3. Satire: Die Unzuträglichkeiten des Großstadtlebens N
3. Satire: Die Unzuträglichkeiten des Großstadtlebens N
3. Satire: Die Unzuträglichkeiten des Großstadtlebens N
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
~",c;~c' ',-<br />
,<br />
über den Einfluss eines Schauspielers wurde er verbannt und starb in der Verbannung um<br />
oder kurz nach J 27 nach Chr.<br />
<strong>Die</strong> <strong>Satire</strong> Juvenals ist geprägt von wütender Sozialkritik, spöttisch macht er die Laster und<br />
Schwächen der Römer lächerlich. Juvenal ist ein großer Hasser: er hasst Weiber, Griechen,<br />
Judel'?, Ägypter wie überhaupt alle Ausländer. Nur gelegentlich werden seine <strong>Satire</strong>n durch<br />
schwarzen Humor au elockert.<br />
<strong>3.</strong> <strong>Satire</strong>: <strong>Die</strong> <strong>Unzuträglichkeiten</strong> <strong>des</strong> <strong>Großstadtlebens</strong><br />
Quamvis digressu veteris COnfuSUS576 amici,<br />
d . d d 577fi C . 578<br />
lau 0 tarnen, vacUlS qua se em 1gere UInlS<br />
<strong>des</strong>tinet atque unum civem Clonare Sibyllae.<br />
Ianua Baiarum 579 est et gratum litus amoeni<br />
secessus. Ego ve158o prochytam581 praepono Suburae582. 5<br />
Nam quid tarn miserum, tarn solum vidimus, ut non<br />
deterius583 credas horTeTe incendia, lapsus<br />
tectorum adsiduos ac mille pericula saevae<br />
urbis et Augusto recitantes mense poetas?<br />
Sed dum tota domus584 raeda componitur una, 10<br />
su b stltlt .. a d veteres arcus 585ma d.d 1 amque Capenam.<br />
H. b. N 586 . b .<br />
lC, U 1 nocturnae uma constltue at aInlcae,<br />
nunc sacri fontis nemus et delubra locantur<br />
Iudaeis587, quorum co,ghinus588 faenumque589 supellex<br />
(omnis enim populo59 mercedem pendere591 iussa est 15<br />
b .. d. 592 .1 C . 593<br />
ar or et e1ectls men 1cat S1 va amems ) ,<br />
in va1lem Egeriae <strong>des</strong>cendimus et speluncas<br />
dissimiles veris594. Quanto praesentius esset<br />
numen aquis, viridi si margine clauderet undas<br />
herba nec ingenuum violarent marmora tofum595. 20<br />
Hic tunc Umbricius596: "Quando artibus" inquit "honestis<br />
nullus in urbe locus, nulla emolumenta labarum,<br />
576 confusus ; confusus, -a, -um: betrübt<br />
577 sedem tigere: sich niederlassen<br />
578 Cumae, -arum fPI: Cumae (Städtchen bei Neapel mit einem Sibyllenorakel)<br />
579 Baiae, -arum fPI.: Baiae (nobler Badeort bei Neapel)<br />
580 vel: sogar<br />
581 Prochyta, -ae f: Procida (Insel bei Neapel)<br />
582 Subura, -ae f: übles Stadtviertel Roms<br />
583 deterius <br />
584 domus, -us f: Hausstand<br />
585 arcus, -us m.: Torbogen (<strong>des</strong> Stadttores, durch das die Straße in die Etruskerstadt Capena führte; über das<br />
Tor führte der Aqua Marcia genannte Aquädukt hinweg)<br />
586 Numa Pompilius, der vierte römische König nach Romulus, traf in der Nähes <strong>des</strong> Tores die Nymphe Egeria,<br />
die ihn zu seiner Gesetzgebung und Einführung von Riten inspirierte.<br />
587 Wie alle Orientalen, hasste er auch die Juden, die bei ihm durchweg als Bettler und Zigeuner dargestellt<br />
werden. In der Tat gehörten die Juden der Kaiserzeit nicht zu den wohlhabenden Ständen.<br />
588 cophinus, -i m.: großer Korb, von den Juden zum Warmhalten der Speisen am Sabbat verwendet, an dem das<br />
Kochen verboten war<br />
589 faenum, -i n.: Heu<br />
590 populo <br />
591 mercedem pendo 3: Gewinn bringen<br />
592 mendico I: betteln<br />
593 Camenae, -arum fPI.: die Musen (In dem Hain, den jetzt die Juden gemietet haben und in dem sie sich die<br />
Miete erbetteln,war früher ein Musentempel gewesen.)<br />
594 dissimiles veris : (also) künstlich angelegt<br />
595 tofus, -i m.: Tuffstein<br />
596 Umbricius, -i m.: Umbricius (Freund und Gesprächspartner Juvenals in dieser <strong>Satire</strong>)<br />
29<br />
"
-<br />
.<br />
resS97 hodie minor est quam fuit atque eadem cras<br />
deteretS98 exiguis aliquid, proponimus illuc<br />
ire, fatigatas ubi Daedalus exuit alas. 25<br />
Dum nova canitiesS99, dum prima et recta senectus,<br />
d~ superest900 Lachesi, quod torqueat, et pedibus me<br />
porto meis nullo dextram subeunte bacillo,<br />
cedamus patria. Vivant Artorius istic<br />
et Catulus, maneant, qui nigrum in candida vertunt, 30<br />
quis6O1 facile est aedem conducere602, flumina, portus,<br />
siccandam eluviem, portandum ad busta cadaver,<br />
et praebere caput603 domina venale sub hasta.<br />
Quondam hi6O4 cornicines et municipalis harenae60S<br />
perpetui comites notaeque per oppida buccae606, 35<br />
munera nunc edunt et, verso pollice vulgus<br />
cum iubet, occidunt populariter; inde reversi<br />
d fi . 607 .' 608<br />
con ucunt oncas ; et CuT non OInma, cum smt ,<br />
quales ex humili magna ad fastigia rerum<br />
extollit609, quotiens voluit Fortuna iocari? 40<br />
Quis nunc diligitur nisi conscius et cui fervens<br />
aestuat occultis610 animus semperque tacendis? 50<br />
Nil tibi se debere putat, nil conferet611 unquam,<br />
participem qui te secreti fecit honesti.<br />
Carus erit Verri612, qui Verrem tempore, quo vult,<br />
accusare potest. Tanti613 tibi non sit opaci<br />
omnis harena Tagi quodque in mare volvitur aurum, 55<br />
d 614 .<br />
ut somno careas pollen aque praeffila sumas<br />
tristis et amagno semper timearis amico61S.<br />
Quae nunc divitibus gens acceptissima nostris<br />
et quos praecipue fugiam, properabo fateri,<br />
