IV.Cod.TheodoCTit!V.

343
IV.Cod.TheodoCTit!V.
««pop JU»V» *ft
,;, * r SS ** ? SW JjS *vA>f*»nwr &$$: P*tÇu» $ Souem in thefauro ^cept. r\ firn* 2
>^iM>,«d.Tt|}x , Id eft , 'jéc pronitm quidem id a rebut csp. imer dileQot, de fife mSlrum. in voce indiSitmn
fecttUribtu comprobdbo; TESTAMJEMTA S? iaFtru- Baldurn tmA.j4uih.auad (ìne.Cotai. conjU, jo8. vd.|
mentafiu tabula nuptiolei de eredità , deaue aliù con- couf.60. lui. Qanim de teSiim. ^nmfl. H Pdenm
irutlibus, nifi in principio COMSVIATVS tempora qtufl.Ci.qmiçUa,h hanc qaxftionem ttaâancGt»-
prafiripta habeant t tir ab orniti *ti fia vacua fùnt-. Idi tianum Difcepist.FtrefifJA* cap. i} $. vbi îfi al-
eriint eft t quod iti iltù domìnatiir » id quod conirouerfias legac. iUnd certum I vbi de teftaroenti vetoftatt
tofttt, td cjtiod à Ir.ahìu liberai > & exjnimtcis amico/ uecelfarià conftice oportet> quod v tique fit, v. g.
fitcit : Prolùdè qui talia fcrSunt * tanquàm lucemam cû duo eiufdem hominis teftamenta ptoponuntor,
~*in Candelabro, ita in fronte injiriontttiì Confìdatun quorum vno forte Titras > altero Mzuius inftitont
préfixant , vi otnmbtu e/tu infra funt pr stuccai a qua fi eft, vel cumde ftatu teftamenti quxcitQC> neqoc
*jfofinter/é 3 lumen fufhderit » omniàque tenebra & mul­ aiiunde cplligi poteft j vtrum antiquins (ît'.iHn
ti! perturbai ione cojnpletteru : Propterea omnù dati ac- càmiahueft, vt temporjs lapfa yftamenta infittepti
rmio,fiue cut» amicù+fiui eut* inimica, pue cum -mentur > quod vaque ius aliquando mit > vt docet
domeftkis , fiue cum procuratmbut & (économie ag*\ hac lex noftra | cùm fané neceflanò diern & Cou*
tur , bar cauùone egee , & vbùjue menfis & annoi & Fulcro feu Datamt reqniri.
d-es prsjcribimai. Quod fi tanta huins rei vìe eft in Adlegisiftinafentenciam» qui decennio R
feeularibut negetiit, multò tnaior & vtilior in {piritua- mentum omne infirmaci Honorins inbettredeatM
lifkttScc. Vbi inter alia vides Chryfaftomum di- In terrainis igieor iuris placeat mihi maeistnilii^
centem , abfque Confule teftamenta omnibus vi- ni lez > etfi tempora ea elle polîunt S quibus I
ribus vacua elfe : mini «fUK* » tintiat X3» JV*K«M«»K.' rij legi locus ette poffit S quando videlicet rorbidji
Vt mirer «j'rum doâum nuper fctibentem.Chryfo- adeò rebus. per continuas Barbarorura irf uptiones
ftomum loco citate » non dixift*e teltamenta effe om- 8c inuafiones, vt hoc zuo s fiue teftator qnamlibet
ninb nulla, fed omiffionem tantum Confulis ratd- volnntatem mutatnrus effet » condendi teftamenti
tarum diflRcultatum & contentionum caufam pra- facultàtem forte non habnit > vel quod condidib
bere. Similiâque etiam occurrunt in Libanij Ora­ facile intercidere potai Atqneitaexemplnml»'
tane Paneeytica in hdiani CmJhlatumtpix^o. Quid culentnm hîc habemus legis quamlibec abrogar»
luftinianós? difercè ìs in teftamentoimperfeóto in­ quac ad fuum tempos expenfa>eodcmque fl
ter liberos temporis eharacïerifmum propria patris
manu adfcribi vult > & quidem principio tefta-
te, haud iniqua videri qucatï
^ Dfl/iFlDElCOMMlSSljr^CLAVSVL^ C O D I C 1 L L ARiS
in teHammti
vi i. • Imp.Thcodofius A. AfclcpiodotoFF.p.
I quis agerc ex teftamenco , qdoHbct modo , fiue fcrîpto , fioc fin«
feripturâ , confcûo, de haereditate volucrit, ad fideicommiffi pcrfccutionem
afpirare cupiens minime permiccatur: Tantum enim abeft,^ 3 ^ 1 "
J.'tum: euiquam pro fuo migrandi defid^io concedamus, vt etiam illud (an-
ciamus, Vt fi teftator faciens teflamentum , in eodem PRO COD I CILJLIS |
VALERE çomplexus fit, qui hacreditatem petit, ab ipfis intencionis cxariiis vtrum
velit eligendi habeat poteftatem : feiens ïe viïius elecVione alterius fibi aditum pt*cf
LI fi fie j ita vt (Sue bonorum p.offcflìonem fecundum tabulas, vel fecundum nuncupationem",
cgter^fq— 1 ^" ^-ft^-*-^ 1 • mm «* !

De Teftamentis & Codicillis/ 3 47
viM ETIAM coDxciLLORVM DEBEÀT OBTINERE, ilio iure elecT:ioms vidclicecperdurante
| ve qui ex teftamento agere voluerit, ad fideicommiflum migrare non podio
jj quis vero ex parencibus vtriufque fèxus acliberis vfquc adgradum quarcum
| vineulis alligatus, vel cognarionis ncxu conftrifltus ad tertium vfquc, feriptushjcrcsfoerïc,
vel nuncupatus, in eo videlicec ceftameneo, quod teftator ricem
quoque coditillorum voluit obtinere, licebit ei,fi de hgreditate ex ceftaraento fecundum
| mortui voluntatetn agens fueric fbrfitan" fuperatus, vel certe ipfc fponre voluerit, ad
n\ieicornmifii fubfidium conuolare : Jfm enim par eadémque ratio videtur amittere débitât
& WM, non c *¥ erc> • Dac.x v 1." Kal.Mart.Conftantinop. Viclore v.ccoss. H
INTERPRETATIO. Si quis per fer ip tarant j teffamentum I tjr foîintodum
fine feriptura, hoc eft, fer nuncup/ttionem fuam iterandam erediderit voluntatetn, vel fi eodiciffit
% quod ejf fideicontmijfum, potefiatem haredifuo commiferit, vt ex qua Voluerit %
torts or din *tione /accédât, tune in primordio adettnda kareditatis fuam public are non definii
voluntatem, vtrum ex tesamente- » an per nuncupationem, an per fideicommiffum hareditatem
fibi eligat vindicandam' Jguod fi prima eleHio tins fuerit Jùperata, ad alteram et tranfire
non lieeat:quia vniuspetitione concejfa, dercliqmfe nouerit cxcludtndum, quia vna petitio
alias aperte | euidenter exeludit. n Extrenta pars legis iftius ideo non babelur [cripta vei
expofita y quia lioucllA lege calcatur, L%^
I N O T JE. I
|f Lex vit Cod.de eoJiciBu : & lex i. CeJ.de btiur-ptff-cnt.nA. liberti, hinc exlcclpce fune. Jnngendâquc buie Ux
vlt.fjp.de i»rff.trft. qua: ex bât defumpta eft.
" AfeUphdetue PP. Oriencjs fcil.fub Theodofîo lun.v.Profop.
" Somtrum poffi/po (êcundum nuncupationem leu mineupatiiium tcfbmrntum quoque defërtur : (èd vtilis. quia iure
1 Avrorio docciò non Jatur honorum pofleffi©, miA (êcundum tabulas , id eftf, (êcundum rçftamcntum feriptum , &
Ì tfbfigmxitm (éptero teflium ufffàs,l.%.ÌHJÌK*t jf.de honorumpefleflìonib.fecundum tabulas , t? l.vlt.Cod.eod.tit. .•-
: " Veluti * honorum po/Tcifiones : dequibu* titult Digeftorumfi tabula tejt amenti extabunt : vel de ceftamento militisquoquo
modo fiôo. Njm Se deca bonoiuin pulTclIione fpecialiter editto cautuni quoque fuit, fit.Jf de honorum
pejfefflene ex t eft amento militi*-
" Exponxit Tribonianiu bare vetba : Edili i D.Hudriani fitnusum mentio m g S 6 inf.^HermfH mppiBuhnis -. rjj< A
MtltA v»lentintani 4« Huius edKti haec fumma eiat. Port apettutait>& ie^it4tio Hadriani i eiài'que loco ex Iuftiokmi conOitucione in pol^
« S fie iniUìo non, inut snnum tantum ! fed peinetuo.Pt vero hcc ratio eft « R E buitUc* ligit vetba à fuo
Codice remoderir, « fini lia quje extant /» d.l.x 6,inf.auarufn npftUatitnes.
* Sequenrìa ad ilia vfque a, IttHdaHoqut, abfunc a l.vlf.Cod.à*cediti/Ut : qnx bine alioquin deru'mptâ eft. Pars
, timeneorumreiccìacft/» l.i C«d de honorumpoffeffìone contrat*bula* liberti. Hìc interim forte reponendu
fieenim, ncque enim in &cjuencibui ìinlini vlla continetur*: imo ita quoque ibi :fit muliir, ite.
* Hinc defumpta eft Ux vh.fupr.de ineffirit/i tefiamint» '. voidixi. H
* Hinc dcîii'niptn eli d.Iex %. Cod.de honorumptjfejfiono, &c. cuiu's infcripcio lìmul & fubtVriptioex hac noftra emendanda
eft Sci St in Marcellini tt Ca/Iìodorì Chroniéo Vi&or ey> Caftìnm Confùles ,cum d. Ux t. male prsftrat
Vimterem fr JErnUianum.
De hoc Édi£to dicam in/r.iuetnment.
" PrttMuere ; id eft , ante cauete lantcquam (cilicet ad optionem admittatul'.
" Minor>bus in bis qus pravermileiinc vei igoorauerinc, eontulirur /• ^.de integri reflit utione, vbi plufìl<
" AbeCt live vox à Cod. I«ST. H
" SubJicic hoc loco TribonianiK * buie I. atrexir qua) eius non fune de numero & qualitate teftium in Cadieillìa ojpnfque
alia voiuntare pnner teftamenrum.
' ' In dl.vlt.fup.de ènofficiofo tejiam.cftvu.ttfi manuferipti melioris notxhabeant vi.Ai in ibetur i.l,t.4s
btiurumpvjfejfitmib.contr* tabulât liberti x|| i.Iu l.vlt.de Ctdicilthxvi
" interpieutio iuec abfurda*
I CCtMMENTARIVS.
K E FlOEXCOMMISSl * SC Cte\VSVlA\ CO>
^E i ARIS viì

•s 48 M É£ffî3SU WÊÊÊ
v4it oc 4Ï^o fideâcomrâi/& ad Jibrçta-j
tem pernenîiç j.$6.w,de m«H*Wptfi**»àcà qrigH
ritot, vttumiî de hxreditate fêmel agerc voloerit,
•feu hxteditatèm perierit, Sc&c ggg â *'* » «
teftaraowo 'vifclrcet w aliim mirtee mox
, & dotern/ix ftipulam confeqacbatur, Se cel&am
Abi à marito. In alcione rei Teorie id fpedale
erat > quod etfi ea verba fn dm* matita* i elifto
•«ori non adfcripnffet 1 fed nmpllckeftv*or tekéhim
accipiédo.rei vxorix aceionem amittebat pm
p| fideicornmiimm inquam ieicoti^^^ 0ii ^concurrent*, ^ ^ _id ^eft ^, reliâum ^ ^ M dote ^ ^compen - —
niiffi perfezione» additate? Id qood-Wc /. nega- «abttnr:* fie deteriot in eo muluws colpito j§|
nr : Nempe finira,ab ipfis»wew«w«, | eft,aûi©r.u\quàm çteditptnm : /. *i'*'*J&-**£ljgg!ài,
fes , exordiis bxj.es vtràra vdit, eligendi poteftj-* CW. ad l. Falcid. /. 11 J. «r. sd SC. M
ter habec, 8c inter îpfa huins taris aufpicia prò- Jjj
fcnlramraxintentnmìsexplaoare débet rfedvnittf- «*batnr raolieri , vél vxonx attronis
Èdç fpwewoin fieqtî© rtw qux magnani alioqoin vim & poteftatem habene
ad ^ttirinenda videlicet teftamenta ,^upplendófqne
foiemnitatnm defeéhis, obliqnSdâque cinilia
verbâ, cV fideicommiira inducenda > id efficere
vnquam pofTnnt, eov,e porrigi debent, vt variase
hjTGedi liceae.pœnheréqoe t pofteaquâ femel viam
vrïâm elegia Et tribus înfuper arguments feu exëlis
fîmiliburex intima vetetique Iurifprndentiâ petitìsj
id adftruit idc/.Theodofius lun.vt exteroquin
hâc «tate fheteris luris auAoritas in acgnmentum
& exemplum adduci folata in Imperatorum confti.
tutionibus, 1 quod ctiam teftator lex $.fHùr.b.t. "_J\
Primum arguroei\tum Se exemplum eft in eo,
qui deronAi voluntatem femel agnouit : nam Se ts
pofteà à querela inofficiofi excluditur : qna* fentenria
hinc excerpta, conieéta eft in Lvlt.Jkp.St iV
off.teft. vbi de eo piene dixi. Sccundum exemplum
eft in patrons. Patronus fxilicec eleâts operis &
mnnèribus liberti » à bonorum pofTeffione contre
tabulas liberti repellîtur : qux fententia par iter re­
rUi, vt loqnitur lex cum *b v»»$l'indkJigm4.ìfo.
rum altecp (emel ^eâto » ad akerora tranfire H
non poteiat ; h.l.& dj.wi.$. j. In tantum, vt (que
fingularis caudonis fpecies notanda eft, qnxque
fc. Y. additur ) mulier eo nomine cauere cogercuir,
ne videlicet pornitentia ad alrad tranfiret. Ver&m
hoc Ediânra de Jtltcnut* àluftitiiano pofteà abrogatum*fuit
\À. i*ón vtputè transrasi rei vxolte
a€Hone in atSkionem ex ftipnlatu : de quo v.& Ça-
iacium f.obf.%6. Et hxc triaquidem umiliai ^M
pia fpot s qox in argnmencum hìc aduocat Theo*
dofias Iun. vbi videlicetvnà via eledtâ ad altcnm
tranfire feu migrare non licet. Et ita qoidem ha-
Aénùs de primo hum leg. capite,eius Amptutionc,
& Illuftratione.
f Scquitur duplex Excepta qux bJ. addimr.%
eoipfoEdiâoicincet de Alitmm mulier i mioAl
ob xtatem fuccorri folienm hxc lex tcftatui^M
quopleniùsad /. vlt.Jnp.de in tem rejt imi ione. Eli
hâc ipfamct/>M'N« l. fpecie pertome quihlam exci*
pinntqr » verf.fi n
dedufiba fuiffec : fi non fuiffet, adtio rei vxorix ei
corapetenai : vtraque adtio impediebatur, fi mari- 1 ^ t ^ ^ ^ ^ ^ ^ m ^ ^ ^ ^ B Ê U ^ ^ ^ m
tns aliquid vxori nominatim prò dote relega(fet, 4HÉM£M7'î%*.&iii.ii,£c CelfosbtLpatrme»
idqnemulier amplexafuiftet :l.Jifilie* §.pen. -».f*y tpJhJin.^de Ltgatit x.Sc |uftinianusln/.w^i
mit. erc'ft. /.*«. *.jU*to m*trim.l.6.$.t. » quand» primcXod.de caditcii |«//^iim1iratierellbensj
dia lerator. Sed fi id teftator non addidiffet ; vxor rentibus remittebatur omis filiquai '**
JC
cadem rarfone Vicefma vecligal hoiufraodi peri
nis remiffum erat, quam in rem vidcndns eft Plir
panegyricus. Eadem ratione liberi Se parentes ad
tertium vfqne gradom hxrcdcs infittoti, qnod qu s
ex teftamento non capitbit , feu quod eo g
fftamento caducum erat iure antiquo e
/«fa cadocaria caplebant^tft 1 teftatpt ' •

De Lkigiofì&j Î49
rumCuri* c»n»tatis » quoties non Cnriales Curiali - fidile. lA. ) quanta cfiSclautulìi codicillaris adieéh*
bus foccédeiénr. Noue-lm Thcodofij noftri x. fub j vis & poteftas.
fù.ll.de hu qui [ponte munta , &c. vnde defumpta Et vt in vnnm fiab finem nnne colltgam , tria illa
cftlix vn.Cod.de impan.lucr*i.dcfcript. I Ethaûequar
tribus buim Itti» locis de el'auJ Codicillari
nos quidcm de duoous AWMM Ag. cipitibus « de pri­ dicuntur. t. Claninla codicillaris , vitintn imperfemo
inquam ,.8c vltimo, feu de prima fpecie. • ûionis teftamenti fuftinet ; quomodo 6c alias , S:
Sequitur tertinm caput medio' inrer haec loco I contenus defc&um folemnitatis jv
jtoficum , feu fecunda Ipedes de Ippetfe&o tefin- • i. Sed, vt non fappiet defeâam voluntatis ex eomenta,8cvtrùmidfideicommîfliobtentu
, vel vi rundem Doftorum confenfu * feu teftamentum irn-
claufula: codidllari* fiiftineatu& Et définit Theoperfeétum ratione voluntatis non BI neqoe
dofiusIun. imperfcâo,, ideft non impleto tefta- iupplct defe&um in fnbitant ia,' ita nec in hanede
tnemo I cùm videjicet teftator qui deercuit facere voluntatis mutationem fuftinet.nec opeiatur con­
teftatnçntom , id impiété nequiuit, inteftaWm .vitra mentem teftatoris. 3. Exccptis parenti bus delideri
| *. neque traduci id polîe ir beri* adeom quem dixi graduo»vique : p
nijfiinterpretAiioncm, velut ex codicille : Nifi id p
x\ teftator ceftamento complexus fit, fea adicecrit
» fé velie feripturam huiufmodi vim codicillorum
obtinere. Nou tanti eit fideiconsmiffi inrerpretationis
ratio ( etfi hdricommifli adfcripti in
teftaroento ; p ve in fp./. 1o. *C.fkmU,trciJc.
$$&, DE LITIGIOSISvt:
T f T V L V S V.
V XI f.Co D. I v s T. Tit, 37. Racîoneirt ordinis, & cur tìtulus
hic hoc loco collocatus fie, inox cfteeidam.
1 1. * Imp. Conftaiitinus A. ad Prouinciales. Polì alia.
l&É ITE pendente, ili in controuerfiam dcuocatur,fn coniun-
W perfonam , vel extrancam donationibus, vel emptionibus ! vel
quibuflibcr, aliis concrnetibus > minime tran^ferri oportec : Tanquam
nihil fàclum fn lice nihiiominùs peragenda. ^ QuÀd fi Tucclae caula
vertitur, noie examen Iudicis , in {ìipplcmeittum prommciatioDÌs,
__M Arbitri, qui non iam arbitri, fed execucores putaodi Tunt, &c.
1 BaiTo 9c Ablatiio e o s s. [5 31.] E
IUTIRP» ET À** 1 o. Ses qax propofitA *$tione repetitur, trtnsfeïti à pojjìdtnte ad
tti HUIIÙ eantrsïïièfu pot e fi, neque inde aligna fieri feriptura permit tit ur , nifi prìm lis
de qua agitur fuerit iudieio definita. VfL Sic. Res litigfaj* nullatentts ante dari nec vendi
pot e fiqukm e litige tur. H
I N O T p|
* Lex t-Ctflvatt.vtoc intexpolan ed. Qgseoatn aiupip peu ini* iHRgtnSx Eat I mot dicam.
in Col.IVIT hoc ita immuMium fuit \littpnitnnmSimtsipfi iHlnikriHm dtd*9* funi ; vii rei fro qitibùi
H *Borà rn iettntù iitfndtt, in ctniunRnm, &C. I
' .Ab tidcm udore licmtv l(a.Q>dci lufhoianeut»
* Fughine hvcbui* leg*p»t» e(l', neqotadhaOcTinJun) quicquam porrinet ,kcd id Ttartitam de Tuttribw,
vei *d (raâatumdeluditi*fpeAat* Vetua fimilisâjSAt^oconditorainhuius Codui'5 occurcic)fff#/. J./itf. fintata
I . r^m^aryinjqaaoïhuicincctaUa^çoniiiiinailamdj»^ Interpcesf4oéaulJamtiasialoifirpKniionefdïnuD|Kin
"indiefa. ti eli, Picfidjs, fai Redlotis Ptowncix.v.Gl.Tbefd.
COMMENTARIVS.
Jj E Ivtfi cu s primx, feamdarque Inrtantiz,
gJLLgj accuratiflìmi Ediâi Corutantiniand , quod
ad Prouinciales emillbm A. o. j|j. hxc lex pars
eft} Pariter ve leges alic compiutesi qua: buie coniungendz
rum : putì lete 3. /Sjp. fin.tfffwA, I.16.&
17. tnfr.de appâStt. 1.1 .infr.de hit qui per metum Indieie
non dppelù*. imo et iam lex 2. Cubi in rem «Elie.
In cuius (ubfcnpBone habetur x.Kalcnd./iug. Inter
ODas djex Wm&im regund. argumenti quoque paritate
Jraic noftrac ex parte refpondet, 8c lucem feeneratur.
Qu^inimp iungenda vide ri ueflìt, Se lex 1.
fitpJU affic.Relr.Pronte. ltj. J Ced.eod.m. fer 4. Cod.de
turìfd. tmn. Jud. Qu,od non temere affirmo. Inter
alia vero Conftantintis eo Edicro cauendum credidit,
ne iudicia vel retardarentur per abiéntiam aut
connnuaciam forte domini, què pertinet di&* lex
X» 3 [x-Ctd.

350 ^fijV. Cod.Theodof Tijr I.
i. Coi. Û «ftie : vd fatto aliqno lirigatous
intcrcàtb : quo fpettac A«M« /*/*r *
•ve & de Arbitra dandis , di qntì fine buim leg. agitai
j Se | De priore, priìrs.
§ LITIGIOSA*» igitur rem'* lite pendente»
peCgjj alienaci » aat transferri antequam
elittgetut s vetat Conftanrinàs M. quoennque
tandem cwtrattus genere , Se in quameuneme
perron '( de cuins inris ratione Se origine
, qui ad leges Decemnìrales fcripsêre , pleniùs
f Efftàu* auwmHHwrtìhit eft, ttm vt ih*,
futtio ipfo iure nulla fitiftenet enim alienatio» l.n,
& fetj.ff.de rei vindìctttìone ) verom.vt ltVriihilonlI
nos quali alienatio non interuenifTct | per eofdem
peragatur , per quos cepta foie » tanquarn fi 8f|m
rattum fuiflet > re eodem loco redi tuta ] m| /L.V
ante » ncc mutantnr perfonz litigatorum propter
alienationem fattam } quod etiam coifuSH 1*
vlt.Cod.eod.titSx harc de prima huios legis ]M|
I !. Altera buim l. pars ab hoc titulo m^H
vt anteà monui, fentenriam hanc prarfert ! aa
agerc lolcnt occafione legu vit. «. de IMgìofis : las J
ad il. XII. Tab. percinet ) Vbi primo norandum, èiires pertinentem » quando fcilicet Arbitri dan&
agì de CôVr«é7«>:Teitainenci quippe alia ratio èftjeó nnt » quando vero ipte Prxfes cognofeere debett,
feiiicet rcilittgiofa legari poteft , rìeque ad hanc quo perdnec parìter lex 3. & l. vlt.fkp.fin. retimi.
fpeciera exerptio pertinet litigiofi : quia feilieee ( qìiz iwc inter aliasiungenda eft ) Se l.i.ZÙU /«-
hiiius aiiemtionis occafio eft mors litigatoris > non rì/dilt. InTvT%4i« iudicio igitur Iudfcem (ine P
rtipidiras lidi aduerfarij> /.?.er 4. Cad. tot tit. iìdem ipium examen fuara pra*bere iubet ConlUn-
Et hâc causa lite titulus collocati» hoc ordine & tmus M. id eft , cognitionem faam ad hi bere S 1Q.
poil citulu de leflatnemù. f Secundo notandum dicium nempe TuteUc magnos Indices exipe. Mem
in cjhoCH>icjHe comraflfu venere id obtinere * velini in •ero in focietatis Iudicio obtinet, vt & fi de loco
donationibus, emptionibas. Quanquam excepta controuerfia fit vitra quinqne pedes ,d. /.). ftp.fr.
.poftea fuit in dotera dado , & propter nuptias do­ nìumrtgHndorum , qux &c ipfa buie conùmgenda
nano. Quid enim , fi non fuppetac force alia res, ed 3 fìmùl & argumento refpondet. 5 Quid igi­
qua: in dotem detur > vel propter nuptias donetur ì tur ? Iudex fine Rettoc Provincia: iudicat » an ira
l.vlt. Cod. eod. tit. Qua ipìa conltitntione excepta «ari alìquid àTntore » vel focio, m
quoque fuit dittino rerum hzreditariarum. Ç Tertio
notandum » id percinere in c]iiamcnnc]iic perfonatn,
contractas cclcbratus fuerit, id efl non tantum
in extraneam, rerum etiam in conimi ftam.
De qua tamen dubitati magis poterat: & vero hxc
huim tegis occafio faille videtur , argumento eius
iuris, quod hoc tempore in emptionibrts ohtinebat
1 qnofcilicet proximi & confortes in emptione
extraneis przferebantur:Qiiod camen ius abrogatum
ruit poftea, famosa lece , dndutn »/ìtp. de con»
trab.empt. f Cxterum Tribouianus hanc legem
vbi hoc fattura fuerit » rum demum peft extmem |
Indice Arbitri dantur : Arbitri inquam, per quoi
refihtuum , id eft , praritetur » quod conftiterit cdê
foluendum»naitd.l.t. feu , vt ha?clex noftraS]
quimr , hifkppltmeututnprmunrìnùenù-, Se non m
Arbitri » fed Executores putandi. In fuppltmennm
pronnncUtionit, id eft , in confcqnentiain I p ad
caufam penitus finiendam leu terminandam : Snp~
plementnm aia.'ith.nfmM in Gloflìs Pbil*HtHi. Quo
limili fenfnIncus ille ad H i.v.i^Mfn.
ita interpolarne» vt de attore nominatim eam acci- 9KHfS li VÇIfàfMT* ¥ ^f^dW», «H %£*V* è* I
pi vellee » ac proinde de attione tranilata : Contea» enpxj pv j ùrif tS otif&mt iuri I oc lQ*v 9 &gffl
In ter prêtât io buie legi fubdita , de pofTeiTbre eam «A » &c. accipiendus eft. Nempe exeqni fe nlt
accepit. Quod vcrius eft, argumento horum ver" Paulus M/ùpplemeamm » id eft > in confequendi • (
borii m , iLivD quod denocAturin comroueyjtat, mi*
n Chrifti,noo in fubjìannam filimi.*
nimè trunsfèrri. Neque enim attor I cu.m rem non kotwiu, non TB A««tr vel -^ A«mn>i«.Prxfe$ igiror
póifideat, rem alienare poteft, fed ins tantum & iudicabit rei fubftantiam , an aliquid debnttf:
attionemad eam perfequendam. Etfi verum fît»
non magis attorem ius fuum litigioiurh. alienare
potle » qnàm poifeiTorem rem litigiofam à fé pof-
Màmf
Arbiter vero mox datus quid & quantum (alun*
dum fît. Denique huiuimodi Arbiter ExeOKxi
fimihs eft : magis Executor quàm Arbiter. ' Ot*>
roejuin de Executore ; videquz dixi adi. ^.fif'^
dÎHtrfrefcrij».
DE NATVRALIBVS FILII^
ET MATRIBVS EORVM.
T I T V j Q S V I.
V. C o D. I v s T. Tic. 17. De NaStahbus liberis & maSR^
eorum , Ôc ex quibus caufis iufti efficiantur. Rarioncm
oïdinis, & cur hic ritulus hic collocatus, mox oflendam. I
P A R A T I T L O N .
^SG A T . V R A I B S ""j feu Hberi fune qui ex conforcio cuiuflibec mulieris, feu ex
GfHi muliete quam quis fibi adiunxit, fuicepti fune : A 1. Quibus opponuntur ex lcgttimo
matrimònio fufccpti, /.1. feu iufti liberi ,/.*. Hi igitur voàcum macre , quantum
ex bonis materais confequi poffint, feu patris arbitrio, hoc titulo definìtur. Igitur
H excaneibus

De Naturalibus filiis, &c. j ^
extancibus patri filiis iuftis I vd ncpotibus, vcl etiam patrc aut maire , naturales liberi
I matre vnam tantum bonorum , vcl haereditatis paterpae vnciam donationis
È titolo confequi poiîùnt : non extantibus illis, très vncias* /. i .& i. h.,.
\. * Imppp. VA L E N T. Valens, & Gratian. A A A. ad Ampclium PF. V."
LACVJÎI mânentibos cunct-is, quae de Naturalibus liberi* Coniìantinianis
+ Lcgibus cauta font, hacc tantùmmodo temperare, ve is qui hxredem,
bjeredérve Hlios ex 1 matrimonio } velnepotes" (qui Filiomm loco
habendi (une) patrem quoque matrémve dimittit, fi ex confortio" cuiufli-
HHW^B nacurales fiifceperit, vnamtancam bonorum fuorum fie" haueditatis vitciam
naturalibus, vel" mulierS, donandi, aut relinquendi" habeac facultatem. J Si qtfis
vero nullo, ex bis quos excepimus, fuperftitc moriatur", atque ex muliere quam fibt
| naturalem, pluréfvc diurne" > vfque ad très tantum fi voluerit vncias»
tàm in mulkrem quàm in naturalcs,qua malueric iure, cranfcribac. Dat. xv111." Kal.
Si G«t.A.ii.ficProbo coss.[371.] R
INTERPRETATI o. obferuandum de naturalibus filiis lex iffa conìHtuìt, vt fi quis
habens ex legitimo matrimonio filios, mut fili ai yfine mafculos" nepotes ex filiù » vel patrem,
mut matrem ex quacumque muliere , {id ejl ingenua, ) nata vel falla fufeeperit naturales, no»
amplino quam vnciam 1 de facultat'tbus fuis mutrit naturMibw conferendam : Nam fi
defuerint ex ornai parte per fona fuperim nominata, tane naturalibm filiis, vel-mulieri de quA
nafeuntur, très vncias tantum non ampli** noueriì j quifque me eft,fe poffe confette.
I
N O T A. f
* Abefr hxc lex à Cod. loft. Eam memoiat.fub Theodofio M. fetibens, Lìbinius dt vit A fuA,p.+i. ve & Iuftinia,
fìUS tttH.Z9.C6P.lt.
" Vidontinumn» hic kuìm hgit auôor eli, qood Se Ampelij P.V. { Ramai feilieet ) nomen oflmdit ,cui hue lex io.
j fetibitur , & locuicidem (ublcriptus I DitContionati-Tiodem & Libanij locus diBm pag.^i.
Ì'M " Ampelif hic P.v.Romx fuit : cui infcribuotut hoc ipGi Anno quwque alia: Lcg«s : & Anno proximo j.71 • Ces, Memìiwcius
Ammianus Marcelhnus 10 huiui anni ifJiuigeflU ,lib.ii. f-j86.gr i$6. Eidvm iofctibisui Se lex *•
I *S* C >* trtfoBì vrbì.
f Vide primeiplttm HemfU B9.»bi eop.i%. nominatiloharum legum mencio fit. Scd & in l.DiniCtfiflgntini s Cod.
dt ftlibnit. Aliò vciò pertinet U* i.CW.«*Vnummi liberis ,oet]ue enimcale* deliberis ex concubina
î fufcepiis loquitur i&Aiìc /uTceptiaex tniaftit nupciis, 8c io figura nutrimpi)ij>
v 8*pet*t filiorum loco babenrur. LibtrorUm appeUatiooc contineri nepotes resttl nota. Imo Scfiliorum appellations
llìbtrttitm 110. infine rr.dt vtfh$r.fîfiiifie.&l fili) 84. *-. tod. tit. Itti proprie alitcì Kt fefé babéat. Ve»
I ràm iu/U interpeetacione line recipitut > Umffl» xo vw.de vtrb.fignif fi videlicet interueoiat cónicc^ura certa ', \ci
gfpÙunptio iuflà, J1 .ér iu>imfim. Vbi videiinteadem in omnibas ìncetncnit ratio & vtjlius, ve quod con-
^ffiHtiwn e fi de non credenda pecunia filiistamijiv ,id trahitifr etiam ad nepoiet ; /. 14 • «-•««' SC- Matadooisa. l.f*-
Hult.C.nd titt Item quod coaflituturo ed de pupilla Tua fil io Tuo non elocaoda ! ttahitur etiam ad nepocem , /• 59.
w.di rifamnftiar. Et facile qu-dein base ptodùftio admiteitur I quia (èilicct nepotes filiorum loco habentur, vt bare
9 Ics nofira toquitur» & lignificar etiam l.\+.C.d*inojfieiefl tufttnuntt- Idque natii tam'nos docere m\ /.no. infini,
a
Ex concubina natos intelligit : ad ho« eniin natunlef liberai hictitulus pertiaer.
" Abefrharc vot à nonnullis M SS.
• P'itpto m, quod etiam oftendit finis bmÌHs Ugh, « /** \,infrinc.inf. vide plura esempla in Gloff.
H Rtlìnjuendì, vivai» (cilicet volmitate>
1 Morie/tu- ! R mox dimìtut I in MSS.nonnallis.
VII. ut nonnullis M.SS.
I Centietnti, vel ContUnuti data; paricer hoc ipfo anno très alia: lcges:putà /.f infide (ujlod.rear.l.t -j.in fitt.deap^
MH.fjy trib.l.yfitp.d*denunciai. Fuific autem opottet locum hunc in G^lliâ intek Treuerim Bc Mogontiacurà vel
' "• citeum circa,coios oàlla alibi quod Tciam mentio extat. fotte £trtionaeum, quod hodie Knutz.tnnch in Palatinatu.
COMMENTARIVS.
§J^|| AtENTiNi ANI Senioris hzc conftitneio fobfeqnens roacrimoniam Conftantinam M. alï-
^3^ cft de liberis Natnralibos.quâ \s cAP I BN P r quid cadile*, feti de ingenui* conenbinis vxoribus
ias ex vldma Patris volnntate vel donatione Na- dncendis, & filiis exinde fuis ac legicimis habenV
turalibos liberis aliquod, fiib quadam diftin&ione dis, teftimonium perhibet Zeno, indA.s.C.de Notribuit
A. D. J7Ì-. temperata hâc parte anteriore turni, liberis. Nempe Conftantintis , vt idem Zeno
Conitantini M.confricutione : in czteris qnar idem ibidem loquitor ( non nudo tantum, vt vulgo cre-
Conftantimis de Natmalibns liberis canerat, con- datur ! elogio , verùm Conftanrint inftitutum hâc
^fP a ^ s ; f Quodvtintelligarar,de Conftanti- parte aperiens | qni venerandi Chriftiauonim finianeis
illis legibns foper Naruralibns liberis laris de moninit imperium, hâc propoiîcâ legftimandopleniùs
videndum eli. Quarum non hac tamarri rom liboLorum ratiopé, patriseqne poteltatis in litege
mentio fît à Valendniano, verùm etiam à Ze- beros adquirend* modo, concubinacum in noprias
none in l. j. Cod. de Naturai. Uberi*, Se Iafliniano paulatrm vertere fareeit : vt ita ! fi non concubina-
Nou.it. inpr. Inqairendnm, mquam ! qaidnatn tnm òmntnrì toHerè è Repobl. Chriftiana poiTft,
de Nacnralìbns liberis Conftantinns M. fanxerit. quem fané eriam qoadamtenus lege fuftùlxt, pota
De legicimanone fine filiorum Naroralinm per /.vn.Clufi.de concubini*, faltem poft fnfcepto9 ftósi'àrn iam
liberos

