitavit cseteris excelsior*. Nobis autem, Domine, 

aut ipsam demonstra, aut quam placet alteram veram; ut sive 

nobis hoc quod etiam illi homini tuo, sive aliud ex eorumdem 

verborum occasione patefacias, tu tamen pascas nos, non error 

illudat^ Ecce, Domine Deus meus, quam multa de paucis 

verbis, quam multa, oro te, scripsimus! Qua? nostrae vires, 

quae tempora omnibus Libris tuisadistum modum sufRcient*.'' 

Sine me itaque brevius in eis confiteri tibi, et eligere unum 

aliquid quod tu inspiraveris verum, certum et bonum, etiamsi 

multa occurrerint, ubi multa occurrere poterunt; ea fide con- 

fessionis meae, ut si hoc dixero quod sensit minister tuus, 

recte atque optime; id enim conari me oportet: quod si 

assecutus non fuero, id tamen dicam quod mihi per ejus 

verba tua Veritas dicere voluerit, quae illi quoque dixit quod 

voluit. 

h Cum divinos libros legimus, in tanta quod fides sana prjescribit. Aliud est enim 

multitudine verorum intellectuum, qui de quid potissimum Scriptor senserit non 

paucis verbis eruuntur, et sanitate fidei dignoscere, aliud a regula pietatis errare. 

Catholicae muniuntur, id potissimum eli- Si utrumque vitetur, perfecte se habet 

gamus, quod certura apparuerit eum sen- fructus legentis. Si vero utrumque vitari 

sisse quem legimus. Si autem hoc latet, non potest, etiam si Scriptoris voluntas 

id certe quod circumstantia Scripturae non incerta sit, sacrae fidei congruam non inimpedit, 

et cum saua fide concordat. Si utile est eruisse sententiam. Aug.de Gen. 

autem et Scriptur» circumstantia pertrac- ad Lit. 1. i, fin. 

tari et discuti non potest, saltem id solum 

^


Dei bonitatem vel ex hoc maxime commendari docet, quod cum rebus a se 

creatis nullatenus indigeret, eas non tantum condiderit, sed singulas 

quasque in suo genere perfecerit, Trinum Deum, ipsiusque Spiritus 

sancti proprietatem, primis Geneseos verbis insinuari ostendit; et de 

ejus in nobis effectibus praeclare omnino disserit. Deinde tota conditi 

Universi historia nobis allegorice exhiberi docet mirabilem illum ordi- 

nem, quem in instituenda et sanctificanda Ecclesia Deus servare voluit, 

cum non alio plane fine condita fuerint universa, 

1. Invoco te, Deus meus, misericordia mea, qui fecisti me, I. 

et oblitum tui non oblitus es. Invoco te in animam meam% Deum 

quam proeparas ad capiendum te ex desiderio quod inspirasc"jus 

ei : nunc invocantem te ne deseras, qui priusquam invocarem se pree- 

praevenisti et institisti crebrescens multimodis vocibus, ut^^"'""?^ 

^ ^ / agnoscit. 

audirem de longinquo et converterer, et vocantem me invo- 

carem te. Tu enim, Domine, delevisti omnia mala merita 

mea, ne retribueres manibus meis in quibus a te defeci ; et 

praevenisti omnia bona merita mea, ut retribueres manibus 

tuis quibus me fecisti ; quia et priusquam essem, tu eras ; 

nec eram cui praestares ut essem ; et tamen ecce sum ex 

bonitate tua praeveniente totum hoc quod me fecisti, et unde 

me fecisti. Neque enim eguisti'' me, aut ego tale bonum sum 

quo tu adjuveris, Dominus meus et Deus meus ; non ut tibi 

sic seniam quasi ne fatigeris in agendo, aut ne minor sit 

potestas tua carens obsequio meo; neque ut sic te colam 

quasi terram, ut sis incultus si non te colam ; sed ut ser^dam 

tibi et colam te, ut de te mihi bene sit*^, a quo mihi est ut sim 

cui bene sit. 

2. Ex plenitudine quippe bonitatis tuae creatura tua sub- II. 

sistit, ut bonum quod tibi nihil prodcsset, ne* de te aequale ^2^^^^"' 

tibi esset, tamen quia ex te fieri potuit, non deesset. Quid Dei bonitate 

subsis- 

* V jd. 1. 1. §. 2. et n. c. p. 2. ut operetur et custodiat nos ; et ideo verus tunt et 

to Nec faciendis eguit, qui factis non et solus est Dorainus, quia non ilh ad perfici- 

eget. Aug. c. adv. Leg. et Proph. 1. i. c. 4. suam, sed ad nostram utilitatem salutera- vmtur. 

' Ille quippe servitute nostra non indi- que servimus. Aug. de Gen. ad Lit. 

get, nos vero dominatione ejus indigemus, 1. viii. c. 11 

.

•250 S. AUGUSTINl EPISCOPl 

enim te promeruit coelum et terra, quae fecisti in Principio ? 

Dicant quid te promeruerunt spiritualis coi-poralisque natura*, 

quas fecisti in Sapientia tua, ut inde penderent etiam inchoata 

et informia quaeque in genere suo, vel spirituali vel corporali, 

euntia in immoderationem, et in longinquam dissimilitudinem 

tuam; spirituale informe praestantius, quam si formatum 

corpus esset ; corporale autem informe prtestantius, quam 

si omnino nihil esset: atque ita penderent in tuo Verbo 

informia, nisi per idem Verbum revocarentur ad unitatem 

tuam, et formarentur, et essent ab uno te sumino bono 

universa bona valde. Quid te promeruerunt* ut essent 

saltem informia, quae neque hoc essent, nisi ex te } 

3. Quid te promeruit materies corporalis, ut esset saltem 

Gen. 1, invisihilis et incomposita? quia neque hoc esset, nisi quia 

fecisti eam ; ideoque te, quia non erat, promereri ut esset non 

poterat. Aut quid te promeruit inchoatio creaturae spiritualis, 

ut saltem tenebrosa fluitaret*' similis abysso, tui dissimilis, 

nisi per idem Verbum converteretur ad idem a quo facta est, 

* atque ab eo illuminata lux fieret, quamvis non sequaliterj 

tamen conformis formse aequaU tibi ? Sicut enim corpori 

non hoc est esse quod pulchrum esse, aUoquin defoime esse 

non posset : ita etiam creato spiritui non id est vivere, quod 

Ps. 72, sapienter vivere ; alioquin incommutabiliter saperet. Bonum 

^^' autem illi est hcBrere tihi semper^, ne quod adeptus est con- 

versione, aversione lumen amittat, et relabatur in vitam tenebrosae 

abysso similem. Nam et nos qui secundum animam 

creatura spiritualis sumus, aversi a te nostro lumine, in ea 

Eph. 5, vita fuimus aliquando tenehreB, et in reHquiis obscuritatis 

Ps 35 ^c>str3e laboramus, donec simus justitia tua in Unico tuo 

7. sicut montes Dei : nam judicia tiia fiumus, sicut mulla 

ahyssus\ 

d Creatura, quamquam spiritalis et in- ipsa sit mutabilis, inha?rendo tamen intellectualis 

et rationalis, potesl habere commutabili bono, id est, summo Deo, 

informem vitam.—Aversa enim a sapien- beatitudinem consequatur, nec expleat 

tia incommutabili, stulte ac misere vivit, indigentiam suam nisi utique beata sit, 

quae informitas ejus est. Formatur autem eique explendaj non sufficiat nisi Deus ; 

conversa ad incommutabile lumen sapi- profecto non illi adhaerere vitium est. 

entiae, quod est verbum Dei. A quo Aug. de Civ. Dei, 1. xii. c. 1. 

enim existit ut sit, utque vivat, ad illum ^ Quid " montibus Dei" designetur, 

convertitur ut sapienter et beate vivat. vid. Aug. in Joann. Tract. i, &c. et in 

Aug. de Gen. ad Lit. 1. i. c. .5. Ps.35,7, ubi(§.10.)ita pergit; "Abyssum 

^ Quod cum ita sit, huic naturae, quae dicit profunditatempeccatorum,quoquisin 

tanta excellentia creata est, ut licet que pervenit contemnendo Deum. Sicut

CONFESSIONUM LIBER XIII. 251 

4. Quod autem in primis conditionibus dixisti, Fiat lux, lll. 

et facta est liix ; non incongruenter hoc intelligo in creatura^r^yî^*^ 

spirituali; quia erat jam qualiscumque yita quam illuminai*es. omnia. 

Sed sicut non te promeruerat, ut esset talis vita quae illuminario'^"' ' 

posset; ita nec cum jam esset, promeruit te ut illuminaretur. 

Neque enim ejus informitas placeret tibi, si non lux fieret, 

non existendo, sed intuendo ilhnninantem lucem eique hae- 

rendo* ; 

ut et quod utcumque^ vivit, et quod beate vivit, non 

deberet nisi gratiae tuae, conversa per commutationem meliorem 

ad id quod neque in melius neque in deterius mutari 

potest ; quod tu solus es, quia solus simpliciter es, cui non 

est aliud vivere, aliud beate vivere, quia tua beatitudo *" 

tu es. 

5. Quid ergo tibi deesset ad bonum quod tu tibi es, etiamsi IV. 

ista vel omnino nulla essent, vel informia remanerent, ^^36^^^^^"^^ 

non ex indigentia fecisti, sed ex plenitudine bonitatis tuae, rebus 

cohibens atque convertens ad fonnam, non ut tanquam tuiun 

gaudium compleatur ex eis r Perfecto enim tibi displicet 

eomm imperfectio, ut ex te perficiantur et tibi placeant ; non 

autem imperiecto, tanquam et tu eorum perfectione perficien- 

dus sis. Spiritus enim tuus bonus superferehatur super aquas; Gen. i, 

non ferebatur ab eis tanquam in eis requiesceret. In quibus^* 

enim requiescere dicitur Spiritus tuus bonus, hos in se requi- Num. 

escere facit. Sed superferebatur incormptibilis et incommu- ^],' 

tabilis voluntas tua, ipsa in se sibi sufficiens, super eam quam 

feceras vitam ; cui non hoc est vivere quod beate vivere, quia 

vivit etiam fluitans in obscuritate sua ; cui restat converti ad 

montes Dei justitia ejus, qui per gratlam sed nec remaneas in montibus. ' Auxilium 

ipsius fiunt magni : sic et per judicia ip- enim tuum a Domino, qui fecit caslum 

sius fiunt in profundo, qui merguntur in et terram.' " 

ultima. Hac ergo delectent te montes, S Inde est civitatis sanct£B, quae in 

hac avertere ab abysso, et convertere ad sanctis Aiigelis sursum est, et origo, et 

id quod dicitur, ' Auxilium meum a Do- informatio, et beatitudo. Nam si qus- 

raino.' Sedunde? Quia ' levavi oculos ratur unde sii, Deus eara condidit ; si 

roeos in montes.' Quid est lioc ? Latine unde sit sapiens, a Deo illuminatur; si 

dicam : In ecclesia Christi invenis abys- unde sit felix, Deo fruitur. Subsistens 

sum, invenis et montes ; invenis ibi pau- modificatur, contemplans illustratur, inciores 

bonos, quia montes pauci sunt, haerens jocundatur ; est, videt ; amat 

abyssus lata est, id est, multos male vi- in ffiternitate Dei viget; in veritate Dei 

ventes ab ira Dei, quia sic egerunt ut lucet ; in bonitate Dei gaudet. Aug. de 

traderentur in concupiscentias cordis sui, Civ. Dei, 1. xi. c. 24. 

ut jam defendant peccata sua, et non h IUe qui non alio, sed se ipso bono 

confiteantur, sed dicant, Quare ? Quid beatus est, ideo ipse miser non potest 

fecil Et ille illud fecit ; et ille hoc fecit. esse, quia non se potest amittere. Id. 

Sed nondum es mons, nondum es abys- 1. xii. c. 1. 

sus : fuge abyssum, adtende in montes ; 

; 

^^'


Ps. 35, eum a quo facta est, et magis magisque vivere apud fontem 

vitte, ei in lumine ejus videre lumen, et perfici, et illustrari, 

et beari. 

V. 6. Ecce apparet mihi in senigmate Trinitas, quod es Deus 

uiD^ûs °^^^s j quoniam tu, Pater, in Principio sapientiae nostrae* quod 

est, ex est tua Sapientia de te nata, aequalis tibi et coaetema, id est in 

verbis 

îlio iu.0, fecisti coelum et terram. Et multa diximus de cc^lo 

Gene- coeliy et de terra invisibili et incomposita, et de abysso tene- 

telligi- 

brosa, secundum spiritualis infonnitatis vagabunda deliquia, 

*"'"• nisi converteretur ad eum a quo erat qualiscumque vita, et 

illuminatione fieret speciosa vita, et esset coelum coeli ejus, 

quod inter aquam et aquam postea factum est; et tenebam jam 

Patrem in Dei nomine, qui fecit haec, et Fihum in Principii ^ 

nomine, in quo fecit heec ; et Trinitatem credens Deum meum, 

sicuti credebam, quaerebam in eloquiis sanctis ejus, et ecce 

-Spiritus tuus siiperferebatur super aquas. Ecce Trinitas 

Deus meus, Pater et FiHus et Spiritus sanctus, creator uni- 

versae creaturae. 

VI. 7. Sed quae causa fuerat, o lumen veridicum ! tibi admoveo 

Cur dic- cor meum ; ne me vana doceat, discute tenebras ejus, et dic 

Spiritus mihi, obsecro te per matrem charitatem ; obsecro te, dic mihi 

super- 

q^gg causa fuerat, ut post nominatum ccelum, et terram invisi- 

super bilem et incompositam, et tenebras super abyssum, tum de- 

aquas. 

jjj^j^ Scriptura tua nominaret Spiritum tuum'? An quia 

oportebat sic eum insinuari, ut diceretur superferri; et non 

posset hoc dici, nisi prius illud commemoraiêtur cui superferri 

Spiritus tuus posset intelligi ? Nec Patri enim nec Fiho su- 

perferebatur ; nec superferri recte diceretur, si nulh rei super- 

ferretur. Prius ergo dicendum erat cui superferretur, et deinde 

ille quem non oportebat ahter commemorari, nisi ut superferri 

diceretur. Cur ergo ahter eum insinuari non oportebat, nisi 

ut superferri diceretur ? 

VII. 8. Jam hinc sequatur qui potest intellectu Apostohim tuum 

Effectus (Jicentem, quia charitas tua diffusa est in cordihus nostris per 

sancti. Spiritum sanctum, qui datus est nohis ; et de spiritualihus 

Rom. 5, flocentem et demonstrantem supereminentem viam charitatis, 

1 Cor. eijlectentem genua pro nohis ad te, ut cognoscamus super- 

12,1.31. 

^ Intelligimus Filium in Principii no- de Gen. ad Lit. 1. i. $. 12. 

liF 

** 

iQ 

*^' mine, qui non Patri, sed per seipsum ' Eadera iisdem fere verbis habet Aug. 

creatae—creaturae principiura est, Aug, Ib. $. 13.


eminentem scientiam charitatis Christi. Ideoque ab initio 

supereminens superferebatur super aquas. Cui dicam ? quomodo 

dicam de pondere cupiditatis in abruptam abyssum, et 

de sublevatione charitatis per Spiritum tuum, qui superfereba- 

tur super aquas ? Cui dicam ? quomodo dicam * ? Neque enim 

loca sunt quibus mergimur et emergimus. Quid similius et 

quid dissimilius ? AfTectus sunt, amores sunt ; immunditia 

spiritus nostri defluens inferius amore curarum, et sanctitas 

tui attollens nos superius amore secmitatis, ut sursum cor 

habeamus ad te, ubi Spiritus tuus superfertur super aquas, et 

veniamus ad supereminentem requiem, cum pe}'t?'a7merit Ps. 123, 

anima nostra aquas quce sunt sine substantia°. 

9. Defluxit angelus, defluxit anima hominis, et indicaverunt VIII. 

abyssum universae spiritualis* creatm'ae in profundo tenebroso, tuali 

nisi dixisses ab initio, Fiat lux, et facta esset lux, et inhae- creaturas 

ad 

reret tibi omnis obediens intelligentia coelestis civitatis tuae, beatam 

et requiesceret in Spiritu tuo, qui superfertur incommutabiliter [^^Jj^^g^ 

super omne mutabile. AHoquin et ipsum coelum cceU tene-ficit 

brosa abyssus esset in se; nunc autem lux est in Domino.^^^^^Yi to 

Nam et in ipsa misera inquietudine defluentium spirituum et'"'^"^ 

indicantium tenebras suas nudatas veste kiminis tui, satis 

ostendis quam magnam rationalem creaturam feceris, cui 

nullo modo sufficit ad beatam requiem quidquid te minus 

est°, ac per hoc nec ipsa sibi. Tu enim, Deus noster, illumi- 

P^* l^» 

nabis tenehras nostras : ex te oriuntur vestimenta nostra, et ^^ 133 

tenehrcB nostrce sicut meridies erunt. Da mihi te, Deus meus, ^2. 

redde mihi te : en amo*; et, si pamm est, amem validius. 

Non possum metiri ut sciam quantum desit mihi amoris ad 

id quod sat est, ut cunât vita mea in amplexus tuos, nec 

avertatur donec abscondatur* in abscondito vultus tui''. Hoc Ps. 30, 

21. 

"^ NuUare fruitur anima cum libertate, aequale conditori, bonum esset, profecto 

nisi qua fruitur cum securitate. Nemo desertio Dei, tanquam luminis sui, maautem 

securus est in iis bonis, qua>. potest lum ejus esse non posset. Nam sicut 

invitus araitlere. Aug. de lib. Arb. 1. ii. caecitas oculi vitium est, et idem ipsum 

$. 37. indicat ad lumen videndum oculum esse 

" Quas est 'aqua sine substantia,' nisi creatum, ac per hoc, etiam ipso vitio suo 

aqua peccatorum sine substanlia. Pec- excellentius ostenditur coeteris membris 

cata enim non habent substantiam ; ino- membrum capax luminis ;—ita natura 

piam habent, non substantiam ; egesta- quêfruebatur Deo.optimam se institutam 

tem habent, non substantiara. Aug. ad docet etiam ipso suo vitio, quo ideo miloc. 

$. 9. sera est quia non fruitur Deo. Aug. de 

° Quo etiam peccato suo teste convin- Civ. Dei, 1. xxii. c. 1. 

citur, bonam conditam se esse naturam. P Qualis est locus isle? Non dixit, 

Nisi enim magnum et ipsa, licet non Abscondes eos in sinu Abrahae. Vileseat


tantum scio, quia male mihi est prgeter te, non solum extra 

me, sed et in meipso ; et omnis mihi copia quae Deus meus 

non est, egestas est. 

IX. 10. Numquid aut Pater aut Filius non superferebatur super 

Ts V° aquas ? Si tanquam loco sicut corpus, nec Spiritus sanctus 

ritus si autem incommutabilis divinitatis eminentia super omne 

g^pgr"^ mutabile, et Pater et Filius et Spiritus sanctus superferebatur 

fereba- super aquas. Cur ergo tantum de Spiritu tuo dictum est hoc? 

aquas. cur de iUo tantum dictum est ? Quasi locus ibi esset, qui non 

est locus, de quo solo dictum est quod sit donum tuumi. In 

dono tuo requiescimus ; ibi te fruimur. Requies nostra, locus 

Ps. 9. noster. Amor illuc attoUit nos, et Spiritus tuus bonus exaltat 

^'^' 

l-UC. 2, 

14. 

humilitatem nostram de portis mortis. In bona voluntate pax 

. ••11 -r» 1 

nobis est. Corpus pondere suo nititur ad locum suum. Pondus 

non ad ima tantum est, sed ad locum suum. Ignis sursum 

tendit, deorsum lapis. Ponderibus suis aguntur*, loca sua 

petunt. Oleum infra aquam fusum, super aquam attollitur; 

aqua super oleum fusa, infra oleum demergitur; ponderibus 

suis aguntur, loca sua petunt. Minus ordinata, inquieta sunt 

ordinantur, et quiescimt. Pondus meum amor meus ; eo feror 

quocumque feror^ Dono tuo accendimiu', et sursum ferimur. 

Ps. 83, Inardescimus et imus. Ascendimus ascensiones in corde, et 

^' 

cantamus canticum graduum. Igne tuo, igne tuo bono in- 

Ps. i2i,ardescimus et imus; quoniam sursum imus ad pacem Jeru- 

^" ^" salem, quoniam jucundatus sum in his qui dixerunt mihi*, 

In domum Domini ihimus. Ibi nos coUocavit voluntas bona, 

ut nihil velimus aliud quam permanere illic in a^temum. 

X. II. Beata creatura quee non novit aliud, cum esset ipsa 

^^.^"^"âliud, nisi dono tuo quod superfertur super omne mutabile, 

nia. mox ut facta est, attoUeretui' nullo intervallo temporis in ea 

Gen.i,3.vocatione qua dixisti, Fiat lux, etjieret lux*. In nobis enim 

totum quidquid praeter Deum est. Qui ?aeculum excipiet te vultu suo. Aug. ad 

nos tuelur in loco vitae hujus, ipse post Ps. 30, 21. Enarr. 4. §. 8. 

istam vitam sit locus noster : quia et iste *1 Porro rectissime Spiritus sanctu?, 

Psalmus, hoc ei ait superius, ' Esto mihi cum sit Deus, vocatur etiam Donum Dei. 

in Deum protectorem, et in domum re- Quod donum propiie quid nisi charitas 

fugii.' Ergo erimus in vultu Dei abscon- intelligenda est, quae pcrducit ad Deum, 

diti. Quis sinus est in facie Dei, a me et sine qua quodlibet aliud donum Dei 

exspectatis audire ? Purgate cor, ut ipse non perducit ad Deum? Aug. de Trin. 

illuminet, et quem invocatis, intret. Esto 1. xv. c. 18. 

domus ejus, et erit domus tua : habitet in " Ita enim corpus pondere, sicut animus 

te, et tu habitabis in eo. Si eum in hoc amore fertur, quocumque fertur. Aug. de 

saeculo exceperis corde tuo, ille post hoc Civ. Dei, 1. xi. c. 28. 

: ;


tlistinguitur tempore, quod tenehnje fuimus, et liix efficimur : Epli.5,8 

in illa vero dictum est quid esset, nisi illuminaretur ; et ita 

dictum est, quasi prius fiierit fluxa et tenebrosa ; ut appareret 

causa qua factum est ut aliter esset, id est, ut ad lumen 

indeficiens conversa lux esset. Qui potest, intelligat* ; a te 

petat. Utquid mihi molestus est, quasi ego illuminem ullum joh. i ,9. 

hominem venientem in hiinc mundiim ? 

12. Trinitatem omnipotentem quis intelligit ? Et quis non 

loquitur eam, si tamen eam } Rara anima quae dum de illa 

loquitur, scit, quod loquitur*. Et contendunt et dimicant, et 

nemo sine pace videt istam visionem. Vellem ut haec tria 

cogitarent homines in seipsis*. Longe aliud sunt ista tria 

* " Et nos quidem in nobis, tametsi 

non aaqualem, immo valde longeque distantem, 

neque coajternam, et, quo brevius 

tolum dicilur, non ejusdem substanliae, 

cujus est Deus, tamen qua Deo nihil sit 

in rebus ab eo factis natura propinquius, 

imaginem Dei, hoc est summae illius 

Trinitatis, agnoscimus, adhuc reforma- 

tione prrficiendam, ut sit etiam similitudine 

proxima. Nam et sumus, et nos 

esse novimus, et id esse ac nosse diligimus. 

In his autem tribus quae dixi, nulla 

nos falsitas veri similis turbat." Aug. de 

Civ. Dei, 1. xi. c. 26. " Sicut autem duo 

quaedam sunt, mens et amor ejus, cum se 

amat : ita quidam duo sunt, mens et 

notitia ejus, cum se novit. Igitur ipsa 

mens et amor etnolitiaejus, tria quaedara 

sunt, et haec tria unum sunt: et cum 

perfecta sunt, a?qualia sunt. Si enim 

minus se amat quam est, ut, verbigratia, 

tantum se amet hominis mens, quan»um 

amandum est corpus hominis, cum plus 

sit ipsa quam corpus; peccat, et non est 

perfectus amor ejus. Item si amplius se 

amat quam est, velut si tantum se amet, 

quantum amandus est Deus, cum incomparabiliter 

minus sit ipsa quam Deus 

etiam sic nimium peccat, et non perfectum 

habet amorem sui. iMajore autem 

perversitateet iniquitate peccat,cuni corpus 

tantum amat, quantum amandus est 

Deus. Item notitia si minor est, quam 

est illud quod noscitur, et plene nosci 

potest, perfecta non est. Meus vero cum 

seipsam cognoscit, non se superat notitia 

sua; quia ipsa oognoscit, ipsa cognoscitur. 

Cum erpo se totam cognoscit, neque 

secum quidquam aliud, par illi est cog- 

nitio sua : quia neque ex alia natura est 

ejus cognitio, cum se ipsam cognoscit. 

Et cum 56 totam nihilque amplius perci- 

; 

pit, nec minor nec major est. Recte 

igiturdiximus, ha;c triacum perfectasunt, 

esse consequenteraequalia Simul etiam 

admonemur, si utcumque videre possumusjhaec 

in animaexsistere,et tamquam 

involuta evolvi ut sentiantur et dinumerentur 

substantialiter, vel, ut ita dicam, 

essentialiter, non tamquam in subjecto, 

ut color aut figura in corpore, aut ulla 

aliaqualilasautquantitas. Quidquidenim 

tale est, non excedit subjectum in quo 

est. Non enim color iste aut figura hujus 

corporis potest esse, et alterius corporis. 

Mens autem amore quo se amat, potest 

amare et aliud praeter se. Item non se 

solam cOj^noscit mens, sed et alia multa. 

Quamobrem non amor et cognitio tamquam 

in subjecto insunt menti ; sed sub- 

stantialiter etiam ista sunt, sicut ipsa 

mens : quia etsi relative dicuntur ad invicem, 

in sua tamen sunt singula quaeque 

substantia—At in illis tribus, cum se 

novit mens et amat se, manet trinitas, 

mens, amor, notitia; et nulla commixtione 

confunditur: quamvis et singula 

sint in semetipsis, et invicem tota in totis, 

sive singula in binis, sive bina in singulis. 

Itaque omnia in omnibus. Nam et mens 

est utique in se ipsa, quoniam ad se 

ipsam mens dicitur: quamvis noscens, 

vel nota.vel noscibilis, ad suam notitiam 

relative dicatur ; amans quoque, et amata, 

vel amabilis,ad amorem referatur, quo se 

amat. Et notitia quamvis referatur ad 

mentem cognoscentem vel cognitara, tamen 

et ad se ipsam nota, et noscens dici- 

tur: non enim sibi est incognita notitia, 

qua se mens ipsa cognoscit. Et amor, 

quamvis referatur ad mentem amantem, 

cujus amor est,tamen et ad se ipsum est 

amor, ut sit etiam in se ipso: quia et 

araor amatur, nec alio nisi amore amari 

XI. 

Symbola 

Trinita- 

tis in 

homine.


quam illa Trinitas : sed dico ubi se exerceant et ibi probent, 

et sentiant quam longe sunt*. Dico autem haec tria: esse, 

nosse, velle. Sum enim, et novi, et volo : sum sciens, et 

volens ; et scio esse me, et velle ; et volo esse, et scire. In 

his igitur tribus quam sit inseparabilis vita, et una vita, et una 

mens, et una essentia, quam denique inseparabiHs distinctio, 

et tamen distinctio, videat qui potest. Certe coram se est; 

attendat in se, et videat, et dicat mihi. Sed cum invenerit in 

his ahquid et dixerit, non jam se putet invenisse illud quod 

supra ista est incommutabile, quod est incommutabiUter, et scit 

incommutabiUter, et vult incommutabiliter : et utrum propter 

tria haec et ibi Trinitas , an in singuhs haec tria, ut* tema 

singulorum sint ; an utrumque miris modis simpliciter et 

multiphciter, infinito in se sibi iine, quo est, et sibi notum 

est, et sibi sufficit, incommutabihter idipsum, copiosa unitatis 

magnitudine; quis facile cogitaverit.? quis ullo modo dixerit? 

quis quolibet modo temere pronuntiaverit ? 

XII. 13. Procede in confessione, fides mea; dic Domino Deo 

ûo : Sa/icte, Sancte, Sancte, Domine Deus meus, in nomine 

creatio 

forma- tuo baptizati sumus, Pater et Fili ^ et Spiritus ^ sancte ; iu 

tionem 

Ecchsias nomtne tuo baptizamus, Pater et Fili et Spiritus sancte 

paefiguq^-g^ 

g^ apud nos in Christo suo*/^6'^Y Deus ccelum et terram, 

spirituales et camales Ecclesia? suae'; et terra nostra antequam 

acciperet formam doctrinae, invisibilis erat et incom- 

Ps. 38, posita^ et ignorantiae tenebris tegebamur ; quoniam pro ini- 

Ps. 35 

gûiiate erudisti hoininem, eijiidicia tua sicut multa ahyssus. 

7. Sed quia Spiritus tuus superferebatur super aquam, non reh- 

2. 

* ' quit miseriam nostram misericordia tua, et dixisti : Fiat lux. 

Mat. 3, Poenitentiam agite, appropinquavit enim regnum coelorum. 

12. 

potest, id est, se ipso. Ita sunt haec tantum se diligit quantum novit et quanta 

singula in se ipsis. In alternis autem est." 

ita sunt, quia et mens amans in amore * Ut quoniam coeli et terraB nomioe 

est, et amor in amantis notitia, et notitia saepe in Ecclesia spiritales carnalesque 

in mente noscente." Aug. de Trin. 1. ix. significantur, ccelos ostenderit pertinere 

c. 4, 5. ubi pluribusiempersequitur, non ad serenam intelligentiam veritatis, diquo 

Sacrosanctae Trinitatis mysterium cens, ' Qui fecit ccelos in intelligentia;' 

planum faciat, sed quo ostendat Deum terram vero ad fidem simplicem parvu- 

•' se non sine testimonio" in mente hu- lorum, sed prophetica el evangelica praemana" 

reliquisse;" librumvero ita clau- dicatione firmissimam, quae per baptis- 

dit; " Et est quaedam imago Trinilatis, mum soHdatur,et ideo subjecerit, dicens, 

ipsa mens, etnotitia ejus.et araor tertius : 

' Fundavit terram super aquam.' Aug. de 

et hffic tria unum, atque una substantia. Gen. ad Lit. 1. ii. $. 4. cf. Serm. 56. in 

Nec rainor proles, dum tantam se novit Mat. 6, $. 7. et 57. §. 6. 

mens quanta est: nec minor amor, dum 

;

CUNFESSIONUM LIBER XIII. "257 

Pcenitentiam agite, Fiat liix. Et quoniam conturhata erat adVsAiJ. 

nos ipsos anima nostra, commemorati smnus tui, Domine, de 

terra Jordanis, et de monte^ 3d(\\idX\ tibi, sed parvo propter 

nos; et displicuerunt nobis tenebrse nostrse, conversi sumus 

ad te, et facta est lux. Et ecce fuimus aliquando tenehrcB ; Eph. 5, 

nunc autem lux in Domino. 

14. Et tamen HiiWiwc per Jidem, nondum per speciem. Spe Xlir. 

eni)7i salvi facti siimus. Spes autem 'quce videtur, non ^^^vatio^hospes. 

Adhuc abyssus ahyssum i/zroca^, sed jam in voce* c«^«-minis 

ractarum tuarum''. Adhuc et ille qui dicit, Non potui rohisî^-^^ 

loqui quasi spiritualihus, sed quasi carnalihus, etiam ipse°o°d""^ 

nondum se arhitratur comprenendisse ; et quce retro ohlitus,c^Q^^ ^ 

in ea quce ante sunt, extenditur, et ingemiscit gravatus, et7. 

dtit anima ejus ad Deum vivum, quemadmodum cervus ad ^^^' ^' 

fontes aquarum, et dicit: Quando veniam? hahitaculu7?i Ps.4i, 8. 

suum quod de cado est, superindui cupiens, et invocat inferio- 1 Cor.3, 

rem ahyssum, dicens: Nolite conformari huic scbcuIo, '^^


rsAi,8.fttarum, non in voce sua imocat alteram ahyssumy cui zelans 

2 Cor. timet, ne sicut serpens Eram decepit astutia sua, sic et eorum 

' ' sensus corrumpantur a castitate, quce est in sponso nostro 

1 Joh. Unico tuo. Quae est illa speciei lux } Cum mdehimus eum 

P 41 

4 ^^


cum jam obierunt istam mortem illi mortales, per quos eam 

dispensasti nobis. Et tu scis, Domine, tu scis quemadmoclum 

pellibus indueris homines, cum peccato mortales fierenty. 

Unde sicut pellem extendisti Jtrmamentum Libri tui, con- Gen. 3, 

cordes utique sermones tuos, quos per mortalium ministerium 

superposuisti nobis. Namque ipsa eorum morte, solidarneri' 

tnm^ auctoritatis in eloquiis tuis per eos editis sublimiter 

extenditur super omnia qusD subter sunt ; quod cum hic 

viverent, non ita sublimiter extentum erat. Nondum sicut 

pellem coelum extenderas, nondum mortis eomm famam 

usquequaque dilataveras*. 

17. Videamus, Domine, coolos, ojêra digitorum tuorum 

disserena oculis nostris nubilum quo subtexisti eos. Ibi estPs.18,8. 

testimonium tuum, sapientiam prcestans parvulis. Perfice, Ps. 8, 4. 

Deus meus, laudem tuam ex ore infantium et lactentium. 

Neque enim novimus ahos libros ita destruentes superbiam, 

ita destruentes inimicum et defensorem, resistentem recon-Ver. 3. 

ciliationi tuae defendendo peccata sua''. Non novi, Domine, 

non novi alia tam casta eloquia, quae sic mihi persuaderent 

confessionem, et lenirent cervicem meam jugo tuo, et invita- 

rent colere te gratis. Intelligam ea, Pater boue ; da mihi 

haec subterposito, quia subterpositis solidasti ea. 

18. Sunt aliae aqucB super hoc firmaynentum, credo, immortales, 

et a terrena corruptione secretae. Laudent nomen 

tuum, laudent te superccelestes populi Angelomm tuomm, 

qui non opus habent suspicere* fimiamentum hoc, et legendo 

cognoscere verbum tuura^ Vident enim faciem tuam .s


et ibi legimt sine syllabis temporum, quid velit seterna vokm- 

tas tua. Legunt, eligunt et diligunt ; semper legunt, et nunquam 

prseterit quod legunt. Eligendo enim et diligendo 

legunt ipsam incommutabilitatem consilii tui. Non clauditur 

codex eorum, nec plicatiir liber eorum; quia tu ipse illis hoc 

es, et es in aeternum : 

quia super hoc iirmamentum ordinasti 

eos, quod* firmasti super infirmitatem inferiorum populorum, 

ubi suspicerent et cognoscerent misericordiam tuam, tempo- 

Ps. 35, raliter enuntiantem te, qui fecisti tempora. In coelo enim, 

Domine, misericordia tua^ ei veriias tua iisque ad mthes. 

Transeunt nubes, coehim autem manet. Transeunt praedica- 

tores verbi tui ex hac vita in aham vitam; Scriptura vero 

tua usque in finem saeculi super populos extenditur. Sed et 

M^\..1A,ccelum et terra transihunt ; sermo7ies autem tui no7i transi- 

^^* 

hunt : quoniam et 2^^llis plicahitur, et fenum super quod 

Isa.40, extendebatur, cum claritate sua prseteriet; verhum autem 

^' 

tuum manet in (Eternum ; quod nunc in (Bniqmate nubium 

1 Cor. . 

f^ 

13, 12. et per speculum cceh, non sicuii est, apparet nobis quia et 

; 

lJoh.3,^?^^ quamvis Fiho tuo dilecti simus, nondum apparuit quod 

^* 

erimus. Attendit per retia camis, et blanditus est, et inflam- 

9. Vers. mavit, ct cucummus post odorem ejus. bed cum apparuertt, 

^®** 

similes ei erimus, quoniam videhimus eum sicuti est : sicuti 

6. ' est, Domine, videre nostmm, quod nondum est nobis*. 

iJoh.3, 19. Nam sicut omnino tu es, tu scis solus, qui es incom- 

xvx 

mutabihter, et scis incommutabihter, et vis incommutabihter. 

Solus Et essentia tua scit et vult incommutabihter, et scientia tua 

scitôm- est et vult incommutabihter, et voluntas tua est et scit incomnino 

sic- jnutabihter. Nec videtur justum esse coram te, ut quemad- 

modum se scit himen incommutabile, ita sciatur ab ihuminato 

Ps. 142, commutabih. Ideoque anima mea tanquam terra sine aqua 

^' 

tihi ; quia sicut se ihuminare de se non potest, ita se satiaie 

Ps. 35 de se non potest. Sic enira ajnid te fons vitce, quomodo in 

^^' lumine tuo videhimus lumen. 

XVII 20. Quis congregavit amaricantes '' in societatem unam? 

Inver.9: 

Congregentur 

d «< < Spes omniuin finium terrae et in spes, et in mari longe, non diceret disciuqva 

niari longe:' et qu'a ' in mari,* ideo pulis suis, ' Faciam vos piscatores homi- 

&c« ' longe.' " Mare enim in figura dicitur num.' Jam in mari capti per retia fidei, 

Quid sacculum hoc, salsitate amarum, procellis gaudeamus nos ibi natare adhuc intra 

turbulentum ; ubi homines cupiditatibus retia ; quia adhuc mare hoc saevit pro- 

perversis et pravis, facti eunt velut pisces cellis, sed retia qua) nos ceperunt, perinvicera 

se devorantes. Ille si non esset ducentur ad littus. Littusest finis maris; 

^

CONFESSIOxNUM LIBER XIII. 261 

Ideni namque illis finis est temporalis et terrena) felicitatis, mare, 

propter quam faciunt omnia ; quamvis innumerabili varietate jal Excuranim 

fluctuent. Quis, Domine, nisi tu qui dixisti utP^^c^tur 

ver. 11: 

congrcgarentur aqiKB in congregationem nnam^ et appareret Germi- 

arida, $illens tihi ? Quoniam tiium est et mare, et tu fecisti^^^ '^''* 

illud, et aridam terram manus tucB foimaverunt ; neque Ps.9^,5. 

enim amaritudo voluntatum, sed congregatio aquarum vocatur Ps.62,2. 

mare. Tu enim coerces etiam malas cupiditates animarum, 

et figis limites quousque progredi sinantur, atque * ut in se Job 38, 

coniminuantur Jluctus earinn ; atque ita facis mare ordine 

imperii tui super omnia'. 