nec pudor opstabit. Non possum reffe, Quirites, 60<br />
Graecam616 urbem; quamvis617 quota618 portio faecis619 Achaei620?<br />
597 res ; res, rei f.: Vermögen<br />
598 exiguis aliquid detero 3: von dem geringen Wert noch etwas verlieren<br />
599 canities ; canities, -ei f.: das graue Haar<br />
600 superest Lachesi; Lachesis ist eine der drei Parzen, der Schicksalsgöttinnen; sie spinnt den<br />
Lebensfaden.<br />
601 quis = quibus<br />
602 conduco 3: mieten<br />
603 caput venale: gemeint sind Sklaven.<br />
604 hi <br />
605 municipaiis harena, -ae f.: Kleinstadtarena<br />
606 bucca, -ae f.: Trompeter<br />
607 forica, -ae f.: öffentliche Bedürfnisanstalt<br />
608 sint <br />
609 extollit <br />
610 occulta, -orum n.PI.: Geheimnisse<br />
611 confero, -fers, -ferre: zuwenden, geben<br />
612 Gemeint ist der berülunte von Cicero angeklagte C. Verres.<br />
613 tanti ... est: soviel ist wert (Genitiv pretii)<br />
614 ponenda: pono 3 (hier:) ausgeben, hergeben (nämlich, um andere Mitwisser zu bestechen oder einen<br />
Verteidiger zu bezahlen)<br />
615 Den unbequemen Mitwisser könnte der Mächtige ja beseitigen lassen.<br />
616 Graecus, -a, -um: (hier:) von Griechen überfüllt<br />
30
J<br />
Iam pridem Syrus in Tiberim defluxit Grontes<br />
et linguam et mores et cum tibicine chordas<br />
obliquas621'nec non gentilia tympana secum<br />
vexit et ad circum iussas prostare622 puellas. 65<br />
Ite~.qUibus grata est picta lupa623 barbara mitra:<br />
Hic'aita Sicyone624, ast hic Amydone relicta,<br />
hic Andro, ille Samo, hic Trallibus aut Alabandis ' 70<br />
Esquilias dictumque 625 petunt a vimine collem,<br />
viscera magnatum domuum dominique futuri.<br />
Ingenium velox, audacia perdita, sermo<br />
promptus et Isaeo 626 torrentior. Ede, quid illum<br />
esse putes. Quemvis hominem secum attulit ad nos: 75<br />
. h . al. 627<br />
grammatlcus, r etaT, ~eometres, plctor, Iptes ,<br />
augur, schoenobates6 , medicus, magus, omnia novit<br />
Graeculus esuriens; in caelum, iusseris, ibit.<br />
In summa non Maurus eTat neque Sannata nec Thrax,<br />
qui sumpsit pinnas, mediis sed natus Athenis. . 80<br />
Horum e~o non fugiam conchylia629? Me prior ille<br />
signabit6 0 fultusque taro meliore recumbet,<br />
advectus Romam, qua pruna 631 et cottana vento?<br />
U sque adeo nihil est, guod nostra infantia caelum<br />
hausit Aventini baca6~ nutrita Sabina? 85<br />
Quid, quod adulandi gens prudentissima laudat<br />
sermonem indocti, faciem deformis amici,<br />
et longum invalidi collum cervicibus aequat<br />
Herculis Antaeum 633 procul atellure tenentis,<br />
miratur vocem angustam, qua deterius nec 90<br />
ille sonat, qua mordetur634 gallina 635 marito?<br />
Haec eadem licet et nobis laudare, sed illis<br />
creditur. An melior, cum Thaida636 sustinet637 aut cum<br />
617 quamvis = tarnen<br />
618 quotus, -a, -um: (hier:) wie klein, wie gering<br />
619 faex, faecis f.: Abschaum<br />
620 Achaei <br />
621 obliquus, -a, -um: schräg gespannt<br />
622 prosto 1: sich prostituieren<br />
623 lupa, -ae f.: Hure<br />
624 Sikyon: griechische Stadt auf der Peloponnes, Amydon: Stadt in Makedonien; Samos und Andros: griech.<br />
Inseln; Tralles und Alabanda sind Städte in Kleinasien.<br />
625 dictus a vilnine collis: Umschreibung rur den römischen Hügel Viminal<br />
626 Isaeus, -i m.: Isaeus (griechischer Philosoph und Redner <strong>des</strong> ersten Jhdts. nach Chr.)<br />
627 aliptes, -is m.: Salber, Masseur<br />
628 schoenobates, -is m.: Seiltänzer<br />
629 conchylium, -i n.: Purpurgewand<br />
630 signo 1: Urkunden unterschreiben<br />
631 pruna, -ae f. Pflaume; cottana, -ae f.: Feige<br />
632 baca, -ae f.: Olive<br />
633 Antaeus, den Sohn der Erde, tötete Herkules, indem er ihn vom Boden hochhob und so den Kontakt zur<br />
Mutter unterbrach und ihn dann erwürgte.<br />
634 mordeo 2: (hier:) hacken nach ...<br />
635 gallina, -ae f.: Henne<br />
636 Thaida, Dorida: Akk.Sg. von: Thais, Doris: berühmte Namen von Hetären, wie sie auch in den Komödien<br />
Menanders vorkamen<br />
637 sustineo 2 +Akk.: die Rolle der / <strong>des</strong> übernehmen<br />
31
-<br />
uxorem, comoedus agit vel Dorida nullo<br />
cultarn palliolo638? Mulier nempe ipsa videtur, 95<br />
non persona 639 lo~ui; vacua et plana omnia dicas<br />
infra ventriculum 40 et tenui distantia rima.<br />
N~c tarnen Antiochus nec erit mirabilis illic641<br />
autStratocles aut cum molli Demetrius Haemo:<br />
natio comoeda est. Ri<strong>des</strong>, maiore cachinno 100<br />
concutitur; flet, si lacrinias conspexit amici, -<br />
nec d0 1 et; IgmC . . ulum brumae 642. SI tempore poscas,<br />
accipit endromidem 643; si dixeris "aestuo ", sudat.<br />
Haut facile emergunt644, quorum virtutibus obstat<br />
res645 angusta domi, sed Romae duriorillis 165<br />
conatus. Magno646 hospitium miserabile, magno<br />
fru .647<br />
servorum ventres, et gl cenu 1a<br />
mapo.<br />
Fictilibus648 cenare pudet, quod turpe64 negabis<br />
translatus subito ad Marsos mensarnque Sabellarn65°<br />
contentusque illic veneto duroque cucullo. 170<br />
Pars magna ltaliae est, si verum admittimus, in qua<br />
nemo togam sumit651 nisi mortuus. Ipsa dierum<br />
festorum herboso colitur si quando theatro 652<br />
. d di d ul . 653<br />
malestas tan emque re t a p pita notum<br />
exodium654, cum perso.nae655 pallentis hiatum 175<br />
in gremio matris formidat rusticus infans,<br />