3 52 IV. CodTheodof. Tic:V I.
liberos ar< & fanâiorem coniunâionem le- panarura & pnemioram pollicitadone 3 quod rigicimo
connubio mutare difccrent I vc fermé aliodere eft vd ex l.fnlin & Papim i que & iu* eft 4t
quin folet liberorum contemplatio chariorem Se incapacibm. f Quacenus aucem accifum 11
fanctiorera copulam làcere , & ad mariiraoninra Qonftantìno ius iftad » cura ex hac lego \ tutu ex
COME inuitare : videndus infignis hanc in /. 1 .CÀe naturai, lib. ex pane coUigere liceflLjyem-
ieneentiam Chryfoftomi lot , lit/, z. de preuid. pe cum hâc humanioxe Valentiniani leg. ni^pn/i.
Dei î de Abrahamo 8c ifmaele, & Ux cum quis I C. bus liberis capiendi ras cnm filiis I & [
de naturai, liberà- Qui fané cóncubir in ma­ aliquod tribuacur I ex dJ.ì. apenè colligatorT Q.
tti monium yercendi peocedente affezione ( ve eft piendi ini ìllis Conftantinnm nullum cdbatfe:
in fnffit.) mos, & idem olim vfitatns » vc docet v| ' Quicquidt inqoit4 talibitt liberis pater denoMerù I
lex donatiottu $ 1. m.de donaùonib. Atenim non ideo illet legitimos ,feu N ATVRALES dixerit , totnme*
hic ratione liberi ance nupcias in concubinato fufJ- traflum legitimafòboli reddatnr t aut frani, ont firmi,
cepuiegicimabancur: Quod à Conftanrino pri- mit Patri, OM Afatri. Nempe in odiofo matrimomùm
inueiScùm fuit.' Hzc inquam ira de legirimanio verfans Ula Uge Conftancinos» liberis ex co ûacione
naturalium liber orum à Con (lancino M. piacepcis legirimorum ius omninò denegac » folo p
niti m con fti tota fuerunt ! cura ance Conftancinum turalinm iure eis relifto I etfìPaceceos legitimos
eorum nomen Romans leg.flacionî ( vc barbare vocauerit. Quodnam aucem ius fuit naconlium?
vercit vécus Incerpres > qui qui fit, Nouellarum) Scilicec > vc poli legidmam dem&m fobolem g item
non fuiflèt in ftudium. ri «? to'Sxop Sta/** T« Patuci- poft Patren», JMatrem , fratrem , for ore m i •§• j
w voftoàwtt irpûiku « Aww« Aço. Id eft , nn/lojfu- truos, agnatos, capere pofTenc; illìs vero fuperfti*
d'to tint affellu Romiti* ìuriìfrudentia eos profecuta tibus iiihiL Maneat itaque liberis nacuralibut 1
fuerit » nulla tyiXatSffamtt > «'ft' ùt aUtyvXdv 77 , g Con (lanci noM. legidmis omnibus demùm defi«
ww7fA Iuftinianura ipfumid minus diftinâè propofuîiïèjfîc
vc ex eius verbiscolligac quis,alium quàm
Conftandnum huius legirimatietnis Auchorem
faide, f Acenim, quid prztcrea de Naturalibus
liberis Conftancinus caueric, obfeurâ gremite caligine.
Sane enim aliquammulca de his Coi
tinum caniité , feu plures de his à Conftancino leges
latas, bac Uge docemut. Plaçait, inquic * manemibtu
CVNCTIS qua de naturalibus liberi* Conflantinìaneù
legibui cauta funi , Bac tamummodo temperare,
vt &c. Illud falcem ex hoc ipfì l. liquec > lis legi -
bus de iure capiendi caueum aliquid fuiffe. Quod
quidem Valeutinianus bue fum lege 3 le temperare ait.
Atenim quia non rainas is temperare dicitur 3 qui
prioris legis afperitatein miti gat, quàm qui lenitate
m temperamento aliquocohibet > dubium cui videri
pome, qutdnam de iure capiendi natura
liberis conceffo hac parce Conftancinus fanxeric.
Quare ita quis exiftiraare polïèt, maius aliquid à
Conftancino Nacnralibus liberis hâc parce e
tura quàm a Valentiniano bue lege cribuitur: Ncmpe
vt pater pro arbitrio Tuo naturalibus liberis
quam vellét pattern relìnquereidonare poffèt. Verum
contra Cencio Conftâcinum M.videlicec liberis
naturalibus capiendi ius falde accifum tribuille.
Przcer alia argumenta, quz ex luftiniani Nouella
8p.& Libanio de vU*fnat certi (lima fuppetunt > de
illud infnper accédât > quod hsrc fencentia Conftantini
M. inftitnto , quod aliis legibus extulit apprìmè
conueniat. Nerape & blc ratione Conftan •
dnus M. concobinatnra in nupcias vertere fategit>
pœnâ videlicec hic propofîcâ : vt vicenersì legidmationis
pizmio propofico id ipfum efficere eura
voluifTe iam dixi. Quz gemina czceróquin ratio
eft 3 quâ.hominummores vertunturj, meta fcilicec
1
quod nonnulli fcribant ! Conftancinum j
fé in vniucrlum naturales filiofi quidquam ex pa-|
tram teftacorum fine inceftacorum hzreditatc con*
fequi. Maneac I hunc Conftantini M. rigorem
hi quadam à Valentiniano feniore nachy 1
gè inflcxnm. I At qnomodo 8 Nerape conftimir«
vtex vltima volùntate vel donadone Patris ! edam
exiftenribus liberis legidmis I auc I mai
naturales liberi vnà cura Maire capete atiqoid pof
fènt j fed vnam cantóra vnciam : mperiodDus B
dehxiencibus [ cres vncias. Neque ideo tamtn B
ius vécus rediic Valenrini , quo conftat, tuaraies
liberos plenum capiendi ius habuiffe , ^fl
cet vel Ux Lucius 45. v de vulgati Jtibftiht,
conerà muttis difpucet Anc. Faber I qui vc
lium Uberoram nomen de liberis ex concubini tafcepcis
ance Conftandnum incognicura fuiffe S 8
tendit, ita b. I. 61 czteris omnibus Pande&nim
locis per naturales liberos > non ex concabina fnuxptos
j fed in figura matrimoni] natos> id eft ifl
uicuce feu ex contubernio intelligit* qui bus ille
piendi ius fuiffe pntat propter matrimonij figari
at non edam ex concubina fufeepris, vepotî

De Naturalibus filiis,&c 353
w «t 1 * vît »**•" > * 3^ feqàontor de hnias legis
fèriïïiÉ ffl ipfam 9 'Mûtf Noutti* indicar*
cùm^*' nt * S e,t P°A Conftantinaai ! H g|
ygl paalacim I flexa* in humanitatem fen»
tenriaI Imperacores aliquid liberis natutalibus de
bonis relin qui jdonari pofTe,cenftiiiîe. Tandem huinfot'
conftitntionis Valentinianex memfciit difene
non tantum Inftinianus dM.Nouellày.veiïivci
9e s j infigrfi loco de vita fu* 9 Wm 8.qui forcunam
vitamque luam Valentiniano etiam & Valen.e
Imperatoribtis defèrîbens I fie feribit j w '«pvo'dMc
I icatefte hàbet MS. neqaematandam in «'-
OK JmiitovfoY. *tS $$ wtinnv» ^ uùtif |
fiu-rìpu ttit Httftxieft i*9ti¥ , U* t* ttY«| Eçl^ > *o""X T*» 7 «^«w, f(« ine »«&» ^W^» Alvwwfr m«n^, J
ctim
ni^m jfar mit widem obitum 0fi Vtr} r gj|Q paco
fcilieet-nattirali | extrenutm *lt*$mfm ijfa ;»J
fix hoc fingulari Libatiij loco liqnet » qao«l "jam
alionde ptobatam in Notis.it V^lentmUtm^ W$M
ce conftitntionis amhorem eflèiì. Gratiâninomcn
illi infcripcum : qnod profefto etiam harc lex pra;_
fèrt. j. Eam | Valente inizio non ptobatam, 8è pofteà
demàni confirmatam. 4; Idque in gratiam Litfiini},
qai corti {exagenarins tùm ferme > biennio
fciKcet poli banc l. A.D.}7 \ • {natus qnippè Libarn
A-D.3 ) morbo graaiflìmodetineretur , &
narnralem fititim haberec [ ei aliqoid teftamenro
ino relinquere volebac : Sane enim & Eunapins in
ykk £^4»ji^.i7o.rcribitjLibaniam coningium reft
, ek domi habnifte concobinam. ì*/** o aj
» »5® ni.
vng ifiiXim > *r&Uju $M J* aurtf yiiu» 7?c fywUBi
ffl 9 ^Ç«V WniM | ^ ^ Tlî^BC. 8 H ^ Nftl7l-
tot )bn o'/ulat Hit ti^ummt. Idemqoe Libanias na*
pof tiKimautU dmtfuÙT* S iin^yuS'n^afùtln,
caialis fili) fai meminit «p.*à Prifiitutum 5 31. & ep\
«ro;7ra< m xt/'gior imiJi H i'£tfâ«j H gH ittti&i"
6$i. [ reaera 64 WftwwvQuarto ex hoc
Ï®{M. S&*T* , me m. ai «V Jfoji WJ I/ASÇ Kpi&n»
•rilpi i i (là IT'.V.'it TI «j | «AIM^ipWtf Clfalf Libanij loco liqaet de qao fw
Valentinianam hAc conftirotione Uberi s Nattirali-
TÇ) -ïW tê'%u.1liv mint, Sec. Tuum eft opm, $ Dâr bnsopiralatumiuifTe^cùm antea ex Conftantini
taon,quèd LtXLuafiterit,Naturalisailiber ùfuccur- conftitutione (èqaior eoram conditio effet : yc7»H
rtnt t'S«vr «rai/ jfôc inmentem ventrint Seniori [VA- inqaitt'r meùJhit itît visus ^ìtecipov.Eodé etiam refe­
I E N t I N I A N o ] qnod idem fcribit eoae in de v uà fu a commentario»
w [ G taci anus] conflitutioni eitu pra/criba- p 1 .fit.Idémcjue Qr'at'ìnèdìia*£* QpaevJkuv veto*
tur, comi % id forum* etto eormn qui ek lege opus ris hâc in re cóftitutionis gratis (ibi faâam rorfum
fy Qtiod autem Iunior [vALZNS] fW fc memorat his verbis : ça) , »u rà fiÀ yitùfkif ^ainxiut ftyrty»
tttnqtirfecerit , pofteaquam is me aurhoritate/ita indi-
£feJènjìt ! cw HM /w? mérité hoc me& fortuna, fflfflk
II. Impp.THEoD. & Valent.A A.Hicriò PF.P.PO1Ì alia.
ATVRALBS liberi, coranique matres, neeparcntum arbitrio" in fucceffìonibus
I ceterifque modis" I quibus rei lis vcl immobilis do minium
confirmatur,pa(fim oc fine legisdiftinélione congrua permittantur" ; Ncc
tamcnLegis f qu«nuper"lata 'cft,afperitatc premancur, cùm fàtis fic, cos
Jlccundum priórem" 6on(ìitutionem , aut extantibus iuftjs liberis, aucetiam
nonextantibus, id tantum confequi, fi patrisdeferatur arbitrio , quod per eam iurta
moderatione decretumeft. 1 Ceteris,quae deeorum matribus ,libcrtis,libercuììfque
per Nouam Conititutionera decreta funt j in fuâ manentibus fìrmitate.Dat.x. Kal. Marc»
Conftantinop.Tauro& Felice e o s s. [418.] li
'INTERPRETATI O. H*C lex interfret utione non eget, qui ad hoc folum intromsffk
e rÌ % u i*fofterioromnibm ejl, rfrpriorem, qna %fo iterter e damna/A fuerat, confirmait.
1 NOT£.
- HI , - ^ T.
j B .^** H " Cod.IuftIunpend« ameni font huic I /#* vnjup.it omifa ttSìinìs imfitrMhn» : ùx vtt. Bip.
dinuptiit ,Ux vlt.fup.dt Joiibui ,lex vli.inf. deltgiiimis h*ndit*tib. QUJC portiera*eciam aigomcnu» buie
noilrz omoino refponiler.
D.l.vlt. de Ugitimh htrtdituib.
' Velati donaciohe , /. 1 fìtp, H
" t»mitt*nt*r , id ert , ius habere finantar.
T Caput hoc non cuat : (ed aliud caput ex cadem ptoculdûbio lege, Mt.inf.de libtrtit.
Ante bienniam.
In Occidente.
Id eft, lècundum legtm 7-Jùp.
C O M M E N T A R I V S .
?5PJ| HEO D o s 11 Inn. harc conftitutio eft de Na-
Sf-^S taralibns liberis : qua is C A P I E N D I I vs ex
te/lamento, vel qnaciiqae alia donadone>patris naturalibas
libetis}iam olim à Valentiniano atum,/.i3/S^.reftitnit:qood[à
Valentiniano TU. icilicetjnaper
ademptam raerat,noaì aliqai ó'2
ne I qai fccedac-to iare Conftantinianeo procoidn-
Ttm.l.
bio conftitnerat, ne quidquam Natarales liberi»
eoriimve maues ex patris bonis feu teftamento capere
pollent. Nempe vt parentum arbitrio quidlibet
capere naturalibus liberis licere non volt hte
l. Thebdofius Inn. ita afperum himis Theododo
vifum j fi nihil omninò iis capere Hceret. Proinde
ei placet modus, qui Valentiniani Se'n. lege tua 1.

8 54 i&V.Cod. Theodof T^gV I J.
fifa jffj de^efinmis fherit. Satis id eflê fa* libertinis antera, iéqft^i ex manumûl» fia*^
di.eâns-j îdque*aî moderatimi* JtcniiK»,.vt lo» ti, ad locum vfque proximnm Ptote&oris admit*
quit ver» co'ifrnadiflinQi»"t permjfun. Et fie tendis. HM igitnr Oçe Valenonianeae canditati»,
mediam viam ft&ati bâé parte Imperatores Valen- nia pars abrogati» » à Theodoiïo Ion. pars maxima
ti ni anus Senior/. i./*p- Theodofius Mb $fe /*g» confirmatur. Conuenerat fcilicet iftter Theodo-
Qo,x quidem prolixioris Theodofianx conftitutiofium & Valentinianum , vt qux conftiturion« jn
nis pars eli,qua vt inanes alias Yetefislt formulas altenitrias imperio laut ruinent! in alterins quoque
Se iniquas cortfthntione& fuftulit, ita fit capiendi ius partibus obtinerent. Qaod fuadet NouelUdt Tht*.
veteri iurefquod 5e- nuper reduéfaû fuerat)nimis Vf- dofimnt Codicu nuthoritate, i. vtrf. bit ndikuoai. Se
çifum ampi iauit. Quo fané pertinet hec las. Se paret, quàm varie hâc parte Imperatores (enferint,
g»â vt dix-i nupera [ Valéntihiani III.] corìfla cu­ confticuerintque : Quam ideo inconftantiam 1 m
rio abroga tur hic patte : aliai parte confirmatur. Se in aliis conftitationibut quidam acerbe nimi»
* Fuerant Icilicet alia eadem conititutione com- inuehimtur, vt Se hoc argumento conftirationum
prehenfa > que Tkeodofius-in fua firmitate mane- Romanarum (tadium omne foro pellant ! in qaibus
re, h.1. iubet. Putà de matribus naturalium lïbë» eft Argentrasus » (onfkeiuduui 3
rorum, item de libertis & libertinis. Qui in re in 4rr.45o. ^ibos vt in genere accedendum nonefti
partem in nui tur , lrxvh.mf.de libertà & eornm H* ita fax caiqae proculdubio Principi hâc parte ! vt
otri* : qoK cewè 1er à Valenti ni ano HI. ante bien- in aliis-iuris fpèci , quz 8ìV« tantum non |wti
nium latafoit,de libertis ab omni militia excludédis: ftant » Bationes fucre , tempori aptar.
\ : % DE MANVMISSIONIBVS W
IN ECCLESIA.
Età T I T V L V S V I I .
I. C o D. I v s T. Tic. XIII. De hù qui in Ecclcfiis manumitturHur.
PARATI TLON.
E Manumiflìone in genere hase alîis legîbus occurrunc, quod. Parattdi vice
hiccScpoceft. Diciturprzmiumméritasferuicu >lî>deittfin \ q**fà
Tyr. merita: libertatis concènto ,/. vn.h.t. mucatae conditionis benefìciurn»
1 /• 13 .eod.ùt. Manum.iflionis folemnitates memorantur^./. & confùetudints vocantur
,i. /. i j. Coràm Prztore manuxnifliones flebanc/. i6.de Prdtoribm. MaoU'
miffionis folemnia, initio Confulatus , pcracla a Confulibus, & hzc folemnitas On[*~
Utut vocatur d.l. \ 3. Manumiffiones fubTyranooetiam fada: valuêre./.5.8.9.13-^n*/his
qmtfttb Tyr. In ceftamenco quoque refciuo Hbercacea datae valebanc > ia fp»/.a8.

De Manumiflìonibus in Ecclefia. 3 y y
comperar direna libcrtas, Dat.xi ni. Kal. Maij, Crifpo 11. & Conftancino 11. e 0 s $.
Iw"ï ERPB.ETATIO. jgw manumittenài infacrofanSfA Ecclefia) habuerint voluntatem
I tantum eft", vt fui prafenttA S aceriotumferuos fuos velit abfoluere, nouerit" eos tfufcepia
liberiate dues effe Romanos : »*m"fi Clerici futi mancipi* dare voluerint liberi atem^
etiamfi extra confpetlum fecerint Sacerdotum 1 velfineftripturu verbi* fuerint mfiltiti, mane-
Ut , fi cut ciuibm Romana , integra drplenn liberta. I
NOTA
•tei \.Cod.lnJl.dihis quìi» EeeUfiamanumittuntur. HuilMlegtf meminit Sozomenuj, lib. i. biflerUEeele-
4 Jiafiira e. f, te ex eo hiftoiix tripartita: Compilitor lib. \.eap 9. * Nicephonu biftorì» Etelifimfiiea lib 7. e. 16.
HinclcgcmBjtoniujinannujDAnimnonretulii,«fii«nlerit ^*.D.JI*.J».74. (A À ' •*. ]
H " CordubenG. ojìmt hic eft ille Cordubenfis Epifeopui, conftannflimui «natia las tempore Catholicatum partium j * Al
quo ctiam authote j quadriennio poli barn* Itgem Synodus Nicena confecla babetor I telle Seucro Sulpitio l.b.t latra
Hi fiorii de ano nihil attinet piota addere. Cene hunc manumiflìonis in Bcclefia , pi imum Conllantino authorem
non filine I (quod umen nonnulli perpetain tradont, ) ex iis qu* no* diccntut I conftabit.
"Laicilf feV' ! ÊJ&L
'ew m ^ H ^ 01 i'tioutt»ttH^iBu Eecltfit *c nUgitfiptpuli. Galli nos fflquoque vfurparaus , Au ginn dal'Eglifi
: vciùm alia in m
" StrunlJ b.Ltc l.x.vnimt.ln quoque Auguftînùs »«».10.7.140*. , .. . . . .
" sieât prasmium meriS (ènriturii ,/.8.«f* infbh, qua M 2>r.Reuocat porto mini iitud in memoriam quod Sérum»
H notât, Terfàcirue in tempio Fetonias in quo manurnifliones petagcbantur/cdile fui (Te lapideum, in quo »erfu* hic
erat inciius ,£r»r MERIT 1 fervi /e Jtant, fnrgant liberi. Item quod Auguftin.ns feribit in qxiodam fermonc; Str~
I nvm ,inquit, tuum manumittendum dutil in Eeehfiam , rititatur libellas , tjffit defiderij ttti pnferuth. Di-
CitT»firuumtuummanumittira,qu»dtibiintmnibusÇeruau*ritfidem. Iiemhxccx Patroni fîlij Epiftola ad
libeirum : eb MERITA tuafidtmqm tuant, quant mibi fitnper ëxbibuifU I tncedt libi liberum nft/mtnti fa-
Sietum. Vide etiaml.x.infin» ,© quibus eaufis fimi frt pramio-
~^~\." Vindiflâ fcilicct, dcqiiotnox. I
" Vox hec I dicurfit, propria in Toleunibuiiita dtturfit baftit : vide Glo/T.Theod»
•um fulfnri ititUftin, So^om»
"Libertarem. .
Sulaxari H eli concedi ! tribui*
H Clerici iiiosfenios h buè\£.
j Ditawur, S e(i, videantur I cenfeantur.
3 ilioquin vêtuItiflimo iute verba in manumilîiouibus vfutpata , non tantum vindica , quod notum cil , fe4
etiam in teltamentis, quod bac lex doect.
"/»/*r»r«,protei>e.
}f hatwrit : nam infra velit m nourrit 1 . "
" IH tantum requiritQb .
"Abfoluat.
Ëi nouerit.
" Pio, «r.
I COMMENTARIVS.
| A N v M1 s s 1 ONVM vfam 6c exemplun» fpeciem in Rempubl. ChriirianaÀ inuekit. Et qui-
g ' quod hic prarmittendam éft ) in Ecclelîam di , quod YAcfictitido loco obferuandam de JNtt~
Chriltianam Conftantinum M. cuius btte lexe&t tntrv Conftantini fuper hac re Confiitutionum , tri­
raeliore aiifpicio c templis, Se Eçclefiis feu cornibus eam in rem latis conftitutionibus : quod eti
is Gentilium > traduxi0e ! initio notandum eft : rnenus teftatur ( Scriptor Theodofio Iun. coanius)
Ttadaxille, inqnam : nam 6c ita olim in Grarciâ lib. 1. hiftorbt Ecclejìajì.cap. o. tiç tin (tt cKstKSorferuos
fuper aras mannmiiîbs teftatur Saidas ta v. 7B •ftcttfi* afye¥ /xn

g 5 6 I IV. CodTheodonTii:. V11.
igfd Conftftn tint» repetit> di.i.CéÂb^Bis tato, li-i fob afpetta A ntiltirum h*c nunumiflio fUnbJ.
IAMOVOVM pLACviT,vrw» "Ecclepm Catbohca & d.l.%. Coti, eod.tit. tal f^"" ùfêSm Sozoracnus,
libert*iem dont, » prêtre p»/fim ,Jîf*b AagafàniBfirma* -coi titolo», ^^„ ^ pâp|
afpt&u pjek&» adnilentibm Cbnfiumonm» jiritiH'f- Hipponenfem* i» Auguïlmi Clerici$ttom.\o. p.\ ^QX.
bu. idfkpiiiM • vtpr'opicr fàtli.ihcìpòrtamì •vïctjitko- DÌAContu Hìpponenfìs homo pduper eft \ aîùd j^nu
*ttni iiitêtfiitmki ijtmtjîutiqiu Sctipturé, & fus ipjt cvhfiïat mm us di Morì bm R
»** téFUum firent. *pi Clericm, emtrst MIÙJMOS ferma ot, AMW « . |
Vnde interim apparet, qnod hîc tertio loco no 5 * COITJ*EC»* NOSTRO manumiffm-m ejt mjfa
tati opôrt-ec de Tempore huins manumilfionre inoe- pttibut G E STI S.
dfce ; Nempe inter initia (latini fidei Chriftianx* Idemalio.fermone: Sermon 1
Çpn(lancino M. fulceptx b*c m.imimiflionis in ducu m ?*«,rechmur LI BELLVS , &fiii&.
Ëccldîâ Jpeciet inuetta fait: Nani curo le* HUi. dogmi pTofeemio : Dkm, Te feruum ^
Cod. eod.tit. data ht An.i 16. eâqne dicat | iamduterty quod uhi in omnìbm femsuit fidem. Alterami
d»midpiacuijfe, fané poft A. r>. 311. ( qoo' Con- fimptur* aliqoa vice Alcorani, qua? ohm reqoirc>
ftantintfs Chriftïanu* facto» eft )' ftatim id rW, bâtât ht mahomiffione per vindi£tam, inoerpona-
oporret : Nili poteroos eoaem tempore id fattum, taf I propter ggg memoriam, in qua Antiftites ri-
quo Se Criïcis, Se Promu inferi ptionis pGenre ab cacc ceftiom lignent ,d,l.i. quod hi. noftra non exderci
fublaeae nieront, quod Anno fuperiore 31c. primitur. Certe huiufmodi Geftorum fbrmolas
fattimi coniicio » qoo & vox" D'mhim aptari nihilo- exsHïbénc Formulari) illi I qnos dixi. Sed & Auenrainus
rette poteft, vt (jmiiibus exemplis firmaftinus /iiperiorib. lotis, libelli à domino oblati 1 lcoit
ad L.celebrando JC.od.de nnptiitip.li
âiqne , tnencionem facic I B verbornm in id n
f Subitele vero Superiori loco Sozomenus,
lemnium : denique Geftorum in id : Idque ita qnoqae
poftex à Francis vfnrpatum, vnde Ac mano-
qnod quarto wr obferuandum de ARù manumifmiffi
ita in EcclelìJ fcripeora interaeniente : Tabn*
fionis iAfus : 1$rin< r Ainflùt t etiam fub Vi-
/ìgòthis > Se Francis,- quod teftatot Epitoma Inititutionum
fub Gaij nomine,& leges îtîpnarïféjf//. r S.
Narn ijuod Ecclc/ìn, vocem ibi Vir Doâus Gai)
ipnus potati & prò Coneilio acpipi cenièt > minus
àdmitto ; neqoe crom Gaius eam yocem Grxcam
ioiretenturos foinet : Imo Se Author charcarum
Scehicarum > qoi gefta ipfa manumiâionis, St foxroulans
vnk cum memoria Gonftitueronum Confoneini
exhibée, m fammi* 56. Sed Se forniolarairi
fecundum- legent Romanam , Author formuli 1 o.
Exempla-qui volet cecentiorar huiufee manumifiìonis-,
adeat Forneriom d>Qo cap.
% Notari 8f illod cupio fèxto loco de Tèmpore
quo manurniffiones in Rcclefìi fiebant, nempe
roanumiflìones has in Ecclefiâ Pafchali die , &
tempore » velat Çreqaentifiimo confpeâo, celebrati
folitas docer Gregori} Nyfliéni focus ( quém prorero
ad /. j. infr.de. indtdg. crimmum:) Se lex *ìlw 7.
Cdeferiu.
Î Tandem , vt ad btùm l. Sententìam defeendamns
de forma fimol, Se vi, fen tfltftu huins manuuiiflìoms
podremo loco vidcodum eft. De bis
fçilicet fequentia h.l.& d.l. 1. condìtpuntur à Con-
/tantino M. nempe, Duo laicis feruos fuos marnimittentibos
propria. Tertium vero & Qnarcnm
Clerici» manamitteotibas pccnliaria. Quintnm
vtrifqne commune, de effèiStu videlicet huins manumiflìouis
Io Laicis igitqr duo reqoirit Conftant'nns : Prisrram,
ve in confpe&a Ecclefix & Religiod popò-
quidem duo initio indiftindlè Conllant.M. conili.
tuit , quod none ad laieos reftringic. Terrine
enim iftud Clericis proprioni téàem 1.1. condirai*
tur, vt & Clerici qnoqne ipfì dare St relinqucn
poflìnt libertater > quo» patto voloerinc I dommo»
do voliinratis ipforom enidens apparec teA/moniom.
Quod Se ipfam b. I. exjprimitar, Se cspreCfius
adhuc, quod pofterioribos cohM
ferme fieri adfolet, po(t exortarn videlicet forte
fuper eo dobirationem aliqoam, vel exieentibtu
id in hac fpecie Epifcopis & Clericis, & (Te in eorum
faueftem. Quomodo hoc Anno i
hendo, ConOantinam M. in id vehementiffimè incobaiflè,qnod
docent, Si l.i.f /«J.CW.
tit. /.4. infr. de Epi/èop. Ecclef. quii cria eo fine
conftituuntur, & quidem duo in fauorem Eccldii»
rum & Clericorarii. Quarto igicor loco Clericif
(qui feruos prò fratiïbus habere ducT:i, de quo iHt
Laâantiomlib.

De libefali caufà.
1r4l} â;pal. folemnia vel dire&a, prò eodem polita*
Et fie iinfus hic fnerit» quoeunque pacio, citra tejj
A£ki (vt ait *V./. i o*. quibnfcunque verbis vt
k*c 1 loquitur) Clericus feruû (ûtira manu mi feri t>
«Dm pièni iuftâqne li berta te potin. Ac proinde
$ t/frfo oppofirè acci pio a'à folemnia
verbàînori ad diretta : ad folemnia inquam
verba I quae i» inftismanamiifioifibDS olint requifit».
Ergo ferifus hic faerit, Clericos feruos iuos
ïd iuftam plenimque libertatem perdacere » etfi
ritrita folemnia adhibaecint >non confpeftum Eccle
non teftes viles* non verba folemnia > qnod
Imetoteihk adieci,tnon Afta vIla,non fcriptura.
C Effe&um tandem (ingalarem cribnit S
ftantinus M. auitifmûdi manumiflìonibus : vt *odem
feilicet iare habeanrar ex » quo cioitas Romana
folemnitatibus decurlîs fen obferaatis dari confueuit
: Plenum proinde libertatis fru&dm tribuit
•dw icintif B «t/tt/ofO* I qaam hic dite-
357
éram ve-cari dixi » & fie haud aliter «e fi Ì
libertas data fiiiflet. Nam & eo fine manumiffionis
genus hoc adinoentum Sozomenns |
hoiufmodi libertas fen cioitas Romana catn multis
dîfficultacibns procederei » 8c difficile eflet adVciuitatem
Romamm peruenire»nec manumifltone tcnnqne
cam ferui adipifei poflent. De quo alfos
dicendi lociu erir. Videatur faltem Theophilus
tii.de libertini*.
J Ex (uperioribus tandem apparet, tantum abetfe
vt Mannmiflionisin Ecclefia ori go Ofia Corda-'
benfi adfcribenda veniat : qnod quidam minus pensé
putant, vt contra ni hit bac lige \ qnx adjeum
data cft, còrtt-ineatar, quod non iam antea cpnftitntum
fnerit *merìoribn* legibtu ; etfi. hzc paulo exprcflîor
fit I qnod Clericos fpeâat. f Quod Ofiutn
Cordnbenfem cui A*c /« inferibitur, attinet \ deeo
Ecdefiafticc hiftori* Scriptores confulendi : Se de
eo nos qnoqne nonnulla id PhHoftorgium.
i DE LIBERALI CAVS A.
À TITVLVSVIII.
VII. COD. IVST. Tic. XVI.^.,
P A R A T I T L O N .
IBERAL IS c A v s A Rëir-, é" /-4- liberale negotium , /. 16. inf. de
I libertatis iudicium ! l.t. eft cum quis vel ex liberiate in feruitutem
petitur ( id cft cum liberiate v'tens , eiûfque compos, /. i. in libi
/.3.in libertatis poiïclïïonc conftitutus, /. y. in diferi»
meningenuitatisaddicitur,/. 1. ci fuper ftatu fuo quaestio móuetur,
| M* ) vel ex feruitute in libertatem ( id eft» cum quis in feruitio âliquamdiu
ret~ntus ignorata liberiate, in libertatem proclamât, ad libertatem venit , libertatem
telcgit •, Ì i. ) InbociudicioPrztoripfe difcepratorcxaminabat, /. 16. storib.
Porro fiue cui (^atusqusfliomoueiiecur, fiue is concrouerilam facerec, antiqui
iuris forma ! l.vtt. Iuris hic ordo erat, /. 11 ! inf. de Prttoribus > vt ftatu m ftftm non ipfc
tueretur, non liber affitterei, fed ab alieno penderet faftidio, id cil, dandi aifertoris necelîitas
ci incumberetj/.$./

358 IV.Cod.TheodofTic Vili. .Xj
abfurdè ctiam proclame tur, v T QJV i CCMPUIJSEHT, V E L U T ASSUI-
RE, vel e ctiam cogcrcntur": Nc"fiaflcrtordcfucrit, vftfti" , multis cos
icien ci bus libcros, à dominis" deducancur. Ideóque fancimus, fi quis alTcrtorc" inops,
atque ignotus , ciicunluflxatis prouinciae" populis" , delertus tradatur ci qui fcruuiu
dixcric, non inîra&â , fed dilata liberiate, âflTertore inuento vires rccolligat > & fuis refenfionibus
refiftac in iudicio | pofleflbris iure priuilcgiifque lubnixus.quanquam
è domo iliîus procefleric : Neque enim illa pofltflìo eft in tcmpus acccpti, fcdcxpecracio
aflèrcori-s in tempore non reperti ; Ita" vt fi inflauraca lite , reftitutìfque in I
iuta partibus > prò liberiate fuerit lata iencentia > iniuriae impudencixque causa aduet.
(àrius pari numero i'eruorum mulcecur, quoc crunt qui in fcruitucem periti {but : ih"vi.
ro ryjn condcmnantur", qui in ipsâfucruntlitc progenici. Quòd fi quis ante adèrtorem
.reperuim > vel ante fcntentiam fuerit mortuus hzredibus caufam flatus probantibusi
multacitius feruus traditur : Se hacredeseius qui libertatem temerabat, fi ìmplacabilem
animum dicane") eadem maneat mancipiorum lex atque condicio ! Sin libcros
finche, quos elaiifos ' rcpererint I occidant cum perfonisdeli da. Mmorum'defenfoecs
cademmanebit mancipiorum multa : ac iudieio his quos defenderant repofeentibus,
rei malegeftacdabitur atftimacio. Cum"idproprio periculo feccrit aficrtor , vt
&£M SALVAMFORE promittat, ita fatisaccipiat, de multe rédhibition*. Libcrratem"
• abftulit: Leges" vero iniuriofos pocnal p
ciunt, &"fama fpolianc ,dictumque iurgioinaduerfarium immodeftius iaclacum | pctulan
e :ufque rudi m, pœnam 1 ubi re cogent"; acque" non crit impunica labefaftatio , a*v
queoppugnatiolibertatis, qua:in conuielis"quoquepunicur : iniuftum" eft aucem ali*»
num , f aa'ferùumrecepifle", Oc"alteriusferuiaddizione"condemnacur,Dai.xi i.KaL
Aug. Sirmio , Probiano & Iuliano c o s s. [3 2 2.]
INTERPRETAT IO- Si aliquù in lìberi «teftfttutn, adferu'ttium conetur addicene
iubet pulfatum ex ordinati ont ludici* per populos, çrperpub/tcum duci, vt defenforem fui ùt*\
tus inueniot, & inuentum adfertorem fer chartampetat à /udite, ne filent 10 ingenuità opprimât
ur. guodfi aut ipfefibi a/lrjfe, aut ajfertorem non potuerit inuenire, tradatur domi** ripetenti
ad\ feru'ttium, non ad pcenale fuppliciùm ' ita vt non per hanc traditionemex inttgr<
inuento adfertore libertatis fuu jffl
ad fer ut legibm audiendus. guodfi tuli ordine r epurata lite qui pulfnntur ingénu ns fé effe dteuerini
> tune. 0e à quo ingénuités iniuflefuerut adpetitu, tot mancipi» his, quos ad ferutiutem
vocabat, eius aetatis", & fexus dare cogatur tllu in eondtmnat > non adnumerandu kilt,
qui dm eaufa protrahi tur in lite nati effeprobantur. Qnpdfìcx hisy qui adferuitutem mÈÈ
tur, dum per ad fer tore m requirenâum, aut alia oc cafone caufaprotrahttur, aliqu't moriuttMf,
& h tre de s eorumflatum ingenuitàtù obtinuerint ,pro iflius perfòna qua in lite mortua e H, htredibui
fuis eius compenfatio tficut (jrpro v'tuis •> à pulfantereddenda efi. Si vero i/le S
tur qui libcros tonabatur addicere , ejrfilios aut h are des dimittat ,fiperfequi voluerint I
quampater aut auèJor inchoauerat, & vitti fuerint, ad fùprafcriptam fatisfacrJonem tentadifunt,
vt alia tot mancipi» mate pulfatis fatisfaciant. Si vero agere noluerìnt% nec I
eos tentauerìnt ,fed etiam in cuftodiam ab auctore rëdaâosaéfolnerint, erunt p
demnatione fé curi, quia non in auctoris fui vi ciò petdicerunt. Mgoâftforte minor esfùn\ff
Tutor eorurh, vel Curai or e auf as eorum adùcrfus ingenuitatem projequi velit, & fu ero f*f e '
ratas, ipfe de propria facu/tate adfatùfaflionem tenendus est. Si vero poli fecundam refi"*"
tionem adfertor inuentut periculo fuo addiifi caufam crediderit replicandam »vtfi p
pcculium , aut feruitia fuiceptorum , vel ipfos reddere debeat : Similiter & ille qui pnlfutt
dato fideiujfore promittat fé pradiclum numerum , vel meritum mancipiorum , velquod ab bit
in peculio repofeit, fatufaci ai cumfuerit /uper a tus.
NOTi.
* Abeft liaic lex à COH.IVST. vtpotc fublàcisà Iuftinìano Adfettionibu» ,& fublatâ Adfeitoris quzrcndi «flfS'uhaiei ,
t.i-0> i.Cod.de*d[crtioiietallenti*; Qua ipfa ratio cftcur Itgitn i6.inf. it ?n4oribud. Toboniaaut incerjioliao'l-
H Huius ipfius leg. fux mcminit ConfUatinus M.'/.i prox. Ad hanc relpicii Papianus RefpoDC/.4). Huic vecò l*gt
vel cene ligi t coaffanda videtur /** 4i-CoJ.de liberali cnuf*. qua: fiiblcrìpcióòe caiet.
^M Quidam Codicea habeot, PF.P- Male. Mcmìnic liuius Maxtmi P. V. hi* quoque cois. Author noticiac PixkùtmW
Vrbì.
H ' Prìmm huius legis (ènte,ncia, it Ttrfuipiione Adftrtorù , £* Circuì)
' -affènit, id eft AfTertot.
Circundtt&io ,id eft, circomluftrandc ProuineizaJ Adfércorem qoatreadum fote(ia*.Cirmmdii9i», peo portA>
te circutnducchdi vel circumcupdi ; Vt curfiupmblieu* , prò fifiùlcàtc rtcodi curiù publico : Struttile, pio fitfuu«ttic
vindicandje iurc./.r./»/ *
" Su (tincri hoc poteft : malim taroeo, eunBmitir.
" Poe» u.JEieidoi,
.,.• Mrgt eontilium magnum , primifa*t fmrmm
ifftrio accitot ulta intra limin» SOGIT,
''Struttiti

