07.01.2013 Views

3. Satire: Die Unzuträglichkeiten des Großstadtlebens N

3. Satire: Die Unzuträglichkeiten des Großstadtlebens N

3. Satire: Die Unzuträglichkeiten des Großstadtlebens N

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

~",c;~c' ',-<br />

,<br />

über den Einfluss eines Schauspielers wurde er verbannt und starb in der Verbannung um<br />

oder kurz nach J 27 nach Chr.<br />

<strong>Die</strong> <strong>Satire</strong> Juvenals ist geprägt von wütender Sozialkritik, spöttisch macht er die Laster und<br />

Schwächen der Römer lächerlich. Juvenal ist ein großer Hasser: er hasst Weiber, Griechen,<br />

Judel'?, Ägypter wie überhaupt alle Ausländer. Nur gelegentlich werden seine <strong>Satire</strong>n durch<br />

schwarzen Humor au elockert.<br />

<strong>3.</strong> <strong>Satire</strong>: <strong>Die</strong> <strong>Unzuträglichkeiten</strong> <strong>des</strong> <strong>Großstadtlebens</strong><br />

Quamvis digressu veteris COnfuSUS576 amici,<br />

d . d d 577fi C . 578<br />

lau 0 tarnen, vacUlS qua se em 1gere UInlS<br />

<strong>des</strong>tinet atque unum civem Clonare Sibyllae.<br />

Ianua Baiarum 579 est et gratum litus amoeni<br />

secessus. Ego ve158o prochytam581 praepono Suburae582. 5<br />

Nam quid tarn miserum, tarn solum vidimus, ut non<br />

deterius583 credas horTeTe incendia, lapsus<br />

tectorum adsiduos ac mille pericula saevae<br />

urbis et Augusto recitantes mense poetas?<br />

Sed dum tota domus584 raeda componitur una, 10<br />

su b stltlt .. a d veteres arcus 585ma d.d 1 amque Capenam.<br />

H. b. N 586 . b .<br />

lC, U 1 nocturnae uma constltue at aInlcae,<br />

nunc sacri fontis nemus et delubra locantur<br />

Iudaeis587, quorum co,ghinus588 faenumque589 supellex<br />

(omnis enim populo59 mercedem pendere591 iussa est 15<br />

b .. d. 592 .1 C . 593<br />

ar or et e1ectls men 1cat S1 va amems ) ,<br />

in va1lem Egeriae <strong>des</strong>cendimus et speluncas<br />

dissimiles veris594. Quanto praesentius esset<br />

numen aquis, viridi si margine clauderet undas<br />

herba nec ingenuum violarent marmora tofum595. 20<br />

Hic tunc Umbricius596: "Quando artibus" inquit "honestis<br />

nullus in urbe locus, nulla emolumenta labarum,<br />

576 confusus ; confusus, -a, -um: betrübt<br />

577 sedem tigere: sich niederlassen<br />

578 Cumae, -arum fPI: Cumae (Städtchen bei Neapel mit einem Sibyllenorakel)<br />

579 Baiae, -arum fPI.: Baiae (nobler Badeort bei Neapel)<br />

580 vel: sogar<br />

581 Prochyta, -ae f: Procida (Insel bei Neapel)<br />

582 Subura, -ae f: übles Stadtviertel Roms<br />

583 deterius <br />

584 domus, -us f: Hausstand<br />

585 arcus, -us m.: Torbogen (<strong>des</strong> Stadttores, durch das die Straße in die Etruskerstadt Capena führte; über das<br />

Tor führte der Aqua Marcia genannte Aquädukt hinweg)<br />

586 Numa Pompilius, der vierte römische König nach Romulus, traf in der Nähes <strong>des</strong> Tores die Nymphe Egeria,<br />

die ihn zu seiner Gesetzgebung und Einführung von Riten inspirierte.<br />

587 Wie alle Orientalen, hasste er auch die Juden, die bei ihm durchweg als Bettler und Zigeuner dargestellt<br />

werden. In der Tat gehörten die Juden der Kaiserzeit nicht zu den wohlhabenden Ständen.<br />

588 cophinus, -i m.: großer Korb, von den Juden zum Warmhalten der Speisen am Sabbat verwendet, an dem das<br />

Kochen verboten war<br />

589 faenum, -i n.: Heu<br />

590 populo <br />

591 mercedem pendo 3: Gewinn bringen<br />

592 mendico I: betteln<br />

593 Camenae, -arum fPI.: die Musen (In dem Hain, den jetzt die Juden gemietet haben und in dem sie sich die<br />

Miete erbetteln,war früher ein Musentempel gewesen.)<br />

594 dissimiles veris : (also) künstlich angelegt<br />

595 tofus, -i m.: Tuffstein<br />

596 Umbricius, -i m.: Umbricius (Freund und Gesprächspartner Juvenals in dieser <strong>Satire</strong>)<br />

29<br />

"


-<br />

.<br />

resS97 hodie minor est quam fuit atque eadem cras<br />

deteretS98 exiguis aliquid, proponimus illuc<br />

ire, fatigatas ubi Daedalus exuit alas. 25<br />

Dum nova canitiesS99, dum prima et recta senectus,<br />

d~ superest900 Lachesi, quod torqueat, et pedibus me<br />

porto meis nullo dextram subeunte bacillo,<br />

cedamus patria. Vivant Artorius istic<br />

et Catulus, maneant, qui nigrum in candida vertunt, 30<br />

quis6O1 facile est aedem conducere602, flumina, portus,<br />

siccandam eluviem, portandum ad busta cadaver,<br />

et praebere caput603 domina venale sub hasta.<br />

Quondam hi6O4 cornicines et municipalis harenae60S<br />

perpetui comites notaeque per oppida buccae606, 35<br />

munera nunc edunt et, verso pollice vulgus<br />

cum iubet, occidunt populariter; inde reversi<br />

d fi . 607 .' 608<br />

con ucunt oncas ; et CuT non OInma, cum smt ,<br />

quales ex humili magna ad fastigia rerum<br />

extollit609, quotiens voluit Fortuna iocari? 40<br />

Quis nunc diligitur nisi conscius et cui fervens<br />

aestuat occultis610 animus semperque tacendis? 50<br />

Nil tibi se debere putat, nil conferet611 unquam,<br />

participem qui te secreti fecit honesti.<br />

Carus erit Verri612, qui Verrem tempore, quo vult,<br />

accusare potest. Tanti613 tibi non sit opaci<br />

omnis harena Tagi quodque in mare volvitur aurum, 55<br />

d 614 .<br />

ut somno careas pollen aque praeffila sumas<br />

tristis et amagno semper timearis amico61S.<br />

Quae nunc divitibus gens acceptissima nostris<br />

et quos praecipue fugiam, properabo fateri,<br />

nec pudor opstabit. Non possum reffe, Quirites, 60<br />

Graecam616 urbem; quamvis617 quota618 portio faecis619 Achaei620?<br />

597 res ; res, rei f.: Vermögen<br />

598 exiguis aliquid detero 3: von dem geringen Wert noch etwas verlieren<br />

599 canities ; canities, -ei f.: das graue Haar<br />

600 superest Lachesi; Lachesis ist eine der drei Parzen, der Schicksalsgöttinnen; sie spinnt den<br />

