Varr., l.L. V 143: oppida condebant in Latio Etrusco ritu multi, id est ...

Varr., l.L. V 143: oppida condebant in Latio Etrusco ritu multi, id est iunctis bobus, tauro et vacca interiore aratro 

circumagebant sulcum (hoc faciebant religionis causa die auspicato), ut fossa et muro essent muniti. terram unde 

exculpserant, fossam vocabant et introrsum iactam murum. post ea qui fiebat orbis, urbis principium; qui quod erat post 

murum, postmoerium dictum, †eiusque auspicia urbana finiuntur. cippi pomeri stant et circum Ariciam et circ[o]um 

Romam. quare et oppida quae prius erant circumducta aratro ab orbe et urvo urb[s]es[t]; ideo coloniae nostrae omnes in 

litteris antiquis scribuntur urbis, quod item conditae ut Roma, et ideo coloniae et urbes conduntur, quod intra pomerium 

ponuntur. 

Serv., ad Aen. VI 197: SIC EFFATVS proprie effata sunt augurum preces: unde ager post pomeria, ubi captabantur 

auguria, dicebatur effatus. 

Gell. XIII 14: Quid sit 'pomerium.' 'Pomerium' quid esset, augures populi Romani, qui libros de auspiciis scripserunt, 

istiusmodi sententia definierunt: 'Pomerium est locus intra agrum effatum per totius urbis circuitum pone muros 

regionibus certeis determinatus, qui facit finem urbani auspicii.' Antiquissimum autem pomerium, quod a Romulo 

institutum est, Palati montis radicibus terminabatur. Sed id pomerium pro incrementis reipublicae aliquotiens prolatum 

est et multos editosque collis circumplexum est. Habebat autem ius proferendi pomerii, qui populum Romanum agro de 

hostibus capto auxerat. Propterea quaesitum est ac nunc etiam in quaestione est, quam ob causam ex septem urbis 

montibus, cum ceteri sex intra pomerium sint, Auentinus solum, quae pars non longinqua nec infrequens est, extra 

pomerium sit, neque id Seruius Tullius rex neque Sulla, qui proferundi pomerii titulum quaesiuit, neque postea diuus 

Iulius, cum pomerium proferret, intra effatos urbis fines incluserint. Huius rei Messala aliquot causas uideri scripsit, 

sed praeter eas omnis ipse unam probat, quod in eo monte Remus urbis condendae gratia auspicauerit auesque inritas 

habuerit superatusque in auspicio a Romulo sit: 'Idcirco' inquit 'omnes, qui pomerium protulerunt, montem istum 

excluserunt quasi auibus obscenis ominosum.' Sed de Auentino monte praetermittendum non putaui, quod non pridem 

ego in †Elydis, grammatici ueteris, commentario offendi, in quo scriptum erat Auentinum antea, sicuti diximus, extra 

pomerium exclusum, post auctore diuo Claudio receptum et intra pomerii fines obseruatum. 

Sen., de brev. vit. 13, 3-9: Sed ut illo reuertar unde decessi et in eadem materia ostendam superuacuam quorundam 

diligentiam, idem narrabat Metellum uictis in Sicilia Poenis triumphantem unum omnium Romanorum ante currum 

centum et uiginti captiuos elephantos duxisse; Sullam ultimum Romanorum protulisse pomerium, quod numquam 

prouinciali sed Italico agro adquisito proferre moris apud antiquos fuit. Hoc scire magis prodest quam Auentinum 

montem extra pomerium esse, ut ille adfirmabat, propter alteram ex duabus causis, aut quod plebs eo secessisset, aut 

quod Remo auspicante illo loco aues non addixissent, alia deinceps innumerabilia quae aut falsa sunt aut mendaciis 

similia? Nam ut concedas omnia eos fide bona dicere, ut ad praestationem scribant, tamen cuius ista errores minuent? 

cuius cupiditates prement? quem fortiorem, quem iustiorem, quem liberaliorem facient? Dubitare se interim Fabianus 

noster aiebat an satius esset nullis studiis admoueri quam his inplicari. 