Dé liberali cauià.
3T9
g jfapBft Capenti* t.dt.EJfcftn AdfirtirjfgpArifirli
Ì7S MSS. hftbent vimBi : Ccrntmoi CUufi vocantur : Et de &mularuj nexo intelligi fateti ! de'qoo I j fc0 ttfc
m 8 nera,f. vlt.inf.de libertà : Sui Se Vinài olrm fenôquè tigni ferai luêre,/.!./*/ pxùiitji 'eol0„k • vbi
Kn. Et umen probum eft , ritti, prò W»ffi. Njira & ita Pandette ftorenoo* J»/•« f. di inondi» habeat
^Sw,còin inediti»iegacurP/fc£fen N.-queumen improbutn e/I cciam hoc loco, Vi&ì,frofuf,r»ti. '
' Domìni i eft ,ij qui fé dommos cfTe dicane ^ •» - *. f '\ m
" Ajftmrii inu : Ica teponendum videuif., fic innps Tonini MSMQ * ^.
I
c «Bop* ««turi» » Hilaiio eentra
AHxnuium : fie mentis lubbs : nifi forte' illud A'»je««r/»n R AlfJ tentant. ab Adfirttre intpt.
" Coiut i Zius trtcnldubit et qua Or mndura Te il de cuiut (lata agitut prxdicat.
|' " ld eft,popuiatibus ; vtin hooiplbargumentoloquitur PJautns PiHuh.yfr.t-.v j.Tuoni flagitium eft, tuas popula>
hi., tea ie pati fcruire ante oralo», domi qua: fctriatubeni, te*
" Tini» fen tenria de- g fcrao, # pam* «m qui ralfam vind iciam 8t fenp toiit in liberali cau fa.
H
" Id eft, eotun nomine. fi*.
" Eft qui legat totuiniantur \ vel connumerintur, Tei* etmputmtnr. Nani te ite lhtcrprca , N»n adnvmirandk
hiis Verini hoc legitimuœ eft ! BOX ve oftendara I fi modo legu cmdimnatmr.
" Reclcqui teponuntinducala :Horarint ,10 nupquam INDTC ANT ANIMTM infoiati.
" Sup, V/M&J'Ì Intcrptes in cuftodiam ab Aucìore tedactos, ob laopjani Adfertoris falicet.
" tfjatrum de fé*foni, id eft, pupillorum | adultotum Tutores a Curatotes. vid>fc Interpreterò.
" LìbkrtMtm min : la reponendum eft. Seni fiunr bello ! l^infr^dlCClandiênum.
H " Et nominatili. Hi. Tabnl. - H
"ja qui fama (poliant. Legem ai i.Tab.de Carmine tamofo tnnuic : etfi ncfcias non fini m'de3i£ti Ac conuitij pubi*ci
condemfatum tamofum cftki.vij, Paulum yffiu.t-i. Qoo fenfu h*c leccio defendi poiefl.
1.3; * %. Cogunt- MSS nonnulli, tt£itnr, •
" 9t vtiqn* ntn, vel tfuì tU0w
' fi-i» cotmitiis.
H " ImìMftif ; Ita repooendom.
" X
T^*l H
w "Vtfirumm : cefi ali) tentant ! edfirnhinnh
• Ob inopiam adfértoris 0 iudicio.
Et idti nlttrinjt
" Abduzioni, vciiun illud legitimam eli
COMMENTARIVS.
S5§K 0.NSTANTI wi M. qnatoorordineconftitu-
M tïones de tibemli c**f* fequtintur. Ex qoibos
enixtlin fô iftios libertatis toendz ftodiom
elocet : qoamplorimis partim nooiter I partim Se
accoratiùs eh fine conftitaas. Sane neqoe alio anì^
mo initia iegù x. Maiorom io libertatem ftodiom
affèrc h : s verbis : lAktrtuti À mttioribtn t*ntnm in%
penftan e fi, vt patrihiu t (fnilnu im vltd in liberot. necifefue
potepM pcrmiffa e fi ,eripefe libertatem nonUetret.
Eodem pertinent St extnm* btùmì. 11 adnertos
alierix libertatis oppognatotes. i Per fingulas
ei] legesdecurrendom eft. Igitor ADSERCNDie
eios qoi in feroitotem petitor* vel etiam in ferai -
totem taro dedalea eft libertari > viceoersâ cohibendis
cocrcendifqoe iis I qoi falsò fibi hniafinodi
liberos vindicare folent, 1 alienam expognare libertatem
I qoamplorìma noua Se fingolaria hâc
confticutione inducit Conftantinos M. eximio libertatis
faòore. Qua; vt intelligator .ADSERTO-
KEM in liberali caofa iam olim reqoifitom faille
pnefnpponendam eft, id eft vindicem aliqaem aliena:
libertatis ! fèo defènlorem ftatos alieni n vt eom
vocat Interpres ) fic vc nemo poflèt de libertace litigare
, nifi dato Adfertore, fine de libertate in Cetnitutem
vindicaretor, fine de feroitote in libertatem
prooocaret. Atqoe 1ia:c antiqui ittrù forma vocator
à Theodof. M. /.*//. iuf. Ratio antem dandi
adfertoris hsec erat ! qaam & Theophilos fittilo de
iù per qttot sgerepojfumm , notât Se Thalela>as ,ad
li^4 Donatos in AndAfUu i.
ft.x. Ne lcilicet forte fi ferons prononciaretur, ex
eucntu iodici) leroos retro aduerfus dominnm in iodicio
con^itiflè videretnr : X** pn, inquit Theophi-
lus L evufin ra iittito.iefidlQ- S"S\ov d^òin'^ò^ vt&t
dlaoétUo. Irei fin dif*9* fv\& 'Axatftî^u®' g Jr
iJìor Jiimvdua I inqoitThalelams. Ideò igitor is de
coias ftata agebatar,per fé agere no m
per aliom Adfertorem *, de qoo praeter Terentinm»
eidfqjqfè interpretem Donatum, Piantoni, Varronem
| Feftom I Prifcianom 1 Lioiom I lib.j. Sneto
niomj Martialem>QuintiHanom, Pliujum, epìfiolù»
Gloflas Philoxenùt molta Arrianns in fpicletum
lib.%.cap.i^.&l$b.4.cap.7. v. Se elegantem locum
Tertolliani» i.aitttrfm Marcionémteap.xx. uè
et lege Attica obtintiìc. v.i£fchinerrij ewnfé 1%>
tàdrpkrimpLyilam orat.ii* f Hoc ita polito» JKttialce
Conftaiitiniancz legìs vt difficillims ita corraptifllrrue
fpeciem liane ita cònficio. Ex libeitate
in feruicatem ab aliqao vindicavis? Sane * vt iure
antiquo ita & Conflantinianeo » fine Adfenore
ilatum town toerì non potes. Quid fi Adfertorem
nondnrh habeas ? Ex hac Conftantini M. condita-.
tione w per pronineiam, cum literis ad
Adfertorem qnarrendiim b.l. mpr. Quid fi non repereris
Adfertorem S Tradêris ei qui te fernnm dt-
Éit, verf.ne fi: & verf. âtoepu. An ideo ftatim fextras
manebis? Minime: Adfertore quippe edam
poiìea reperto qnandocumqae lis tj
ibi » no» ÌHjréffa ,/èd Ailat* Itbtrtdte* Adfertore reperto
qnid fìet 1 Adfertor promittct res, qnas habet
id eft I pecolinm aut ferniria^ id eft^ fernos fnfceptft
faloas fore : Et ipiì ric-'illm cauebirarde mólta de
qna poftea , verf. tutu id proprio. Addir Interpres
Se de pecolio vtfup. At qois hn]us indici} S
erìt ? Si prò liberiate lata fuerh fententia , (iniariae
canfa ieroom tibi molta: nomine pneftabit t qui iç
in feroitotem vindicare voluit. ittrf. ite vt/f: Àt
quid fiet, fi qoi ftatos contronerfiam monebat»
ante Adfertorem repettom vel festenriatn )|
fit ? Elus quoque hxredes fi Adfertore reperto clauf
fos Se vinftos ob inopiam adfertoris non liberante
Se poftea foccombant ! eadem molta tenebontnn
verf. & bértdet eint. Viciffim quid fi tu , cui ftatos
.controoerfia raooebaror, mortnus fis ? Harredibns
quoque tuis ftatum tunm probantibns moltarjtias
ieruus tradetur : verf, cjitoàJljpiv.Hxc huiufiet.
fpecies eft & fententia. Ver&mde fingolis nunç
videndomeft. | Ac primum de oircnmdnftione
illa ; Qiia parte duo font notanda : Forma hoios etri
cumdocliorìis, &c Ratio. Forma çircumduûionis
harc ftatoitor à Conftantino M. Eum feilieet coi
fl , pótefrate fibi à
Magiftratn ex ordinatìone Todicisfvt ait Interpres)
per Prooinciam circumdaci | Prouìnciém
ex qua is oriondus cttjSc qoideru naod dobio»
adìanao aliquo Officiali, qoi iefe hotofmodi homini
comitem prxbeat &c coltodem , ne forte foga
fpi farram faceret % ( id enim skcumduBionù vox Se
H rad*

5 6o IV.CodTheodof.Tit/VIII. «
ratio ipfa (cadere videtor I Eidem edam literas ab c||g Hbenatts repcrftio h. I. perpetua eft. Semel
eodem Indice dari iubet, qnibus tcftator I enm qui liber hidicatos I fempcr liber minet : fedmon land
circnmdnceretnr per ProainewiB » citcuraduci ad in fernitntetn abrcptus .ubertatislWmainitàt. 1
Adfercoremquirendura(itaenim bare verba in- hoceft quod Iuftimanus /. i. Cod.de*dfirt.toi. |§
terpretanda font, Adfertorem qnori thulo fer literot
ti ) Nani Se ita fimiliter rugitioos, inquirere
volentibus, litcra: | Prende dabantar & apparimi
quoque vt ci permitteretor inquirere adiong
ex lege Fauia > SC. Modellino , Diuique
«j referrpto, Af.fftr &f.p]f.&fugtàù.Ttm
autera huius circumduclionis Rationes Conftantinus
M. h. I reddit prodigati nuda 'fopclamatìotfgù
qua: haâenus fieri folebat. Prima eft ab Infuficicneia
proclamationis ; nempe qnod ei licet fatti,
caufa per (ilentium ignorari facillimè poflìc , Se
causa ignorata atqueftdeo Adfertore non reperto,
is cui flatus controuerfia mouetuc | in feraitorem
temere deduci. Libertas enim(quia pnblicam me»
retur tutelarti, /. t. ff. deftatu defuntìomm » & /• j.
§, hoc imerdiEÌHm , jf. de nomine lìbero exhibendo.)
non temere inftingenda eftrf Se ideò Adfertorem,
fi vitro fé non fiftat , qusri Se inoeftigari circom.
luftrati prouincià intereft : fié vt Adfertor qnilibst
è popolo admictatur. Secunda ratio ifians eir-j
cumdu&ionis à Conftantino M. defnmirar ab abfurdo
proclamationis : Nam curo idqò Adfertor
quœratur, vt qui Itbemm eum effe , de quo agitar, compererà
, adferere velie , fané non exhibiti Se proda-,
niati nulla certa notiti* effe poflìt ( vt in hoc argumente
ipfo loqaitur Plantus loco quem ante laudani.)
Quis enim Adfertorem le prxberet ci* quem
coràm polì tus non prius recognauilTet ? Melius
enim de racie& (ìgnis aiiis quibnfdam coram politus
qnis> quàtnde nomini^ proclamatione temoras
dignofeitur. Facile enim eft nomen ementiri:
Ac non ita facies aliaque figna immutar! , quin ex
iisaliquis ,a Populari fuo aliquo internofei poflìt.
Circumduttio igitat certior quàm proclamano:
Alioqnin proclamationes & prseconia aliis in rebus
fieri udita» conftat : velnti in fugitinis inquirendis,
indiciis tamen, qnibos cognofei pellet ,'^nanireftc
defignatis : de quo loci extant infignes apud Pian*
tum , in Mercatore > ABu J. Scene 4. Petronium
Arbitrum in Satyric. A puleium ./»#.

tHf. jjjgi , boifolos, |ni 11 L I TB NATI erutti*
ovìneiiforiwidm matrum compietti oportct , |
È aut liberiate eum lue is au£foribu*frui.
Coi legi con fendt Scitelo.ALdevfutit. Tacciò, i
quibus & à quibus hsc mtilta_pra:ftand» (ir, «£,»• I
deficitConrtanriousM*.Hìredbusigitnr 'dòoqhe
fiatoni degnai probantibus-, hanc multani deberi, j
èc vici (Tuo harredes eids #** UmWalèm tm^i&ftM
0 periculo tmo-um : tfr lege. i.d. t. H
f Quartnm caput mimi, eft de Ordinai ione
jidftrtorie, quomodo otdinanda fit adfertio, (ve
loqui tur lex 4.infr. &I.16. de Pratoribuj.)ve\ defenfionis
obfcrnatio ? Adfertorfcilicet Rem faluam fore
prorcrittere débet, id eft fatifdationem prxftarc,
res falnas fore quas tener is qui feruos diceretur,
h. I, & l.fea. id eft , pecolium & feruitia , vt -e
Interpres huit» leo. Quod ipfaro j vrtà cam adfer'
tione fublatum | Iuftiniano 1111 Cod de 4d r ertìoné
toll. intuboenimtantum pecolium I vel alias res
e ad eum qui ex pofieflìone feroitotis ad li-
bertatem prouocat » prò difpofitione fudicis collocari
voluit.ltcmqae eum ipfum filli teftatnr Liuius
lib.j. cu m deliberali caufa Virginia? agit. Plttere
patrem aeeerpri : intérêt» inrvfiii ùiHurtim Affettarti*
nonfteert » qwn dncat pucllam, fìflendamque tri *dutntumetm
q*ipater diettiur tpromutat. Et pòft ; Cùm
htftaret Àffertor pueìU vt vindicttret » fbonjré/àne tiret,
mânmtoHerevndujue multitude , & fé te
paratimi ad Ij'endendum ofitniert. Et mox : ha vìndicaiurl'irfìrita
fpondenttbtu propinqui/. Sed & Martiajjs
j Ub. 11 Epigrammêk 5 j. de hac Ad&reoris far
tifdatione t fit ait 3 Libros foos Quintiano i|
r
Si de fer uit io granì tjuerunturt
jffertorvtniéfSATis recuperare non de-
magis « poniti deberé eum , qui alierius libertatem
falsò Lbefictauit ? Et lisce huinl'ce loci fententià
eft î obfcunlfimi, & intricati, atqiu- etiam
b.'t : A41Î. i-S-jf- de procuraioribm : Vt || focius inemendati. Procnldubio antem Con/1 antiiius ,ad
qui fui faci i nomine perniarci meruit, /.9 ff.deno- Legem Diecemvira'em de conu tio petolantiore
xÀÎibït Denique huic fintile eft quod con- re(pexit, de qua hic quoque Arnobij locus ett»
fti tuitnr ini,£. mfr. vnd.vi : "& l. }.fup. de \ VA.*,, ttduetfìu G entes : Carmen, inqnit, thalum con> 1
feribere, OMO' ÏA'MA alitriiit irie/umcttir , & vit Ut
Deeemvìratìbuifliiu eitadere tioluiftu impune , ttc ne
. veflrat aurei CONVUIOU/

3 6 z ì V. Cod.Theodof Tit. V111.
r*- 1 !—r
IJ 11. •idem A. ad Maximum p.?."
IBERTAT I à maioribus tantum impenfum 111 vtpatribus, I j U s
| vw3e''in liberos nccifque poteftas perminVeft » eriperc libcrtatcnV'nonli-
JQrjl^v^ .vfçrec. Si quifquam minor venundatus a&um" maior adruiniftrauit s qUo_
£j/ 3^Mj niam m'tnorùemptio fcientiamnonobhgat, eumad libcrtatem venienicm coiptionis
actuique § maiore adrainiftrati prxfcriptio non tenebrò I
Yo' itici /qui àpud quempiam pro fcruo cducatus Iac maior effe&as, vendenti velini éoftiirio
atQujcuik, actiique adminiflrato iam pcnèextremam rclegif," libertatcm > ( |
Âjam ncque maior effe&usonginem fuam nouerat I neque eam quam ignorabat, venjMfioBcm
patiexis deferuifle H eft».) minori fimilis, eadem emptionis acque
•a-cfcus adminiftrati praefcnptionc non alligabitur » (&} vtrique dabitur Adfertio. f pa.
ria etiam in Libminti erunt, qui quaeftu quodam in eandem fertiitutem rurfus relabuntùr.
Sed'eorum hac exceptione caufadiftingucndaeft I vt qui impubères intra annum
«jpartumdecimum manumiffi , aedeinceps in feruitio retenti , ignorata libercate non
vxantur, maÀor^jfljue venundati acium gérant, ab AlTcrtionc non arceantur ;. cum illi
aetati tributa: libertatis ignorano .vt" obliuio conceiTa çft> Qui vero memoria firma
venditioni poftfeélx non nefciusinnecìitur,huiuslegis beneficio carebir. 1 Ec" qaoniam
viciflîmeti&m ipfi-s du! rem hiscomr»ifcrun.t medendurn eli I fi* quifquam omnium
qui fiijJracomprehenfi (untin libertatem prpclamauerir, id quod apudfeeue eius
qui fedominum dicit profitebitur ,quoniam deeo nondubitatuf, reddi ac referri 1
$çx prptijî/,15 p.rpn;unt;iabir. Quod vero petitur, fi id fucrit negotiatione" controueif»
/mm , per c'a urlone m AlTertoris" » vt alia" Lege t comprehenlum ed I conferuabitur, S
petitio differtur, vt fi fuerit approbata propria" libertas, gcitarum rerum ab eodem M
%io âtquc omne quod debebitur repofeatur > vc" leruitute depulfus" , qui pro domfao
quondam fucrat, habeat quod vt fcruo domini" iure largituseft I & quaeex earumquat-
$U ac feuc^ibus conciliata 'fnnt, qua: de furtiuis" compendiis obfcure'' capra ac pitti"
ïunt, cum liberum efle nonoporceac, quod apud icruum dominus peculij onminc col«
locauerat. Ea vero qux teftamento autdonatione quatGtafunt, aut quac ex carum rerum
émoluments e m pta con feci âque funt, cidem ingenuo députe ; Quxramrn
vnrueifëexaclo" Libcrtatis" iudicio,duo" à fu prad ictis rebus d ifcernuntur,rn fequeftii"
eitèoporteç > vthiis ab vtroque deducris", atque in medio"iure" locatis , ad corumpwpnetatem
vterque oontendat.Dat.xv. Kalcnd.ïâîn".ThcfXal", Seucro Se Rufino cai*
(3M.1 :* 1
INTBRPRETATIO. Minor vendituz>fipoflxx.Ó"v.stmtttfu* mnnos , idtmmmir
effettui fer ut eri t, aut in rébm emptorû aâfor, aut cuiujlibet rei or din *t or fuerit eonffrtttm,
cum de ingenui tate fu a prosUmauerit ,ftne prxiudicio ferait ij quod gefferit auâiatur, net ht ti
pr.tittdicium genere t, quod eius} À quo emptm efl domum » aut vtilitates t maiorthm m
fitmvif&eft»r4in#ffe. \ Hocefinm4ehbettiflexh*cprteepitcu3odiritvtquiintrstii11
annas fuerint mnpumjffi, ér attum in malore'.atattpofiti gejftrittt patronorum I Ubertositirum
attua non preludi cet fer ui tutù, fed eum voluerint,fnas aut de ingenuità**, mut de liiurtuàtate
, intra tempora le gibus confitiut a , proférant aSfiones. Sic etiamfi quii minor infenudf %
quolibet fuerit educata , & liberum effe fé nefeiens fuerit à nutritore df/lra&ui, et ufhmkld
, vtllitateut iltiuó a quo erpptuf efi, vt ferum gefferit J priu/quam, xxx- annorum pr*it4Ì0 Uneatnt
>potejlatem habeat rtelamandi ,

De liberali caufa.
3«3
"Senflem. j ^ L
fw libertatem ,qui io lìbe ttacem fc adfcrjt.
'' tt- JtUt. 8p M J*^
' SKVHD A baiai ligii pari, * ni*v» eotum qui in liberate» proclamant. H»c vero ptfctatio in C»it*fi.]9CO mo;
5 M «lt. ^ v * » '.. «JE
IHinc fumpta eft lexvh.Cta\oMivtu ailibortattm prtcla'mare min Uttt \ & a» roba» tirum fut ai Ubertuttm
pattiamoti aia prohibtmar. JI_
| SirMtioni iubium. ItafcaberCodJuft. Sed bocnoftrnm 1 eft :deqaomox {dation»
I " A bfun t h«c | CodindcnTaa Inferiore lege icpeti poteft ì que etiam kx hit indicauir.
" Iwelligit Itgim \-fup.
" Abeltl Cod.luft. 1
*l»BM|to/»â(rp».W.ÎMTnboniMujmalè;a^ depuffus. ff
fio firuitatit vinditnndoiuti «mplfs~iw vocrm, Circumdudio:/.i.y»vp.Canèiâm ter-
• Dirute depoUui, vt|m dtpmlfus, Virgilius ] Dipulfoi ÀUStdomiquaetaudtrtt mgnti. tuogì CyriJIi Jiwy«)l«n(*
/rfffff difillo.
'Z>*jrf»f,Cod-Iaft5edhocnoi1rumlegitimro aaeopecniij no»
rame I Tt max graj 'A • - >_',,,
" Gonciliandi vox kit propria. Glofli Philoxeni, conciliar ihaJbt «Car» a re veiiiaria defumpta,, Varrò j. ab «t
Vefiimcntum «pud rullonem eden cogitar, conciliari dicitur. Et Tribonianu» tamen rocem «S/rigatafuftulit,
" Sjf*1uifurtìuu, tic C6d.taft.ft qoar de fiutila*
"Vario Eurnenidibus apud Nonlarrr.
• —— DtnifUi Ouaru* ^
ma fimi*, tui fi fi» itrra non Quod bonum fiat ; id eft,
quid neceiTe erat, vt /. j.to.ir.de ir,, peffejf. eam
teénd. /« tf.ar.ad SC yèlletan. volgata [eclio pcraetus
hai vt hìc, ejuod bonum ; vid. ra apod
Tom.l.
Fornerium }>/Ht&. vit. fnnt eriïm verba Papiniav
nnm cotiTulentis. DuralTe ios iftud Ciceronis, Aœgnfti,
Neroois* Clandijaruo, ex VaJerioMax. Salhiftio
! .Seneca I Saelonio, Dione, liqnet : A quo,
id Se quando fublatom ì ari : Certe Panine
quoque meminiçjiuias ioris.» vcrùm tanqnam aboliti
: tjuod & occidere L K E B A T : lex 111 in fin. 1 ».da
liber. GSMb- Imo & u,b Hadriano quoque ius
iftud patrìtim vitx Se nocis ftetide qnadamtenns
teftis eft Martianus in l.V.Hadr'umm 5. «. de lege»
Pompeia deparricidiit. Qanqnam & tnm iam modus
hoins rei adhibitus, quod d. I. j. aperte teftattir;
qnomodo, Se dominorum in (ènios ins vita; Se ne-
. cis tùm qaoqne acciftjm > quanto magis in filios?
Certe fnb Alexandro Seuero abrogatum is
fitiiTe col ligi tur ex/. ». Cod, de patria peto fiate, Se
Vlpiano ini. 1. 7r.de/icar1u. Itaqoe ijs
parricidi) pocnar patrem aperte fubiecic: ie
parrìctdm , qua; Hata eli A. D. ? 18. fexennio ance
hanc legem noftram. Itaquein bau lege mtndum
ha:rere videatur ibi iut vita in liberos necifyttc potefiaipermilfa
eft : atque adeo rcpoaendum, effett prò»
eft, vt mo& liceret 11 rnaiorious ptrmffa effet. vt
huius/epÀr iniciodicitnr. Cette Tribonianus horom
vei+ronim loco permiffa eft, fubftititit, olìmetat
permiffia, ^^ra quoque Paulos d.l.in fui* 11. occidere
ncKBAT, quod Se ipfum perperàm-Triboniano
adferìbitur. Verum Se hxc verba ipfa i Maioribus
potette* per miffH eft » co m m oda m preteriti
tereporis interpretationem recipinnt, ac fi dfciftett
Legibut permiffa eft, prò quo eodem feniu Tribo­
nianus habet » erat permiffa." Itaqne falluntur > qui
putane Papiniani state iusrjftod vita; & necis obtir
Z 2 a. ttuiflo-

3^4 IV.CcdTHflP^TitfVIlI. 1.
nflirte. Item veiba illa I poftreroa 9 '*» '»7«« » * venditos eft, 6c aéhim adminiltrauit î JBc hichwd
Tnboniaao fuppofita elfe ; cùm Paulus fcripfif- aliter quàm fi minor «eodiiSKtiJwûêt »,l»bciutetn
fec , l'achat. Ergo lurifconfultorum noftrorum iam pene extremam nies tre poreft : Ncque ci emiam-«tate,
ante ConrftantWtriW dio ias iftud vitx prionisauta&us'adminiftraci prxlcriptioqudqaam
&.neci-g iiuroiputum, abj^rjjm IjS^ 1 § vcl exj.a. nocebit I .qqia ncque rpaiqr ^ffl ingrpnpm fe
TT.AÌHflèorri.de fica'. Quare error èlt Marfilij * qui & Minor fai venditioni fciens pradens e^^Mjjjè
vendendiabrogauit :l.\.C.depatribustjuifiltos non videtur » nifi maior zo. annis ad pretiunjpir,
Itaque Pithœi, & Marfilij aliorûmque opinioni ticipandom fe venundari pafîus cft : vel minot^
non accedendtfm , quali wo » '"attlS ann ' s Eg wcnnndari pallas eft i•& poft WUM^K
Tribqniani manu fit > ; & P ibi prxfenti vabo annum pretiura parcitas«ft, «L/.7 .§. i. Et hzcde
vû.-s fniflet 3* , ' ad libertatem nihilominm protamen
perfpicaitacis caufa fa«Stam eft. Igitur Tri- clamare pollimi : Sisero pubères mannmifli faeboni
a nus ml immutarne in dXìnfùis. Neque moue- -iinc i)tùm ad proclamare deinceps non
re nos débet, quod ex Papiniano modo protali- Pollane : Cuias diftinft.onis ratio hzc à Conftanmus
: quódque ( verba lune Pythcci ) feuftra Papi- tino M. elegans.redditiir I qi

cjusâ,a««flione, & frutto. Non continuò fciliçcr/4
,, '"k cr prontinciatut , peculium quoque
IH eft. Aduentitiu vero', ideft , quac
. HI aut donatione libero hommi | boni fide
jJÒlTéflb, donata j vel telici» fune » vel qua; ex
1/ÎHém cotticela ,-aoc qûxfitalfunt, ea inquam om-
«iii'ipu^Iîbero pronantiato cèdent. Vbi notanda
De liberali cau/à.
ajttrit Prinih exempta- I Cautienh,, ab Adtertore |
^Keïtati'da; ? î.'bonorum item 'fequeftiationis. f.
-«JOX 8c Feparationis'bonorura » quac adiicienda funt
à exeraplis, cautioni$*1co1ucftTarioniSi&: fepa-
I 111. È Idem A. ad Baflum PF. P.
l*S
Secundo notanda fcgah
iudicialis, cum de rei proprietatc agitar a defimtio
nempe id elle, cum ru Ab |troène Wj£dr>te dedu-
\ cantar > atque in medio iure locantur, intere* dum ad
eorum proprietà tem vterque contenda. DìduEiis ait ic«
id eft , ab vtroque feparatis • id enim eft dkductre
quomodò diduci dicitur hdftis [ .miles , ciuïcas
terra, 8c Umilia : vt & in ftudia diduci. Deduci
'cil in diuerfa diftrahi I dirimi* Se vtrinque féparan,
In medio iurelecari, eft fequeftroponi a pud {eque*
Aram > Se Sculnam.
E G ì s" promulgano,' E ,per fexdecim annos bond fide in liberiate dit'
jÊJÊcs , cantra, eos qui inquiétant praferiptione défendit $ non opiculatur
1 | ex ancillis matribus ! & ìngcnuispacribus orti, pei id tempus
jinTKbcrtatis attedili cum parentibus perdurarinc : quandoquidem nullo
precedente iufto légitima: poiTcffionis iniiio-vfurpacio libertari s no-
^Hïiacrecur : cùmneque redempcio à feruituie I ncque vicàri] traditio
feruulCVefoeculiiaifignatio" valeat dcmonftrari, qui cituli pollini: famulcuus ncxibus
liberare cum, qui conuenitur : fi" quo ex iis genere v fus in liber tace eiTct per annos fedecim
demoracus. Iure enim communi matcrnam condicionem natum fequi fneeefle
ed , ita ve & fi herilem lc&ullim ancifla àfeenderit, non liberorum domino , fed feruorum
partum fu/cipiar.Dac.Prid.Kal.Mart.Ballò & Ablauio e o s s. H
INTER PRETAT ïb*.- Lexaliquandofueratpromulgata,vtfiqnùxvi.annosfinevllÀ
ih nullo repetente vel pu [fan te vixiffety & poflea inferuitium non veniret. Sed hot 'ti
prode fie non pqterit, quos de ingenuùpatrlbus, çfe cotona mulieribus-fitel ancillis coniti ter itprocreai
: ts y nifi forte patres eorum profiliorum capite, dominù quorum ancillat in ctmfortio nt,
aut vicaria mancipia cum peeuliis , aut redempt'tonemfiat m eorum foluerint. Si vero patres
hoefe perfoluiffe non doceant, non poterhtt conditionem mat rum mutare , aut mancipia dominù
deperire, etiamft de propri u dominis nafeantur , nifi per m antimiffìonem ferutti conditione
carere nonpojjiut. Si" quis in itbertate pofitm, anciUantfibi copulauerit in coniugium ififiijj ex
ipfts natifuerint, origo matremfetjuatur: Simili modo fi liberta feruum duxerit tyaritum , agnatio/eruumfeyuafur
: quia ad inferiorem perfonam yadlt prigp.
N O T JE. •
* A>b*ft & hrrfex i CoA Inft< quia fcilicet prarferiprio decenni j rnter prxftntcs, virenoij Inter ab(cnrcs,& hic: parte
• Iii/J*iiuuof>ljcuit t.i.C lUlangi timforii prtfcrlptionKju* fro liberiate : Se l.lè $.j ff.y fui & S quibuirnAnu-
^H .VijfitliberiMUtfilIt.
IrVM&zScoùx ,*tçamenvidiâ* ttfît )tf.$.].tunCÌ4 eiq^IqgisìatcriptiorjC I De liocmoï dicam.
HxcJblhnt à veteribut librit I videmâlrque nonaullis efle exltKcrpretatione aitcruis Leth, aux defidecatur.
n *¥•
C O M M E N T A R I V S .
m
ft.xscB.iFTiOT)i libertaris quando lotua nibus h. I. requirit Conftantinus M. bonam fidéHi
I eue poffic » vt in geoeré'j «ta ad fe (kv Titalom, & inttiUni iuftum, ptarterquam quod
qaaiidam ipeciemreTcrioens, dâdoit Conftantinas 6ctflud prxfupponitj vt prafçrittàolibertatis non
b*l. . f. Pnefaripào fc.licet quoque libertatis qui­ interpellata ruent » & vt bac Itx îoquitur , in liberdam
eft> vt docet quoque lex vaj/ifje hit oui a non iate durauecint I Memorati finti Perdurthé dicuncur*
dont, rnanum. Ëc qnidjera hoc tore Conftancinia- «fult^ne interpcllatione durant »'eâque vis eft vonco
(èdecim annorum prxfcriptio hzc fuir. Quod cis I per, vide legem t66. infine I v. de veri, ftgmj.
aie conftirutione Conftantinus M. euidam leei p Nunc Finge, quac fpeCies bum legit. eft ; afi-
nominatim arcepto-rerci 8c vt exiliinare SI qnem natum ex ingenuo & ancilla ; Hic' vtique
-nt I bgi Mlix Senrix (argomento legit \6 m \ .iun- leruns eft. PartosTequitur venttem 8c materham
âa dus inicriptione ^'ruui & à quitus manumifli : ) conditionem. Iure enim communi ( inqoit Con-
Quanquam malim ipfe id ipfimec Conilancino M. ftanrinus ) maternam conditionem natum (èqui
tribuere. Sed Iuftiiliano poftea placuic hâc quo­ necefleeft. Quod decancatum eft. In'tiberali fcique
parte decenni j ioter pr*fentes,j vicenni} inter licet cauta matris » non parris infpici conditionem:
abfentes preferìptio : l.i.Cod. de lonjritempori/pra- Laui i.8. & /. z,U. qua* eiufdem Çonftantfni M. eft,
Jcriprione quapro liberiate : et 4./.t6i$. j. ( qui §. à Cad. eod. th. Et vt Interpres hîceleganjer loquirur
Triboniano interpolatus fuit. ) 1 Porro ad hanc ad inferiorem perfonam vadit origo, eique eft lex
quoque prxfcriptiqnem » vt ioecceris praeferiptio- nature, Lit, jf.deflatuhominum » feu ius commune,
11. ) VC