Lebensfaden.<br />

601 quis = quibus<br />

602 conduco 3: mieten<br />

603 caput venale: gemeint sind Sklaven.<br />

604 hi <br />

605 municipaiis harena, -ae f.: Kleinstadtarena<br />

606 bucca, -ae f.: Trompeter<br />

607 forica, -ae f.: öffentliche Bedürfnisanstalt<br />

608 sint <br />

609 extollit <br />

610 occulta, -orum n.PI.: Geheimnisse<br />

611 confero, -fers, -ferre: zuwenden, geben<br />

612 Gemeint ist der berülunte von Cicero angeklagte C. Verres.<br />

613 tanti ... est: soviel ist wert (Genitiv pretii)<br />

614 ponenda: pono 3 (hier:) ausgeben, hergeben (nämlich, um andere Mitwisser zu bestechen oder einen<br />

Verteidiger zu bezahlen)<br />

615 Den unbequemen Mitwisser könnte der Mächtige ja beseitigen lassen.<br />

616 Graecus, -a, -um: (hier:) von Griechen überfüllt<br />

30


J<br />

Iam pridem Syrus in Tiberim defluxit Grontes<br />

et linguam et mores et cum tibicine chordas<br />

obliquas621'nec non gentilia tympana secum<br />

vexit et ad circum iussas prostare622 puellas. 65<br />

Ite~.qUibus grata est picta lupa623 barbara mitra:<br />

Hic'aita Sicyone624, ast hic Amydone relicta,<br />

hic Andro, ille Samo, hic Trallibus aut Alabandis ' 70<br />

Esquilias dictumque 625 petunt a vimine collem,<br />

viscera magnatum domuum dominique futuri.<br />

Ingenium velox, audacia perdita, sermo<br />

promptus et Isaeo 626 torrentior. Ede, quid illum<br />

esse putes. Quemvis hominem secum attulit ad nos: 75<br />

. h . al. 627<br />

grammatlcus, r etaT, ~eometres, plctor, Iptes ,<br />

augur, schoenobates6 , medicus, magus, omnia novit<br />

Graeculus esuriens; in caelum, iusseris, ibit.<br />

In summa non Maurus eTat neque Sannata nec Thrax,<br />

qui sumpsit pinnas, mediis sed natus Athenis. . 80<br />

Horum e~o non fugiam conchylia629? Me prior ille<br />

signabit6 0 fultusque taro meliore recumbet,<br />

advectus Romam, qua pruna 631 et cottana vento?<br />

U sque adeo nihil est, guod nostra infantia caelum<br />

hausit Aventini baca6~ nutrita Sabina? 85<br />

Quid, quod adulandi gens prudentissima laudat<br />

sermonem indocti, faciem deformis amici,<br />

et longum invalidi collum cervicibus aequat<br />

Herculis Antaeum 633 procul atellure tenentis,<br />

miratur vocem angustam, qua deterius nec 90<br />

ille sonat, qua mordetur634 gallina 635 marito?<br />

Haec eadem licet et nobis laudare, sed illis<br />

creditur. An melior, cum Thaida636 sustinet637 aut cum<br />

617 quamvis = tarnen<br />

618 quotus, -a, -um: (hier:) wie klein, wie gering<br />

619 faex, faecis f.: Abschaum<br />

620 Achaei <br />

621 obliquus, -a, -um: schräg gespannt<br />

622 prosto 1: sich prostituieren<br />

623 lupa, -ae f.: Hure<br />

624 Sikyon: griechische Stadt auf der Peloponnes, Amydon: Stadt in Makedonien; Samos und Andros: griech.<br />

Inseln; Tralles und Alabanda sind Städte in Kleinasien.<br />

625 dictus a vilnine collis: Umschreibung rur den römischen Hügel Viminal<br />

626 Isaeus, -i m.: Isaeus (griechischer Philosoph und Redner <strong>des</strong> ersten Jhdts. nach Chr.)<br />

627 aliptes, -is m.: Salber, Masseur<br />

628 schoenobates, -is m.: Seiltänzer<br />

629 conchylium, -i n.: Purpurgewand<br />

630 signo 1: Urkunden unterschreiben<br />

631 pruna, -ae f. Pflaume; cottana, -ae f.: Feige<br />

632 baca, -ae f.: Olive<br />

633 Antaeus, den Sohn der Erde, tötete Herkules, indem er ihn vom Boden hochhob und so den Kontakt zur<br />

Mutter unterbrach und ihn dann erwürgte.<br />

634 mordeo 2: (hier:) hacken nach ...<br />

635 gallina, -ae f.: Henne<br />

636 Thaida, Dorida: Akk.Sg. von: Thais, Doris: berühmte Namen von Hetären, wie sie auch in den Komödien<br />

Menanders vorkamen<br />

637 sustineo 2 +Akk.: die Rolle der / <strong>des</strong> übernehmen<br />

31


-<br />

uxorem, comoedus agit vel Dorida nullo<br />

cultarn palliolo638? Mulier nempe ipsa videtur, 95<br />

non persona 639 lo~ui; vacua et plana omnia dicas<br />

infra ventriculum 40 et tenui distantia rima.<br />

N~c tarnen Antiochus nec erit mirabilis illic641<br />

autStratocles aut cum molli Demetrius Haemo:<br />

natio comoeda est. Ri<strong>des</strong>, maiore cachinno 100<br />

concutitur; flet, si lacrinias conspexit amici, -<br />

nec d0 1 et; IgmC . . ulum brumae 642. SI tempore poscas,<br />

accipit endromidem 643; si dixeris "aestuo ", sudat.<br />

Haut facile emergunt644, quorum virtutibus obstat<br />

res645 angusta domi, sed Romae duriorillis 165<br />

conatus. Magno646 hospitium miserabile, magno<br />

fru .647<br />

servorum ventres, et gl cenu 1a<br />

mapo.<br />

Fictilibus648 cenare pudet, quod turpe64 negabis<br />

translatus subito ad Marsos mensarnque Sabellarn65°<br />

contentusque illic veneto duroque cucullo. 170<br />

Pars magna ltaliae est, si verum admittimus, in qua<br />

nemo togam sumit651 nisi mortuus. Ipsa dierum<br />

festorum herboso colitur si quando theatro 652<br />

. d di d ul . 653<br />

malestas tan emque re t a p pita notum<br />

exodium654, cum perso.nae655 pallentis hiatum 175<br />

in gremio matris formidat rusticus infans,<br />

aequales habitus656 illic similesque videbis<br />

orchestram et populum, clari velamen honoris<br />

sufficiunt tunicae summis aedilibus albae.<br />

Hic ultra vires657 habitus rotor, hic aliquid plus 180<br />

. , d 1 . . 658<br />

quarn saus est, mter um a Iena SUffiltur arca .<br />

Cummune id vitium est, hic vivimus ambitiosa<br />

paupertate affines. Quid te moTor? Omnia Romae cum pretio.<br />

638 palliolum, -i n.: Übergewand<br />

639 persona, -ae f: eine vorgetäuschte Person (ein mätmlicher Schauspieler, der eine Frau spielt)<br />