Liv. I 44: censu perfecto quem maturauerat metu legis de incensis latae cum uinculorum minis mortisque, edixit ut 

omnes ciues Romani, equites peditesque, in suis quisque centuriis, in campo Martio prima luce adessent. ibi instructum 

exercitum omnem suouetaurilibus lustrauit, idque conditum lustrum appellatum, quia is censendo finis factus est. milia 

octoginta eo lustro ciuium censa dicuntur; adicit scriptorum antiquissimus Fabius Pictor, eorum qui arma ferre possent 

eum numerum fuisse. ad eam multitudinem urbs quoque amplificanda uisa est. addit duos colles, Quirinalem 

Uiminalemque; Uiminalem inde deinceps auget Esquiliis; ibique ipse, ut loco dignitas fieret, habitat; aggere et fossis et 

muro circumdat urbem; ita pomerium profert. pomerium uerbi uim solam intuentes postmoerium interpretantur esse; est 

autem magis circamoerium, locus quem in condendis urbibus quondam Etrusci qua murum ducturi erant certis circa 

terminis inaugurato consecrabant, ut neque interiore parte aedificia moenibus continuarentur, quae nunc uolgo etiam 

coniungunt, et extrinsecus puri aliquid ab humano cultu pateret soli. hoc spatium quod neque habitari neque arari fas 

erat, non magis quod post murum esset quam quod murus post id, pomerium Romani appellarunt; et in urbis incremento 

semper quantum moenia processura erant tantum termini hi consecrati proferebantur. 

Tac., ann. XII 23-24: Galliae Narbonensi ob egregiam in patres reverentiam datum ut senatoribus eius provinciae non 

exquisita principis sententia, iure quo Sicilia haberetur, res suas invisere liceret. Ituraeique et Iudaei defunctis regibus 

Sohaemo atque Agrippa provinciae Syriae additi. Salutis augurium quinque et viginti annis omissum repeti ac deinde 

continuari placitum. et pomerium urbis auxit Caesar, more prisco, quo iis qui protulere imperium etiam terminos urbis 

propagare datur. nec tamen duces Romani, quamquam magnis nationibus subactis, usurpaverant nisi L. Sulla et divus 

Augustus. Regum in eo ambitio vel gloria varie vulgata: sed initium condendi, et quod pomerium Romulus posuerit, 

noscere haud absurdum reor. igitur a foro boario, ubi aereum tauri simulacrum aspicimus, quia id genus animalium

aratro subditur, sulcus designandi oppidi coeptus ut magnam Herculis aram amplecteretur; inde certis spatiis interiecti 

lapides per ima montis Palatini ad aram Consi, mox curias veteres, tum ad sacellum Larum, inde forum Romanum; 

forumque et Capitolium non a Romulo, sed a Tito Tatio additum urbi credidere. mox pro fortuna pomerium auctum. et 

quos tum Claudius terminos posuerit, facile cognitu et publicis actis perscriptum. 

Belegstelle: CIL 06, 00930 (p 3070, 3777, 4307, 4340) = CIL 06, 31207 = D 00244 (p 170) = AE 1938, +00031 = AE 

1952, +00077 = AE 1977, 00016 = AE 1991, 00069 = AE 1993, 00116 = AE 2005, +00039 = AE 2005, +00165 = AE 

2006, +00031 CIL 06, 00930 (p 3070, 3777, 4307, 4340) = CIL 06, 31207 = D 00244 (p 170) = AE 1938, +00031 = AE 

1952, +00077 = AE 1977, 00016 = AE 1991, 00069 = AE 1993, 00116 = AE 2005, +00039 = AE 2005, +00165 = AE 

2006, +00031 Provinz: Roma Ort: Roma Roma 

Foedusve cum quibus volet facere liceat ita uti licuit divo Aug. / Ti. Iulio Caesari Aug. Tiberioque Claudio Caesari 

Aug. Germanico / utique ei senatum habere relationem facere remittere senatus / consulta per relationem 

discessionemque facere liceat / ita uti licuit divo Aug. Ti. Iulio Caesari Aug. Ti. Claudio Caesari / Augusto Germanico / 

utique cum ex voluntate auctoritateve iussu mandatuve eius / praesenteve eo senatus habebitur omnium rerum ius 

perinde / habeatur servetur ac si e lege senatus esset habereturque / utique quos magistratum potestatem imperium 

curationemve / cuius rei petentes senatui populoque Romano commendaverit / quibusque suffragationem suam dederit 

promiserit eorum / comitis quibusque extra ordinem ratio habeatur / utique ei fines pomerii proferre promovere cum ex 

re publica / censebit esse liceat ita uti licuit Ti. Claudio Caesari Aug. / Germanico / utique quaecunque ex usus rei 

publicae maiestate divinarum / huma(na)rum publicarum privatarumque rerum esse {e} / censebit ei agere facere ius 

potestasque sit ita uti divo Aug. / Tiberioque Iulio Caesari Aug. Tiberioque Claudio Caesari / Aug. Germanico fuit / 

utique quibus legibus plebeive scitis scriptum fuit ne divus Aug. / Tiberiusve Iulius Caesar Aug. Tiberiusve Claudius 