21. At animas sifientes tibi, et apparentes tibi, alio fine 

distinctas a societate maris, occulto et dulci fonte irrigas, ut 

et terra detfructum suani^ : et dat fructum suum *, et, te jubente 

Domino Deo suo, germinat anima nostra opera misericordioe 

secundum genus; diligens proximum in subsidiis necessi- 

tatum carnalium, hahens in se semen secu7idum simiUtudinem; 

quoniam ex nostra infirmitate compatimur ad subveniendum 

indigentibus, similiter opitulantes quemadmodum nobis vellemus 

opem ferri, si eodem modo indigeremus ; non tantum in 

facilibus, tanquam in herha seminali, sed etiam in protectione 

adjutorii, forti robore, sicut lignum fructiferum ; id est, 

beneficum* ad eripiendum eum qui injuriam patitur, de manu 

potentis, et praebendo protectionis umbraculiun valido robore 

justi judicii. 

22. ItaDomine,ita,orote,o;7«Y/


despiciamus. Quibus in terra natis fructibus, vide quia honum 

I«a, 58, est; et erumpat temporanea lux nostra, et de ista inferiori 

fruge actionis in delicias contemplationis verbum vitse supe- 

Phil. 2, rius obtinentes, appareamus sicut lumina7'ia in mundo, 

cohaerentes jirmamento Scripturse tuse. Ibi enim nobiscum 

disputas, ut dividamus inter intelligibilia et sensibilia, tanquam 

inter diem et noctem, vel inter animas, alias intelligi- 

bilibus, alias sensibilibus deditas; ut jam non tu solus in 

abdito dijudicationis tuae, sicut antequam fieret firmamentum, 

dividas inter lucem et tenehras, sed etiam spirituales tui in 

eodem firmamento positi atque distincti, manifestata per orbem 

gratia tua luceant super terram, et dividant inter dlem et 

Rom. noctem, et signijicent tempora : quia vetera transierunt, et * ecce 

2 Cor. fi^c^^ ûnt Jiova; et quia propior est nostra salus, quam cum 

5, 17. credidimus; et quia nox prcecessit, dies autem appropinqua- 

TsM,2.vit; et quia henedicis coronam anni tui, mittens henignitatis* 

Mat. 9, operarios in messem tuam, in qua seminanda alii lahoraverunt, 

Joh. 4, 

inittens etiam in aliam sementem, cujus messis injine est. Ita 

3^- das vota optanti*, et benedicis annos justi ; tu autem idem ipse 

39^ * ' es, et in annis tuis qui no7i dejiciunt, horreum praeparas annis 

Ps. ioi,transeuntibus. ^terno quippe consilio, propriis temporibus 

28 

bona ccelestia das super ten-am. 

1 Cor. 23. Quoniam quidem alii datur per Spiritum sermo sapien- 

^j^^ j 

tidB ^, tanquam luminare majus, propter eos qui perspicuae veri- 

tatis luce delectantur, tanquam in principio diei ; alii autem 

sermo scienticB secundum eumdem Spiritum, iainquBm luminare 

minus; aliijides, alii donatio curationum, alii operationes vir- 

g Distat tamen ab ffiternorum con- sancto viro loquente, " Ecce pietas est 

templatione actio qua bene utimur tem- sapientia, abstinere autem a malis est 

poralibus rebus, et illa sapientize, ha;c scientia." In hac difFerentia intelligenscientiffi 

deputatur. Quamvis enim et dum est, ad contemplationem sapientiam, 

illa quae sapientia est, possit scientia nun- ad actionem scientiam pertitiere. Pietacupari, 

sicut et Apostolus loquitur, ubi tem quippe hoc loco posuit Dei cultum, 

dicit, *' Nunc scio ex parte, tunc autem quae Graece dicitur Osoo-ifiu». Nam hoc 

cognoscam sicut et cognitus sum ;" quam verbum habet ista sententia in codicibus 

scientiam profecto contemplationis Dei Graicis. Et quid est in aeternis excelvult 

intelligi, quod sanctorum erit prse- lentius quam Deus, cujussolius immutamium 

summum: tamen ubi dicit, •' Alii bilis est natura? Et quis cultus ejus, 

quidem datur per Spiritum sermo sapi- nisi amor ejus, quo nunc desideramus 

entiae, alii sermo scientiae secundum eum videre, credimusque et speramus nos 

eundem Spiritum ;" hap,c utique duo sine esse visuros ; et quantum proficimus * vidubitatione 

distinguit, licet non ibi expli- demus nunc per speculum in ajnigmate, 

cet quid intersit, et unde possit utrumque tunc autem in manifestatione V Aug. de 

dignosci. Verum scripturarum sancta- Trin. 1. xii. §. 22. add. §. 25. I. xiii. 

rum multiplicem copiam scrutatus, inve- §. 1. de div. quaest. ad Simplic. 1. ii. $.3. 

nio scriptum esse in libro Job, eodem et in Ps. 135. §. 8.


iututn, alii prophetia, alii dijudicatio spirituum, alteri genera 

linguarum; et hsec omnia tanquam stellce. Omnia enim hxEc 

operatur unus atque idem Spiritus, dividens propria unicuique 

prout rulty et faciens apparere sidera in manifestatione ad 

utilitatem. Sermo autem scientia qua continentur omnia 1 Cor. 

10 

sacramenta, quae variantur temporibus *" tanquam luna, et ' 

ca3tera3 notitia) donorum quae dcinceps tanquam stella? com- 

memorata sunt, quantum differunt ab illo candore sapientiaj 

quo gaudet pra^dictus dies, tantum in principia* noctis sunt'. 

His enim sunt necessaria, quibus ille prudentissimus servus 

tuus non potuit loqui quasi spiritualibus,sed quasi carnalibus, l Cor. 

ille qui sapientiam loquitur inter perfectos. Animalis autem ^'^^^ 

homo tanquam parrulus in Christo, lactisque potator, donec2,6. 

roboretur ad solidum cibum, et aciem firmet ad solis aspectum, Jj 3' ^ 

non habeat desertam noctem suam, sed luce lunae stellarum- 

que contentus sit. Hacc nobiscum disputas, sapientissime 

Deus noster, in Libro tuo firmamento tuo ; ut discemamus 

omnia contemplatione mirabili, quamvis adhuc in signis, et 

in temporibus, et in diebus, et in annis. 

24. Sed prius lavamini, mundi estote ; auferte nequitiaml%.\,\Q, 

ab animis vestris, atque a conspectu oculorum meorum, ut 

appareat arida. Discite bonum facere, judicate jûpillo, et 

justificate vidicafn ; ut germinet terra herbam imbuli et 

lignum fructiferum ; et venite, disputemus, dicit Dominus, 

ut fiant luminaria in firmamento coeli, et luceant super 

terram. Quaerebat dives ille a magistro bono, qiiid faceret 

ut vitam ceternam consequeretur : dicat ei magister bonus, 

quem putabat hominem, et nihil amplius ; bonus est autem, 

quia Deus est: dicat ei, ut ,9/ vult venire ad vitam, servet 

mandata; separet a se amaritudinem malitiae atque nequitise; 

non occidat, non moechetur, non furetur, noti falsum testimonium 

dicat ; ut appareat arida, et germinet honorem patris 

et matris, et dilectionem proximi. Feci, inquit, hcsc omnia. 

h Si discernimus duo Testamenta, ergo j^m teneas promissa, quid qtiseris 

Vetus et Novura, non sunt eadem sacra- promittentia, habens jam Salvatorem ? 

menta, nec eadem promissa, eadem tamen 

pleraque prajcepta. Sacramenta 

Mutata sunt sacramenta, facta sunt faci- 

liora, pauciora, salubriora, feliciora. 

non eadem, quia alia sunt sacramenta Aug. in Ps. 73. $. 2. 

dantia salutem, alia promittentia Salva- • Nihil enim horum est, quod in hujus 

torcm. Sacramenta novi Testamcnti saiculi noctenonsitnecessarium; quajcum 

dant saluteni, sacramenta veteris Teslanienti 

promiserunt Salvatorem. Cum 

transierit, necessaria ista non erunt, ideo 

* in potestatem noclis.' Aug.inPs.135.^.8.


Unde ergo tantag spinas, si terra fructifera est ? Vade, exstirpa 

silvosa dumeta avaritia^ ; 

vende quce possides, et implere frugi- 

bus dando pauperihus, et hahehis thesaurum in coelis, et 

sequere Dominum si vis esse perfectus, eis sociatus inter quos 

loquitur sapientiam ille qui novit quid distribuat diei et nocti, 

ut noris et tu, utjiant et tibi luminaria in Jirmamento coeli; 

Mat. 6, quod non fiet, nisi fuerit illic cor tuum ; quod item non fiet, 

nisi fuerit illic thesaurus tuus , 

sicut audisti a magistro hono. 

Mat. 19, Sed contristata est terra sterilis'', eispincB offocaverunt verhum. 

1 Pet. 2 ^^' ^^* autem genus electum, infirma mundi, qui dimi- 

9. sistis omnia ut sequeremini Dominum; ite post eum, et con- 

Mat. '^^yfî^^dite fortia : ite post eum, speciosi pedes, et lucete in 

1 Cor.i,^^'?^^^^^'?^^ 

y ^^ cceli enarrent gloriam ejus, dividentes inter 

"^•^- lucem perfectorum sed nondum sicut Angelorum, et tenehras 

' ' parvulorum sed non despectomm * : lucete super omnem ter- 

Ps.i8,2.ram; et dies sole candens eructet diei verhum sapienticB, et 

nox luna lucens annuniiet nocti verhum scientics. Luna et 

stellaj nocti lucent ; sed nox non obscurat eas, quoniam ipsse 

illuminant eam pro modulo ejus. PZcce enim tanquam Deo 

^xcQYite, Fiant lumiiiaria infirmamento codi,factus est suhito 

de ccelo sonns, quasi decurrens spiritus* vehemens, et visce 

Aci.lyl.sunt lingucR divisce quasi ignis, qui et insedit super unum- 

^' 

14. ' 

quemque illorum ; etfacta sunt luminaria in firmamen to corU, 

' verhum vitce habentia. Ubique discurrite, ignes sancti, ignes 

iJohn b decori. , Vos enim estis lumen mundi, nec estis suh modio, 

^' Exaltatus est cui adhaesistis, et exaltavit vos. Discurrite, et 

innotescite omnibus gentibus. 

XX. 26. Concipiat et mare, et pariat opera vestra, et producant 

9n7p* 

ctqi(

CONFESSIONUM LIBKR XIII. W5 

praeposito illo sibi ad auctoritatem, sub quo volitarent quocumque 

irent. Neque enim sunt loquelce neque sermo?ies,Ps.l9,4. 

quorum tion audiantur voces eortim, quando in omnem terram 

exiit sonus eorum, et in Jines orhis terrcE verha eorum; quo- 

niam tu, Domine, henedicendo midtiplicasti ha^c. 

27. Numquid mentior, aut mixtione misceo, neque dis- 

tinguo lucidas cognitiones hamm rerum in firmamento coeli, 

ct opera coi*poralia in undoso mari, et sub firmamento cceli ? 

Quarum enim rerum notitioB sunt solidae, et terminatae sine 

incrementis generationum, tanquam lumina sapientice et 

scienticB, earumdem rerum sunt operationes corporales multa) 

ac variaj ; et ahud ex alio crescendo multiplicantur in bene- 

dictione tua, Deus, qui consolatus es fastidia sensuum mor- 

taJium, ut in cognitione animi res una multis modis per 

corporis motiones figuretur atque dicatur'. Aquae produxenmt 

ha^c ; sed in verbo tuo. Necessitates alienatorum ab 

seternitate veritatis tuaj populorum produxerunt ha^c, sed in 

Evangelio tuo ; quoniam ipsa? aqua) ista ejecenint, quarum 

amarus languor fi.iit causa ut in tuo verbo ista procederent. 

28. Et pulchra sunt omnia faciente te, et ecce tu inenar- 

rabiUter pulchrior qui fecisti omnia : a quo * si non esset lapsus 

Adam, non difiûnderetur ex utero ejus salsugo maris, genus 

humanum profunde curiosum, et procellose tumidum, et 

instabiliter fluidum ; atque ita non opus esset ut in aquis 

multis corjDorahter et sensibiliter operarentur dispensatores 

tui mystica facta et dicta. Sic enim mihi nunc occurrerunt 

reptilia et volatilia, quibus imbuti et initiati homines corpo- 

rahbus sacramentis subditi, non ultra proficerent, nisi spiritu- 

aliter vivesceret anima gradu alio, et post initii verbum in con- 

summationem respiceret. 

29. Ac per hoc in verbo tuo non maiis profunditas, sed ab XXI. 

aquarum amaritudine terra discreta ejecit*, non reptiha ani-^lj/p/ 

marum vivarum et volatilia, sed animam vivam. Neque enim^"


magnalia mirabilium quserit quibus fiat fides ; neque enim 

Joh. 4, nisi signa et prodigia viderit, non credit, cum jam distincta 

1 Cor. 

^^^ ^^^^^ fidelis ab aquis maris infidelitate amaris ; et lingu(R 

14, 22. in signo* sunt non fidelihus, sed infidelibus. Nec isto igitur 

genere volatili, quod verbo tuo 'produxerunt aqiKB, opus 

Ps. I35,habet terra qnam fundasti super aquas"^. Immitte in eam 

verbum tuum per nuntios tuos. Opera enim eorum naiTamus, 

sed tu es qui operaris in eis, ut* operentur animam vivam. 

Terra producit eam, quia terra causa est ut haec agant in ea 

sicut mare fuit causa ut agerent reptilia animarum vivaru7n, 

et volatilia suh firmamento coeli, quibus jam ten-a non in- 

Luc.24,(Jiget; quamvis piscem" manducet levatum de profundo in ea 

Ps.22 5. ^^^''^^ quam parasti in conspectu credentium ; 

ideo enim de 

profundo levatus est ut alat aridam. Et aves, marina progenies, 

sed tamen super terram multiplicantur. Primarum 

enim vocum evangelizantium infidelitas hominum causa ex- 

stitit ; sed et fideles exhortantur, et benedicuntur ab eis* 

muUipliciter de die in diem. At vero anima viva de terra 

sumit* exordium, quia non prodest nisi jam fidelibus con- 

tinere se ab amore hujus saeculi, ut anima eorum tibi vivat, 

1 Tim. 

5,6. 

quae mortua erat in deliciis vivens, deliciis, Domine, morti- 

feris ; nam tu puri cordis vitales delicias. 

30. Operentur ergo jam in terra ministri tui, non sicut in 

aquis infidelitatis, annuntiando et loquendo per miracula et 

sacramenta et voces mysticas, ubi intenta* sit ignorantia 

mater admirationis in timore occultorum signorum; talis 

enim est introitus ad fidem fihis Adam oblitis tui, dum se 

Gen. 3, ahscondunt a facie tua et fiunt abyssus : sed operentur etiam 

8. 

sicut in arida discreta a gurgitibus abyssi ; et sint forma fide- 

libus, vivendo coram eis, et excitando ad imitationem. Sic 

enim non tantum ad audiendum, sed etiam ad faciendum 

Ps. 68, audiunt: Quderite Dominum^ et vivei anima vestra, ui pro- 

33 

Rom. 

12,2. 

ducat terra animam viventem. Nolite conformari huic sceculo, 

Et quia in Baptismo, quem accepe- Piscis qui in Baptismate per invocatio- 

runt, inconcussa credulitate consistunt, nem Frontalibus undis inseritur, ut quje 

ideo dictum est, " Firmavit lerram super aqua fuerat, a Pisce etiam Piscina vociaquas." 

Aug. in Ps. 135. $. 8. tetur. Cujus Piscis nomen, secundum 

" Tertull.de Bapt. c. 1. Nos Pisci- Appellationera GrsDcam in uno nomine 

culi secundum IX0TN nostrum Jesum per singulas Literas turbam sanctorum 

Christum in aqua nascimur ; nec aliter nominum continet, 1X0TS quod est La- 

CONFESSIONUM LIBER XIII. 

'261 

contineto vos ab eo. Evitando vivit anima, quai appetendo 

inoritur. Continete vos ab immani feritate superbia^, ab 

inerti voluptate hixuria;, et Sifallaci iiomine scientm ; ut sint 

bestiae mansuetae, et pecora edomita, et innoxii sei-pentes. 

Motus enim animaj sunt isti in allegoria : sed fastus elationis, 

et delectatio libidinis, et venenum curiositatis, motus sunt 

animas mortuae ; quia non ita moritur, ut omni motu careat, 

l ijjj^- 

quoniam dlscedendo afoiite vitce moritur", atque ita suscipitm' Jer. 2, 

a praetereunte saeculo, et conformatur ei, Rom. 

31. Verbum autem tuum, Bens, fons vitcd aeternae est, eti'^'^. 

non prseterit : ideoque in verbo tuo cohibetur ille discessus, 

dum dicitur nobis, Nolite conformari huic scbcuIo ; ut produ- 

cat terra, in fonte vitcB, animam vivetitem, in verbo tuo per 

Evanffelistas tuos animam continentem, imitando imitatores i Cor. 

. 11 1 

Christi tui. Hoc est enim secundum genus, quoniam aemu- ' 

latio viri ab amico est: Estote, inquit, sicut ego ; quia et ego Gal. 4, 

sicut vos. Ita erunt in anima viva * hestice honcB in mansue- 

tudine actionis. Mandasti enim, dicens : In mansuetudine Eccl. 3, 

opera tua perjice, et ab omni homine diligeris. Et pecora 

hona, neque si manducaverint, ahundantia ; neque si non man- 1 Cor. 

ducaverint, egentia: et serpentes boni, non pemiciosi ad ' 

nocendum, sed astuti ad cavendum; et tantum explorantesMat. 10, 

temporalem naturam, quantum sufficit, ut per ea qucB facta j^J^ j^ 

sunt, intellecta conspiciatur cBternitas. Serviunt enim rationi 20. 

haec animalia'', cum a progressu mortifero cohibita vivunt et 

ho?ia sunt. 

°Nullavitaest, quaenonsitexDeo,quia pergunt in foedissimas consuetudines, et 

Deus utique summa vita est, et ipse fons per diversas perniciosasque delectationes 

vitae Vita ergo voluntario defectu defi- nos rapiunt, et faciunt similes omni 

ciens ab eo, qui eam fecit, et cujus essen- generi bestiarum. Cum autem reguntia 

fruebatur, et volens contra Dei legem tur et subjiciuntur, omnino mansues- 

frui corporibus, quibus eam Deus pras- cunt, et nobiscum concorditer vivunt. 

fecit, vergit ad nihilum. Nam si ea quae Non enim a nobis alieni sunt motus animi 

moriuntur, penitus raorerentur, ad nihi- nostri. Pascuntur etiam nobiscum coglum 

sine dubio pervenirent: sed tantum nitione rationum et morum optimorum, 

rooriuntur, quantum minus essentiae paret vitae sternse, tamquam herbis semina- 

ticipant. Aug. de vera Rel. c. 11. libus et lignis fructiferis et herbis viridi- 

P Et quod eis dictum est, Habete pot- bus. Et haec est hominis vita beata atque 

estatem, &c. : salvo quidem intellectu, tranquiila, cum omnes motus ejus rationi 

quo manifestum est omnibus his animali- veritatique consentiunt ; et vocantur gaubus 

hominem ratione dominari ; recte dia, et amores sancti, et casti, et boni. 

tamen intelligitur etiam spiritaliter ; ut Si autem non consentiunt, nihilo minus 

omnea afFectiones et motus animi, quos dum negligenter geruntur, conscindunt 

habemusistisanimalibussimiles,subditos et dissipant animum, et faciunt vitam 

baberemus, et eorum dominaremur per miserrimam ; et vocantur perturbationes, 

temperantiam et modestiam. Cum enim et libidines, et concupiscentias malae, De 

non reguntur isti motus, erumpunt et quibus jam nobis prtecipitur, ut eas oum


XXII. 32. Ecce eiiim, Domine Deus iioster, creator noster, cum 

cohibitae fuerint affectiones ab amore sceculi, quibus morieba- 

26 : Faciamus 

jxiur malc vivendo, et coeperit esse anima vivens bene vivendo, 

honiinem ^ . i * i 

ad ima' completumque luerit verbum tuum, quod per Apostolum tuum 

ginem 

dixisti, NoUte conformari huic sceculo; consequitur et illud 

Renova- quod adjunxisti statim et dixisti, Sed reformamini in novitate 

tio men- jji^f^Hg i^^strcB : non jam secundum genus, tanquam imitantes 

praecedentem proximum, et* ex hominis melioris auctoritate 

viventes, (neque enim dixisti, " Fiat homo secundum genus ;" 

Gen. 1, sed, Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nos- 

tram ; ut nos prohemus qucB sit voluntas tua. Ad hoc enim 

1 Cor. 4, dispensator ille tuus generans per Evangelium filios, ne 

• semper parvulos haberet quos lacte nutriret, et tanquam 

2,7. nutrix foveret: Eeformamini, mquit, in novitate mentis ves- 

19°"2 

^^^^ ad prohandum vos* quce sit volimias Dei, quod honum et 

heneplacitum et perfectum. Ideoque non dicis, Fiat homo 

sed, Faciamus hominem. Nec dicis, Secundum genus ; sed, 

Ad imaginem et similitudinem nostram. Mente quippe re- 

novatus, et conspiciens intellectam veritatem tuam, homine 

Jer. 31, demonstratore non indiget, ut suum genus imitetur; sed te 

^'^^ demonstrante prohat ipse quce sit voluntas tua, quod honum 

et heneplacitum et perfectum : et doces eum* jam capacem 

videre Trinitatem unitatis, et unitatem Trinitatis''. Ideoque 

pluraUter dicto, Faciamus hominem, singulariter tamen infer- 

Gen. 1, tur, Etfeeit Deus hominem; et ^XmdXxi^x ^xoXo, Adimaginem 

^^' nostram, singulariter infertur, ad imaginem Dei. Ita homo 

Col. 3, renovatur in agnitione Dei, secundum imaginem ejus qui 

j ^^j. creavit eum : eispiritualis effecius judicat omnia, quse utique 

2, 15. judicanda sunt ; ipse autem a nemine judicatur. 

XXUl. 33. Quod autem judicat omnia, hoc est quod hahet pot- 

^^^^^^^ piscium maris, et volatilium cceli, et omnium pecorum 

deniversiculum:et fcrarum, et omnis terrce, ei omnium repentium quce repunt 

$citpiZl'^^P^^' t^rram. Hoc enim agit per mentis intellectum, per 

bus ma- quem percipit quce sunt Spiritus Dei. Alioquin homo in honore 

De qui- 

possumus labore crucifigamus in rum, lijec est beata vita, pie perfecteque 

"*. quanto . 

chiistia- ' nobis, donec absorbeatur mors in victonusjudiriam.' 

Dicit enim Apostolus : 'qui autem 

cognoscere a quo inducaris in veritatem, 

qua veritate perfruaris, per quid connec- 

i^n o 

J^su Christisunt, carnem suam crucifixe- taris summo modo. Quae tria unum 

1^*^^"^' runtcumperturbationibusetconcupiscen- Deum inieliigentibus unamque substan- 

^'** 

tiis.' Aug. de Gen. c. JManich.l. i.c. 20. tiam, exclusis vanitatibus varijE super- 

1 llla est igilur piena satietas animo- stitionis, ostendunt. de Vita Beata, $. 35. 

;

L 


positus, 7ioti intellexit ; comparatus est jumentis i?isensatis,et Ps. 48, 

similis factus est illis. Ergo in Ecclesia tua, Deiis noster, 

secundum gratiam tuam quam dedisti ei, quoniam tuum Eph. 2, 

sumus Jigmentum, creati in operihus honis, non solum qui * 

spiritualiter prajsunt, sed etiam hi* qui spiritualiter subduntur 

eis qui praesunt {Masciilum enim et feminam fecisti hominem Gen. i, 

hoc modo in gratia tua spirituali, ubi secundum sexum cor- * 

poris non est masculus et femina ; quia nec Judceus, neque Gal. 3, 

Gr(Bcus, nec servus, neque liher) : spirituales ergo, sive qui * 

praesunt, sive qui obtemperant, spiritualiter^'«c//cawf; non dei Cor.2, 

cognitionibus spirituahbus, quas lucent in jirmamento (non * 

enim oportet de tam subUmi auctoritatc judicare); neque 

enim* de ipso Libro tuo, etiamsi quid ibi non lucet; quoniam 

submittimus ei nostrum intellectum, certumque habemus etiam 

quod clausum est aspectibus nostris, recte veraciterque dictum 

esse. Sic enim homo, licet jam spiritualis et renovatus in Col. 3, 

agnitione Dei, secundum imaginem ejus qui creavit eum ; ' 

factor tamen legis debet esse, non judex. Neque de illaJac. 4, 

distinctione judicat, spirituahum videlicet atque camalium * 

hominum, qui tuis, Deus noster, oculis noti sunt, et nullis 

adhuc nobis apparuerunt operibus, ut ex fructihus eorum iMat. 7, 

cognoscamus eos : sed tu, Domine, jam scis eos et divisisti et 

vocasti in occulto, antequam fieret firmamentum. Neque de Ps.49,2. 

turbidis hujus saeculi popuhs quanquam* spiritualis homoiCor.5, 

judicat. Quid enim ei de his quiforis sunt judicare, ignoranti 

quis inde venturus sit in dulcedinem gratioe tuae, et quis in 

lêrpetua impietatis amaritudine remansurus ? 

34. Ideoque homo quem fecisti ad imaginem tuam, non 

accepit potestatem luminarium coeli, neque ipsius occulti 

coeli, neque diei et iioctis, quae ante coeli constitutionem 

vocasti, neque congregationis aquarum quod est mare ; sed 

accepit potestatem piscium maris, et volatilium coeli, et omnium 

pecorum, et omnis terrce, et omnium repentium qucs 

repunt super terram. Judicat enim ; et approbat quod recte, 

improbat autem quod perperam invenerit ; 

sive in ea solemni- 

tate sacramentorum quibus initiantur, quos pervestigat in 

aquis multis misericordia tua ; sive in ea qua ille piscis ' ex- 

hibetur, quem levatum de profundo terra pia comedit ; sive 

in verborum signis vocibusque subjectis auctoritati Libri tui 

f Vid. sup. i. 29. not. n.


tanquam siih firmamento volitantibus, interpretando, ex- 

ponendo, disserendo, disputando, benedicendo atque invo- 

cando te, ore erumpentibus atque sonantibus signis, ut re- 

spondeat populus, Amen. Quibus omnibus vocibus corpo- 

raliter enuntiandis, causa est abyssus sseculi, et csecitas carnis, 

qua* cogitata non possunt videri, ut opus sit instrepere in 

auribus : ita quamvis multiplicentur volatiUa super terram, ex 

aquis tamen originem ducimt. Judicat etiam spiritualis, ap- 

probando quod rectum, improbando autem quod perperam 

invenerit in operibus moribusque fidelium, eleemosynis tanquam 

terra /ructifera, et de anirna viva mansuefactis affecti- 

onibus, in castitate, in jejuniis, in cogitationibus piis, de his 

quae per sensum corporis percipiuntur. De his enim judicare 

nunc dicitur, in quibus et potestatem corrigendi habet. 

XXIV. 35. Sed quid est hoc, et quale mysterium est ? Ecce hetie- 

28 : Et 

dicis homines, o Domine, ut crescant et multijplicentur, et 

henedhit lYnpleant terram. Nihilne nobis ex hoc innuis ut intelhGramus 

eos Devs ,..t»^ . 

t 

i-. 

dicens, ahquid? Cur non ita benedixeris lucem. quam vocasti diem, 

cêscxte xyqq firmamentum coeli, nec luminaria, nec side7'a, nec terram, 

nec mare? Dicerem te, Deus noster qui nos ad imaginem 

tuam creasti, dicerem te hoc donum benedictionis homini 

proprie voluisse largiri ; 

nisi hoc modo benedixisses et pisces 

et cetos ut crescerent, et multiplicarentur, et implerent aquas 

maris, et volatilia multiplicarentur super terram. Item dice- 

rem ad ea rerum genera pertinere benedictionem hanc, quae 

gignendo ex semetipsis propagantur ; si eam reperirem in 

arbustis, et frutetis et in pecoribus teiTa?. Nunc autem nec 

herbis et lignis dictum est, nec bestiis et serpentibus, Crescite 

et nndtiplicamini ; cum hacc quoque omnia, sicut pisces et 

aves et homines gignendo augeantur, genusque custodiant. 

•36. Quid igitur dicam, himen meum Veritas? " quia vacat 

hoc, quia inaniter ita dictum est?" Nequaquam, Pater pietatis; 

absit ut hoc dicat servus Verbi tui. Et si eg'o non intehigo 

quid hoc eloquio significes, utantur eo mehus meliores, id est 

intelligentiores quam ego sum, unicuique quantum sapere 

dedisti, Deus meus. Placeat autem et confessio mea coram 

ocuhs tuis, qua tibi confiteor credere me, Domine, non incassum 

te ita locutum, neque silebo quod mihi lectionis hujus 

occasio suggerit. Verum est enim, nec video quid impediat 

ita me sentire dicta figurata Hbrorum tuorum. Novi enim


multipliciter significari per corpus, quod uno modo mente 

intelligitur ; et multipliciter mente intelligi, quod uno modo 

per corims significatur. Ecce simplex dilectio Dei et pro- 

ximi, quam multiplicibus sacramentis, et innumerabilibus 

linguis, et in uuaquaque lingua innumerabilibus locutionum 

modis, coi*poraliter enuntiatur! ita crescunt et multiplicantur 

fetus aquarum. Attende iterum quisquis haec legis : ecce 

quod uno modo Scriptura effert*, et vox personat, In pri?i- Gen.l, 

cipio fecit Deus coelum et terram ; nonne multipliciter * 

intelligitur, non crronim fallacia, sed verarum intelligentianun 

generibus? ita crescunt et multiplicantur fetus hominum. 

37. Itaque si naturas ipsas rerum non allegorice sed 

proprie cogitemus; ad omnia qua^ de seminibus gignuntur, 

convenit verbum, Crescite et multiplicamini. Si autem 

figurate posita ista tractemus, quod potius arbitror intendisse 

Scriptiu*am, quae utique non supervacue solis aquatilium et 

hominum fetibus istam benedictionem attribuit; invenimus 

quidem multitudines et in creaturis spirituaUbus atque cor- 

poraUbus, tanquam in codo et in terra; et in animis justis et 

iniquis, tanquam in luce et tenehris; et in sanctis auctoribus, 

per quos lex miuistrata est, tanquam in Jirmamento quod 

soUdatum est inter aquam et aquam; et in societate amaricantium 

populomm, tanquam in mari; et in studio animarum 

piarum, tanquam in arida; et in operibus misericordiae secundum 

prajsentem vitam, tanquam in herhis seminalihus et 

lignis fructiferis ; et in spiritualihus donis manifestatis adutili- 

tatem, sicut in luminarihus cosli; et in affectionibus * fonnatis 

ad temperantiam, tanquam in anima viva. In his omnibus 

nanciscimur muUitudines, et ubertates, et incrementa: sed 

quod ita crescat et multiplicetur, ut una res multis modis 

enuntietur, et una enuntiatio muUis modis inteUigatur, non 

invenimus, nisi in signis corporaUter editis, et rebus inteUigi- 

biUter excogitatis. Signa corporaUter edita, generationes 

aquarum propter necessarias causas camaUs profunditatis 

res autem inteUigibiUter excogitatas, generationes humanas 

propter rationis fecunditatem inteUigimus. Et ideo credimus 

utrique eorum * generi dictum esse abs te, Domine, Crescite 

et multiplicamini. In hac enim benedictione, concessam 

nobis a te potestatem ac facuUatem accipio, et muUis modis 

enuntiare quod uuo modo inteUectum tenuerimus, et muUis 

;


modis intelligere, quod obscure uno niodo enuntiatuni legeri- 

mus. Sic implentur aquse maris, quae non moventur nisi 

variis* significationibus : sic et fetibus humanis impletur et 

terra ; 

cujus ariditas apparet in studio, et dominatur ei ratio. 

XXV. 38. Volo etiam dicere, Domine Deus meus, quod me con- 

29 : Ecce sequens tua Scriptura commonet ; et dicam, nec verebor. 

dedivo- Verum enim dicam, te mihi inspirante, quod ex eis verbis 

his om- ... ,. -- ... . . 

nem fter- voluisti ut diccrcm. Ncquc enim alio prseter te mspirante 

bam 

in e&cam 

&c. 

credo me verum dicere, cum tu sis veritas. omnis autem homo 

. , . . 

mendax. Et ideo qui loquitur menclacium, cle suo loquitur. 

Rom. 3, 

jgj.gQ ^^ verum loquai', de tuo loquar*. Ecce dedisti nobis 

Joh. 8, in escam omne femim sativum, seminans semen quod est 

^^' super omnem terram^ et omne lignum quod hahet in se fruc- 

ium seminis sativi. Nec nobis solis, sed et omnihus avihus 

coeli, et hestiis terrce, atque serpentibus * ; piscibus autem et 

cetis magnis non dedisti hiec. Dicebamus enim eis terroe 

fructibus significari, et in allegoria figurari opera misericordia?, 

quee hujus vitae necessitatibus exhibentur ex terra fructifera. 

2 Tlm. TaUs terra erat pius Onesiphorus, cujus domui dedisti miseri- 

' * cordiatn, quia frequenter Fsiul\im tuum refrigeravit, et cate- 

nam ejus non eruhuit. Hoc fecerunt et fratres, et tali fruge 

2 Cor. fructificaverunt, qui quod ei deerat, suppleverunt ex Mace- 

' ' donla. Quomodo autem dolet quaedam ligna, quaj. fructum 

2 Tim. ei debitum non dederunt, ubi ait : In iJrima mea defensione 

' 7iemo 7nihi adfuit, sed omnes me dereliquerunt : non illis 

imputetur ! Ista enim debentur eis qui ministrant doctrinam 

rationalem per intelHgentias divinorum mj^^steriorum ; et ita 

eis debentur, tanquam hominihus. Debentur eis autem sicut 

anima: vivce, praebentibus se ad imitandum in omni conti- 

nentia. Item debentur eis tanquam volatiUhus, propter benedictiones 

eorum quae multiplicantur super terram, quoniam 

Ps.i8,5.27i omnem terram exivit sonus eorum. 

XXVI. 39. Pascuntur autem his escis qui hTetantur eis; nec illi 

^ °^"P" laetantur eis quorum Deus venter est. Neque enim in illis 

utilitas qui pra^bent ista, ea qua3 dant, fructus est ; sed quo animo 

^cio^n^ 

dant. Itaque ille qui Deo serviebat, non suo voitri, video 

Pôxi- plane unde gaudeat ; video, et congratulor ei valde. Accepe- 

collato. fat enim a Philippensibus, qua3/>


-271 

filjice in Domino^ quia tandem aliquando repulliilastis sapere 

pro me, in quo et sapiehatis; toidiuni autem hahuistis. Isti 

ergo diuturno taedio marcuerant, et quasi exaruerant ab isto 

fnictu boni operis ; et gaudet eis quia repullularunt, non sibi 

quia ejus indigentias subvenerunt. Ideo secutus ait : AôwPiiil. 'J» 

quod desit aliquid dico ; ego enim didici, in quihus sum 

sufficiens esse. Scio et minus hahere, scio et ahundare; in 

oninihus et in omniu imhutus sum ; et satiari, et esurire, et 

ahundarcêt pemiriam pati: omnia possum in eo qui me con- 

fort^t. 

40. Unde ergo* gaudes, o Paule magne.? Unde gaudes, 

unde pasceris, homo renovate in ognitionem Dei secundum 

imaginem ejus qui creavit te, et anima viva tanta continentia, 

et lingua volatilis, loquens mysteria ? Talibus quippe animan- 1 Cor. 

tibus ista esca debetur. Quid est quod te pascit? Laetitia. ' 

Quod sequitur audiamus. Verumfanien, inquit, henefecistis, 

communicantes trihidationi me


Mdit. lO.prophetcB, iste mercedem justi accipiet. Nec solum ait, Qui 

• ' calicem 

aqucB frigidce poium dederit tmi ex minimis meis 

sed addidit, tantum in nomine discipuli. Et sic adjunxit 

Amen dico vobis, noii perdet mercedem suam. Datum est, 

sMScipere prophetam, suscipere justum, porrigere calicem 

aqucd frigidce discipulo ; fructus autem, in nomine prophetw, 

in nomine justi, in nomine discipuli hoc facere. Fructu 

a Reg. pascitur Elias a vidua sciente quod hominem Dei pasceret, et 

17 

propter hoc pasceret: per corvum autem dato pascebatur. 

Nec interior Elias, sed exterior pascebatur, qui posset etiam 

talis cibi egestate corrumpi. 