640 infra ventriculum: unter dem Bauch (also: im Unterleib)<br />

64\ illic: nämlich in Griechenland<br />

642 bruma, -ae f: Winter<br />

643 endromis, -idis f: warmer Wollmantel<br />

644 emergo 3: emporkommen<br />

645 res, rei f: Vennögen, Mittel<br />

646 Magno : teuer ist ..,<br />

647 frugi: bescheiden (undeklinierbares Adjektiv, hier zu "cenula")<br />

648 fictile, -is n.: Tongeschirr<br />

649 turpe <br />

650 die Marser und Sabiner: von den Römern besiegte Völker in Mittelitalien<br />

65\ <strong>Die</strong> Toga war sehr schwierig zu tragen und wurde daller gemieden.<br />

652 herboso theatro<br />

653 pulpita, -orum n.PI.: die Bretter der Bühne<br />

654 exodium, -i n.: ein schon bekanntes Stück<br />

655 persona, -ae f: die Theatennaske<br />

656 aequales habitus: die gleiche Kleidung (Alle tragen nämlich die Tunika, nur höhere Beamte eine weiße statt<br />

einer dunklen, wie alle anderen)<br />

657 ultra wes <br />

658 alienam arcam sumere: frem<strong>des</strong> Geld aufnehmen<br />

32


- 1<br />

Plurimus hic Regel moritur vigilando 659; sed ipsum<br />

languorem 660 peperit cibus imperfectus et haerens<br />

ardenti stomach0661. Narn quae meritoria662 somnum<br />

admittunt? Magnis opibus dormitur in Urbe. 235<br />

Ind"e caput663 morbi: Raedarum transitus arto<br />

vicorum irillexu et stantis convicia mandrae664<br />

eripient somnum Drus0665 vitulisque marinis666.<br />

Si vocat officium, turba cedente vehetur<br />

dives et ingenti curret super ara Liburna 667 240<br />

atque obiter668 leget aut scribet vel dormiet intus;<br />

narn~ue facit somnum clausa lectica fenestra.<br />

Ante 69 tarnen veniet670: nobis properantibus obstat<br />

unda671 prior, magno populus premit agmine lumbos672,<br />

. . fi . hi b. 673"fi . 674<br />

qUl sequ1tur; eßt c cu 1tO , eßt assere dUfO 245<br />

alter, at hic tignum capiti incutit, ille metretam675.<br />

P.. 1 1 676 d.<br />

mgu1a crura uto, ~ anta mox un 1que magna<br />

calcor, et in digit06 7 clavus mihi militis haeret.<br />

Hic alias poterarn et pluris subnectere causas678;<br />

sed iumenta vocant et sol inclinat. Eundum est.<br />

Narn mihi commota iarn dudum muli0679 virga<br />

adnuit. Ergo vale nostri memor, et quotiens te<br />

315<br />

fi . dd A . 680<br />

Roma tuo re 1C1 properantem re et qumo ,<br />

me quoque ad Helvinain Cererem vestrarnque Dianarn 320<br />

converte681 a Cumis. Saturarum eßo, ni pudet illas,<br />

auditor gelidos veniarn caligatus6 2 in agros."<br />

6. <strong>Satire</strong> - Juvenals Hass gegen die Weiber<br />

659 In Rom war der Wagenverkehr, mit Ausnahme der Bauarbeiterkarren und Leichenwagen, tagsüber verboten,<br />

sodass aller Verkehr nachts erfolgen musste. <strong>Die</strong> Straßen waren sehr eng und daher oft verstopft; nur die<br />

Reichen, deren Häuser von Gärten umgeben waren, störte der Lärm nicht.<br />

660 languor, -oris m.: Krankheit<br />

661 ardenti stomacho<br />

662 meritoria, -orum n.PI.: Mietwohnung<br />

663 caput, -itis n.: Hauptursache<br />

664 mandra, -ae f: Zug von Tragtieren; (<strong>Die</strong> Treiber der Tiere streiten, wenn die Herden einander blockieren.)<br />

665 Der Kaiser Claudius Drusus hatte einen sagenhaft tiefen Schlaf.<br />

666 vitulus marinus, -i m.: Seehund, Robbe<br />

667 Liburna, -ae f: ein leichtes Kriegsschiff (<strong>Die</strong> Sänfte <strong>des</strong> Reichen wird ebenso flink über das Meer der Köpfe<br />

eilen.)<br />

668 obiter (adv.) unterwegs<br />

669 ante <br />

670 veniet = adveniet<br />

671 unda <br />

6721umbi, -orum m.PI.: die Lenden<br />

673 cubitum, -i n.: der Ellbogen<br />

674 asser, -eris m.: Latte<br />

675 metreta, -ae f: Ölfass<br />

676 planta, -ae f: Fußsohle<br />

677 digitus, -i m.: Zehe<br />

678 causas <br />

679 mulio, -onis m.: der Maultiertreiber<br />

680 Aquinum, -i n.: Aquinum (Heimat <strong>des</strong> Juvenal, im Volskerland)<br />

681 converto 3: kommen lassen, holen<br />

682 caligatus, -a, -um: in Soldatenstiefeln (könnte auf Juvenals militärische <strong>Die</strong>nste hinweisen)<br />