Caesar Aug. / Germanicus tenerentur iis legibus plebisque scitis Imp. Caesar / Vespasianus solutus sit quaeque ex 

quaque lege rogatione / divum Aug. Tiberiumve Iulium Caesarem Aug. Tiberiumve / Claudium Caesarem Aug. 

Germanicum facere oportuit / ea omnia Imp. Caesari Vespasiano Aug. facere liceat / utique quae ante hanc legem 

rogatam acta gesta / decreta imperata ab Imperatore Caesare Vespasiano Aug. / iussu mandatuve eius a quoque sunt ea 

perinde iusta rataq. / sint ac si populi plebisve iussu acta essent / sanctio / si quis huiusce legis ergo adversus leges 

rogationes plebisve scita / senatusve consulta fecit fecerit sive quod eum ex lege rogatione / plebisve scito s.ve c. facere 

oportebit non fecerit huius legis / ergo id ei ne fraudi esto neve quit ob eam rem populo dare debeto / neve cui de ea re 

actio neve iudicatio esto neve quis de ea re apud / [s]e agi sinito 

Belegstelle: CIL 06, 01231a (p 4359) = CIL 06, 31537d = D 00213 (p 170) 

Provinz: Roma Ort: Roma Roma 

VIII // Pomerium // Ti. Claudius / Drusi f. Caisar / Aug. Germanicus / pont. max. trib. pot. / VIIII imp. XVI cos IIII / 

censor p. p. / auctis populi Romani / finibus pomerium / ampliavit terminavitq. 

Belegstelle: CIL 06, 01231b (p 4359) = CIL 06, 31537b = CIL 06, 37022a 


XXXV // Pomerium // Ti. Claudius / Drusi f. Caisar / Aug. Germanicus / pont. max. trib. pot. / VIIII imp. XVI cos IIII / 

censor p. p. / auctis populi Romani / finibus pomerium / ampliavit terminavitq(ue) 

Belegstelle: CIL 06, 01231c (p 3795, 4359) = CIL 06, 31537c 


XXXV // Pomerium // Ti. Claudius / Drusi f. Caisar / Aug. Germanicus / pont. max. trib. pot. / VIIII imp. XVI cos. IIII / 

censor p. p. / auctis populi Romani / finibus pomerium / ampliavit terminavitq(ue) 

Belegstelle: CIL 06, 01232 (p 3795, 4359) = CIL 06, 31538b = D 00248 = AE 2003, +00181 


[Imp. Caesar] / [Vespasianus Aug. Pont.] / [m]ax. trib. pot. VI im[p. XIV] / p. p. censor cos. VI desig. V[II et] / T. 

Caesar Aug. f. / Vespasianus imp. VI(II) / pont. trib. pot. IV censor / cos. IV desig. V auctis p. R. / finibus pomerium / 

ampliaverunt terminaveruntq. // XLVII // P. CCCXLVII 

Belegstelle: CIL 06, 01233a (p 847, 4359) = CIL 06, 31539a 


VI // [Ex s.] c. collegium / augurum auctore / Imp. Caesare divi / Traiani Parthici f. / divi Nervae nepote / Traiano 

Hadriano / Aug. pont. max. trib. / pot. V cos. III procos. / terminos pomerii / restituendos curavit // P. CCCCLXXX 

Belegstelle: CIL 06, 01233b (p 847, 4359) = CIL 06, 31539c 

Provinz: Roma Ort: Roma Roma

[Ex s.] c. collegium / augurum auctore / Imp. Caesare divi / Traiani Parthici f. / divi Nervae nepote / Traiano Hadriano / 

Aug. pont. max. trib. / pot. V cos. III procos. / terminos pomerii / restituendos curavit 

Belegstelle: CIL 06, 31537a 


VIII // Pomerium // Ti. Claudius / Drusi f. Caisar / Aug. Germanicus / pont. max. trib. pot. / VIIII imp. XVI cos IIII / 

censor p. p. / auctis populi Romani / finibus pomerium / ampliavit terminavitq. 