XXVII. 42. Ideoque dicam quod verum est coram te, Domine : 

homines idiotae atque infideles, quibus initiandis atque 

pisieret^^"^ 

oetos kicrandis necessaria sunt sacramenta initiorum, et magnaha 

^.4„r, 

miraculorum, quas nomine piscium et cetorum significari cre- 

dimus*, suscipiunt corporaliter reficiendos, aut in aUquo usu 

praesentis vitae adjuvandos pueros tuos, cum id quare faciendum 

sit, et quo pertineat ignorent ; nec iUi istos pascunt, nec 

isti ab ilUs pascuntur : quia nec illi haec sancta et recta 

vohmtate operantur; nec isti eorum datis, ubi fructum nondum 

vident, la^tantur. Inde quippe animus pascitur, unde 

laetatur. Et ideo pisces et ceti non vescuntur escis, quas non 

germinat nisi jam terra ab amaritudine marinorum fluctuum 

distincta atque discreta. 

XXVIII 43. Et vidisti, Deus, omnia quae fecisti, et ecce hona valde; 

3\^%'i 

^^^^ ^^ ^^^ videmus* ea, et ecce omnia hona valde. In singu- 

vidit Hs generibus opemm tuorum, cum dixisses ut fierent et facta 

niaquce 

Gsseut, ilhid atquc ilhid* vidisti quia honum est. Septies 

pcn, ei numeravi scriptum esse te vidisse quia honum est quod fecisti: 

^ 

-* j. 

ecce bona 

^ 

. 

vaide et hoc octavum est, quia vidisti omnia qucB fecisti; et ecce 

^^' non solum bona, sed etiam valde hona tanquam simul omnia. 

Nam singula tantum hona erant ; simul autem omnia et hona, 

etvalde. Hoc dicunt* etiam pulchra quseque corpora; quia 

longe multo pulchrius est corpus quod ex membris pulchris 

omnibus constat, quam ipsa membra singula quorum ordina- 

tissimo conventu completur universum, quamvis et illa etiam 

singillatim pulchra sint '. 

* Sane non est negligenter praetereun- enim de singulis agerel, dicebat tantum, 

dum quod dictum est,'Et vidit Deus omnia ' Vidit Deus (|uia bonum est ;' cum autem 

quaecumqne fecit, esse bona valde.' Cum de omnibus diceretur, parum fuit dicere 

; :

CONFESSIONUM LTBER XTII. -275 

44. Et attcndi ut iuvenireni, utruni septics vel octies videris XXIX. 

quia bona sunt opera tua, cum tibi placuerunt; et in tuaJo'*n"eT- 

visione non invcni tempora, per quae intelligerem quod toties ''S^'V 

videris quae fecisti, et dixi : 

" O Dominc, nonne ista Scripturaquod 

tua vera est, quoniam tu verax et veritas edidisti* eam ? Cur V^^^l'^^;' 

ergo tu mihi dicis non esse in tua visione tempora ; et istabonaes- 

Scriptura tua mihi dicit, per singulos dies ea quae fecisti teJ^^P^'^* 

ridisseqida hona sunt; etcum ea numerarem, inveni quoties?" 

Ad ha;c tu dicis mihi, quoniam tu es Deus meus, et dicis 

voce forli in aure interiore servo tuo, perrumpens meam sur- 

ditatem, et clamans : " O homo, nempe quod Scriptura mea 

dicit, ego dico. Et tamen illa temporaliter dicit, Verbo 

autem meo tempus non accidit, quia oequali mecum a^ternitate 

consistit. Sic ea quae vos per Spiritum meum videtis, ego 

video ; 

sicut ea quae vos per Spiritum meum dlcitis, ego dico. 

Atque ita, cum vos temporaliter ea videatis, non ego tempora- 

quemadmodum, cum vos tcmporaliter ea dicatis, 

liter video ; 

non ego temporaliter dico." 

45. Et audivi, Domine Deus meus, et elinxi stillam dulce- xxx. 

dinis ex tuaveritate, etintellexi quoniam sunt quidam" quibus^j'^"'' 

displicent opera tua ; et multa eorum dicunt te fecisse neces- rum d«- 

sitate compulsum, sicut fabricas coelorum et compositiones'"'^' 

siderum: et ha^c non de tuo'', sed jam fuisse alibi creata et 

aliunde, qua3 tu contraheres et comjâginares atque contexeres, 

cum de hostibus victis^ mundana mcenia molireris, ut ea con- 

' bona,' nisiadderetur et' valde.' Sienim currunt. Universum autem ab unitate 

singula opera Dei cum considerantur a nomen accepit. Quod si Manichaei conprudenlibus, 

inveniuntur habere lauda- siderarenl, laudarent universitalis aucto- 

biles mensuras et numeros et ordines in rem et condiiorem Deurn ; et cjuod cos 

suo quiique genere constituta, quanto propter conditionem nostra; mcrtalitatis 

magis omnia simul, id est ipsa universi- in parte ofiendit, redigerent ad universi 

tas, quae istis singulis in unum collectis, pulcritudinem,et viderentquemadmodum 

impletur ! Omnis enim pulcritudo quae Deus fecerit omnia non solum bona, sed 

partibus constat, multo est laudabilior in etiam brna valde. Aug. de Gen. c. I\Ian. 

toto quam in parte : s-icut in corpore 1. i. c. 21. 

humano, si laudamus oculos solos, et " Manichcci. " Offensi enim quibus- 

cetera si pulcra singula et sola lauda- dam rebus, et rursiis quibusdam delectati, 

mus ; quanto magis totum corpus, cui non earum quibus offenduntur, sed earum 

omnia membra, quae singula pulcra quibus delectantur volunt esse authorem 

sunt, conferunt pulciitudinem suam : ita Deum." Aug. de Vera Relig. c. 9. vide 

ut manus pulcra, quae etiam sola lauda- sup. 1. vii. c. 14 et 16. 

batur in corpore, si separetur a corpore, ^ Manichaeus duas dicit esse naturas, 

et ipsa amittat gratiam suam, et cetera unam bonam etalteram malam ; bonam, 

sine illa inhonesta siut: tanta est vis et quae fecit mundum, malam,de qua factus 

potentia integritatis et unitatis, ut etiam est mundus. Euod. de fide c. 49. 

quas multa sunt bona tunc placeant, cum y Dicunt isti vaniloqui et mentis se- 

in universum aliquid conveniunt et con- ductores in dla pugna, [vid.sup, vii.$. 3.


stmctione devincti*, adversus te itemm rebellare non possent. 

Alia vero nec fecisse te, nec omnino compegisse/sicut omnes 

cames et minutissima quaeque animantia, et quidquid radici- 

bus teiTam tenet : sed hostilem mentem naturamque aliam, 

non abs te conditam, tibique contrariam, in inferioribus 

mundi locis ista gignere atque formare. Insani dicunt haec, 

quoniam non per Spiritum tuum vident opera tua, nec te 

cognoscunt in eis. 

XXXI. 46. Qui autem per Spiritum tuum vident ea, tu vides in eis, 

idem E^go cum vident quia bona sunt, tu vides quia bona sunt : et 

probatur qucecumque propter te placent, tu in eis places * ; et quae per 

Beo pla- Spiritum tuum placent nobis, tibi placent in nobis. Quis 

^^^^' enim scit liominum qucB sunt hominis, nisi spiritus hominis 

2,\\.\2.qui in ipso est ? sic et qii(B Dei sunt nemo scit, nisi Spiritus 

Dei. Nos autem, inquit, non spiritum hujus mundi accepimus, 

sed Spiritimi qui ex Deo est, ut sciamus qufse a Deo 

donata sunt nobis. Et admoneor ut dicam : " Certe 7iemo scit 

qucB Dei sunt, nisi Spiritus Dei. Quomodo ergo scimus et 

nos quae a Deo donata sunt nobis ?" Respondetur mihi quoniam 

quae per ejus Spiritum scimus, etiam sic neino scit, nisi 

Mzt.\o, Spiritus Dei. Sicut enim recte dictum est, Non enifn vos 

estis qui loquimini, eis qui in Dei Spiritu loquerentur; sic 

recte dicitur, ' Non vos estis qui scitis,' eis qui in Dei Spiritu 

sciunt. Nihilominus igitur recte dicitur, ' Non vos estis qui 

videtis,' eis qui in Spiritu Dei vident : ita quidquid in Spiritu 

Dei vident quia honum est, non ipsi, sed Deus videt quia 

honum est. Aliud ergo est, ut putet quisque malum esse quod 

bonum est, quales supradicti sunt ; aUud, ut quod bonum est, 

videat homo quia honum est; (sicut multis tua creatura placet 

quia hona est, quibus tamen non tu places in ea, unde frui 

magis ipsa quam te volunt;) aliud autem, ut cum aUquid 

videt homo quia honum est, Deus in illo videai quia honum 

est ; ut scihcet ille ametur in eo quod fecit *, qui non araaretur 

et nott.] quando primus eorum homo tene- tione ponatis. sed in stellis omnibus collibraium 

gentem elementis fallacibus irri- gatum esse dicatis, quia videlicet princitavit, 

utriusque sexus principibus ibidem pibus tenebrarum commixtumessecrediiis 

ca-ptis, cum ex eis mundus construeretur, in illo bello, quo ipse primushomovester 

pkrosque eorum in ccelestibus fabricis cum tenebrarum gente pugnavit, ut de 

colligatos. Aug. c. Faust. vi. 8. Non ipsis principibus tenebrarum tali coraerubescilis.cum 

vos commentitium Chris- mixtione captis mundus fabricaretur. ib. 

tum vestrum, filium commentitii primi 11.5. 

hominis vestri, non sub stellae testifica- ^ Et videmus haec, et si est in nobis


nisi per Spiritum * quem dedit ; quoniam charitas Dei diffusa Rom. 5, 

est in cordihus nostris per Spiritum sanctum qui datus est 

nohis^ per quem videmus quia honum est quidquid aliquo 

modo est: ab illo enim est, qui non aliquo modo est, sed 

quod est, est*. 

47. Gratias tibi, Domine. Videmus coelum et terram, sive xxxil. 

corporalem partem superiorem atque inferiorem, sive spiritu- 

"J^j^ 

alem corporalemque creaturam ; atque in ornatu* harum par-enarrat 

tium quibus constat vel universa mundi moles, vel universa £)ei. 

omnino creatura, videmus lucem factam, dirisamque a tene- 

hris. Videmus jirmamentum coeli: sive inter spirituales 

aquas superiores et corporales inferiores^ primarium corpus 

niundi; sive hoc spatium aeris, quia et hoc vocatur coelum, 

per quod vagantur volatilia coeli inter aquas quae vaporaliter 

eis supcrferuntur, et serenis etiam noctibus rorant, et has quae 

in terris gravcs fluitant. Videmus congregatarum aquarum 

speciem per campos maris; ei aridam /^rrrt;/?, vel nudatam, 

vel formatam ut esset visibilis et composita, herbarum quoque 

atque arbomm materiem. Videmus luminaria fulgere desu- 

per; solem sirfficere diei^ lunam et stellas consolari noctem 

atque his omnibus notari et significari tempora. Videmus 

humidam usquequaque naturam,piscibus et belkiis et alitibus 

fecundatam, quod aeris corpulentia, quae volatus avium portat, 

aquarum exhalatione concrescif^. Videmus teiTenis animali- 

bus faciem terrae decorari; hominemque ad imaginem et 

simiUtudinem tuam cunctis irrationabilibus animantibus, ipsa 

tua imagine ac similitudine, hoc est rationis et intelhgentiae 

virtute, praeponi. Et quemadmodum in ejus anima aliud est 

quod consulendo dominatur, aliud quod subditur ut obtem- 

peret; sic viro factam esse etiam corporaliter feminam, quae 

haberet quidem in mente rationalis intelUgentise parem naturam 

; sexu tamen coiporis ita masculino sexui subjiceretur, 

quemadmodum subjicitur appetitus actionis ad concipiendam*** 

de ratione mentis recte agendi solertiam. Videmus 

haec et singula bona, et omnia bona valde. 

Spiritus ipsius, sic nobis placent ut arti- §. 18. p. 55. n.x. etl. x. ^.53. p. 194. n.c. 

fex laudfctur ; non ut ad opera conversi, •» *' Non satis considerate dictum ost ; 

ab artifice avertamur ; et faciem quo- res enim ia abdito est valde." Aug. 

dammodo ponentes ad ea quae fecit, dor- Retr. ii. 6. 

sum ponamus ad eum qui fecit. Aug. ^ Cf. de Gen. c. INIanich. 1. ii. c. 15. 

Tract. in Joann. $.1. Vid. sup. 1. iv. ^ Seu forsan*'coDcupi!.cendam,"quem

•278 8. AUGUSTINI EPISCOPI 

xxxiii 48. Laudent te opera tua, ut amemus te ; et amemus te *, 

(lenillfio 

^^ laudent te opera tua, quae habent initium et finem ex tem- 

sive de pore, ortum et occasum, profectum et defectum, speciem et 

roncrea- . , 

t;i niate-pnvationem. Habent ergo consequentia mane et vesperam, 

"^- partim latenter, partim evidenter. De nihilo enim a te, non 

de te facta sunt, non de aliqua non tua*, vel qua) antea fuerit, 

sed de concreata, id est simul a te creata materia ; quia ejus 

informitatem sine ulla temporis interpositione formasti. Nam 

cum aliud sit coeh et terrae materies, ahud cceh et terraj 

species ; materiem quidem de omnino nihilo, mundi autem 

speciem de informi materia, simul tamen utmmque fecisti, ut 

materiam forma, nulla mora? intercapedine, sequeretur. 

XXXIV 49. Inspeximus etiam propter quorum figurationem ista vel 

(Mâilo- 

^^^^ ordine fieri, vel tah ordine scribi vohiisti, et vidimus quia 

mjimwn- bona siint singula, et omnia hona valde, in Verbo tuo, in 

goiica Unico tuo; coelmn et terrayn^ caput et corpus Ecclesia), in 

expo i. praedestinatione ante omnia tempora, sine mane et vespera. 

Ubi autem ccepisti prgedestinala temporahter exsequi, ut 

occulta manifestares, et incomposita nostra componeres; 

quoniam super nos erant peccata nostra, et in profundum 

tenebrosum abieramus abs te, et Spiritus tnus bonus swper- 

ferehatur ad subveniendum nobis in tempore opportuno : et 

justificasti impios, et distinxisii eos ab iniquis ; et sohdasti 

auctoritatem Libri tui inter superiores qui tibi dociles essent, 

et inferiores qui eis subderentur; et congregasti societatem 

infidehum in unam conspirationem, ut apparerent studia 

fidehum, et tibi opera misericordiae parerent, distribuentes 

etiam pauperibus terrenas facultates ad acquirenda coelestia. 

Et inde accendisti quaedam luminaria in firmamento^ verbum 

vitse habentes sanctos tuos, et spirituahbus donis praelata 

subhmi auctoritate fulgentes : et inde ad imbuendas infideles 

gentes, Sacramenta et miracula visibiha, vocesque verborum 

secundum firmamentum Libri tui, quibus etiam fideles hene- 

dicerentur, ex materia corporah produxisti : et deinde fidehum 

animam vivam per afFectus ordinatos continentioe vigore 

formasti*; atque inde tibi soh mentem subditam, et nuhius 

admodum fere Gen. 3, 16. interpretatur id est, in masculo et femina, etiatn in uno 

Aiig. de Gen. c. Manich. 1. ii. $. 15. homine considerari possit : \it appetitum 

Ad Inijus rei exemplum femina facta est, animae, per quem de membris corporis 

quam rerum ordo subjugatviro : ut quod operamur, habeat mens interior tamquanri 

in duobus hominibus evidentius apparet, virilis ratio subjugatum.


-279 

auctoritatis humaiiiE ad iniitandum indigentem, renovasti ad 

imaginem et similitudinem tuam : prsestantique intellectui 

rationabilem actionem, tanquani viro feminam, subdidisli; 

omnibusque tuisministeriisâd perficiendos fideles in hac vita 

neccssariis, ab eisdem fidelibus ad usus temporales, fructuosa 

in futurum opera pneberi voluisti. Haec omnia videmus, et 

hona sunt valde, quoniam tu ea rides in nobis, qui Spiritum, 

quo ea videremus, et in eis te amaremus, dedisti nobis, 

50. Domine Deus, pacem' da nobis (omnia enim praesti-xxxv. 

tisti nobis) ; pacem quietis, pacem sabbati, sabbati sine ves- ^p^^^ 

pera*. Omnis quippe iste ordo pulcherrimus rerum valde 

bonarum modis suis peractis transiturus est ; et mane quippe 

in ehfactum est, et vespera. 

51. Dies autem septimus sine vespera est, nec habet occa- xxxvi 

sum, quia sanctijica^ti eum ad peiTnansionem sempitemam ; ^^^^^ 

ut id quod tu post opera tua bona valde, quamvis ea quietus »"""' 

feceris, requievisti septimo die, hoc pra^loquatur nobis voXf.u^r/' 

Libri tui, quod et nos post opera nostra, ideo bona valde """ ^^- 

1 • 1 • 1 • • qudtur. 

1 

quia tu nobis ea donasti, sabbato vita? aeternae requiescamus 

in te. 

52. Etiam tunc enim sic requiesces in nobis, quemadmo-xxxvn. 

dum nunc operaris in nobis ; et ita erit illa requies tua per nobis 

nos, quemadmodum sunt ista opera tua per nos^. Tu autem,^"^°^

280 S. AUGUSTINI EPISC. CONF. LIB. XIII. 

autem tempore ad male faciendmii movebamur deserentes te 

tu vero, Deus une bone, nunquam cessasti benefacere. Et 

sunt quaedam bona opera nostra ex munere quidem tuo, sed 

non sempiterna ; 

post illa nos requieturos in tua grandi sanc- 

tificatione speramus : tu autem bonum nullo indigens bono, 

semper quietus es ; quoniam tua quies tu ipse es. Et hoc 

intelligere quis hominum dabit homini } quis angelus angelo ? 

quis angekis homini ? A te pctatur, in te quaeratur, ad te 

Mat. 7, pulsetur : sic, sic accipietur, sic invenietur, sic aperietur. 

^- Amen. 

; 

i

i 

AUGUSTINIANI ANNALES, 

SfVE 

COMPENDIOSA S. AUGUSTINI VITA 

Aiin. 

A:r. vulg. 

354. Augustinus Thagastae nascitur, 

Patricio patre, matre Monnica, 

die decima tertia Novembris; et 

paulo post catechumenis ascri- 

bitur. 

370. Sextum decimum aetatis annum 

agens, studiis intermissis, ex otio 

in luxuriam incidit. Mox Carthagine 

studens rhetoricae, libi- 

dinosi amoris laqueo irretitur. 

371. Patricius moritur, et Augustinus 

patre orbatus alitur Carthagine 

sumptibus matris et ope Roma- 

niani. 

372. Cum secundum Carthagine annum 

degeret, filium Adeodatum 

ex coacubina suscipit. 

374. In Manichaeorum haeresim labi- 

tur, et complures ex familiaribus 

casum ejus 

suis in eam pellicit : 

deflet Monnica, et reditum sperat. 

376. Aliquandiu Thagastae grammaticam 

docet : sed mox redit Carthaginem, 

et ibi rhetoricam profitetur. 

Cum illi theatrici carmi- 

nis certamen inire placuisset, 

palmam tulit. 

379. Astrologiae nimium tribuens, 

paulatmi ab ea avocatur. De 

Pulchro et Apto libros scribit. 

383. Manichaeorum errores et imbe- 

ciilitatem comperit, sed incidit 

in Academicorum dubia. Romam 

proficiscitur : ibi rhetoricam do- 

cet. 

385. Mediolani artem oratoriam profitetur 

: Ambrosii auditor, ab 

erroribus paulatim resipiscit; at 

libidinis jugum excutere non ad 

huc valet. 

386. Plurimum proficit ex apostoli 

Pauli lcctione ; 

et tandem coelesti 

voce percussus convertitur. Magisterii 

oiius cum abjecisset, adversus 

Academicos scribit. 

387- Mediolani Baptismum, ministrante 

Ambrosio, suscipit cum 

CUM SUIS ANNORUM NOTIS. 

PR.ECIPUA FACTA. 

Anti. 

iEr. viilg. 

fiiio suo Adeodato. Monnicee ad 

Ostia Tiberina obitus. 

388. Augustinus in Africam redit. 

Adeodatus optimae indolis et mirabilis 

ingenii puer, morte immatura 

praeripitur. 

389. Augustinus presbyter Hipponen- 

sis ordinatur ab episcopo iliius 

Ecclesiae Valerio. 

392. Adversus Manichaeos scribit. 

394. Donatistas refeliit. 

395. Hipponensis episcopus, Valerii 

coadjutor, anno exeunte ordina- 

tur. 

396. Valerii Hipponensis episcopi obi- 

tus. 

397. Augustinus Confessiones suas 

scribit. Arianos, de Trinitate 

tractans, refeliit. 

398. Concilium Carthaginense IV, in 

quo adest Augustinus. 

402. Petiliani Donatistae epistolam 

confutat. 

405. Caeciliani praesidium implorat 

adversus Hipponensium Donatistarum 

immanitatem. 

408. De urbis Romae obsidione scribit. 

411. CoIIatio Carthagine habita inter 

episcopos Catholicos et Donatistas, 

in qua Augustinus eminet. 

Pelagianos errores nascentes oppugnat. 

413. Ad scribendum suum opus de 

Civitate Dei animum appellit. 

417. De gestis Palaestinae synodi circa 

Pelagium scribit. 

420. Priscillianistas impugnat. 

424. Semipelagianos confutat. 

426. Heraclium presbyterum sibi successorem 

designat. 

428. Libros Retractationum scribit. 

429. Epistolis Prosperi et Hilarii respondtt. 

430. Vandalis urbem Hipponensem 

obsidentibus, tertio obsidionis 

mense migruvit ad Dominum die 

vjgesima octava mensis Augusti.

: 

SYLLABUS CODICUM 

D QW)S 1N EUIT. NOVISSIMA PAKISIENSI RECOGNITI SU KT tON FE9SI0NUM LIDRI, 

NECNON VARIANTES LECTIONES. 

MANUSCRIPTI CODICES. 

CoNFEssioNUM Hbri prodeunt hic de 

tjovo eraendati ad veteres codices optimae 

uotae Fossatensem, Thuaneum, Corbeiensem, 

Germanensem, Benignianum, qui 

ante annos 700 vel 800 scripti videntur 

Insuper, ad alios codicesinferiorisastatis, 

aut nobis qui non omnes propriis oculis 

exploravimus incompertae, scilicet ad Theodericensem, 

Albinensem, Lyranum, Valinensem, 

Regium, Vedastinum, Vaticanum, 

unum e bibliotheca RR. PP. Prffidicatorum 

Paris. via Jacobffia, ex Sorbonica 

duos, ex Victorina tres, ex bibliotheca RR. 

PP. Augustiniauorum 

Paris. quatuor 

majoris conventus 

Denique, ad Variantes Lectiones Lova- 

niensium cura ex quinque manuscriptis 

coUectas ; necnon ad quatuor manuscriptos 

Anglicanos, scilicet unum ex Bodleiana 

bibliotheca, duos ex Collegio Mertonensi, 

et unura ex Archiva Laudina. [Hos, cum 

parum accurate coUati 

tulimus.] 

fuerint, denuo con- 

EDITI CODICES. 

Confessionum Libris emendandis adhi- 

biti sunt editi codices antiquiores et casti- 

gatiores : 

Am. Id est, liber excusus Basilea^ per 

Joannem de Amerbach, anno Domini 

1489. 

Bad. Quem Jodocus Badius per Joannem 

Parvum Parisiis excudi curavit, anno 

1502. 

Er. Desiderii Erasmi cura castigatus, et 

Frobeniano prelo editus Basilea?, 

anno 1529. 

Lov. Liber qui juxta recognitionum Theologorum 

Lovaniensium, ex Planti- 

: 

: 

niana typographia prodiit Antuerpiaj, 

auno 1577. 

Arn. Editio qufe D. Antonii Arnaldi doctoris 

Sorbonici studio ad duodeciin 

manuscriptos recognita prodiit Parisiis, 

anno 1649. 

Praeter ediliones modo allatas quibus 

solum usi fuerant RR. PP. Benedictini, 

Editioni recenti Parisiensi accurandae ad- 

hibiti sunt castigatlores libri, tum veteres 

tum recentiores 

Lugd. Editio Lugdunensis, anni 1561. 

Ven. Edilio Veneta, anni 1584. 

Somm. Editio H. Sommalii e Societate 

Jesu.ColoniaBAgrippina,», annol629. 

Lov. Editio posteiior Theologorum Lovaniensiura. 

Antuerpiae, apud Engelbertum 

Gymnicum, anno 1662. 

Dub. Editio quae D. Dubois cura prodiit 

Parisiis ex typis Joannis Paptistie 

Coignard, anno 1687. 

Benedict. Ediiio Benedictina, excusa denuo 

Antuerpiae, anno 1700. 

Mart. Editio Dom. J. Martin Benediciini 

e Congregatione S. Mauri, recognila 

ad antiquam editionem Ulimmerii 

necnon ad duodecim manuscriptos. 

Parisiis, anno 1741. 

Flor. Fr. Archangeli a Praesentatione sacer- 

dotis, professi Carmelitae excalceati, 

TheologiaB et Scripturae sanctae Lec- 

toris, recognita ad multas cditiones, 

necnon ad tredeciin Etruriae manuscriptos. 

Floreutiae, anno 1757. 

Rond. L. St. Rondel studio collata cum 

sexdecim manuscriptis, necnon cum 

prascedentibus editionibus. Parisii*, 

1776. 

'

— 

LECTIONES VARIANTES. 

Relatis iii (e.vtum, c.v Benedictinornm consilio, nonnullis Variantibns Lectionibus 

quce illos prceterierant, priiis ab ipsis usurpatam lectionem sub oculos hic ponimus 

uncis inclusam [ ]. 

.Si quas lectioncs, iis quas iu textum receperant, Benedictini, curis posterioribus, 

prctinlerunt, lectionem priorem uncis inclusam, (post ed. ult. Paris.) exhibuimus 

si qua editor ille Paris, editionem Benedictinam emendavit, vel nos edit. Parisiensem 

immutavimus, lectionem priorem cum verbis ed. B., ed. P., subjecimus. 

Ed. Oxon. 

SlGNOilUM INTERrilETATlO. 

Cdd. codices. Reg* Regius manuscriptus. 

Mss. manuscripti. Vatic. Vaticanus manuscriptua. 

Edd. editi. 'Jheoderic. Theodericensis nis. 

Et sic de caeteris manuscriptis codicibus designandis. 

Codd. Oxoniense?. 

A. Cod. Coll. Mn. Nas. D. Cod. Biblioth. Bodl. Bod. 185. 

B. Cod. Coll. Merton. N. 3. 10. Ait. E. Ejusd. Laud. 137. 

C. Ejusd. N. 1. 1. Art. 

Ubi vero hi Codices cum lextu rtcepto conveniunt, id notare haud necesse duximus. 

Caeterum hic illic signa illa usitati usurpavimus, =, si vc. omissum sit, t, si textui 

additum sit. 

P. 1. I. 5. resistis—Somm. Lov. quin- 

(jue Mss. apud Mart. laudati, necnon 

Rond. cum tribus Mss. siiperbi^, Deus, 

resistis. 

1, 9. 

[bene] 

et scire. et si scire ABCD. 

1. 11. =te Germ. 2. ap. Mart. ABC. 

habet D manu post. 

2. inferis— Theoderic. Ms. ego ium 

inferi, non intolerantcr. Alii plerique, ego 

jam inferi, librariorum lapsu, ut videtur. 

E.— Rond. cum uno codice; non enim ego 

ium in inferis. non enini egosumjam in inf. 

ABC sumjam inferi D. 

ut quoquam ut a quoquam 2 Mss. ap. 

Mart. Lov. A13DE. 

dissiparis.—Antiquiores edd. scilicet a 

Jodoco Budio Ascensio, a Joanne Amer- 

bacliio, et a Desiderio Era^mo, cum tribus 

Mss. di>pergeris. 

I. 12. tui = tua 3 Mss. c«

— 

204 LECTIONES VARIANTES. 

6. me.—Lov. et Arn. Quis nnhi commemorat. 

Bad. Ani. et Er. Quis mecum 

commemorat. E. Sed vera lectio est quam 

Mss. ope restituirnus, juxta quem loquendi 

modum in libro de Magistro, cap. 1, dicit 

Augustinus : " Duas jam loquendi causas 

constituo ; aut ut doceamus, aut ut commemoremus 

vel alios vel nosmetipsos." 

[mihi in memoriam revocat; quo sensu 

apud Aug. c. acc. p. conjungjtur. Erasm.] 

purgat. purgabat. Angl. Mss. (ABCD) 

(E. purgat)—Sic etiam Rond. cum octo 

Mss. 

cum.—Ita in Mss. et recte. Vult nimirum 

Auguslinus posse vel ex eo probari, 

quod iHa, quae in infantibus benigne tole- 

rantur, mala sint, quia in aetate provectioribus 

tolerari fequo animo non possunt. 

Mendose ergo legitur in edd. Quod licet 

probes, tamenferre. 

7. qua me vixisse Er. Lugd. Ven. 

Lov. Somm. et Rond. cum decem Mss. 

necnon tres apud Mart. Mss. et ACDE. 

de qua B. et paulo post, qua vivo 

ABCDE.. ..qua vizi. CDE. [Ed.V. qnam 

me vizisse—quam vivo— quam viii Ali.] 

si et.—Omittitur, si et, in editione Lovaniensi. 

sed etsi B. 

memoria. — Lov. prenadbam memoria. 

Bad. Am. Er. et Arn. cum nonnullis Mss. 

pensabam memoria. ABCDE. 5 Mss. ap. 

Mart. prcBstabam. Melior visa est lectio 

Mss. Corb. Fossat. et aliorum optimae notae, 

qui habent, prcEsonabum. 

8. deridens.—Nonnulli e Mss. diUgens 

eos. E. irridens ABCD. Paulo post vero 

Bad. Am. et Er. acerbissime inflignnt. 

9. approbet—Sic Er. Lugd. Ven. Lov. 

Somm. Dub. Mart. Flor. et Rond. cum 

duobus Mss. [Ed. B.approbat. ABCDE.] 

aut Apud Bad. Am. Er. et Lov.haud. 

§. 16. 1. 2. ordinator.—In editionibus 

Am. Er. et Lov. legebatur, tantum non 

ordinator. DE. Erratum : quod emendant 

edd. Bad. et Arn. et Mss. plures ac potio- 

res, a quibus abest negatio. vid. sup. 

not. i. p. 9. 

spectacula—Lov. per oculos periculosa 

micante in spectacula. E. Alii cdd. per 

oculos emicante.— Tamen cum Lov. concordant 

Er. Lugd. Ven. et Sommalius, et 

l MS. ap. Mart. magis tiwgiique periculoie 

ABCD (inserto tamen in D man.post. per 

oculos ante perimlose^ 

10. stomachi.—Sic reperimus in melioribus 

Mss. Apud Arn. veio et nonnullos 

Mss. pressus tiomacho. Denique Bad. Am. 

Er. et Lov. pressns stomachi dolore. E. 

sunt.—Er. Lugd. Ven. Lov. Somm. 

Flor. et Rond. cum sex Mss. necnon sex 

alii Mss. apud Mart. hic et superius, sint. 

CE. quusi laxata sitit loca peccandi, annon 

laiata mnt 1 AD et ut videtur B. 

— 

vult—Abest, quod vult, a Mss. optimis. 

ABCD (sed in marg. D adscribitur ante 

faciat). 

sanarer—Somm. Dub. Mart. cum sex 

Mss. et Rond. cum quatuor aliis, ut cito 

suuarer. [Mss. quinque citat Mart. ; habent 

autem et ut,'] 

eos.—Ita legit Arn. nec aliter ferunl 

plerique Mss. sed varia labes huic loco 

illata est in edd. e quibus Am. Er, et Lov. 

sic habent, et tibi tam eos. Bad. porro, et 

territa per eos. E. Alii, particuia interposita, 

et terram tnagis per eos : quam tamen 

particulam non ineleganter interdum subinteliigendam 

relinquit Augustinus. 

referrem—InMs. Lyrensi, referretur. 

1 1. eram.—Mss. frequentes, et ABCD 

Iquia caro eram. E. et ed. P.] 

terra.—Am. Er. et Lov. e terra. 

P. 12. l.L putantur. pntabanturb Mss. 

ap. Mart. et Somm. D man. post. 

difficultas—Ita Mss. pra^stanliores. At 

Lov. et Arn. difficulter,difficultas.— Somm. 

Mart. cum quinque Mss. et Rond. cuni 

tribus aliis : difficulter. DifficuUas. Ulim. 

et ABCD difflcultas omnino, difficultas. E 

difficultas omnino ediscendee. 

13. possem.—Mss. aliquot cum Arn. et 

quia non esset nisi. DE. quce uon esset ABC. 

Alii nonnulli, et quce non nosset nisi. 

a te.— Rond. cum septem Mss. receseramus 

a te. E. 

$. 24. pen. sed quse et in rebus. =(/i/a 

6 Mss. ap. Mart. ABCD. = et quoque E. 

14. putarentur.—Apud. Lov. ne Jlagitia 

pntarentur. Non integre. 

(. 26. 1. 23. appellare ad aliquem 3 Mss. 

api Mart. ABCDE. 

§. 27. \. 4. decoris pro dedecoris 5 Mss. 

ap. Mart. 

15. eruis—Am. Er. et Lov. Et 7wn 

eruis. E. Sed melius longe Bad. Arn. et 

Mss. praecipui, Et nunc eruis. 

Nam.—Mss. tres Angl. Namivi. ABCD. 

4 Mss. ap. INIart. longe eram. 

tenebroso—Apud Lov. additur, cesseram. 

Am. et Er. recesseram, In Ms. Alb. 

habetur, lu affectu eram tenebroso. Apud 

Bad. vero, Arn. et caPteros fereomnes Mss. 

generalior efFertur sententia absque addito, 

ut intelligamus longe a Deo esse illos qui 

sunt in afFectu tenebioso. 

16. alteri— Rond. cum quatuor Mss. 

hic interponit 7wn. BC. 

horoinibus.—Lov. inter homines D sup. 

ras. inter homines homiitibus ABC. Patet 

legendum esse cuni Mss. inter homijiibus 

E. 1*"^. man. ; vel sine aspiratione, inler 

omines: quod Augustinus in exempjum 

affert locutionis incongruaj et cavendcB. 

vanaB Rond. cum octo Mss. quibus accedunt 

duo Mss. laudati a Mart. E. [vana 

ed. P.c.ABCD]mox deprehenderam AM?,^.

ap. Mart. el iuccedentihus h(£c ipsa omnino 

7 Mss. ap. Mart. Mor. ABCDE. 

vivebam.—Sic Mss. cum edd. plerisque, 

ubi Lov. c. 5 Mss. ap. Mart. habet, eljani 

tunc videbam—Somm. et Rond. cum quatuorMss. 

et jamiiincvivebam.E,. etiam tiinc 

et tiveham A BCD. 

17. caeteris— Bad. Am. Er. et Lov. 

cceleras. meas atiiiie ccBteras E. Castigatum 

cst ex Arn. et Mss. cceteris. Quippe hoc 

loco fatetur Angustinus se in eo peccasse, 

qnod voluptates, sublimitates, veritates, 

non in Deo, sed in seipso et creaturis aliis 

quajreret. 

18. coUigens.—Tres Mss. Angl. cfllligaF. 

ABCD. 

inferis—Lov. cum antiquioribus edd. 

satiari in inferis. Expunximus, in, juxta 

Mss. et Arn. 

luminosus.—Tn libris editis ab Henrico 

Sommalio Societatis Jesu, et a Thoma 

Blasio, legitur : limnsus limes. In codice 

Coih. Uminosns. Utrobique corrupte : illic 

enim deflet Augustinus quod sese intva 

honesta? amicitia? limites hsud continiierit 

adeoque legendum cum Mss. et aliis edd. 

Inminoins limes. 

Obsurdueram.—In Lov. Somm. el Blas. 

Obsordiieram. DE. Substituimus obsurdueram 

aliorum codicum auctoritate, nrcnon 

exigente vocabulo, stridore, quod ad aures 

refertur. 

19. modularetur. sic Mss. primaj notas, et 

prope omnes ; quam lectionem parum abfuit 

ut praeeligeremus. ABCDE. [modevaretur 

ed. P.] 

nostran—In Mss. aptimis. Imorlalilatis 

nostrcE. ABCDE. c. ed. P.] 

; 

LECTIONES VAIUANTES. 285 

litridinis Lov. Somm. et Blas. accepit 

in yne luxuria sceptrum, et totas manus ei 

dedi vesnnio' libidinis. In aliis plerisque 

codicibus habetur in recto, vesunia ; et 

abest vox, luxuria. 

— 

Ci 

20. 1. 10. de quam profundo. 

Alss. ap. Mart. ABCD. 

meum.—Somm. et Rond. quis enim hominnm 

non eitollehut landibus tunc patrem 

meum? tunc homijium ABD. 

inclinatae.— Ms. Lyrensis : 

de qno 

perversus atque 

iticlinatus. raox volnplatis ABCD, 

21. I. 8. quanto magis turpes = maois 

ABCD. 

^ 

= P . 

22. justitiae Mss. frequenlioies : nid 

penuriu etfastidio JustiticE. ABCDE. 

1. 15. malitia. Foeda erat. fixderata 5 

Mss. ap. Mart. 

dedecore.—Somm. et Rnnd. de decore, 

duabus vocibus. Tres jNIss. apud Mart. 

non decus aliquodf sed dedecus (i.ppetem. 

23. et.—Somra. et Rond. hic addunt, 

opibus. E. 

ego Somra. Dub. Mart. Rond. ergo. 

Alii edd. quid ergo eo. 

erat.—Er. Lugd. Lov. Somm. Dub. 

Mart. Rond. erunt. 

iniquitat< m.—Lov. sola iniquitate. DE. 

At alii cdd. melius, niilam iniquitatem. 

friiens.—Angl. dwo furfns. [E. tanturn] 

A\\'),fruens. 

ibi.—In Mss. quatuor. et Arn. mihi. 