aequales habitus656 illic similesque videbis<br />
orchestram et populum, clari velamen honoris<br />
sufficiunt tunicae summis aedilibus albae.<br />
Hic ultra vires657 habitus rotor, hic aliquid plus 180<br />
. , d 1 . . 658<br />
quarn saus est, mter um a Iena SUffiltur arca .<br />
Cummune id vitium est, hic vivimus ambitiosa<br />
paupertate affines. Quid te moTor? Omnia Romae cum pretio.<br />
638 palliolum, -i n.: Übergewand<br />
639 persona, -ae f: eine vorgetäuschte Person (ein mätmlicher Schauspieler, der eine Frau spielt)<br />
640 infra ventriculum: unter dem Bauch (also: im Unterleib)<br />
64\ illic: nämlich in Griechenland<br />
642 bruma, -ae f: Winter<br />
643 endromis, -idis f: warmer Wollmantel<br />
644 emergo 3: emporkommen<br />
645 res, rei f: Vennögen, Mittel<br />
646 Magno : teuer ist ..,<br />
647 frugi: bescheiden (undeklinierbares Adjektiv, hier zu "cenula")<br />
648 fictile, -is n.: Tongeschirr<br />
649 turpe <br />
650 die Marser und Sabiner: von den Römern besiegte Völker in Mittelitalien<br />
65\ <strong>Die</strong> Toga war sehr schwierig zu tragen und wurde daller gemieden.<br />
652 herboso theatro<br />
653 pulpita, -orum n.PI.: die Bretter der Bühne<br />
654 exodium, -i n.: ein schon bekanntes Stück<br />
655 persona, -ae f: die Theatennaske<br />
656 aequales habitus: die gleiche Kleidung (Alle tragen nämlich die Tunika, nur höhere Beamte eine weiße statt<br />
einer dunklen, wie alle anderen)<br />
657 ultra wes <br />
658 alienam arcam sumere: frem<strong>des</strong> Geld aufnehmen<br />
32
- 1<br />
Plurimus hic Regel moritur vigilando 659; sed ipsum<br />
languorem 660 peperit cibus imperfectus et haerens<br />
ardenti stomach0661. Narn quae meritoria662 somnum<br />
admittunt? Magnis opibus dormitur in Urbe. 235<br />
Ind"e caput663 morbi: Raedarum transitus arto<br />
vicorum irillexu et stantis convicia mandrae664<br />
eripient somnum Drus0665 vitulisque marinis666.<br />
Si vocat officium, turba cedente vehetur<br />
dives et ingenti curret super ara Liburna 667 240<br />
atque obiter668 leget aut scribet vel dormiet intus;<br />
narn~ue facit somnum clausa lectica fenestra.<br />
Ante 69 tarnen veniet670: nobis properantibus obstat<br />
unda671 prior, magno populus premit agmine lumbos672,<br />
. . fi . hi b. 673"fi . 674<br />
qUl sequ1tur; eßt c cu 1tO , eßt assere dUfO 245<br />
alter, at hic tignum capiti incutit, ille metretam675.<br />
P.. 1 1 676 d.<br />
mgu1a crura uto, ~ anta mox un 1que magna<br />
calcor, et in digit06 7 clavus mihi militis haeret.<br />
Hic alias poterarn et pluris subnectere causas678;<br />
sed iumenta vocant et sol inclinat. Eundum est.<br />
Narn mihi commota iarn dudum muli0679 virga<br />
adnuit. Ergo vale nostri memor, et quotiens te<br />
315<br />
fi . dd A . 680<br />
Roma tuo re 1C1 properantem re et qumo ,<br />
me quoque ad Helvinain Cererem vestrarnque Dianarn 320<br />
converte681 a Cumis. Saturarum eßo, ni pudet illas,<br />
auditor gelidos veniarn caligatus6 2 in agros."<br />
6. <strong>Satire</strong> - Juvenals Hass gegen die Weiber<br />
659 In Rom war der Wagenverkehr, mit Ausnahme der Bauarbeiterkarren und Leichenwagen, tagsüber verboten,<br />
sodass aller Verkehr nachts erfolgen musste. <strong>Die</strong> Straßen waren sehr eng und daher oft verstopft; nur die<br />
Reichen, deren Häuser von Gärten umgeben waren, störte der Lärm nicht.<br />
660 languor, -oris m.: Krankheit<br />
661 ardenti stomacho<br />
662 meritoria, -orum n.PI.: Mietwohnung<br />
663 caput, -itis n.: Hauptursache<br />
664 mandra, -ae f: Zug von Tragtieren; (<strong>Die</strong> Treiber der Tiere streiten, wenn die Herden einander blockieren.)<br />
665 Der Kaiser Claudius Drusus hatte einen sagenhaft tiefen Schlaf.<br />
666 vitulus marinus, -i m.: Seehund, Robbe<br />
667 Liburna, -ae f: ein leichtes Kriegsschiff (<strong>Die</strong> Sänfte <strong>des</strong> Reichen wird ebenso flink über das Meer der Köpfe<br />
eilen.)<br />
668 obiter (adv.) unterwegs<br />
669 ante <br />
670 veniet = adveniet<br />
671 unda <br />
6721umbi, -orum m.PI.: die Lenden<br />
673 cubitum, -i n.: der Ellbogen<br />
674 asser, -eris m.: Latte<br />
675 metreta, -ae f: Ölfass<br />
676 planta, -ae f: Fußsohle<br />
677 digitus, -i m.: Zehe<br />
678 causas <br />
679 mulio, -onis m.: der Maultiertreiber<br />
680 Aquinum, -i n.: Aquinum (Heimat <strong>des</strong> Juvenal, im Volskerland)<br />
681 converto 3: kommen lassen, holen<br />
682 caligatus, -a, -um: in Soldatenstiefeln (könnte auf Juvenals militärische <strong>Die</strong>nste hinweisen)<br />
33<br />
c
~C:::-~:'<br />
rf '" 0-<br />
l<br />
e,<br />
:<br />
i !<br />
i,<br />
Credo Pudicitiarn Saturno rege moratarn<br />
in terris visarnque dill, cum frigida parvas<br />
praeberetspelunca domos ignemque Laremque<br />
et pecus et dominos communi clauderet umbra,<br />
silvestrem montana torum cum sterneret uxor 5<br />
froIidibus et culmo vicinarumque ferarum<br />
pellibus, haut similis tibi, Cynthia683, nec tibi, cuius<br />
turbavit nitidos extinctus684 passeT ocellos,<br />
sed potanda ferens infantibus ubera magnis<br />
et saepe horridior glandem685 ructante marito. 10<br />
Quippe aliter tunc orbe novo caeloque recenti<br />
vivebant homines, qui rupto roboTe nati<br />
compositive lut0686 nullos habuere687 parentes.<br />
Multa Pudicitiae veteris vestigia forsan<br />
aut aliqua exstiterint688 et sub love, sed love nondum 15<br />