Belegstelle: CIL 06, 31538a (p 4359) = AE 2003, +00181 


[Imp. Caesar] / [Vespasianus Aug. pont.] / [max. trib. pot. VI im[p. XIV] / [p. p. censor cos VI desig. VII et] / [T.] 

Caesar Aug. [f.] / Vespasianus imp. VI pont. / trib. pot. IV censor cos / IV design. V auctis p. R. finib. / pomerium 

ampliaverunt / terminaveruntq. // XXXI 

Belegstelle: CIL 06, 31538c (p 3795, 4359) = AE 1900, 00102 = AE 1900, +00105 = AE 1901, +00077 = AE 1901, 

+00157 = AE 2003, +00181 CIL 06, 31538c (p 3795, 4359) = AE 1900, 00102 = AE 1900, +00105 = AE 1901, +00077 

= AE 1901, +00157 = AE 2003, +00181 


[Imp. Cae]sar / [Vespasi]anus / Aug. pont. max. / trib. pot. VI imp. XIV p. p. / censor cos. VI design. VII / T. Caesar 

Aug. f. / Vespasianus imp. VI / pont. trib. pot. IV censor / cos. IV design. V / auctis p. R. finibus / [pomerium 

ampliaverunt] / [terminaveruntq.] // p(edes) [ 

Belegstelle: CIL 06, 31539b (p 3795, 4359) = D 00311 


Ex s. c. collegium / augurum auctore / Imp. Caesare divi / Traiani Parthici f. / divi Nervae nepote / Traiano Hadriano / 

Aug. pont. max. / trib. pot. V / cos III procos. / terminos pomerii / restituendos curavit 

Belegstelle: CIL 06, 37022b 


] / [T]i. Cl[audius] / Drusi f. Caisar / Aug. Germanicus / pont. max. trib. pot. / VIIII imp. XVI cos. IIII / censor p. p. / 

auctis populi Romani / finibus pomerium / ampliavit terminavitq. 

Belegstelle: CIL 06, 37023 (p 4359) = AE 1909, 00208 


Pomerium // CIIX // Ti. Claudius / Drusi f. Caisar(!) / Aug. Germanicus / pont. max. trib. pot. / VIIII imp. XVI cos. IIII 

/ censor p. p. / auctis populi Romani / [fi]nibus pomerium / ampliavit terminavitq. 

Belegstelle: CIL 06, 40852 CIL 06, 40852 


Ti. Claudius / Drusi f. Caisar / Aug. Germanicus / pont. max. trib. pot. / VIIII imp. XVI cos. IIII / censor p. p. / auctis 

populi Romani / finibus pomerium / ampliavit terminavitq. // Pomerium // CXXXIX 

Belegstelle: CIL 06, 40853 


Pomerium 



CLVIII // [I]mp. Cae[sar] / Ve(s)pasianu[s] / Aug. pont. max. / trib. pot. VI imp. XI[V] / p. p. censor / cos. VI design. 

VII / T. Caesar Aug. f. / Vespasianus imp. VI / pont. trib. pot. IV / censor cos IV design. V / auctis p. R. finibus / 

pomerium ampliaverunt / terminaveruntque // CCX[L] 



[Ex s.] c. col[l]e[g]ium / [au]gurum auctore / [Im]p(eratore) Caesare divi / [T]raiani Parthici f. / [D]ivi Nervae nepote / 

[T]raiano Hadriano / Aug. pontif. max. trib. / potest. V cos. III procos. / terminos pomerii / restituendos curavit // CLIIX 

// P. CCXI

Cic., de div. II 70-75: Satis multa de ostentis; auspicia restant et sortes eae, quae ducuntur, non illae, quae vaticinatione 

funduntur, quae oracla verius dicimus; de quibus tum dicemus, cum ad naturalem divinationem venerimus. Restat etiam 

de Chaldaeis; sed primum auspicia videamus. Difficilis auguri locus ad contra dicendum. Marso fortasse, sed Romano 

facillumus. Non enim sumus ii nos augures, qui avium reliquorumve signorum observatione futura dicamus. Et tamen 

credo Romulum, qui urbem auspicato condidit, habuisse opinionem esse in providendis rebus augurandi scientiam 