24. a quo ?—Somm. Lov. Flor. Rond. 

om. potest. [fl quo potedl ABCDE. c. ed. 

sua.—Ita in Mss. et anliquioribus edd. 

cura in Lov. et Arn. legalur, opera tua 

malis inimica sunt. "E. Contra mentem 

Augustini, qui, nisi fallimur, probare intendit 

nihil Dei innocentize derogari poena 

raalis irrogata ; quia si quid âtiuntur 

nocumenti, totum in ipsa torura opera refundi 

debet. 

$. 14. 1. 4. etiam sic te imitando = tc 

ABCD. 

25. reorum. sic Codices plerique, cum 

Ulim. et E. Maluimus, uti pauciores habent, 

consortium reornm. ABCD. Hoc 

enim verbo S. Augustinus peccati illius 

sui gravitatem amplificat, sicuti deioceps 

facit, se et comciorum animorum conjrica- 

tione accensum, et consortio simul peccantiu7n 

delectatum fuisse accusans. [reorum 

ed. P.] 

26. occurrit.—Er. Lugd. Lov. Somra. et 

Rond. occurrerit. 

27. aniabara.—Lov. et4 Mss. ap. Mart, 

et amari amaham ; raoxque, amans amari, 

At Bad. Am. Er. Arn. et Ulim. cum Mss. 

pro, amari, habent, amarc, utroque loco, et 

melius. 

1. 4. quid pro quod ABCDE. 

libidinis.—Am. Er. et Lov. de tartareu 

libidine. At Bad. Arn. et Mss. de tartaro 

libidinis. 

— 

28. insania.—Septem Mss. mirahilis insania. 

E. 

ac*ori Am. Er. et Lov. auctori. ABD. 

auditori C. 

dolores.—Theologi Lovanienses legunt 

lacvymce ergo amanturet dolores. Abest vcx, 

lacrymce, a Mss. et edd. plerisque. lacryma: 

loco lacrymatnv habet E. lacryma D. /acrymat 

AB. 

jfistus.—Rond. ex tribus Mss. et toiidem 

ap. Mart. in cBstus. 

^. 3. 1. 9. amentur 

— 

amnntur ABCD. 

i. 13. congaudebam —hnt ABCD. sed 

puncto forsan notatur, et mox contristabatur. 

antep. lateque attequeS Mss. ap. Mart. 

ABCDE. 

gererent.—Er. Lugd. Lov. Somm. Mart. 

cum l Ms. Rond. gererentur. 

dolor—Bad. Am. Er. et Lov. delectatur 

cor, cum 5 Mss. ap. Mart. Nostram 

vero lectionem praeferunt Mss. et Arn. 

29. §. 5. 1. 2. sacrilegara curiositaten% 

sacrilega curiositate ABCDE. 

:

2B0 LECTIONES VARIATsTES. 

scaivum.—Sic juxta vftustos cdd. scribendum 

hic, sccEvum, id est, sinistrum : 

non, Kevum, uti scribitur apud Er. et l.ov. 

30. $. 7. 1. 4. qnendam Ciceroim minus 

recte ex edit. Lips. pro qnendam cnjn&dam 

Ciceronis quod habent ABCDE. cum ed. 

P. 

1. 11. surgeretjam coeperam ABCDE. 

31. refrangebat.—Sic iMss. prope omnes 

cum Bad. neque secus Am. et Er. nisi 

quod scribunt, refringebat. At Lov. et Arn. 

habent, et hoc solo in me tanla Jlagrantia 

refrigehat. 

praebiberat.—Er. Lugd. Ven. Lov. Flor. 

ct sex IVIss. apud Mart. pie biherat. 

ABCDE. 

— 

— 

§. 9. 1. 2. ut viderem 

— 

et videre, 4 Mss. 

ap. Mait. et ABCD. 

nomina.—Lov. Heec enim omnia non. 

hcBc omnia E. 

sono.—QuatuorMss. temd sovo. ABCD 

(sed in D sup. emendatur sono tenus) E. 

Alii, tenns sono. 

«. 10. ]. 1. =e(ABCDE. 

32. 1. 1. et cseterum = et ABCDE. 

33. habes.— Er. ahes. B. 

34. pulmenta.—Sic Mss. cum Bad. Am. 

Arn. ubi Er. et Lov. elementa. Angl. quatuor, 

hnlmenta. [minus vecte, habent enim 

«mnes pvlmenta.^ 

illam.— Er. Lugd. Ven. Lov. Somm. 

Dub. Marf. c. 2 Mss. Flor. el Rond. in 

illam. ABCE. D man. 2da. 

illum.— Er. Ven. illum, et 3 Mss. ap. 

Mart. D rnan. 2

— 

ibi.— Ara. Kr. Lov. et Somm. An hoc 

iibi. D. man. 2'''i, ul videtui. 

52. conscissam.—Quinque Mss. conciviw, 

ei ABCDE. 

Ad te— Ita magno consensu Mss. paucis 

exceptis qui habent, vel a te vel cum edd. 

iniserio: qucB a te. D man. 2^«. qucB ad te. 

53. §. 14. 1. 3. ex ejus corpore 

ABC. Dman. l«"-e. 

antep. quo fugit 

— 

LECTIONES VARIANTES. 287 

ex eis 

a quo ABCD. 

et non.—Sequimur Mss. In edd. porro 

sublata negaiione legitur, etenim omnia 

ienescunt. 

54. sint—Mss. tres : Euut 

ut 11071 sint. 

— 

enini quol 

§.]6. pen. descendunt discedunt 3 Mss. 

p.p. Mart. 

§. 17.1.3. hsB—hcEc ABCD. 

55. ubi est.—Tn codice Sorbonico, et 

2 Mss. ap. Mart. Ecce ibi est, ubi sapit 

leritas. 

eam.—Lov. Arn. Marl. cum quinque 

Mss. necnon Rond. cum quatuor Mss. ut 

ianet eam. [e Vulg.] D man. 2^^. 

1.7 abinf. illialfer— J//e ABCDE, 2G. 

et Ulim. ap. Mart. ille et alter 2 Mss. ap. 

Mart. 

56. descensum—Benignianuscodex op- 

timaj not«, discessum. 

]. 5 ab inf. corporibus 

— 

corporalibus 

ABCD. 

57. Hieriura.—Sic sciibitur in cditione 

Lov. et in Mss. plerisque. Atin Bad. Am. 

Kt. .Arn. et quatuor Mss. Icherium. 

1. 5 abinf. meae 

suce AB. C man. post. 

D. et 6 Mss. ap. Mart. 

dictor—In edd., E et 6 Mss. ap. Mart. 

doctor. In duobus INlss. Lov. diclator 

corruple scilicet pro, dictor ; quam vocem 

nostrorum 

visum est. 

codicum auctoritate restituere 

58. nieae.—Arn. cum editione Moreti, 

an. 1650 sic habet : unimo versaham et 

ostentationem contemplnlionis mece. Mss. 

sex : modos contempL 

vitjB.—Mss. Angl. cum nostris habcnt : 

divisione irrationabilii (ABCD) vita; sive, 

irraiionalis. E. Apud Lov. rationulis 

mendose, ut patet. 

mentem. — i\Iss. quinque non detelioiis 

notaj et ABCDE habent iine uUo 

sensu mentem, pro, sine ullo sexu. 

59. ^. 25. anlep. accepimus accipimus 

ABD et3 Mss ap. Mart. 

60. confitebar.—Edd. pene errare conji- 

tebar, manifesto lapsu. ABCDE. plane 

1 Ms. ap. Mart. 

61. acumen.—In antiquiovibus editio- 

nibus, discendi. Lov. et Arn. disputandi. 

At in Mss. pluribus, dispiciendi acamen, 

quap germana lectio visa est. 

cupiditates.—Lov. cum antiquioribus 

editionibns, meretricias cupidiiales. At 

; : 

.Mss. cum Arn. meretrices : quod vocabulum 

usurpavit Augustinusabeo loco Evan- 

gelii, ad quem alludit. 

— 

62. timebiraus.—Soram. Ulim. Lov. Arn. 

Moret. Mart. cum septem Mss. necnon 

Rond. cura tredecim Mss. ABCDE Itimemus 

ed. P.] 

64. vexarentur—Ita codices plerique, 

et elegantius videiur quam si rupto periodi 

nexu nova incipiat sententia hoc modo 

In te offendernnt itijusti ut jude veiarentur, 

uti habent nonnulli Mss. cum Arn. ut et 

&:c. ABCD. flffenderent—et E. 

suam.—Substituimus, suam ex Mss. melioris 

notae, loco tnam, quod in codicibus 

vujgatis, et in Mss. nonnullis reperiiur. 

$. 3. 1. 4. suaviloquentiie suavis eloq. 

ABCD. 

1.5. quam egoijam ABCD. 

65. tibi.—Arn. et Mss. duo, occidant se 

tihi ; moxque, trucident. Alii plerique 

codices comprobanl alteram lectionem, 

quae paululum obscura est propter distantiam 

particulae negantis refeiendae etiam 

ad verba, occidunt, et trucidant. 

66. quae.— Somm. Dub. Mart. c. 1 Ms. 

et Rond. Lips. qui. E. 

§. 6. pen. ad illas ratione.«—exploratas» 

ad illa ratio B. explorata ABC. ad illas 

rationales ACD man. 1°^^. 

§. 7. 1. 5. sicut Denm—sicut Te ABCD 

man. lore^ 

67. hoc.— Er. Lugd. Ven. Lov. Flor. 

od hcEC. adhuc ABC hoc sup. lin. D. 

§. 8. 1. 7. existimari se. se (seseC.) CBStimari 

ABCD ceslimari se Mart. cum 2 G. 

et Arn. 

tara.—Arn. et Moret. D man. post. 

falsa tam A BD man. 1'^re, Mart. (c. 5 Mss. 

et Ulira.) Rond. falsata C. Rhythmus 

" non solum ignorata, sed etiara falsata" 

Aug. sapit [fal&a tam vesana superbicE. 

ed. P.] 

69. eoque—Er. Lugd. Ven. Lov. eo 

quoqne. ABCD. 

autep. quas— ûos ABCD 4 Mss. ap. 

Mart. Ulim. Mor. 

70. quod.— Rond. quo ABCD. 1 Ms, 

ap. Mart. Mor. 

modis.—Ulim. Somm. Arn. Mor. Mart, 

cum sex jNIss. etRond. cum undtcim Mss. 

miris et occultit modis. E. et D. sup. lin. 

est,— Er. Lugd. Ven. Lov. Dub. Mart. 

Flor. et Rond. sit. 

71. nolui.—Codex Sorh. meos essevolui. 

Consentit Gallica versio Arn. sed alii cdd. 

etiam Arn. in Latino textu, habent uolui. 

Et reipsa cum in schola rhetoris studeret 

Augustinus, fuit longe sedatior, ut ait 

supra, lib, iii. c. 3. 

diligebant Somm. Dub. Arn. Mart. 

(c. 5 Mss.) Mor. et Rond. diligent A 

[dHigunt, BCDE c. ed. P.] 

:

28B LECTIONES VAHIANTES. 

72. non mansit. Sic Mss. magno consensu. 

E. Verior forsitan lectio est, qua 

filium mater significatur suis fletibus ac 

precibus prosecuta. = non ABCD et 

3 Mss. ap. Mart. et Arn. Iremansit ed. 

Par.] 

me faceres ita Mss. et Arn. ABCDE. 

[j/t in me ed. Par.] 

ista.— Lusrd. Ven. Lov. Somm. Mart. 

c. 4 Mss, Arn. Mor. Flor. Rond. couiem' 

nentes ista. 

Evae Sic restituimus ex veterrimo codice 

Corb. et 2 Mss. ap. Mart., nam peccatum 

est in aliis plerisque Mss. qui habent, 

arguehatur 171 ea reliqxiiarum Evce. BCDE. 

Quos sequuntur Bad. Am. et Er. rel^num 

A. Alii vero dum locum emaculatnm 

cupiunt, substituunt, rea, pro, in ea, jNIss. 

certe refragantibus. Nihil dubii est quin 

primum vitiatus fuerit locus ab iis quibus 

insolens et ignota erat vox, reliquiarium. 

In qua hbrarii rursum peccarunt libro l 

Qurestionum in Genesim, quaestione 148, 

ubi codices veriores praBferunt, " enutrire 

vestrum rehquiarium," juxta LXX. «ara- 

alii.— Praeterea, codici Corbeiensi suffragantur 

duo manuscripti Florentini optimje 

Xi/'v/'/v, non, reliquias, aut, reliqxiiarum, ut 

notae. 

$.16. L 2. ibamt>m ad inferos ABCDE 

Mart. cum 5 Mss. et Ulim. Arn. Mor. &c. 

sua.—Sic legendum cum Mss. cum Bad. 

et Arn. non ut Am. Er. et Lov. in carne ; 

tametsi hoc habeat locus Apostoli ad quem 

alludit Augustinus. Nam hic dicere ma- 

luit, nec solverat ille in cruce ; quia sui 

recordabatur erroris quo antea cum Mani- 

chaeis non crucem, sed carnem Christi ne- 

gaverat. 

73. L 9. recuperarem 

— 

reciperem ABCD. 

= 7nei ABCD. 

^. 17. 1. 7. bis in d\e—bisdie ABCDE. 

1. 12. mutabile ABC. quod tamen jilossam 

sapit. E. sed fors. sup. ras. et 2 Mss. 

ap. Mart. \_7iuiahile D. c. ed. P.] 

amabam—Ita 3 edd. vetusti ap. Mart. 

ubi Lovanienses habent, peccavi tibi ; sed 

excusare me amabam.—Somm. Mart. et 

Rond. peccabam. vie amabam habent 

ABCDE. 

in me.—Lov. Mor. et antiquae editiones, 

(cum 3 Mss. ap. Mart. E et A. sup. lin. 

in in orat, serie) te a me. Melius vero 

Mss. et Arn, te in me, juxta Manichaeorum 

errorem.qui Dei poriionem in homine cum 

natura mali depugnare credebant. 

mala AC G. 1. ap. 

75. L 1. maligna. 

Mart. mea B. 

eorum.—AUudit ad versiculum 4 Psal. 

140, et sequiiur hic et alias 

quamdam LXX, quas habet, 

lectionem 

fftntvtt.ffa, 

combinabo: quapropter scribimus cum an- 

tiquioribus codicibxxs combinabam,^ in textu, 

— — 

corr, in marg. pro quo in aliis ts\ . cruvivebam, 

aut, combihebam convivabar, communicabam. 

ACD. caho. B. combinabar Moret. 

76. diffunderetur abs te—cdd. Regiomont. 

Bertin. 2 edit. Ulim. Bad. Arn. 

Lov. Er. ABCD ed. Par.] 

77. reprehenderant—Mart. cum 1 Ms, 

et Rond. reprehendehant. 

79. §. 23. 1. 4. per eosdem ipsos eos 

ipsos ABC 2 Germ. ap. Mart. qui habent 

Manichceis. 

— 

nesciens.—Sic Mss, Angl. cum noslris. 

At Am. Er. Lov. et nescivi. Somm. Blas. 

Mor. et 2 Mss. ap. Mart. et nescitbam. 

80. excipiendum— Lov. decipiendnm. 

occidebar spiritaliter. Itaque. Somm. et 

Rond. ABCDE. [occidebar. Spiritaliter 

itaqne—exposiiis ed. Par.] 

mnlto 

§. 25. 1. 7. multa probabiliora 

ACDE 3 Mss. ap. Mart. et Mor. 

83. densiores In codice Alb. additur, 

funderc. 

Ambrosium.—Ita potiores Mss. At edd. 

currerem, et iu Ambrosii. ABCDE et G,2. 

ap. Mart. 

periculo—Er. Lugd. Ven. et Lov. 

acriore periculo. 

— 

— 

mirarer—Sic potiores Mss. et Am. Er. 

Arn. Ai Bad. et Lov. et 4 Mss. ap. Mart. 

miraretur, 

pocillum.— Am. et Er. pntUlum. 

84. tepidissimo. E. quod...aquatimmum 

...tepidisximum Somm. Arn, Dub. Flor. et 

Rond. B. quod jam non solum aquatissimo, 

ACD. 4 Mss. ap. Mart. et Blas. 

L7. =seABCDV.. 

praedicationem.— Lov. Somm. Blas. et 

5 Mss. ap. INlart. habent : in ejus pradicatione. 

CE. 

85.1.18. disceptare dissertare ABCDE. 

86. dicere sic omnes fere Mss.D. Lips. 

(altera tamen lectione subjectd) [discere 

2 Mss. ap. Mart. et edd. ABCK. ed. 

Par.] 

pulsans.—Sic legendum cum Mss. et 

Soram. Arn. non quemadmodum Lov. et 

editi Cffiteri habent, pubansque. 

Ecclesia.—Post vocem, Ecclesia, additur 

in edd. et E, tua, qux vox abest a Mss. 

87. 1. 2. viderem videram ABCD. 

1. 3. sint sunt ABCD. 

88. viderem.—Mart. cum IMs. videram. 

ABCD. 

L ult. inconcusse inconcussa Somra. 

Arn. Mor. Mart. c. 3 Mss. 

90. 1. 5. ab inf. c\no—quod ABCDE. 

91.1.3. =iUud ABCDE. 

92. voluptate.—Tres Mss. Angl. cum 

mira voluptate. ABCDE. 

93. esset—Er. Lugd. Ven. Lov. Mart. 

E obvius esset. E. Somm. et Rond. per 

viam ohvius esnet. pervium esset AHCD. 

1. 5. mea—ea ABCE eo D [male].

l 

— 

— 

$« 1 1. 1. 3. ortus erat. erat ortua ABCD. 

eram ortus E Lips. 

1. 7. Magnam. magnam ABCDE. 

1. 22. visum contemnere. visu ABCD. 

4 Mss. ap. Mart. Som. 

94. §. 14. 1. ult. judici. judiciis ABCD. 

(E. manu 1°". judicibus e corr.) 6 Mss. 

ap. Mart. 

§. 15. pen. tandemt>m ille ABCDE. 

7 Mss. ap. Mart. Arn. Moret. 

95. ter.—Bad. Am. Er. Blas. Et ibi. 

Lov. Somm. Mor. et 4 Mss. ap. Mart. 

Et ijiter hcec. At Mss. plures potioresque 

cum Arn. habent, Et ter jam assederat. 

Praetulimus; nam Al)pius tertium functus 

assessoris munere dicitur etiam postea 

lib. 8. c. 6. " Mecum erat Alypius," 

inquit Augustinus, " otiosus ab opere 

jurisperitorum post assessionem tertiam, exspectans 

quibus iterum consilia venderet." 

Italicianarum.—Apud Lov. Arn. Mor. 

5 Mss. ap. Mart. et BC Italicarum. At in 

vetustis edd. Italicianarum, uti scribitur 

etiam in Notitia dignitatum Imperii, et 

ab iis qui de Comite largitionibus in Italia 

faciendis praefecto agunt. sic ADE. 

aversabamur.— Sic Er. Lugd.Ven.Lov. 

Somm. Arn. Dub. Mart. c. 3 Mss. B'lor. et 

Rond. [Ed. B. adversabamur.] 

97. 1. 10. quaerimus, sumimus, quetre- 

mits, sumemus ABCD. et E manu post. 

sumemus comparahimus. 

horis.—Er. Lugd. Ven. Lov. Somm. 

Flor. et Rond. antemeridianas lurras. 

vita misera, ABCD. [vita heec misera 

E. cum ed. P.] 

ac non. ABCDE. et 4 Mss. ap. Mart. 

[an non ed. Par.] 

98. cantans.—Arn. Flor. et sex Mss. 

apud Mart. ABCDE. [causans. ed. Par.] 

et paulo post, Somm. Kond. et tres Mss. 

apud Mart. Mor. et Lov. ad marg. desideraveramus, 

pro desideraremns. 

99. deligatus—Lov. Blas. cum aliquot 

Mss. delicatus. E sup. ras. Somm. Arn. 

delectattis. Stant vero pro nostra lectione 

melioris notae Mss. ABCD. 

$. 22. 1. 18. incidit incidet ABCD. 

100. \. 5. demonstrabas. ABCDE Mart. 

c. 4 Mss. Arn. et Mor. {demomtrares ed. 


101. formabamus Inantiquioribus edi- 

tionibus et nonnullis Ms&.Jirmabamus. Flor. 

pene Jirmaveramus. 

gemitus.—Codex Alb. et antiquiores 

edd. Inde ad suspiria et gemitus conveitebamuTf 

et 

Mss. 

gressus E. regressus Mart. c. 2 

avulsa. evulsa ABC. 

ereptura. ABC DE. [ed. P. raptura] mox 

ablatura ABCDE. 

102. 1. 8. quod ista ipsa, fceda taroen. 

quod tanta ipsa, foeda (Jceda ipsa 2 Mss.) 

tameii 5 Mss. ap. Mart. 

ferara.—In Lyrensi codice, et ego ibi 

liberabo. 

103. cogitabam— Bad. Am. et Er. non 

tamen te cogitabaui» 

104. illos deceptos deceptores et loqua- 

ces mutos. ABCD. et deceptores. E. [deceptos 

illos et deccptoi-es ed. P.] Am. Er. bquaces 

mutos, et {=et Ulim.) ob hoc mutos, quoniam. 

105. noluisses.—Legitur, voluisses, apud 

Bad. Am. Er. Soram. et Blas. et 6 Mss. 

ap. Mart. E. 

explicatam ABCDE et G. 1. ap. Mart. 

lexplicitam ed. P.] 

lOe.liquidam SicMss.Angl.[ABCD] 

et nostri prope omnes. Germ. 1. ap. Marl. 

Et paulo post, non alium quam me.—Hanc 

eamdem habent lectionem Arn. Mart. Flor. 

et Rond. cum aliquot aliis Mss. [eam liquide 

cernere...(sic E) non aliud quam me (E).] 

factus esset Omittitur, bonus, in Mss. 

Benign. Theoderic. et aliquot aliis. ABCD 

[bonus ed. P.] 

107. ubi. ABCDE cura ed. Ben. unde 

Som. Arn. Mor. Mart. [cum 3 Mss. neque 

tamen antiquiss.] [unde ed.P.] 

alia ABCD [animalia E. c. ed. P.] 

tuam—Quatuor Mss. creaturarum tuarum. 

mox quce f re vera corpora erant 

ABCD et Mart. c. 6 Mss. Arn. Mor. 

[qutr vera corpora ed. P.] 

1. 7. ab inf. per immensa = spatia 

ABCDE. [siHitia ed. P.] 

108. ea—Ita Mss. cum Bad. et Arn. 

At Am. £r. Lov, et 3 Mss. ap. Mart. 

mutata interpunctione habent: Aut unde 

fecit ea 9 Materies aliqua mala erat. mox 

totum ABCD. [totam E. c. ed. P.] et 

omnipotens ABCDE [omnia potens ed. P.] 

fabricaretur.—Er. Lugd. Ven. Somm. et 

Rond. f«6r/ct/re(. 

fluitans.—Bad. Am. Er. Lov. fluctuans. 

4 Mss. ap. Mart. et E. 

109. illam.—Sic in Mss. et ABCDE. 

Lips. [ullam ed. P.] 

quod.—Sic ex INIss. Angl. et Mart. c. 7 

Mss. Ulim. Lov. Arn. [dicebat, quantum 

valeret.'] 

sui.—In edd. plerisque: et coUatione 

flagrabant in eas migas igne cordis sui. E. 

Jlagitahant meas A in eas BCD. Castigavit 

Am.Jtabant ignem : nos ex Mss. restituimus 

fatabant ; quoin verbo.quia minime fami- 

Jiare erat, lapsi sunt librarii et locum 

corruperunt. Id porro usurpat Arnobius 

adversus Gentes, lib. 2, circa medium : 

" Quid mimulos, histriones, cantores tuba, 

tibia, calamoque flatantesV 

Firminum.—Er. Lugd. Ven. Somm. et 

Rond. de eodem Firmino,


110. proauntiarem—Mart. cum 3 Mss. 

Arn. Mor. prcenuntiarem. 

colligi Sic legendum juxta Mss». Angl. 

ABCD et 2 Germ. ap. Mart. [diceremt 

Inde certissime coliegiea qiiee vera. (sicE.)] 

aditu.—Bad. Am. Er. ciim 5 Mss. et 1 

ap. Mart. audilu. 

at eadem Somm. Arn. Mor. Mart. 

cum 5 Mss. ad AD aut BCE, aut si 1 

Ms. ap. Mart. diceret si eadem. Er. Lugd. 

Lov. et Ven. [eliamsi ed. P.] 

in. 1.2. autquid ABCDE[«f îiided. 

P.] atque Scripturis ABCDE [in Script. 

ed.P.] 

recipiebant.—Codex Benign. rapiebant. 

112. §. 12. pen. meorum ABCDE [om. 

ed. P.] 

1. ult. Verbum Deus. ABCD. IVerbum 

Dei Deus ed. P.] 

115. lucem.—Hic in edd. additur, Domini, 

qua voce carent Mss. 

1 16. conspicitur.—Mss. magno consensu 

ferunt, conspiciuntur. 

§. 18. 1. 4. quid ABCDE [quod ed. P.] 

117. extra—Legebatur in Lov. et antiquioribus 

editionibus, et 4 Mss. ap. Mart. 

quia extra te no7i est aliquidf C. At Arn. 

expunxit, te, quae vox abest a potioribus 

Mss. et abesse debet, cum sensus sit, nihil 

esse extra universam creaturam, quod ad 

perturbandum ordinem a Deo constitutum 

irrumpat. 

ista.—Sic Mss. melioris notae cum Arn. 

ubi Somm. Mor. et 3 Mss. ap. Mart. habent 

ut dicerem non esse nibi ista : caeteri 

porro edd. Ulim. et 1 Ms. ap. Mart. ut 

dicerem non esse ista. 

118. $. 22. 1. 1. Et sensi expertus 

ABCDE. [et expertus sum ed. P.] 

infima.—Sic Bad. Am. Ulim. et Er. 

sicque Mss. Angl. et plures e nostris Mss. 

et 4 ap. Mart. At Arn. et Mss. aliquot, 

detortcB in injimam. Supple, substantiam. 

Lov. detortam iji infimam. [detortce in injimam 

voluntatis perversitatem.'] projicientis 

in ijitima ABCDE. 

instabam.—Am. et Er. cum Mss. quatuor, 

etABCD [stabamÊ. c.ed. Par.]mox 

diripiebar ABCDE 3 Mss. ap. Mart. Ulim. 

Arn. Mor. [derip. ed. P.] 

119. 1. 2. nuntiaret ABCDE et om. et 

ante quousque ABCD. [adnuntiaret et ed. 

pervenit.—Egregiura huncce locum reparant 

codices Mss. Nam in vulgatis corrupte 

legebatur : et perveniret, E. 

lin. ead. certa ABCDE et Mart. c. 2 

Gerni. [certo ed. P.] 

evalui.—Er. Lugd. Ven. Lov. Mart. 

Flor. valui ADE. C man. 1°^«. 

120. animum.—£r. Lugd. Ven. Rond. 

animam. E. 

122. coepi.—Dub. Mart. ct Rond. cepi. 

123. curia.—In editis, cura, ABCDE 

et 4 Mss. ap. Mart. At in Ms. Benign. 

longe melius, curia ccele&lis Imperatoris. 

125. tua—Bad. Am. Er. cum codice 

Alb. delectatione tua E. 

1. 6. audiant ABCDE. et aliquot edd. 

[audient Mart. c. 3 Mss. Arn. Mor. ed. P.] 

126. quod.—INIart. tribus sufFragantibus 

INIss. quo. 

tecumque unum Deum..— Omitti poterant 

isthaecverba, cum Spiritusancto, quae 

absunt a pluribus et potioribusMss.(ed.B.) 

om. ABCD. Ea igitur omisimus ; hic enim 

de Deitate Filii agitur, non de Sacrosancta 

Trinitate fit confessio. Vocc. uncinis inclu- 

dit Lips.—Ed. Ox. [tecnmque cnm Spiritu 

Sancto unum Deuvi E cum ed. P.] 

127.1. ll.dequoille ABCD.etMart. 

c. G. 2. [deque ilLo ed. P.] 

dilucidaverat—Mss. non addunt, et dilucidaverat. 

(ed. B.) absunt ab ABCD. 

ea ergo omisimus. uncinis includit Lips. 

[habet ed. P.] mox in Rom. foro. = in 

ABCDE. 

monstra—Mirum quantum hic varient 

codices. Ex vetustioribus et castigatioribus, 

codices Fossat. Benign. Corb. 1 Germ. 

etc. pro, populusque etiam, habent, popilios 

jam. (pompiliosjam E.) Alii quinque cum 

Bad. Am. Er. Somm. Blas. populi usiam. 

Vîctor. et Germ. 2. &c. populique jam. 

Nonnulli, populi etiam. Lov. populuûe 

etiam. Nosex ipso Benedictinorum consilio, 

tres Mss.Angl. secutisumus, quorum lectio 

caiteris eo )oco exhibitis longe prrestat. 

Porro conjunctio et, addita est ante omnigenum^ 

quia in omnibus Mss. reperitur. 

[Homana nobilitas injlata spirahat populusque 

etiam et omnigenum deum monstra.'] Populos 

tamen, non populo cum ed. P., habent 

ABCD ; 

id ergo restituimus, praisertim 

cum in plerisque lectionis depravationibus 

adhuc supersit litera s. (Ed. Ox.) 

mox quce ista ABCD [iste ed. P.] 

128. Christi videro = te ABCD. [habet 

ed. P.] 

tuo.—Rond. cum paucis Mss. suo. 

129. quam exsultantibus pastoris. Sic in 

Mss. (et Arn.) praiter Valinensem qui 

habet, ^jtam exsultantibus Ajigelis pastoris: 

et melius. (ed. B.) om. Angelis ABCDE 

et 2 Mss. ap. Mart. et edd. plur. quae habent 

quam exsultantis pastoris. omisimus 

ergo ; fit enim allusio ad Luc. 15, 5. ubi 

de Pastoris gaudio narratur, vc. autem 

Angelis inseruerunt quibus constructio durior 

visa est. (uncinis iucludit Lips.) ed. Ox. 

[Angelis ed. P.] 

130.1. I.quiaABCD.[9wJmE.c.ed.P.] 

voluptariis ABCD. [voluntariis E. c. 

ed. P.] 

131. 1. 2. jam amemus et curramus. 

ABCDE. [amemus curramus ed. P.]

— ; 

tanquam qiioe sunt.ABCDE. 1 Ms. ap. 

Mart. Mor. [=quce ed. P.] 

ruagnas. 7 Mss. ap. Mart. Arn. Mor 

Lov. magnum. 

cogitabatur.— Mss. oclo habent, ccgeba- 

tnr, non inepte ad significandam vim dia- 

bolo illatam. Sequimur vulgatorum lectionem 

in Mss. etiam bene muUis repertam 

et vero potest habere eumdem sensum. 

132. experimento— Sic Er. Somm. Arn. 

Mart. et Flor. cum non paucis INIss. 

ADE. Apud Lugd. \ên. et Lov. meo ipso. 

C in co ip$o B. [in me ipso. ed. B.] 

volens Lov. Mor. quodfacielmm volens. 

Sed legendum, 9«am, uti habent alii codices 

et supplendum, magis, quam particulam 

reticerc amat Augustinus. 

excusatio.—Bad. Am. Er. Lov. ulla 

ezcusatio. 


133. vincebat In 5 M?s. et non vince- 

bat, Sed verior aliorum codicum lectio sine 

negatione. Id nempe vincebat, quod saniore 

judicio mentis pra-ferebatur, tametsi infir- 

mioris adhuc volunlatis afFectu non eligeretur. 

Unde mox ait : Noii ei'at omiiino quod 

respovderem veritate convictus. 

gemebam Lov. et 1 Ms. ap. Mart. man. 

2«1*. degebam. 

134. Pontitianus.—Sic in Mss. At in 

codicibus editis scribitur, Potitianus. 

135. erant Am. Er. Lov. Somm. 

erat. 

quando.—In plerisque edd. Et quamdiu. 

At in melioribus Mss. et Arn. Et quando. 

Malumus : 

ut antithesis servetur quia in 

; 

sequenti membro dicitur, ecce nunc Jio.— 

Er. Lugd. Ven. Lov. Mait. Flor. et 

Rond. ABCDE istud, non istuc. [istuc 

ed. P.] 

136. socium Sic Mss. At Lov. socio. 

jam ABCDEetS Mss. ap, Mart. Mor. 

[ =jam ed. P.] 

dicebat.— Somm. et Germ. 2. decebat. 

conhibebam.—Lovanienses in quatuor 

suis Mss. legebant, convivebam. Nos in 

nostris reperimus conhibebam. Nempe suam 

iniquitatem secum habebat, convivebat, et 

tamen obliviscebatur—Editio Florentina, 

cohibebam. (ed. P.) Sic ABCDE. Ea vero 

vel vera lectio est, vel ambioua licet, orthographia 

tantum a vera difFert; vid. sup. 

p. 136. n. q. Eadem fere habet, quam 

serius vidi, not. Bened. ad Ps. 81. 

" Connivistis Er. connibuistis, et infra 

loco conniverunt habet conhibuerunt ; atque 

ita veteres libri, in quibus pro verbo conniveo 

constanter scriptum est conhibeo," ed. Ox. 

[connivebam ed. P.] 

137. caeteris..—Er. cum uno Ms. certis. 

es—Er. Lugd. Ven. Lov. Mart. ABCD. 

[est ed. P.] 

renitebatur—Mss. Angl. ABCDE. re- 

tintbattir, Alii, renitebatur. 

V 

— 

— 

— 

— 

pen.alloquebanturABCD.[io9U#fcan/Mr.] 

138. non.—Er. Lugd. Ven. non sciebam, 

insaniebam— Sic Er. Lugd. Ven. Lov. 

Somm. Arn. Mor. Mart. Flor. et Rond. 

[insaiiibam. Ed. B.] 

pedem—Sic legendum juxta Mss. [pedem 

post pedem."] 

luctantem.—Codex Corb. parte assurgentem 

; cum alia purte alibi jacente cadentem, 

luctantem, Angl. duo, parte assurgentem 

cum alia. ABCD.— Lectionem codicis Corb. 

prajtulit editio Florentina; lectioni Mss. 

Angl. duo Mss. Flor. et 3 ap. Mart. et 

Arn. suffragantur. Er. Lugd. Ven. partem 

assurgentem. Haec autem lectio. sicut et 

parte assnrgente, quam habent E. Somm. 

Mor. Ben. inde profluxit quod librarii 

constructionem parum perspexerunt, ideoque 

verba proxime sequentia secum concordari 

voluerunt, quod in Mss. saepissime 

accidit. ed. Ox. [parte assurgente ed. P.] 

nutura =mentis ABCDE. [nutum meutis 

ed. P.] 

suam.—Lov. Somm. Blas. ad voluptatem 

suam ; corrupte, nam de perficienda vo- 

luntate loquitur Augustinus. Et vero in 

Mss. nullo fere excepto, in antiquioribus 

editionibus et Arn. habetur, ad voluntatem 

suam. 

ult.paret ABCD. [rarctur ed. P.] 

139. non itaque plena itaque ABCDE 

p/e?/e ABCD [non titique plena. ed. P.] 

vere. vero ABCDE. 

paanam mea; p^jeme ABCD. 

141. ponit.—Ms. Corb. Germ. 1. et 

aliquot ahi, non punit. 

vanitalum.— Sic Er. Lugd. Ven. Lov. 

Somm. Dub. Mart. Flor. et Rond. cum 

Mss. non paucis. [vanitantium. E cum 

ed. B.] 

142. blandiens venirem ABCD [ut ven, 

E cum ed. P.] 

istJB—Er. Lugd. Somm. Lov. Rond. 

quod isti et istcE. {et quod ista E.) 

non Mart. cum quatuor Mss. an non. 

Seipsis pro semetipsis ABCDE. 

murmura ABCDE. [ftiiirmur ed. P.] 

et ille sensit nescio quid. AHquid enim. 

Lov. Er. Lugd. Ven. Somm. et Rond. [et 

ille sensit; nescio quid enim ed, P.] 

143. nihil aliud interpretans, nisi divinitus 

mihi juberi ut divinitus mihijuberi nisi ut 

ABCDE. 

ex=ex ABCD. 

caruis providentiam. prudentiam, E. 

recipite,— Lov. assumite. Alii cdd. re- 

cipite. 

145. hostiam ABCDE et 5 Mss. ap. 

Mart. [sacrijicittm ed. P.] 

mea— Sic Mss. et Ain. At Lov. Quid 

non mali egol Anfactamea. In aliis etiam 

edd. habetur, ego; sed, an, mutatur m, 

aut. 

2


volebas.— Sic prope omnes Edd. et Mss. 

Attamen Arn. habet nolebas. [jiolebas.^l 

suavitate ABCD. [voluptate ed. P.J 

146. loquacitatis.—In codice Benigniano 

mundanu loquacitatibus, 

vergereraus.—Mss. duo, mergeremur. 4 

ap. Mart. vergeremxir. 

discedere.—Mart. si ita discederem : haec 

verba siita, cum Ms. Germ. uno; verbum 

autem discederem, cum duobus Germ. et 

quatuor aliis Mss. 

dicerent—Quatuor Mss. apud Mart. 

multi dicerent. 

147. intermitlere.n?fe7-7ni«eremABCDE. 

148. in re ejus essemus. sic Mss. nullo 

fere excepto. ADE (abest a C) [B cum 

ed. P. rure.\ 

illi.—QuatuorMss. apudMart. Retribue 

illi. 

ille. 

reddis ABCDE [reddes ed. P.] 

Nebridius = meus ABCD [babet ed. P.] 

149. ille.—In duobus Mss. a quopotatur 

nostra Lov. cum antiquioribus edd. et 

lMs.ap.Mart. cojjumadone «osira. ABCD. 

dies quo. A CD. [

scriptorum auctoritate. Mart. cum G. 1. et 

quibusdam aliis Irenascerer.l 

coramissam = sibi ABCi3i^ [habet ed. 

permanebit ABCD. [prccvalebit E c. 

ed. P.] 