3 66 I V.Cod. TheodorTitV III. =M
Tt b.l. dieitur. Denique Régula lori» eft » vt loquuhrur
Vlpianus 1 Gains ìnfr*gm. I Finge portò
ex ingenuo » ancilla natam per fedecim annos
in cam patte duraflè in liberratisaffedhi » an
ideo liberratefn ftorfcripferit ? Minime : Afièdhis
hic libertari* nudus qnamlibec per intégras fedecim
ànnos , Iibe'rtàtem non tribuit. Quid igitnr?
vnum ex Iris tribus facìum oporcet > vt inftnin titolimi
praeferibendx libertatis habuiflc videatur 1
pura, vcl redemptum à pacce filium huiufmodi,
( feruum natam ) oporcet» vel alio Temo tri*
id eft , ve pater eius vice aliam feruum domino tradideric
« ( tujcro Vicirmnfcnam ! hzc lex vocat. I
Vel dcnique oportet dominata ancilla, atque aâe&
partus huiufmodi I feruo idi | fily
id eft j pecuiium ei conceflifle I vt eo velut liber»
[& proprio patrimonio |ne
jferuus nifi vel redemptns, vel vicario feruo permotatus,
vd denique peculio donatus ruerit 1 nuda
vfurpacione feu prseferiptione \6. annorom liber
non fit. At fi horum vnum factum L
manuraiflìone I fola fedecim annorom pr.rfcripio.
ne liber fit : bj. Cui cangfoit & lex t9.C0d.dt B
rdìcwf*. f At quid net, fi non iam ex K
aliena j fedex propria dominas filium fafceperit>tt
hic procaldubio iare communi feruus cft.
ÏÏ ii. •Idem A."
I poft adfertionem, defenfionémque ordinatami atius in iudicium acciri''
Jpnetiàerit» adlercio q u idem &defcn fio inter omnesordinetur | ipfc vero
"tòt mafneipia quot petebat, fifeo cogatur inferre. Quòd fi Adfertor dcreccrit,
vel praediclam multam agnofeac, vel fi per inopiam id 1 non
pò Ili t, in mctallum décriai Eadem circa mioorum defenfores" g cùm
HI cauta agicur, forma feruandâj & cetera. Dat.vi ffl
no & Hflariano e o s s.[j3J.]
INTERPRÉTÂT IO. Si pojl adfertionem, defenfton/mquediftofttmm, nlim in am|
cium y.quift dommum dtett,petierit exhiberi, inter omnes quidem ordsnaliturxjfertio,fed^«|
fé ed certain pœnnm tenebitur. idem tjf in ad fer tore vel de fé nfor ib m mìnorum. '
r N o T j£. I
K-Abeft & foècfez ì COH-TVST. lungenda autem Jiuic ti* uirif.dtfngitiiiii coloni* , ìnjuHìnis > o^ firmi*. |
Ai frettine! »lt s, hoc fuppIcniUfm ex d.l. i. rjw^ ">
"Ordinata adfercia, Bc defenfioh.l.fr /. 16.infide Prtttritm, quid fit, ex diflfe ad /.i •/*/>• cooftat. Vide CiuaciMI
tìb. 18 otfermât cap.x ]•
gf- jifcìf ,.id eft , admitti. ra|
Vide / f •fnp.vtsrf.minornm defenfòrt
" ìiìM.i. I
ÇOMMENTARIVS.
|VPERVKNIENTIS TERTII , capto iam
_ inter alios liberali Sudicio , iniuftz aétioni:
viceuerfa aliennm feruum iniufte aduerfus fiunc
quoque derendenti Adfercori pœnam b. I. imponit
Li,mfr.decoloitisfitgitinir:

Ad SC. Claudianuro. 1*7
Jp Valentin." THEOD.& Arcad. A AA. Rufino PF.P. I
| cui f uper ftwu Tuo quatft io moucatur , qui diuturno tempore, hoc eli) per
xx. acnorurn /paria| in libercatis pofleflìone durauic, vel quem aiferanc foff
ragia munerum, Ci priullegia merirorum, qufve ris prarfentibus, qui domùaos
fé cfle contendane 4 io hominuro «rie celcbritatc verfatus » nulla ci
dandi Aflcrtoris neceflìtas imponaiur, fed liber affittar,» & ftatum fuum
ipfe tueatur, calumniantem repcUar,Midarguat perfequentem, ne fluctuee duDius,fi
de alieno neceiTe habebit pendere falcidio. De aliis vero, quos oec honor aliquis, nec"
il pra^Jicli temporis priuilcgium militare défendre, 'Antiqui iure forma
/eruetur. Dac. v 11 ."KaJ. Odobr. Conftantinop. Theod. A. i n .& Abundautio co s s.
INTERPRETATI o. |pp XX. snnof non occulti, fed publiée in libertine dwauCrìtti,
ejr uliquid ofjftcjj, vel militi* preferite, & tacente f etitore gt ferint, Adfirtorem quareniê
eos neceffitat no» manchi t ,fed iffi per fe fi voluerint ndutrfns petitorem, quoi li ber tati eorum
compriti cxequenturk Circa altosvero, qui nefeicntibw domini* létuerint, priori* legis ordo
fcrttabitur.
N O T M. •
^Abcff & he; lei j Coi.lrtr Remifli quippe omnibus ptomifcuè Adicrtoris quarreodi oeccuTias .iungerdx qu*.
nww Ifiìii fiot , mox dteam. .
^^Hdtjm crrot refidet in i. llvn.de C*rbmim» Edith t, '$ t»d.l. ft *»/*» *pfttl*tìonil. Cté leponendi finit, *t in d.
•
/•^•dtco/Hittrittf. Tbtojifims I Arcadi»* I & Henoriut.
%rj>'Hé rei ita I quos me btnor Mliqttù ,mepr*fcriptioprtdiai temporu, ntcprìutlsgium milUsrè
dr/imdit. Ve/, me fuprtfcripiio prtdìM timporu , ntc priuHe^ium. Supmj'eripiit prtdiiii temporis : id efts(updferiptu/n
ictnpus Pfioj emendano piacer.
" 11.1. n /a WSr^/V ligibm, qua* tfliìc coniungcndas diii.
LÌ GOMMENTAR1VS.
P D s I nTO a i s dandi neceflicate liberat,& fic
J^ iudjcio per fe (landi , déqne fao (lata Irei—
gadi potcftarcninonnollisi&./.facic Theodofius f. '
qua* matorìt coniìitortoiiis Theodofiana; ab procejfu
iudiciario 9 dique peiTonis quat io iòdicio (lare poffunt
ant debenr,portio ed E vtdocent très leges H/àe
qox huicconitingendal! ftint,patâ lex 5 .fup.de cognìtoribd.vn.fHpÀe
Carbon. Editto lex fa'. «j$ qui alioqum Adfertoris
dandi neceflùatem induxit : de quo dixi tid
/.i.yS^fw'ixexTheophilo & Thalelaîo. f H«cinterim
hmm f. difpoiìtionoterar> quâpaalatim Ào>
^ inueniendi, dandique nccemtas i :
quiprimus videlicet grades fuit > ad eam penitus
pofteà tollândam : qnod tandem factum | Iuftinia-
j çpf tit£od,de édferàont IOS.QUX fa eft cur hanc
quoque legem > ve aliasi qaa: 6^ qaatenas de Ad-
(ettoribus agunt« is abdicane.
AD SC. C L A V D I A N V M, V
T I T V L V S I X.
Ablunr a-IvsT.,Co D. omaes huius legis conftimeiones , VCpoe
Scnatufconfuico Claudiano ^ublaio , vndc titulus h aie
adueiTus DeStnathfconfidtoClaudtano tallendo. Eftaucem hic
Tti;u!us de mulienbus quac fe feruis ahcnis iu ,&9. wJC
M enc citulus de multenbusquae fe feruis propriis iunxerunc.
PARATI TLON.
^ § | EN A T v s c o v s uroqr MCLAVDTANVM KhàTf & L 4. (de* qoo4ioe ticoîo
É agieur,&duabm przeereA/^/^/Hf hoc Codice»/. 1^. inf.de Decnrionibns& Lio. fnf.
de

368 t IV.CodTheodof.Tk I X.
de rfiurilègul ) cft, quo mulicrcs libcrac S U M B9 ingenua:, /.3. 5. qux fux honeftatis
immemore* -/.i»«apudquas plus valuit cupidicas,quàm libertas: /.6.feruiliscondL
cionis hominibus alienis lunclae fune: : /.f. (ferui contubernio fé coniunxcrunc, Lu m
cum leruo couuenerunt,/. j. cuilibet ferudi conditionc pollutofc fociarunt, /.4. fooi/ibuscontubcrniïsfefcfubfiderum,/.j.)
poftquam trinisdecunciationibus ex iureiujfa_
c MS
SCCUud toOtnJe. Ncque râmên vuica, mox vtolìendai
" Vide & /*/•vlt.inf.
Contubernio , id cft, feruo tb.l. alioquin in SC. Claud imo ,vMk /. 4*. inf C'itubtrnium prò cooiunftioae ifil-
HiDC contubirnìum firuifijui , contubernio fintili (t[t fubdtr* t(tntuberniofirni conia
C O M M E N T A R I V S.
S^OMSTANTINI M. très circa SC. Claudiat^sss
num aduerfus (érooram nequiriarn conftiratìones
fequuntur : Se hoc quidem Ut. SEVE B 1 TA-
T E M incendie > tùm in fegios ipfos, tàm in malieres
: In feraSs > inqUam, à qûibus renlieres libéras
vim perpeflàs cilene ; hos enim pœnis fenerUfimis
fubiici inoet • principio legù. Quomodo & idem
Conftantinqs,alterataferuorum nequitiam, (eueriiîimâ
pani perfequiear, /. j. Cod. de ferma fygit.ì
qaae ad Probum pariter data > buie Agifocianda videtur.
In rrmliéres vero liberasTemomm contuber*fninrn
fecotas, Conft ant'.nus M. h^ /• pccnas quoque
incendie maiores , quàm qux SC. ClàudianoJ
conftitacse fiieranc : cohibendas^videL mulierum
lafciuia;, qu« honeftatìs immemçses feroïle conca*
berniam feeùt» fauTenc : Maioces inquam. qua m
qtue SC Claudiano, qnod & huìm légk ©»'
dent : & collata ea cum ipfo SC. Claodiano comprobat
i fc quidem in tritafe f Primòm enim>
cùm dettumiétit, S€ crina quidem ex SCrequiTcre*
tur (de quo ad legem proxìma/nìr cafri qnodam excepeo}
h^cooftitntiQrie.millam-denunciatiaiieni
exigi videmus. Verùmillad tantum exigirot » ve
mulier fuse immemor honeftatis I neque vim perpeiTa,
fpontéqne Tua I ferniiis condicionii homini
iunétj fueric. Deniqne folara maliens viriuntatcm
iri'fpic volt » rieq'ne eJtrfnfecùs dennntiationera
[attendi «tùli) libi iplì mulier verum atqne honefta*
tis legès denunciare tenearur.'Veròm id podeàrfltfum
triennio poli eidem difplicuic , l.i.proxinu-
Arenim rurlùiii plaçait Valentiniano Seniori, /.t.o*.
ittfr. Difplicaic tandem Arcadto /« vit, ùtfr. Sk vafW
riacaro

Ad SC Claudianum.
riatom hfc P artc ^P* » P roDt ^«^s & Principes
fuere. . ' M3L*
f ndò, Se FiliH, quoque ex eâ natos fernoj
369
t*m\ ex SC. CUudUno tffèBtm, legùint* tmttrù in»
mm ffiHB »«»/w-y? : ^ «^«./^
rretjue liberti m*irwm eìmlem bmbere inte/iìumtur. De­
AxAàem Domini elfeiubet, Se fic cnm matris ferui- inde j , cùm Theophilns teftetur, non folam ho-
rote filiorum feruitùs coniungitur ! quod etiam Va* neftatis rationem SC.Claudiano caufani przbuilTe
ienrinianoSen. plaçait 1.6. i«fr. cùm caraen ex SC. veruni etiam fernorum corruptclam.qaorum etiam
Claudiano liberi ex hoc contubernio nati I non | optimi à rnalieribus haiafeemodi | minifterio fUo
(enii 1 veruni liberti fièrent » qnod fuadet locas Ta­ abducebantur/anè libertinam feieme Domino fefe
citi,/I£.I i^J/inrntHnmJnter cu* referti» *d Putra , iungentem de feruo ancillam prò poma fa etani vis
pœnkfoimÎMmmii qittferms conÌHngetemiir'.ftàtiiit&r* crea bile | eft. Nam qua: corrupti poena efTe poteft
vt ignaro Domino ad idprolnpfì \ in Jèruìtutem domino confenttente ? Et vero exprefsè Paulus,
fui oón/injìjfet : & qm itati tflifÇ » prò liberti» bnberen* l.fent. 21. §. 1.Si millieringenua, ciutfejue Roman*,
tur, Genuina enim bare ed a pud Taciram leccio, vel Lutimi élleno /ifi finte coniunxerit, fiqnidem
quam. pleri que folicitant ;vbi ,in fermmemfìù eon- Inulto W denunciente Domine in eodem contubernio
fen/ijfct i prò in fui ferututtm conjènftjfc videretnr. perfiuerauerit, efficimr nncitta \ Ex contrario ig
Ncque, probanda Lipfij Se Cuiacij fementia»
quafi idTacitns velit . mulierem Sciente Domino
contubernio ferai jmplexam libertinam faétam:
Nam Se Paoli \oc»s ,lit.^./ènrem.tit.io. §.2. vbi
indicar > mulierem ex Contubernio ferui libertam
efTcétam, id non ad ipfam mulierem quae fé feruo
alieno iunxit pertinet I verùm ad eius filiam ( pariter
vt in cafu /.} .in/i.) AdJH'mm tncillam, tel liber'
: tur,
| volente Dominole iuris manet Se flatus.
f, Poliremo, qtiaetertia baimi, feueritas eft»
in prxteritum Quoque Conftantinus hanc fancti©nem
valere iobet > qnod Se fané nouom nouarque
feueritatis indicium eft > aduerfas ius commune, de
quo vide l'i'Jnp de ConJhtntionib.Prmeipum, fed Se
Paratitlon Muti tttnti.
11. •idem A."%*F*.
£j A T-v.Kal. Gallicano & Baflb e ns s. [ \ 1 7. ] I
flfSg INTHRP RE T..A T/O. Septtm teliibtu, ciuibut Romani» prafentibtts, tertio, ex
SC. Claudiano àenuntì/miétm.
NO T JE.
S Coijftjniini Ics Lit intercidi! (fola fubfeu'ptio enatauit & eius cafu m tamen Inrerpreisiiojcnat.l
[ Couduttinuf»
COMMENTARI VS.
BENVNCI ATioNtK Domini reqoifi- cobabitationc Clcricemm. Nempè non tam fàcili
j tam , vt nfclicr ferui alieni contubernium libéras mulieres Lbertate fua militari Veteres vo­
recutaaancilla fiere11 ex SC. Claudiano ft>tum , ex mere; Verùm folemni admodùm quam dixi con-
b*c lege & ex Paoli fragmentis I fecunde Jèntentinteltatione,
iure folemni decurfo, vt Paulus loquimm
Ì tit.x it. ( quem Cuia^ius integrum ex Codice tur z.fènt.11. §.j. Quare Ciues Romanos liane in
Vefuntino extnlic/^.n.0^/?n«v.i£.) Item ex I.17. *em tantum teftimoniam perhibere vifum»feu huic
«. depofiti : Vlp.frngm. lit.11. %.! l. l.vn. C.de SC. officio ìnteruenire^pariter, vt aliis quamplurimt$»
Cf : Tertuil. lib. 2. ndvxorem : /. 4/. iifr. t. de quo accipienda lejt 175,. in pr. ir.de S.I. quia Se
( vno cafu excepro in quo mulier citra rienuncìa- de libertate g ciuitate Romana Grpiùs adimenda
tionem ancilla eificiebatur > de quo vid. Panlom ageretur. Neque libertinomm heri feruorum> ho-
^fc l-4'inf. ) Id quod /.1 .fkp. ab eodem dieliberorum ndesfatistutavifa (Latinorum in­
Cunftanano abrogatimi I b. I. refticuitul. I Et quarti 1 quos idem Conftantinus proxima lege ,/èr-
quidemicàvt cmn dennneiationibus multa: leges norumliberos& fpuriet lìberortan eleganter vocat )
diuac ( quod ex Paulo difeere Ucet) ex iure fuerint, Item optimum tefrium numerum elle volueruntiad
he très nominatim ex eodem SC. ( quod teftatur rem tanti momenti amittendam, qui vtrque feptem
Interpretatio ) Scb.l. requirat Conftantinusl Ne teftium eft . quo etiam numero fupremar hominnm
tam racilè alinquin & temere ftatu fuo priuentur. voluntates fuftinentor. Poftrernò optimam denun-
Nempe prontttrnpora fuêre Se mores I ita & feueciationem ,id eft tnnamexegêre. Vno verboiopritatem
intendit > vel remifit Conftantinus M. timus teftium ftatus> optimus teftium jp-
1 Primé igiturhttc lex denunciancibus dicitur I vt tima denuneiatip ]»c parte requjj|jur : cùm in- fta­
coram 7.teftibus fiat | quod etiam Theopliilus dotu hominnm, optimus fit flatus craiuoi Romanocet
titjtf**ctff. fnblm e» SC. CUnd. Sccunda , v t rom : in numero teftium > optimus feptem : in nu­
teftesilli ciues Romani eflent I quod Se ipfum in mero aAuum I Se denunciationum trinus. f Cse-
aliis teftibus requifitqm. Poftrema I vt trina deterùm , fi redtè cornicio, hxc illa vide tur eonftitununciatio
fierez qnod & Paulus d.tit. 1 gì tio > qua diferimen induAum foerat inter eam
denuntiationis trina; numerus frequens & aliis in qua; Attori (e iunxiflet, Se ali) feruo. Quod In-
rebus & caufis, vt in fpecie /.4.

3 7 o IV. Cod. Theodof Tit IX.
S 111. • Idem A. ad Populum.
•VM tu* fttm" ingenuas, fifçalium feruorum cunrubernio eoniuoclaj a
bet. ^uauquam quod de veteri ini » reclamare
videtur Paulus lib.i. fent.t'u.zi.$.14. Moliertogenua,
quae fefeiens feruo Monicipam il
edam citra denunt-iationem ancilla efiìciror. Non
idem fi nefeiat. NefctìTe autem videtur qux compena
conditione contubernio fé abftinuit S
bertum putauit: Veruro in Moniei-pum m 9
veteri quoque iure obeirraiff , Se non critro in
fifcilibiìs, ex bae quoque tege colligi poiIè*i^< ar>
Excufant igitor ha; caufîe à peenâ SC. @ffl f ,cnc
excufant à panai nuptiatum tk4>9K
incejfù rtupt. 'Item excufant ài poBnâ'adal^ ^S*
•$jj$ejid lég./ulide adulttriû. M Seconda diftrrritia
inter fifcales feruos Municipum hac ©»
vt videlicet etiam veleni, ingenua nfeali ionAa,
libera mancatati amvolens inqoamjd *A etiam
denunciata. Errane enim qui hk p
quam emendationem manifeftiilìmam butm h featentia
refpuit. •Conftantimis fciliccc untata ¥}
fui cbmmôdïs detraxit I vt nec volencem,id eft etti
ter ei dennnciatnm ruerit hTcaliièruo ionAam, ancillam
fieri velit. Item éieò ( quod teitiom difcrimen
obferuandum eft ) vt libéras exinde finccptos
non feruos,verùm Latinos eiTe inbeat: de qnonmTÌ.arindrum
conditione eloganter ait, eos mediani
tenere fortunam inter libero» Se feruos , fus
inrerferuos tliberoseffe: inter liberos , feroos,
vel porius fpnmoH Denique eos fèruirutis quidem
ne lolutôs* patroni tamen priuilegio teiie.

i. De IP P** pleniùs ad l.vn Jup.de htredit.pttìtio-
0 i hmc noftr* proculdubio iungenda eft. At
cnini in caeteris ferais & qaidem Rerampub. Tea
i/rbium & Manici piorum vécus ias intaftum reliquie
Coniianrimis : nempe ve ingenua quar (bens
(e ferao Municipum iunxeric , «ncilla ur»
Ad SCClaudianum. g 7,
Non tam focile Conitaneinus ciaitatum inri dettadamvoloicquàinfirco
fuorauibus adfinia quar-
|3anj vide dna: notare**/, i- . WMam&H
Atenim Iulianus mox Impcrator fifcalesfenios M»nicipiorum
ferais exequauit > l.prox.+.
11 n. • Imp. Iulianus A. • 11. " PP. '
C.Claudianumfirmumeflcccnfcmus,omnibus Confticutionibus V; qua:
comraidlatx fune, peniti infirmacis» ve libera muiier I fiue Procuratori
Hue Aâori priuato,fiue ali) cuilibec fcf uili condin'one poiluco I fueric fociata,
non aliter libercate araifsâ nexu conditionis deterrimas" aditringatur,
I ÒiCi criais fueric denunciationibus ex iure pulfata.' Quod quid e m circa priuatasperfonasconuenicoMeruari.
I Nanaeas mulieres I quar fifcahbus ve! Ciuitacfs
feruis fociancar > ad huiusfanctionisauâoricaceœ minime pertinerc fancimus. Data ôc
pp.in Foro Traiani Id.'' Decemb.Mamercino & Neuicta e o 11
INTERPRETATIF). SC Claudi ani autforitat confirmatur etiam circa e tu q«

372 I V.Cod. Theodof Tit l X.
v. Impp. VALENTIN. & Valens A A* Felici Confusi Campani*."
1 feruilibus concubcrniis fefe muliercs quondam ingénus m^^ffl g
nu oc, concemnentesdorninum' minoris aesacis, feruicucis iugumcooaocur
effugere, Grauicas Tua his I qui feruilem conditionem non (ùtjai
in ipfis coniunftionis" primordiis refugerunc, neceffitatem fubeundcferuicucis
imponac. Dac. x J 11 i .Kal.AugMediolani, ipfîs AA. C OS S.
N O T A.
* Mem< rat Amr/V/. vctrris Coióultat.Auflot e.io.
' MAcedbiiU fate (ubi tituit vittrts G$nfulinti4nis AoAet : * p tardare videatu t argumentum : /• j fup.éê IBR
n* • *bi viçÀrijjs M^tedtni* voc: Sçd le" : Nom fubCct iptio 9 fr /*r«/ ofteodii &»** /. MedioùaidKui
a Valent.niann, Occidenti; Imp. & fie /xwç /#/• ad Occid^tem penineie. ^m R Oncotcm 3 m quo itattâtnio,
flllfi puiémus in ïnipcnj diuifione Macedoniarfl Varcnriniane^ennTe.
Nuaiiro harrcticml
" Rcctè babci hzc vox : ncque mutandAin:, ct&Uiftìtpì?, » Te ' ÇSf^iy'A'WV* '& C^^SWCIMK^J * mo ^ *• ollencUin.
EtvPETVAM feruitutem mulier ferai conca.
berii|um fecuca femel féru ire tenetur : neque
peenitere ei amplius licet » quz fefe ita Domino
femel ftibdidit ex hâc Valentinianai Sen. con-.
ftitntionc. Poenitere inquam , vt pqftea eam candi
tioncmdefugiat, qnocumque tandem 1.
Forte con tempra vel contemplant noui domini.
Némpe libidinofœ mulicres Cernili contubernio
tacile acqniefcebanc > ob mitera in przfens Dominum.
Atenim mutato mox Domino > pucà hzredç
minoris zeacis »' libertatem relegere fatagebant.
Verùm id eis h. L denegatur, vtpotè qaz femel in
lui feruitutem conlenferïnt. Semel ancilla iure faeba
femper anelila maneat. Qiiz enim feruitutem
euitare vult, (latim in iplïs conjunétionis primordiis
feruilem conditionem feu coniunâionem iragere
débet. Sanè & olim qua? mulier ancillam fe
putans, alieni ferai contubernjnin fecuta eft, pqft-
COMMENTAR.IV S.
eique comperic fo ingenuam effe, fi ftatirn acque
id cognouitj fi in ipfis cognitionis pcimordiii hanc
coniunc~tionem rerugerit > nihil contuberniom il*
lud eins libercati nocebic. Aliud vero fuerit fi hoc
comperto fefe fi'bdi^erijs Nam Domini» cuini
fe fefe iunxic > ancilla manebic • neque pcenl"
centià poftea duâa I feruitutis iugum effugere poterie
Quo pertinec locus ex Paoli fententii* H
tit.ii. Ettore qtncfi puianif *ncilUm,*tquc Bfl
ni finti coiity^ernifm fient* eft . poWe* UkerMmJkj
Y Je Uns iti confiïbetiinio e ode m per finn auer'u, H *ncilla.
Ec mox. Nefctjfe autem videi» . que t**iptttê
cond'uione comubernififi ftbsîi
Cœcerom cuna video, b.l.&/èyuemi, fpUro contuberni)
feruilis rationem hac parcç à yalenciflùr
no fpçâari > non inani duepr coniecraca, dedoo*
ciacfonem h^c cempeftate nontxpeûatam.cniuj
vfum Ajrçad^us ÏMffym csdux^tin OrïeptC "
vi.IftJpp.VALENT 1 N 1 ANVS, Valcns, & Graciaiius" AA.
ad Sccuadum PB.
I apud libidinofam niulieFem oit» vsluio cupidi quàtn li berças, ancilla
faâa eflr,non bello,no prajoaio ',fed connubi ve cit^ fiHj kigo (tfoisoùs
fubiaceanc : Manifedum eft enim ancillam ciïè voluilîe ^ffiffigfé
effe poenicuit. Dat.Prid-Non. Aprii. Trcueris." Ojraciano NB.P. |
pho cojs. [jW«]
INTBKPRETATIO. Si mulàet ex contuberniq finti fi0fi Iïbidq»
" Pro capite Tuo fciljcet accepto : ncque ha:c, vox mutanda lap/eth.
" %• Rema vide Confular.Theodof.
G O M M E N
•HHIP ER v I T VT i s roaccisa feruicus eft filij. Hzc
^>^J hwm leg. eft fencencia porilfima, de quo
"~^^ ad /. i Sup. Nempe vt mulieres liberz à iecuilibus
conenberniis fecraherenrar,nominarim hzc
è re naca àValennnianoconftitucafmc:& perpetua
ipfarum feruicutem futniram : de quo l.fupr. acque
T A R I V 8;
in filios propagandam. Duo nzc fciK rncer cztera
erficaciiuma vifa I ad recrahendas libéras mulieres
à fernorum concuberniis. Neque aliò percinec
etiam finguïare îllud ( quod vix nUbi occorrac ) de
tribus feruitucis inducendz modis I ancillam ( ffl
ile fcruum) fieri bello,pr; connubio.l.BeH»,
quia

De hi* qui non à Domino, &c 173
quia * *' '• ' Pr*"*& liberali can/k > qaoqne &j
liben*cc m viétìs hoftibos victorum dominati o àb>
/hitft s Iuftinianas I in l. vn.de SC. Cléud. dfcùt nofl/om
ferocicatem. i. Pumm id eft> P rzn> >P Sg
cio accepio. 5. Denique Connubio, ex SC.Claud. de
qoo V $ Nempe harc ideo adieûa font, vt exi
de inferatur.matre ancilli | déliés quoque iogo
fermeras (ubiacere oporterenon minus connubio*
atque ex SÇ. Cianciano, quam duobus illis prioribns
modis » qui magis communes funt.
vi 1 Irnop. AI c A D 1 v s & Hpnorius A A. ad Anatolium" PP. Illyrici.
B|| VNCr r Bfouinciales agnofeant, nifi trinis denuntiationibus libera: fcmirnB fefuo-
3HÎ rum conlbrciis arceantur,nulloihodo poflTceas adferuicium dccineri.Dat.i i.Non.
Mar.cp.HpnorioA.iui&Eutichiano cos s.[358.] V
INTRKP*HTATIQ. ||É /r/»* denunciatane mu lier fer KO iunClanonfit amili a.
N o T'A.
*éfac

374 ^IV.CodTheodorntX
N O T JE.
* 1er 7 Ced.tid.tit- vìgjfc
' P.V. v hoc ipfo anno, MJnf.de offeU»ti$nA. l.j.A^. oiLeg.lut. B vi : l.4Jnf.de ,«W.Maiè in Coi. I
feOum pt
" Incetto ordine in CoolvtT-fi k nati dimimi.
" teme: quii, imperati tur, ycinfra* moi, iubentibm mohit- Vndc formula, *«*#•# /9« «j / : Veruni hoc Jffi|
-poteft .• Imfrtraimr libellas , qua-peritai .quxque datur.- Ita mox, vt alienum moncifium manumittffflH
" Id ed Qnibus fpccialitcr hoc ini tributuro e|, -/cinti Coornlibai /.t.i»/ H imfrmmndh kit omo Mtjr*nni, 1
j Ammiaou Ma'ieellmtfs W.tA. a.tal. IfèrH Prxtoribos I Proeonfolibus, Prtf fidibui, fle Ciuitatum MaBiftxatib'm
l.vIt.Cod.dt vindi&m libtrfate: Non et'iarti Legato Proconfulia I l.uS-i ff.de Mìcio Proconfutit.
" Sur* dicunedr indices liberta! em , qui folemoia mannrpjffi&qum pcragunt, le apud guos ca petag j fie manu*
niitterc.diçitur Confili,
De qua 0101 infra."
" $nib— • Codice luft.
«/« : Quinam »«ò hi ludices fini 1 v.l.vlt.Cod.de v indi a a Wm
" thaefaè maio , manurnlrEo dieitut : /.-. ff.de officìp ProçonfyM. H Paul. t.fentent.titxj. Sedie fflBl
apu d quem legis acìiotrat, rnannmutradis induehs legeagt ìubebat, feu lege agi dicebai i vt Ammiaoua tredù
tu quoque loto ceitacui,
" frobatur, hoc ampliai Ç.IuQinianeus : Quo nil opus : fate enim ìài, ri-uni* tepcteuda vox ,-deteMtur.
A MM damino confient ut. Ita plcniùs luitioiaoeui. Quo mi opus.
" Ei *fl"* ""'**'• lta Cod.Iuft.yciùm hxc vox proba s tuiufmodi, id eft , e tandem.
Pifieetdem r«/W Ita luftiniaii. Qjaoi rocem, fifee, hJc dceue -ideri, uro editio P.uficofii monuit. Quid li
„ C S° ' e g*m , a> Mia trio, eidemque asiano tatipnc umilia > de quo mox.
Ro.n. vt d l 8. inf.de *ppitlatioriïb:r? d.l.\-infmd LegJul.de vi :
" InmoJtie&l6 «iratniplena. i.Nam & ornimi agere de obteptith manumi coraA sndieex. le de roanuruiffiooe
u u a i *** pœnam ctem Ole qui repetit » préiudicium domi •**
citrrerit, ont toviturnitote nuli : Naro fit B*c
ratio, omnium vfacapionum feu przfcripeionotn ed
ìiegligencia&eacicurnicasDomini. "|
*
DE

De libertis. & eorum liberi^ 57^
DE*LIBERTIS ET^EORVM
I LIBERIA" I
T I T V L V S X I.
1 VI. COD. IVST. Tii.VlI. ^ I
I " Ai Moribw, vc in Tiliana édition e 5 male.
| PARATITLON. *?
IBERTI, lroJr. &1.1.& i. Id cft quibus. data, libertés , d. /. i. /. 3. libertorum etiam liberi 5 R«br*& Ly Reuerentiam
non patronis feu marnimifforibus, h. I. libercatis auâoribus,
m ipfis modo, fed & eorum hxredibus predare
, conferuare tenentur ••/. 1. er J- Dclatores , accufacoréfve eof£
maieftacis effe non poffenc >dl.i.ijr l.vn.infine^nf.ad Leg. "ti& Moùf-
J Alioquin fidata: libcrtaçis immemore* nequicîara
feruili ingenij receperint, /. x. j. quadam ia&antia voi contumaciaceruiecs euexerint
,autleuisofFcnfaîculpamcontraxerintjIngratideniquefuerinc \l.\.& J. Ingrati
aclio vrique competit.7. i.id eft | patronis > /. 1 .corómque haeredibus,/. z .(abrogatum hoc
S Nometts Vmtentiminua rî.)rur/us ìub imperia diclionc/que mittuntur,*/- /. i .ad lêrui-
| reducuntur,