33<br />

c


~C:::-~:'<br />

rf '" 0-<br />

l<br />

e,<br />

:<br />

i !<br />

i,<br />

Credo Pudicitiarn Saturno rege moratarn<br />

in terris visarnque dill, cum frigida parvas<br />

praeberetspelunca domos ignemque Laremque<br />

et pecus et dominos communi clauderet umbra,<br />

silvestrem montana torum cum sterneret uxor 5<br />

froIidibus et culmo vicinarumque ferarum<br />

pellibus, haut similis tibi, Cynthia683, nec tibi, cuius<br />

turbavit nitidos extinctus684 passeT ocellos,<br />

sed potanda ferens infantibus ubera magnis<br />

et saepe horridior glandem685 ructante marito. 10<br />

Quippe aliter tunc orbe novo caeloque recenti<br />

vivebant homines, qui rupto roboTe nati<br />

compositive lut0686 nullos habuere687 parentes.<br />

Multa Pudicitiae veteris vestigia forsan<br />

aut aliqua exstiterint688 et sub love, sed love nondum 15<br />

barbat0689, nondum Graecis iurare paratis<br />

per caput alterius, cum furem nemo timeret<br />

caulibus690 et pomis et aperto viveret hort0691.<br />

Paulatim deinde ad superos Astraea recessit<br />

hac692 comite, atque duae pariter fugere693 sorores. 20<br />

Anticum694 et vetus est alienum, Postume695, lectum696<br />

concutere atque sacri g.enium697 contemnere fulcri698.<br />

amne aliud crimen mox ferrea protulit aetas:<br />

viderunt primos argentea saecula moechos.<br />

Conventum tarnen et pactum et sponsalia nostra 25<br />

tempestate paras, iarnque a tonsore699 magistro<br />

pecteris et digito pignus 700 fortasse dedisti.<br />

Certe sanus eTas. Uxorem, Postume, ducis?<br />

Dic, qua Tisiphone701, quibus exagitare702 colubris?<br />

Ferre potes dominarn salvis7O3 tot restibus704 ullam, 30<br />

683 Cynthia, die Geliebte <strong>des</strong> Properz; im folgenden AnspielWlg auf Catulls Geliebte Lesbia<br />

684 extinctus, . -a, -um = mortuus, -a, -um<br />

685 Merkwürdigerweise glaubte man, dass sich die Urmenschen von Eicheln ernährten. <strong>Die</strong>se BeschreibWlg lehnt<br />

sich eng an Lukrez (5, 925 ff.) an.<br />

686 lutunl, -i n. Lehm (Prometheus formte Menschen aus Lehm.)<br />

687 habuere = habuerunt<br />

688 exstiterint: mögen bestanden haben (Konj. concessivus der Vergangenheit)<br />

689 gemeint ist: im silbernen Zeitalter<br />

690 1..<br />

cau IS, -IS m.: K0hl 69\ horto<br />

/'<br />

692 hac = Pudicitia<br />

693 fugere = fugerunt; Astraea, die Tochter <strong>des</strong> Zeus Wld der Themis, stand der Iustitia / Djke gleich; über ihre<br />

flucht zum Himmel schreiben auch Hesiod, Erga 199ff. Wld Ovid, Met. 1, 149.<br />

94 anticum = antiquum<br />

695 Postumus, -i m.: Postumus (heiratswilliger Freuind Juvenals Wld Adressat der <strong>Satire</strong>)<br />

6961ectus,<br />

697 gemus, .<br />

-i -1 .<br />

m.: m.: (hier:) (hi er: ) Ehebett H eIl .l 'gk ert .<br />

698 fulcrum, -i n.: das Bett(gestell)<br />

699 tonsor magister, tonsoris magistri m.: Friseurmeister<br />

700 pignus, -eris n.: ein Unterpfand der Liebe (näml. ein Ring)<br />

701 Tisiphone ist eine der Unterweltsfurien mit Schlangenhaar<br />

702. . .<br />

exagItare = exagItaris<br />

703 salvis = exsistentibus<br />

(AbI abs.)<br />

34


-"""=~~/<br />

al al. 705<br />

cum pateant tae c Igantesque fienestrae,<br />

cum tibi vicinum se praebeat Aemilius pons 706?<br />

Aut side multis nullus placet exitus707, illud<br />

nonne putas me<br />

1.<br />

lUS, quo<br />

d<br />

tecum PUSI0<br />

. 708d<br />

onmt.<br />

.<br />

?<br />

PuSiö, qui noctu non litigat, exigit a te 35<br />

nullä iacensillic munuscula, nec queritur, quod<br />

et lateri7O9 parcas nec, quantum. iussit, anheles.<br />

Tarpeium timen 710 adora<br />

pronus et auratarn lunoni caede iuvencam,<br />

si tibi contigerit capitis matrona pudici.<br />

Paucae adeo Cereris vittas contingere dignae711, 50<br />

quarum non time at pater oscula: necte coronarn<br />

Ob d limin. d b 712<br />

postl us et ensos fer a tell e corym os 0<br />

- Unus Hiberinae71 vif sufficit? - Ocius illud<br />

extorquebis 714, ut haec oculo contenta sit uno.<br />

- Magna tarnen fama est cuiusdarn rur~715 patemo 55<br />

. O ? . G b " 716 0 0717.<br />

vIventls. - Vlvat allS, ut VlX1t m agro,<br />

. P'd 0 vivat 1 ems, et age 110 718 ce d0 719 patemoo ,<br />

Quis tarnen adflflnat nihil actum in montibus aut in<br />

speluncis? Adeo senuerunt luppiter et Mars?<br />

N upta senaton . colDltata 0 est Eppla 0 720 1u dum721 ad Pharon 722 et Nilum farnosaque moenia Lagi723,<br />

di . U b. d C 724<br />

pro gla et mores r IS amnante anopo 0<br />

lmmemor illa domus et coniugis atque sororis 85<br />

nil patriae indulsit, plorantesque improba natos,<br />

utque magis stupeas, ludos 725 Paridemque reliquit.<br />

S d ., .b 1 726<br />

e quarnquam m magms Opl us p umaque patema<br />

et segmentatis 727 dollIlisset parvola cunis,<br />

704 restis, -is f.: Strick<br />

705 caligans, -ntis: schwindelnd hoch<br />

706 pons Aernilius (hohe Brücke über den Tiber, nahe der Tiberinsel)<br />

707 exitus, -us rn.: Notausgang<br />

708 pusio, -onis m.: Lustknabe<br />

709 latus, -eris n.: der Penis<br />

710 Tarpeium limen: die Schwelle (<strong>des</strong> kapitolinischen<br />

Jupiterternpels) beim TaIpeischen Felsen<br />

711 dignae ; das Ceresfest wurde von weiß gekleideten Matronen untadeligen Rufes gefeiert.<br />

. 712 corymbus, -i m.: Blütentraube <strong>des</strong> Efeus<br />

713 Hiberina: beliebiger Name für eine multivira (es galt als Tugend,..nur eimnal verheiratet gewesen zu sein).<br />

Der Name ist, wie auch bei anderen Dichtem üblich, das metrische Aquivalent ihres wirklichen Namens, sodass<br />

der Eingeweihte die Anspielung verstand.<br />

714 extorquebis; extorqueo 2: abringen, abnötigen, abverlangen<br />

715 rUfe, rus, ruris n.: Landgut<br />

716 Selbst in den kleinen Landstädtchen Gabii und Fidenae würde die Unschuld vom Lande verdorben werden.<br />

717 vixit <br />

718 agellus, -i rn.: (kleines) Landgut<br />

719 cedo 3 + AbI.: (hier:) etwas aufgeben<br />

720 Eppia: der Name ist fmgiert, doch der hier zitierte Skandal dürfte Stadtbekannt gewesen sein.<br />

721 ludus, -i rn.: Gladiatorenschule (hier besser: ein Gladiator)<br />

722 Pharon: Akk. Sg. von Pharos, -i m: Pharos (der berühmte Leuchtturm vor Alexandria)<br />

723 Lagus, -i rn: Lagus (seine Söhne, die Ptolemäer, herrschten in Alexandria)<br />

724 Canopus, -i m: Canopus (Stadt im Nildelta)<br />

725 ludus, -i m.: (hier:) das Theater (in Rom); Paris, -idis m.: Paris (ein woW bekannter Schauspieler)<br />