158. temulenta.—Lyrensiscodex, temti- 

lentifB. 

prajpositos.—Antonius Arn. suspicatur 

legendum esse, per perverso& ; vel, per prcE' 

poslcros hoinines. 

coslitum In Ms. Benigniano, cocli tui, 

c€elestium ABCD. 

ordinate—Potiores Mss. et ABCDE. 

[ôrdinans ed. P.] 

159.1.13. refractumetquietumABCDE. 

\_refracto et quieio ed. P.] 

$. 20. 1. 2. evicit ABCD. [vicit E c. 

ed. P.] 

160. cruditas—Apud Bad. Am. Er. et 

plures Mss. crudelitas, E. 

homini.—Sic legendum videtur juxta 

melioris notae cdd. In edd. porro legehAtxiT, 

animo humano ABCDE. utrumque 

habet G. 1. ap. Mart. 

161. loquendo.—Lov. cuni 1 Ms. ap. 

Mart. loqiiendo te. Abest te, a manu- 

scriptis. 

suspiravimus.—Ms. Corb. susiim spiravimns. 

162.siquis audiat.sigia audiantABCD. 

attingimus.—Sic Somm. Lov. Mor. 

quatuor Mss. apud Mart. citati, et 

ABCDE. [attigimus ed. P.] 

talia.—Mart. cum quatuor Mss. dicebamus 

tatia. 

ponitis ABCDE. [ponetis ed. P.] 

pen. peregre. in peregre ABCD. 

163. aperuisset.—Sic Arn. etaliquot ex 

praecipuis Mss. At Bad. Am. Er. Lov. 

apparuisset.— Hanc alteram lectionem sequuntur 

Flor. cum undecim, et Rond. 

pariter cum undecim Mss. ABCDE. 

extremum.—Mss. plerique omittunt verbum, 

spiritum ABCD. [spiritum ed. P.] 

164. 1. 1. tacebat. tacuit CE. 

celebrare.— 1 Ms. apud Mart. et Rond. 

cclebrari. 

sonum.—Lov. aliaeque edit. sermonem. 

ABCDE. 

anima.=mefl ABCD. [habet ed. P.] 

165. est—Apud Rond.haec verba, cum 

ecce corpus elatum est, concludunt periodum 

praecedentem. 

pascitur.—Tres Mss. Angl. pascitur, 

difficile posse vitare. Visum etiam ABCD. 

soporis.—Multi edd. Ita etiam Flor. 

Lov. Som. Arn. Mor. necnon Mart. et 

Rond. uterque cum sex Mss. ABDE 

sopore grati


173. videnti. videns {vide en E] motes 

enim [= E] minor est ABCDE. 

est Sic Arn. et Mss. At Am. Er. 

Lov. etiam tibi vita est.—Hanc alteram 

lectionem editiones Ven. ei Lugd. secutae 

sunt. 

quia. et ABCDE et ante equus = et 

[ef equus, ed. P.] 

animus.— Editio Veneta, unus ego animus. 

ago ego unus ABCD. 

$.12. 1.2. fecit rae cumea 5 Mss. ap. Mart. 

cujuscemodi.—Er. Ven. et Lugd. de 

hujuscemodi. E. 

proruunt.—Editio Veneta, se promunt. 

quod.—Er. Ven. Lugd. illud quod. E. 

174. raea.—BertinensisMs.apud Mart. 

in memoriam meam. 

175. capit Lovanienses : ut ubi sit, 

quid sit, non capiat.—Er. Ven. Lugd. ut 

ubi sit, quid [quod E] sui non cupiat. [capit 

D] 3 Mss. ap. Mart. ut ibi sit qucd sui non 

capiat.C .MdLrt.cnm nWhangustus e^t ut ihi sit 

quod sui non capitl AB. Et postea: Mart. 

c. 5 Mss. numquid extra ipsum 9 annon in 

ipso est ? At vero Somm. et Rond. annon 

in ipso 9 omisso est. 

loco.— Lov. loca.—Sic etiam Ven. et 

Lugd. ABCD 

hic ABCD [sic ed om. hic E. c. ed. P.] 

recoleretur Sex Mss. apud Mart. molitur. 

mox vanescit ABCD. 

176. auras.—Sic Arn. et Mss. At Am. 

Bad. Er. Lov. per aures ABCDE.—Sic 

etiam editiones Ven. et Lugd. 

possunt.—Er. Ven. Lugd. dicam $i possum. 

ABCD. 

iterum.—Ita meliores Mss. et sic legendum 

esse probat quod sequitur, neque enim 

est alia regio eorum, ex qua scilicet cogi 

possint. Quareemendandi editi codicesqui 

habent, et in idem (ABCDE) vel, et ibidem. 

177. §. 20. 1. 1. quomodo. quo modo 

1 Ms. ap. Mart. 

§.21. ]. 7. \et e ABCDE [om. et ed.P.] 

ult. non fuit = non 5 Mss. ap. Mart. 

Lov. Am. 

178. corporis.—sic in Mss. et Flor. 

BCD. E. in marg-. assensibus A [in prius 

editis, impressas sensibus corporis et ed. P.] 

mox accipimus ABCD. 

179. 1. 4. en ABCDE [et ed. P.] 

dimetimur ABCDE [dem. ed. P.] 

§. 28. 1. 5. occurrerit ABCD et punctis 

inferius notatum E. [occurrit ed. P.] 

180. inhaereri. Mart. cum 1 Ms. Arn. 

et Moret. Dub. ABCDE. inhareri bis 

habent ABCD et potest ABCDE. [inhcerere 

ed. P.] 

An.—Mart. cum 1 Ms. fueramus ; ac 

non...Jlagitabat. Alias, nam. 

18 L i. 2. separavit. segregavit ABCD. 

aspeciui. adspccius ABCD conspectni 

E raox et pro sed ABCD. 

— 

— 

182. vivit. vivat ABCD. 

183. ita ut = ut ABCD. 

amamus = eam et adhuc ABCD [amamus 

eam et tamen adhuc ed. P.] 

enim tethoc ABCDE.2Germ.c. omnibus 

Mss.ap. Mart. [=et ed. P.] 

notitia.—Sic Am. Arn. et Mss. At Er. 

et Lov. habent, in exteriore iiotitia. E. 

§. 3L 1. 6. fieri possit. posset Somm. 

Arn. Mart.cum Mss. Flor. Rond. ABCDE 

[posset ed. P.] 

$.31. 1. 8. uterque se statim. Er. Lugd. 

Arn. Dub. Rond. cumll Mss.etABCDE 

omittunt statim ante haec \erbdL,Jieri possit 

ut [sensu id omnino postulante]. 

num—lidem et Lips. [nam ed. P.] 

184. quia. qui ABCD. 

185. indicat. 

veris mavult. 

L.ov.judicat. 

verissimis vult ABCD 

veris\tna^vult [sic E.] 

fabricjsti = itlic ABCD [ilUc tibi E 

cum ed. P.] 

sanctuarium.—In aliquot Mss. sacrarium. 

186. nec illic. et nec illic ABCD. 

contristamur. cum tristamur AB(yDE. 

Fragrasti.B.E 2 rnanu.—Er. Lugd.FIor. 

Flagrasti. ACD. 

§. 39. I. 1. ex omni me i omnino Mart. 

c. 4 Mss. et Somm. 

187. ea ABCDE[(?ased. P.J 

lentatio.—Bad. Am. Er. et Lov. humance 

vitoi tentatio. 1 Ms. ap. Mart. et E. 

Ita etiam Somm. necnon septem Mss. 

citati in editione Florentina. 

et ne frangat tolerantiam.—Bad. et 

plures e vetustioribus Mss. ABCDE nisi 

quod D habet tolerantia [naufragat tole- 

rantia ed. P.] 

188. ibi. sibi ABD. 

manet.—Septem Mss. Recte, referendo 

ad rationem.—Somm. et Rond. Ubi 

est tunc ralio qua vigilans animus, talibus...inconcussus 

manet 1 Hanc lectionem 

in melioribus codicibus exhiberi affirmat 

editio Florentina, et praeferendam censet. 

Attamen omittit priorem partem hujus lec- 

tionis, quod fortasse ex typographorum accidit 

oscitantia. (ed. P.) Habent etiam 

ABCD ; eam ergo praetulimus; et lectio 

quidem maneo glossam sapit. [inconcussus 

maneo E. cum ed. P.] 

non potens es, Deus omnipotens BCD. 

Hanc lectionem, cum antithesin melius 

servet, prastulimus. non es omnipotens, Deus, 

sanare A [potens est tnanus tua Ecum ed. P.] 

libeat Rond. cum undecim Mss. tantulum 

libeat. ABCDE. 

189. in quid BC. iyiquit AD \quid edi. 

sperans.—Rond. juxta sex Mss. et sperans. 

E. 

meam = ABCD. mox ijicorruptionem

sempUernam ABCDE e Vulg. et in servitutc 

ABCD. 

vocantur.—Am. Er. et Lot. calamitates 

delicice vocantur. At Mss. plerique et Arn. 

calamitas.—Somm. Rond. cura quatuor 

Mss. calamitates. 

quo.— In omnibus editis ante Arn. legebatur, 

quam quo transire. Expunctum est, 

quam, auctoritate Mss, et sensu exigente. 

—Paulo ante, Somm. et Rond. cum duobus 

Mss. alias qua transeatur. quo E. qui A. 

dexteram tuam = ad salutem meam 

ABCD [habet E c. ed. P.] 

190. antea ABCD recte procul dubio, 

quum postea pauUo ante coucinne respondeat. 

[u te E cum ed. P.] 

nos=ABCD. 

gloriatur.—Quinque Mss. citati apud 

Mart. ut quod gloriatur in Domino glorietur. 

glorietur AE. 

1. ult. offensionem. offendiculum e Vulg. 

ABCD. 

191. ejus.— Bad. Am. Er. et Lov. imperfectum 

meum. Sed Mss. cum Arn. imperjectum 

ejus, scilicet Christi, ex cujus 

persona versiculum istum interpretatur 

Augustinus, Enarr. in Psal. 138, n. 23. 

iortdisse. Jorsita7i ABCDE. 

192. suavi diversitate.E."Gislen. prosouorum 

diversitate ; optime \] ]im. pro suavi 

diversitate" Mart. quod praetulimus, quippe 

quod, compendiose scriptura, lectioni vulgatas 

iacileoccasionem praebuerit. (ed.Ox.) 

Rond. c. uno Ms. pro sua div. [ABCD cum 

ed. P.pro stiidiv.^ mox excitantur ABCD. 

moveor.—Editio Moreti, apud Rond. et 

nuuc ip&e commoveor. ipsum commoveor 

{vtoE.) ABCDE. 

193. vide.—Somro. Mor. et Rond. re- 

spice, et exaudi ; vide. 

loquor.—Somra. ABCD et Mart. cum 

sex Mss. [loquar ed. P.] 

animum Somm. et Rond. cum duobus 

Mss. contristet animxim. E. 

§. 52. 1. 4, 5. benedicere. benediceret 

2(jerra. ap. Mart. ABCD. raoxpro^ra/jc/i 

cetate, granditate ABD grandcevitate C. 

est.—Er. Lugd. Soram. et Rond. cum 

sex ]Mss. hic addunt, et alia non est. E. 

194. fabricationibus Lov. hujuscemodi 

fabricationibus. Sed Mss. habent cujuscemodi: 

quo vocabulo frequens utitur Augustinus 

pro, qualibuscumque ; idque jara 

restituimus in liujus libri capite 8, n. 12. 

meo.—Mss. et edd. plures, sanctificatori 

meo. Pauci vero, sacrijicatori. 

§. 53. 1. 15. spargant t inde ABCD. 

nam ego ABCDE [nam et ego ed. P.] 

proeter enim ABCDE [jpr. eam en. ed.P.] 

195. cognoscendiim. noscendum ABCD. 

libidine. libidinem ABCDE ad experiendi 

—libidinem Somra. Moret, et 2 Mss. ap. 

Mart. qui eam probat. 


proceditur.—Ita Mss. cum- Arn. At 

Bad. Ara. Er. et Lov. ad perscrutanda 

nalurcE secreta, quce prceter nos est operata, 

proceditur. 

— 

196. multa—Lov. ecce quain multa. 

tam E. 

das. da ABCD. 

tentatur.—Mart. cum sex, 

cum quatuor Mss. tentetur. 

et Rond. 

§.57.1. 13. sedentetr. mmcds. sedente 

—muscum ABCD mox implicat A. 

197. conceptaculura.—Rond. receptaculum. 

Praiterea, sic pergit Ulira. Rond. 

juxta 4 Mss. citatos apud Mart. sit cor 

jwstrum, et portet copioscB vaniiatis catervas, 

raox 1. 6. voce ABCDE. 

tua.—Mss. nonnulli cum Arn. nisi nota 

misericordia tua. Alias, uisi tota. 

quia—Somra. et Rond. juxta novera 

Mss. et ABCDE. [qui ed. P.] 

me.—JMart. cum sex Mss. cessahit a me. 

gaudium.—In Somra. necnon in Rond. 

qui novem Mss. nititur auctoritate, et in 

ADE incipit periodus ab his verbis, sed 

numquid ; et ad illa, quodnonest gaudiuml 

concluditur. mox pro ambitiones, «m A 

one BCD. [potest? Ti?neri &c. miscra 

vita est. ed. P.] 

imitanti.—Sic legimus in I\ls. Fossat. C. 

At in aliis plerisque habetur imitandi, aut, 

imitati (ABDE) aut imitantes, minus bene, 

ut arbitraraur. 

198. 1. 6. donum. bonum ABCD. 

§. 59. ult. hominis quam Dei. in homi- 

7iibus quam i7i Deo E. Initio autem c. 37. 

pra^mittunt ABCD. In aliis te precamur, 

mox 1. 5. geraitus cordis ABCD. 

absunt.—Sorara, vel voluutate cum adsu7it, 

vel uecesîtats cum desunt. Rond. 

eamdem sequitur lectionem ; attamen ultirao 

loco habet, absu7it. paullo ante, pro 

quantum assecutus,—quaîtis BCD. 

199. sim ABCD et E sit puncto notatum 

[sit ed. P.] 

tu.—Lov. quam tibi. ABCD. Se


contemptu.—Am. Er. Lov. Som. et 4 

Mss. ap. Mart. de ipso vance glorice contemptii, 

Abest, vanee, a mss. quorum 

etiam nonnulli verba sequentia sic interpungunt 

: Non enim eam contemnit cum 

gloriatur, Intus etiam, intus est aliud. 

ABDE. Omisimus ergo vancB, atque iia 

esse interpungendum censuimus. ed. Ox. 

\contemptu vanee gloria:—ctim gloriatur 

intus. Etiam intns ed. P,] 

placeant.—Sic potiores Mss. ; Lov. vero 

et 5 Mss. ap. Mart. absque negatione, vel 

placeant. E. 

gratia.— Edd. plerique locum huncce ita 

interpolatum habent : aut etiam sicut ex 

tua gratia, sed non sua merita, non tamen. 

{sicut ex tua gratia merita E.) Removimus 

ha-c verba, sed non sna merita, quia iis 

carent Mss. 

eam ABCDE [ea ed. P.] et pen. sed t et 

iid. 

201. memoriag.—Lov. memoria. mox 

pro latis, lcetis AD. 

degravat In Mss. omnibus, nullo fere 

excepto. Tantum consuetudinis sarcina digna 

est. Ita etiam Bad. ABCDE. 

Ambiendum.—Sic Mss. exceptoLyrensi 

qui habet Abeundum. et 3, ap. JNlart. qui 

habent An aheundum? Arn.^n ambienduml 

At Bad. Am. Er. Lov. An eundum. E. 

202. et multum. at AD ad BC. 

§. 68. 1. 3. mediator ille = ille ABCD 

utpote qui a loco SS. absit ; unde mox 

*' 9wi(BC) non rapinam arbitratus esi esse." 

ABCD. 

impiorum.—Benign. Ms. justijicandorum 

impiorum. Corb. Ms. et 4 ap. Mart. justi- 

ficatorum piorum. Utraque lectio conjectura 

est scribaB,qui textum haud intellexit.ed.Ox. 

Hinc. Codex Fossat. Ita etiam unus e 

Sorbonicis Mss.'ABCD. [Hic E cum ed. P.] 

simul unus Deus.—Mss. plerique non 

habent verba, cum Spiritu saîcto. ABCD. 

vid.sup. p.290.col.2. ad p.l26. uncinisin- 

cludit Lips. [E. cum ed. P. simulcxim Sp. S.] 

203. agitaveram corde ABCD. in corde 

sed in puncto notato, E. [in corde ed. P.] 

pen. Deum ABCDE [Dominum ed. P.] 

ult. requirunt. requirent ABCD. 

205. 1. 4. eas ABCDE [ea ed. P.] 

206. Sacrificem.—Lov. quia sic est, nt 

sacrificem.—Sic etiam Er. Ven. Somm. et 

quinque Mss. citati apud Martin. E. 

207. recumbentes.—Sic Arn. et duodecim 

Mss. At Lov. recubantes. 

voluptatum.—Codex Corb. superaffiuentia 

Bad. Am. cum quatuor Mss. superjiuentium 

voluptatum. mox pro sitieutem, sentienlem 

ABCD. mox §. 4. 1. 1. et ante exaudi, 

de ante lapidibus, Domine ante Deus 

om. ABCD. et pro sicut, ita nt habent. 

delectationes t suas 6 Mss. ap. Mart. et E. 

208. ipsos.—Sic antiquiores et meliores 

— 

— 

Mss. At prius editi babent, ipstm quaro. 

sic 2 Mss. ap. Mart. et E. 

te.—Deest in edd. a te quaj voces in 

Mss. prope omnibus inveniuntur. Desunt 

in 5 Mss. ap. Mart.etE. ; 

inclusi suni. 

in Lips. uncinis 

mox 1. 14. te te ABCD. [te ed. P.] 

in eo = ABCD. 

cui comparata quo (^cui E) comparato 

ABCDE. 

terram—Apud Am. Er. et Lov. sic 

incipit caput 5 : In principio fecit Deus 

coclum et te.rram. Quomodo. Eadem verba 

exstant nic loci apud Bad. sed absuut a 

Mss. et ab editione Arnaldina. 

209. 1. 8. quo artem capiat et videat. 

capit ut videat Germ. ap. Mart. capit 

ABCD. 

laudaot. laudent ABCD. 

Domini. Dei ABCD = mei E. 

210. Yeihim.VerbotuoAUCD. 

sempiterne.—Nonnulli e Mss. simul et 

tempiterno dicis. {D. cumtextu sed sup.ras.) 

Mox etiarn plures potioresque cum Arn. 

habent, et simul et sempiterna fiunt.—Er. 

Ven. Lugd. hoc posteriori loco, et simul et 

sempiterna. Somm. Flor. simul et sempi- 

terna : omissa ante simnl particula et. 

ABCDE [sempiterna ed. P.] 

tunc desinit ABCDE.[ess« desinit ed. P.] 

quia.—Habent edd. qui et loquitur. At 

Mss. quia et loquitur, juxta Grsecum: Zrt 

xai XecXu v/mv. Sic legisse Augustinum 

intelligitur aliis ex locis, ut ex cap. 28. lib. 

seq. et ex Tract. 38 in Joan. etc. 

dicentis Ben. Mart. ABCDE. dicentem 

Er. Ven. Lugd. Somm. Flor. et 

Rond.cum tribus Mss. [dicentem ed. P.] 

211. ubi.—Sic Er. Ven. Lugd. Somm. 

et Rond. cum septem Mss. [ibi man. 2^^. 

E. c. ed. Ben.] 

sapientia. bis ABCD. Ben. Dub. Mart. 

[semel E. cum ed. P.] 

egestate. paupertate cum Vulg. ABCD. 

exstitit. existit ABCD. 

212. praeterire. piceteriri ABCD, mox 

dictet et futura ABCD. dicit et 2 Ms». 

ap. Mart. [dictet futura ed. P.] 

aliud ridere. aliud est ACD. 

creatura.—Benignianus codex, quod nullamfaciebat 

creaturam. 

213. $.16. 1. 6. isti enim nostri ABCDE. 

[autem ed. P.] mox=eit ante eunt ABD. 

214. esse.—Lov. tendit ad nw» esse B. 

Abest particula, ad, a Mss. quae et alias 

ab Augustino non adhibetur post verbum 

tendit, ut lib. 4 hujus opens cap. 10: 

" Ergo cum oriuntur et tendunt esse." 

$. 19. 1. 1. utrum praesens. utrum ei 

Arn. Mor. Mart. c. 1 Ms. 

215. ita mediorum ABCD. [iia &i E. c. 

ed. P.] 

poterunt. potueiunX ABCD.

ei ABCDE. [«;u$ed. P.j 

216. narrarent ABCD. [veia narrarent 

E. c. ed. P.] 

imagines.—Edd. plerique "prcesententur 

imagiues 3 Mss. ap. Mart. ABCDE. et 

paulo post, prasentiafutnrorum, 2 Mss. ap. 

Mart. Reddinius lectionem Mss. quibus 

posteriore loco suffragatur Arnaldus. 

est—BC. Er. Ven. Lugd. erit. ADE. 

217. occultorum = ABCD. 

fditeou\ue. fateor quia BD. quod AC. 

218. metitur.—Edd. aliquot [Lov.Som.] 

et RJss. (2 ap. Mart. ABDE.) metimur 

ergo cum pra^terit non metimur (A); 

quid enim metiatur. (^meliamur E.) Male. 

mox metimur A. et in fin. cap. metitur BC. 

et D. sup. ras. 

confitebor. confitear ABCD. 

vere. vera AD. 

cognoscere Bad. Am. Er. Lov. Som. 

cognoscere te. 5 Mss. ap. Mart. et E. Expungendum 

est, te, juxta Mss. et Arn. 

quia de tempore, non de Deo, cognoscendo 

loquitur Augustinus. 

vivo.— Lov. ad hanc inhio : recte, nisi 

alii refragarentur et edd. et Mss. qui 

magno consensu ferunt, ud hanc vivo. et 

yropter hanc vivo E. ad hunc vivo AC. 

219. annui.—Sic legendum videturcum 

Mss. Vedast. duobus, et uno Corb. vel 

cum Arn. et non annui. Ubi Germ. codex 

habet, et mm abnui. Lov. vero cum aliquot 

Mss. et non anni ABCDE. Er. et anni. 

Denique Bad. et Am. et non animi—Edi. 

tio Veneta: tempora, et anni; non annui. 

ligneolae.—Oranes Mss. Angl. (ABCD 

tantum.) circuitum illius, ant definite duplum 

ligneolce rotce.—Er. Ven. Lugd. i^- 

neolce. 

— 

tolius.—Er. Ven. Lugd. Somm. Dub. 

Mor. et Rond. cum octo Mss. 1 

Mart. totus. E manu post. 

Ms. ap. 

ille Er. Ven. Lugd. i7/a.niox quantum 

ABCDE. 

220. victoriosum.—Bad. Am. Er. et 

Lov. cum paucioribus Mss. ut victor Josue 

Bert. et E. 

cum. = ABCD. 

si et. ABDE. [etsi ed. 

ABCD. 

P.] mox motus 

221. id ipsum A. ad ipsum E. [ipsum 

ed. P.] mox moram pro mora ABDE. 

item. idem BC. 

illud? Tempus raetior. tempus illud? 

Metior, AD. illud tempus. Metior BC. 

puta. prito ABCD. 

222. tenore. tempare ABCD. 

1. 17. ad aliquam. aliqua ABCD. 

pronuntio,renuntio.prt)«»»tiogtABCDE. 

Ipsamque longam num 1 ABCD. [Ipsam 

quoque longuni non E. c. cd. P.] 

qua.—Lov. ct antiquioreseditiones,«;i/a»» 

metior. (ABC. et raox qua ACD.) Sed 


melius Arn. cum Mss. qua: statim quippe 

dixerat Augustinus brevi syllaba longam 

se metiri. 

223. eas. ea ABCD. 

consumptione. consummatione ABCD. 

pergat.—2 Germ. et plur. Mss. ap. Arn. 

In pnnsedd.peragatabessequodaderit. Bert. 

et E Quidam legendum putant; pergat 

adesse quod abeiit ; quam lectionem Mart. 

et Rond. in textum receperunt. pergat ad 

esse [adcxse Mor.] quod aderit. ABCD. 

224. illo Er. Ven. Lugd. Somm. Dub. 

Flor. et Rond. cum septero Mss. £. [illa. 

ed. P.] 

extentus.— Sic Mss. At edd.intentus.E. 

dissilui.—Mss. Benign. Corb. et alii non 

deteriores, dissolui. 

225. Qui. [quod ex err. typoth.]—Er. 

Ven. Lugd. Mart. c. 2 Germ. Arn. Mor. 

et Rond. cum octo Mss. ABCDE. [Quod 

ed. P.]mox dicit ABCD. 

et. ut ABCD. 

distentione.—In vulgatis, et aliquot 

Mss. sine distinctione. E. At in Mss. plu- 

ribus et melioris notae habetur, sine disteniione, 

(E. in marg.) consequentius porro ad 

illud quod praecedit: Neque enim ticut 

7iota cantantis variatur affectus sensut- 

que distenditur. 

226. accepit. cepit ABCDE. 

cujus.— Er. Lugd. Ven. Lov, cui. 

227. hanc. /jtfc ABCE. 

$. 4. 1. 6. luculenta. lucentia ABCD. 

ea.—Ita in Mss. et concinnius quam si 

legas ut in vulgatis, Etcum inea ABCDE. 

—Sorara. utraque particula omissa, sic 

incipit: Cum i« ea. 

quod. quod, quid, quid. ABCDE. 

confitear.—In Mss. omnibus habetur, si 

totum confitear: cujus propositionis sensus 

ex istis completup verbis, quis legentium 

capere durabit ? 

autem—Mart. ex uno Ms. Verumtamen 

sic etiam unus apud Rond. manuscriptus. 

228. nihil.—Sequimur Mss. Benign. 

Theoderic. etc. Non pauci tamen cum 

Lov. et Arn. hahent, quiddam interformam 

et nihil, [ABCD.] uec. [et A.] At Bad. 

Am. et Er. cum duobus Mss. sic ferunt 

quam cogitabam quiddam informe et nihil 

formatnm, nec nihil informe, prope nihil. E, 

est.—Sic Mss., paucis exceptis. esse A. 

At Lov. cum anliquioribus editionibus 

nihif aliquid est, et non est, hoc eam dicerem. 

E. si dici posset, aliquid et est, et non est. 

Ulim. 

aliud.—Editi, alibi aliud, E. 

de nihilo. bis ABCD. 

229. talis. fl/ia* ABCD. 

aut. Ita in melioribus Mss. et Bad. 

Porro in aliis edd. sed tenebrce erant. et e 

Gen. ABCD. 

abyssum.—In prius vulgatis, et lenebnr 

:

29» LECTIONES VARIANTES. 

erant super abyssnm A. Sed abest, erant, a 

Mss. BCDE. 

terra.—Lov. cum aliis edd. informitas 

terrce invisibilis ABCDE. et incompositce 

ABCD. 

230. 1. 1. O Lumen Veritas ABCDE. 

[O rcritus ed. P.] 

impacatorum Lov. et Arn. propter tumullus 

peccatorum. Sed melius Bad. Am, 

et Er. impacatorum. Nam ita Mss. nuUo 

fere excepto ; atque hoc nomine designati 

videntur Manicliaei, Scripturarum sacrarum 

inimici. 

revivisco.—Sic habetur in prius edd. 

hunc bibam, et tunc vivam ; nam non ego 

vila mea. Si male vixi, ex nie mors mihi 

[mihi mors E.jyui, et in te revivisco. E tunc 

pro hinc, et et ante in te, restituimus cum 

ABCDE Ihinc et = et ed. P.] 

in aurem interiorem. in aure inleriore ubique 

ABCD. 

voluptas.—Mss. 2 Germ. Fossat, et alii 

sex. et ABCDE [voluntas ed. P.j 

231. peregrinatio Lov. et Arn. Uude 

intelligat anima qnantum peregrinalione. 

Prsetulimus leclionem Bad. Am. et Er. 

quae ex pluribus Mss. coiuprobatur, et hic 

apprime convenit ; nam isthaic verba, 

xinde inteUigat anima, ad illa referuntur, 

quam longe kvper omnia tempora sis alernus. 

$. 14. ]. ult. nulla. nuUa^ ABCD. 

232. quoto, quo ABCD. et man. l"e. 

E. 

manifestatione.—Lov. et 2 Mss.ap.Mart. 

in manife&ta facie. 

233. de.—Somm. Rond. et Lips. omittunt 

praepositionem de. E. 

nostrum.—ABCDE. Rond. te arbitro, 

Deus omnium nostrum. [nostrorum ed. P.] 

dicit.—Sic legendum juxta Mss. Angl. 

[dicjair.] 

234. aeternum.—Arn. cum Mss. quatuor, 

sine lube stat in cBlernum. in celernum 

stat E. mox = Deo ABCD. 

quoniam ABCD [quia ed. P.] 

235. suspiret. suspirat ABCD. 

concednnt. contendunt ABCD. 

238. prope.—Lov. proprie. 

239. Corporale—Ita plures et potiores 

Mss. cum Arn. At Bad. Am. Er. Som. 

Blas. cum quinque Mss. habent, id est, 

Incorporale. Lov. id est, Corporabile. 

240. vuitis.—Somm. et Germ. 1. quisquam 

ita tentaverit,si non vuU isfaw. Mart. 

c. 2 Mss. si non vuU hanc. 

intelligamus.—In omnibus fere libris 

legitur, nisi ut inteUigamus : (ABCDE.) librariorum 

lapsu, qui forte mutarunt aut, 

in, ut. Ilanc porro particulam removimus 

juxta Arn. et Ms. Benignianum. [uncinis 

inclusam habet Lips.] 

praescriptum. scriptum ACDE et paullo 

ante, = Dcu*ABCD. 

— 

a Deo. ab eo. ABCD. 

aut si eo ABCDE. [in eo ed. P.] 

241. audimus.— Rond. cumseptemMss. 

ABCD et E. manu priori. [audivimus ed. 

P.] 

ex Deo ABDE. e C. [a Deo ed. P.] 

vera.—Lov. sic inveniet eam inter tam 

muUa verba. E.—Sic quoque Sommalius. 

Inveniet legit etiam Rond. cum noveni 

Mss. ABCDE [invenit ed. P.] 

242. 1. 2. sive quid aliud ABCD. [aliud 

aUquid E. c. ed. P.] 

veritatis. veritas ABCD. 

244. existere. ed. Ben. ABCDE. .^ôrjsteret 

Somm. Lov. Arn. Mor. Dub. Mart. 

cum quatuor Mss. et Rond. cum sex Mss. 

[existeret ed. P.] 

Domine ABCD. \et Dom. E. c. ed. 

P-] 

245. et fierent et utfierent ABCD. 

variationes.— Ita Lov. Sed alii libri editi 

et scripti habent, narrationcs (ABCDE.) 

excepto Ms. Benigniano, qui pro ea voce 

substituit, rationes. 

creaturffi. naturce ABCD. 

246. aculum.— Somm. et Rond. cum 

quatuor Mss. necnon quinque Mss. citati 

apud Mart. sic acuto cernat aninw. ABCD. 

prior,—Edd. perficiendi potentia (BC.) 

prior ; refragantibus Mss. quorum lectionem 

amplectimur. 

247. narrari.—Legendum videtur, va- 

riari: vult enim Augustinus quod sicut 

sonus origine praecedit cantum qui ex eo 

formatur; ita materia velut tempore, id est 

origine praecedere debet, ut aliquid de illa 

variari possit. 

praecedatur.— Sic Mss. et Arn. At Bad. 

habet, prcecedantur ; " 5 Mss. &c." ap. 

Mart. prceceduntur. alii edd. prcecedunt E. 

248. vidit. " Ita 

Mss. ; 

2 Germ. c. omn. fere 

aliquot editi videt." Mart. [videt ed. 

P-] 

excelsior— Plerique editi, exceUentior. 

sufficient Lov. Somm. Arn. Mor. et 

Mart. cum quatuor Mss. et ABCDE. 

sufficiant. 

'249. 1. 1, 2. Invoco. Invocem ABD. 

ne. ABCD. [nec ed. P.] 

250. natura.—Somm. et quinque Mss. 

apud Mart. spirituales corporalesque naturce. 

promeruerunt.—Somm. Dub. Mart. et 

Road. cum quatuor Mss. ABCDE. [promeruerant. 

ed. P.] 

251. haerendo ABCDE. [cohcerendo ed. 

P.] mox quodcumque pro quod utcumque 

ABCD. 

252. nostrre—Insignem huncce locum 

redintegrant Mss. Mutilus quippe in ex- 

cusis erat, detractis verbis istis, sapientio' 

nostrcB, 

253. dicam—Mss. non habent hoc loco, 

Mergimur et emergimus,—Neque Somm.

ueque Flor. habent haec verba. oni. 

ABCDE [habet ed. P. uncinis includit 

Lips.] 

spiritualis.—Ita Mss. At editiones, excepta 

Arnaldina, pra^ferunt, sinrUuales. E. 

Non bene : intendit quippe Augustinus 

abjssuni intelleclualis omnis creatura; ipso 

Angeli et hominis lapsu fuisse indicatam. 

amo.— Sic iu Mss.—Sic etiam Am. Er. 

ct ed. Florentin. ABCD. Lips. [redde te 

mihi : te eniin amo E. c. ed. P.] 

abscondatur.—Lov. douec abscondar. Sed 

verius editiones aliae cum Mss. abscondatur. 

Subintellige, vila viea. 

254. aguntur. cognntur hic et paullo post 

5 Mss. ap. Mart. mox iuper pro snpra bis 

ex ABCDE. 

viihi.—In piius excusis, quce dixerunt 

mihi. Sed ailudit Augustinus ad Psal. 121, 

ver. l,in quo legere solet, qui dixerunt 

et sic habent hic Mss. 

lux.—Sic Mss. cum Arn. At Bad. Am. 

Er. et Lov. habent,j^'ac(a est ; (E.) et paulo 

post, quo tenehrcc Juimus. E. 

255. intelligat; a te petat. Sic Mss. 

omissis verbis, ef qui non polest, ABCD et 

a te E. uncinis inclusa habet Lips. [et qui 

; 


no7i pote.1t ed. P.] 

dum...quod ioquitur.—Somm. Lov. Dub. 

Mart. c. 4 Mss. Rond. sciat quid luquatur. 

dum ABCD. quod ABCDE [cum—quid 

ed.P.] 

256. 1. c. et ibi probent. ABCD [et probent 

E. c. ed. P.] 

sunt.—Er. et Lov. quam longe aliud sunt. 

Sed abest aliud a Mss. necnon ab edd. 

Bad. Am. Somm. et Arn. Mox pro nosse, 

scive BC. pro novi, scio ABCD. et post 

veUe,%d sim k^CD. 

ut Lov. aut terna. Sed clarius aliae 

editiones cum Mss. ut terna. Mox enlm 

sequitur, an utrumque ; quo significatur 

duo jam esse pruposita : unum, an propler 

tria hcBC ibi Trinitas ; alterum porro, an in 

singnlis hcec tria, ita ut terna singulorum 

sint. Quanquam apud Am. et Er. sic post 

haec legitur : an utrorumque miris modis 

simpliciter et multipliciter injinito insensibili 

sine quo est. Ita quoque apud Bad. nisi 

quod habetur,^7ifi; non, sine. 

suo.—Somm. Moret. et Rond. ih Christo 

Filiosuo. Mart.c.Germ.et2 a\i\sinFiru)suo. 

257. 1.4. conversi ABCD. [ei conversi 

E. c. ed. P.] 

sed jam in voce. Ulim. Arn. Somm. 

Mart. c. Germ. et 4 aliiset Rond. ABCD 

non manu priore E, posi=. jam. Er. Lugd. 

Sedjatn nou in voce. [sed in voce ed. P.] 

mentibus.—Mss. aliquot ex vetustis, et 

ABCD. ejfici sensibus.— Paulo post etiam 

Somm. et Rond. ut sensibus perjecti sitis. 

ABCD. paullo ante, sensus pro mentis 

etiam E., sed ibi solus. 

258. 1. 3. eorum sensus corrumpantur, 

—sensus corparurn ABCD. 

es.—Apud Lov. omittitur, Ecce ubi es. 

astabo.— Editi cum nonnullis Mss., Mane 

asiabo tibi. ABDE. At abest tibi a verioribus 

codicibus. C. mox unde et in ABCD 

[unde in E. c. ed. P.] 

259. suspicere.— Lov. cum antiquioribus 

editionibus suscipere; (B.) et paulo post 

susciperent et cognuscerent rnisericordiatn 

iuain, Sed liquet meliorem esse Mss. 

lectionem, quam in textu damus. mox 

agnoscere ABCD. 

260. quod.— Lov. quos, in textu ; et ad 

marginem, jMoti; hoc prieferre visum est, 

maxime cum legatur in edd. aliis et Mss. 

nobis.—In vulgatis, quod noiidum est, 

da nobis. At in Mss. non habetur, da, nisi 

forte in aliquo e receniioribus. [5ap. IMart.] 

261. atque.—Ita Bad. Am. Er. cum 

Mss. undecim. At Lov. et Arn. progredi 

sinuniur aquce, nt in se cojmninuantur. 

suum.— Bad. Am. Er. et Lov. omittunt, 

et dat fructuni suum.-~Mn etiam cdd. id 

omiltunt, et uno periodo sequentes, habent 

paulo ôs.tf germinet, 

beneticum.—Sic legendum, juxta qua- 

tuor Mss. Angl.(ABCDE.)—Hanc lectionem 

omnino sequendam affirmat Mart. et 

illam tuetur auctoritate unius Ms. Hanc 

quoque usurpat editio Florentina, illique 

lectioni adstipulantur tres Mss. citati apud 

Rond. Praeterea, cum fuerit bis excusus 

ille tomus primus BB. in prius edito legi- 

tur bcnejicium; in edito posterius, benrficiimf 

licet suam superiorem notam Patres BB. 

servaverint, in qua lectio benejicum referenda 

in textura declaratur. 