barbat0689, nondum Graecis iurare paratis<br />
per caput alterius, cum furem nemo timeret<br />
caulibus690 et pomis et aperto viveret hort0691.<br />
Paulatim deinde ad superos Astraea recessit<br />
hac692 comite, atque duae pariter fugere693 sorores. 20<br />
Anticum694 et vetus est alienum, Postume695, lectum696<br />
concutere atque sacri g.enium697 contemnere fulcri698.<br />
amne aliud crimen mox ferrea protulit aetas:<br />
viderunt primos argentea saecula moechos.<br />
Conventum tarnen et pactum et sponsalia nostra 25<br />
tempestate paras, iarnque a tonsore699 magistro<br />
pecteris et digito pignus 700 fortasse dedisti.<br />
Certe sanus eTas. Uxorem, Postume, ducis?<br />
Dic, qua Tisiphone701, quibus exagitare702 colubris?<br />
Ferre potes dominarn salvis7O3 tot restibus704 ullam, 30<br />
683 Cynthia, die Geliebte <strong>des</strong> Properz; im folgenden AnspielWlg auf Catulls Geliebte Lesbia<br />
684 extinctus, . -a, -um = mortuus, -a, -um<br />
685 Merkwürdigerweise glaubte man, dass sich die Urmenschen von Eicheln ernährten. <strong>Die</strong>se BeschreibWlg lehnt<br />
sich eng an Lukrez (5, 925 ff.) an.<br />
686 lutunl, -i n. Lehm (Prometheus formte Menschen aus Lehm.)<br />
687 habuere = habuerunt<br />
688 exstiterint: mögen bestanden haben (Konj. concessivus der Vergangenheit)<br />
689 gemeint ist: im silbernen Zeitalter<br />
690 1..<br />
cau IS, -IS m.: K0hl 69\ horto<br />
/'<br />
692 hac = Pudicitia<br />
693 fugere = fugerunt; Astraea, die Tochter <strong>des</strong> Zeus Wld der Themis, stand der Iustitia / Djke gleich; über ihre<br />
flucht zum Himmel schreiben auch Hesiod, Erga 199ff. Wld Ovid, Met. 1, 149.<br />
94 anticum = antiquum<br />
695 Postumus, -i m.: Postumus (heiratswilliger Freuind Juvenals Wld Adressat der <strong>Satire</strong>)<br />
6961ectus,<br />
697 gemus, .<br />
-i -1 .<br />
m.: m.: (hier:) (hi er: ) Ehebett H eIl .l 'gk ert .<br />
698 fulcrum, -i n.: das Bett(gestell)<br />
699 tonsor magister, tonsoris magistri m.: Friseurmeister<br />
700 pignus, -eris n.: ein Unterpfand der Liebe (näml. ein Ring)<br />
701 Tisiphone ist eine der Unterweltsfurien mit Schlangenhaar<br />
702. . .<br />
exagItare = exagItaris<br />
703 salvis = exsistentibus<br />
(AbI abs.)<br />
34
-"""=~~/<br />
al al. 705<br />
cum pateant tae c Igantesque fienestrae,<br />
cum tibi vicinum se praebeat Aemilius pons 706?<br />
Aut side multis nullus placet exitus707, illud<br />
nonne putas me<br />
1.<br />
lUS, quo<br />
d<br />
tecum PUSI0<br />
. 708d<br />
onmt.<br />
.<br />
?<br />
PuSiö, qui noctu non litigat, exigit a te 35<br />
nullä iacensillic munuscula, nec queritur, quod<br />
et lateri7O9 parcas nec, quantum. iussit, anheles.<br />
Tarpeium timen 710 adora<br />
pronus et auratarn lunoni caede iuvencam,<br />
si tibi contigerit capitis matrona pudici.<br />
Paucae adeo Cereris vittas contingere dignae711, 50<br />
quarum non time at pater oscula: necte coronarn<br />
Ob d limin. d b 712<br />
postl us et ensos fer a tell e corym os 0<br />
- Unus Hiberinae71 vif sufficit? - Ocius illud<br />
extorquebis 714, ut haec oculo contenta sit uno.<br />
- Magna tarnen fama est cuiusdarn rur~715 patemo 55<br />
. O ? . G b " 716 0 0717.<br />
vIventls. - Vlvat allS, ut VlX1t m agro,<br />
. P'd 0 vivat 1 ems, et age 110 718 ce d0 719 patemoo ,<br />
Quis tarnen adflflnat nihil actum in montibus aut in<br />
speluncis? Adeo senuerunt luppiter et Mars?<br />
N upta senaton . colDltata 0 est Eppla 0 720 1u dum721 ad Pharon 722 et Nilum farnosaque moenia Lagi723,<br />
di . U b. d C 724<br />
pro gla et mores r IS amnante anopo 0<br />
lmmemor illa domus et coniugis atque sororis 85<br />
nil patriae indulsit, plorantesque improba natos,<br />
utque magis stupeas, ludos 725 Paridemque reliquit.<br />
S d ., .b 1 726<br />
e quarnquam m magms Opl us p umaque patema<br />
et segmentatis 727 dollIlisset parvola cunis,<br />
704 restis, -is f.: Strick<br />
705 caligans, -ntis: schwindelnd hoch<br />
706 pons Aernilius (hohe Brücke über den Tiber, nahe der Tiberinsel)<br />
707 exitus, -us rn.: Notausgang<br />
708 pusio, -onis m.: Lustknabe<br />
709 latus, -eris n.: der Penis<br />
710 Tarpeium limen: die Schwelle (<strong>des</strong> kapitolinischen<br />
Jupiterternpels) beim TaIpeischen Felsen<br />
711 dignae ; das Ceresfest wurde von weiß gekleideten Matronen untadeligen Rufes gefeiert.<br />
. 712 corymbus, -i m.: Blütentraube <strong>des</strong> Efeus<br />
713 Hiberina: beliebiger Name für eine multivira (es galt als Tugend,..nur eimnal verheiratet gewesen zu sein).<br />
Der Name ist, wie auch bei anderen Dichtem üblich, das metrische Aquivalent ihres wirklichen Namens, sodass<br />
der Eingeweihte die Anspielung verstand.<br />
714 extorquebis; extorqueo 2: abringen, abnötigen, abverlangen<br />
715 rUfe, rus, ruris n.: Landgut<br />
716 Selbst in den kleinen Landstädtchen Gabii und Fidenae würde die Unschuld vom Lande verdorben werden.<br />
717 vixit <br />
718 agellus, -i rn.: (kleines) Landgut<br />
719 cedo 3 + AbI.: (hier:) etwas aufgeben<br />
720 Eppia: der Name ist fmgiert, doch der hier zitierte Skandal dürfte Stadtbekannt gewesen sein.<br />
721 ludus, -i rn.: Gladiatorenschule (hier besser: ein Gladiator)<br />
722 Pharon: Akk. Sg. von Pharos, -i m: Pharos (der berühmte Leuchtturm vor Alexandria)<br />
723 Lagus, -i rn: Lagus (seine Söhne, die Ptolemäer, herrschten in Alexandria)<br />
724 Canopus, -i m: Canopus (Stadt im Nildelta)<br />