726 pluma, -ae f.: Federbett<br />

.<br />

35


-<br />

'"<br />

contempsit pelagus; farnam contempserat olim, 90<br />

. d 11 .. . 728<br />

cwus apu mo es mImma est lactura ca the draso<br />

Tynhenos'igitur fluctus lateque sonantem<br />

pertulit Ionium constanti pectore, quamvis<br />

mutancium totiens esset mare. Iusta pericli<br />

si ratio 729 est et honesta, timent pavidoque gelantur73O 95<br />

pectore nec tremulis possunt insistere plantis 731 :<br />

. b 732 .<br />

fortem ammum praestant re us , quas turplter au dent.<br />

Si iubeat coniunx, durum est conscendere navem,<br />

. 733 .' . 734<br />

tunc sentma graVIs, tunc summus vertltur aer :<br />

quae moechum sequitur, stomacho valet. Illa maritum 100<br />

convomit, haec inter nautas et prandet et errat<br />

per puppern 735 et duros gaudet tractare rudentis 736.<br />

Quid privata domus, quid fecerit E~~ia, curas?<br />

Respice rivales divorum, Claudius 3 audi 115<br />

tu! . , D . . 738<br />

quae ent. ormJre Vlrum cum senserat uxor ,<br />

ausa Palatino tegetem 739 praeferre cubili74O,<br />

sumere nocturnos meretnx . Augusta cuc u11os741 linquebaf42 comite ancilla non amplius una.<br />

Sed nigrum flavo crinem abscondente galero 743 120<br />

. . al.d . 7441 745<br />

mtraVlt c 1 um veten centone upanar<br />

et cellam vacuam atque suam; tunc nuda papillis<br />

prostitit auratis titulum:746 mentita Lyciscae<br />

d. B . . 747<br />

osten Itque tuum, generose ntanmce , ventrem.<br />

Excepit blanda intrantis 748 atque aera 749 poposcit; 125<br />

Mox. lenone75o suas iarn dimittente puellas 127<br />

tristis abit, et quod potuit tarnen, ultima cellarn<br />

clausit adhuc ardens rigidae tentigine volvae,<br />

et lassata751 viris necdum satiata recessit, 130<br />

727 segmentatis cunis: segmentatus, -a, -um: mit Purpur- und Goldbändem besetzt; cunae, -arum f.Pl.:<br />

Wiege<br />

728 iactura, -ae f.: Verlust<br />

729 ratio, -onis f.: Grund<br />

730 gelor 1: frieren<br />

73\ planta, -ae f: FußsoWe<br />

732 rebus<br />

733 sentina ; sentina, -ae f: das schmutzige Wasser im Kielrnwn, SchifIsjauche<br />

734 summus aer vertitur : ihr dreht sich alles; ihr wird scWecht<br />

735 puppern = puppim<br />

736 rudentis = rudentes<br />

(Akk.Pl.); rudens, -fitiS rn.: SchifIstau<br />

737 lies: audi, quae Claudius tulerit! (Claudius, Kaiser von 41 bis 54 nach Chr.)<br />

738 Gemeint ist die dritte Ehefrau <strong>des</strong> Claudius Messalina<br />

739 teges, -etis f: Matte<br />

740 cubile, -is n.: ScWafgemach<br />

74\ cucullus, -i rn.: Kapuze<br />

742 linquebat <br />

743 galerus, -i rn.: Perücke<br />

744 cento, -onis rn.: Lumpenvorhang<br />

745 lupanar, -aris n.: Bordell<br />

746 .tul . 4"~1h N K .. t1 "<br />

tI us, -1 rn.: J.(1JSC er ame", uns emame<br />

747 Britannicus, -i rn.: Britannicus (Sohn <strong>des</strong> Claudius und der Messalina)<br />

748 intrantis = intrantes <br />

749 aes, aeris n.: (hier:) Geld<br />

750 leno, -onis rn.: Zuhälter<br />

751 lassatus, -a, -um : ennattet<br />

36


-<br />

obscurisque genis 752 turpis fumo~ue lucemae<br />

foeda lupanaris tulit ad pulvinar7 3 odorem.<br />

Desperanda 754 tibi salva 755 concordia socro.<br />

Illa. docet756 spoliis nudi gaudere mariti,<br />

illa.d~cet ~ssis a corruptore 757 tabellis<br />

nil rode nec simplex rescribere, decipit illa<br />

custo<strong>des</strong> aut aere domat. Tunc758 corpore sanD 235<br />

advocat Archigenen 759 onerosaque pallia iactat.<br />

Abditus interea latet et secretus adulter,<br />

inpatiensque morae silet et praeputia 760 ducit.<br />

Scilicet exspectas, ut tradat mater honestos<br />

atque alias mores quam quas habet? Utile 761 porro 240<br />

filiolam turpi vetulae producere 762 turpem.<br />

Semper habet lites altemaque iurgia lectus 763,<br />

in qua nupta iacet; minimum dormitur in illo.<br />

Tunc gravis 764 illa viro, tunc orba tigride ~eior, , 270<br />

cum simulat gemitus occulti conscia facti 65;<br />

aut odit pueros 766 aut ficta paelice plorat<br />

uberibus 767 semper lacrimis semperque paratis<br />

in statione sua atque exspectantibus illam,<br />

qua iubeat manare modo; tu credis amorem, 275<br />

tu tibi tunc, uruca 768, places fleturnque labellis<br />

exsorbes 769, quae scripta et quot lecture tabellas,<br />

si tibi zelotypae770 retegantur scrinia771 moechae.<br />

Sed iacet in servi complexibus aut eQuitis - "Dic,<br />

d. al. d 772 hi Q . .1' "'73 1 "<br />

lC lquem so es c, umtllane , co orem.<br />

280<br />

- "Haeremus 774. Dic ipsa." - "Olim convenerat", inquit,<br />

"ut faceres tu, quod velles, nec non ego possem<br />

752 gena, -ae f.: Wange<br />

753 pulvinar, -aris n.: Kissen (<strong>des</strong> kaiserlichen Bettes)<br />

754 <strong>des</strong>peranda <br />

755 salva ... socru = viva socru (Abl.abs.); socrus, -us f.: Schwiegennutter<br />

756 docet <br />

757 corruptor, -oris rn.: Verführer, Ehebrecher<br />

758 tunc <br />

759 Archigenes, -is rn.: Archigenes (bekannter Arzt aus der Zeit Trajans)<br />

760 praeputium, -i n.: Vorhaut<br />

761 uille <br />

762 produco 3: hervorbringen<br />

7631ectus, -i rn.: Ehebett<br />

764 gravis ; gravis, -e: (hier:) unausstelllich<br />

765 facti <br />

766 Denn sie beschuldigt ihn der Liebschaft mit Knaben in einem Atemzug wie mit weiblichen Konkubinen. <strong>Die</strong><br />