262. et ecce ABCD. (sicut plures e 

PP. ap. Sabat.) Lips. [om. et ed. P.] 

benignitatis operarios.— Quatuor Mss. 

Angl. (ABCD. abest ab E.) \'ocem scil. 

benignitatis. e loco Psalmi prox. cit. annnm 

benignitatis tuce hic haud dubie inseruit ipse 

Aug. Ed. Ox. [mittcns opcrarios ed. P.] 

optanti.—Lov. vitam optanti, et paulo 

post, ortuni prceparas : contra quam habent 

coeteri codices, quos utroquelocosequimur. 

263. principia.— INIss. melioris notoe, in 

principia, id est in luminaria noctis : quae 

lectio videretur prasferenda, nisi paulo 

supra haberetur, in principio diei; forte 

pro in principium dici, juxla librum 1 de 

Genesi contra Manichseos, cap.l4.[ed. B.] 

priucipia CDE. quod omnino praeferendum 

videtur, quura cdd. auctoritate firmetur ; 

lectio vero principio e manu emendatrice 

facile profluxerit. [principio AB. c. ed. P.] 

264. despectorum—Am. Er. et novem 

Mss. dcsperatorum. E. 

quasi decurrens spiritus vehemens. 

ABCD et sic Aug. de Unit. Eccl. T. 9. 

col.356. c.a Sabat. z\\Q%dX.—ferretti.rJiatus 

:


V. a librariis, utpote usitatior, illata est 

habent etisimferretur BC; duplicem lectionem 

AD. decurrens spiritus vehemens ferreturjiatns 

vehemens. [ferr.flat. veh. ed. P. ] 

per quos. quod ABCD et E man. post. 

in nomine luo ABCDE [nmn. tuo ed. P.] 

265. §. 27. 1. 2. cognitiones. cogitationes 

ABCD et E man. 1««. 

1. 7. multiplicantur ABCDE [multiplicatur 

ed. P.] 

a quo. qua (sc. pulchritudine) ABCD. 

ejecit.— Lov. Ulim. Mart. c. 3. Mss. 

Arn. Mor. et Rond. ejicit. 

266. signo—Somm. et Rond. cum 

quinque Mss. m signiim. ABCD. 

ut operentur. et operanttir ABCD. 

eis.—Lov. benedicnnt eis. Sed legendum 

cum edd. aliis et Mss. benedicuntur ab eis : 

quaB leclio perperam correcta est propter 

verbum, exhortantur, quod putarunt active 

usurpari. 

sumit.—Arn. et Mart. cum sex Mss. 

ABCD. [sumpsit E. c. ed. P.] 

intenta. attenta ABCD. 

267. viva—Plures Mss. in animam 

vivam. ABCD. 

268. et. ABCDE. [nec ed. P.] 

vos—In edd. deest vos, quara vocem 

restituere placuit ex Mss. quia locum illum 

sic referre solet Auguslinus. 

eum.—Bad. Am. Er. et Ara. ^m jam 

capacem. Sic etiam duo e Mss.; mox vel 

unitatem ABCD. 

269. neque enim de. ACDE [neque de 

B. c. ed. P.] mox in agniiione Dei A BCDE 

[ 

— 

onem ed. P.] 

quanquam.—Ita plerique Mss. cum Arn. 

At ahae editiones habent, tanquam: Mss. 

tres, ap.Mart. quemquam ; mox " de his qui" 

pro iis ABCD. cum vers. Vet. cont. Vulg. 

270. qua.—Lov. aliaeque editiones, excepta 

Arn. quce (E): male, uti ex Mss. et 

ex sermonis serie intelligitur. et paullo 

ante renuntiandis pro enuntiandis ABCD. 

271. efFert. offert ACDE. 

affectionibus.2Germ.ap. Mart.ABCDE 

[aflictibus ed. P.] 

eorum. ABCDE [?iorum ed. P.] 

272. non moventur nisi variis. sic Dub. 

Mart. et Rond. cum undecim Mss. BCD. 

[nisi a variis. AE. c. ed. P.] 

loquar. loquoi' BCDE. 

serpentibus. repentibus ABCD. 

273. gaudes.—Somm. Arn. Mor. Mart. 

; 

cum «ex, et Rond. cum undecim Mss. 

ABCD expungunt verba, in om»ji6Hs. Non 

male. [in omnilms gaudes ed. P.] 

fructum.—Bad. Am. Er. et Lov. addunt 

abundantem. (E.) Sed hac voce carent Mss. 

et Arn. 

didicit ABCDE [didici ed. P.] 

274. credimus, credidimtis ABCD. mox 

pro 

pertineat. pertineant ABCD etpro 

animus. anima ABCD. 

videmus.-—In Mss.—Sic quoque legunt 

Mart. c. 5 Mss. Flor. etRond.cum aliquot 

Mss. et ABCD. [vidimus ed. P.] mox = 

omnia ABCD. 

illud.—Lov. illud atque alind vidisti. 

dicunt Ita Mss. plerique cum Arn. At 

Lov. aliaeque editiones, Hoc modo dicuntur 

etiam. 

275. edidisti.dedfsd. ABCDE et 2 Mss. 

ap. Mart. 

^. 44. pen. dicatis. dicitis ABCD. 

276. devincti Sic legendum juxta Mss. 

Anglicanos. [BCD tantum.]—Hanc lectionem 

habet Mart. [ex iisd. Mss.] necnon 

Rond. cum tribus M5s.[devicti AE.c. text. 

Ben. et Lips.] 

places.—Bad. Am. Er. Lov. complaces. 

277. Spiritum quem dedit ABCDE 

[Sanctum ed. P.] 

est.—.Quinque Mss. apud Mart. sed est 

est, punctis notatur quod man, post. in E. 

ornatu.—Tres Mss. apud Mart. in ornatum. 

concipiendam. concupiscendam BCE concupiendam 

AD. vid. p. 277. not. d. 

278. te.— Angl. Mss. et amemur a te. 

[ABCD tantum.] 

tua Ita Mss. et Arn. At Bad. Am. Er. 

Lov. non de te aliqua, non de tua, vel qticB 

anteafuerit. ita E, sed = te. 

§. 49. 1. 14. in unam conspirationero. in 

una conspiratione ABCD et E man. post. 

\. 15. ettibit «t ABCDE. 

formasti.—Codex Benignianus,^rmasti. 

279. vespera.—Sic legendum liquet cum 

Albinensi codice; non ut alii plerique 

editi et scripti habent, pacem sine 

ABCDE. 

vespera. 

tempus Hic editiones, excepta Arnaldina, 

interponunt, nec operaris ad iempus 

(E.) quae verba absunt a plerisque codicibus 

manuscriptis. ABCD. 

280. 1. 3. bona opeia. = bona ABCD. 

; ,

LIBER PRIMUS. 

I. Deum vult laudare ab ipso excita- 

tus. p. 1 

II. Deum quem invocat in ipso esse, 

ipsumque in Deo. 2 

III. Deus sic ubique totus, ut res nulla 

ipsum totum capiat. id. 

IV. Dei majestas et perfectiones inex- 

plicabiles. id. 

V. Petit amorem Dei, et delictorum 

veniam. 3 

VI. Infantiam suam describit ; laudat 

Dei providentiam et aBternitatem. 4 

VII. Infantiaquoquepeccatisobnoxia. 6 

VIII. Unde puer loqui didicerit. 7 

IX. Odium litterarum, amor lusus, et 

vapulandi timor in pueris. 8 

X. Amore lusus et spectaculorum avocatur 

a litterarum stiidio. 9 

XI. Morbo pressus Baptismum flagitat, 

quem mater certo consilio difFert. id. 

XII. Ad litteras cogebatur, quo tamen 

Deus utebatur bene. 10 

XIII. Quibus studiis potissimum sit delectatus. 

11 

XIV. Litteras Graecas oderat. 12 

XV. Precatio ad Deum. 13 

XVI. Improbat modum juventutis erudiendas. 

id. 

XVII. Prosequitur contra modum exercendae 

juventutis in re litteraria. 14 

XVI II. Quod homines curant servare 

leges grammaticorum, et non divinorum 

praeceptorum. 15 

XIX. Pueritize vitia qnx in majores 

retates transeunt. 16 

XX. Pro bonis sibi in pueritia collatis 

Deo gratias agit. id. 


I. Adolescentiaj a^tatem et vitia recolit. 

18 

II. Aanum aetatis suae decimum sextum 

in ardore libidinoso consumptum. 

III. De peregrinatione studiorum causa, 

et de parentum proposito. 20 

IV. Furtum cum sodalibus perpetratum. 

21 

INDEX CAPITUM 

(EX EDIT. BENED.) 

V. Neminem peccare sine causa. 22 

VI. Omnia qua; boni specie ad vitia 

invitant, in solo Deo esse vera et 

perfecta. 23 

VII. Gratias agit Deo pro remissione 

peccatorum, quodque a multis servatus 

sit. 25 

VIII. Amavit in furto consortium simul 

peccantium. id. 

IX. Contaginsa res sodales mali. 26 

X. In Deo omne bonum. W, 


I. Araore quem venabatur capitur. 27 

n. Amavit spectacula tragica. id, 

III. In schola rhetoris ab Eversorum 

factis abhorrebat. 29 

IV. Hortensius Ciceronis excitavit illum 

ad ardorem philosophiae. 30 

V. Fastidiit sacras Litteras propter simplicitatem 

stili. 31 

VI. A Manichaeis quomodo captus. id. 

VII. Doctrina Manichaeorum absurda 

cui suffragabatur. 34 

VIII. Contra Manichaeos dicit quae fla- 

gitia semper detestanda, quae facinora. 

36 

IX. Discrimen inter peccata, et inter 

Dei judicium et hominum. 38 

X. Nugae Manichaeorum de terr» fructibus. 

39 

XI. Planctus et somnium matris de 

filio. 42 

XII. Quale responsum mater Augustini 

accepit a quodam episcopo de ipsius 

conversione. 43 


I. Quamdiu et quoraodo alios seduxerit. 

45 

II. Rhetoricam docet, concubinam fovet, 

et aruspicem qui victoriam promittebat, 

conteranit. 46 

III. Ab astrologia. cui deditus erat, per 

senem medicinae et rerum peritum revocatur. 

47 

IV. Morbumet baptismum amici narrat, 

quem etiam suis erroribus involverat 

;

302 INDEX CAPITUM. 

eoque morte sublato, dolet gravissime. 

Mirabilis efficacia sacramenti Baptismi. 

4.9 

V. Cur fletus dulcis miseris. 50 

YJ. Quantus ex amici morte dolor. 51 

VII. Impatientiadolorismutatlocum. 52 

VIII. Tempus et araicorum colloquia 

dolori medentur. id. 

IX. De humana amicitia. Beatus qui 

amat in Deo. 53 

X. Labiles creaturae, nec in eis potest 

anima requiescere. id. 

XI. Omnia creata sunt instabilia. Solus 

Deus stabilis. 54 

XII. Amor non improbatur, modo in his 

quae placent, amemus Deum. 55 

XIII. Amor unde proveniat. 56 

XIV. Libri de Apto et Pulchro Hierio 

nuncupati. Unde hunc amaverat. 57 

XV. Quod corporalibus imaginibus contenebratus, 

non potuit capere spiritualia. 

58 

XVI. Categorias Aristotelis ethberalium 

artium libros per se intellexit. 60 


I. Excitat mentem ad Deum laudandum. 

63 

II. Dei praBsentiam iniquos non efFugere : 

itaque ad eum debere converti. id. 

III. De Fausto manichago, et de philosophorum 

caecitate qui per creaturas 

Creatorem non cognoverunt. 64 

IV. Sola Dei cognitio beat. 66 

V. Manichaei de astris imperitia indignum 

eum fide in caeteris faciebat. 67 

VI. Faustus eloquens, sed liberalium 

disciphnarum expers. 68 

VII. Alienatur a secta ManichaBorum. 

69 

VIII. Proficiscitur Roroam contra matris 

voluntatem. 70 

IX. Febri correptus periculose laborat. 

72 

X. Errores ante susceptam Evangelii 

doctrinam. 74 

XI. Qualiter Augustinus contulerit cum 

catholicis. 77 

XII. Fraus discipulorum Romae in praeceptores. 

78 

XIII. Docturus rhetoricam mittitur Mediolanum 

; ab Ambrosio suscipitur. 79 

XIV. Audito Ambrosio, paulatim ab 

erroribus resipiscit. id. 

LIBER SEXTUS. 

I. Augustinus nec Manichasus nec catholicus. 

82 

II. Epulae et synaxis apud sepulcra 

martyrum. 83 

III. Occupationesetstudia Ambrosii. 84 

IV. Doctrinam Ecclesiae Ambrosio concionante 

inlelligit. 86 

V. De sacrorum Librorum auctoritate et 

necessario usu. 87 

VI. De miseiia ambitiosorum, adducto 

exemplo mendici laetantis. 90 

VII. Alypium a Circensium insania 

convertit. 91 

VIII. Alypius capitur insania ludorum 

gladiatoriorum, a quibus antea abhorruerat. 

93 

IX. Alypius ut fur apprehenditur. id. 

X. De integritate Alypii et adventu 

Nebridii. 95 

XI. Anxius Augustinus de instituenda 

vita deliberat. 96 

XII. Contentio inter Alypium et Augustinum 

de matrimonio et cjelibatu. 98 

XIII. Uxor quaeritur Augustino. 99 

XIV. De vita communi agenda cum 

amicis deliberat. 100 

XV. In locum discedentis concubinaa 

alia succedit. 101 

XVI. Mortis et judicii metum nunquam 

deposuit. id. 


I. Deum cogitat tanquam aliquid corporeum 

per infinita spatia difFusum. 102 

II. Momentum quo Nebridiusconfutarat 

Manichaeos. 104 

III. Liberum arbitrium causa peccati. 

105 

IV. Deum incorruptibilem esse oportet. 

106 

V. Quaerit iterum unde malum, et quae 

radix ejus. 107 

VI. Mathematicorum divinationes rejicit. 

108 

VII. Misere torquetur inquirens unde 

sit malum. 111 

VIII. Quomodo divina misericordia subvenerit 

Augustino. 112 

IX. In Platonicorum libris Verbi asterni 

divinitatem, non incarnati humilitatem 

invenit. id. 

X. Clarius innotescunt jam Augustino 

divina. H5 

XI. Quomodo creaturai sunt, et non 

sunt. 116 

XII. Orania bona, quaecumque sunt. 

id. 

XIII. Omnia condita laudant Deum. 

117 

XIV. Sanae mentis homini nihil displi- 

cet inter creaturas Dei. id. 

XV. Quomodo veritas et falsitas in 

creaturis. 118 

XVI. Omnia bona, licet quibusdam non 

apta. id.

XVII. Quae retardent a cognitione divinorum. 

id. 

XVIII. Solus Chiistus via ad salutem. 

119 

XIX. Quid senserit de Christi incarnatione. 

120 

XX. Ex Platonicis libris peiitior, sed inflatior 

evaserat. 121 

XXI. Quid in sacris Libris invenerit, 

non iuventum in Platonicis. 122 


I. Sludio vitae melius instituendae ad 

Simplicianum ire statuit. 125 

II. De Victorino rhetore converso. 126 

III. Quod Deus et Angeli magis gaudent 

in peccatorum conversione. 129 

IV. Quare plus laetandum sit in conversione 

nobilium. 131 

V. QuaB remorabantur eum a conver- 

sione. «V/. 

VI. Pontitianus narrat Antonii vitam. 

133 

VII. Rodebatur intus audito Pontitiano. 

136 

VIII. In hortum secedit ; quid ibi 

egerit. 1 37 

IX. Unde fit ut animus imperetsibi, et 

resistatur. 

INDEX CAPITUM. 303 

138 

X. Adversus Manichaeos qui ex duabus 

contrariis voluntatibus duas contrarias 

naturas asseverant, 139 

XI. Lucta spiritus et carnis in Augustino. 

141 

XII. Vocis admonitu quomodo totus 

conversus. 142 

LIBER NONUS. 

I. Laudat Dei bonitatem, agnoscens 

suam miseriam. 

145 

II. Deserere rhetorices professionem differt 

usque ad vindemiales ferias. 146 

III. Verecundus concedit illi rus suum. 

147 

IV. Libri apud Cassiciacum scripti. 

Epistolae ad Nebridium. Quibuscceli- 

tus perfusus gratiis, et quam vivido 

pietatis sensu, dum Psalmos evolvit. 

Acerrimo dolore dentium subito liberatur. 

149 

V. Ambrosium consulit quid legendum. 

153 

VI. Mediolani baptizatur cum Alypio 

et Adeodato. 154 

VII. Ecclesiaslici cantus institutio Mediolani. 

Inventio corporum SS. Protasii 

et Gervasii. 155 

VIII. Evodii conversio. Matris obitus, 

ejusque a teneris educatio. 156 

IX. Laudabiles matrb suae morea prosequitur. 

159 

X. Colloquium cum matrede regno coelorum. 

160 

XI. De ecstasi et morte matris. 162 

XII. Quomodo luxerit morlem matris. 

Sacrificium pro defuuctis. 163 

XIII. Orat pro matre defuncta. 166 


I. In Deo solo spes et gaudium. 168 

II. Cum Deo nota sint arcana, quid est 

confiteri illi. 168 

III. Quo fructu confitebitur deinceps 

quis sit, non quis fuerit 169 

IV. Quod magni sint fructus hujuscemodi 

confessionis. 170 

V. Homo sese totum non novit. 171 

VI. Quid amat, cum Deum amat ; et 

quomodo ex creaturis Deus cognosci- 

tur. id, 

VII. Corporea aut sensitiva virtute Deus 

non invenitur. 173 

VIII. Memoriae vis. id, 

IX. Memoria disciplinarum. 175 

X. Disciplinaj in memoriam non introducuntur 

per sensus, sed ex ejus abdi- 

tiore sinu eruuntur. id, 

XI. Quid sit discere. 176 

XII. Rerum Mathematicarum memoria. 

177 

XIII. Memoria meminisse nos meminimus. 

id. 

XIV. Quomodo memoria continet afFectus 

animi. Laeta non laeti quomodo 

recordamur. jd, 

XV. Etiam quae absunt meminimus. 178 

XVI. Et oblivionis memoria est. 179 

XVII. Magna meraoriae vis, sed ultra 

progrediendum utattingatur Deus. 180 

XVIII. Non inveniretur ea res quae excidit, 

nisi memoria teneretur. 181 

XIX. Quid sit reminisci. id, 

XX. Ut beatitudinem omnes appetant, 

oportet eam noverint. 182 

XXI. Quomodo memoria beatam vitam 

continet. 183 

XXII. Beata vita quae, et ubi. 184 

XXIII. Item prosequitur quae sit beata 

vita, et ubi. id, 

XXIV. Gratulatur quod sua in memoria 

Deus locum habeat. 185 

XXV. In quo memoriae gradu reperiatur 

Deus. 185 

XXVI. Ubi invenitur Deus. 186 

XXVII. Quomodo hominem rapiat Dei 

pulchritudo. id. 

XXVIII. IMiserizB hujus vitae. id, 

XXIX. In Deo spes tota. 187 

XXX. Confitetur ut se habet ad tentationes 

carnalis libidinis id. 

XXXI. Ut se gerit ad tentationes gulae. 

189

304 INDEX CAPITUM. 

XXXII. Ut se gerit ad odorum illecebras. 

191 

XXXIII. Ut se gerit ad voluptates aurium. 

192 

XXXIV. Ut se gerit ad oculorum illecebras. 

193 

XXXV. Ut se habet ad secundura tentationis 

genus, quod est curiositatis. 

194 

XXXVI. Ut se habet ad tertium tentationis 

genus, quod est superbi». 197 

XXXVII. Ut movetur laudibus humanis. 

198 

XXXVIII. Et virtuti periculuro a vana 

gloria. 200 

XXXIX. Amoris proprii vis et natura. 

id. 

XL. Quod in se et caeteris rebus Deum 

investigavit. id. 

XLI. Triplex cupiditas. 201 

XLII. NonnuUi ad daemones tanquam 

redeundi ad Deum mediatores infeli- 

citer recurrerunt. id. 

XLIII. Christus verus mediator. 202 


I. Cur confitemur Deo scienti. 205 

II. Petit a Deo Scripturarum sanctarum 

intelligentiam. id. 

III. Quae scripsit Moyses de creatione 

coeli et terrae, intelligere non potest 

nisi donante Deo. 208 

IV. Creatura clamat creatorem Deum. 

208 

V. Ex nihilo conditus mundus. id. 

VI. Quomodo Deus dixit, ut fieret mundus. 

209 

VII. Verbum Dei coaeternum Deo.210 

VIII. Verbum Dei ipsum est principium 

quo docemur omnem veritatem. id. 

IX. Quomodo Verbum Dei loquatur 

cordi. 211 

X. Obtreclantes quid faceret Deus 

antequam coelum et terram conderet. 

id. 

XI. Objectioni respondet quod aeternifas 

Dei nescit tempora. 212 

XII. Quid Deus fecerit ante mundi 

creationem. id. 

XIII. Quod ante tempora a Deo creata 

nullum tempus fuerit. 213 

XIV. Temporis differentise tres. id. 

XV. Mensura temporis in quo. 214 

XVI. Quale tempus metiri liceat, et 

quale non. 215 

XVII. Ubi tempus praeteritum et futurum. 

216 

XVIII. Quomodo praeterita et futura 

tempora sint prajsentia. id. 

XIX. Non capit modum, quo Deus docet 

futura. 217 

XX. DifFerentijB temporis quoraodo nominandffi. 

217 

XXI. Quomodo tempus liceat metiri. 

218 

XXII. Petit ffinigmatis istius solutionem 

a Deo. 218 

XXIII. Quidsittempus. 219 

XXIV. Tempus est quo metimur motum 

corporis. 220 

XXV. Rursus Deum interpellat. id. 

XXVI. Quomodo tempus metimur, 221 

XXVII. Quomodo metimur tempus permanens 

in animo, id. 

XXVIII. Animo metimur tempora. 223 

XXIX. Se in temporalia distentum 

cupit in Deum coUigi. 224 

XXX. Coarguit rursum obtrectantes, 

quid fecerit Deus ante mundi creatio- 

nera. id. 

XXXI. Quomodo cognoscit Deus, quomodo 

creatura. 225 


I. Difficilis inquisito veri. 226 

II. De duplici ccelo et terra. id. 

III. Quid tenebrae super faciem abyssi. 

id. 

IV. Quid terra invisibilis et incomposita. 

227 

V. Cur sic appellata videtur materia 

informis. id. 

VI. Quid olim cum Manichsis senserit 

de materia informi, quid modo. id. 

VII. Deus fecit de nihilo coelum, id est 

Angelos ; et terram, id est informem 

materiam. 228 

VIII. Materia informis ex nihilo : ex 

hac omnia visibilia. 229 

IX. Cur absque dierum mentione scriptum 

est, Deum fecisse in principio 

coelnm et terram. id. 

X. A Deo cupit edoceri. 230 

XI. Quid a Deo didicerit. id. 

XII. Creatura duplex carens tempore. 

231 

XIII. Cur sine dierum commemoratione 

dicit Scriptura, quod in principio fecit 

Deus coelum et terram. 232 

XIV. Scripturae profunditas. id. 

XV. Qua; de Deo deque Angelis et informi 

materia sentit Augustinus, non 

possunt oblocutores negare. 233 

XVI. Rem habere non vult cum iis qui 

contradicunt veritatl divinae. 235 

XVII. Ut coeli et terra> nominibus aliud 

et aliud intelligi potest. 236 

XVIII. Quis error innoxius in Scripturis. 

237 

XIX. Qua3 liquido vera. 238 

XX. In principio creavit etc. varie intellectum. 

id.

XXI. Terra erat ittvisibilis etc. varie intellectum. 

239 

XXII. Aliquid esse a Deo conditum, de 

quo sileat liber Genesis, nihil repugnat. 

240 

XXIII. Duo dissensionum genera in 

Scripturis interpretandis. 241 

XXIV. Ex multis veris non debtt fidenter 

asseri hoc aut illud sensisse IMoy- 

sen. id. 

XXV. Adversus eos qui aliorum interpretandi 

rationem temere rejiciunt. 242 

XXVI. Qui sermo deceat Scripturam. 

243 

XXVII. Scripturam decet humile simplexque 

verborum genus. 244 

XX VI II. Ut varie intelligitur ab eru- 

ditis Scriptura. id. 

XXIX. Quot modis dicitur aliquid prius. 

245 

XXX. Tractatores Scripturae diversa 

sentientes, concordent invicem charitate 

et studio veritatis. 247 

XXXI. Sensisse putandus est Moyses 

quidquid veri potest in ipsius verbis 

inveniri. 247 

XXXI I. Veri Scripturze sensus a Spiritu 

sancto revelantur. 248 


I. Invocat Deum, cujus bonitate se praeventum 

agnoscit. 249 

II. Creaturae ex Dei bonitate subsistunt 

et perficiuntur. id. 

III. Ex Dei gratia omnia. 251 

IV. Deus non eget rebus conditis. id. 

V. Trinitas qui Deus est, ex primis verbis 

Geneseos intelligitur. 252 

VI. Cur dictus est Spiritus superferri 

super aquas. id. 

VII." EfFectus Spiritus sancti. id. 

VIII. Intellectuali creaturae ad beatam 

requiem non sutficit quidquid Deo minus 

est. 253 

IX. Cur solus Spiritus sanctus superferebatur 

super aquas. 254 

X. Ex dono Dei omnia. id. 

XI. Symbola Trinitatis in homine. 255 

XII. Mundi creatio formationem Ecclesiae 

praefigurat. 256 

XIII. Renovatio hominis dum hic vivit 

nondura perfecta. 257 

INDKX CAIMTUiM. 305 

XIV. Fide et spe corroboramur. 258 

XV. Explanat ver. 6. cap. 1 Gen. Fiat 

Jirmnmeutum etc. Quid firmamentum, 

quid superiores aquas. 

id» 

XVI. Solus Deus se scit omnino sicuti 

260 

est. 

XVII. In ver. 9: Congregentur aquce, 

Quid mare, quid arida. Explicatur 

terra etc. id, 

Germinet ver. 1 1 : 

XVIII. In ver. 14 : Fiaiit lnminaria eic. 

Quae lurninaria dividentia inter diem 

etnoctem. 261 

XIX. Tractateumdem versiculum, Fiant 

luminaria etc. 

263 

XX. In ver. 20 : Prodncant aqucB etc. 

Qua? reptilia, quai volatilia. 264 

XXI. In ver. 24 : Producat terra ani- 

mam vivam etc. 

265 

XXII. In ver, 26 : Faciamus hominem 

ad imaginem etc. Renovatio mentis. 

268 

XXIII. In eumdem versiculum : Et 

prcesit piicihns maris etc. De quibus 

christianus judicet. id. 

XXIV. In ver. 28 : Et benedixit eos Deus 

dicens, Crescite etc. 270 

XXV. In ver. 29 : Ecce dedi vohii omnem 

herbam .... i« escatn etc. 272 

XXVÎ. Voluptas et utilitas ex beneficio 

in proximum collato. id. 

XXVII. Quid per pisces et cetos signifi- 

cetur. 

E.XPLICIT INDEX CAPITUM. 

274 

XXVIII. In ver. 31 : Et vidit Deus omnia 

qu(£ ficit, et ecce bona valde etc. 

id. 

XXIX. Quomodo intelligendum quod 

Deus octies vidit bona esse opera sua. 

275 

XXX. Manichzeorum deliria. id. 

XXXI. Piis idem probatur quod Deo 

placuit. 276 

XXXII. Compendio enarrat opera Dei. 

277 

XXXIII. Omniade nihilo sive de concreata 

materia. 278 

XXXIV. Totius creationis mundi allegorica 

expositio. id. 

XXXV. Optatpacem. 279 

XXXVI. Diem septimum vespera quare 

non sequatur. id. 

XXXVII. Deus in nobis quando quies- 

cet. id. 

XXXVIII. Aliter Deus, aliter homo 

videt creata. 280

Abraha; sinus, 148, et u. 

Abstinentia. Non iminunditia obsonii 

timenda est, sedimmunditiacupiditatis, 

191. 

Abyssus human* conscientia nuda est 

oculis Dei, lb8. 

Academici pro Scepticis male habiti, 75, 

et D. 80. 

Accessio critica medicis vocatur, 83. 

Advgdatus Augustini filius de peccato, 

154. /Etatis anno fere xv. cum ipso 

baptizutur, ib. Aug°. horrori est illius 

ingenium, ib. Sensa ipsius sunt omnia 

quaj ex alteiius colloculoris persona 

inseruntur in Aug». lib. de Magistro 

edito lômEe cum esset in annis xvi. 

ib. pra,>matura morte rapitur, ib. 

Adulantes amici pervertunt ; inimici 

litigantes plerumque corrigunt, 158. 

^jiyptius cibus, 114, et n. 

^neiscit. 11, 12, 14, 127. 

vEneam venisse Carthaginem non est 

verum, 12. 

Aerem deum esse credit Anaximenes, 172. 

j^ternitas l)ei aeternitas semper stans, 

212. .i^ternum internum, 152. 

Affectus. In AfFectu tenebroso est longe 

a Dei vultu, 15. 228. 

Agentes in rebus duo, cognita Antonii 

vita, nuntium sieculo ren)ittunt, 135. 

Agriculturam nefas esse censebant Mani- 

chcpi, 40, et n. 

Alimeiitum sola salutis causa sumendum, 

189. Aug. a Deo edocfus ut quemadmodum 

medicamenta sic alimenta 

sumpturus accedat, ib. 

Altare. f^xeodispensaturVictima Sancta, 

167. Ad idfieri memoriam sui deside- 

rat Rlonnica in extremis, 163. 

Alvpius Thagaste oriutidus, 91. Paren- 

tibus primatibus municipalibus, ib. 

Natu minor Aug^. ib. A minore 

aetate magnam virtutis indolem prte 

se ferebat, ib. Augustino amicissimus 

a primis annis, ib. ab eoque 

frater cordis sui dictus, 150. et 

ejusdem Thagaste et Carthagine in 

Rhetorica auditor, ib. Carthagine 

spectaculis deditus, ib. a Circensium 

insania revocatur objurgatione Auguslini, 

92. ut fur appreheuditur, 94. sed 

1 N 1) E X. 

X 'J 

mox liberatur, 95. Manichaeorum 

superstitione cum Aug». involvitur, 

92. Homam venit ante Aug. ut jus 

discat, 93. Spectaculis gUdiatoriis 

incaute capitur, ib. JMediolanum 

cum Aug°. proficiscitur, 65. Asses- 

soris munere tertium fungitur, ib. 

133. Dum assidet Comiti largitionum 

Italicianarum, ejus inte^ritas a poten- 

tissimo senatore et pollicitationibus et 

minis tentatur, ib. Continentissime 

vivit, 98. Aug*". ab uxore ducenda 

prohibet, quo simul sapientiae libere 

vacent, ib. Disputat cum ipso de 

finibus bonorum et malorum, 101. 

Putat credi a Catholicis non esse in 

Christo animam et mentem hominis, 

ideoque ad fidem pigre movetur : At 

postea errorem hunc Apoilinaristarum 

esse inteliigens, Catholicae fidei 

contemperatus est, 121. Aug*. ad 

Deum conversi proposito bono sese 

adjungit, 144. Secedit cum illo in 

agrum Cassiciacum, Catechumenus 

cum Catechumeno, 150. lllic cum 

eo disputat " de ordine, contra Aca- 

deinico.s" et de vita heata, 149, n. 

Christi nomen literariis illis lucubrationibus 

inseri dedignatur, sed postea 

resipiscif, 150. Remeat Mediolanum 

nomen inter bapiizandos cum Augustino 

daturus, 154. Fortissimus domitor 

corporis, Italicum solum glaciale nudo 

pede obterit insolito ausu, ib. Baptizatur, 

ib. Fit tandem Episcopus 

Thagastensis, 95, n. 

Ambitiosorum miseria, 90. 

Ambrosius episcopus Mediolanensis 

laudatur, 79. Coelibatus ejus, occupa- 

o 

tiones et studia. 84, 85. Omni die 

Dominica verbum Dei tractat ad populum, 

85. Ad veteris Legis interpretationem 

quasi reguiam commendans, 

saepe inter concionandum dicebat, 

** Littera occidit, Spiritus autem vivificat," 

86. Benigne excipit Aug"^. 

qui studiose ipsum conc-ionantem audit, 

79. Dilii;itur a Monnica perinde 

atque Angelus Dei, 83. Aug°. consulenti 

quid potissimum de Scripturis 

legere debeat, quo sese ad baptismum 

comparet, Isaiam praescribit, 

153. Persecutionem a Justina Valen

308 INDEX. 

tiniaDi regis matie Ariana patitur, 155, 

et n. Excubat plebs in Ecclesia mori 

parata cum Episcopo, ib. Corpora 

SS. Protasii et Gervasii divinitus 

detegit, ib. Synaxes ad memorias 

Martyrum prohibet, 83. 

Ambrosiana basilica, 156. Ambrosiani 

versus, 165. 

Amicitia dulcis est propter unitatem de 

multis animis, 22. Non est vera nisi 

eam Deus adglutinet inter in lia^^rentes 

Ipsi, 49. Malorum amicitia inimica, 

26. Miser est omnis animus vinctus 

amicitia rerum mortalium, 51. 

Amicus est bealus qui amat Deum, et 

amicum in Deo, et inimicum propter 

Deum, 50. Solus nullum carum amittit, 

cui omnes in illo cari sunt, qui non 

amittitur, ib. Bene Horatius dixit de 

amico suo, '* Dimidium uiiitnce mecB," 

51. 

Amicus Aug*. quidam carissimus, quem 

in Manichjeorum haeresin deflexerat, 

febri correptus et pene exanimis ne- 

sciens baptizatur. (49.) IMox recreatus, 

mirum in modum animo mutato, 

Aug. Baptismnm ex more (Manichaeorum 

sc.) irridentem exhorret et 

reprehendit, 50. 

Amor ex amore laudantium accenditur, 

57. pondus est, quo animus fertur 

quocumque fertur, 254. Nihil amainus 

nisi pulcbrum, 56. 

Amor Dei. Non amaretur Deus nisi per 

Spiritum sanctum, 252. 277. Deus 

amari se jubet ab homine, et nisi 

faciat, minatur ingentes miserias, 3. 

Omnia nobis dicunt ut Deum amemus, 

nec cessant dicere omnibus, ut sint 

inexcusabiles, 171. Nonpossumus nie- 

tiri, ut sciamus quantum desit nobis 

amoris ad id quod sat est, 253. Minus 

Deum amat, qui cum Deo aliquid 

amat, quod non propter Deum amat, 

187. Ibi est locus quietis imperturba- 

bilis ubi non deserilur amor si ipse 

non deserat, 54. 

Amor sui improbus. Sibi placentes, multum 

Deo displicent, 200. 

Amor proximi. Si placent animJE, in 

Deo amentur, et ad eum rapiantur, 

55. 

Amor mundi. Amore subduntur homines 

creaturis, et subditi judicare non possunt, 

172. Amari et timeri velle ab 

hominibus non propter Deum, misera 

vita est et foeda jactantia, 197. 

Amphitheatrum ludorum gladiatoriorum, 

93. 

Anaximenes 

172. 

aerem Deum esse credit, 

Angeli natura mutabiles, 230, 234, n. 

235, 106. 

Angeli beati dicuntur Coelum coeli, 231. 

Domus Dei, ib. 234. Sapientia creata, 

234. Curia coelestis Imperatoris, 123. 

coelestis militia, ib. Non sunt coEEterni 

Deo, nec tamen passi vicissitudinem 

temporum,230. Nuuquam sunt pere- 

grinati, sed ita formali ut sine ullo 

defectu contemplationis, sine ullo in- 

tervallo mutationis, aeternitate et incommutabilitate 

Dei perfruantur, 231. 

Angelorum codex, 260. 

Anima sicut se illuminare de se non 

potest, ita se satiare de se non potest, 

260. 

Animas mortuae motus tres, fastus elationis, 

delectatio libidinis, venenum 

curiositatis, 267. Ea vitando vivii 

anima, quse appetendo moritur, ib. 

Animus ad capiendum se ipsum angustus 

est, 175. 

Animus imperat corpori, et parelur statim 

: imperat sibi, et resistitur, 139. 

iEgritudo haec animi esl, quia non 

totus assurgit veritate sublevatus, 

consuetudine praegravatus, ib. Animi 

perturbationes quatuor, 178. Inde 

animus pascitur unde lastatur, 274. 

Anni Dei omnes simul stant, 5. Anni 

Dei unus dies, 5. 

Antonius ^gyptius monachus, 134. et 

n. Ad Deum conversus audita evan- 

gelica voce, (S. Matt. 19,21.) " Vade, 

vende," 143. Ex ejus vita} lectione 

convertuntur duo Aulici, 135. 

Anubis, 127. 

Apollinaristarum error de Christo, 121. 

et n. 

Apostoli Luminaria rnundi, ignes sancli, 

et decori, 264. 

Appetitus et metus, facinorum causaj, 

23. 

Aptum et pulchrum, quid, 58. 

' Aquae super firmamentum' nomine an- 

geli intellecti, 259. Cur solus Spiriius 

sanctus, non vero Pater et Filius, 

feratur super aquas, 254. 

Aristotelis decem Cateooriae, 60. 

Astrologorum vance divinationes, 47, 48, 

108, 109. 

Atjianasius Alexandrinus episcopus, 

qualem in psalrnis cantum probaveiit, 

192. 

Avaritia, 38, n. 

Auditores ManichaEJorum, 31, n. 41, n. 