725 ludus, -i m.: (hier:) das Theater (in Rom); Paris, -idis m.: Paris (ein woW bekannter Schauspieler)<br />
726 pluma, -ae f.: Federbett<br />
.<br />
35
-<br />
'"<br />
contempsit pelagus; farnam contempserat olim, 90<br />
. d 11 .. . 728<br />
cwus apu mo es mImma est lactura ca the draso<br />
Tynhenos'igitur fluctus lateque sonantem<br />
pertulit Ionium constanti pectore, quamvis<br />
mutancium totiens esset mare. Iusta pericli<br />
si ratio 729 est et honesta, timent pavidoque gelantur73O 95<br />
pectore nec tremulis possunt insistere plantis 731 :<br />
. b 732 .<br />
fortem ammum praestant re us , quas turplter au dent.<br />
Si iubeat coniunx, durum est conscendere navem,<br />
. 733 .' . 734<br />
tunc sentma graVIs, tunc summus vertltur aer :<br />
quae moechum sequitur, stomacho valet. Illa maritum 100<br />
convomit, haec inter nautas et prandet et errat<br />
per puppern 735 et duros gaudet tractare rudentis 736.<br />
Quid privata domus, quid fecerit E~~ia, curas?<br />
Respice rivales divorum, Claudius 3 audi 115<br />
tu! . , D . . 738<br />
quae ent. ormJre Vlrum cum senserat uxor ,<br />
ausa Palatino tegetem 739 praeferre cubili74O,<br />
sumere nocturnos meretnx . Augusta cuc u11os741 linquebaf42 comite ancilla non amplius una.<br />
Sed nigrum flavo crinem abscondente galero 743 120<br />
. . al.d . 7441 745<br />
mtraVlt c 1 um veten centone upanar<br />
et cellam vacuam atque suam; tunc nuda papillis<br />
prostitit auratis titulum:746 mentita Lyciscae<br />
d. B . . 747<br />
osten Itque tuum, generose ntanmce , ventrem.<br />
Excepit blanda intrantis 748 atque aera 749 poposcit; 125<br />
Mox. lenone75o suas iarn dimittente puellas 127<br />
tristis abit, et quod potuit tarnen, ultima cellarn<br />
clausit adhuc ardens rigidae tentigine volvae,<br />
et lassata751 viris necdum satiata recessit, 130<br />
727 segmentatis cunis: segmentatus, -a, -um: mit Purpur- und Goldbändem besetzt; cunae, -arum f.Pl.:<br />
Wiege<br />
728 iactura, -ae f.: Verlust<br />
729 ratio, -onis f.: Grund<br />
730 gelor 1: frieren<br />
73\ planta, -ae f: FußsoWe<br />
732 rebus<br />
733 sentina ; sentina, -ae f: das schmutzige Wasser im Kielrnwn, SchifIsjauche<br />
734 summus aer vertitur : ihr dreht sich alles; ihr wird scWecht<br />
735 puppern = puppim<br />
736 rudentis = rudentes<br />
(Akk.Pl.); rudens, -fitiS rn.: SchifIstau<br />
737 lies: audi, quae Claudius tulerit! (Claudius, Kaiser von 41 bis 54 nach Chr.)<br />
738 Gemeint ist die dritte Ehefrau <strong>des</strong> Claudius Messalina<br />
739 teges, -etis f: Matte<br />
740 cubile, -is n.: ScWafgemach<br />
74\ cucullus, -i rn.: Kapuze<br />
742 linquebat <br />
743 galerus, -i rn.: Perücke<br />
744 cento, -onis rn.: Lumpenvorhang<br />
745 lupanar, -aris n.: Bordell<br />
746 .tul . 4"~1h N K .. t1 "<br />
tI us, -1 rn.: J.(1JSC er ame", uns emame<br />
747 Britannicus, -i rn.: Britannicus (Sohn <strong>des</strong> Claudius und der Messalina)<br />
748 intrantis = intrantes <br />
749 aes, aeris n.: (hier:) Geld<br />
750 leno, -onis rn.: Zuhälter<br />
751 lassatus, -a, -um : ennattet<br />
36
-<br />
obscurisque genis 752 turpis fumo~ue lucemae<br />
foeda lupanaris tulit ad pulvinar7 3 odorem.<br />
Desperanda 754 tibi salva 755 concordia socro.<br />
Illa. docet756 spoliis nudi gaudere mariti,<br />
illa.d~cet ~ssis a corruptore 757 tabellis<br />
nil rode nec simplex rescribere, decipit illa<br />
custo<strong>des</strong> aut aere domat. Tunc758 corpore sanD 235<br />
advocat Archigenen 759 onerosaque pallia iactat.<br />
Abditus interea latet et secretus adulter,<br />
inpatiensque morae silet et praeputia 760 ducit.<br />
Scilicet exspectas, ut tradat mater honestos<br />
atque alias mores quam quas habet? Utile 761 porro 240<br />
filiolam turpi vetulae producere 762 turpem.<br />
Semper habet lites altemaque iurgia lectus 763,<br />
in qua nupta iacet; minimum dormitur in illo.<br />
Tunc gravis 764 illa viro, tunc orba tigride ~eior, , 270<br />
cum simulat gemitus occulti conscia facti 65;<br />
aut odit pueros 766 aut ficta paelice plorat<br />
uberibus 767 semper lacrimis semperque paratis<br />
in statione sua atque exspectantibus illam,<br />
qua iubeat manare modo; tu credis amorem, 275<br />
tu tibi tunc, uruca 768, places fleturnque labellis<br />
exsorbes 769, quae scripta et quot lecture tabellas,<br />
si tibi zelotypae770 retegantur scrinia771 moechae.<br />
Sed iacet in servi complexibus aut eQuitis - "Dic,<br />
d. al. d 772 hi Q . .1' "'73 1 "<br />
lC lquem so es c, umtllane , co orem.<br />
280<br />
- "Haeremus 774. Dic ipsa." - "Olim convenerat", inquit,<br />
"ut faceres tu, quod velles, nec non ego possem<br />
752 gena, -ae f.: Wange<br />
753 pulvinar, -aris n.: Kissen (<strong>des</strong> kaiserlichen Bettes)<br />
754 <strong>des</strong>peranda <br />
755 salva ... socru = viva socru (Abl.abs.); socrus, -us f.: Schwiegennutter<br />
756 docet <br />
757 corruptor, -oris rn.: Verführer, Ehebrecher<br />
758 tunc <br />
759 Archigenes, -is rn.: Archigenes (bekannter Arzt aus der Zeit Trajans)<br />
760 praeputium, -i n.: Vorhaut<br />
761 uille <br />
762 produco 3: hervorbringen<br />
7631ectus, -i rn.: Ehebett<br />
764 gravis ; gravis, -e: (hier:) unausstelllich<br />
765 facti <br />
766 Denn sie beschuldigt ihn der Liebschaft mit Knaben in einem Atemzug wie mit weiblichen Konkubinen. <strong>Die</strong><br />