576 IV. CodTheodof. Tic. XI.
ans ipfe bac lege amiqoiora iara fuper eo memorat.
Sic vt hil nifi eâroemorare bat lege videatur.
Duo tamcn ad hue fagularia>Aif l-xontioeri obfernandocn
eft.Primo nulla libertoram divinai ose
fl libercos ingratosfcîcruitatiïreaocari irai
tamen anteriore eiufdem Cdhfta conftitutione
, purà d.l.vr/./ùpt-.de bared. petit. Libertorum âi-j
ftin&io fiat. Nempe libercos, dues Renia M ob
ingrani virium non in (cruitutcm rcuocaros, vcrùm
Viin libcros enunci patos competit : /.vn. m EL
ingrati/liberù. vel donatori adùerfus donatariom»
vide infr. tit.de reuocandù.dtnatiomhmt. . Cocrccndi
IfciB magis viiî font C ondanti no M. Hhetti, qUi
plerumqne datx libertatis immemores nraniciam
rêcipiont ïeroilïs ingen vt loqnitut lex Min/.
iu fequiorem tantum Latinorum gradam regrada-
Idque eft etiam quod hsrc lex indicai his ttrbi<
JLìbeztiS ingrat ù I N TANT VM tura adnrrf,
Vt, ÔCc. Plauti locus i Persa Atlu 5. Siena 1. •
huc rack : Sed ita part libertinemm efl 9 nifi ^Lwk
tos. Quod & ipfum collisi potcft ex /. i.C.de liber­ 8 atà aduerfàtm efl, ni illi officiti ni id effieit, ni tint,
ti) ep" eorit libe'w,qnam Tribonianos ex bac quoque ledixit t nitrato XMGRATVS reperto» ift % ntt fait
1er, pio parte intcrpolaoit » vc & ex ampliore con- liber fibi videtw, me fath'fmgi , necfatù houe lì m.
ftitotione, vnde diElmlexvn. defumptaeft. Secon­ Quo loco Verfus duo poftremi in nonnullis innerdò
obferuandum > huit offen/a culpam , hâc Iege (o ordine politi. Eœteri vt h. I, leuis offcnfa*,
lufheere ad ingrati vitùim contrahendum, « vt ita 8c in l.j./ùpr. de inoffic.tejlam, que htiic nnftrx
dalla libercas rênocavi poffit. Et tamen id plerifqne coniungenda eft , leuis pariter nota mentio lit. Et
haud adeo fit verofimiîej itaque fubitituunt illi, nihilominus tamen leuem offenfam Gnrci /irjiu
band lents ojfenfe. : Itemqne oppOnunt/^fWj/S/o.^o. hic reéfcè interpretantur. Cette A&io hase ffln»,
Cod.de liberali cdti$k>\ vbi dicituï, Eolo non prtffti- extraordinaria dicitar : ì.t.Ced.eod.tit. ! iurieommoni
opponitur in Manetta l'aleniìnianta 6.
ti obfequij velamenro datam hbertatem non re-
bertis , esrfHcceJponibtu eornm. Tandem m fie 1 in
feindi : (cuitamen etiam legi adoerfatur hic Am-
rebos fidei » vel lem argumente a Indicio Citi;
broiij IQCUS lib.de lac ob , & vita beata , cap.}.in
Religionis 8l tramite deuiantes J bzretici D
fine, /ta hbertatem accepiffi, vt pairano tuo nouerU
hcreticorum pceriis rubcnmbonf./.iS.^.^riMM»
legittimivi obftcjHÌitm deferendum, ne ab ingrato reno-
ticù.
cewr 'ibertae : ) Verum dicendom eft, non omnem
omninb cul pam hic intelligi, fed offenfam: 8c quidera
in committendo , & radendo confiftentem:
Item offenfam omiflionis in fpecie / ingratitodo liberti rcqoiritur, b. I. ita R R
gratitodo quoque requiritur ad fwecanda I
eis feliâa per querelam inoIBcioiì bis iniliratic
Fratre enim prasterito I r4ndiftin£tè fratri quetcU
tribuimr aduerlus libertum a fratre inftirouuv^i.
/. ir m^fr//.qnx huievt dixi coniungçnda eft.cfriófque
fententia qooque ita buie apraudi vetuV
11. ^Impp. HONOR 1 vs ficThcodouus A A Confulibus, Prxcohbus,
Tribunis plebis, Scnatui Tuo Salutpn dicunt. Poft alia.
11 E RT 1 aduerfus pacronos non modo" audlantur, verùm ctiam eandiem,
quam patronis ipfis", reuerenciam pr.xflent hsercdibu patronorumi()uibus
ingrati acìio , ficuc ipfis maoumifToribus deferetpr, u illi, datx (ibilibertatis
iramernores, nequiciam recepcrint feriulis ingenij. Quòd" fi àt-
4atores accufatorcfve manumifTorum thzreâûmve elle prxfumprerintitodem
quo lerui fapplicio cenebuacur , luituri pœnas ance adhibitae delationis exordium
: tjr cdter*. Dac. vi 11. Id. Aug. Rauenn. Afclfpindoto & Mariniano co ss.
[4*3-1 *^- ^.fg :
IN TBRPRETATIO. Liberto*, non folum eentra patri , /ed & ttr/t'-M
hétreàes audiendos non effe. Ingrato* etiam ab hàredibiu in feruitutem rem Delâttrts
etìatn contra patronorum kœredeSy antequam audiantur, pttniendos.
N O T JE.
*L*x i,Cod etlrlt. Iungenda antem hrfic legi e fi /** vi 1.ftp. J» lurifAffieni ,& lex vit. in/, d* 'a<
Ztlix vit.infine pr*t»r crime»maitR»tu.
X Ho» modi non andiantnr , ve CoJ.lufhquoque hibst- Raflc. Cxtcrum de hoc dicetur adi. l.vlt. i*f- ne fréter
crime» mahfi.
"Ipfit Mene. Ita baba Cod.iTST.quodaddioil oeceflc(bit.
" V. qua; ontani ad d.l. i-Jhp-
" Sequeiiiia Tcibonianus ab(cidit.
* Liberti codem fupplicio puniti ,quo remi : lT9/.^> l*)n.\nf.*i lei.lul.maiift. Bt l\.x.inf.no fratev erimt» itfd't%
AIltM vifum Thcodofio , l.ij.inf.dtpttitionib-
COMMENTARIVS.
jj^ì ONORI t Imp. hac con ftitutio eft : quali- prolixioris Honociana; ad Senatum vrbis Kant
BIOS henis Àccufatione â feo delatione patrono- Ocarioaù foper Iodictis criminalibus & Acca^rom,
eonimque hxredam interdica. HSREOIBVS tionibos.vt ohendit lex vlt.Jhp.de isrifdiaiomr : p
feilieet patroni eandem hberJus » quam ipfi patro- vh. infr.de nccufot. lex vlt.inf.ne pratercrimen méUfino
Lcuerentiam débet. Qujç qnidem lex pars eft qua; huic iongeudjc fun| oriines : 8c iUa |4?ni
'"^i * p c/tarma*

De Libertà & eorum liberis. 37 7
poftrwja ! «n eodem argnmento verfans. 1 fierté
diïm inquam patroni eandem liberturo quam patrono
reuerenr.amdcbere,/'**:/. définit H onorimi I
îJqpe ntduobusoftendit. Nempe Se illis aduerfus
jiberos /»grv»M'aclionem(de qui zàfuperitrem legem
pSûm eft ) non minus quant patrono competere.
Jtem vt patronos, ita Se eorum fcaereHes aceufari, I
défera 1 libertis non poiTe ffl propofitâ(dequo»
eiiifc rei pœna dicendi locus erit infr.titJiééfr*ter
erimen MaieSlatis : ac nominatisi eius ticuli ||
vit. qûx huic noftrat focianda eft : ) qoâqne id de
patronis ipfis cauecuv, feu aduerfus eos audiri.interrogari
Libertornm aduerfus patronos I inquit,
inlicitas atque improbas voces pœnz obiezione
prxcludimns : aeque ita vt non modo (ponte prò- j
aere non audeant, fed ne vocati quidem in iudb»
cium venire cogantur. g lex Cad. luft.fitb Ht M J
teflibt», pofita eft 1112. I Caeteràmde quibufnam
hauedibus bac lex accipienda fit, quxritur à
Accuffins ipfam ad filios tantum rKtredes coar-J
ctauit. Ù ver#ad omnes hzredes ctiam
extraneds eam retulit. Ule redè ad Iuftiniani mentem
i hic veto reâc ad Honorij veterifque iuris
di , vtpete cùm generali voce hzrednm
pariter vt Valentinjanus III. I.ppffx. vtatur. Qnod
Se ipfnra videre eft ftnSt in Valentiniani III. Jv>-
uella de libertis » & fitccef.torum 6. vbi id abro-'
gatur. Valcntinianos enim ek Nonellâ f
a&ionem attinec ! hxredes patroni libcros ab
extranefs non diftinguit. Vtrifque enim Ingrati
a&ionem adimic rehâo communi iure, acìione
inquam jniuriarum, cap. 1. Quod vero u •
nem attinet, diftinguit liberoVao extraneis hztedibus>
nempe aduersùs illos tantum libertos in nullis I
caufis teftimonium dicere \x\h:cap.$.vtrj~.fed ne,ìn
fin. Lege equidem ifilia Sentia filiis tantum hzre*
dibus proximis libertum paternum, vt ingrani in accufare-permilfnm
erat I vt ceftatui PaòW in Lfiiendtm
70. •. de verbo fignif. Verùm haec Ux de omnibus
h.-tredibus generalitcr accipienda eft. Certe 1
ita quoque iam qlim in ius vocare etiam extraneos
patroni hxredes libertns, nifi venia Edi cti peti ta
non poterat /.i. Cod. de in im vogando. li Et 1 hxc
qnidem de Ingrati aâione , quam Honorius etiam
li patroni competere voluit. Verùm Valeiitinianus
I fi. poftea d. NoueU. 6. foli patrono
Ingrati actionem tribuit ïhieredibus patroni omninibns
indulto iure communi : Sed Iuftinianus rurfum
filiis patroni batic Ingrati aâioncm reftituit
NoueU. 78. Interim notandum , t 0 £*0' actionem
bac lege illam proprie dici ; qua liberti in
fernicutem reuocantur, quod Anianus recate vidit.
in. * ìmpp. ThcòdoCms & V A L ENTINIANVS A A.Bd/Ib"pp.Poft alia^
jÈÉ I B E a T I N /L conditionis ho m ines nunquam ad honores vel Palatinam afj
S^fSÈ 1 pirarcmilitiam pcrmittirri'us.'^Sanèhancdiftinc^ionern volumus cuiìodiri
Wlj^X veex manuraiffisnaciadlocum vfquc proximum Protecìoris", (licicum"
^É nullatentis, ) adire mercantur : Ita, vt patronis pacronoriimvc hacredibus"
rcucrentias" priuilegia confernentur j Haxn fi • militantes etiam docebuncur
ingrati, ad fcruitutis nexum proculdubio reducentur. Ipfos vero qui manumiflì funt»
nuIla;rationcadvIlum,quamuishumilis , militias Iocum fimmus ad mieti. Dac.ui."
Kal'.Aprii.Ranennas ; Theodofîo.A.xi t." j Valentiniano A.I I.C O S 1 [ 426.1
IiriRîRBTATio. Libertos ad nuUos howres militi amque ajpirnre : Morato filins /»genius
v/que *d Prohéfork lontmpoffe confondere : EliamfitniUtantes, ingrato* m
remenri.
m o T JE.
. 2 C 'i' "d.tit. bine ioterpoltta eft ,

3 7* IV. CodTheodof Tit.X TI.
etiam
minum ins (bum detrahi oportet. Ita militibw oie.
libertimpUtribmjftfed/kb eonditione 9 fi prhts taris ratio in ire debete diciror : Hfjfab
Equité Roméo* adoptìt'us effet : M fie (J*t»*t rtph- •. de obfcquiu parentiktu : Item liberto honefta*
htnfunem verìtns »ttiam Afjntan Cacitm generisfid femper & fanera perfona patroni vider| débet : /.
Froanthorem , Cenfirem, Ubertinornmfilios m Sentium liberto 9. m. d. t. Sed nitniùra profe£tò enaat Gre­
*Ue0e dotftit ': Ignar/ts temperiti WM & deittetps ci , qui libertum militantem , eo ipfo ingratam T:„
\ alïqnamdiu LibertinaSQos , mmpfis qni mammine - dcria ex h. I. colligunt... f. Tria ad hue ad 4,{,
p«».ot> 0k,
rentur ,fid ingenuo* ex bis proc re ai os. Et lûb Nerone feruentur. Pximà , hanclegem indicari 6&~
$tiBtomiisiaeUuvi:a»citp.i$. tn Cnriam inquir, mari biennio po0t à Thcodotio Valent in iani}
libminornr/i filios din nonadmifif., aâmfsifqHe à prio- ga in Imperlo per Orienterò % fitte legis vit. /SL
tîêiu Principjbus » honores denegauit. Sed & quod natwaliy. filiis : In qua libertorum Se liltminonm\
ad milhiî*((fcrrnacam actinec, vt liberti , ita liberto- crimen indicami:, f Secondò obferuetur *TÊf]
rum filij'ìSitiquicns a militiâ remoti rnerunc , fêd legi altérera caput cohsefiue de N arerai ibn s tibcrk
bello Italico , Libertini primùm militare cœpe- vt videi, exparentum teftamento nil capere pofrunt,
vt te (t atti r Flores ht Epitoma T. Liuij lib.jf. fent : quod docet d. lex vlt.fnp.de natwrêlib. flfo.
' Et Caefar libertino milite raro vfns eft » de quo vi- Ve ex hisiam de Valentïniani Tertij mente b.l. lfde
Sueroniom, in Ottani» cap.x\. In libertis igitar, queat > nempe Rempubl. liberare eum fategìflè in-
hoc Valencïniani Tertij /^valiciquum ins reduótuni honeftis vins I putà nacuralib. liberis fimal B M
fait, in eoram filiis coanguftatum.
bertorura heri feruorum I hodie liberorora face,
f Secunda hnins legis Cementi a obi ter tantum f Tandem obferaetor Iuftinianum promifeuè tun
interie&a conitituitur,vt etfi libertorum fiKj aliqua libertos quatti libertorum filios ad q
fînt mil ici a decoraci, eos carnen TC ingracos in fer- militiam admirnTe, camque fuilfe cani am interpouitutemrcuocari
poffint.Honorfeilicettributus aut landz huins legis, primique Se poftreroi capiris ab-
geftus i ingrati ritium aut ptrnain non collie. Ec di candi.
•libertis honores confernntrtr ha&enus j vc Pacronis
ius fuum fît fahiùrn > vc cecteroquin nemini ho-
DE ^CTIGALIBVS£
ET COMMISSIS.
T PR V ^ S X I I.
IV. COD. IVST. Tit.LXI.
PAR. A T I T L O N .
ECTIGALIAI. fune funelioncs>,/. 3. itif. deimmunit. eottt.frt-
(lationcs ,/.13.1 ^.inf. d£»àmeùl.qu3.s omnes, qui ncgocilll
transfer mercium habene curam , acqua rationc I
dune,Ì./.3. veififeoyd.l.%. vel Reipublica:,/. vit. inf. de Atexmltpleb.primatibm.
Rcdèctiam Interprcs fie définit: VeSiiguti* fitti
qttdfifco [ prò ] vehiculorum fubueBioneprastantur\Mtt i/t jjtttrtk lecit,nautbu4,per
dÌHerfalocstì véhicula merces déportant. %. Vcitigalium
varia; fpecics fuefunc, Inter alias decima: vccìignl ,cx metallis Saxorum a priuatis
cfFofTorum ,/.10.11. de metallis. 3. Vecìigalium locationes fiebant, & vc Iqtcrpresaic,
condu&el* ( vnde conduâores diuerforum portuum, & vedigalium > /. 3. itif. dihdulg.
deb. ) licitatione facTiâ, fie vt penes illuni manerenc j ei collocarentur, qui |tì{ pBcicacioneexticiflcc
: h. I. Etquidemlocatio hacc triennij fine concludebatur. Hoctempusexigendis
veétigalibus praeftkumerat,/&/.4. Conducìorcs vecligalium publicorum»
ne quidem minimorum , curiales efle poceranc: t.yi.de Decttrionibw.*. Immuncs etiam
quidam à vecìigalibus erant, velati Veterani,Lx.mf.de veterani*: N *3-»4de
Nauìcular. 6. Depublicanis vid.Zt.de veterani* :LJJ Je lujlmlì eonUtq. dePrxpofiris
ve&igaiiu oìyv.l.yde nauictfl.
IL C o M M 1 s sÏ'M ,dequo nihili&cf tit. Prarcer Rubricam occurrîc » eft quod
Grjecis*Ae5rre7îx«'wif«, dicitur, quoties videlicet ces, fiue mei » ob vedigal non folutumi
velomiiTamapudpublicanosprofeirionemtfifcovîndicatur : A quo genere 11
non multùm recedit, cuius mentio fit in Lyfup.de adminifi ejrpericulo i»tor»m.
IIL Retro , capitali pcenal'ancitum, fi qui plus c]uà m oportet, à próuincialibusexigeret.
^./. 1. Kf
f »

De vedigalibus & commifïîs. 3 y g
€ ^LICITATIONIB^ T £ M p o R E QV E locationum, & de
I SVPEREXACTORVM pœn*. H
i.•imp.CONSTANTI NvsA.adluniumRufinum" '*2
W Confukrcm../Emilia?." Jfj
E N E s illum veûigalia manere oporttt, qui fuperW in Iicitationc excite*rie}
ita» tenon minus quàm triennij fine locatio concludami-, nec vllo modo
h tempiis exigendis ve&igalibus praeftitutum : Quo peracto
_F#mporc, Iicitarionum iura conduetionéraque" reercari" oporect, quem plus
aliquid quàm ftaeutum eft à prouincialibas cxcgilTe coufticerie. Dat.x."Kal.IulCriipo
li. Con (Van tino ti. co s s. [3 ti.]
INTERPRÉTÂT 10. Vectigalia*'/»*/qnafifcovehicnlorum" ptbueUioneprtSinn*
tur y hoc eft aut in ht preti loci» nauibus, aut per diuerfa vehiettlis mettes déportant", ckiw rei
ce apud ftrenuas" perfonas triennio effe praeipit, & continue hune exatfionem alito
iterum permit tendant \ qui tnaiorem funtmam prtBntionù obtulertnt. Ex qua conduzione au?
exaction plus quàm praceptum fuerit, exiger e tentauerit , autmercatotem , aut
prouincialcmfub hoc exailione granare carperei , peritalo tapitisfe noncrit effe damnandnm. .
I N O T JE,
r . A 0
* t4*4 Ced eodttr.
" Rnfnm ! in Cod Iuft.ft in Aniano Andcgao.
" MmilU & Ligurie; ita idem Aniaous Aadcgau.de quo moir>
. Ltfltm »jfr*tit 0 dernier tnehtriffïur. I m t •
! ' ConduSHonémjmtM» IuAiniancuside hoc carneo recineri poteft.
MtcrtMri, id eli renouari.
" ConUctri âtiis, id eft collocari pênes alios.
"deliqui Ttibonianns rccidic propict l.^.C.vtBîgalia noua ,ó**"-
" X- Sniingmdo.
/ Ica quoque Cod< luft.fed Manufctìpci omnes fimplicitet K*l-lul. H
I / Vedigalium definicionem nota.
1^1 Pf» vhienhrum , &c.
*V»fmsnt*ï.
'tnduâeU. pto conduzione.
trenuA fer/an*, pto idonei*. 11
9 C O M M E N T A R I Y J.
Wfsjï Vfbe vecTicAtivM Location!; Iuffccque
êlsal item £* eorum quar vitra tribucomm
rationem, fifeo eV pnblico pendnnturà prb»
uincialibus, qui negotiarioni feilicet Tea transferendis
mercibas incuinbunt ,l.f. in/, de immuniiote
concejptSen vt Interpres définit qtufifio [pro] vebicul
praftamnr, hoc eft pro mercibus
qi inlittreu lecu , nauìbtu , aut fer dînerft k
cnludéportantnr. LOCATIOMIS igitur rdulirU
( vt loquitur Intexpres J veâigaliuta forma
Conftantino-M. hac conftitutione ha;c placet. K
H Prirnùm , vt ei co'.locentur fiue addicantar,
qui p!ns obculeric : quod alioquin pi'otl'ituin : Ve-
Âigalia fçrlicet pubi ice Se ad baftam locai i folita,
& licitationes carri diu ambulaftc , clouée in vno
vincente confifttrent. id eft , in ep qui plus obtn-
liiTet : Uûcatro t).f.de Public-mi/, vnde 5c calor licitantis>«./.9.&
in locatione veciigalinm immoderatiu*
lie fri ! a pud Suetonium in vita /nlii,c*p. io.
Proculdubio auteen id à, Conftantino h. I. inculcatur.
qui a feilicet lu Jicum ambinone & graciâ-ali*
cubi vecligali^ addiccrentur I quod in publicam
perniciem fiebat.
f Secundo iabec^onftantinus M. vt locatio
veftigalium in Triennium fat , non minps. In quo
à iure veteri recedicoj. Olim enim cùm locationes
Tom. I.
huìufmodi à Cenforibus fièrent, quorum mïinns
erat quinquennale,in luftrum feu qninquenniam
locatiades veûigaîium fiebant : /. 5. §.

3 8o I V.Cod. Theodof Ta X UI.
A&H0C4K&Luinfideen xtm dos leg«sinter Uu Cmfidétù &&MUUM iyam etiam *oeamr in
fé coalTandœ (ont * f; yé eadem pcena a Va- l.^.fup.àedenunci* ediiione rtfiripti. Et QiurnlilentinianoltaitKa,inox&.ab
Arcalo, in Caper. bet/

De longi lemporis praeicript 3 81
&o. Qiiod fa&itatum à Tito teftis eft S;
iawi4* tm * i*p-%- & Dio : tiuidefiuifto, i5.Inlij A.n. io6. ConftantinusilïÎ
Se poft enm à Ncrua; focceffit i vt promde in hojic annum decennali*
Coin* criam de eo Edicrum extat apad Pliniam iheidant. De qno etiam aliquid nocaui in Chrono-
li,io.epifi... (Galba? diflîmiles qui libcralitaces Nelogia huius anni. Et quidern fie, vt qtfarnlibct, non- f
ronis non plus decimis conceflìs reuocandas cura- dum completis decem- annis > Decennalia tamerì
Hït ëxigendàTqu.ê, vt fcribit Suetonius in vita eitts, iam hoc tempore cenferenrar»ab huius anni initio.
W\ Et PI marchas firoul Se Tacites.) Et de Pa* De quibus decennalibns egitiâc Aoâor vita* Con>
tre quoque fuo Marco Antonino PMofopho te- J ftantini iib-1> cap. 41. Ex bkc cette leg. liquet ca
ftatur Commodus apndModeftjnum I.C.i'n/.•§.8. | non reâè îeferri à Baronio ad annom inperiorem
m.de excufathmb.i 5«oW7#- inquina/) JU* **?«*- j 1 S. f Huic Ediâo denique fiinilis eft.einfdera
Conftantini M. Uat 1. & 3.infr.de iure fi/ci, que da­
77/^ xj «t'nxWar i0t0tiuwor r id eft , Dium Péter' tar (nnt triennio pòft* A. 0.519. acnorninatrm
meus Principalum tygrejjiu., tdi&o conceffa priutlegia prior illa : aux & ipfa eft de donationibas xerom
arque immunitatu firmauih Hoc ËgUIffi exewplo pic^liwn i fe ipfi» FaÂis. Neque his etiam aWîmi-
Conftancinus M. vtiêmel iïfci calumnias reprìmeles funt indulgentia? debitornm, itemque indulgeu*
rei Se potTelIbrum fecuritaeem in rato locaret I hoc tue criminum, vt Se ediAa Tyrannis czfis promu!-'
Et tuo pcofpexit: Atque vt ca-teri Principato* g lolita > de quibus in. hjr. de indtlgemiit crime*
micio-id facère folïti (quod ex à. i.6.%.%. s/ num : lit. de mdkhentiit debhomm i tit. de infirmaudis
ita Se mine Conftantinos decennalibas fois id prtr-
bit ans fîtb tjfrdnhïs- Quod argurhentnrn huius lem
fticit: quali npuo tùm quodammodo Principatns
, attinet * quod eft de prafçriptione in çaufis fifcaîi-
initio. Notum enim, Auguftum Impetatorem de*
bus, I de eo piene *d le^.vnicdnfr.de cjjjmqtiencennal
bas exaltis uouum vemt PriDciparam ih'
« prefc ript. f De prœfcriptione interim in coinmu-
di s acque Imperium renouaflè. Vnde m
r quatuor ék bue leg. notentnr. H
mos apnd fecutos Principes decennalia celebrandi, Primo, iuffnmtitnlum requiri in praeferiptione
quafî Imperio ablcifo> denuò reuoeato ; quod, Dio Nt danaiïone Principum t inqvit, (ed additar, «ut
bis verbis teftatur : S *»nKpâi*o%t *»« W*« ,««.?« I auKunane nodo, id eft qaocunqne alio modo fine
9tL% T fifev iHtoJiiuvfqpm Sfjutt £0, T Jittt, du trji tiralo infto (cil. 8C%gitimo. C^uanqnaro funt, qnî
tttpjvmt et «J TLXI tljAftoridt ttiï&it W 7t tvivjMiûi. 1 de mala fide accîpiunt : qnando vicennali^
Hinc rnrfiim Bïfeis decennia omni ludorum genere prxfcriptio contra filcum currit cum mala fide, vt
celebrandi. Scà Se iifdem decenniis vincti fco Ut.Cod.de reanir-retf.
Principi* carceribus /olnebantnr : de quo locus ex- Secundo . in prxfcriptione reqniritnr, vt intera
tat apnd Sozomennm. lib.j. cap.xo. atque inuicem . pettata peffeffifnon fit, vt légitima fit przfcriptiot
Principes decennalibus fuis à Senato munera acci- l.i.Codxdepraferipidongitentp. Vide & leg. vmc.infr»
pere folitos, tcftatrr Symmachus,lib.\o.epïjl. 16. de Quinquenni] prtfcript.& LnetHé iok Cod.de acquJr*
Qyjare Se Cnnftantinû hâc indulgenti} cuna S.P.Q. & retin.pbjfeff.
Romano parlare voluifle verosimile ed. Quinimò Tertio igitur, reqniritnr vtfeçundttm im p'p/FéC?
pecoliaris bac quoque Conftantiiio haios Edicti fio fit, iufto fcilicet titolo munit* > neque interpel­
decennalibus fuis promulgandi ratio fuit,quod tum lata i breuiter I légitima : lllegitima contra , cum
demum Imperium eius in tato locatuin ir, quis nvn (ècundam ius poflidet, fed vitio nattas
non modo poli Maxentjam direâum, verùm poft eft poUèffionem , vel poft interpellationem libi fa-
initom iam cum Licinio fœdns.
clam poffidet : argnm.à contrario buius leg. Pof-
Atque hsec qnidem eft huius leg. fententia I quam felfio non tantum corporis, fed Se iuris eft : /. 49« '
non nul li perperàm ad ordinariam longi temporis §> 1. ir.de acquir.dr antïtt.pojfejfi Se vt Imper, loqrii-
prsfcripcionem I & qnidem ad vicennalem (verbis tur tv t%nemo 1 o.Cpd.dt *c

182 IV.Cod.TheodofTit XML
NOTi.
" A beft £*;/#« i Cod.Ioft-
Confittiti**. J |^B
"xi. ita rtponîc Cuiacius Tt.ObfirlMt.tMp.t.t.& Rteit.inCedittm mil. j-iifri[çript$o.yel 40. annorum.Etfi tlibj
91 à fediflcntut : pota Vi'eitMÌtnibùè ad lij.w.dt Imfi. fr fifre. Item ad caput 8 .txira deprtfcript ionio.
1
'-» 'j Vit ufi ai ,pco 40. annorum fpatio., hic & in /.j? S.i.-m-.ii ritu nuptiarum, de quo raox plcnius. Vctuftas locg
tempori* , Hygcos/>.t ip & Aggcus »'• Trominum ,f.79 nul lis W ài
& 40. annorum przfcriptionem veteri iure in qui- caufìs tanti temporisinterualla cfflnxijlt,velati qon
bufdi caufìs obtinniire, (idem facit iuxta h. Lie* ani in eadem ci aitate debitor verfabator , coiot. con*
in Protiincia J7.§. ».ff.de ritunuptiarum^ccpe Ana- ueniehdi copiam quotidie creditor habuerit » Indi"
ftafius author eft przfcriptionis 40. annorum, id cem zftìmaturum quid fuper hoiufmodi ai?
enim haclenus przftitit conftitutione fua, abroga­ chirographo pronontiari oporteat. f Canerùm
ta nac lege > vt ex aébiones quz ante quadam in- in Perfmtlibw a&ionibns, vetuftatem Ica 40. anterpretatione
temporis przfcriptione non elidebannorum przfcriptionem obtinere non vult A./.oomitur.
fed perpetux erant, omnes illz 40. annorum natim Conftantinsi nempe quia in realibus aclio-
przfcriptione extinguerentur- Tertio mouetur Cqnibnsfpecialibus.jo. annoiti n przfcriptionem obiacms
re ipfa ; Quod feificet falfum fît ,,40. annotinere vo'nit. Et quidem , vtnon inat|§
rum przfcriptione a6Honem perfonalem non colli.-'' eâ ipfa conftitutione cuius hzc lex pars eft. Qjare
Verùm ppoÉhronìfmi*yitio laborat hzc ratio , Se \ fize illa fuerit lex non Conftanrinianea: --verùm
probationemà pofteriori conrinec. Veruni eft enim Conftantiana : cuius, mçntio fit /• 2. Cad. déjà*quod
Cuiacius ait, fi Analtafij conftitucionem relpìcias
s verùm noe iure verimmum eft aclioncs J!ript.io.vel ^catmon Cam lex Conftantinw"»
perfonàles 40. annorum przfcriptione non tolti. (male ita relatum , fed forte errori caufam przbuit
Quarta & poftrerna 'Cuiacij ratio eft, quo.1 vetuftd- • vitìg«a A./.infcriptio»j^. Confiamiana ) iuhr*at ab his
tis appelkttione in l'egibus fpatium lo.annorum in- poffelforibus initium non requiri »qui fibi |pr%
telligatnr, vtin/.i §.*//. l.\ inpr.l.vlt.ff.deaqna,& quàm alteri poflederunt. Alt lex initium irfcn rt-
ttauapltada accenda. Verùm vetnftatù non vn* eft, qniri, id eft vetuftate anhorum feu przfcripHone
*ut certa in iure przfcriptio : Certe non ea quam tutos eue : Vctuftas feilieet eft , quod VJc faPrà
oftendi, cuius initium non extat. Qoare Se bis
argumentis

I De aótionib.certo temp.finiend. 383
arp,mentif liqaet legem illam Conftantianam non fortaflîs illadEdi&um fit I coins ali» capita indicai:
fuSe ! S annorum prarfcriptione. Tandem hoc ipfe Conftantios : /.7.inf.de iure fifa
DE ACTIONIBVS CERTO:
f TEMPORE FINIENDIS. I
(J TITVLVSXIV. I
**" 50. annorum fpatio.
Congruic Valentinianil 11. NoueUaî. deTriginla annorum fr&fcrtpione
omnibus caups apponendo \ vbi hanc Theodofïj legem vmài
memorar, firm acque.
. 1. * Imp.Thcod." A. Afclcpiodoro PF.P.
ICVT inremfpecialcs,itaad"vniuerficatem, ac perfonales aclioncs
vitra xxx. annorum fpatium minime procendafttux : Scd fi qua
res, veliusaliquod poftulccur, vel perfona qualicumque alcione vel
pcrfecucione puIfecur",nihilominùs cric agenti triginta annorum prac-
/criptio metucnda. Eodcm * ctiam in eius valence perjfonâ > qui
pignus vel hypothecam, non à fuo debitore, fed ab alio poflìdence"
Injtctur vindicare : Nam | peticio finium regundorum , in ep fcilicet*
9iuod nunc effc, iure durable. Qux ergo ance" non mota: fufhc aélrones , triginta annorum
iugi fîlencio, ex quo competere iure cœperunt, viuendi"vlcerius non habeant faculcacem.
Ncc" *furh~ciatPrecibusoblatislpcciale quoddnm, liceeper Adnotationem,
meruifle Refponfum I vel etiam iudicu's pi , nifi allegato facro Refcripto > auc in
iudicio poftulatione dépolira, fueritfubiècutaconuentio." In candem" * rationcm illis
proculdubio recafuris , qua: poft litem conteftatam in iudiciumaciionedediicia, habicoque
iDter partes de negocio principali cófiiftu^riginta denuo annorum deuoluto curriculo,tradita
obliuioni ex diuturno filentio comprobâcur.Non fexus"fragilitate,nan abfencia,
non militia.eontra hanc legem defendenda'ifed pupillari xcace duncaxat,quandiu'
/îib Tutorisdefenfioneconfiftit , huieeximenda/andtioni: nam cum ad eôs annos
peruenerit, qui adfollicitudinem pertinent Curatoris, neceflario ci fi militer , vc aliis"
annorum triginta interualla fe'ruanda fune J Hae"*aucem aélionesannistriginta concis
nuis cxcinguanrur, qua: perpetua: videban tur", non illx qu'a; anciquitiV' fixis temporibus
limitanrur. f Annorum" autem curricula ita numerari conueniet W
menfionemtemporareducantur",quarante notice Maniuetudinis fan&ionem iugi taciturnicate
fluxerunt. ^ yerùm * ne qua oriolo ni mis ac defidi querimonia relinquatur,
ei qui fefìduciaperpetuicatis aftionemnon mouilTe commemorar, deeem poft hanc legem
annorum (patia continua fuperioribus addi pra:cipimus.,*rt fi quidem ante fancìionemhaclege
praïfinitos annos decurriflèpacuerit,pra:terea tempora qua? manârunt,dcce
actori annorum fpatia prorogentur,ita vt cempus illi hoc continuum ex legis tempore
numerecur. Quod fi decera illî annifupcreilc vidcbuntur^aucampliùs, vlterius cum
nihildefiderare conuenict, ikd proprio lapfu temporis decurrente ad triginta vfquc
confummatiçmem debere fuo fpatio efTe contentum : Si" in annos quidem prarftare non
dubiumeft, fed infra"deccmeorum interualla concludi , nihilominus edam fie cum
fpatium tantum oporteblt accipcrc, vc decem"inccger numerus impleatur. Poftquam"
hac definitione nulli mouendi vlterius facuitâtem patere cenfuimifs , etiamfi (c Iejls
ignoranzaexeufare tentâueric.Dac.xvi j J.Kal.Decerab. Conrtantinop.Victore v. ç.&
Symmacho" c o s $.[414.]
INTERPRETATI tr> Hdc lex.ylieet in reliquu rebut fuerìt abrogata, frotter hoc tamen
vt poneretur oportuit I quia de tricennio loquitur I quoi puf illis ,\ quamdtu fub Tutoribus
agutffy firn debeat imputari, fed vbi adeos annos peruenerint, quibus Curât ores habere poffent,
id eft vir ad xv.rjr pue lia adww. annum \ ex eo in caufis eorum tricennalis ail io, quemadmodum
omnibus ^fuppHtetur ijieist & NoueBa Valentiniani tejlatar ; qua videtttr hac obfiurïus mter

5*4 I V.'CodThcodoTrit. XIV.pT
ttT*fterêfefmjftiqnât*menit»dicit." Exccpto priuilcgio pupillaris aetatis # quod diui
memoria: patris noftri Theodofi j legc concefluni eft, intra eadem tempora tetminentur.
Nom & hoclexifis euidenterexponit,vt fientattaqua perpetua ernnt, ad trietnnium
tuffa funt reuocarijta omnes e% , quitus infrm tricomi»* tempora conflit ut a funt WÊ 1
bufque Ions et temporibus obferuènA, hoc eft, if quscunquejeu de vicennio ^feu de detenuto
feu de quinquennio tfeu de annij^atio pofitn funt y ejr hu fimilia , npilfitenw ad triettuàunt
perdneantur.
N O T A
* ter J Ômif Jlr prtfcriftihne io. «w/ ^o.mnnornm bine interpolata eft. Et tor hu îc , le * «f/. /**, V# ternit».
rilhe^> Proeurstcribns. Mcmiriit £«/w /. Valentinlantis III. ittntOÀ de prtfcript,)o-twneru 8.
•" Addendum ex dJ.vlt.Sc Vulefitìnìannt Ctfmr , qûodietiam ipû^mjô ratio cuincit. Malè in loftioianeo Jï».
nerit cV Tbtodojio nibuitut : vcl, vtHalûandct vulç, Arumi» ér. Honerie. vide Contium îdhjt
dt prtfirjpï lenti tempoxis, $.4
" /ifelepiedotut PP. Qriehtîs-fub Theodofio ïun.v.Prfl^/.
" pettfliucrfittt» j ita Tt.bonianus. Interim obferua » in KB a&ionesefle vcl fpccialcs, vt putà, rei vindicanoocM
ve] ad vniutrCtatem , vt e'ft h.rtcditatisperitio. è) I
* Sficnnd* fententia, de Hypfthecarim mBiene.
" t*r lengum tempus pejpdtme Ita Tribonianus. Quod Contitti empen.ìn boni leg male inp mutauic.
* Jtrti* fententia de Finium regundorum actioneà Ttiboniano oiniffa.
-**; Ant, ita h'abet CoH.luft.Ied male-
' rinere dicuntui Aâioocs, fuique Actionibuc vintr%aìtailTtVetuAasinAiaBieads:/.i./Sift.fiV.ftr0X.^Etas fhitt*
graphis, l.vn.fup fi ctrtnmfeutur dt cbirograpbis.
* §jtdrta lin temi a de Interpellutione prarlcriptionis )»annorum.
' P**" ixtcuiùrem conuentìo : ita Tribonianus'
" Quinta fententia, de Renoumtiotu. intenupta: prxfctipcionis quanj Trìbonianui remonte K
. * Sexta fententia, deerepta prxferiptione huius legis tempore, quam Ttibòiiiani
"pf. Shemntt \nidtm\_ v.clquotdam] retint* Itaieponendum eft.
"intra.
"' Dteimin.
' "x Vofl quâ per Pnfcriprjo- reétè moni tu m (ciò > deinceps etiam à prxlVantiuinem
XXX. annera m » omnes cuiufeunque tanmo Dòminicio de prtrogatìua a/lodtor'um , l^ffifi'
dem genet^aAiones, ka&enùs perpétuas > extingni
voluit : Qnmes, inquam, cuiufeunque geneiis,
uent in rem fpeciales ita & vniuorfales in rem, perfonales,
hyfothecaria's, cùm haâenift'-Kternz il!«
eflent > nullóque annorum fpatio interirent : id
quod de aâione perfonali doctlìt nos iam iex 1.
fine vit. ptp. tìt. prox. Sola enimìnrem fpeçialis
actiq iam antea jo. annorum ptzfcriptione confnraebatnr.
Quodvttbaiki/^winitioutisindicatnr!
itaexprefsècolligitnrex Symmacho, cuios verba
poftea leferemus. Verùm , ficàt in rem s,
- ^
Cironio tbfirnét. ìurit Canonici lib. 1 .r.l (. I
tionesCnbcii hac tamen erant. Primum ^uod Vaj
lentinianns eà Nouella praferiptionis
rum Imperatores anteceiTbres fuos Patrei appzuiìfe-j
eóque more in ea ipsâ Nouellm Valentihiannm*
Honorium purement ixmm vocate. Proinde de
TheodofioM. fupcrnffiiilla verba accipicnda efle'.
Verùm attendific debuit Cuiacius ; primùm ra
NoHeHa Theodofinm vocarì à Valeniiniano Domttiti
Pattern : Dttninum , inquam > non Din