~Gardinenpredigt" ist reichlich in der Literatur belegt und auch bis heute erhalten.<br />

67 über, uberis: reichlich<br />

768 uruCa, -ae f.: Wurm, Raupe<br />

769 exsorbeo 2: (hier:) fortküssen (eigtl.: ausschlürfen)<br />

770 zelotypus, -a, -um: eifersüchtig<br />

771 scrinium. -i n.: Schatulle, Schachtel<br />

772 sü<strong>des</strong> = si au<strong>des</strong>: wenn's geht<br />

773 Quintilianus, -i rn.: Quintilian (der beste Verteidigungsredner der Zeit); color, -oris rn.: passend gefarbtes<br />

Wort, etwas Plausibles<br />

774 haereo 2: stocken<br />

37


'"<br />

indulgere mihi. Clames licet et mare caelo<br />

confundas, homo sum." Nihil est audacius illis<br />

deprensis?1S: iram atque animos a crimine sumunt. 285<br />

Est.ptetium 776 curae penitus cognoscere, toto<br />

quidfaciantagitentque die. Si nocte maritus 475<br />

aversus iacuit, perlit libraria 777" ponunt<br />

cosmetae 778 tunicas 779 tarde 780 venisse Liburnus 781<br />

,<br />

dicitur et poenas alieni782 pendele somni<br />

cogitur, hic frangit783 ferulas, ruhet ille flaiello,<br />

hic scutica 784; sunt, quae tortoribus annua 7 S praestent. 480<br />

Nam si constituit786 solitoque decentius optat<br />

omari et properat iamque exspectatur in hortis<br />

aut apud Isiacae 787 potius sacraria lenae,<br />

disponit crinem laceratis ipsa capillis 490<br />

nuda umero Psecas 788 infelix nudisque malnillis.<br />

"Altior hic quare cinc~us 789?" Taure~790 punit<br />

continu0791 flexi crimen facinusque capilli.<br />

Quid Psecas admisit? Quaenam est hic culpa puellae,<br />

si tibi displicuit nasus tuns? Altera laevum 495<br />

extendit pectitQue comas et volvit in orbem.<br />

E st m . consl .1. 10 192 matema 793a dmotaque 7941 anIS .<br />

emerita, quae cessat79S'acu; sententia prima<br />

huius erit, post hanc aetate atque arte minores<br />

censebunt, tamquam famae discrimen agatur 500<br />

aut animae: tanta est ~uaerendi cura decoris.<br />

Tot premit ordinibus7 6, tot adhuc conpagibus797 altum<br />

aedificat caput.<br />

775 deprensis <br />

776 est pretium curae: es ist der Mühe wert<br />

777 libraria, -ae f: Aufseherin der Mägde<br />

778 cosmeta, -ae f: Kammerzofe<br />

779 nämlich: um geprügelt zu werden<br />

780 tarde = sero<br />

781 Liburnus, -i m.: Libumersklave (von der Küste Kroatiens oder Dalmatiens)<br />

782 alieni somni: nämlich: <strong>des</strong> Ehemanns<br />

783 784 hic scutica, frangit '-ae ferulas: f: Riemenpeitsche<br />

an diesem zerbricht<br />

785 annua, -orum n.Pl.: Jahresgehalt (In großen Häusern mit vielen Sklaven gab es einen Prügelknecht; hier zahlt<br />

die Dame jedoch den Knechten <strong>des</strong> Henkers ein Jahresgehalt.)<br />

786 si constituit; constituo 3: (hier:) ein Stelldichein haben<br />

787 In Rom gab es mehrere Isistempel, die hauptsäcWich von Frauen aufgesucht wurden und wo es auch leicht<br />

war, ein Liebesabenteuer zu verbergen.<br />

788 Psecas, -adis f: Friseuse ( meist eine Sklavin)<br />

789 cincinnus, -i m.: Locke<br />

790 taurea, -ae f: die Ochsenpeitsche, der Ochsenziemer<br />

79\ continuo = statim<br />

792 in consilio esse: zu Rate sitzen<br />

793 materna, -ae f: ehemalige Zofe der Mutter<br />

794 admota lanis: zum Wollespinnen eingeteilt<br />

795 cessat acu: sie hat als Friseuse ausgedient<br />

796 ordo, -inis m.: Lage (der Frisur)<br />

797 compages, -is f: Stockwerk (der Frisur); hochaufgetürmte Frisuren waren damals modem und sind z.B. an<br />

Büsten und auf Münzbildern noch zu sehen.<br />

38


-<br />

I CARMINA BURANA I<br />

In der im .1<strong>3.</strong> Jahrhundert nach Chr. entstandenen und erst 1803 im bayrischen Stift<br />

Benediktbeiiren entdeckten Handschrift der "Carmina Burana" sind auch zahlreiche<br />

moralisch-satirische Dichtungen enthalten. Das häufigste Thema dieser Gedichte ist der<br />

Tadel der Habgier und eine erstaunlich weitgehende Kritik an der kirchlichen Obrigkeit.<br />

I CB"i - I<br />

Wie ein Dämon übt das Geld eine entwürdigende Gewalt über die Menschen aus. Der Arme<br />

muss je<strong>des</strong> Unrecht hinnehmen, der Reiche kann sich alles erlauben, worüber der Dichter in<br />

leidenschaftlichen Zorn gerät:<br />

1 2 3<br />

Manus ferens munera Nummus ubi loquitur, Nummus ubi predica?98,<br />

pium facit impium; fit iuris confusio;<br />

799. . fi d 11'<br />

nummus lunglt e eTa, pauper retro pe ltur,<br />

labitur iustitia,<br />

.<br />

et causam, que claudlcat,<br />

nummus dat consilium; quem defendit ratio, rectam facit curia,<br />

nummus lernt aspera, sed dives attrahitur pauperem diiudicat8°O<br />

nummus sedat prelium. pretiosus pretio. veniens pecunia.<br />

nummus in prelatis Hunc iudex adorat, Sic diiudicatur,<br />

est pro iure saris; facit, quod implorat; a quo nichil datur;<br />

nummo locum datis pro quo nummus orat, iure sic privatur,<br />

vos, qui iudicatis. explet, quod laborat. si nil offeratur.<br />

4 5 6<br />

Sunt potentum digiti "Date, vobis dabitur:801 Hec est causa, curie802<br />

trahentes pecuniam; talis est auctoritas" quam daturus perficit;<br />

tali preda prediti danti pie loquitur defectu pecunie<br />

non ~ant.~a~~8fatiam, impiorum pietas;. causa Codri803 deficit.<br />

sed hcet IlhcIU sed adverse preßlltur<br />

806 . d .<br />

censum censent vemam. pauperum a versltas.<br />

Tale fedus805 horne<br />

d fi d infi .<br />

e e at et lClt<br />

Clericis non morum Quo vuIt, ducit frena, nostros ablativos807,<br />

cura, sed nummorum, cuius bursa plena; qui absorbent vivos,<br />

quorum nescit chorum<br />

h I<br />

c orus ange Drum.<br />

sancta dat crumena808, moti per dativos<br />

fi 809 . .<br />

sancta It amena. movent gemuvos.<br />

798 predico 1: predigen;<br />

799 numrnus,<br />

-i m.: (hier:) das personifizierte Geld, der Mammon<br />

800 düudico 1: aburteilen<br />

801 Lukas 6,38 ist hier als Leitspruch der Bestechlichen hingestellt, so als ob es in diesem Sinn gemeint wäre.<br />

<strong>Die</strong> Verdrehung <strong>des</strong> Bibelwortes charakterisiert ihre zynische Ruchlosigkeit.<br />