~Gardinenpredigt" ist reichlich in der Literatur belegt und auch bis heute erhalten.<br />
67 über, uberis: reichlich<br />
768 uruCa, -ae f.: Wurm, Raupe<br />
769 exsorbeo 2: (hier:) fortküssen (eigtl.: ausschlürfen)<br />
770 zelotypus, -a, -um: eifersüchtig<br />
771 scrinium. -i n.: Schatulle, Schachtel<br />
772 sü<strong>des</strong> = si au<strong>des</strong>: wenn's geht<br />
773 Quintilianus, -i rn.: Quintilian (der beste Verteidigungsredner der Zeit); color, -oris rn.: passend gefarbtes<br />
Wort, etwas Plausibles<br />
774 haereo 2: stocken<br />
37
'"<br />
indulgere mihi. Clames licet et mare caelo<br />
confundas, homo sum." Nihil est audacius illis<br />
deprensis?1S: iram atque animos a crimine sumunt. 285<br />
Est.ptetium 776 curae penitus cognoscere, toto<br />
quidfaciantagitentque die. Si nocte maritus 475<br />
aversus iacuit, perlit libraria 777" ponunt<br />
cosmetae 778 tunicas 779 tarde 780 venisse Liburnus 781<br />
,<br />
dicitur et poenas alieni782 pendele somni<br />
cogitur, hic frangit783 ferulas, ruhet ille flaiello,<br />
hic scutica 784; sunt, quae tortoribus annua 7 S praestent. 480<br />
Nam si constituit786 solitoque decentius optat<br />
omari et properat iamque exspectatur in hortis<br />
aut apud Isiacae 787 potius sacraria lenae,<br />
disponit crinem laceratis ipsa capillis 490<br />
nuda umero Psecas 788 infelix nudisque malnillis.<br />
"Altior hic quare cinc~us 789?" Taure~790 punit<br />
continu0791 flexi crimen facinusque capilli.<br />
Quid Psecas admisit? Quaenam est hic culpa puellae,<br />
si tibi displicuit nasus tuns? Altera laevum 495<br />
extendit pectitQue comas et volvit in orbem.<br />
E st m . consl .1. 10 192 matema 793a dmotaque 7941 anIS .<br />
emerita, quae cessat79S'acu; sententia prima<br />
huius erit, post hanc aetate atque arte minores<br />
censebunt, tamquam famae discrimen agatur 500<br />
aut animae: tanta est ~uaerendi cura decoris.<br />
Tot premit ordinibus7 6, tot adhuc conpagibus797 altum<br />
aedificat caput.<br />
775 deprensis <br />
776 est pretium curae: es ist der Mühe wert<br />
777 libraria, -ae f: Aufseherin der Mägde<br />
778 cosmeta, -ae f: Kammerzofe<br />
779 nämlich: um geprügelt zu werden<br />
780 tarde = sero<br />
781 Liburnus, -i m.: Libumersklave (von der Küste Kroatiens oder Dalmatiens)<br />
782 alieni somni: nämlich: <strong>des</strong> Ehemanns<br />
783 784 hic scutica, frangit '-ae ferulas: f: Riemenpeitsche<br />
an diesem zerbricht<br />
785 annua, -orum n.Pl.: Jahresgehalt (In großen Häusern mit vielen Sklaven gab es einen Prügelknecht; hier zahlt<br />
die Dame jedoch den Knechten <strong>des</strong> Henkers ein Jahresgehalt.)<br />
786 si constituit; constituo 3: (hier:) ein Stelldichein haben<br />
787 In Rom gab es mehrere Isistempel, die hauptsäcWich von Frauen aufgesucht wurden und wo es auch leicht<br />
war, ein Liebesabenteuer zu verbergen.<br />
788 Psecas, -adis f: Friseuse ( meist eine Sklavin)<br />
789 cincinnus, -i m.: Locke<br />
790 taurea, -ae f: die Ochsenpeitsche, der Ochsenziemer<br />
79\ continuo = statim<br />
792 in consilio esse: zu Rate sitzen<br />
793 materna, -ae f: ehemalige Zofe der Mutter<br />
794 admota lanis: zum Wollespinnen eingeteilt<br />
795 cessat acu: sie hat als Friseuse ausgedient<br />
796 ordo, -inis m.: Lage (der Frisur)<br />
797 compages, -is f: Stockwerk (der Frisur); hochaufgetürmte Frisuren waren damals modem und sind z.B. an<br />
Büsten und auf Münzbildern noch zu sehen.<br />
38
-<br />
I CARMINA BURANA I<br />
In der im .1<strong>3.</strong> Jahrhundert nach Chr. entstandenen und erst 1803 im bayrischen Stift<br />
Benediktbeiiren entdeckten Handschrift der "Carmina Burana" sind auch zahlreiche<br />
moralisch-satirische Dichtungen enthalten. Das häufigste Thema dieser Gedichte ist der<br />
Tadel der Habgier und eine erstaunlich weitgehende Kritik an der kirchlichen Obrigkeit.<br />
I CB"i - I<br />
Wie ein Dämon übt das Geld eine entwürdigende Gewalt über die Menschen aus. Der Arme<br />
muss je<strong>des</strong> Unrecht hinnehmen, der Reiche kann sich alles erlauben, worüber der Dichter in<br />
leidenschaftlichen Zorn gerät:<br />
1 2 3<br />
Manus ferens munera Nummus ubi loquitur, Nummus ubi predica?98,<br />
pium facit impium; fit iuris confusio;<br />
799. . fi d 11'<br />
nummus lunglt e eTa, pauper retro pe ltur,<br />
labitur iustitia,<br />
.<br />
et causam, que claudlcat,<br />
nummus dat consilium; quem defendit ratio, rectam facit curia,<br />
nummus lernt aspera, sed dives attrahitur pauperem diiudicat8°O<br />
nummus sedat prelium. pretiosus pretio. veniens pecunia.<br />
nummus in prelatis Hunc iudex adorat, Sic diiudicatur,<br />
est pro iure saris; facit, quod implorat; a quo nichil datur;<br />
nummo locum datis pro quo nummus orat, iure sic privatur,<br />
vos, qui iudicatis. explet, quod laborat. si nil offeratur.<br />
4 5 6<br />
Sunt potentum digiti "Date, vobis dabitur:801 Hec est causa, curie802<br />
trahentes pecuniam; talis est auctoritas" quam daturus perficit;<br />
tali preda prediti danti pie loquitur defectu pecunie<br />
non ~ant.~a~~8fatiam, impiorum pietas;. causa Codri803 deficit.<br />
sed hcet IlhcIU sed adverse preßlltur<br />
806 . d .<br />
censum censent vemam. pauperum a versltas.<br />
Tale fedus805 horne<br />
d fi d infi .<br />
e e at et lClt<br />
Clericis non morum Quo vuIt, ducit frena, nostros ablativos807,<br />
cura, sed nummorum, cuius bursa plena; qui absorbent vivos,<br />