De Adionib.certo temp.finiend 385
( queoiad/nodum Diuum Honorium vocat > quem Si Alexander Papa, Ephefinum Legiflatorem Primant
alibi 0MMW Jumculum nominar Nouell.4,. fil rurfus huius przfcriprionis tricennajis authorem nomina-
Diirom Honorium Noucll. 10.) £100/fcilicet vocatim facit : Vbi % ille UgiJUtor non alios eft,
bant» qui incer homines effe deGeranr: At «à»*- quàm Theodofius Iunior 1 qn«é Çuiacium fngrî,
I etiamnum fuperltites. Ita Valentinianus ipfe» efvA quz de Ephefino legiflatore ih diconruc » ineçc
quem Theodofius ad hue fu per ftitcm Dominum Pa­ caffa palearom adnomerari volebat. Sed ik Berttern
vocauerat , Illa ipfa Nouel/i, Anno 449. eora nardum Circam , Papicnfenl Pwpofirani, qui in
ipfnm triennio poft , Anno 45 a. & qoidem de ea- Collezione fua prima , lit. de prsfiripi. hune Epftefi-
< przfcriptione a gens, & buine legie icntendas | nom Legiflatorem, vel vt ibi habetur, tuphrgium»
< memorans, dtQa memoria Patremfuum ero J quo Saoaro Eugenium Theodofif'M, coctanett»
vocat Noue'Jà > de Epifiopali iudicio 11, Nempe lômmam rerum fini vindicancân fub itoehdum S
quia biennio ante (pota A. 4J°0 Theodofiosobie- perperàm putabat | Origenis Psitrùnni' facit. ^nde
rat. Deinde I quod Patremfuum Theodofium Va- le etiam Ant. Augaftinos extricare non potoir.
lentinianus vocat I non ideoTheodofiom M. intel- Ephefinos fcilicet Legiflator vocator^rheodofias
ligit I fed omnino Tbeodofiom Ianiorem ! coHe- Ion. à Scriptoribos Ecclefiafticis, qWa i
gam fun in Imperio • qnem fcilicet ;6? focernm fie concili) Oecumenici aorhor fait: fie promoter.
anthorem Imperij habebat. Nam fie ita eum I Adde qnod idem fingularem affeclom ere a Eccle-
tuor pr.Tterea locissoca.t,d.Nou. 11.& | fiam Ephefinam habuit S.Ioannis occafione.vti ré­
Tbeoàofianas, 20.15. C*" 35. fie etiam Theodofius fère NicephorosW.14. cap.e8. qood fie Ciron us
ipfr Valcntinianum hiìt\cfiliumfuum vocat | fé ve­ notauit d. cap.x 5 Quare ferenda non eft Marani
ro Pattern ; /. ?///. ^ p Decurion. & Jîlemiariii s fie fententia ! qni Hermodorom illuni B fie contMdis
Nouella 11 «fc Theodof. Codic. Authont. & Nouella Ephefinum exu antem in Italia J de quo Hjffuh
de confirmatione legum sSouellarum Domini Theodt- /.2. $. exuSù \ m. dt origine tur. fie quc'm Tullins j.
fij x. Eóqae esemplo complacibus aliis hgibm Im- T#fml*n*r. Ephçfioram Principem vocat ; re fciliperatores
Parentesfkes vocant»qnos in Impecio decet
altiùs repetira, proprer vkiniam prarferiptionif
ceflorcs atqne ipfi in pretio haboere : Velati Conci
vfocapione « qui eft à leqibm 1 x. Tabul: qra-
Itami mis ,*Aurelianum Parentem fuum vocat à /. I. rnm fèrendarum authorem Herniod#nim Ephe-
emniagro defitto fie Diocletianum ,Lx. in/,
finm faci ant.
de Cenfu. Valencinianus $en. Conftantinum,/.17. Neque etiam admittenda D.I. à Corta cmenda-
de Prstoribm : &l.tx, depifioribus. vbi quoque dîtio in ColleClione priw* , vbi pro illis, Bpbejinu* e> im
cam. Valentinianus lun. Conftantinum 8C Con- LogilUtor Qrigcnu attriti* , legendnm aflerebac
ftantiam : l.x> inf. ne/àniïum Bapt. Theodofius M. Tbeoâoftanut enim Legiflator Orienta pttrtu : qoam
Valentinianum fie Valentem , /.90.105. inf. de De- emendationem ptemensDominicins^f.ro. reponrionib.
Honorius g Valentinianum f ! nit ipfe , Tbeodofiu* en m I rgiflarèr Orirmupartibwi
inf, fui conduit, rei pr. I. fi.de opirib. pubLI. 21. de vbi Theodofiannro leg flatorem dici ait , arg'um.
erog. mil, mm. fie retro Principes , /. 1S1.inf.de Pe- dj ex ean. quicuncu.e , 11.4«. 1. vbi dicitnc
curioH. An thermos Lconem, NouelU fuX x. fie vi- Coctftantini lex effe ex Theodofianis legibrs : quod
ciffim Leo Aiuliemium/AMOT/ÛMOT : Nonelli inter recfèrefutauit Cironiosd.cap. 1 x. m fie vali-
Amhemian. I vtpote qoem creaflet,* ÓV Impcrarodifllmam ad faperiora argumentnm > ex Honorij
rem conftituilfct. Ita deniqne Marins Vi&orinus Theodofij Iun. collegz /. vn.fi certum petatur , quar
Hb.x. de Trinitate i Conftantiqm Valentinianflmp. triennio ante banc legem lata eft ; vbi definitori prsë-
Patrem^toat. Quod tamenB-ironius non cepit. feriptione 50. annorum à reo non repelli agentetn
f Altera Oliaci) ratio erat, quoti Valentinianus eondi elione certi ex chirographo, Quod tanè L-
d. Ntne!i. pereraptorium vocabnlom , 0mm.*, in ter foret » fi à Theodofio M. iam lex ali qua de pr qoz illî vocabnlo per- per eam elidatur. 1 Czccrom , quod apud Symemptorio
arqnipollent : Nempe fômtrès \ vélins machum legitur ! qui fnb Theodofio M.Imperato­
mlitjHod : roox » qHélicmtjHe étàtont} deinde , re fsç exigitde przfcrìptione jo. annorum lib.t. Epifl.
«Runes: déni que nulli moutndivkeriué fdculmem pa54.ad
actiones in rem fpeciales. peftinet i- quo prztere.
Quibus forraolis fie voclbus non minas quàm ter initium-À//iNs leg. etiam i*
•oce onmùi generalitatis defignario fit, caque yni-
j ctdopit. Sic enim fcribit * Àmpelium p nec aliqrrid poteft effe exuat
ttdet emijfe-veminifcerù, $0. annorum die bus incetceptnm.
Deinde (ciendum eft , exiguam tantnm nnii aia* poffefponu 1 nume Procurator inveterata tur»
portionem Theodofianz conftitotionis foperefTe fùpplicaiionibus quatp, non poffeftonti antiejiiit'àtefnfi­
inkiclege , àqoa etiam dinulfa eft lex vit. ftp. nit inconcuffam mantre.- Scd 8e de eadem re agens
de cognitoribni.in qua certe ipsi lege boc ipfiim vo- rurium Epift.66. ContraElus iflius orig%'i inqnitS iu.cabalum
peremptorium ocenrrit j Omnes % fln etas prope ftcularù (ju* intentata pofejpo efi : $bi
nés W\ ftcularem atatem vocat }o.annorum ffatium* ex qoo-
H Maneat igicor » Theodofinm Iuniorem bJ. hoios
pra>fcriptionis > omnium aâionnm peremptori*,
rondam opinione, quifèculum hoc fpacio defìniebant
1 vt refert Seruius ad 8. tJKneid. ibi yfeclifìfitc
authorem eflè. | jfe;; efatafeneflus. Egregios interim quoque locos ex-
przter foperiores rationibos. Primo , quia in hac tat apud Procopiom libro primo fandalicorum>p.^d.»
ipfa conftji'tntione Theodofius Ion. apenè fignifi. de hoc tricennali przfcriptione fub Honorio Imp.
cat, le primnm hoios pratfcriptionis peremptoriae quo loco de Vandalis agit. qui in Hi'pania , fub
anthorem eflè. Serondò , I ValentinJanQffife Honorio Imp. confederane rin ZopCttnoi toJijSr*
d.Nouell.%. Theodofij legem memorans I p'pilla- tue 0>uei& » *9 a «A? «u'ie Vhi Xu'-ym r ^«p«ç â»ris
ztatis exception cm ettdem lege taâàm feri bit» •ttùba. iJpùetrmi N O M O T ÎÎ ereoi Voltante , Uu
qoz h. I. omninò continetur. Tertio, quia in pw w«e fifó

3 8 6 IV. Cod. Theodof fit. XI V.
liwnit $ wt» 7J ig) KOÇ/Wf $& mît A* , 4'" '^"V* a
«Ml* û «a%t^*^i ajùnu oon*uteÀ% «W »« w' «n-
v®- , /» & jt ir| Peifuùar àffl jfafi0 9 m tt( Ç«-
•ri f vt teftatur
Sidonius Appollinaris, illovum temporum or
fait in alfcionibas in rem TpeciaUbos, Se ad pecu­
nie feqneftrationein euitandam | qood fupcrus
oftendimu" Atenim Theodolios Iun. eaKn ornmam
aûionum peremptoria inurvit elltqae vilaix. No*,
tanda vero Interpretano ad NoneB.PeUm.1 M M g
vbi cômemoramur bat aâioncs : Qua WÊBmàt
ìs\i^ù\l,perpetuafiierintì(fr ad tricenìum ^D
placidi adnetliiid eft>k*reditatù peiuioìfì lamtnA HE
M cepetebatìfuerìt ititkoatétfitialu vbji non Iultinianeus , fed
ThçoJqfianus hic Codex vim Se aochoritatem obtinebat,
Q_'-od etiam aperte colligitur ex d. can%6.
qui defumpniseft exé./.maximè vero ex l^.fùp.fin.
regund. cnius ipiins verba in dicì:um Ganonepi
tranflata funt> etfi Cenm paulùm innexo. fN i mc
oe leee noftra videamus , cuius otto funt^ftenrise.
Primi proponimi - I" Quinta Sententia , verf. in tandem : ed de
Xefufcìtanda hâc prxfcr>ptione interi uptâ. Interruptam
feilieet prorferiptionera per litem conteftatam
« 30. denuò annoram cocriculo elapfo > ex ulentio
diuturno rcfnfcitari. Qua-feiucntia omifla
*eft a Triboniano Vultjei^m luftinianns oniiflam
poft litem conteftatam actionem I non nifi B
Régula generalis : O'mnes
actiones i e t i am per fonai es > & in rem vniu :rfa}es»
qux antea perpetue «rane > exemplo aâionum in
, rem fpeciaUum triginta annoram prxTcripcmne exr'^çui.
Ergo }o. annoram preferiptio antea in Fa
an *
norum fpatio praelcribi ,f.vl*'.-Cod. de prafcript.'O.
annorum. Et /. 1 .§ .ad hoc '„ Cod.de annali ( :
Quiafcllicet minor eìus, qui faltem litem conteftatus
fui(Ttt, foret negligfocia.
| Sextâ fentcntiâ » verf: non fixas fratilìtan :
AirpIÌ9fio fimnl -m exeaptir catione perfonarom
coni infittir : nempc adueifns mulierrs quoque abftntcs
, milites , adulto;, prarferiptionem jo. aunorum
correre : Soli pupilli rscipnnrar. Qaam
buia» legij fente norninacim confircoa c Valen^
tinianus

De Qujnquennij Prafcripc 387
rnUnus/Afo*.r I Qui idem ValençiniaBus tamen ptrdtuantw. Inofficiofi igitur querela etiâ poft
abhaf pnefcriptioncpariterexcepit tempos hofti-J hanc conftitutionem quinquennio finitur l.vn.fup.
liuti* . - £• " .„
de dolo nudo, feu biennio ex iure luftinianeo.
Hj| Septimâ fencentiâ, verf.bé autem aUienet f Poftrema fententia quae habetur vtrf.mnorum
K
continctur limitati» hnius prxfcriptioni* rationc autem : & verfverum » eft de prxlcriprionibus is
jj| AftterU; nempe non pertinece hanc prx- Ujrù tempore iam car pris ; de qui bus iftud caueton
fcriptionem jo.annorum ad eas ac"biones,qus cer • fi (dginta anni penitus effluxerunt ants beine >ft
ajis temporibus antiquitus inclufx erant, fed ad eal | decera adhuc annos ad prxfcriptionem complenu
tantum,« » qua; perpetue videbantur > feu j dam vel incerpellandam concedi: fi de triginta au­
qua? perpecuis. aut inrinitis Geculis feroabantur. ra fuperfint decera > vel plures, ad prxfcriptionem
Qjiod iptum d. Nateli. Valentin. 83 confirmatur. ìnterpellandam. tempus quod fu pere ft li fficere : fi
Quod etiam Inter près hie reûè aflequutus eft his vero minus quarti decem annorum fpaaum fupefi
ver bis : JVam & hoc lex iff* tuidenterexponit IM fi­ fit, ad profetiptioném Ìnterpellandam decer%.anent
itla I ^ffl perptitt* triai g H tnctnnium iSjfafimt norum Ipatium repleri. Poft hzc nemini fpacium
feiiogë , ita omtiu Ciuf* » quitus infra Tr'utnmttm pi etianifi lrgisignorantiam obtendat:
tempêté corftUutêjkm ,fuù quibufque loci* & tetnpo- riempe enim perpenlas longa délibérations Impera*btu
obferuemur : hoc e fi > w qutuunque feu de vicet.nio, torum conftituriones nulli ignorare licei; l.i.frp.de
feu de dece/mie, ftu de quinquennio ,fiu de anni r/jfò éó, PrincipA'bi v.plura*
poftt* jum, tjr bu fimilia » nnlln tenus nd um
\jf; DE QVINQVENNII'!
PRESCRIPTION E.
I TITVLVSXV. Ev I
VII. e o D. i v s T. Tic. x x x v 11. De qtìadriennij
***' prasferipcione.
m
[.• Impp.Ho NoR.&Thced." A A. Palladio PF. P. Poft alia.
OMPETITOREM" quinqaennij pofTeilbr éliminée".' débet enim
iuxta Conitancinjanae f Legis indulcum, hoc priuilegio" pecicor arceri,
quo fìfeus noiïer cxcludicur. Quod fi quando forca flìs emerieric > Judices
competirionis obreptione refcifïâ, tuicionem" pulfatis" prillare
iubcmusejiixam>quibustamenluitrahY' aderir abfque incerpellacione^poiTciTio.
Dat.vi 11. Id.IuURauenn. Euftafio" 6c Agricola e o s s.
INTERPRETATI o. ^aiemqafrem fifcalcm per quinquenni um poffedijfe probatur,
itm vt exinde À nullo fuerit expulfm , & h/tnc ip/sm rem aliquùfiïi pet ere à Principe vpluerit,
fondenti in tantum lege confultum eji, vt etiam tuitionem ferre pojfejfort ludicem iujferit, &
competitienis ConHitutionem" ordinnuerit refeindendam {fitamen ttle qui foffedit fine vil* in\
quietudineper quinquenniumfe docuerit pojfidere, quia hocjpatio temporis abeo, qui finemole••
ftitpoffedit S etiam fifcumfuum excludi tujfir.
NOTE.
* Abeft h«e lex à Cod.Iuft. quia feilseet ettnUtithnêt honorum poffea fubfatx fuctunt UouiU. Valcotinianj Jg corn-
H ftiitionikti {vnde defampta eli lex x.CtJ.de fttSthnibus honorum fitblntit} Qucnam aotem haie idtgendx Cnl
mm dicam..
Er Cnjlantim Hoc addendum efle pr*tec%(àm poris rationcrn'dpccnt J-ltx i9.fr jo.quas huit n»flra;.con ÌUDgendas'diii.
Et lot t fuf.de répudié,
• " Gomfititor eft, qui bonâ mortuosum, vel profcriptoiam, vacanti!, vel caduca , à Principe petit & impeuat: de.
quo infde peti tien.

s 8 8 I V.Cod. Theodor Tit. XVI.
COMMENTARIVS.
| OMPETITOitYMj id eft,eornra qui vacan-
) é£d£ caduca, veiedaro pu bena
à Principe per ere folent ( de quibus erit infrJì&.%al
tituLité 4e fetìiiom d£ aliquot fcqncntes ) aiùditati
rnodura prolixà confticutiorae impofitûi iiiit Honorais
:• cuKis hasc pars eft , vnà curo tribi aliis
hoc Codice : pura i. x*. itfr. de ben»pnfcriptJ.xt).
ìo.ìnfr.d* pétition*, qtusqne adeo baie coninagenda:
flint, róde defumptar quoque eues alias quas Codi
Itsft. oocurrant : pota l.+.de bon. vac.l.vlt.dt iure fi»
fei : Li.de retpiir-rm'. E* fie vnius emfdéraqneicon*
ftitucionisfep partes fupertunt. $ Intercalerà
j girar b. £ qui» que nni j prefcrìptione obietta cocq|
petitorurn auidirari ni od uni impenks, & quidem,
«. Conirantinianea: legis praùudkio, z.piarlacóque
jpfius fifei fui exemplo. V A e ANUVM feilieet bo>
ili vel caducorum denunciationem , occupa*
tionem quinquennio prxlccibi voluit Conftantinus
M. (conftinji.çione luâ,qug videri cui poffit effe
lex, ÌHSÌM» ì.irtfr.de iurefì/ii.) quod & hoc Honorij
contili. probacur>id eft, (ì intra quinquenniure à die
vacationis. vel caduckatis bona non nt fifço
nnneiata , fifeum à polfellbre Conftaminus repelli
voluit. Quanquam veteri, & luftinianeo deinceps
iure non quinquenni), verùm quadrienni) praìfèrl-
ptioni locnm fiiilTè eonftet ex l-t.$.2J>.**,de iure fifèh
& Li. C. de quadrienni} prajeriptìone. Non citur
itaque Conftantinianeo Oc Hononano iure infpecto,
is qui poft quinquennium, veteri qui poft
quadriennium , fifeo bona vaeàntia, qua* féilicet
quinquennio * vel quadriennio vacarant, nunciatj
ncque fifeo ea poft quinquennium vindicantur. Ita
fané commiflì quoque caofa quinquennio pariter
finibpr : /.a. Cod. de ve&igalìb. tfr commiffìt. Et has
fnas caufas intelligit/«r i}. tt. de dmerjìs temporalib.
prafirìptionìb. & l.$. «r. dereejutrendù , vel abfentib.
damnandìs : Costerà: caufs fifcales finiuntur prxfèrìptione
lo.annornm d. i.a. & 1.1. §. j. w. de iure
|^y..Hùc.v.eE0 conuenit quercia Symmaehi Uh.i e.
ep. S5- vbi agit de Martiano quodam ^8
qui à Granano Itnp.Aggarìar cuiufdam tâquam boat
vacantia poftnlarat , & ad cuius poftffl
G rati anus ftacuerat > vt fi ea hasi fcrip>nm
fuccclTorem » vel leginmum non haberet , i» jus
fifei tanqaam domino nuda concederei I B tunjn.
finuato per Rationalem patrimoni) modo > i
retùr petitor qriod ei ucra déferrée humant
Qoerela Symmachi hate eft : Annm fere ^H
#/r: vi per Dtfenforet & RMÙOTÌ'aies Â%\
mni , :HmtuftìnXfolem>iis Orienti * fcripri 'fitwft.
bére ì Lieet htm SBXTVSAWNVS* le/ìnmenti rv.
citdtìone mmcretur. Aliud vero eft ab eo q hìc
ftacuitur, illud quod definitur Lxy. jo. j i. infr.dt
petitionibm. de arino vel fex menfibus prò ratione
locorum ad huiufmodi contri nniendani.
f Porrò qnemadmodum fifeus intra p.
hiù vacantia bona non denunciata poft B
nium pctens, quinquenni} przfcriptione a po0ìtTfore
repelli turi ita Se eorum competitorem, id eft
qui ea à Prìncipe impetrami > repelli nunc volt
Honorius. Qaz prxfcrìprìo TciU fi (cu m repellit»
eadern cpmpetitorem* quoque repellere débet.
Quod axiomaad praxin hinc educi poteft.Excepùo»
nes fcil. qua: adoerfu^donatorem locura obtinefih
esdem proculdubiodonatarium repe
Dona donantÌ5 iure vtitur : ve caneroqoin
Nemo plus inris in alium quàm ipfe liabeat> traiu*
ferre poteft ; & vt Seneca loquitur j .de nèfm
Nemopoteft , ejnod nonJntbct, dare. Non debtodenique
melioris effe conditionis quàm Author meos
à quo ius iri me tranfiit. ^ Carterùm idum
Honorius fundanda; pofTeirorum feemitati aduerfus
petitorum inhiationem » pra*(crìptione quinquenni)
competitorem repelli voluit ,b.l. Utlt
Valentinìanùs Iun- /• vth tnfr. de petti. & defitto.
idémque Honorius /. a i .infr. de petititn.cerustmporìs
«rnetgs petitionibus fixère » ad tètra
fitero cceptam.
DE RE ÌVDICATA.«|
I T 1 T V L V S X V I. 1
VII. COD. IVST. LII.
PARATITLON.
Es IVDICA -Mft cademum dicitur, fentcntizque nomea meretoT,
curo iudiciali fententia,"/.i. feritetitiâ àfuo Iudice difta, /. ì. caufa decidiamo./.
i. fencemia iurgium terminans, /. ì^.de sPpeÀ Quam
etiara fola prouocatio fufpcndcre poteft : d. /. i. non !°
J ( prouoGatibne non interpofitâ) à Prìncipe Referiptu Et in ge-
K s nere de'rebus iudicatts non reuocandis, vid. /. 15. inf.depiHortbu* : Seotentiae
certe Tyrannortira Iudicum nullius moraenet habiut feu Tyranno deuifto infirmata
, /.J5j. 1 y .infr. de infinti, hit qutfub Tyr. Item fententiâ à Curia lîberacus retrabebaturfi
originemCurialemtraheret, /.68.77. i9.ij1.de Decuriomàb.k&io v< mis
non procuratori, vel in procuratorem datar, feddomino & in dominura /. v(t. de togut.
dffroew, '
I.*II»P-

De re Iudicata. I89
ì.* Imp.Conftantinus A.ad Proculum/
[M?£T&AU Refcripta non placet admitti 11 decide fcmelcaufat fuerîntludi-
__ ciali fcntcntiâ I quam prouocatio nulla fufpendic : fcd eos qui talc ' Refcriptum
JScruerinc,etiam limine iudiciorumcxpclli.Dat. vi 1 /Kal.Ian. Conftantino À.V."6C Li.
cinio cos s. [319.] ru •
NO T A.
* Lei vli.Ctd. fimuttitm » 1»» pofo. EadAnqoe (cntentii eft l*$k \fdnfr. di uppetlatiou. & Al- il fin- de
kit gui for mttmm ludieù.Hac lex abcrat à Tiliana edit. I
"froculm hic ProcooTuI Africa; crac I vtprobant hoo iproaooo BB «J»/ de itinere muniondt-Sx lex i.infM Prlui- \
ligì'm itrum ««( infiltre tnlntie, Eidem infcribitut hoc ipfo anno vii.KaI.Miij /.*•. CoMtguijit lt*gm confié»
tnd» : vbi fòrte icponendum pincer vt hic > v 1 i-Ktl-Un. 1
" 7V
rìtatem interpolauit. Gr&ci inqpam fpe.ciem ponnnt
in Procuratore Czfarìs > feu Rationali > à quo
Gnttiani /^rconftttui> fi datus fueric Index inter priuacos, âicla ab eo ien-
tur. f Id

^o • CodTheodoiTÉX V ï I
jbùc tanien proprie non facit, mox vt oftendàm.
Triboniauus velò vnica vocula f &T, addica * baimi
/r^«j*fen"tenriajp inuertit, quali iftharc ea fie noli
lolùm in nlcal:bus > fed etiam in priuatorum caufis
fententiam ab incompetente Indice LM
elle. Quod fi îpfum , etfi verom fie, attamen ad
ipeciem leu hypochciim bniw Ag.-nil rack, f Quid,
igîcùtfî In fpecie hittm leg. de priuacis litigatoribus
tantum agebatur ,vt verba eius teitantur. Quare
exemplum apponenJum venit in Iudice , qui ipfe
guidera inter priuatos Index eft : veruni inteit ali?]
quos incompecens eft. Quo etiam facit inferiptio
legis, data ea quippe eft ad Potitnm f r icmriiimtvtbis
Roma: fcilicct.vt probac lex ï. infr. de Prinçip.
agent.!/» reb. ac prartetea hubu leg. fubteriptio s Dat.
[ideil redd.j Roma. Invrbe Româ Ccilicêt varij
Magiftratus, Feu Indices > eranc priuacarnm caufarnm
Iudices. feu inter priuatos, quorum diftinéta
iurifdiâio erat > Se feparata ratio : qnod etiam in*^
dicatur l.vn. de bù auiven. état. Erat PrttfeElm Frida
qui Senarorum proprius Iudex erat, de cpojiip.tit.
de Jnri/aà. Mox &
ipfnm Maximinum gladio iugulari fecit > co info
Anno 376. Valente V. & Valenttniano Inn.ColT.
Ergo fi m ili vfurpationi bac Gratiani lego oceutritur,
Intra eandem Vrbis Vicariami fic vt parom
abfic > quin credam > hanc partem elle Maniait,
rum, qux à Gratiano data Polito» cùm ci Vicariam
Vrbis crederei : Inpriuatornm, inqnit ttanfii
hniupnodi FORMA SERVITVR : quod êe ipfum
FORMÌE nomen fuadere videatur. Ccrrè finwt\
vox pertinet ad conftitutiones: vnde paffirn in ft»
re > formJSlurìt, Edióìi, Coniluutitnitm , Rtfiriptl,
SenatufconfiiUì. ecc. ». Clojf. Imo & quod ad bant
leg. proximè acçedit, forma InrifdiSljeni*, ï
leg.Comel.de fallii % /. J .§. 1 .W legéttndm : /^
Legnili •• I. < .Ci/r in pojfAegaier. Vulgari i| ritornate
noftro , cette Ordonnance ejlvn Règlement et*
Inrifditlion.
DE SENTENTIIS EX PERICVLO"
RECITATIS. I
T I T V L V S X V I ^
VII.COD.IVST.XL1V. De Sententtis expericulo rccitandisMw
vero Tiruli quinque 1 egibus, addaeur oc fexta hoc codem
Còdice, pucà /.40 infde appellaitombm. coca cacio abfoluicur.
" De bac Perniili voce dico piene ad /.1. h. t.
" Recitando, Cod. luft. quod cnelius.
P A R A T I T L O N .
ENTENTIAS fuas, R ter. & 1.1. x.ejr J. h.t. & /.4©* infr.de âffeR*piqnibus.
omnes, d.l.4.0, vljticnas definii /. 1. decreta td.WË P rz "
cepea, Lvlt.h.t.rjr l.x%.infr.quorum afpellationesnon recip. qnod Indices
fenfcrint,, /. j. h. t. cogmtis caufis, /. 1. IudiccfVniuerfi, d.t. 1 ìtam a-
«ilcs, /. 1.2.3 ey 4. quàm milicares, /.vÀ.ctiam Illuftres, putiPrac' c "
cìus vtbi ydi&.t.x. in omnibus negotiis,/.ifcribere & relegere,/. j-
^_ _,^ _^ Ideio deliberationis plenas,^./. z.quaeiurgantibusad plenum rccenlere
pò flit, quidquid negotiis fuérit inlatum > /3. ex pcricnìo ^Èuhr. & l.i. de (cripti recitatione,

De Sententex peric.recitacis. 3 91
|J| tantum loco îuftèacprobabiliter putatur :d. /,40. non vt fcntentia
valec^-4* usntentiae ne quidem nomcn habere mcretur : d. /. 1. nccad refciffionem cius
appc/lationîs foie mni tas requiricur:dJ. 1. cr d. /.40. Viciffim praecepcum feu fcntentia,
eum quemdixi in modum ,prxfemibuspartibus di&a> immutaci amplius non poteft.
Lvlt.h.t.
Jfj NVLLAM# if fi inre fententiam, qm de [cripto
ïz non récit Mur.
1. * Imppp.V A L E N T. Valais Se Grat. A A A.ad Probura" PP.
TATVTIS fgeneralibus iufferamus", vt Iudices vniuerfi , quibus reddendi
iuris in prouinciis perrtfittimus" facultatem , cognita" csitfis vltimas"
definftiones de feripti recitatone proférant." Huic adiicimiis fahcìionì, vt
fcntentia quaedi&afuerit, cumfcripta non effet, ne nomen quidem Scn-
_Jfr»tU habere mereatur 5 necad refciflîonem perperam dccretorurjjj, appclïâfônïslpieînnitis
requiratur. Dat. 111. Non. Dec. Treu."Grat. A. I I 1. & Equitio v. c.
coss.[374.]
N O T JE.
* Le* j./faf/r CW.w

3 9 2 i V. CodTheodof.Ti* X V11.j
Ç P R J Ë F E C T V M V R B I S W / P R i F E C T V M PRETORIO
quoque in omnéns n fententtam ex perìodo récit être debtrt,
M !!.• Jmppp.Gratianus'' Valentina THEOD. A A A.Clearcho PF.V." I
i
A R E R. E SublimitatemTuamnoftrisLegibust conucnit,Vtin 1
gotiis ex periculo" promatur délibération*" piena" fentctitia. Dat.xv i.' Ri
ÏÏ Antonio & Siagrio c o s s. [38».] H
,_— — p"' INTERPRETATI o. obferttawè indicesJpecMliter dehmt \ vt in tn
c au fi s/entent ia qtfa deliberata fuerit conBitùtù par iter part tbm récit etur ut ab hit, « jwfaf
«va*/* diÏÏaeft, ad integrar» qua dat*foerit/entent i*t cognefeatur.
N O T JE.
1
* Abc A hxc lez à Cûd Iuir.de caini iti ratione moi
tA*lèinTi\.cd'it.PmUntinimnni, Valtns & GratiATMi.
In Cuiac.edir.PP.de quo mox. ' Hjfl
T Leges Theodofij améliores nota fuper bac te.
De nac perìcoli voce mox.
" Eadem voce vrïçur l.x.Cod.tod.tit.
" Sic l.j.iufyax iurgamibus AD F & a M Y M tcccnfctepoffi^qaiaquidqtgotijfùçrit infuturo.
Abeti ab Amano npcimsE notas.
" /«».in codera Aniano optimi nota. 1
^MÉ9* C O M M E N T A R I V S .
?{7JR$ HEODOSTI M> conftitutio ifthzc èft, de
^ll^ (entendis ex peiiculo recitandis ; qua generaliter
iubec> capi quoque cui htec lex infcribirur,
puta PR>CFECTVM VRBIÏ, vel PK/BTICTYH
PRÌCTORIO fententias (basex perìculo promere»
& quid quod fecundum in omnibus negotiis.
f Dixi, PrsfeÙum frbû , vel Prafe fiuto Preteriti
nempe enim Clcarcho B.V. hzc lex infcribitur, vt
habent Codices ,.vt Cniaciùna rdit. pari ter, vt l.j.
prox. Eidémque ClearchoJPrxfe&o vrbis prztereà
infcribitur hoc ipfo anno /. j •inf.de AqnéduQn : At
PP. habet le» j.prex. Se lex^j.infr. de Decurionìb.
vt & anno prox. 3 83. /. i.vf dìgnitaium orda : Se anno
384. vbi /. 3. de Senator*b.&glebalictttat. Extac
tandem ad eundem > fine die, & Cof. & fine digni-
tatc lex 11. Cod.luft. de "Mgnit-atìbtu, Vbi agi tur de
Przfeìto Vrbis diurne. Certe idem fub Valente
ante daodecennium ferme P. V. foit, cai ideo infcribitur
A. D. 370. l.vn.aeiure Italie»40.37t. /.7.de
annonù eiuicis, l. x. de Prttoribm : cnius hi
P. Vm fub Valente meminit Socrates lib.^.cttp.Z, Se
Hieronymus Chrohieo. Ad hune eundem denique
exftant placés Liba ni j Epiftolz. Ergo fio liquet,
banc lepem Gleàrcho Przfeéto Vrbis, vel Przfe-
£to Prztòrio infcribi, quod vtiqué feire plurimùm
iunàt, quia difpofitio faut» legis non in genere tanijun
Indices, quod Interpres habet, vèrùm nomi*
ntitim enm refpicit s Parere, inquit, Sublimitatent
Tuam nofl'h Legibm conuenit. Ergo Prxfectus
quoque vrbi, vel Prxfeclus Pr.rtorio ràc i.iubet
tur, in omnibus negotiis et pericolo deliberationis
plenam fententiam promere : vBPTanè Snblimitatii
Tvrulus vtriqoe, Se Przfeûo Vrbis,, & Prartorio
conuenit : qui & omnibus llluitribns commn-
nis eft.Vnde iam conficitur, /Mnfhe> quoque de pericolo
fenientias (bas pròmére dcbuiHe : Quod in
bfirzfeâo Vrbis Quoque obeinuit : In Przfedto
f Pratorio aliquanilo aliter obferaatumi ftio coitetempore
Cadìodorus in formula Przfe^tnrs Praetoriahz
lìb. 6. ^ar- j.'Uira cum Principe Prs f çfti
Pritorià couirnunia edillèrens , inter alfa quoque
pome ; errfo fententiam dici», Se fubmn^it : 'i^ìd
tiifd non b*be«t ctmtnijfum , CHÌW ejl vel ìpfe fermo
ìudìciùtn f Quomodo Se alias in nomniliis Pnrfeclus
Vrbis, Se Prxredtus Prztòrio dinerfo iure iliquando
eg&re: licèi? a Przfecìo-Vrbis wpellail
potuit, cùm à Pra?feâo Prztòrio aliquando non
poflèt : de quo dream ad l.i$.& joi»
ti : quocl, & ipfum Caffiodorns teftatuv M pudiSla
fonntiU. Atenim hoc tempore atqne hic io
re Przfèécus Vibis,& PrzrerSbus Prztòrio pari pif«
& ambulailè videntur: imo Illuitrcs omn«,*7.
l.i.Cod.eod.tit. llhidque tantum llluftribus rn/ner-
Cis eà l. he quis erret,pro priuilegic concevra |
vt edàm per OfScium fum s Se eos qui nùnifttcium
eis raum accommodant, fentenrias rerittre È
ceret : d.l.i. quz ad Probum PP. data eft, quod |
ipfum forte indicari videatur , /. 1 .fùp. qoz ad con»
dem Probum PP.data eft : Eft enim ea de ludicibt»
id eft, Reâoribus Proufnciarnm , qtnj profrrre
fententiam de fcrìpto eà 1er. iubenturi Et face de
prima Ampliamone bnius leg. ratione perfoRtrum,
leu Magiftratuum. Altera eft ratione neeorjo |
nempe in omnibus negotiis hanc Regulam obrjnere
vult Imperator • ad quarti tamen lirortariones
plnres adferunt Dodo , de qui bus Scacci» |fe»
Jententiis*& de re indicata, Già z,
f Nunc vero tempus eft.vt de voce ferìeidi hk
agamns, cuios przter Rubricam, hic vnicâ Theodofij
conftitutione hot Codice mentio S : de quo
tot haâenus (ènteauiz extant : & ante Alciaturn,
quq^ipfcmet dixit, Dilpnntl.lia.itffEp.ii'* 0 ***
%kifo*)\îJït x} •p>fj.û/jun\ erant. Mentio vero ciuldem
Rt quoque in Netis luris M aconit 1 vbi ita
feri paini : & continuo quidem d ite : &••• H
Jtericnlo'. D. L. Bç libello. Nempe de eodem n«*
rdicnntur tdepericnìo^ inquam, & de libero'. %que
hîc dicitor de fententia ex pericolo protnenda,
alibi dicitor de » vel ÌP* libelo.% 1.4,. hoc tit. drluonnem
40. ìnfr. de appettai, de fcripti recttationc, /. i.fitp*vn'de
cVfcriptz fententi*, Qtad
de tmhetta recitatit illnm Cbrìfti«num. Al Fieri'
dornm 1. circa finem. Enimucrò ipfe Proconfml mederai
â voce ratenter & fé dem leaiitmr, & plernmant dt->
Tabe/la legìt. Et mox : Procenfulis Tabella »fenwui*