45. n. 74. 

AUGUSTINUS. 

Ortus ejiis Iiifantia et Pueritia. 

Natus est Thagaste municipio Africae, 

49, 52, 20. idibus Novembribus, 

149, n. Parentes ejus Patricius et 

Monnica, 167. 

Infantia, 4—7. Pueritia, 7—17. 

Ab utero matris in Christiana

eligione fuit educatus, 9, 31. signatus 

signo crucis, ib. et sacramento salis 

initiatus, ib. et n. po*itusque a paren- 

tibus in Catechumenoruni gradu, 81, 

97. Stomachi pressu repente correptus, 

pene moriturus baptismum pie instanterque 

flagitat, 10, 73. reparata valetudine 

bapiismus difFertur, ib. 

Datur in scholam ut discat litteras, 

8. puer ccepit Deum rogare, ne in 

Schola vapularet, ib. qualera Dei notionem 

tunc habuerit, ib. satis pro 

ajtate ingeniosus, ib. at amore lusus 

et spectatulorum avocatur a litterarum 

studio, 9. victoriae in certaminibus 

amans, ib. 11, 16. curiosus, ib. re- 

fugit litterarum rudimenta, ubi legere 

scribere et numerare discitur, 10, 11, 

12. Latinas litterns, (juas inter blandimenta 

nutricum didicerat (12.) adamat,Grajcasodit, 

11. quippedifficiles, 

12. Poeseos amantisMmus, ib. 14. Ob 

progressum in litlferis " Bon(r !>pei puer" 

appellatur, 14. Ipsi in Scholis sese ex- 

ercenti acclamatur prae multis cocetaneis 

et conlectoribus, 15. Litteraturai atque 

Oratoriae percipiendae caussa pereeiinatur 

in vicina urbe Madauris, 

20. 

Adolescentia, cet. an. xvi. 18 sqq. 

An. aet. xvi in paterna domo, 

intermissis ex necessitate domestica 

studiis, transigit, genio ac libidinibus 

indulgens, 20. Inter coetaneos rninoris 

dedecoris pudet, 21, 29. 

Matris monitus pro muliebribus habet, 

21. Numouara tamen in matrem 

contumeliosus aut verbo durus, 164. 

Quo consilio parens uterque uxorem ei 

dare nolebat, 21. 

Furtum nocturnum committit, 22. 

^t. an. xvii—xxix. 27—81. 30. 

Studiorum caussaCarthaginem mit- 

titur ajt. an. xvii. 27, 30. Sub id 

tempus orbatur patre, ib. 

Prosequitur studia, matre et Romaniano 

(100, n.) sumtus suppeditan- 

tibus, 30. Studia ejus ad fora litigiosa 

tendebant, 29. 

In schola rhetoris major est, ib. A 

moribus protervis condiscipulorum qui 

Eversores dicebantur, abhorret, 7 1 , 29. 

pudore taraen impudenti, quod talis 

non esset, ib. 

Amore capitur, 27. theatricis spec- 

taculis, ib. 

In celebritate sollemnitatum sacrarum 

intra ecclesia.- parietes grave quoddam 

facinus admiitit, 29. Ob quod a 

Deo graviter verberatur, ib. 

Concubinam fovet,servatque ei thori 

fidem, 46. filium ex ipsa suscepit, 46. 

Adeodatum nomine, 154. (T'u/e Adeo- 

INDEX. 309 

datus.) Adolescens potebat a Deo 

castitatem, sed cito exaudiri nolebat, 

137. 

An. .'Et. xix. Ciceronis Hortensio 

ad sapientia; studium iocenditur, 30. 

cum tamen ibi Christi nomen requi- 

reret, (81, 31.) in Sanctas Scripturas 

animum intendit, 31. Has negligit ut 

indignas quas 'rullianae dignitati com- 

paret, ib. 

Categorias Aristotelis.et Liberalium 

artium libros annos natus ferrae, xx. 

per sese intellexit, 60, 61, 62. 

In Manichaeorum hsresin incidit, 

31. ia ea per novennium sc. ab an. 

aet. xix ad xxviii persistit, 45, 43, 

60, 31, n. Indticit alios in eumdem 

errorem, 45, 49, 92, 100, n. 

Ejus interim errores de Deo, 35, 59, 

62. de Christo, 72, et n. de rationali 

et irrationali natura, 58. de terraj fructibus, 

39, 40. de veteri Lege, 35. de 

sanctis Patribus, ib. 39. de natura 

mali, 35, 58. de peccati caussa, 106, 

74, n. in cujus iaquisitione torquetur, 

35, 107. 111. 

Convictum filii sui refugit Monnica 

detestans blasphemias ejus, 42. at de 

futura ejus resipiscentia per somnium, 

(42.) perque episcopi cujusdam responsum, 

(44.) admonita, mensa domoque 

rursus excipit, 42. matris somnium 

alio detorquens, cita ejus responsione 

magis quam ipso somnio commo- 

vetur, ib. 

Rhetoricam docet, 46. primum 

Thagasta?, 46,52, 49. tum Carthagine, 

62. quo impatientia dolorisex araici cujusdam 

sui morte, (50.) migraverat, ib. 

Aruspicem sibi palmam in litterario 

certamine promittentem detestatur, 46. 

At consulere solet Mathematicos, 47. 

a quibus avocare ipsum frustra nititur 

Vindicianus senex, 48. et Nebridius, 

ib. Sed istud divinationis genus vanum 

esse demum iatelligit audita narratione 

Firmini, 109. et prorsus rejicit, 108. 

Libros de Pulchro et Apto duos aut 

tres scribit, 57. cir. ann. aet. xxvi, aut 

xxvii, 60. quos Hierio Romanae urbis 

oratori nuncupat, 57. 

Movetur Helpidii disputatione con- 

tra IManichaeos apud Carthaginem, 77. 

necnon Nebndii contra eosdem argumento, 

105. 

Cir. an. aet. xxix. a Manichacis 

alienari incipit, comperta Fausti imperitia, 

69,70,75. non taraen omnino 

recedit, 75. Nondum enim intelligens 

quae sit fides Catholica, 76. desperat 

in Ecclesia posse inveniriverum, 

79, 76. et ad philosophiara Scepiicam 

propensus est, 75, 80, 81, n.

310 INDEX. 

Pertaesus licentije scholarium Carthaginensium 

Romam navigat, 70, 71. 

invita et decepta matre, 71, 72. 

Romo3 febri correptus in domo cujusdam 

Manichan, (74.) periculose laborat, 

72. non jam ut antea, (10.) 

Baptismum flagitat.seddemens irridet, 

73. Convalescit, 74. 

Familiariterversaturcum Manichais 

tam Electis quam Auditoribus, ib. 

l^hetoricam ibi docet, 78. 

Mediolanum mittitur a Symmacho 

urbis praefecto Rhetoricae docendae 

Caussa, 79. 

Benigne excipitur ab Ambrosio, ib. 

cujus amore capitur, ib. et facundia 

delectatur, ib. Audita unius atque alterius 

loci Scripturae tractatione, cog- 

noscit fidem Catholicam defendi posse 

contra Manichaeos, 80, 85. Quos demum 

relinquendos decernit, ib. Sed 

adhuc de omnibus dubitans, Catechumenus 

in Ecclesia catholica esse sta- 

tuit, donec aliquid certi eluceat, 81. 

^t. an. XXX. 96. 

Aug. nec Manichaeus est, nec 

Catholicus, 82. Ecclesiae doctrinam 

magis, magisque intelligit, concionante 

Ambrosio, 86. Necessitatem fidei, et 

Scripturarum 

87—89. 

auctoritatem agnoscit, 

Inhiat adhuc honoribus, lucris, conjugio, 

90. 

Ambitionis et cupiditatum vanitatem 

edocetur, viso mendico prae vino jocante 

et laetante, ib. 

Panegyrim conscribit in laudem 

Imperatoris, ib. forte Valentiniani mi- 

noris, ib. n. 

Anxius est de vitaj ratione ineunda, 

97. Conversionem de die in diem 

diflêrt, 98. 

Eum ab ineundo conjugio revocare 

conatur A]ypius,98. uxor ei quseritur, 

99. quo conjugatus baptizetur, ib. 

Concubina in Africam redirepermissa, 

aliam ipse procurat, 101. 

A gurgite carnaUum voluptatum 

metu mortis et futuri judicii revocabatur, 

qui metus ab ejus pectore 

nunquam recessit, 101. 

De vita communi agenda, cum amicis 

deliberat, 100. ejus ratio, ib. con- 

silium abjicitur, 101. 

JEt. an. xxxi. 103. 

Ignorantiae tenebris involutus errat 

adhuc circaDei naturam, 103. Verum 

contemplatione gradatim assurgens pervenit 

demum ad id quod t.st; sed 

figere aciem non valet, 119. Credit 

in Christum stabili fide, sed informi, 

111, 108. et erronea, ib. cum Phoiinianis 

quippe fere consentiens, 121. 

Platonicorum librorum lectione ad 

inveniendam veritatem adjuvatur, 112, 

122. Ex quibus peritior quidem, sed 

inflatior evadit, 121. 

Transit ad Scripturam S. maximeque 

ad Apostolum Paulum, ib. cujus 

lectione mirum inmodum proficit, 123. 

^t. an. xxxii. 136. 

Displicet agere in skcuIo, 126. Amore 

tamen feminaj detinetur, ib. Vis 

malae consuetudinis in eum, 132. Li- 

gatus non ferro alieno, sed sua ferrea 

voluntate, ib. 

Simplicianum adit, 126. movetur et 

angitur audita ab ipso conversione 

Victorini, 131. et vita Antonii, narranle 

Pontitiano, 134, 143. necnon 

conversione duorum ' Agentium in re- 

bus,' 136. 

Secedit in hortum, sequente ipsum 

Alypio, 138. Spiritus et carnis in eo 

luctamina, 141. Nec plene volebat, 

nec plene nolebat converti, ideo secum 

contendebat, 139. Plus in eo valebat 

deterius inolitum, quam melius insolitum, 

141. 

Ab Alypio paululum secedit, et sub 

ficu se sternens, vim lachrymarum profundit,ac 

Dei misericordiam deprecatur, 

142. Vocis admonitu lCfTit Apostolum, 

(Rom. 13, 13. 14.) et totus convertitur, 

143. Indicatmatri, 144. Ca?libem 

vitam amplectitur, abjecta omni spe 

saeculi, ib. 

Deserere professionem rhetoricesusque 

ad vindemiales ferias difFert, 146. 

quam paucissimorum dierum dilationem 

excusat, ib. quamquam haud 

culpa vacasse non diffitetur, 147. 

Munusdocendi tandem deserit, 149. 

cogente quidem dolore pectoris, 147. 

sed magis alliciente desiderio vacandi 

Deo, ib. et n. 

Feriarum vindemialiura tempore (i.e. 

cir. fin. mensis Aug. vel init. Sept. 

A.D. 386.) in Verecundi villam Cassiciacum 

secedit cum suis, 149. 

Ambrosium per litterasconsulitquid 

potissimum de Scripturis sibi legendum 

sit, ut ad baptismum se digne 

comparet, 153. Isaiam legere jubetur, 

ib. 

Libros aliquot ibi conscribit, et ad 

Nebridium epistolas, 149, 150. 

JEt. an. xxxiii. 

Recitatione psalmorum vehementer 

afl5citur, Catechumenus in villa cum 

Catechumeno Alypio feriatus, 150. 

Psalmum quartum meditatur adversus 

Manichaeos pie excandescens, 

150 sqq. 

Dolore dentium acerrimo cruciatur, 

153. Orat cum suis et dolor fugit, ib.

Mediolanum revertitur nomen daturus 

inter baptizandos, 164. 

Baptizatur (ab Ambrosio, 154, n.) 

cum Alypio et Adeodato, ib. Gaudium 

spiritale post baptismum.fugiente omni 

soUicitudine anteactae vita;, 155. Lachrymae 

ejus et motus pietatis ad hymnos 

et cantica Ecclesias, ib. 

Reditum in Africam cum suis suscipit, 

157. 

Apud Ostia Tiberina cum matre colloquitur 

de vita aeterna, atque in ejus 

contemplationem ambo rapiuntur, 161 

sq. Vilescit mundus cum delectationibus 

suis, ib. 

Hinc elapsis vix quinque diebus ma- 

tre orbatur, 165. Mortem ejus luget, 

ib. sq. Funus pro sollemni more 

celebratum prosequitur absque iachrymis, 

165. Orat pro ejus salute, 166 

sq. 165. 

JEt. an. xxxiv. 

Librum " de Magistro'^ cum Adeodato 

annos xvi nato componit, 154. 

^t. an. xlvi. 8^c. 

Libros Confessionum A.D. circiter 

CCCC. edit, jampridem episcopus, 1 ,n. 

Mores ejus per id tempus, quo libros 

Covfessionum scribit, quinam sint, 169 

sqq. Amor ejus in Deum vehemens, 

171 sq. Deliciae ipsius occupari Dei 

memoria, 165. Spes ejus nonnisi in 

magna valde misericordia Dei, 187. 

Ut se habet ad tentationes libidinis 

carnalis, 188 sq. Ad tentationes gulae, 

189 sq. Ebriosus nunquam fuit, 190. 

Ut se gerit ad odorum, illecebras, 191 

sq. Ad voluptates aurium, 192 sq. 

Ad illecebras oculorum, 193 sq. Ut 

se habet ad secundum tentationis genus, 

quod est curiositatis, 194 sqq. Incitatur 

a diabolo ut signum aliquod a Deo 

petat, 196. Item quoniodo se gerit ad 

tertium geniis, superbiae, 197. ad humanas 

laudes, 198. 

Ab actionibus necessitatis quantum 

relaxari potest, ad Deicontemplationem 

refugit, 201. Secessum in solitudinem 

aliquando animo agitanr?, prohibetur a 

Deo, ut non sibi soli, sed aliis vivat, 

203. Castaj ejus delici^ Scripturje 

divinae. 206. Si quid tempus liberum 

habef, in illis totum impendit, ib. 

Aul.L- favor res fragilis, 135. Aulici per 

multa pericula perveniunt ad grandius 

periculum, ib. 

Aurium voluptas, 192. 

Aurumex ^îgypto ab Israelitis ablatum 

veritatem adumbrat, 114, et n. 

B. 

Balneum ideo dictum quia anxielatera 

pellit ex animo, 165. 

INDEX. 311 

Baptismu9,dicitur sacramenlura salutare 

mundatio, sanatio, 10. aqua gratiae, 

71. salutis, 166. Dei gratia, 126. 

medicina, 73. vid. et 147, 153, 155. 

Male diflfertur Augustino, 10. et pluribus 

aliis, quo securius interim pecca- 

rent, ib. 

Baptismus in nomine sancta? Trinitatis 

datur, 256. Homo spiritalis judicare 

potest de soUeranitate sacramentorum ; 

sive baptismi, sive mysterii in quo ille 

piscis (id est Christus) exhibetur, 269. 

Fidei professio de loco eminentiori coram 

fidelibus memoriter fieri Romae 

consueverat a baptizandis, 128, n. 

Baptismi eflfectus, 154, 169, 50. Sine eo 

non intratur in regnum coelorum, 265. 

Augustini amicus, nesciens baptizatus, 

mirum in modum animo rautatus est, 

50, Baptisraum Manichaei pro nihilo 

habuerunt, 49, n. Post baptismum, 

major et periculosior est delictorum 

reatus, 18. Baptizati audiebant fideles, 

20, 160, 134. 

Barbarismi vel solaecismi magis horaines 

pudet quara vitii, 15. 

Beatitudo est gaudium de veritate, 184. 

Est gaudere de Deo, ad Deum, propter 

Deum, 184. Est inhaerere Deo, 186, 

66, 231. Est Deus ipse, 184, 253. 

In hoc mundo non reperitur, 55. 

Beatitudinemomnes appctunt, 184, J82. 

Multi eara adipisci non tantura volunt, 

quantum sat est ut valeant, 184. 

Benedictio hominibus.avibus, et piscibus 

tantum a Deo impertita, quare, 270. 

Bona sunt omnia. 116. licet comparatione 

Dei non sint bona, 208. Deus 

bonusomniabonafecit, ib. Bonanostra 

instituta et dona Dei sunt ; mala vero 

nostra, delicta nostra sunt et judicia 

Dei, 170, et n. Nil prodest bona res 

non utenti bene, 61. 

Caecitas hominum de cascitate gloriantium, 

29. Caecitates poenales spargit 

Deus super illicitas cupiditates, 16. 

' Caeli et terrae' nomine intelligitur omnis 

creatura, 212, Spiritales et carnales 

Ecclesiae, 256. Caelura caeli est caslum 

quod non cernimus,226. Angeli, 

228 sq. Caeium indocti rapiunt, 137. 

(!antus est sonus speciosus, 246. Cantus 

ecclesiasticus instituitur Mediolani 

a S. Ambrosio, 155. Ejus melodiê 

utilitas magna, 193, ib. Ea mirum in 

modum afficitur Aug'. 192. Delectatio 

carnis etiam iu divino cantu 

cavenda, ib. Peccatur cum cantus 

amplius delectat quam res, ib. 193. 

;

312 INDEX. 

Caritatis sublevatione et Spiritu sanctitatis 

eraergunt homines, merguntur 

pondere cupiditatis et terrenis afFectibus, 

253. Ad caritatem pertinent omnia 

quas scripsit Moyses, 243. 

Carthaginensium scholarium foeda et intfmperans 

licentia, 71. 

" Cassiciacum," Rus Verecundi, ubi 

parabat se Augustinus ad baptismum 

suscipiendum, 148. 

Castitas est Dei donum, 98. Castus dormientis 

afFectus, 189. 

Catechumeni, 9, n. 20, 81, 49, n. 128, 

150, 154, et n. &c. 

Categorioe decem Aristotelis, 60. 

Catilina haud gratis malus, 23. 

Certitudo non eadem in omnibus quaerenda 

est, 87. 

Christi nomen, Augustino ab infantia 

inditum, quam salutare fuerit, 81, 31, 

86. 

Chiiisti de adventu in carne ad nos, 119. 

CHRiSTUsverax est merfiafor, mortaliscum 

hominibus, justus cum Deo, 202. In 

quantum homo, in tantum mediator 

in quantum autem Verbum, non medius, 

quia aequalis Deo, ib. Christus 

unica ad salutem via, 119. Sanguis 

ejus pretium nostrum quod bibebat et 

erogabat Aug. 203. Non aliquis ei 

refundet innocentem sanguinem, non ei 

restituet pretium, quo nos emit, ut nos 

auferat ei, 167. 

Chtiistus victor et victima, sacerdos et 

sacrijicinm, 203. Ex altari dispensatur 

victima sancta, qua deletum est ' chirographum 

quod crat contrarium 7iobis,' 

167. 

Christus vere Magister bonus, quia 

Deus, 210. Verbum Dei parum erat si 

loquendo praeciperet, nisi et faciendo 

praeiret, 170. 

Christus diciis, factis, morte, vita, descensu, 

adscensu, clamat ut redeamus 

ad cor, et inveniamus eum, 56. InfirmitasChristi 

magistra humilitatis,ll9, 

202. Antiqui sancti per fidem futuras 

passionis Christi salvi facti sunt, ib. 

Christiani temporibus Juliani lege data 

prohibiti sunt docere litteraturam et 

oratoriam, 132. 

Ciborum necessitas calamitas est, et 

deliciae vocantur, 189. Alimenta sumenda 

tamquam medicamenta, ib. 

Quod saluti satis est deleciationi 

parum est, ib. In cibo insidiatur 

laqueus concupiscentia-, et adjungit 

sese, tamquam pedissequa, periculosa 

jucunditas, ib. Magnus ille est qui in 

cibo non rapitur aliquantulum extra 

metas necessitatis, 191. De ciborum 

abstinentia non gloriandum, 190. 

Non iramunditia obsonii timenda, sed 

cupiditatis, 191. Noe omne carnis 

; 

genus, (juod cibo esset usui, manducare 

permissum, ib. Joannes locustis 

in escam cedentibus non fuit pollutus, 

ib. Cibi non polluunt, ib. Cibus 

^gyptms, 114, ib. Animus inde 

pascitur unde laetatur, 274. 

Ciceronis linguam omnes mirantur, 

pectus non ita, 30. Hortensius Ciceronis, 

ib. Judiciura ej\i3 de Homeri 

figmentis, (Tusc. Disp. i. c. 26.) 13. 

Cogitari proprie dicitur quod in aniino 

colligitur, id est cogitur, 176. 

Cognitio Dei. Sensu corporeo non cognoscitur, 

173. Non invenitur a superbis 

etiam doctis, 65, 66. Creaturm 

ducunt ad cognitionem Dei, 172, 63, 

et n. Infelix homo qui scit alia et 

Deum nescit j beatus autem qui Deun) 

scit, etsi alia nesciat, 66. 

Cognitio sui. Homo sibi ipsi incognitus, 

175, 171. 

Colimus Deum non sic quasi terram, 249. 

Comes largitionum Italicianarum, 95. 

' Competentes.' Nomen Catechumenis datum, 

cum ad percipiendum Baptismum 

sua nominajamprofessifuerant, 154, n. 

Confiteri Deo quid sit, 168. Cur confitemur 

Deo omnia scienti, 205, 168, 

18, 63. Magni fructus hujuscemodi 

confessionum, ib. 168 sqq. Nihil 

propius auribus Dei quam cor confitens 

et vita ex fide, 20. 

CoNFEssioNuM libri scripti circa an. 

CCCC. 1, n. 

Conscientiae abyssus nuda oculis Dei, 

168. Conscientiae legein ne ipsa quidem 

delet iniquitas, 21. 

Consortiumsimulpeccantiumdelectat,26. 

Consulentibus consultisque nescientibus 

occulto instinctu agit Deus, ut dum 

quisque consulit, hoc audiat quod 

oportet eum audire occultis meritis 

animarum, 111. Amicorum secularium 

lingua piis velut consulendo 

contradicit, et sicut cibum assolet, 

amando consumit, 146. 

Consuetudinis violentia, 132, 13, 188. 

Est velut catena, 132. Fit necessitas 

dum ei non resistitur, ib. Gradusvarii 

quibus ad eam necessitatem devcnitur, 

ib. Consuetudinis sarcina degravat, 

201. Consuetudohumana non excusat 

quod per Legem Dei aiternam non 

licet, 71. 

Continentia est donum Dei et datur pe- 

tenti, 98. Continentiam Deusjubet et 

dat, 187. Per continentiam coliigimur 

ad unum Deum a quo in multa defluximus, 

187. Continentiae casta dignitas, 

serena, non dissolute hilaris, 142. 

Continentia non est sterilis.sedfecunda 

de Domino Deo marito, ib. 

Contritiones cordis vox magna ad Dei 

misericordiam, 111.

' 

Conversio ad Deum. In conversione peccatorum 

Deus et Angeli magis gaudent, 

129. In conversione nobilium 

quare plus Ijetandum, 131. 

Copia omnis quae Deus non est, egestas 

est, 254. 

Cor figendum in Deo Jeterno utstet,212, 

65. Cordis puri vitales deliciae Deus, 

266. Cor volitans in prasterilis et fu- 

turis rerum motibus adhuc vanum est, 

212. Cor clausum non excludit oculum 

Dei, 63. Cordis hominum duritia 

n)anum Dei non repellit, ib. 

Corpori non hoc est esse quod pulchrum 

esse, 250. 

Creatio coeli et terras, 226. Ejus alle- 

gorica expositio, 278. Varie intelligitur 

quod Scriptura dicit de Crea- 

tione rerum, 236 sq. Quomodo respondendum 

quaerenti Quid faciebat 

Deus ante cceli et terras creationem'? 

212. 

278. 

Ex nihilo Deus fecit omnia,209, 

Creatura duplex carens tempore, 231. 

Creaturarum per gradus ascenditur ad 

Dei cognitionem, 172, 119,161,63, 

' clamant Ipsefecit nos ;" clamor earum 

est species earum, 172, 208. 

Creaturas omnes bonas esse adversus 

Manichaios, 117, 118. 

Credere. Catholica doctrina quaedam 

credi 

87. 

iubet, quae non demonstrantur, 

_ 

Critica medicis, quae aliis accessio dici- 

tur, 83. 

Cunas nutritoriae, 244. 

Cupiditas triplex, voluptatis, dominationis, 

et cognitionis, 187, et n 201. 

Merguntur homines pondere cupiditatis 

et terrenis afFectibus, et emergunt 

caritatis sublevatione et spiritu sanctitatis, 

253. 

Curiositas libera, magis ad discendum 

potest quam meticulosa necessitas, 13. 

Curiositatis de vitio, 194 sqq. Quare 

concupiscentia oculorum designetur, 

195. Homines curiosum genus ad cognoscendarn 

vitam alienam.desidiosum 

ad corrigendam suam, 169. 

Cursus publicus, 79, n. 

Cypriani martyris Memoria non procul a 

mari, 71. 

D. 

Daemonibus non uno modo sacrificatur a 

peccatoribus, 15. 

Daemones, tanquam redeundi ad Deum 

mediatores, infeliciter coluerunt nonnulli, 

202. 

Danae, 14. 

INDEX. 313 

Debitor fit promissionibus suis Deus, 

74. 

Decalogus, ' psalterium decem chordarum,' 

37, et n. 

Defectus solis etluna? a philosophis accurate 

praenuntiati, 65. 

Defunctorum corpore memoria ad altare 

fieri solita, 167. Quod pro se postulat 

Monnica, 163. Pro patre suo Patricio, 

et matre JMonnica defunctis, vull orari 

ad altare Aug. 167. ac ipsemetorat, ib. 

Sacrificium pro defunctisofferrisolitum, 

positojuxtasepulchrum cadavere, 165. 

Demonstratio non in omnibus postulanda, 

87. 

DEUS Una Trinitas, 

228. 

et Trina Unitas, 

Deus essentia sua idipsum est summe 

esse et summe vivere, 5. Incorporeus 

est, 115,61, 35. 

Dfi unitas, omnium modus, 7. 

Dei attributa summatim describuntur, 2, 

3, 5, et 

Non est 

n. Sunt inexplicabilia, 3. 

quo ab eo omnimodo recedatur, 

omne enim peccatum eum perverse 

imitatur, 24. 

Dti hodiernus dies ceternitas est, 213, 5. 

Superat omnia futura, ib. Praecedit 

omnia praeterita, ib. Nescit tempora, 

ib. Deus ante omne quod vel ante 

dici potest, 5, 213. Semper vivit et 

nihil moritur in eo, 4. 

Deus boniim nullo indigens bono, 280, 

249. Sua beatitudo ipse est, 251. 

Ex plenitudine bonitatis ejus subsistit 

creatura, 249. Apud Deum vivit semper 

bonum nostrum, et quia inde 

aversi sumu?, perversi sumus, 62. Ipse 

puri cordis vitales delici», 266. Neminem 

deserit nisi deseratur, 54, 53. 

Dei cogniiio. Fit siue variatione notitiae, 

225. Solus Deus novit sicut omnino 

est, 260. 

Deus creutor fecit coelum et terram sine 

distentione actionis su

314 INDEX. 

idipsum, 228. Apud eum rerum omnium 

instabiiiura stant caussaj immutabiles, 

et mutabilium immutabiles 

manent origines, et irrationabilium et 

temporalium sempiternae vivunt ra- 

tiones, 5. 

Deus incoTnpreh.en&ibilis, 2. Quid sit invocare 

Deum, 1, 2. 

Dei misericordia etiam sanctis necessaria, 

25. Deus est dulcis pater donans mu- 

nera, dulcior condonans peccata, 15. 

percutit ut sanet, et occidit nos ne 

moriamur, 19. 

Deus peccatorum ordinator, 9, et n. 

Dei potentia et Dei volujitas Deus ipse 

est, 107. Deusnullum habet dominum, 

197. Sine typho dominatur, ib. 

Deus promissionihus suis fit debitor, 74. 

Dei providentia omnibus bene utitur, 

etiam errore hominum, 11. nequitia 

peccatorum, 158. Sic curat unumquemquenostrum 

tanquamsolum curet, 

et sic omnes, tamquara singulos, 42. 

Dei pulcritudo. Abea omnis pulcritudo, 

194. sua pulchritudo et sua magnitudo 

Deus ipse est, 61. 

Deus semper quietus, sua quies ipse est, 

280. Semper operatur et semper quie- 

scit, 279. Animae nulla quies nisi in 

Deo, 55. QuKrentiquid faciebat Deus 

ante coelum et terram, quid responsi 

reddatur, 212. 

Deus misericorditer scevit, amaritudine 

aspergens illicitas jocunditates, 19, 13, 

27. Infatigabili lege spargit posnales 

caecitates superillicitascupiditates, 16. 

Peccator a Deo leni et bono fugiens, 

in Deum justum et severum incurrit, 

64,53. 

Dei scientia. Scientia nostra scientiae 

Dei comparata, ignorantia est, 208. 

Deus est Veritas ceterna, quae grandium 

est cibus, 115. Veritas super omnia 

proesidens, 201. cum mendacio Deus 

non possidetur, ib. 

Deus summa vita est. Ipsi esse et vivere 

non aliud atque aliud est, 5. Est vita 

animarura et vita vitarum, 33, 173. 

Dei voluntas et Dei potentia Deus ipse 

est, 107, 212. Non est creatura, 211. 

Semel simul et serapervult omnia quae 

vult, 233. Non nova voluntate Deus 

creavit mundum, 211. Optlmus min- 

ister Dei est, qui non magis intuetur 

hoc a Deo audire quod ipse voluerit, 

sed potius hoc velle quod a Deo au- 

dierit, 186. 

Didonis mortem se flevisse deflet Aug. 

11. 

Diesnunc dicitur mora solissuper terram, 

nunc mora totius circuitus ejus ab oriente 

ad orientem, 219. 

Dignationem sumere, 83. 

Dilectio. Vide Amor. 

Discere, quid, 176, 8. Ad discendas Hnguas 

majorem vim habet libera curio- 

sitas, quam meticulosa necessitas, 13. 

Quae in rebus vanissaepe discunt pueri, 

in rebus non vanis tutius disci possunt, 

ib. 

Discordiai quomodo sedandae, 160. 

xime inter virum et uxorem, 159. 

ma- 

Divinationes Mathematicorum fallaces, 

47, 48, 109. 

Divitiaj dicuntur copiosainopia, 11. Omnis 

copia quae Deus non est egestas 

est, 254. 

Dolor animi tempore lenitur, 52. nonnullus 

approbandus, nullus amandus, 

28. non potest esse nisi in naturis bonis, 

101, n. Animis nonnisi dolores 

extra Deum, 52, 53. 

E. 

Ecclesia figurata est per mundi creationem,256. 

Parvuli in nido Ecclesije 

plumescunt et alas caritatis alimento 

sanae fidei nutriunt, 62. Improbatio 

haereticorum facit eminere quid sentiat 

Ecclesia, 121. Ecclesia Manichasorum 

ex Auditoribus et Electis constabat, 

41, u. 

Ecclesiam, bis in die, mane et vespere 

Monnica assidue veniebat, 73. 

Electi Manichajorum, 41, et n. 40, n. 

45, et n. 74, et n. 

Epicurus post mortera restare animag vitam, 

et tractus meritorum credere noluit, 

101. 

Epulae et synaxes ad Memorias Martyrura, 

83. 

Equulei et ungulas, 8. 

Esau ^gyptio cibo vendidit primogenita, 

114, et 0. 

Est vere id quod incoinmutabiliter manet, 

116. Omnia vera sunt, in quantum 

sunt, 115. A Deo sunt orania 

inquanturacunque sunt, 228. 

Evae reliquiarium, 72. 

Evangelici ministri debent esse forma 

fidelibus vivendo, 266. 

Eucharistia dicitur Comraunicatio Dominici 

corporis, 84. Victima sancta, quas 

ex altari dispensatur, 167. Pretii nostri 

sacramentura, ib. Pretium nostrum, 

quod " manduco et bibo et erogo," ait 

Aug. 203. Ad Memorias Martyrum 

celebrari solita, 84, 83, n. 

Evodius patria Thagastensis, 156. Agens 

in rebus militans convertitur ad 

Deum, et ante Aug"*. baptizatur, ib. 

Aug°. se socium in sancto proposito 

adjungit, et cum eo redit in Africam,

157. Psalmum cantat ia obitu Monnica5, 

164. 

Evectio publica, 79, et n. 

Eversores, 29, et n. 71, 78. 

Facinorum causae appetitus et metus, 

23. 

Falsitas non est quidquam, sed dicitur 

cum res putatur esse quod non est, 

118. 

Faustus Manichaeorum episcopus eloquens 

imprimis, 64, et n. 68. sed 

parum doctus, 69. Multis laqueus 

mortis, 70, 64. Aug°. salutis occasio 

est, 70. 

Feminae ad virum subjectio, 277, et n. 

FerisB vindemiales, 146. 

Fidei medicamenta manibus Dei con- 

fecta, 87. Sine fide nihil omnino in 

hac vita ageretur, 85. Ut nos per 

fidem passionis Christi praiteritae, ita 

antiqui sancti per fidera ejusdem pas 

sionis futurae salvi facti sunt, 302. 

Fidei professio in conspectu Ecclesiae 

reddi solita, 128, et n. 

Fidelis in Ecclesia, 20, 134, n. 168, 

147. 

Filius ille minor, 15, 129. 

FiHos inter diei et filios noctis dividit so- 

lus Deus, 262, Filius Dei dicitur 

Verbum, Principium, Sapientia, Veritas, 

Virtus Dei, 211. Lumen verum, 

Vide, Christus et Verbum. 

Firminus vir liberaliter institutus, 109. 

quam narrat JNIathematicorum divinationem, 

ib. 

Flagitium a Facinore distinguitur, 37, n. 

59. 

Flagitia, quae contra naturam sunt, ubi- 

quae contra 

que ac semper detestanda ; 

mores hominum, pro morum diversitate 

vitanda, 36. 

Fletus cur dulcis miseris, 50. 

Frater Auofustini Navigius, 162, 

Furtum est contra naturae legem ; 21. 

nullus enim fur furem aequo animo 

patitur, ib. 

G. 

Gaudere ad Deum, de Deo, propter 

Deum, ipsa est beata vita et non est 

altera, 184. 

Gaudium majus molestia majori pra;ceditur, 

130, Est gaudium quod non 

datur impiis, sed eis qui Deum gratis 

colunt, quorum gaudium Deus ipse 

est, 184, Beata vita est gaudium de 

veritate, 184. 

INDEX 315 

Geminorum constellatio discussa, 110. 

Genesews initium explicatur in tribus 

postremis libris Confessionum," 205 sqq. 

Genethliacorum libris deditus Aug. monetur 

a Vindiciano uteos abjiceret, 48. 

Gervasii et Protasii martyrum corpora 

deteguntur, 155, 

Gestus sunt tanquam verba naturalia 

omnium gentium, 7. 

G loria ignominiosa honores saeculares, 1 1 

Saepe homo de ipso vanae gloriae contemtu 

vanius gloriatur, 200. 

Grammaticae leges studiose observantur, 

negliguntur praecepta Dei, 16, 

Grammaticarum scholarum liminibus appensa 

vela qnid significent, 12, 

Gratiae deputaudum quidquid mali non 

fecimus, 26, Gratia potens est omnis 

infirmus, qui per ipsam fit conscius in- 

firmitatis sua, 169. 

Gulae tentatio, 189. 

H. 

Haereses esse permittit Deus, ut emineat 

quid Ecclesia Dei sentiat, et quid 

habeat sana doctrina, 121. Prosunt 

Ecclesiae, et quomodo, ib. 

Haeretici. Non cum iisdisceptandura,sed 

pro iis orandum, 43. 

Haruspicem contemnit Aug°. qui victoriam 

suis sacramentis in theatrici 

carminis certamine promittebat, 46. 

Haruspices sacrificia daemoni offerebant, 

ib, 

Helpidius apud Carthaginem contra 

Manichaeos disputat, 77, 

Hierius Romanae urbis orator doctus, 

57. Huic nuncupati ab Aug°. libri 

" de Pulcro et Apto," ib. 

Homerus poeta dulcissime vanus : hujus 

lectio Aug°. puero amora, 12. iNIulla 

finxit, hominibus flagitiosis divina 

tribuendo, ne flagitia flagitia putarentur, 

et ut quisquis ea fecisset, non 

homines perditos, sed caglestes deos 

videretur imitatus, 14, Quid in ejus 

figmenta Tullius animadvertit, 13. 

Hominem fecit Deus, non tamen in eo 

peccatum, 6. 

Hominis creatio allegorice exponitur, 

268. Ad Dei imaginem est factus, ib, 

Homo spiritalis non judicat de sacra 

Scriptura, etiamsi aliquid ibi non lu- 

ceat, 269, De his judicare dicilur, in 

quibus habet pofestatem corrigendi, 

270, Homo sine Deo nihil sibi est 

nisi Dux in prjeceps, 46. Homo 

grande profundum, cujus capilli magis 

numerabiles sunt quam affectus, 57. 

Est aliquid hominis, quod nec ipse 

scit spiritus hominis, qui in ipso est, 

.

316 INDEX. 

171. Dfcbet reformaii vivendo secundum 

voluntatem Dei, 268. Homo 

gerit inse symbolum Trinitatis, scilicet 

esse, nosse.velle, 255, et n. Homines 

unde amantur, 53, diligendi humaniter, 

52. 

Horafugitivisparticulisagitatur,216. Non 

est piaesens tota, ib. 

Horatii Carm. laudat Aug. 51. 

Hortensius Ciceronis excitavit Augustinum 

ad ardorem philosophia;, 30, 136. 

Humiles corde domus Dei excelsi, 225, 

119. 

Humilitas necessaria ut adscendamus ad 

Deum, 56, 65. Humilitatis signum in 

statura 

16. 

pueritias a Christo probatum, 

Hyraniet Psalmi, sub Ambrosio episcopo 

in ecclesia Mediolansi ut canerentur, 

institutum, 156. 