quorum nescit chorum<br />
h I<br />
c orus ange Drum.<br />
sancta dat crumena808, moti per dativos<br />
fi 809 . .<br />
sancta It amena. movent gemuvos.<br />
798 predico 1: predigen;<br />
799 numrnus,<br />
-i m.: (hier:) das personifizierte Geld, der Mammon<br />
800 düudico 1: aburteilen<br />
801 Lukas 6,38 ist hier als Leitspruch der Bestechlichen hingestellt, so als ob es in diesem Sinn gemeint wäre.<br />
<strong>Die</strong> Verdrehung <strong>des</strong> Bibelwortes charakterisiert ihre zynische Ruchlosigkeit.<br />
802 curia, -e f.: die richterliche Kurie<br />
803 Codrus: der Bettelpoet bei Juvenal3, 20<strong>3.</strong> der in diesen Dichtungen häufig als Typus <strong>des</strong> armen Schluckers<br />
auftaucht.<br />
804.11...<br />
I ICIO, -IS, -ere: ver Ioc ken<br />
805 fedus = foedus, -eris n.<br />
806 census, -us rn.: Vermögen; griech. Akk. zu illiciti.<br />
807 <strong>Die</strong> Ablative (abgeleitet von auferre) sind diejenigen, die wegnehmen, die Prälaten; die Passive (von pati -<br />
leiden) sind die Leidtragenden, nämlich die Dative (von dare - geben), diejenigen, die geben müssen. Durch die<br />
Gaben üppig geworden, setzen die Ablative ihre Genitive (von gignere - zeugen) in Bewegung, ihre<br />
Zeugungswerkzeuge.<br />
808 cnunena, -ae f: Geldbeutel, Geld<br />
809 amena, -ae f = amoena, -ae f: die Sünde (als angenehme Tat)<br />
39
I CB6<br />
'"<br />
I<br />
<strong>Die</strong> Klage über den Verfall der Sitten, verbunden mit einem Lob der alten Zeit, beschreibt vor<br />
allem den Niedergang der Studien und die Anmaßung der Jugend:<br />
Florepat olim studium, BenedictusSl0 de vegeteSll<br />
nun~ vertituJ;'m tedium; sunt colloquentes clanculo<br />
iam scire dih viguit,<br />
.<br />
sed ludere prevalwt.<br />
et ad macellumS12 seduloSl<strong>3.</strong><br />
M . S14 .<br />
anam gravat seSSlO,<br />
Iam pueris astutia 5 nec Marthe placet actio; 30<br />
contingit ante tempora, iam LieS15 venter sterilis,<br />
qui per maliv~len~am<br />
excludunt saplentIam.<br />
Rache! ~R~scit ~c~~s.<br />
Catoms lam ngldltas<br />
Sed retro actis seculis convertitur ad ganeasSl7,<br />
vix licuit discipulisSls 10 et castitas LucretieS19 35<br />
tandem nonagenariumS20 turpi servit lascivie.<br />
quiescere post studium. Quod prior etas respuit,<br />
At nunc decennes pueri<br />
decusso iugo liberi .,<br />
iam nunc latius claruit;<br />
iam calidum in frigidum<br />
se nunc magistros iactitant,<br />
. .. S21<br />
ceCl cecos preclpltant,<br />
15 et humidum inaridum,<br />
. . . ..<br />
Vlrtus ffilgrat m VItIum,<br />
40<br />
implumes aves volitant, opus transit in otium;<br />
brunellis22 chordas incitant,<br />
boves in aula salitant, /<br />
nunc cuncte res a debita<br />
exorbitantur semita S2<strong>3.</strong><br />
stive preconesS24 militant. 20 Vif prudens hoc consideret, 45<br />
In tabema GregoriusS25 cor mundet et exoneret,<br />
iam disputat inglorius; ne frustra dicat "Domine!"S26<br />
810 der Heilige Benedikt. Begründer <strong>des</strong> Benediktinerordens; die Geister, die zum Höchsten berufen sind,<br />
beschäftigen sich mit zweifelhaften Vergnügungen oder mit ihrer Wirtschaft. Seinen Witz und seine Schärfe<br />
erhält der Gedanke durch die grotesken Vorstellungen: Gregor der Große in der Kneipe, Hieronymus beim<br />
Feilschen.<br />
811 veges, -etis m.: Wein<br />
812 maceIlum, -i n.: Fleischmarkt<br />
813 sedulo: emsig (adv.)<br />
814 Maria und Martha: die beiden Schwestern in Bethanien, in der Auslegung Sinnbildgestalten <strong>des</strong><br />
beschaulichen und <strong>des</strong> tätigen Lebens (vita contemplativa - vita activa): hier eine verkehrte Welt!<br />
815 Lea ... und Rahei: die beiden Frauen Jakobs. Lea, die triefäugige, die Jakob durch Betrug ihres Vaters<br />
zunächst an RaheIs Statt vermählt worden war, hatte sieben Kinder. RaheI, die geliebte, blieb zunächst<br />
unfruchtbar.<br />
816 Cato: schon im Altertum war Cato "Censorius" (gestorben 149 v. Chr.) die Beispielfigur für Ernst und<br />
Sittenstrenge.<br />
817 ganea, -ae f.: ScWemmerei<br />
818 Das Studium der "artes" (= der philosophischen Fakultät) dauerte in den ersten Jahrzehnten <strong>des</strong> 1<strong>3.</strong> Jhdts.<br />
etwa fünf Jahre bis zur Lehrerlaubnis (Lizenz), das anschließende TheologieStudium nochmals etwa acht Jahre.<br />
819 Lucretia, -e f.: Beispielfigur für weibliche Keuschheit Sie wurde von einem Sohn <strong>des</strong> Königs Tarquinius<br />
Superbus entehrt und erstach sich selbst, nachdem sie ihrem Mann davon berichtet hatte.<br />
820 nonagenarius, -a, -um: 90jährig<br />
821 Vgl. Matthäus 15, 14!<br />
822 brunellus, -i m.: Esel; das Sprichwort vom Lauten schlagenden Esel geht zurück aufPhaedrus, Appendix 14.<br />
823 semita, -ae f.: Bahn, Pfad<br />
824 stive preco, -onis In.: Herold vom Pflugsterz, also: Bauer; die Bauern leisten Ritterdienst<br />
825 Gregorius: Papst Gregor der Große (gestorben 604 nach Chr.), einer der vier großen Kirchenlehrer; die<br />
anderen sind Hieronymus, Augustinus tmd Ambrosius.<br />
826 Herr, Herr: Matthäus 7,21: "Es werden nicht alle, die zu mir sagen: Herr, Herr! in das Himmelreich kommen,<br />
"<br />
40
severitas Ieronyrni in ultimo examine;<br />
partern causatur827 obuli; quern index tunc arguerit,<br />
Augustinus de segete, 25 appellare828 non poterit. 50<br />
I CB.42 -" "I<br />