I De Sentences ; pericjrecitatis, 39g
fft.ÂUodit 8c lex vit. CodJtprdd.Decuritnnm.Hu- /«m veniam abfolwrt pojfe, id e& excufrti, criminéjûfqoe
ici plenz fune Martyram vitx , attaque que liberari ab vllo Indice poife, ntquidTm a fui
proconfuîaria. Sic rem tenermi», gì At de voce, perìculi Indice : vbi recta ValçfiHn^tpretatio eft,
ingens hodie difputatio » cuiufnam œuï ea. fue- quod fui perìculi ludi M a Mareeltnio dicancur infi
jBflSrI fen quàm antiqua I qusve nominis iftins rado qui faciruis admiferunt?lnfoa affla 6c proprio pe­
[ Ht. Nobis certe placée, liane huius primùm acni riculo ludices conftitnti.Ita certe Cicero, qi et»fa-
voeem hâcinreeife, neque anuquiorem : ctiius inde imiutur Se exprimit Marcellinus pfufquam.
ctiam antiquiflîma meutio occurrit in bac Theodo- 10. hcù : oc vero hic quoqueUpreffit/»-* be^iaya
/ij f| D.*8a. Et tamen Ciceronis iam locnsj cap. t. Nemo enim fere e fi qui fi perii uti Index, non
afferrar I lib. 11 de legibu*. verùm fàlfo j daté enim | \jnìfe (tquiorem quàm reo frtbeat : vbi '«riperniili lu-
ibi MSS. prxferunt, in iflo libello , non w periculo. dicem pariter vocat ludicem , cuius periculum in
Adfertor 6c locus eiufdcro ex ¥ riment arie/. E to caufa vertitur.
aliter eam accipiendum rc&è docuit Hotomannus Neque probanda féntentia CL. Salmafij m H>fl.
3. «^întuir.zo. Tabalas feilicet publicas Mâgiftra- jiuguft. 8c de modo vfurar. cup\paf;.6'jì..&c.
tuum pericula S eo loco vocatTulb'us,eo quodMa- vbi fui perìculi ludica vocali cenfet, à quibus appelj
tabuls à Seri bis diligentare non licerct, qaibufque lberum eri et quam vclter
conficerencur S ex quibus poftea ratio adm.nilent
rette fententiam, 8c fic ftp phieuh-îudicent
ftrationisjenatui reddi poflet : & fie fi repetunda-
id eft , fare {èntentix iJiaye^fttttt » m~yt»{u>vd. ; OC
rum argnerentur , acenfatoribos fatisfieret I quod
ideo/ut perìculi, qnia ex periculo fentenuae lecita-
pafilm ex Ferrini/ confiât. Ideò aptiffime quibas
bantur. Ergo Ammiani Marcc'lini fendus eft , ne-
illarnm tabularti m Ify
qnidem eum qui in refua Oc eanfarôudieatur-us elfecj
cuitifque periculum in caufa verteretur, trille il!ud
MagiVratuum commuti dicitar > eodem fenfu,quo
facinus excufare polle. Id quod per cowjfiqnem ab
ipfe Cicero/ìiwm feelut & periculum comminere jnjj
eo didhim eft , non quali publiée quifq»am in cau­
xit • pro o, pautis ï finep/egellu. Adfertur 6c
fa fua iudex conftitrfatur, vel erte poflit ; quo8 vtiì
tertio Ciceronis locus I vbi de Poémate de Mario
que vetitum gcnerahter eo quoque ipfo anno $76.
agit. Adfertur quarto loco ytmilij Probi Iocps,
in quem incidimi ea qa* Marcellinus narrât ; leg.
verùm de eo Aldinus Codex fententiam fere : vbi
pitie, fup. ne in fua caùft qui/ iudicet. Deniqne hoc
legitur, non fuo periculo, fed/êpultbro : 6c rectè:
ferme vol.nt Mafèeijinns in eafpecioi quod in ge­
petiifle çnim pmponitur eò loci Epaminondas vt
nere Ouid.«fc / oniq,lib.).ep.6
fepulchro fuo feu cippo inferi beraor m quod eo
loco indicajnr. Et certè Plutarchus &j£liinus, tìu'u ego, qui pattar, nilpoffern demere pani&^
lib.}.vanarum çl*lw,\d eft, columnam, titulum vo­ Si ivDfx fit R ITI cogérer effe ME if^
tant. Adfertur quinto loco locus ex collatione
Carthaginenfi i.cap.6%- Et id malc:ibi quippe/vricuti
vox proprio fignifìcatu efferràf. Capitolini,
qui hoc Conftàntini fxculo vixit, locns, in Marc*
ts4nton\no, hùc magis faccrc videatur [ vbi fcnbir,
UWarctm babuìjfe fecum Prefetto/ , quorum & m*
tboritale & periculo femper iuta dìltauit : Loci enim
illius fenfus non eli I qui lefie t. m. quod qui/que tura:
N.que etiam eft ille, quali Prarféékis fuispoteit&tem
iudicandi abfque prouocationeconceuïÛV
Marcus indieetur, quod alienifliraum eft : nam oc
inauditum 1 periculo/ùo indicare , feu perìculi/in indices
t dici eos a quibus non appellarerar : fed &
Marcus dttle loco ipfe iura diftajje dicitur , non vero
Prxfè&i ! etfi eorum androri tate Se pericolo:
denjqae tura diflare non eft Iudicium exercere,
verùm Principi? iure leges Se conftitutiones promulgare
, vel Refcripto edere. Quare huins loci
hic fenfos fue rit, Marcimi non modo Prarfc&orum
confìlium in dittando iure fecutum , verùm irtfuper
Se formulant ab his prxfcriptam. Et in hac quoque
fententii Amayam poftea fhifle vidi. Et ita
quidc de hisfentiendum pnto etfi diflentiat in pieri
(que CmaciuS3 5.fl^Çr«.ij. || P aratiti ù^x. Se Recitatio-.ibu/
in Codicem, tii.de fem.ex periculo rerìu 8c
Sauaro in ts£milìum Probum, edp.jS. & Sallftafias
in maleis, de nudo v/ùrarumt cap.ì j. Vnus fupereft
Ammiani Marcellini locns ib. j 1 .^.474. expendedus
: perìculi ludica vocantur : Nam, vt glia
cmittamus , qua memorSn fwl certe jìncmibtu ììfdttn
ali/, perdiiii rttionibm in commtaniu peregrino/ adbuc
imtoxiot deliqutrunt j iBud dkeìur, quod nec apudjùi
perìculi ludica abfiluere vOa poterai venia, tri fie , &
inauditum'. cum traduQì Barbari, Scc. Aeit hoc
loco Marcellinus de Lnpicino cV Maximo Ducibns
I rei militaris , qui per auaritiam multa nefanda adoerfus
Gothos fine Scythas.qui in Thraciam I Valente
Imp. fùerant recepti, admiferant : vbi vnnm
inter alia exemploin trifte cV inauditum memoratnras
prxracur} id ncque apud fui perìodi ludica vi-
Tom. I.
7
Iudex mer ti /in , id eft Index perìculi Jui , vt ile
omnino Valefins : 8c Iuuenalis Satyra 15.
Ex mplò quod unque malo committiiur, 1 PSI
Pilflifet AVTHORi : prima e fi hoc vitto,
s 1
quod
I v D 1 e E nemo nocenrStbfoluitur.
f Nunc tandem de nominis ratione. Omirto
Bndxnm , Alciatnm . Hotomanònro , ' Langlxnm,
qui vocem breuiculo htc (nbftituebant, atque ideo
timltmi. hunc ita refìngebant, de fententìù ex breuiculo
recìtandù. Omitto ioculares aliorum , & in
hisAccurfij interpretationes. Mitto quoque eos
qui txpericulo recitare, interpretantur de memoria,
feu memerïter.} nam imo plant.tontrarium : fiquidem
de pericalo recitare, eft He fçripto , vt fnprà
oftenfum eft. In genere quidem cecie il li qui periculum
hìc libe/lum- interpretantur ; fed male cùto
hanc rationem nominis reddunt ; quod videlicet ex
féntentia femper aliquis periclitetur, aut Reus, aut
Iudex fi male damnauit : quod Cuiacius quoque
probat. Quid ïgituï ? Periculum nihil aliud eft
quam cuiufqae rei wtìp* experimentum ( vt redè
etiam Nonius Marcellus in vocej Periculum ) tentamenttim
, ( quod Afciatu^ etiam tentarne ) fpecimen
, Proba ( qux fi^ipfa huins sui vox«ft ) fcu
formatio & protocollon féntentia; non ad memoriafn
vcvolnit Alciatus/ dì/punEI?/. alias quo-;
queeft, quid priùstentare*» ne per etrorem quid
porro fiat? Nos minutie vocamns. Et vero hoc HW
lud eft I quod dicitn£/.i. Cod.Moc H femerltias non
fubìtju ,fèddélibération/ babìtapofl negotiumponderato/
ftbiante FORARE & EMENDA TA s ftatìrrl in
libellumfècura fidtwate conferre lndicokjeb/re « feri- ^
ptâfqHécX bbettopartibu/

594 IV. Cod.TheodofTk.XVI?!.,
yecen/ère^Hid verutti ex ipEmetJi ^
in fcrimòram redigiti quóqacfibi format fenten- prototipo , fen protocollo, quod fané vnum craLnon
tiarn, eam fedulò relegendo, ne quid ertorìs ad- vt Heraldus vnlt, pluribus 1
mittatur. Vbi vides, quàm rccìè ^r/V»//vox huic mu : quomodo Se advyyii$*, Se frerora teftanKRo.
rei omni apterur : ab aocn videi, feu à periculo fa- rum fxpc facta> quando formato libello |
cièndo, tratta fignificacione ad ipfam rem Se mate- tentia recita barar. Illud non abnno, in M SS. St
rìam , in qua periculum fic, feu léntentia tentatur» mondi > quem ipfe vidi > cura in Comitato Regi*
formatili"- Ve mirer quoque periculum cum Indice à C nuper agerem, hanc vocem ita ex-
non nul lis confondi : nam Index, Se per Indicemed, prellam > etiam in Rubrica huiut tituli. Sed procnl-
funimatim Se Jfè SUPTÌJXV, qaod'Cuiaciusreâè produbio, illius xui Librarij hanc vocem admiferc,
bauitj 5. obferu. 2 f. Atpericulum hic plenum deli- qnibns periculi vox minus intellecta erat.
berationero continet, ad plenum recCnfere dicitnr Tandem Interpres vel adfec non eft qnid ef­
quidquid negotij fuit inlatum. Miror & periculum fet hîc ex peneulo promere Jènientiam, vel defoohzc
hic à nonnallis accipi, pro argomento 8c probatio- addidit j fententia conftitutis par iter parti bus recine
, & ixiy^tt cuiufque rei. Periculum enim eft tetnr vt ab his, | quibus canfa difta eli, ad inte-
ipfe libellas fentenriz , non probatio » non argugrum quœ data fuerit fententia m
mentum eius. Et lisce qtudem hafbenùs. f Séd ra nouique eft Salinari) interprétât in obftrmth-
nouae nunc mi per duz emerferont fententix. or nib.ad ini Atticutn &Romanum* cap. 6. pcrìcafom
eft V. CL. Iacobi Sirmondi conicctura, quxin idem effe quod titulum, Gc indicm, quo res al
communem iam ferme fententiam abiti nifi in tem­ probatur 6e demonftratur : à vece perior « cnos
pore occurritur , ( adeò nouitatis ftudium piacere c< Se cofnperior, qua? proprictatcs
folet ) quam feqnuntur quoque clariflîmi viri He- fimplicis exolere oftendunt. Ergo quod breues iè»
raldt's , objcruat. c.50. & Ampi. Grofius » in Fiorimi modum fherint fententiz Iudicum qus in tabslis
fparfiorie ,0.370. legendtirn hì'c » ex pars culo S ean- fcribebantur, ideò nomine periculi, quali tìtoli ant
démque vocem reftituendam contendunt apud Gi- Jndfcis ipfas tabellas didras, qua pleriquc vel flnpiceronem
, in fruméntaria» Se apud Probnm, in Epalas lite: > vel paucula aliqnot verba complecìe*
minonda 3 Se in Maglioni* Notis tParicnlnm aliò pro bantnr. Veram Se hzc abfurda eft fenientj*: Natn
ìovtùvu > & Exemplari accipiant : quomodo parie lu t
Se parie ala ebarta dici tur apud Marculphum. De Ciceronis
> Se Probi locis iam ante diximus : fed qnìs
quxfo primùm parìculì vocem huic suo tribuat
imo format* fen tójjd proferatur» ofor ter e.
ni. • Idem AAA.Clearcho PP."
PjJHI.V D E x Ira profercnda icntenria, qua: iurgantibus poffic ad plenum recenfei
!lP quicauid negótif fucric inlatum 5 Quodfenferitfcribat, Si. relegar, ne per crr
rem ludiciswrùmà primordio nouas l'iris fencianturcuentus.Dac.x.Kal. Scpr. c.f.Af
toni© & Syagrio coss. [382.]
I N O T JE. E
*Et hzclexabeft a Cod-Iuft.Foitc etiam illi iungenda lex jj/jf-tdlegJHl.Refutund/ir- emendata altcnittius Ugnio
.Icrìptione , Se quidein . quod magi* etirtimo huius ncnrz:facjliscniin lafQ&fuU Libraiìj.vt Citarci» ootneainfcri*
betel ex memoria Ugi* fupttyoris.Niù eodem exempio ad vttumque & FJotum & Clcaichiun haicconllii enir
d faetit.
De Ijp. Clenrcho d!xi ad leg fufer. |H
Dicam mox.
' jNfgotìum, de lite & controuerfìa, v.Gicff 8c Syminachum. H
COMMENTARIVvS. S
^ p HEODOSIIM. Seçunda iam bocjitulo haec tìnibm : fic Se/ùptriore têg. tìeliberotienù PLENUM
P-fSd, conititutioeft ; eodgm'djedata 3 & ad ludi- femcnùam effe iubet : iiç quoque in C$Uai. Carfbaii'
cum officium pcrtinens, pariter vt lex 4. inf. adi. Vàùnfi die}.c*S%,4' fmcrUeuiù. Si nibilfupeteft j**
. /"/- rcpet. Eft aukem haec, non tam de recitandi agaiitr , debere pariti ex>tt, vtfiribi poj[nfa&VUf*
ex pericnjo'lêntentiâ •, quàm de ea recìè formandâ. PLBttA. Ejgo fententùe periculum «Sefcntentà.ui
ôf periculo fententis probe concipienda Nempe JìnyntMvtluì l t>&rfutvKÌuò efle iubet, qi« fciUcec
iubet Tlieodofips hàrc duo :-Primàm vt piena i/t faibi faCcive merìtum ad plenum enarKt. ITfade
Indiéis (cntentia 3 vt ad plenum ìnqnit *recejfeaj. ìnr-\ & feda « JìxynfMiiKÀ in Glof v«f. Se astiatesi»
jfnùbué (juidawdnegotijfiierit inlatum : jd eft , fem- faclim t feu fatto concepts J>uynp*viiSt. Cui COOnem
omninò canfam » vt loquitur left 4. inf.de rela- cink omninò , quod Conftantinus (la > /• *»• i
Coi.
%'•
•

De Sentent ex pericrecitatis. j 9 y
Cod.cifnmin»ùonu epifiol.idejuod intigno confìtti* taf. feti- derelitto. 9 ! .8.1114. B m appellai. Se i. Cf
H decerni folci , pitucis literU temere de/cri} de- inf.fupràtdeIndieiit. Eth*cduo qoidem poftrefairi
fu néri effe. Paneti literie deflr'ipt'i, id eft , per ma > eo fine vt ad iudicium reôc procedi poflfit:no-
indice m i fu m mat» m , •mnyytufïic, Kg ouvri/AV* ftrom âr hoc vero , vi iudicium ipfom qood Temei
saAc^af/A, yt Gxegon Nazianzenus loquitur, plaçait xcCtc formetur. f Eum vero in Tmem
temerario {cripta, tumultuario > Se AduerTario- fé perìcnlum à Indice relegi , fedulò feilicet
xum iridar magis quàm Tentennar. Coi proinde
epponitor diâis loeis piena fentenri», qua: ad ple­
iubet Theodofins : Tubcexta radone* Ne per
Indivis iterìtm ò primordi» non*
m
\s.
num omnia recenTet. Quare Se ex hoc loco t» 1 ÎQnod vt dégainer dictum > ita rebus ipiîs nimio
quod iam dizimne odleg.fnper.perienlum Se m 1 pins fiepè veroni eft > male conceprà Téiitentiâ per
opponi, qux tàmenedam Viti' Dotti commiTce- errorem ludicis lites inftaurari. In eum igitûr fibant.
Alli;dit quoque Auguftinus, in Breuiculo hem plenam fententiam Se acerratam elle oportet:
tolUtionucoll.j. LegUme Indexprohibetierfleniplennm Quo Tpedtat accurata lex 1. Cod. efd. t'iti ludica,
proferrefentemidtn.v. es Co/buiefiem ipfam Cartbagbt. in qui t, non Cubitus » fid dcliberttionebabiiàpoftM-
du j. J Ad enndem fané modum ( vt ad finnico gotinmfemem'itu ponderatasjibi ante firm-nt, tfremen»
procédâmes ) plenam Arbitri {entendant erte opor- datts fttuim m libiUum renia ^delirate conférant»
tec /, 19.«. de recepiti ani arbitr: fie Se inquilino f Quod vero de Quxftoris relèc"r.ione,Tob(criptió-
ludici* pienaelfe débet v»dicitar /.t .fip.de Indie Ht. ne , in Confticutionibns Imperialibus requifitft
fie & Relado inftruûioque piena fit oportet '§• cauetur None li à »14. id ab hoc loco alieoum elfe.
5" NVLLAM effe fententiam, de libello non rectiatam.
ini.^Iidcm^AAA.adSymmachumP.v/'
jjffîj|j£ ENTENTIA, non valeat", que ex libello data non fuerit.Dat.KaI." Dec.MedioJ.
&ÊÈI R ,com ere & Clearcho e 0 s s. [384.]
I N O T JE. I
* Bt farcies abeft à Cod Iufl Iajtgcndaqoeei proculdobio/MT 44.inf.Je nppelinthnibm : de quo mox.
Imo v ALSNTIN 1 A N vs, TheoJifiiu 4? Art*iif4 AA 4' iam caini Grjiianus fuperio.çç anoo j 8 j.deccflcrat.
'Symmnebns hic P-V.Epiftolamm fcrîpcor eli dequ" o>"xpîura.
Id eft.ne nomen quidem ("cruentile h 1 bere rherearur/.1 ,J*ip.
' ui.Xo/'Decemb.in Ju.44.Jt offiUeninibn».
COMMENTARIVS.
|îpi AL ENTI NI ANI Iunioris hase conftirtrtio eft, recitatttr, dici 3 stane effe fententiam : ne que pra-
5$ de eodem femper , id eft de fententiâ ex liindicij loco ha beri, Se ideò ab eâ appellar pofle.
bello danda : Qui quidem pars vidertir maioris Breuieer ex libello vel periculo recitata fentenda',
conftitutionis » vnde defampta eft quoque Ux 44. Tentenna; nomen meretur ; non recitata , non me-
inf. de appellatiombm, qua: proinde noie 3a retor.
venit : emendato alterutmbi tantum die : nam
quoad caetera conueniun11 edam argumento , mox
vt oftendam. 4 Hoius porrò leg. eadem Tentenna
f Vnum monendum Tupereft x hanc Valentiniani
IxmJeg.Se d.i.4-4. datare ad Symmackum P.V.
eft, cnius epiftolae hod
eft qamlegù i^jfcfêitëhdam^dèlicé^rinllam effe,
qua; ex libello data non fnerit : Vnde edam iam
fequitur : ab hac Tentenna appellare'nil necelTe efle
: Quod vt Mèi. 11 nomùiadm cauetnr 5 ita hoc l.
eo ipfo fads iodicatur I quod Tentenna non valerti
di Sed Se id ipTom argumento diS.l.^4. quz
buie coninngenda videtnr, conficitur : Vbi agitar
de : recipienda edam à prxiudicio interponta.
Conerà eiuTdem Valendniani Iun. altera
luper hoc ipTo conftirudoextat a putà de
appellar, qua iubet, Omnemx

396 I V.Cod. TbeodoC Tit. XVII
NOTi.
* Abeft te bxa Uxà. CodIuft.*««^ obererete*»fioequia pluresaU»io
" QuifctUcçc fcfcpfat»* kgi «JfetW**»»l y *!" >ti * i in tàndem fcaicntiam oceorrunt.
y TH»O»OS ITS ,
ti Art adi.
" Di r«Mtf • hoc Magirtto Militupp piene laPtofopograpbiâ.
" Tçnvwthîc quis tmùfhl f ecum nil muandun : de quo «noi.
" PricepiHw fato eft feqtcntfa : de quo mot
"S,tberi «oodB«op««««P» OH >« n diiittW.
COMMENTAR. I^VS.
ÏJTSÎH E o D o s 11 M.testinih««boéthnloconft i tu- cédant. Eodc'mque fenfu & conditiones agrorom
fifil^ t'O elidevi & fi abilitate fintemid feffiel parti- dienntue 11. nn.fup. de rctvindjcat; & apud^m'im
bus recitata, puià, vt ea przfentibus partibus femcl regundorum (cnptores, & /. 1. f.- dentane w* de ««M
lata, arnplius immutati non poflìt. Quam ihuius & aqHttptuHÌ* arcendd: & l.iiJnfr t de pam ; de
leg. fen tendati} Interpretano quoque Ionie /• fon­ quo ad eam legem : Habita vero conditio purceptodita
agno'icit. Et tamen , in eà , quamlibet breulfturn* ià. eft >• falba, fic enim & Indieum b*btrt 5 prò
fìm£ multa obféura occurrunt , quz ratio etiam facere dixit quoque Symmachns /1^.4. if^j.
force- foie omittendzeius in Codice loft. Tribo» f Nunc de ipsinet Legit fentenriì : Définit
niano. § Ilhid primo notandum , bone leg. petti- igitut Theodofius M. tenorem przeeptorum feu
nere ad Indices» et litigatotes militâtes : Inlciibkiir
fententia: coram partibus habitum > immj
enim^a^HwK»/®» Corniti & Afogìfiro Equitum : de
poffe : Qnod vtaliis complurìmis legibus finmtati
quo piene alioquin Temei dico m Profopegraphiài
& quidem (.1. Cod. eod. tit. de fiat, ex période mu.
Meminerê ëius quoque Ambrofius>/»£. 10.^.89.
Laùod ittffìt 14.. /,4j. $.t.l.5 jtv.de re indicate, /. 1.
Symmachi quoque quatuor ad eundem epiftolae
%.vlt.'ir.de auafìionibm, 1.6. §.ri./. 27.or.dèftm:
extant > hb. 3. ep.yo.y 1.71.7 $. De eo agit & Afte»
i. t, God.Jèntv re/hindi non poffe: /. i ; .Cpd.de poam 1 ita
rius , in bomilià. Hietonymus in epkaphio Nepotiani
fol. 1 8. Zoiìmus ,//^4.^.7,09.771.777.//è.5.^.78¥|
ab aliis quoque fcriptoribus indicantar : Prctet ftlr
"Philofborgius, / qnidnam voce Praceptoi Utente refertur. Et in eo diftat fententia, fen pi
rum, hoc /ig.figni ficctur ? Pracepttan hìc eft {emen­ ptum partibus przientibus lata, à iuffio alti (eu
da Iudlcis , feu infilo quzctmfqueludici? inter pat­ Interdico Prztoris : di&. I. auod imffìt 14. #. de re_.
tes cognofeeneis- : qnomodo & l.iS.infr. tjHorum indicata : que vtique contrario Imperio tolli, te
appellai. Propter negletXorum canttmaciam prtccptomm repeti feu reuocari poteft. Neque alia eft fenrenobnoxìos
3 beneficio prouocationìs exclufo3 pannai offèr­ |. tia /. 3. Cod. comminationet,epifloU, /. vlt.%.%.
w. deHppellat. Pfxiidis prarceptum ÌA. C»d.de tutore
idìtìo
precepiorum ëft & conditi» partifrm prtfentibm
habitai Conditi© pceceptorum nihil aliud eft, qnàm
t enor( vt vocatrir^SKî. w. dereiud. ) textus & forma
3 qualitas fentencia;, fic quoque /. 10.1»^ de dm.
•ff. condicio fententia: vt à e ondinonefentemìe non re»
l atunntnr > fubfiripttomb*reuocari
non pojfe: vbi fìtbfcriptionu alio feniblor>
piendz flint quàm in l.j.eiufdem tituli: Sobfcriptio
quippe in êi,l.e,eA ea que nt ad libeUum, cinsi inter
partes, non cognita: Atenim fubfciiptioide
qua in diSe. /.3. eft poftferiptio, poft rem ci cognita
inter partes iudicatam : quando viddictt ténor
fententia; feu conditio immucatur fbbfcripto>
vel poftferipto aliquo. Denique/H^STM^ eft ad'
ditio,adiun(£lio> poftfcriptnm^ Apoftilla, vt loquuntur.
Ergo fine picecrptum , fine fententia
partibus przientibus lata, immutaci amplini non
poteft : De quo v. &Codicem Henr1cianflni/^f-
1.17. art.6. Ac^orum vero alia ratio eft E | vtique
emendare) tenore fententiz perfenerantCì non
eft prohibitum : LARorttm 46. at.de re indicete.''
fj Czterùm fignatc agitar hte de przfcripto
prefemibus partìbfu dato : quomodò & alias vt fententiz
vhn & etfedtum Iudicis przeeptom habent,
requi ritur 'i v id. /. 1. infr. defirifflb. & 4ìfit txpenf.
I. de vnotfuoane 47. ir. de re indicata. Paulnm lib. H
fêntent.tit.j. Se titukim Codicù,. jQuomedo & quando
Indexfentcntiam prof erre debeat prafentibnt penibue.
DE

I De Frudib.& litis expeofis. 397
^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^
DE FRVCTIBVS ET LITIS
f E X P E N S I S.
I T I T V L t S X V I I I. I
V11.C o D.I v s T*hh De fnjftibus èc licium expenfîs.
I PARATI TLON. I
OGNITO IL ,/.iIudicans, /. i. non de principali tantum negotipj
/. i. feu rei perita: redhibîtionc, /.i. Sententiam promulgai td.l.i. Sed
& defruâibusRtbr.dr l.i. & litis expenfis,Ruhr.impenfisy fumptibus
i!i.&dl.i. FruétusTanèpofTciTor vicìusfinemalae,fiuebon* fidei,
non perceptos tantum, fed & percipiendos> duplos exoluerc tenetnr:
/. r. Sed hoc inter verumque diftat,quod bona: fidei poflTeflbr, à die
réijn Iudiciurndejdu«É.i malìe f^ei.à die inuafi loci ad exitum litis,
cos priftat : /. 1. Expenfas litisfi potfeûor victus fuerit, petitori pariter pra&ftare tencbûur
: d.I. 1 .verfaddimm e&i$m s ac fi pericoris intentio improba fuerit iudicata, ipfe fumptus
poâe fiori prxftabit. Et olim quidem vtrumque hvc»etiamfi fententiâ iudicantis
id expreflum non fuitfct : i.ku infime. Hodie fumptus repeti non pofTunt, nifi cognieor
de expenfis pronuntiaucrit:/.2. '
1.^fmpp.VAL ENT.&Valcns AAOlybrio PF.Vrbi."
I T 1 G A T o R victus, quom" inoaforem aliena:rei praedooémve conftabit»
fed acqui poft conuentionem rei incubant"aliena;, non in fola rei redhïbitiouc
teneacurj nec tantum iìmploruni"yrwtf7««w praeltatlònem , aut ip-
| i quos ipfepercepir., âgnofcatt fed duplosfructus, & cosquos pcrcjpi
oportuiffe", non quos euh» redeglffe conftabk, exoluat. Et" prxdoni qui'
dem ratio à die inuafi loti, vfque ad exitum litis habeatur rei vero qui fimpliciccr" tener,ex
eo quo re {niumciumdeduétafcientiam malacpoflèflìonisaccepit. Ha:redis"
quoque fucedentis in vitium par habcnda fortuna efl. ^ Addemus"ctiam, vt Impenfas
nimptûfque litis, re ad finem deducH, petitoribus pxxftent. f Ac ne ipfos.quidem
petitores,quiinaneslices, &ciurgia non mouenda ingeruncpoflldentibus, ab ipfius cautionis
merito fegregamus : iubemus cnirfc vt fi incentro petitoris improba/ 1 ' iudiectur,
praritcr pofTefTori fumptus, prasftct impen/às,quaseum toto litis tempore fuftinuifie,
claruerit J ctiamfi"fuper hac re expreffior ceffic"fententiâ iudicantis. Dat.vi i ..'•'Kalend.
Maij.Trcu.ValentinianoNBP & Victore c os s. [ }6

398 I V.CoATheodof Tit. XVIII.
NOTiE.
* **** i.CtJ.eodtit. |f§ ^ r ~Li,f
" prxfcAo Prartorio.Er in Cod.Iurt.Et in Aniani quibofdam Codicibus ,fcd niale,vtoffenda n* Ammianas M
|'-5*. nus lib.xZ p. j 8j. & complûtesfùperiotis , itemque bains anni eonftirationes,fed & (équentis. Sj'
' gui) iifUMfirem élit** rei, pradonénwe cenjlnbittfed&, Hzc vetb» Tribonianus abfcidit : caufam mot M
mus-
" Incubarle. Pr* faac voce tcpofuic Tribonianus »«c«mfo>. Qtfod minaseli. Incubanti TOI malie fidei pollep
index, & incubatoi pio inûafote tt iniufto detcntatore.-Seruius t» '• JEmtid. Incubât» prsprii dicitur,ptr vint M
Alienar» tenere.H'mc & incubati» diuturna, prò pofleffiooe longi tempoi is mala: fìdci>/.i y.inf.it iunffei.Et fnv
cìus «6 incubmtortbiu esigi, ï.io.ittf. Je paganie : Simìliuffi locufionum exempta qui volet,ex lurcti UifteBauem
• icpecat ad Epift.iJib. ìa.Syrnmathi. ' i J
" Abcft à Cod.Iuft.harc vox. Sèd & tota haec fenteotia ita immutata eft : N*c tantum fruBuum praftationem torma»
qu»s ipft percepir agnofeat .fed ttiatntos , fuos perciptre potuifftt. laftiniaao quippe duplotum fiuftuuœ pr*.
ftacio difplicuit
" Per diligeoccm culturam. Anianos teftè.
" Et hase fcntencia à Tnboniano lefcifla eft:
" SimpUciter tenere dicitur qui locura non inuafic, qui rem tenet One pnefuroptione : vt Aoianus rcftè cxpUcat, b«na
fide non iotetpellatus ( non conuentus.
' Vide ìnf.l. tJmfi.vndkvi : vbi dicam.
" Rcliqua omniaTtibonianns refeidit> prelati lege fcquentc: interimprò aidemm , repone mddimu*.
" Vide Gioì- ita improbi» pciitot /.4 fupfinium regunierum. Improba: patitiones ,1.1,inf.de Epifc opali indici»',
Abtog tur fase fentcntia , l.x.inf. Sgn
" Ctffet ; ita reciè Coni ius : ali) legant rue fit % codent fenfu.
"Al vii.Kui.Mart.
COMMENTARIVS-
pili M r R o B 1 s litigacorìbns » pòffelToribus » pe-
^L^g tîtoribus > occurtit hâc cònftiturione Valentinianus
Senior : Et quidem duplici ratione , tùm
ratione rruâunm , tùm ratione impenfarum. T R vc
T v s fcilicet non iìmplós tantum > verum duplos
malz fidei polTefTorcro- przllare iubet * pariter TC
iuberar i l. vn.inf.de vfitru rei indicata tit.prox. Quz
lex ait hoc ius ex iuris prifei formuli» effe, id eft ex
•duodecim tabulis,in quibas fané lex ita habetapud
Feftnnimtw») Fîndicin, Stvwdici/tm fàlfitm tulit,
rei une Stlitit orbitrot tris doto , eorum arbitri» fraili
duplìone diciàtto : ad cuius legis explicationem per-
tinuit quod Gains lib.6» camment.ejhle.ges XI J. Tabttl.
traiftat in l. 1y.1r.de vfitri» &fruttibw. Item
quod ht t.9. §. j. w. md exbibendtm * dicitur » vt ftuûus
fecundum legem aeftimentur \ id eft fecundum
legem XII- Tabularum. Meminit & horum duplorura
fruclmim Paulns/i^.j.y »/.4.^1? flipulationib.
5>.f»i.z,& D.Pi.mbtoCivislib.f.EpiJl.z+.éiÀ Murcel-
lum : Ctun aduerterem ttutm grani condìtione illuni fi
vicijfet aUwam de duplùfrublìbui,' & de fumptibm
anno/i lìtis. Ej hi ipu fruiStus fune » qui duobus locis
djcuntur mai ore s fcu£tus, /.ii.§.i.w,«/f dìHruB.
pìgnorum : & l.6.§.vlt.ir. mandati. Quod Petrus Pycheens
reóbè notauit. Eoderh edam pertinet lex 6.
vr.de nigoùùgefik. f His ita przmilìis de his daplis
fructibus hâc Valenriniani Sen. conftitutione
hzc conftituontur. Primùm à malz fidei pofTelTore
non tantum perceptos fruâns duplos przllkrì*
fed etiara qui percipi potuerunt per diligentem
culturam. Secundò 3 edam bonz fidei poflelforem
per litis cònteilationem in mala fide cbnftitu~
cum duplos hos rructus ptzftare. Hoc tamen difcrimine
intcr vtrumque > quod malz fidei pofleflòr
ex eo tempore quo res in iudicium dedocìa H
Quo pertinet hzc Panli fententia, Ex die acCgH
ìndici.) dupli fru&us compucantur. Quanqnam B
re veteri.antehanc legem ncque benz fidei poP
feflor duplos fruâus prz(tirine videtur : m>
Iz autejn fidei polTelfor non nifi à die accepti ini
ci/. Proinde hzc noua admodum lex eft. Interim
no te tur, poft 1 itera conteftatam , quod atti net ad
caufam fruâunm , omnes intelligi mah fidei pof.
leUores > l.certtim xi.Cod. de rei ^indicatimi : CIUM
tei ratio A./.his verb s redditur, quia fciendani ma­
lz poflèflìonis accepit. Tertiò edam hzredei |
thorum fnorum nomine duplos frucìus pKÌ i
/.& Paul, j.fhtt. rit.*).$.%. Hares fcilicet in vidan
fucced i t » h.l. feu vt loquitur lex 5. ittf. -undt vi ; Tina
à mai ori bu s contracta perdurantjflc fuccefToitm
authoris fui culpa comitatur , vbi dicam p'ì
Tandem notetur hos duplos fruclus Iuftinianodif-
plicnifle *• quz caufa edam fuit interpolarti! haios
Icgis.
11. Ex PENSAS litis vt polfelforera pedeon, ita
petitorem polfeflori * fi niccumbat > przftaie iubet
Valendnianus. De qua przftatione duo obfrroentur.
Primùm, candonem eo nomine interponi (olitam
de impenfis ab eo qui viâus raifTet |
dis b. I. Imo & caudonem pariter duplorom fruâuum
nomine, de quibnsante actum filiti Pranoriam,
feu iufla Prztoris interponi folicaiOi Paolas
\pradiiïo loco indicat. Secundò, etiamfi index de ex*
penfis nihil pronunciauerit >fumptuum adhuc nomine
agi pone. Qu^ò perdnet edam fnperior Ambrofij
locus j veruni id abrogatum. /'. x.prox. vbi
dicam.
11. • Impp. Honor. &THEOD. A A. Afclcpiodoto PP. P. jffl
EHM 1 NATO tranfaAóquc negòcio, pofthac"nuì1faclio, neqoeex RefcriptOj
fuper fumpcttum repccicione" przfletur, nifi Cognitor", qui de
principali negotio fententiam promulgauic,comrniaijs" partibus conOiuitfsl
iuridJca pronunciationc fignaucric"» Vittori c*uf* restituì debere expenfts, a ut
fuper hiis querelam iure competere ; Poft abfolueum cnim dimiiTumque iudi-j
cium , nefas eft litern alteram confurgere ,ex litis prima; materia. Dar. 111. Kal. Aprii
Conftantinop. Afclepiodoto & Marini ano e o s s. [4.13-]
iHTllfM