(errabat enim multis in rebus antiquitas), quam vel usu iam vel doctrina vel vetustate immutatam videmus; retinetur 

autem et ad opinionem vulgi et ad magnas utilitates rei publicae mos, religio, disciplina, ius augurium, collegii 

auctoritas. Nec vero non omni supplicio digni P. Claudius L. Iunius consules, qui contra auspicia navigaverunt; 

parendum enim religioni fuit nec patrius mos tam contumaciter repudiandus. Iure igitur alter populi iudicio damnatus 

est, alter mortem sibi ipse conscivit. Flaminius non paruit auspiciis, itaque periit cum exercitu. At anno post Paulus 

paruit; num minus cecidit in Cannensi pugna cum exercitu? Etenim, ut sint auspicia, quae nulla sunt, haec certe, quibus 

utimur, sive tripudio sive de caelo, simulacra sunt auspiciorum, auspicia nullo modo. Q. FABI, TE MIHI IN AUSPICIO 

ESSE VOLO; respondet: AUDIVI. Hic apud maiores nostros adhibebatur peritus, nunc quilubet. Peritum autem esse 

necesse est eum, qui, silentium quid sit, intellegat; id enim silentium dicimus in auspiciis, quod omni vitio caret. Hoc 

intellegere perfecti auguris est; illi autem, qui in auspicium adhibetur, cum ita imperavit is, qui auspicatur: DICITO, 

SILENTIUM ESSE VIDEBITUR, nec suspicit nec circumspicit; statim respondet silentium esse videri. Tum ille: 

DICITO, SI PASCENTUR. – PASCUNTUR. – Quae aves? aut ubi? Attulit, inquit, in cavea pullos is, qui ex eo ipso 

nominatur pullarius. Haec sunt igitur aves internuntiae Iovis! quae pascantur necne, quid refert? Nihil ad auspicia; sed 

quia, cum pascuntur, necesse est aliquid ex ore cadere et terram pavire (terripavium primo, post terripudium dictum est; 

hoc quidem iam tripudium dicitur) – cum igitur offa cecidit ex ore pulli, tum auspicanti tripudium solistimum 

nuntiatur. Ergo hoc auspicium divini quicquam habere potest, quod tam sit coactum et expressum? Quo antiquissumos 

augures non esse usos argumento est, quod decretum collegii vetus habemus omnem avem tripudium facere posse. Tum 

igitur esset auspicium (si modo esset ei liberum) se ostendisse; tum avis illa videri posset interpres et satelles Iovis; 

nunc vero inclusa in cavea et fame enecta si in offam pultis invadit, et si aliquid ex eius ore cecidit, hoc tu auspicium aut 

hoc modo Romulum auspicari solitum putas? Iam de caelo servare non ipsos censes solitos, qui auspicabantur? Nunc 

imperant pullario; ille renuntiat. Fulmen sinistrum auspicium optumum habemus ad omnis res praeterquam ad comitia; 

quod quidem institutum rei publicae causa est, ut comitiorum vel in iudiciis populi vel in iure legum vel in creandis 

magistratibus principes civitatis essent interpretes. At Ti. Gracchi litteris Scipio et Figulus consules, cum augures 

iudicassent eos vitio creatos esse, magistratu se abdicaverunt. Quis negat augurum disciplinam esse? divinationem nego. 

At haruspices divini; quos cum Ti. Gracchus propter mortem repentinam eius, qui in praerogativa referenda subito 

concidisset, in senatum introduxisset, non iustum rogatorem fuisse dixerunt. Primum vide, ne in eum dixerint, qui 

rogator centuriae fuisset; is enim erat mortuus; id autem sine divinatione coniectura poterant dicere. Deinde fortasse 

casu, qui nullo modo est ex hoc genere tollendus. Quid enim scire Etrusci haruspices aut de tabernaculo recte capto aut 

de pomerii iure potuerunt? Equidem adsentior C. Marcello potius quam App. Claudio, qui ambo mei collegae fuerunt, 

existimoque ius augurum, etsi divinationis opinione principio constitutum sit, tamen postea rei publicae causa 

conservatum ac retentum. 