802 curia, -e f.: die richterliche Kurie<br />

803 Codrus: der Bettelpoet bei Juvenal3, 20<strong>3.</strong> der in diesen Dichtungen häufig als Typus <strong>des</strong> armen Schluckers<br />

auftaucht.<br />

804.11...<br />

I ICIO, -IS, -ere: ver Ioc ken<br />

805 fedus = foedus, -eris n.<br />

806 census, -us rn.: Vermögen; griech. Akk. zu illiciti.<br />

807 <strong>Die</strong> Ablative (abgeleitet von auferre) sind diejenigen, die wegnehmen, die Prälaten; die Passive (von pati -<br />

leiden) sind die Leidtragenden, nämlich die Dative (von dare - geben), diejenigen, die geben müssen. Durch die<br />

Gaben üppig geworden, setzen die Ablative ihre Genitive (von gignere - zeugen) in Bewegung, ihre<br />

Zeugungswerkzeuge.<br />

808 cnunena, -ae f: Geldbeutel, Geld<br />

809 amena, -ae f = amoena, -ae f: die Sünde (als angenehme Tat)<br />

39


I CB6<br />

'"<br />

I<br />

<strong>Die</strong> Klage über den Verfall der Sitten, verbunden mit einem Lob der alten Zeit, beschreibt vor<br />

allem den Niedergang der Studien und die Anmaßung der Jugend:<br />

Florepat olim studium, BenedictusSl0 de vegeteSll<br />

nun~ vertituJ;'m tedium; sunt colloquentes clanculo<br />

iam scire dih viguit,<br />

.<br />

sed ludere prevalwt.<br />

et ad macellumS12 seduloSl<strong>3.</strong><br />

M . S14 .<br />

anam gravat seSSlO,<br />

Iam pueris astutia 5 nec Marthe placet actio; 30<br />

contingit ante tempora, iam LieS15 venter sterilis,<br />

qui per maliv~len~am<br />

excludunt saplentIam.<br />

Rache! ~R~scit ~c~~s.<br />

Catoms lam ngldltas<br />

Sed retro actis seculis convertitur ad ganeasSl7,<br />

vix licuit discipulisSls 10 et castitas LucretieS19 35<br />

tandem nonagenariumS20 turpi servit lascivie.<br />

quiescere post studium. Quod prior etas respuit,<br />

At nunc decennes pueri<br />

decusso iugo liberi .,<br />

iam nunc latius claruit;<br />

iam calidum in frigidum<br />

se nunc magistros iactitant,<br />

. .. S21<br />

ceCl cecos preclpltant,<br />

15 et humidum inaridum,<br />

. . . ..<br />

Vlrtus ffilgrat m VItIum,<br />

40<br />

implumes aves volitant, opus transit in otium;<br />

brunellis22 chordas incitant,<br />

boves in aula salitant, /<br />

nunc cuncte res a debita<br />

exorbitantur semita S2<strong>3.</strong><br />

stive preconesS24 militant. 20 Vif prudens hoc consideret, 45<br />

In tabema GregoriusS25 cor mundet et exoneret,<br />

iam disputat inglorius; ne frustra dicat "Domine!"S26<br />

810 der Heilige Benedikt. Begründer <strong>des</strong> Benediktinerordens; die Geister, die zum Höchsten berufen sind,<br />

beschäftigen sich mit zweifelhaften Vergnügungen oder mit ihrer Wirtschaft. Seinen Witz und seine Schärfe<br />

erhält der Gedanke durch die grotesken Vorstellungen: Gregor der Große in der Kneipe, Hieronymus beim<br />

Feilschen.<br />

811 veges, -etis m.: Wein<br />

812 maceIlum, -i n.: Fleischmarkt<br />

813 sedulo: emsig (adv.)<br />

814 Maria und Martha: die beiden Schwestern in Bethanien, in der Auslegung Sinnbildgestalten <strong>des</strong><br />

beschaulichen und <strong>des</strong> tätigen Lebens (vita contemplativa - vita activa): hier eine verkehrte Welt!<br />

815 Lea ... und Rahei: die beiden Frauen Jakobs. Lea, die triefäugige, die Jakob durch Betrug ihres Vaters<br />

zunächst an RaheIs Statt vermählt worden war, hatte sieben Kinder. RaheI, die geliebte, blieb zunächst<br />

unfruchtbar.<br />

816 Cato: schon im Altertum war Cato "Censorius" (gestorben 149 v. Chr.) die Beispielfigur für Ernst und<br />

Sittenstrenge.<br />

817 ganea, -ae f.: ScWemmerei<br />

818 Das Studium der "artes" (= der philosophischen Fakultät) dauerte in den ersten Jahrzehnten <strong>des</strong> 1<strong>3.</strong> Jhdts.<br />

etwa fünf Jahre bis zur Lehrerlaubnis (Lizenz), das anschließende TheologieStudium nochmals etwa acht Jahre.<br />

819 Lucretia, -e f.: Beispielfigur für weibliche Keuschheit Sie wurde von einem Sohn <strong>des</strong> Königs Tarquinius<br />

Superbus entehrt und erstach sich selbst, nachdem sie ihrem Mann davon berichtet hatte.<br />

820 nonagenarius, -a, -um: 90jährig<br />

821 Vgl. Matthäus 15, 14!<br />

822 brunellus, -i m.: Esel; das Sprichwort vom Lauten schlagenden Esel geht zurück aufPhaedrus, Appendix 14.<br />

823 semita, -ae f.: Bahn, Pfad<br />

824 stive preco, -onis In.: Herold vom Pflugsterz, also: Bauer; die Bauern leisten Ritterdienst<br />