De vfuris rei iudicatse.
399
ItfrlRPKEïATIO. Po0esq*aminterfartes fueritdéfinitumiudkio^ intercedente
nM\ > qwumque stfio propter repeteniosfumptué, velexpenfat UtUobtent* fuerit tmllam
ybeât firmttatem^uAm iudicnti forma non continet: q*is qmcumaitequod iniudido aduerfgfh
preferite nonpetiit j pojlt* de esdem ft litem ali*!* non poterit inchoare.
I NO T\v*E. I
^ * le* nEùJftith.lnnReait «uiem finie, l*x if^tfift» */>/>##«**»**.* hx vlt.lnf.de refératiomb. appellation-
" jifcl«pio/iotiêf-PEiQi)caf}s filb Theodofio lun.v-Prêfep.
" Anicitusalnid crat,i.ifuf.
| •'' " tififîonè Cod.Iuft- •
' Index Txiboùïan.ii WÊf
" Vide Itgtm vlt.fiip.tit.prox.& l.vJt.CtJ.a't legib.in pr.
H "Sigqificiuerit. Cod.Iofl<
C O M M E N T A R I V S .
{^S.XpÊNsARVMlitisnomine» terminato te-; bnh, viclor confequi non poteft : Quod fane ex»
i f§ melprincipalisnegotio ,ne quidem Refcri- prefsè caueiur l.vlt.Cod. quando ptìouocare non eft ne*
pto Principis f njii earunrludex rationem aliquam eeffe : & fuadet argumentum / ita nec Relcriptum eo nomine impetra-
oporteat, liiem alieram confurgere ex lìti* primi *n*turn valet. Ethzc ita nifi expenfarum racienenì
terU. S Cxtcrùm lex ait, neepie ex referipto : ac fi Iûdex habuerit, id eft nifi viétori expenfas, refti-
dicerec > non tantum ordinario appellationis retui debere prpnunciauerîtjvel nifi viatori a€tionerh
medio expenlas , quarum Index rationem non ha- earum nomine refeiuaucrit.
|fe DE VSVRIS REI S?3
IVDICAT^. '
[j TlTVLVSXlJft
VIL COD. IVST. LIV.
f* THEODOSIIM. Conflitutio de vfuris rei wdicata*
r.*Imppp.Gracian.Valcnt.&THEOD.AAA.Eucropio y/ PF.p.
V 1 poft iudicij fînem, exceptis" duobus menfibus, ( quibus per Legis'Tolucionem
nonnunquam eft concefla dilatio , ) moram afférent folutioni, à
die patrati" iudicij ,quo obnoxij redditi funt, in duplicijim çentefimarura
conueniantur vfuras, ( extrinfecus feiliect medietatem debiti, de quo litïgatum
eft, ficut prius eonftitucum eft infe rentes ) vfquc in id tempus, quo
debirum folutîone dilucrint." J Quod à nobîs exempta equabili ex iupis" prifei eft
formulis" introducium, vc quia raalx fidei potfeflTores in fructus duplos conueniunturj
arque mala: fidei debicores fimile damni periculum perfequatur. J Sed" tamen credi^
tor ternis ioterie&is menfibus, poft fencentiam ennteftari moram debebit adhibitae tar- •
dicatis ,vt eicentefîmarum duplicium firuâus pollîtacquiri. Caucndum quippe ex diuerfo
eft, etiam contra illam naalitiam" creditorum , ne iudicatis ad folutionem cunftancibus,
incipiancfpe duplifosnonV'imminere. f Quanquam"iudicatum, fihanc
pœnamàfe remoucre feftinet,contraétampecuniam vel apud Iudices /obfignatam locare,
vcl iudicîoconueniacoffcrre.vt periculum duplicium vfurarum incurrere ex ea
die, quaobnoxius eftecœpcrit, defiftar. f Diftingucndum" vero hoc quoque arbitrati
fumasi vt fi contractas debiti ex ftipulatione defecndit, & cafu" vfurœ per ànnorum
curncula fummam capitis" impleuerinc ( feifieet véVjuantitas" fortis , q uamitarifeenoris
adaìquecur, ) poft fenteritiam vfdfx duplicesnon vcriufque debiti currant, fèd capitis
A quidem

4oo IV. Cod.Theodof.Tic XIX M
quidcm duple, vferarum vero fimptae. Dat.xv.Kal.IuL"ThelTal.Gratiano v.& Theod.i.
A A. Cui ] , .. ES"*" kj
- IWTIRPRITATIO. Débit or, quipofi emijfum iudicium, À quo vìelut fueritt itti ti
fummam impure" "neglexerii^ tranfaftù dubiti menftbm , duplam cofrtefimam debiti jpfim t
vfqne m diem fol» tinnii fé nouerit rum > ita tamen , vt medie tatem rèi iudicat* ì*xcogaiur
inferre : quia non tmmeriteficut malafidei poffejfor duplos frucJtes »ita ejr qui j#/_
cium tardior ad reddendnmfuerit, duplam eentcfimam reddat. J Sed tsmen ejr ho\ HL^
creditorum malttiam %qrtibm débitâtes addiili fuerint S or dinamo» yVttunve/int pro/pe'iyl_
canda otntefmafuo vitto tarditi* exequi quodfuerit iudicatum:vnde debebit ereditar , jjm
int erteci u menftbm ,pojl datum iudicium conte fi ari > vtfie duplam eenteftmam pojpt expert.
Namfi colle ti*m pecuniam habuerh débit or ejr oblatam > & iSe qui vieit noluerit prò lucro du.
plandarum" centeftmarum acciperefìgnatam, eam débiter afud idonea* faciat fequeHrariptrfonas
, vt datnmm vfurarum pojfeanon poffit incorrere, j Hoc quoque praeipinHu obferuariy
vt fi debitorie cautiocumomnt firmitatc proferatur, ejr vfuraper annotplurts cum capitali debito
j£ aquauerint, à debitore ampline non petatur. J Sane poli iudicium, duplam tenttfimam,
quam reddi iujfimui, tali ter foluat , vt de capitali debito tantum dupla vfura jjfmp-J
tur : De i/lo vero quod in vfuris ante iudicium ereuit,Jimpla tantum eentefima de tur.
N O T JE.
* Abrfl l>xc 1« à Cod-Iu fl.luftinianus cnim eam abrogarne Quinam autem Leges huic coniongeod* fine / njaxjj im
mus.
" Id eft elapus ductbus menfibus. .
^f
' Entropia, VP Oticncis feilicet fub Theodofio ìA.t.trefipagr.
" x ''"" l'S" ,folutionum.\tt MSS.fxpè ita ; w, prò ti : vide exempla io librisTertaUiani, md Nathan : tt in I....
^ P•ìtr.uiim tudibium ,idefl finitimi fenicnna.
V ' DUturiut ,ideft lucrine, folu'erint.
lut Pnftum vocat leges XI I.Tabulatoti!, de qua diftum fuit ad / i fitft it.frtx.
Formulé fune non vetboturo formultc , fed forma:, de quo mlibi.
% " S quo
fpeclat /f.r S. C^ 9. debon.prtfcnpt. 4. Circa matri-
moniornmfancìicatem > quo pertinet lex 6. de jfienfil.
vt ^c dnx illz leges % putà d.lex vn.fi ^uacu»q.(ìr
bx vnJiproM.ReEler : Qua: quidem edam leges font
de pcents, & duse nominatim ex bis de duplarum
arrharam pteru > vt hzc noftra de poena dupli-
cium ccntefimarum.
Nunc de brin* legis feutentia i vbi inirio pntfapponer^uin,
Iudicatis feu condemnatis I ad iodicatum
fàciendum, id eft, ad loluwdum id in qocd
condemnati fuerant > tempus ali quod humanitatis
grada concettimi ; vtexftic /rg.liquet j || ex | tC.
§. 1. ir.de compeafitt. quas & ideo Inducim ioftinia-
nus vocat » & laxamentum, l.f.Cod. eodjii. nemre
vt interea pecuniam contraher». explicue 1 wete
Iudicati poffent : & vt Harmenopulus loqnitor |'*i.7î/.4.npèc
«tfe^«x4""• aciìdiceres,*«

De Vfuris rei iudicàta?. 401
qnitur. ^^fflsii"*' '• quia Laxamqntum hoc duerum
^ 1 * re ' s *P^ S tantum * ac non etiarn connu
3 gjairotibus competebat, arg. leg. 1. w. iudic.
À enim ftatim exigi poterant » vt tepç
ïuftinianus » in l.}. (cri vit. $.1. Codice eod.
tit. ( quod ibidem à Iuftiniano abrogatur. ) An po-
[Bus harc vox , Nonnunqtum , addita, quia hoc tera-
[Pus, iuftâ ex caits contrahi poffit, veloti fi lis fie
de alime . de reìudic. yti retro protrahi i
poteft ,.iuftà ex causa? Iftud mihi magisplacet,
iiam de ipfo indicato hic agitur. m
5 His ita przfappofitis > nunc de pœnâ videam'us
moratornnii poft tempus iudicati faciendi, quz
quidem duplex hic proponi tur. Elapfo fcilicet iudicati
faciendi tempore, vibras rei indicata; condemnatas
przftat, Se quidem duplices Centefimas
ipfius fortis, id quod Theodofitis M- hkc lege priai
à fé introducami teftatur : Praterip/amvidelù
cet debiti medietatem sQuz verba tragnam proférant
obfcuritatem. lnterpres tnwu leg. vt Se Alciatusi.
/ arergon ja. »»/.ea fie accepêie, quai medietatem
ipfins rei indicata:, indieatus raoxeogatur
inferre : Malè » Perei net enim hoc ad peenam mora:.
Igicur hune fenfnm poto > moratori poft rem
indicatam , impofitam peenam » medìetatù debiti»
ita vt Ci condemnatus deberet centum • inferret ob
rïioram 150. Harc îgltur illa éft , qua: appellatnr
hoc loco* mediâtas debiti. Quornodo Hfuoxiaf vfarat
diciz, qnae medietatem fortis efficiebant, de qui bus
prolixe ad /. 1.fupr.de vfuris. At. Sidonius/j'^.4.
*pift' 24. vfiiras ! quz temporis lapfa , biluftri in-;
quarti, id éft, octenni j , paria cnm forte fecerant,
medietatem appella?fuperpofitam. Nam compofitar,
cnm zquâ forte, medietatem fortis efficient. Czternm
poftremnm hoc à fe , non prirnum conili.
tuturti , teftatur Theodofius ibi» Jt cut primé conBitutum
ejt. A quo vero id conflittitum > diuinare non
polfamus. Et hzc de fortis medietate. Ad vfurasredeamns
, feu ad alterarti peenam : Duplices item
centefimas , przftat Iudicatos fortis débita:, feu rei
indicata: , ex hic Theodofij conftitutìone. Idque,
qnod ipfemet Theodofius ait » exempta ikris prifti,
quo fcilicet mala: fidei poftéffores duplorum fructuum
peenâ multabantur ; vt proinde asqua fit, Se
zquabilis ratio, mala: fidei poflèfloris , & mala: fidèi
débitons ; de qno dietnm fait » «di. 1 fnp.de 1ffib.fr
Utu exptnfìs. Cum hoc vero nihil commune
habet, quod tamen quidam fcribunt, dupli pcena,
qua» inficiantibns. olim quandoqae impofita. Et
tamen, qax/ècunda iam eft fententia huim legù,
quoque modus quidam fupcriorì pcenz apponitur:
Vt duplices vfurz centefimz porrò debeantut > débiter
poft très menfes a fententii debitorem fibi
condemnatum interpellare débet. Nifi enim id fecerit,
vfu'ras fibi non adquiret : Conteftatio, interpellatiò*à
creditore facienda eft. Cu'Us rei ratio
hzc eft, quia fient granis hzc dnplicinm vfurarum
pccnafrnftratoribusiareimponitur , ita nimia Se
aperta creditorum fiue raalitia fine voracitas
c< fait , qui fcilicet" fpe harum vfa­
rarum nonquam debitores fnos exadturi effent,
b. I. Se in fimili fp. Li. ir. de nautico fattore. Quo
maios fcilicet debitori periculnm imminet, eò feneriore
lege creditores haberi oportet. Qua eadem
ratione creditores frugum conuenti , fi propter
commodnm vfurarum immodicàram ( qua: in eo
crediti genere permittunrac ) debitam recipere nolaerinc
, non {olùm vfijris, vetùm etiam ipfo debito
moltantnr ,L\ .fup. de vfuris. ^ •» \
Î Viciffim qnz tenia fententia eft hnias leg.
vt debitor vfararam carfum fiftat » ipfe pecuniam
vel a-pod indices obfignatam collocare, vel in iudi-
I Tom. I.
ciò ofietre débet. Confignatio vel gfem oblatio
iadicialis hac patte requir-iraj;, adfiftendnm vfararam
illarum catfam : qoe4 «iam nocum eft ex
/.i.tf.g. 11.19. Cbdyàe yfitrù. ynjco can] except0j
quo nuda Si extraindicialis oblatio faffieic in fpecje
d. l.i.fìip. de v/ìini.
1 Poftremo hmm legù capite Theodojìm M. in
debitorum faaotem alterum quoque modum pcena:
faperiori adiicit, nam dìJlinRionem quandam con-
[Wit inter vfuras fortis, Se vfuras vfararum ; fcili-
[fftetfi vfuras vfararum > paritet vt fortis > przftari
quoque velit hoc cafa ; attamen modum earurri
vfararam djoerfum facit à fortis vliiris.Sortis neny
pe duplices vfaras poft tempos iudicati faciendi
elapfam t à condemnato deberi vult: At vfararum
ex ftipulatn debitaram j poft fententiam , fimplas
tantum ; Veluti lì ante rem indicatam huiulmodi
vfarzfortem zquaueiint , & debiti medietatem
conftituant (de quo fabfi'nem mox.)De quo tamen
iure dubitari potuit , ideóque hunc cafam velut
maxime dubitabilem Theodofins hac lege fibi propofait
; quia fcilicet vfurz ita forti iam confolidatz
Se in vnumcalcnlum coadunatz Se confammatz
, naturam fortis omnino fortiri viderentur. Et
nihilominns tamen fimplas tantum vfuras earnra
nomine przftari voluit
f Hinc interim apparet de duobus. Primo,
jinatocifmum j'en nouationem , id eft vfurarum in
forremredaclionem rocoglyphion in rei iudicatz
vfuris legirimiim hoc iure fuiJTe.
Secundò t in hac quoque leg. veftigìum haberi
videatur eins iuris » quo vfurz poftquam annorunj
cnrricula fummanvcapitisimpleuerunt>& quantitati
fortis quantitas fœnoris adzquatur , fiftuntur,
nequè vltra duplnm ita exigiìtur. Quod fané Inter-
jres huìia leg. difertè vtrf.hoc quoque , lenfit'a déque
flio peculio addidit. De quo alioquin vfurarum
modo ,neju«Kpo7ip0i T» dìp^a/w iltut « exigerentur,
vt loquitur Plutaichus , ne SJg. TÌK* IÌ xtfoAdjay
•*KÌtt hèret » ^•nhómy » diAum aftàtim alias; IIlud
tutò ex hoc leg. e/Ecitur, fi non vfararum curfùs
hoc zuo (leti 11 cum vfarz (ortem, feu alterum tantum
zquafient*» faltem eiufmodi rationem aliquam
habitam : Quandoquidem hniufmodi vfurarum,
poft légitima indicati faciendi tempora > nonnifi
fimplas vfuras Theodofins M. h.l. przftari voluit,
fortis vero ipfius duplices pendi. ) Quin Si iliaci
claram, non hìc agi de vfuris particularibus , qua:
per tempora pérque vices folutz , adfortem afeenderunt
; verùm de vfuris forrem zquantibus debita
vnà cnm forte ip, inquit lex, cajh vfura per ante,
rum curricula t fummam capiti* ìmpleuerint, poft fententiam
vfura duplicet, »0»UtrUifaue -DEBITI ì «wtant
,fcd çapitts quidem dupla , vfurarum vero firnpia.
Sic Se 1.1 o Cod.de vfitnt. Vfura per tempora/aiuta
, »o« proficiunt ree ad dupli computatìonem : tutte
enim vltra fortis fummam > vfura non exiguntur , quotici
tempore fol ut ioni'$ ,fìtmma vfurarum excedit i/latn
computatìonem. Neqne ratio obfcura elle poteft,
nam vt maxime dici poffit, videri potius debitori
fauendum, qui fponte faa fuóque tempore bonam
fidem agnouit > Se vfuras particulares per tempora
foluit, quàmeiqui creditorem fuom tamdiu fraftratus
eft , eas non foluendo » attamen in contrariarti
tendit zqnitas , nempè quia hoc cafu difficile
debitori fit huinfmodi cumolatarum vfararum
fohitip , Se créditons voracitati quid impntandum,
quod tamdiu vfurarum curfum nntrierit : Cui cationi
piane accedit, quod dicitur hâc ipsâ /

4o2 lV.Cod. Theodof TifcX X.
immìnere. Nempe cfêdjtores'qùi fœnus notriBnt)vt
Poeta quoque loquitur ) odio maiore digni vili
font, quandoquidem fai die exaâà debitores , non
ita aere alieno ftrangulancur, vt quibus patientiz,
& hum; cuialdam obtentu fœnus ir.
Quare fallontur qui inani sequitatis fpecie contrariuin
cenfent : Imo ani aiont A4f leg. yfnraram per
tempora fol'utarum xquam rationem tuberi, atque
debiearum : Se (ìc bop /r^.derogatomddefi iò.quod
verba, qua: iam vffimus, refellum Iidém failuntur,
cùm interpretationem etiara buie leti lab- [
ditam eò trahnnt » argomento vocis amplim, ibi à
eft non vltra fortis tnodom > feu alteram tantum.
J Tandem obferaandnm lune toti legi pen£
Iuftinianum derojgaffe/.i.{$*}.CiJ.de f fin rei imi.
eira
-JJ»«W mennom
dédit : ìdque non reo tantum led « Mejufl'ori
: Denique nònni lì centefimas fortis eo teot«orc
elapfo przftaxi voloit. Ergo, vt m panca conta.
ììi Iuftinianus nonnifi poft quatnor m
dicati faciendi, nonnifi centefimas ! nonnifi Q
deberi voloit : Theodofios , poft doos menfes > |p
debitore amplila non perni tir : quali id indicetuijfuifplices
centefimas fortis * fimplas vforanun.
fe aliquas vfuras exa£tas : Imo enim » amplini » id
QVI BONIS EX LEGE IVLIA%]
CEDERE POSSVNT.
T I T V L V S X X . Il
V11. C o D I v s T. T i T. L x x u Qui bonis cedere pojfunt. Abe
ab hoc tttulo quid da m indicar Papianus Refjr. 4.38. Quod fi de

Qui bonis éx lege ïulia cedpoflunt. 403
NOTi.
,*Abeti hne lex à Cod.Iu.ft. eau faro mox dieam. , ^jj. "
Wi tàs.necjue ampliùs : vn.de Confiilem effecére peiotes Editionei. vid;ComrrJentaijilBi.
^Mn eterna ni, M eli largìtibna lisV Àio* die
P* Vide l.i.fup.de fuffrMgiù & i.x.inf.de àHt$r*eeatii»é.
' Vide l.t.inf.detbefàwu. m
j." Id eft . debicor e/le definir.
" Redhibitiouem, id eft, folutionem v.GIn (T- * .Jffc
" Quid fi Icgamu**-/*^*'.**». Nam quid alioquin vcllet flbi dilmpiJutic bonoiom abrogata ? Quod fuftincri non poi
teft i vti refte fuflinetur/. •«M* l. Iut.de vi, bonu omnibusWJjjg***' Adrogata aurcru , id eff>irrogata, adfertm,
contata, vt uiox dicirur. H
COMMENTARIVS'
§"SJji| Essi ONT s BONORVM miferabîle auxîlinm,
igjglll flebile adiutorium lege Iûlia ad euitandam
fia , aliófve cruciatus, & vc h*c
lex aie , ad conjèauendum libtrum * repéfiihne plenif-
Jim* ttomen, introducami fuuTe cuiuis notarti ed. 11lud
modo obferuandunt | haie beneficio deinceps
fraudçm non vno modo fieri cccpiife : acque inter
carter», verfutos & vafros debitores, rebus in abdito
Ioeatis, vel certe laxoriofos , bonis dilapidatis,
bonis cedere foli tos. Haie igitur rei Granano
quoque feu Valentiniano Ion. hâc cbnftitutione
oboiam ire vifum : qui bonis cedentes non ideo fecui
i tace potiri volant, nifi non fuo » fed fortuna;
j Vitio, veluti latrociniis > naafragiis » incendio» yëlj
quolibet alio rnaioris impetus infortunio Se dispendio
feie decoxillè docerent, liquidóque probarenc.
Quibus fimilitcr Ambrofius t. off. jo. St non
vitiofiu, inqujt >pd tut latrocinio, mt proferiptio-
ne, ani calunttjtù, CJU* habebat , awfii. Alioquin
debitores » fi nil taie probant, ceflione fadtâ > fnpplidoram
acerbitate nihilominus ad debiti folutionem
cogi polTunt. Probatio nempe cafus maioris
poil cellionem fadeam in eo qui bonis cedit > h*c I.
requintnr : fie deinde fecuritas piena ei tribnitor.
Quam ipfam cafus maioris probacionem Iuftinianas
quoque Nouella i j j. requirit : Sed tamen reroifsâ
hoc cafu ceffionis iniuriâ, dummodo iuretfefe
parcm , Se foluendo non efle ; id eft fi bonam
cepiam eieret. Quod v tique antiquo iori conuenit»
enius meminit Varrò Ub-.iS.delingua latina. Hoc
tantum creditoribus prò extremo fubfidio eoncef-»
10, vti quantum potuerint honorum débitons reqnirere
ÓV vindicare»debitorefqne debitoris conuenire
po/fint. Sic vtrifque, tàm debrtoribns qaàm
credicoribas Iuftinianus ili* Nouella confuluit : ìé
inquara.eos à contumelia cefiionis liberando: Nam
ctfi ceffio honorum infarriiam non importet , non
tamen caret hase res fuggillatione aliqnâ , feu infamia
fatti » NouelLq. M
5» Nos ad hanc/ewm redeamus. Igitur Gracianus
Impera torficut ab vnâ Parte , èéflionis adhnc
vium , in debitorìbns non Tuo vicio decoquentibus
jecinait > ita pranos > & malitiofos decoclores fnpplicioram
acerbitate, ad folutionem adigi vult. In
quo demum clementiores fuêfe Conftantinus , &
Conftancins, qui fqpplicia.in debitoram folutionibas
non admisêre, /.3. & 7. inf. de cxafàion. Idqne
edam Iuftiniano placnit. Eâqne huis Itgìt Ornititenda;,
procaldubio in Codice fuo, quoque caufa
fuit, ^mj
f Illod (ingoiare , qnod hxc lex id nominatim
fta.tnat in fijeidehwìbuf : de bis enim eli harc lext
vtoftendunt exprelfa/w/iw/qr. verba , tum & inferiptio
j de qua mox. Fifcifcilicetdebitores feaeriìis
olim hâc parte habiti, qnod vt aliunde conflati
ita Ammianus quoque Marcellinas , Uh. ly.p.jy.
ndem facic, vbi ita de Valentiniano Sen. huiusnoftri
parente'} eum débitera ( qua voce, publicos, &
Tom. I.
fifealium titnlorum cum Valefio aceipio ) egeftate
db , qui nihn re'ddere pofle dicebantur , interfici
debere bronuntiàiTe. Et bare etiarn Valenti*
roani, acerbitatero & rigorem, iti exigendis tribatis
, quam Zofimus etiam reprehendit, Ub.*,. fi*
liàsnicfecutus. f Imo & hkcl. adhacintendllte
videri poflit, cura infuper addit ; vel alter,* rei , in
auro ,atqne in argento, diucrslfcjtte mobilìbw retentatorac
débiter. Id enim quidam accipiendnm patent»
& vero Interpres^cccpit depriuntorum quoque debitorìbns.
Qnod ego veram non puto. His enim
pyërbisindicari cenieo omnes, quiquoconque ge­
nere facris , prillati!que Largìuenihw quid alind>
quàm tributa>velati accte viharizreliqua > fifei ration
ibus debent-Theodo&e M. quoque pofteacirca
fifei tantù,m debitores ; eadem mens (leciti l.z/lt.trf,
defi/cidebitorib. Vide & exemplum a pud Anguftfc
numide /ormone Domini in Afonie. Quare per alien*
*ei j6V retentatora ; Me intelligi videntnr Prarfccli
Thefaurorum , Comités Veftiarij, Lomitesauri,
Prapofiti thefaurorum , Procurarores monetarum,
Procuratores Gynxciorum > Linifici ©rum, Baphiorum,
Biirbaricariorum , feti Argentariorom , Prarpofìti
Baflogarunf, &* Officiâtes Scrrniariiqne facrorum
fçriniornm, qni omnes fub Cornine S.L.
erant : de quibus videnda Nocitia Imperi), quique
larg-'tionibus obnoxij erant. Id quod tura ex connexis
illis, vel fifei débiter, colligo : tùm c%. vera
imita Ugit inferiptione , vbi feilieet vox , ad Bafilittm
Confiti, nihili eft 5 vt vel fubfcripti Confules
oftendunt. Reponendum enim videtur ad BaRlium,\
Com.S.L. Quod vel ìikiw Irjris arguméntnm fuadet.
Eft enim ea de fifei debitoribust Sed Se difertè ad
hancipfum BafilinmCom. S.L. ex tant quadriennio
poft , A.D. j8*. dna* conftitutiones : pota/mm tantum fuiflè putenus, atque
adeò referibendum hicad Bafilitm Comit. Ille
vero forte ipfe Bafilìm eft , quern li-
quorum excariendoiutn à Gratianolmp. pnepollJ
tum j perfonis /ttdieum non perperciflè > Se Prir/iì-ì
fcrinios vrbani ojjìcij-qui exìgenda curaueraM, vel folcendo
nomini ( jd eft , rehauts , ) vel edendis rationibiK
fecifle obnoxios , ait Symmachus, lib.ìo.
ep.Atf. Vt forte hsec quoque lex eodem pertineac:
nam Se ea dicitur Propofita Roma. Denique eò proprie
fpecìare vicleantur 'ùW, Alien* rei in auro ateme
in argento dinerstfane mobilibus retentator ac débiter.
Qua* proprie de reliquatoribus pecunia? , vel re i
alicnius titulique largitionalis accipienda: fune.f
Qnod yocem ->*?^« m attinet, prò eâ legendnm
pucec quis«fa*ve, veh, uli*rei ,tlcilipec fifcalis,
E E e z largicionaìisi

4o4 I V.CodTheodof Tit X X.
•largicionalis \ Alter*, inquam : nam fie quoqno Veteres
locati* Terentius Heantomim : H*c ipfa Mitra
dùm narrât, forte audinurt PrifeianUS obferuatoW.iî.
c.il. tir lib.i 3 Cornélius Nepos in Eumene,
e.t. Prafutt etiam alter* [ âj. habent alteri ]
Equitum al*. Vel etiam putet quis reponendura»
alia rei : Nani ita quoque Veteres aline Mij : alia
alia :Ituifconfnltusinl.i$6.+.deR. I. cìm,qnit in
ali/ locumfiiccedìt, Caccilios in 5. NuUiue alt* reti nifi
amichi* forum canta. M. Cato in cenfurâ de ve*
ftim. & vehiculis. Thm vtìeet [ mores ] mutem > »*/-
«Mr «/9 »W* yìwr. C. Liei nias ih 1, feruerfnm ejpf
olii modi poflnlare : Qua* Prifcianas obferuauit3 //£.£-. J
p.yiy. Gellias quoque terfiflìmus fcriptor,Ite 0.
ff.4. iV7»//# *.//« c*uf* obnoxìa. De quo vid» C*L.
Yoifium,

Quorum honorum.' '405
IQVORVM BONORVM.
TI T V L V S XXL
Vili. COIVI VST. Tic. II.
Hinc Ticuli de Interdic"tis incipiunt : de quibus alioquin v. adhuc
L9.deinfirm.hù quafub Tyr.1.8.de Iurifdìcl. l.i.deintegri reftttut.
I$.6.de denunciai.
^ QVIBVS^ADVERSVS quos hoc ìnterdi&um competat
te eiufque obiterD irfi.NiTio,efREQyi SITA.
i.^Impp.Arcadius&Ho NORIVS AA.Pctronio"
Vicario Hifpaniarum.
V i D * tam planius", quàm ve hacredibus traderentut", qua:"io vltimum"
v/quedicmdefundi pofleffio vindicaflct, ctiatnfi" quod" poffic trìbui de
propriecace lu&atnen" ? Conftat * autem virum ab inteiïata: vxoris bonis»
lupe rfticibus con fanguineis", elle extraneum 5 cùm Prudentium omnium"
refponfa, cùm" lex ipfa natura: fucceflores cos facìac. C Infuper" ctiam,
manfurâ perpetua fa'ndione iubemus, vt omnibus rruftracionibus amputacis", in pecitorem"
corpora" transferantur, fecundariâ"a&ione propriccatis non exclufa. Dat, vi.
Kal.Auguft.Mediolani,01ibrio&l?robino cos s. [395.] r.\
INTERPRETATIO. Iuttum effe decernimus, vt quod e un que tufi or" vfque in diem
vita fua tenue rit, petentibm haredibm debeat confignari, iffi poBea, etti competit, attiene
feru*ta: Virum quoque infettate vxoris [un facultatem, qua fine filiti recefiit'', eonfanguineit
et ut qui lecitimi funt, trader e mox fine vffa diUt ione pracipimw, érmaritum proponete ïni~
nimì prohibemtts \fi quos Jibi competere putauerit aftiones.
1 N O T JE. I
* Lei vlt.C-Iufi.eod-tit. bine mire interpolata eft.
Pitnnlmt. Vicarius Hjipaniarum. Ad cum extane fequentibus duobus aanii lex l'jt. inf,de\Dtcuriebìb.fy l.t.inf.
tit.proxvndevi.ììthicipi'ccfì, (quod virum alioquin docìum fugit ) ad quem fcribic Syramachus//£. 7. Efifi'.
io 1. toj.Et ad euodera pertinercvidecur Epifl.g. AuHarij.
* Prima h are (cotenna 4 Triboniano omi/Ta cft in d.l.vlt.
" Jnfolitaloquendi formula ; forte legas ,Quidt*m plani iurit ,ideft,quid tam manircdi iuiiseft.vel quid iamflMniut
: vcl, Quidnam planiti/. Verùm nil nato : pleonafmas hic ert.qno comparatiui eleganter augentur per pleonafmum.
v.vel Plaurum (ìc, mugit dmltìm » magi s mutar, mugis contentìor-
Trmdantur. Vetùm ni)j bit immn tandum.eft enim base fequela fupcrioris orationii, qua; bide refeéta , 8c videtur bis
vetbis factum ludicia & tuia.
Corpora infine huius logia non ctiam debita, l.vlt-w.eod.
Sic l.i.Cod.quorum honorum, fW* tum moreretur eiusfuerunt.
Aliquod.
ì^k ' LuSttmetum Glo(T>
Conjknguimìs t i| cil, parentibus 1 ptoximìs, l.vli.inf.di hgit,htnd.
OmuÌM,Coi luft.
"Etlexipfa:
Secund* face rpeciei 8c (èntentia eli.
^Eiyo iubtmtu, ita Cod.Iuft.Malè ,eft enim hic alter cafus.
m Per interdi cium Quorum honorum, hoc addiiom a* Tribon.
Oe hac voce, mox.
Corpormjxi quoque Paulu s IC.l-i.-r.quorum Unorum : lnterdiBo quorum honorum débit or es htreditaru non tt*
^ ntntur , fedtantum CORPORVM pojjefferts. De hâc Corporumvoccail.l7-inf.de Sr*tor(bus.
w S««»rf«;Tta God.Iuft.Eirautero cani» piopiietatishajc /#ar vn,infr-fi A momenti/.
AuSor, a quo iusdcfccndic. V.G1.
" Pro, decejjtt.
EEe COMMENTA