Cass. Dio XXXVII 24-25: καὶ ηαῦηα μὲν ἀνὰ σπόνον ἐγένεηο, ηόηε δὲ οἱ Ῥωμαῖοι πολέμων ἀνάπαςζιν ηὸν λοιπὸν ηοῦ 

ἔηοςρ σπόνον ἔζσον, ὥζηε καὶ ηὸ οἰώνιζμα ηὸ ηῆρ ὑγιείαρ ὠνομαζμένον διὰ πάνς πολλοῦ ποιῆζαι. ηοῦηο δὲ δὴ μανηείαρ 

ηιρ ηπόπορ ἐζηί, πύζηιν ηινὰ ἔσων εἰ ἐπιηπέπει ζθίζιν ὁ θεὸρ ὑγίειαν ηῷ δήμῳ αἰηῆζαι, ὡρ οὐσ ὅζιον οὐδὲ αἴηηζιν 

αὐηῆρ, ππὶν ζςγσωπηθῆναι, γενέζθαι. καὶ ἐηελεῖηο καη' ἔηορ ἡμέπᾳ, ἐν ᾗ μηδὲν ζηπαηόπεδον μήηε ἐπὶ πόλεμον ἐξῄει 

μήη' ἀνηιπαπεηάηηεηό ηιζι μήηε ἐμάσεηο. καὶ διὰ ηοῦηο ἐν ηοῖρ ζςνεσέζι κινδύνοιρ, καὶ μάλιζηα ηοῖρ ἐμθςλίοιρ, οὐκ 

ἐποιεῖηο· ἄλλωρ ηε γὰπ παγσάλεπόν ζθιζιν ἦν καθαπὰν ἀπὸ πάνηων αὐηῶν ἡμέπαν ἀκπιβῶρ ηηπῆζαι, καὶ πποζέηι καὶ 

ἀηοπώηαηον, κακὰ αὐηοὺρ ἐν ηαῖρ ζηάζεζιν ἑκοςζίοςρ ἀμύθηηα ἀλλήλοιρ παπέσονηαρ, καὶ μέλλονηαρ, ἄν ηε ἡηηηθῶζιν 

ἄν ηε καὶ νικήζωζι, κακοῦζθαι, ἔπειηα ζωηηπίαν παπὰ ηοῦ θείος πποζαιηεῖν. ἀμέλει καὶ ηόηε ἠδςνήθη μέν πωρ ηὸ 

οἰώνιζμα ἐκεῖνο ποιηθῆναι, οὐ μένηοι καὶ καθαπὸν ἐγένεηο. ἔξεδποι γάπ ηινερ ὄπνιθερ ἐπέπηανηο, καὶ διὰ ηοῦη' 

ἀνεμανηεύζανηο. καὶ ἄλλα ηε αὐηοῖρ ζημεῖα οὐκ αἴζια ζςνηνέσθη· κεπαςνοί ηε γὰπ ἐν αἰθπίᾳ πολλοὶ ἔπεζον, καὶ ἡ γῆ 

ἰζσςπῶρ ἐζείζθη, εἴδωλά ηε πολλασόθι ἀνθπώπων ἐθανηάζθη, καὶ λαμπάδερ ἀνεκὰρ ἐρ ηὸν οὐπανὸν ἀπὸ ηῶν δςζμῶν 

ἀνέδπαμον, ὥζηε πάνηα ηινὰ καὶ ἰδιώηην ηὰ ζημαινόμενα ἀπ' αὐηῶν ππογνῶναι. οἱ γὰπ δήμαπσοι ηὸν Ἀνηώνιον ηὸν 

ὕπαηον ὁμοιοηποπώηαηόν ζθιζιν ὄνηα πποζλαβόνηερ, ὁ μέν ηιρ ηοὺρ παῖδαρ ηῶν ὑπὸ ηοῦ Σύλλος ἐκπεζόνηων ππὸρ ηὰρ 

ἀπσὰρ ἦγεν, ὁ δὲ ηῷ ηε Παίηῳ ηῷ Ποςπλίῳ καὶ ηῷ Σύλλᾳ ηῷ Κοπνηλίῳ ηῷ μεη' αὐηοῦ ἁλόνηι ηό ηε βοςλεύειν καὶ ηὸ 

ἄπσειν ἐξεῖναι ἐδίδος. ἄλλορ σπεῶν ἀποκοπάρ, ἄλλορ κληποςσίαρ καὶ ἐν ηῇ Ἰηαλίᾳ καὶ ἐν ηῷ ὑπηκόῳ γενέζθαι ἐζηγεῖηο.