825 Gregorius: Papst Gregor der Große (gestorben 604 nach Chr.), einer der vier großen Kirchenlehrer; die<br />

anderen sind Hieronymus, Augustinus tmd Ambrosius.<br />

826 Herr, Herr: Matthäus 7,21: "Es werden nicht alle, die zu mir sagen: Herr, Herr! in das Himmelreich kommen,<br />

"<br />

40


severitas Ieronyrni in ultimo examine;<br />

partern causatur827 obuli; quern index tunc arguerit,<br />

Augustinus de segete, 25 appellare828 non poterit. 50<br />

I CB.42 -" "I<br />

<strong>Satire</strong> auf Rom, ein "aujbegehren<strong>des</strong> Lied" voller scharfem Witz, verfasst von Walther von<br />

Chatillon:<br />

1. 2.<br />

Utar contra vitia carmine rebelli. Disputat cum animo facies rebellis,<br />

mel proponunt alii829, fel supponunt melli, mel ab are profluit, mens est plena fellis;<br />

pectus subest ferreum deaurate pelli non est totum melIeum, quod est instar mellis,<br />

et leonis spolium induunt aselli. facies est alia pectoris quam pellis.<br />

<strong>3.</strong> 4.<br />

Vitium in apere, virtus est in are,<br />

tegunt picem animi niveo colore, "<br />

Roma83Omundi caput est, sed nil capit mundum,<br />

quod pendet in capite, totum est immundum;<br />

membra dolent singula capitis dolore trahit enim vitium primum in secundum,<br />

et radici consonat ramus in sapore. et de runda redolet, quod est iuxta fundum.<br />

5. 6.<br />

Roma capit singulos et res singulorum, In hoc consistorio si quis causam regat<br />

Romanorum curia non est nisi forum. suam vel alterius, hoc imprimis legat:<br />

Ibi sunt venalia iura senatorum, nisi det pecuniam, Roma totum negat;<br />

et solvit contraria copia nummorum. qui plus dat pecunie, melius allegat.<br />

7. 8.<br />

Romani capitulum habent in decretis831, Munus et petitio currunt passu pari,<br />

ut petentes audiant manibus repletis. opereris munere, si vis operari;<br />

Dabis, aut non dabitur, petunt, quando petis, Tullium832 ne timeas, si velit causari:<br />

qua mensura seminas, et eadem metis. Numrnus eloquentia gaudet singulari.<br />

9. 10.<br />

Nummis in hac curia non est qui non vacet; Si qua grandi munere belle pascas manum,<br />

crux placet, rotunditas et albedo placet; frustra quis obiceret vel Iustinianum 833<br />

et cum totum834 placeat et Romanos placet, vel Sanctorum canones, quia tamquam vanum<br />

ubi nummus loquitur, et lex omnis tacet. transeunt hag paleas835 et imbursant granum.<br />

827 partem causor 1: eintreten fiir den Wert...<br />

828 appello 1: (hier:) Berufung einlegen<br />

829 Walther äußert seine scharfe Kritik offen, andere heucheln. Damit ist bereits das erste Laster eingefiihrt.<br />

830 Rom, das eigentliche Thema. Hier klafft der Gegensatz zwischen hohem Anspruch und gemeiner<br />

Wirklichkeit besonders erscheckend auseinander.<br />

831 Dekret: parodistisch<br />

832 M. Tullius Cicero; Inbegriff der Redekunst. Mit seinem Namen waren im Mittelalter die wichtigsten<br />

Lehrbücher der Rhetorik verbunden.<br />

833 Iustinianus: oströrnischer Kaiser (527-565), der die Gesetzessammlung <strong>des</strong> Corpus iuris civilis verfasste. <strong>Die</strong><br />

Studien <strong>des</strong> römischen Rechts nahmen gerade im 12. Jhdt. von Bologna ausgehend einen großen Aufschwung.<br />

834 totum: als ganzes: Farbe, Prägung, Form; zusammen: das Goldstück<br />

835 palea, -ae f: leere Hülse, Spreu; Rechtssätze sind ihnen wie leere Hülsen, Geld wie die Körner. Zugleich ein<br />

Wortspiel mit den Zusätzen <strong>des</strong> Paucapalea, eines Schülers <strong>des</strong> Gratian, die Paleae genannt wurden (ohne<br />

abfälligen Nebensinn).<br />

41<br />

,<br />

.


-r Jr '"<br />

,:;<br />

: r<br />

l~;":""<br />

1".<br />

c. 11 12.<br />

:.~ Solam avaritiam Rome nevit Parca836: Cum ad papam veneris, habe pro constanti:<br />

!"" parcit danti..:munera, parco non est parca, non est locus pauperi, soli favet danti,<br />

nummus est pro numine et pro Marco marca, vel si munus prestiturn non sit aliquanti,<br />

et est:minus celebris ara quam sit arca. respondet: "hec tibia non est michi tanti."<br />

1<strong>3.</strong> 14.<br />

Papa, si rem tangimus, nomen habet are: Porta quent, chartula quent, bulla querit,<br />

quicquid habent alii, solus vult papare, papa quent, etiam cardinalis querit,<br />

vel si verbum gallicum vis apocopare, omnes querunt, et si <strong>des</strong> - si quid uni deerit,<br />

"paies837! paies!" dist li mot, . si vis impetrare. totum mare salsum est, tota causa perit.<br />

15. 16.<br />

Das istis, das aliis, addis dona datis, Predantur marsupium singuli paulatim,<br />

et cum satis dederis, querunt ultra satis; magna, maior, maxima preda fit gradatim.<br />

0 vos burse turgide, Romam veniatis: Quid irem per singula? Colligam summatim:<br />

Rome viget physica bursis constipatis. omnes bursam strangulant, et exspirat statim.<br />

17. .,. 18. .<br />

Bursa tarnen Tityi838 iecur imitatur: Redeunt a cuna capite comuto;<br />

fugit res, ut redeat, perlt, ut nascatur. ima tenet Iupiter, celum habet Pluto839,<br />

Et hoc pacto loculum Roma depredatur, et accedit dignitas animali bruto<br />

ut, cum totum dederit, totus impleatur. tamquam gemma stercori vel pictura luto.<br />

lQ.<br />

Divites divitibus dant, ut sumant ibi,<br />

et occurrunt munera relative sibi.<br />

Lex est ista celebris, quem fecerunt scribi:<br />

"Si tu michi dederis, ego dabo tibi."<br />

836 Parca, -ae f.: eine Parze (eine der drei Schicksalsgöttinnen, die Gaben und Geschick <strong>des</strong> Menschen<br />

bestimmen)<br />

837 paies! = Zahle! (französisch); dies wird hier als weitere Etymologie <strong>des</strong> Wortes Papa (papst) angeführt.<br />

838 Tityos: ein Riese, der der Göttin Latona nachstellte und dafür in der Unterwelt leiden muss: ein Geier frisst an<br />

seiner Leber, die immer wieder nachwächst.<br />

839 es thront Pluto: verkehrte Welt. Jupiter weilt in der Unterwelt, Pluto im Himmel. Der Würdige bleibt in<br />

niedriger Stellung, der Unwürdige (aber Reiche) wird erhoben.<br />

42

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!