<strong>Satire</strong> auf Rom, ein "aujbegehren<strong>des</strong> Lied" voller scharfem Witz, verfasst von Walther von<br />
Chatillon:<br />
1. 2.<br />
Utar contra vitia carmine rebelli. Disputat cum animo facies rebellis,<br />
mel proponunt alii829, fel supponunt melli, mel ab are profluit, mens est plena fellis;<br />
pectus subest ferreum deaurate pelli non est totum melIeum, quod est instar mellis,<br />
et leonis spolium induunt aselli. facies est alia pectoris quam pellis.<br />
<strong>3.</strong> 4.<br />
Vitium in apere, virtus est in are,<br />
tegunt picem animi niveo colore, "<br />
Roma83Omundi caput est, sed nil capit mundum,<br />
quod pendet in capite, totum est immundum;<br />
membra dolent singula capitis dolore trahit enim vitium primum in secundum,<br />
et radici consonat ramus in sapore. et de runda redolet, quod est iuxta fundum.<br />
5. 6.<br />
Roma capit singulos et res singulorum, In hoc consistorio si quis causam regat<br />
Romanorum curia non est nisi forum. suam vel alterius, hoc imprimis legat:<br />
Ibi sunt venalia iura senatorum, nisi det pecuniam, Roma totum negat;<br />
et solvit contraria copia nummorum. qui plus dat pecunie, melius allegat.<br />
7. 8.<br />
Romani capitulum habent in decretis831, Munus et petitio currunt passu pari,<br />
ut petentes audiant manibus repletis. opereris munere, si vis operari;<br />
Dabis, aut non dabitur, petunt, quando petis, Tullium832 ne timeas, si velit causari:<br />
qua mensura seminas, et eadem metis. Numrnus eloquentia gaudet singulari.<br />
9. 10.<br />
Nummis in hac curia non est qui non vacet; Si qua grandi munere belle pascas manum,<br />
crux placet, rotunditas et albedo placet; frustra quis obiceret vel Iustinianum 833<br />
et cum totum834 placeat et Romanos placet, vel Sanctorum canones, quia tamquam vanum<br />
ubi nummus loquitur, et lex omnis tacet. transeunt hag paleas835 et imbursant granum.<br />
827 partem causor 1: eintreten fiir den Wert...<br />
828 appello 1: (hier:) Berufung einlegen<br />
829 Walther äußert seine scharfe Kritik offen, andere heucheln. Damit ist bereits das erste Laster eingefiihrt.<br />
830 Rom, das eigentliche Thema. Hier klafft der Gegensatz zwischen hohem Anspruch und gemeiner<br />
Wirklichkeit besonders erscheckend auseinander.<br />
831 Dekret: parodistisch<br />
832 M. Tullius Cicero; Inbegriff der Redekunst. Mit seinem Namen waren im Mittelalter die wichtigsten<br />
Lehrbücher der Rhetorik verbunden.<br />
833 Iustinianus: oströrnischer Kaiser (527-565), der die Gesetzessammlung <strong>des</strong> Corpus iuris civilis verfasste. <strong>Die</strong><br />
Studien <strong>des</strong> römischen Rechts nahmen gerade im 12. Jhdt. von Bologna ausgehend einen großen Aufschwung.<br />
834 totum: als ganzes: Farbe, Prägung, Form; zusammen: das Goldstück<br />
835 palea, -ae f: leere Hülse, Spreu; Rechtssätze sind ihnen wie leere Hülsen, Geld wie die Körner. Zugleich ein<br />
Wortspiel mit den Zusätzen <strong>des</strong> Paucapalea, eines Schülers <strong>des</strong> Gratian, die Paleae genannt wurden (ohne<br />
abfälligen Nebensinn).<br />
41<br />
,<br />
.
-r Jr '"<br />
,:;<br />
: r<br />
l~;":""<br />
1".<br />
c. 11 12.<br />
:.~ Solam avaritiam Rome nevit Parca836: Cum ad papam veneris, habe pro constanti:<br />
!"" parcit danti..:munera, parco non est parca, non est locus pauperi, soli favet danti,<br />
nummus est pro numine et pro Marco marca, vel si munus prestiturn non sit aliquanti,<br />
et est:minus celebris ara quam sit arca. respondet: "hec tibia non est michi tanti."<br />
1<strong>3.</strong> 14.<br />
Papa, si rem tangimus, nomen habet are: Porta quent, chartula quent, bulla querit,<br />
quicquid habent alii, solus vult papare, papa quent, etiam cardinalis querit,<br />
vel si verbum gallicum vis apocopare, omnes querunt, et si <strong>des</strong> - si quid uni deerit,<br />
"paies837! paies!" dist li mot, . si vis impetrare. totum mare salsum est, tota causa perit.<br />
15. 16.<br />
Das istis, das aliis, addis dona datis, Predantur marsupium singuli paulatim,<br />
et cum satis dederis, querunt ultra satis; magna, maior, maxima preda fit gradatim.<br />
0 vos burse turgide, Romam veniatis: Quid irem per singula? Colligam summatim:<br />
Rome viget physica bursis constipatis. omnes bursam strangulant, et exspirat statim.<br />
17. .,. 18. .<br />
Bursa tarnen Tityi838 iecur imitatur: Redeunt a cuna capite comuto;<br />
fugit res, ut redeat, perlt, ut nascatur. ima tenet Iupiter, celum habet Pluto839,<br />
Et hoc pacto loculum Roma depredatur, et accedit dignitas animali bruto<br />
ut, cum totum dederit, totus impleatur. tamquam gemma stercori vel pictura luto.<br />
lQ.<br />
Divites divitibus dant, ut sumant ibi,<br />
et occurrunt munera relative sibi.<br />
Lex est ista celebris, quem fecerunt scribi:<br />
"Si tu michi dederis, ego dabo tibi."<br />
836 Parca, -ae f.: eine Parze (eine der drei Schicksalsgöttinnen, die Gaben und Geschick <strong>des</strong> Menschen<br />
bestimmen)<br />
837 paies! = Zahle! (französisch); dies wird hier als weitere Etymologie <strong>des</strong> Wortes Papa (papst) angeführt.<br />
838 Tityos: ein Riese, der der Göttin Latona nachstellte und dafür in der Unterwelt leiden muss: ein Geier frisst an<br />
seiner Leber, die immer wieder nachwächst.<br />
839 es thront Pluto: verkehrte Welt. Jupiter weilt in der Unterwelt, Pluto im Himmel. Der Würdige bleibt in<br />
niedriger Stellung, der Unwürdige (aber Reiche) wird erhoben.<br />
42