Cic., de div. I 27-29: ex itinere, cum iam progressus esset multorum dierum viam. Cuius quidem hoc 

praeclarissimum est, quod, posteaquam a Caesare tetrarchia et regno pecuniaque multatus est, negat 

se tamen eorum auspiciorum, quae sibi ad Pompeium proficiscenti secunda evenerint, paenitere; 

senatus enim auctoritatem et populi Romani libertatem atque imperii dignitatem suis armis esse 

defensam, sibique eas aves, quibus auctoribus officium et fidem secutus esset, bene consuluisse; 

antiquiorem enim sibi fuisse possessionibus suis gloriam. Ille mihi videtur igitur vere augurari. Nam 

nostri quidem magistratus auspiciis utuntur coactis; necesse est enim offa obiecta cadere frustum ex 

pulli ore, cum pascitur; quod autem scriptum habetis †aut tripudium fieri, si ex ea quid in solidum 

ceciderit, hoc quoque, quod dixi, coactum tripudium solistimum dicitis. Itaque multa auguria, multa 

auspicia, quod Cato ille sapiens queritur, neglegentia collegii amissa plane et deserta sunt. Nihil fere 

quondam maioris rei nisi auspicato ne privatim quidem gerebatur, quod etiam nunc nuptiarum 

auspices declarant, qui re omissa nomen tantum tenent. Nam ut nunc extis (quamquam id ipsum 

aliquanto minus quam olim), sic tum avibus magnae res inpetriri solebant. Itaque, sinistra dum non 

exquirimus, in dira et in vitiosa incurrimus. Ut P. Claudius, Appii Caeci filius, eiusque collega L. 

Iunius classis maxumas perdiderunt, cum vitio navigassent. 

Cic., de div. I 77:Quid? bello Punico secundo nonne C. Flaminius consul iterum neglexit signa 

rerum futurarum magna cum clade rei publicae? Qui exercitu lustrato cum Arretium versus castra 

movisset et contra Hannibalem legiones duceret, et ipse et equus eius ante signum Iovis Statoris 

sine causa repente concidit nec eam rem habuit religioni obiecto signo, ut peritis videbatur, ne 

committeret proelium. Idem cum tripudio auspicaretur, pullarius diem proelii committendi 

differebat. Tum Flaminius ex eo quaesivit, si ne postea quidem pulli pascerentur, quid faciendum 

censeret. Cum ille quiescendum respondisset, Flaminius: 'Praeclara vero auspicia, si esurientibus 

pullis res geri poterit, saturis nihil geretur!' itaque signa convelli et se sequi iussit. Quo tempore cum 

signifer primi hastati signum non posset movere loco nec quicquam proficeretur, plures cum 

accederent, Flaminius re nuntiata suo more neglexit. Itaque tribus iis horis concisus exercitus atque 

ipse interfectus est. 

Fest. p.306 L: Quin augures publici: ex? ex quadripedibus, ex 

Cic., nat. deor. II 10-11 Multa ex Sibyllinis vaticinationibus, multa ex haruspicum responsis commemorare possum 

quibus ea confirmentur quae dubia nemini debent esse. Atqui et nostrorum augurum et Etruscorum haruspicum 

disciplinam P. Scipione C. Figulo consulibus res ipsa probavit. quos cum Ti. Gracchus consul iterum crearet, primus 

rogator, ut eos rettulit, ibidem est repente mortuus. Gracchus cum comitia nihilo minus peregisset remque illam in 

religionem populo venisse sentiret, ad senatum rettulit. senatus quos ad soleret referendum censuit. haruspices introducti 

responderunt non fuisse iustum comitiorum rogatorem. tum Gracchus, ut e patre audiebam, incensus ira: “itane vero, 

ego non iustus, qui et consul rogavi et augur et auspicato? an vos Tusci ac barbari auspiciorum populi Romani ius 

tenetis et interpretes esse comitiorum potestis?” itaque tum illos exire iussit. post autem e provincia litteras ad collegium 

misit, se cum legeret libros recordatum esse vitio sibi tabernaculum captum fuisse hortos Scipionis, quod, cum 

pomerium postea intrasset habendi senatus causa, in redeundo cum idem pomerium transiret auspicari esset oblitus; 

itaque vitio creatos consules esse. augures rem ad senatum; senatus ut abdicarent consules; abdicaverunt. quae 

quaerimus exempla maiora: vir sapientissimus atque haud sciam an omnium praestantissimus peccatum suum, quod 

celari posset, confiteri maluit quam haerere in re publica religionem, consules summum imperium statim deponere 

quam id tenere punctum temporis contra religionem.

Varr., l.L. V 143: oppida condebant in Latio Etrusco ritu multi, id est ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?