Hippocrates, 48. 

Jacobi et Esavi constellationes.l 1 0. Jacob 

filiis Joseph benedicens, 193. 

IUusiones nocturnae, involuntariae licet, 

nihilominus poenitendas, 188. Perlecta 

illarum cessatio munus Dei, 189. 

Imitatio perversa Dei in peccatis, 23, 24. 

Inane, quid, 104. Qui differat a nihilo, 

ib. 

Incarnatio Verbi, qua infantiae nostraB 

lactescit Sapientia Dei, 119. Totum 

hominem suscepit, 120. Apollinaristarum 

error, nonessein Christoanimam 

aut mentem hominis, 121. 

Incolumitatis sua3 cura homini innata, 

vestigium est secretissimae unitatis ex 

qua est, 17. 

Ignorantia mater admirationis, 266. 

Infantia peccatis obnoxia, 6, 7. 

Infantilium membrorum imbecillitas innocens 

est non animus infantium, 6. 

Inimicitias hominum nec excitare nec 

augere, parum est homini humano, nisi 

eas etiam exstinguere studuerit, 160. 

Horrendum malum inimicis iratis inimicorum 

iratorum dicta prcdere, ib. 

Iniqui apti sunt inferioribus creatura; 

partibus, quo dissimih'ores Deo, apti 

autem superioribus fiunt, quo ei similiores, 

118. 

Iniquitas non est substantia, sed pervtrsitas 

voluntatis detortai a summa 

substantia in infimam, 1 18. Iniquitatis 

capita pullulant principandi et sec- 

tandi et sentiendi hbidine, 37. 

Inordinatus animus omnis, Dei jussu, 

sua sibi poena est, 11. 

IntcUigendi celeritas et dispiciendi acumen 

est donum Dei, 61 

. 

Invitus nemo bene facit, etiara si bonum 

est quod facit, 10. 

Invocare Deum quid sit, 2. et n. 

Johannis Baptistae 

191. 

mirabilis abstinentia, 

Josue voto 

220. 

sol stabat, sed tempus ibat, 

Isaac filios non agnoscendo benedicere, 

sed benedicendo agnosceremeruit, 193. 

Isaiam legere jussus Augustinus quo sese 

ad baptismum praepararet, 153. 

Julianus Imperalor lea;e data prohibet 

Christianos litteras docere, 132. 

Juno, 14. 

Jupiter tonans et adulterans cur a Poetis 

fictus, 14. 

Justina Valentiniani minoris mater ab 

Arianis seducta persequitur Ambrosium, 

155. 

Justitia vera interior non ex consuetudine 

judicat sed ex lege Dei, 35. Nec varia 

nec mutabilis ipsa est, sed tempora 

quibus praesidet, 36. 

Juventutis erudiendae modus improbatur, 

15. 

L. 

Latina lingua in Africa vulgaris aetate 

Auc;ustini, 12. 

Laudat Deum universa creatura, 63, 209. 

Laudari qui vult ab hominibus vituperante 

Deo, non defendetur ab hominibusDeo 

judicante, nec eripietur Deo damnante, 

198. Laudibus hominum moveri debemus 

non propter nos sed proptet 

proximum, 199. 

Laudari etiam de Dei dono periculosum, 

198. Laudatio comes bonai vitae, ib. 

Non male vivendum est ne laudemur, 

ib. 147. 

Lex temporalis etiam a Deo data, 35, 

Legis factor homo debet esse non judex, 

269. Lex peccati est violentia consuetudinis, 

133. 

Lex conscientiae, 21. 

Libera voluntas caussa peccati, 106, 59, 

n. 60, n. quod Manichaei negabant, ib. 

Libido triplex, 187—20 1 . Violatur socie- 

tas qua; cum Deo nobis esse debet, 

cum natura, cujus ille auctor est, libidinis 

perversitate polluitur, 36. Libidine 

obcaecatur animus, 21. Ex voluntate 

peiversa libido, ex libidine con- 

suetudo, ex consuetudine necessiias, 

132. 

Lignum crucis, 13, et n. 

Litterarum primarum magistii, 11. 

Longe a Dei vultu, in affectu tenebroso, 

16. In regione dissimilitudinis, 116. 

Loqui unde puer discat, 7. Pauca sunt 

quae proprie loquimur, 218.

Lucta spiritus cum carne, 141, 137. 

Ludi Circenses, 91, 135. 

Luminaria dividentia inter noctem et 

diem allegorice, 262, sq. 

Lux regina colorum, 193. Lux aeternaet 

incommutabilis, Deus, 260, 115. 

M. 

Madaura AfricEt urbs, Thagastae vicina. 

Aug. eo peregrinatur litieratura et 

oratoriae percipiendae gratiae, 20. 

Magicac aites ex curiositalis vitio, 195, 

202. 

Ma>iister non est qui docet hominem 

scientiam, nisi Deus, 68. 

Magistri penulati, 13. 

Malutn non est nisi privatio boni, 116, 

35. Nonest substantia,ib. 52. Malum 

bifariani dictum culpa et poena, 106. 

Malum poena juste a Deo intiigitur, 

ib. 

INlandatorum observatio ex Dei dono, 

187. 

Manichaeos plures Roma occultabat, 76. 

Manichaus haeresiarcha errores suos 

litteris mandavit, 66. ejus libri pleni 

fabulis, 69, 75. Multa de astris im- 

peritissime continebant, 66, 67. Spiritum 

sanctum auctoritate plenaria per- 

sonaliter in se esse dicebat, 67, et n. 

]Manicha?orum haeiesis asserebat Deum 

esse corporum molem (qiia; maxima et 

prope so!a causa erroris fuit), 76, 62, 

39, n. 34, 47, n. 78. Malum quoque 

substantiamquandam.etmolemtetram 

et deformem ; sive crassam, quam terram.sive 

tenuem atquesubtilem, quam 

mentem malignam per terram repentem, 

designabant, 76, 58. 74, n. 139. 

Has duas moles (Dei sc. et mali) ex 

adverso sibi constituebant, utramque 

quidem infinitam, sed malam angustius, 

bonam giandius, 76. Animastam 

homlnum quam pecorum de Dei esse 

substantiaaiebant.etomninopartesDei, 

59, et n. 139. Peccatorum originem 

non libero arbitrio voluntatis, sed sub- 

stantiaa malae natura* (carnis sc.) tribuebant,59,n. 

74, et n. 105, 106, 117, 

151. duasque naturas inter se confli- 

gere in homine dicebant quando caro 

in Spiritum concupiscit, 139, 140. A 

Deo ca-los fabricaios, non tamen de 

suo sed ex alibi etaliunde creatis, 276. 

Carnes vero, et minutissima animalia, 

et quidquid radicibus terrae inha?ret, a 

mala mente gij^ni et formari, 276, 69, 

n. Herbas omnes atque arbores sen- 

tire, et laesas dolere dicebant, 39, et 

n. quippe quae particulas Dei praelio 

captas a gente tcnebiarum, 105. (mala 

INDEX. 317 

sc. natura) in se colligatas haberent, 

40. quas quidcm paniculas ' Klectorum 

sanctorum,' dente ac ventre liberari, 

41. 

Chri.stum porro credebant tanquam 

de massa lucidissimae molis Dei porrectum 

ad nostram salutem, 76. neque 

vere in carne natum de INIaria 

virgine, 77, 72. sed tantummodo in 

carnis phantasmate; in quo eum dicebant 

crucifixum, 72, et n. 76. 

Laudatos in Vet. Test. Patriarchas 

vituperabant, 35, 36, et n. Nov. Test. 

Sciipturas falsatas esse dicebani, quum 

tamen ipsi incorrupta exemplaria nulla 

proferrent, 77, et n. 

In hanc haresin prolapsus Aug. in 

ea per novennium volutatur, ab an. ffit. 

xix usq. ad xxviii, 45, 43, 31, n. 

Mare quid, 260. Mari comparatur genus 

humanum, vitio primihominisprofunde 

curiosum, procellose tumidum, et instabiliter 

fluidum, 265. Altera maiis 

allegorica expositio, 260. 

Martyrum jMemoria;, Oratoria, 71, et 

n. 83. in iis non INIartyribus, sed Deo 

Martyrum sacrificabant Christiani. vid. 

et 83, n. 

Materia informis non est omnino nihil, 

227. sed medium quid inter form.atum 

et nihil, 228 sq. Conetur bumana 

mens eam vel nosse ignorando, vel 

ignorare noscendo, 227. facta est ex 

nihilo, et ex hac omnia, 228 sq. 

Mathematicorum divinationes, 47, 48, 

109. 

Matrimonii in officio regendi, et suscipiendorum 

liberorum conjugale decus, 

99. Tabulae matrimoniales, 159. 

INIedea volans, 34. 

Mediator, oportebat ut haberet aliquid 

Deo simile, et aliquid sim.ile hominibus. 

Christus verax mediator, diabolus 

mediator fallax, 202. 

Melodioe utilitas in ecclesiastico cantu, 

193. hac potius quam rebus allici 

peccatum est, 192. 

MemorizB vis, 173, 180. Memoriam 

habent pecora et aves. ib. 

Memoriae martyrum, 83, 71. Ad eas 

Dominici corporis communicaiio cele- 

brari solita, 84. Lpulas illuc afferri 

vetat Ambrosius, 83. 

Memoria Cypriani martyris 

a mari, 71. 

Mensura temporis,223. 

non procul 

Merita vera hominum non sunt nisi Dei 

munera, 166, et n. 249. 157. 

Metus et appetitus facinorum cau>aj, 23. 

Minister Dei optimus quis, 186. Ministris 

Ecclesia? 

tur, 272. 

subsidia corporis deben- 

Miracula facta in iianslatione corporum

31H INDEX. 

SS. Gervasii et Protasii, 155. Deus 

tentatur cura miracula flagitantur non 

ad salutem, sed ad experientiam, 195. 

Misericordia, 28, et n. qualis sit vera, 

ib. 

Misericordia Dei. Vas etiam laudabili 

vitae, si Deus remota misericordia earn 

discutiat, 166. Magnae sunt voces ad 

misericordiam Dei, tacitas contriliones 

animi, lll. 

Modestia. Pulchrior est temperantia 

animi inscitiam suam confitenlis quam 

scientia rerum, 70. 

Molestias vitae tolerare jubet Deus, non 

amare, 187, 28. 

Monasterium Mediolani plenum bonis 

fratribus, extra urbis moenia, sub Ambrosio 

nutritore, ISS. Monasteriorum 

greges in JEgyyAo, 134, et n. 

MONNICA. 

Monnica Patricii conjux, mater Aug*. 

167. quera et carne ut in hanc lucem 

temporalem, et corde ut in seternam 

lucem nasceretur, parturivit, 157. 

educata fuit pudice ac sobrie, 159. 

in domo fideli, bono membro Ecclesiae 

Christianffi, ib. Non tam suas matris, 

quam decrepitae cujusdam famula^ cura 

ad honestatem instituebatur, ib. immo 

disciplina et regimine Christi, eam in 

Dei timore jam tum erudientis,ib. Per 

Christum subdita parentibus, potius 

quara per parentes subdita Christo fuit, 

ib. Amore vinipaulatira capta, sanatur 

insultatione ancill« cum ea litigantis, 

158, 83. 

Patricio (cui soli nupta fuit, 167.) in 

matriraonium tradita, servivit ei veluti 

Domino, 159, 10. satagens eum Deo 

lucrari, 159. Ut sese gerebat in virum 

a fide ac moribus ipsius longe 

alienum, ib. In socrum adversus se 

irritatam malarura ancillarura susurris, 

ib. Erga matronas de maritis suis 

querelam moventes, ib. Erga dissidentes 

et discordes inter se anima, 

160. Erga servos Dei, ib. Erga paren- 

tes, domuraque suara, ib. 

Nutrivit filios, 162. toties eos parturiens, 

quoties a Deo deviare cernebat, 

ib. Aug'". spiritu parturivit raajori sol- 

licitudine, quam carne pepererat, 73, 

10. Hunc a primis annis in Catechumenorum 

gradu constituit, 9, 31. 

Cumque adhuc puer in repentino 

mortis periculo versaretur, curabat 

festinabunda ut sacramentis salutaribus 

initiaretur et ablueretur, 10. Eo 

taraen recreato, baptisraum difTerendum 

duxit, ib. 

Aug°. an. a?t. xvi agente, Deus 

jam inchoaverat in ea templum suum 

et exordium sanctSB habitationis suae, 

20. Ex quo in Christo regenerata 

fuit, vitam fide et raoribus praicipuam 

egit, 166. Aug. ut a fornicatione 

maximeque 

cum ingenti 

ab adulterio abhorreret 

sollicitudine admonebat 

uxorera tamen dare nolebat, quo con- 

silio, 21. Virura sunm sub ipsius vitae 

finem ad Chrisli fidem adducit, 160. 

Quo viduata suratus nihilominus (Ror 

maniani ope, 100, n.) procurat Aug°. 

tunc apud Carthaginera Rhetoricaj 

studenti, 30. Hunc interea in Manichaiorum 

haeresin prolapsum luget, 

horis omnibus orationura suarum de 

eo ad Deum indesinenter plangit, 43. 

ejusque convictum aversatur, 42. De 

futura ejus resipiscentia admonita per 

somnium,(ib.) perque responsum epis- 

copi (43.) cujusdam, fieri non posse 

asserentis, " iit Jilius istarum lachrymarum 

pereat," (44.) mensa domoque 

rursus excipit, 42. 

Frequentabat eleemosynas, vidua 

casta et sobria, 73, 83. Obsequens et 

serviens sanctis, nullura diem prastermittebat 

oblationem ad altare Dei, ib. 

Bis in die, mane et vespere ad Ecclesiam 

venire solita, ut oraret vel verbum 

Dei audiret, ib. 

Aug'". Romam ipsa invita et falsa 

navigantem lachrymis prosequitur, 

72. pro eo Deum rursus deprecatur, 

ib. Paulo post conscensa nave, per 

marina discrimina nautas consolatur, 

de felici perventione divinitus certior 

facta,82. Mediolanum veniens Aug'". 

audito Ambrosio jam abalienatum a 

Manichaeis reperit, ib. De ejus futuro 

matrimonio revelationeni a Deo expetit, 

sed frustra, 100. Ambrosium 

diligit ut Angelum Dei, 83. Ille in 

ejus laudem, viso Aug°. saepe erumpebat, 

gratulans ipsi quod talem matrem 

haberet, 84. Apud Mediolanum 

vetanti Arabrosio, epulas ad Meraorias 

Martyrura adferri, morem gerit libentissime, 

ib. Excubante Mediolanensi 

plebe in Ecclesia, vigiliarum primas 

tenet, 155. orationibus vivit, ib. 

Gaudium ejusde Aug'.conversione, 

144. Secedit cum illo in agrura Cassiciacum, 

150. Aug'". suscepto baptismate 

remeantem in Africam comitatur, 

157. quocum apud Ostia Tiberina 

paullo ante obitura suura colloquitur de 

vita ajterna, 161. Rapiuntur ambo in 

aeternae sapientiae conteraplationem, ib. 

Nulla jam re se delectari in hac vita 

profitetur, 162. Unum fuisse propter 

quod hic aliquantum immoravi cupiebatûtAugf^.Christianuni 

Catholicum 

videret ante obitum, ib. Post dies cir. 

V. decumbit febribus, ib. de sepuliura 

;

corporis sui extra patriam, tandem nihil 

curat ; sed tantum ut ejus ad Dotnini 

altare meminerint filii, ubi ubi fuerint, 

163, 167. Aliaejus insignis sententia, 

163. die ix agritudinis, an. Ivi 

aet. 8u», xxxiii aet. Aug'. migrat 

ex hac vita, ib. Ejus funus, 164 sq. 

Sacrificium pretii nostri pro ea offertur, 

jam juxta sepulchrum posito cadavere, 

priusquam deponatur, ut illic fieri 

solebat, 165. Ejus elogium, 169 sqq. 

164 sq. 

Moris humani flumen vix superandum, 

13, et n. 

Mores hominum. Quae contra mores 

hominum sunt flagilia pro morum di- 

versitate vitanda sunt, 37. 

Mors sibi ipse est qui male vivit, 230. 

Moritur qui Dcum non videt, 3. 

Mortalitas testimonium peccati, 1. 

Mortui, vide Defuncti. 

Mulier quae perdiderat drachmam, 129, 

181. ili^nigma Salomonis de muliere 

sedente super cellam in foribus, 34. 

Mutantur coelum et terrae. Coelum et 

terra clamant quod facta sint quia 

mutantur, 208. 

N. 

Navigius Aug'. frater morti Monnicae 

et ejus funeri interfuit, 162, et n. 

Nebridius patria Carthagini vicina, 96. 

Augo. carissimus, adolescens valde bonus 

et valde castus, 48. mirabilis 

anim», 109. mitissimus, 133. Aug. 

ab astrologis consulendis revocare 

nititur, 48, 109. Argumentum ipsius 

clarum contra Manicheeos, 105. Mediolanum 

venit non ob aliud nisi ut 

cum Aug. in sapientiae studio vivat, 

96. Beatae vitae inquisitor ardens, ib. 

Sub Verecundo Mediolanensi grammatico 

docet, 133. Errans aliquando 

circa Tncarnationis mysterium, postea 

fit Catholicus, 148. Deo servit in 

perfecta castitate apud suos in Africa, 

ib. Tota domus ejus per eum fit 

Christiana, ib. Moritur haud multo 

post Aug^baptismum, ib. vivit in sinu 

Abrahae, ib. Epistolae ad Nebridium, 

150. 

Necessitas consuetudine inducta, 132. 

NobiliumconversioraajorislaetitiEecaussa 

est EcclesijB, 131. IVobilitatis nomine 

superbos plus tenpt diabolus, ib. 

Nomen dare ad Baptismum, 154, et 

n. 

Nubes praedicatores, coelura Scriptura, 

260. 

Nugas majorum vocantur negotia, 8. 

INDEX. 319 

O. 

Obedire regibus generale pactum est 

societatis humanac, 37. 

Oblatio altaris, 73. 

Oblivionis memoria est, 179. 

Oculisensuum principes, 195. Oculorum 

voluptas, 193. 

Odium in proximum cor gravius vastat.l 5. 

Opera Dei compendio narrantur, 277. 

Opera nostra bona ideo bona sunt 

quia Deus ea nobis donat, 166, et n. 

157,249. 

Oratio pro mortuis ad altare, 163, 165, 

167. 

Oratoria i.q. Memoriae, 71, n. 

Ordinare aliud, aliud creare, 9, n. 

Orestes et Pylades, 51. 

Otium malum, 20. 

Ovidius in Trist. innuitur, 61. 

P. 

Paracletiis, 31. 

Pars turpis est, qua; suo universo non 

congruit, 37. 

Patres S. Vet. Testam. a Manichaeorum 

caviliationibus vindicat Aug. 35, 36, 

37. 39, et nn, 

Patricius Aug. pater, tenuis municeps 

Thagastensis, 20. Animosior quam 

opulenlior, ultra vires rei familiaris 

filio impendebat, quidquid etiam longe 

peregrinanti studiorum caussa opus 

erat, 20. Quamvis ira fervidus, nunquam 

cecidit INIonnicam uxorem, 159. 

Fit Calechumenus Augo. an. fere 

xvi agente, 20. annoq. post, (30.) 

moritur fidelis, 160. Ejus mores, 159. 

Pro eo orari ad allarevult Augustinus, 

167. 

Paulus Apostolus unde dictus Paulus, 

131, etn. Miles castrorum coelestium, 

190. Ejus lingua volatilis, loquens 

mysteria, 273. Illum prae ceteris legit 

Auo. 122. 

Paulus proconsul, per baptismum fit Regis 

Magni provincialis, 131. 

Peccata ante baptismura vulgo parvi 

pendebant, 10. post baptismura delictorum 

reatus major et periculosior, ib. 

Peccatura nihil est, 25. Admittitu ?dum 

immoderata in ha?c infiraa inclinatione, 

summa bona deseruntur, 22, 230, et n. 

Dum non in Deo, sed in seipso et aliis 

creaturis voluptates, sublimitates, veritates 

horao quaerit, 17. Peccatum 

omne, perversa Dei imitatio, 23, 24. 

Peccati caussaDeus non est, 205. peccatorum 

ordinator, tantura non creator, 9, 

et n. Peccatum non committitur sine 

caussa, 22. Peccandi quadam est ne- 

cessitas, 132. Quomodo in eam de-

320 INDEX. 

scendatur, ib. Peccatum daimoni cfet 

sacrificium, 15. 

Peccati poenae: Obcsecatio, ib. Inquietudo 

animi, 63. Pcenasuasibi estom- 

nis inordinatus animus, 11, 241, n. 

Peccator Deum fugere non potest : sed 

invenit ubique Dei legem in pcenasua, 

53. 

Animae peccatrices Dei imperii ordinem 

non perturbant, 118, 63, etn. 

Peccatnm Deo non nocet, 230, 63. 

nec nocere polest, 63, 38. 

Peccatorum apud Deum confessio, spem 

excitat, 171. 

Peccati lex est violentia consuetudinis, 

133. 

Peccatorum duae orioines, 3, n. 

Peccata alia contra naturam, alia contra 

mores, alia contra prascepta, 37, et n. 

Peccata proficientium, 38. 

PeUicecE tunicce mortalitatem significant, 

120, et n. 259. 

Penulati magistri, 13. 

Perturbationes animi quatuor sunt, cupiditas, 

Iffititia, metus et tristitia, 178. 

Peliliani malitia in Augustinum, 44, n. 

Phantasmata. I.uctae animae cum phantasmatibus 

praeclara desciiptio, 32. 

Philosophiae laus et defensio, in Hortensio 

Ciceronis, 30. Quomodo ad 

philosophiam accensus fuit Augus- 

tinus, ib. 

Philosophi prae superbia Creatorem per 

creaturas non invenerunt, 66, 65. 

Photinus, ejus falsitas, 121, et n. 72, n, 

Picturae lascivae, 14. 

Piis idem probatur, quod Deo placet, 

276. 

' Piscis de profundo levatus' manducatur 

in mensa parata in conspectu credentium, 

266, et n. 269. Quid per • pisces 

et cetos' significatur, 274, 65, n. 

Plani Mathematici, pietatis expertes, 47. 

etveritatis, 48, 108. 

Platonicorum in libris quaedam Aug. 

legit consentanea doctrinae Christianae 

de divinitate Verbi aeterni, nihil tamen 

de Incarnati humilitate, 112, 113. In 

iis etiam non invenit quod in sacris 

litteris reperit, nempe viam salutis, et 

doctrinam humilitatis, ib. 

Poeseos vanitates noxiae, 13, 14. 

Pontitianus Afer, in palatio militans, 

Christianus et valdepius, 134. Narrat 

Aug°. Antonii Monachi vitam, 135, 

143. et duorum Agentium in rebus 

conversionem, 135. 

Praedicatores Evangelii nubes dicuntur, 

260. Ipsis debentur necessaria, et quomodo, 

272. Quomodo possunt gaudere 

de datis sibi beneficiis.ib. Transeunt 

cx hac vita in aliam vitam, 

scriptura vero sancta permanet, 260. 

Pransidatus, i. e. Praesidis munus, 98. 

Praetorianum pretium, 96, et n. 

" Preces pro mortuis" dogmati Eccl. 

Rom. de Purgatorio adversari quinam 

ostenderint, 165, n. 

Principium. Quomodo intelligatur illud 

Geneseos, " in principio Deus creuvit, 

Ileminiscentia quid, 181. 

Requies animoe solus est Deus, 102. 

Quomodo Deus requiescet in nobis 

sabbnto reternae vitae, 279. In iis 

requiescere dicitur Spiritus Sanctus, 

quos in se requiescere facit, 251. Vid. 

Quies. 

Ilestituere pretium quo Christus nos 

emit, nemo valet, ut nos ei auferat, 

167. 

Ilex nova prcecepta imponere potest 

subditis, 37. 

Rlietorica dicitur victoriosa loquacitas, 

46. illam docet Aug. 46. Thagaste, 

46, 52, 49. Carthagine, 52. Romae, 

70, 78. Mediolani, 79. iliius professionem 

deserit, 149. 

Romana nobilitas idololatrioe dedita, 

127. 

Romani scholastici magistros fraudare 

soliti, 78. 

Romanianus Thagastensis. Alypii cognatus, 

Au?. ab ineunte aetate familiaiissimus, 

100, n. cui ad peregrina 

studia perijenti sumtum suppeditavit, 

ib. res ejus ampla, ib. Mediolanum 

ad Comitatum Imperatoris ob negotia 

venire compulsus est, docente ibi Augustino, 

ib. Vîtae communi agendae 

niultus instat, ib. 

Romae Manichaei plures secreto habitabant, 

76. verbis conceptis, retentisque 

memoriter, reddi solebat fidei confessio, 

ab iis qui accessuri erant ad gratiam 

Baptismi, 128, 9. ofFerri solebat pro 

mortuis sacrificium pretii nostri, jam 

juxta sepulcrum posito cadavere, 165. 

S. 

Sacerdos Christus et sacrificium, victor 

et victima, 203. 

Sacramenta. Cur iis egeamus, 265. Sacramenta 

Christi per totum orbem 

pervaserunt opera servorum Dei, 264. 

Deusin eorum ministris operatur, 266. 

Sacramenta initiorum, 274, 10, 9, n. 

Homo spiritalis judicat de sollemnitate 

Sacramentorum quibus initiamur et 

Eucharistiae, 269. Sacramenta Novi 

Test, dant salulem, sacramenta Vet. 

Test. promiserunt Salvatorem, 263, n. 

Vox " Sacramentum" per se positum, 

fere valet mysterium, 89, 120, 128, 

142, 150, 196, 201. 

Sacramentura salis, 9, et n. 

Sacramentura corporis Christi. Piscis 

de profundo levatus manducatur in 

mensaparatain conspectu credentium, 

266. 

Sacrificium pretii nostri, pro mortuis 

offerri solitum posito juxta sepulchrum 

i\Di:x. :)2l 

cadavere, 165. Saciificium cogitationis 

et linguae, 206. 

Saeculo non oportet conformari, sed imitari 

imitatores Christi, 267. 

Sal in ecclesiis Occidentalibus Catechumenis 

gustandum, qua mente, datum, 

91, n. Sale est conditus, Aug. ab 

utero matris suae, 9. 

Sallustius de Bell. Cat. 23. 

Salutis via in Christo et Scripturis sanc- 

tis, 119 sq. 

Sancti antiqui in Christura passurum 

crediderunt, 202. Mvunt in sinu 

Abrahae nostri memores, 149. Eorum 

corda sunt thuribula Dei, 170. Sanctorum 

Memoriue, 83, 71. 

' Sancti' Manichaeorum, 45. 

Sapientia est ' luminaremajusfirmamenti,' 

262. 

Scholasticorum apud Carthaginem li- 

centia, 7 1. Romani erant modestiores, 

78. qui magistrum tamen saepe fraudabant, 

ib. 

Scientia est * luminare minus,' sapientia 

' luuiinare majus,' 262. 

Scientia nostra scientiae Dei comparata 

ignorantia est, 208. 

Scire— Deum qui scit, etiamsi alia 

nesciat, beatus, 66. Vid. Cognitio. 

Scriptura Sacra est venerabilis stilus 

Spiritus Dei, 122. In ea Deus ipse 

loquitur, 248. Ejus divina auctoritas, 

236, 89, 265. mira profunditas, 

232,31. et simplicitas, 89, 31. quaj 

magistra est humilitatis, ib. Aug*. 

sunt castaj delicias, 206. omnibus sae- 

culi deliciis suaviores, 207. Scripturae 

summa est veritas, magnaque prae litteris 

profanis excellentia, 243. 

Varis ejusinterpretationes simul possunt 

esse verae, 247, 248, 237. nec 

obest aliter quam alii senserint, sentire, 

raodo verasintquje existimamus,ib.244. 

Dissensionum duo genera in Scripturis 

interpretandis, 241, n. quis sensus habendus 

sit excel'entior, 248. regulse in 

ejus interpretatione adhibendae, 248, n. 

De ea nerao judicare debet, 269. 

Laus ejus et dignitas, 89, 31. Scrutanda 

est cura honore famulorum Dei 

qui eam dispensarunt, 247. 

siis legeb itur, 73. 

In Eccle- 

Securus nemo esse debet in hac vita, quae 

tota lentatio est, 192. 

Sensus externi dicuntur forescarnis, 172. 

januae, 176. sunt nuntii per quos homo 

interior cognoscit, 172, 119. Sensuum 

delectatio, aeternae vitae jucunditati 

comparata,ne commemoratione quidem 

digna est, 161. 

Serpentes boni. i. e. non perniciosi ad 

nocendum, 

267. 

sed astuti ad cavendura,

322 INDEX. 

Severus, lanius Mediolanensis, cui cum 

cfficitas incidisset, tacto feretro Protasii 

et Gervasii martvruni, sudarioque 

inde oculis admoto, visum recepit, 156, 

etn. 

Simplicianus, Mediolanensis ecclesiaj 

presbyter, 125. tandem episcopus, 

126, n. ubi pl. de eo. Pater spiritalis 

Ambrosii, 126. Consulitur ab 

Auûstino, ib. Victorinum, ut publice 

profiteatur fidem, instigat, 128. 

Societas justa est, quae Deo servit, 39. 

Sodales mali malum grassans, 25, 26, 

2 1 . Societatis humanai generale pactum 

est obedire regibus suis, 37. 

Solitudo poenitentifB aptissima, 203, 142. 

Soni discrimen a cantu, 246. 

Spectaculorum vanitas, 27, 91, 9. magno 

in honore, sub Aug*. tempora, 9. 

Si'iTiiTus Sanctus dicitur Dei Donum, 

Munus, Ignis, Amor, Caritas, Pax, 

Gratia, Requies nostra, Locus noster, 

254. Dicitur ea facere in nobis quae 

per eum facimus, 276. Solus superferri 

super aquas, quare, 254. Spiritus 

Sancti dona sideribus comparantur, 

263. 

Spiritus beati, domus Dei, 231. Ccelum 

cceli dicuntur, ib. 

Stellae solatia noctis sunt, 277. 

Superbia,quomodoab illa tentemur, 197. 

Superbia receditur a Deo, 64, 65, 112, 

et n. 118, n. 

Superbus suam amat sententiam defendere,nonquiavera 

est.sedquiasua est, 

242. Ejus casus unde, ib. a superbis 

Deus non invenitur, quamvis peritis, 

65. 

Superiores seu Praelati, quomodo gerere 

se debent, dum amantur, tiraentur, 

laudantur, ne in superbiae vitium cadant, 

197. Timeri velle ab horainibus non 

propter Deum, fcedajactantia est, 197. 

Surditas cordis ex turaultu vanitatis, 54. 

Symbolum Apostolicum Catechumenis 

memoria tenendum tradebatur, 128, n. 

ab iis publice coram fidelibus recitaba- 

tur,ib. Rornae vero de loco eminentiore, 

ib. literis id mandare prohibitum, ib. 

SymmachusPraefectusRom»,79. Augn». 

Mediolanum mittit profitendas rhe- 

torices gratia. ib. 

Synaxes in Africa ad memorias Martyrum, 

83. Quare vetat illas fieri 

Ambrosius, ib. vid. 84, n. 

Temperantia animi suam inscitiam con- 

fitentis pulchrior est quam scientia 

rerum, 70. 

Temporalium amor, nonnisi suavitate 

aeternorum expugnatur, 13, n. 145. 

Tempus quid sit, difficilis quaestio, 213. 

implicatissimum aenigma, 218. Solis, 

lunaG, et siderum motus non sunt 

tempora, 219. 

Tempus non est corporis motus, 220. 

Sed quo metiraur motum corporum. 

220. Est distentio, ib. 221. sed cujus 

rei'? numanimi,ib. Temporis mensura, 

223. Quomodo tempus liceat metiri, 

218. Tempus praeteritum, praesens, et 

futurum, 217. Tria proprie uon sunt, 

ib. Difierentiae temporis quomodo nominandae, 

ib. Praeteritum tempus, et 

futurum quomodo sit longum aut breve, 

223. Nullum tempus sine creatura, 

212,225, etn. 

Tenebrae quid, 227. ' Tenebrae super 

abyssum,' ib. 237. Tenebrarum antra 

quinque, 34. Tenebrarum gens ap. 

Manichaeos, 74, n. 105. 

Tentationum tria genera, 188, n. 198, 

201. quomodo adversus ea pugnaverit 

Aug. sc. voluptatem, (187— 194.) 

curiositatem, (194— 197.) superbiam, 

(197—201.) Quibus tentationibus resistere 

valemus, quibusve non valemus, 

nescimus, 171. maxime, donec tentemur, 

192, et n. 198, et n. 

Terentius poeta. In ejus Eun. iii. 5. 

invehitur Aug. 14. Cit. et 185. 

Thagastense municipium Aug. patria, 20. 

ubi is docere ccepit, 49. 

Tobias cajcus filio suo caritatis pede 

praeibat, 193. 

Treveri, 135. 

Trinitatis mysterium in Genesi insinuatur, 

252. 268. Symbola Trinitatis in homine, 

255, et n. 

TuniccB petlicece mortalitatem significant, 

120, et n. 259. 

Vela grammaticarum scholanim liminibus 

appensa quid significent, 12. 

Ventos pascere, id est daemones, est, 

errando eis esse voluptati et derisui, 

47. 

Verbum Deus apud Deum, sempiterne 

dicitur,eteosempiternedicunturomnia, 

2 1 0. Ipsum est principium et magister 

quo intus docemur omnem veritatem, 

ib. Verbum Dei in se permanet sine 

vetustate et innovat omnia, 161. fons 

est vitae aeternae. 267. 

Verecundus Mediolanensis civis et grammaticus, 

Aug°. ejusque sociisfamiliaris- 

siraus, 133. Nebridium adjutorem in 

docendi officio flagitat, ib. Aug». de 

saeculo fugienti cum sociis concedit rus

suum Caasiciacum, 148. Fit Christianus 

in extrema aegritudine, ib. Mori- 

tur agente Romae Aug*>. ib. 

Veritas. INIentes nostrae non de veritale, 

sed secundum ipsara de cacteris judi- 

cant, 118. Veritas quae aeterna est et 

omnibus praeminet, ipse Deus est, 

243. ^terna veritas grandium cibus, 

qui nonmutatur in eum a quo sumitur, 

sed e contra, 115. Beata vita nihil est 

aliud quam gaudium de veritate, 184. 

Veritas communis est omnium, 242. Qui 

vult habere veritatem privatam, timeat 

ne ea privetur, ib. Cur ' veritas odium 

parit,' 185. 

Veritatem homines amant lucentem, oderunt 

redarguentem, ib. 

Verum quando dicitur, inspirante Deo 

dicitur, 272. Deus solus est doctor 

veri, 168, ib. 

Victorinus rhetor urbis Romae, Latine 

vertit libros quosdam Platonicorum, 

127. Statuam in Romanoforo meruit, 

ib. Legit S. Scripturam et libros 

Christianorum, 128. ac publice, a 

Simpliciano instigatus, profitetur fidem, 

129. Scholam deserit ob legem Juliani, 

qua vetitum est Christianis docere litteras 

et oratoriam, 131. judicium 

Hieronymiet Gennadii deejusscriptis, 

127, n. 

Videre. Aliter Deus, aliter homo videt 

creata, 279. 

Vindemiales feria?, 146. 

INDEX. 323 

FTNIS. 

Vindicianus senex medicus, 48, 109. 

proconsul coronam agonisticam Aug^. 

imposuerat, ib. quem ab Astrologorum 

naeniis frustra revocare satagit, ib. 

Vindictffi aviditas unde oriatur, 22. 

Virgilius poeta, 11, 12, 14. 

EXCUDEBAT W. BAXTER, OXONII. 

Visiones et responsa Monnicze data, 42, 

43, 73. 82, 100. 

Vitae hujus miseria, 186. 

Ungulae et Equulei, 8. 

Unus. Nihil est esse, quam unum esse, 

17, n. Unitas Dei omnium modus, 7, 

250. Unitatemin quantum quinqueadipiscitur 

intantum est, 17, n. Universum 

ex partibus pulchris consians, 

pulchrius longe est quam ipsae partes, 

274. idque vi unitatis, 274, n. 

Voluntates duae contrariae nonnumquam 

in homine, 132. 

Voluntas vetus carnalis et nova spiritalis 

in Aug°. ib. Voluntas fortis et integra, 

voluntas semi-saucia, voluntas parte 

assurgeiis, et cum alia parte cadente 

luctans, 138. 

Voluptas carnis. Ab ea continentiam 

Deus jubet et dat, 187. Aug'. pugna 

ne voluptatibus sensuum capiatur, ib. 

et sqq. 

Uti. Non prodest bona res non utenti 

bene, 61. 

Uxor prudens et Christiana describitur, 

159 sqq. Uxor viro propter Deum 

serviens, Deo servit, 10.

ERRATA. 

P. 6. pro Job 25, 4. leg. 14, 4. e vers. vet. 

30. pro librutn quendam Ciceronis leg. quendam aijusdam Cic, 

106. lin. 9. pro aut leg. ac 

§. 5. antep. pro infernum illum leg. illum infernum 

109. antep. pro adnuntiatum leg. nuntiatum 

135. not. 1. 1 . pro igna leg. signa 

U6.proPs.U9.leg. Ps. 129. 

156. not. f. 1. 2. pro sanctus leg. sanatus 

178. §. 22. 4 ab inf. pro e sensibus leg. a sensibus 

204. not. col. 1. 1. 7. ab inf. pro damnari leg. damnavi 

217. pro Ps. 128. leg. Ps. 138. 

231. §. 14. 1. 2. jyro infirmarum leg. infimarum 

234. lin. 8. pro sine initio facta leg. sine initio ; 

§. 21. 1. 2. pro illum leg. illam 

facta

The End. 

World Public Library Association

S. AURELII AUGUSTINI CONFESSIONES - World eBook Library

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?