bioluminescentie - Philips

International Lighting Magazine 6 / januari 2011 

ORGANISCH LICHT 

KAS OOSTERHUIS 

Gebruik van de nieuwste technologieën 

EEN BEKNOPTE 

HISTORIE VAN 

INSPIRATIE

EDITORIAL 

Licht maakt menselijke interactie mogelijk. Zonder licht zouden we niet zoveel 

kunnen lezen, werken of samenzijn als we nu doen. We hebben licht nodig voor 

praktische bezigheden, maar ook om ons gevoel van verbazing te voeden en een 

vleugje schoonheid toe te voegen aan de wereld waarin we leven. 

Deze uitgave van Luminous gaat in op de manieren waarop organische verlichting 

onze levens kan beroeren. Verbazing en opwinding waren de reacties van mensen 

op de dynamische presentatie die ontwerper Jason Bruges in Milaan schiep met 

behulp van OLED’s (organische LED’s). Onze emoties worden ook geraakt door 

het natuurlijke verschijnsel van de bioluminescentie die Khah-Leang Choon 

onderzoekt in zijn scriptie. 

Een LED-installatie in Kopenhagen die zo slank en variabel is als grassprieten roept 

een gevoel van verwondering op en zorgt tevens voor een betere plaats om te 

verblijven. Datzelfde geldt ook voor de nieuwe Nelson Mandelabrug in 

Johannesburg, die vanaf kilometers afstand zichtbaar is en tegelijk een veiliger 

omgeving creëert. Een ander beeldbepalend monument is de VIP-brug in Dubai, 

die helpt het gevoel van spanning op te bouwen bij mensen die onderweg zijn naar 

de racebaan. 

Verder hebben we een nieuwe rubriek geïntroduceerd, Lichtspraak genaamd; die 

omvat enkele van de meest interessante conversaties tussen jonge ontwerpers op 

onze website. Hier spreken zij over het belang van schaduw; zonder dat zou licht 

veel minder spannend en inspirerend zijn. 

Ik nodig u van harte uit van deze uitgave van Luminous te genieten en hem ook 

te beleven. 

Rudy Provoost 

CEO Philips Lighting 

colofon 

gepubliceerd door | Philips Lighting BV – Mathildelaan 1, 5611 BD Eindhoven, Nederland – www.lighting.philips.com 

eindredacteur | Vincent Laganier hoofdredacteur | Paulina Dudkiewicz redactieafdeling | Augustina del Bao 

stuurgroep | Nils Hansen, Fernand Pereira copywriting & editing | Ruth Slavid vertaling | Lionbridge 

grafisch ontwerp | concept | Philips Design, Bureau Kellerman dtp | Relate4u drukwerk | Print Competence Center 

meer informatie | luminous@philips.com T: +31 (0)40 - 2755928 ISSN-nr. | 1876-2972 12 NC | 3222 635 68431 

Voorpagina | Doudoune Club, Val d'lsère, Frankrijk Verlichtingsontwerp | Anne Bureau 

Gedrukt op milieuvriendelijk, gerecycled papier.

DIALOOG 

Uitdagingen in verlichtingsontwerp 

LIGHTSOURCE 4 

Spookperron, 

Sunderland, Verenigd Koninkrijk 

PLATFORM 8 

Kas Oosterhuis 

Rotterdam, Nederland 

PROJECTRAPPORT 10 

Doudoune Club, 

Val d’Isère, Frankrijk 

LICHTSPRAAK 14 

Over het welzijn van mensen, en 

over verlichtingsontwerp met of 

zonder schaduwen 

SNAPSHOT 16 

Soccer City stadion, Zuid-Afrika 

Parlementsgebouw, Egypte 

Replay Store, Italië 

Nelson Mandelabrug, Zuid- 

Afrika 

Ramada Hotel, Turkije 

Mestşká Estakádabrug, Slowakije 

Philipp Pleinwinkel, Oostenrijk 

Santander Bank, Spanje 

DOSSIER 

Organisch licht 

INLEIDING 24 

Organisch licht in de spotlights 


VIP-brug, Meydan, 

Dubai, Verenigde Arabische 

Emiraten 


Mimosa Interactive Artwork, 

Milaan, Italië 

PERCEPTIES 34 

Licht in de natuur: 

bioluminescentie 


Christianshavns Torv, 

Kopenhagen, Denemarken 

50 26 

8 21 

FEEDBACK 

Ontwikkeling en trends in verlichting 

CREATIEF DENKEN 40 

CLU – een beknopte historie 

van inspiratie 

CONCEPT CORNER 44 

Koofverlichting 

SHOWROOM 48 

OLAC architecturaal scenario 

GALERIE 50 

Verlichtingscultuur in Turkije 

SPOTLIGHT 54 

Boeken 

Waar naar toe 

3

Jack Lowe 

4 DIALOOG

SUNDERLAND, VERENIGD KONINKRIJK 

SPOOKPERRON 

Door Ruth Slavid 

Een wand van glasblokken wordt omgevormd tot een voortdurend veranderende optocht van 

spookachtige passagiers op een spoorwegstation in het noorden van Engeland. 

Een van de interessantste aspecten van reizen is het kijken naar de andere 

passagiers, en dit vormde de basis van de installatie die verlichtingsontwerper Jason 

Bruges heeft ontworpen voor het station van Sunderland. Reizigers die in het 

gerenoveerde station wachten op een perron tegenover een voorheen witte muur, 

kunnen nu kijken naar spookachtige figuren die achter de wand lopen, elkaar 

ontmoeten, zitten of gewoon wachten. 

Bruges kwam met dit concept toen hij een wedstrijd won die was georganiseerd als 

onderdeel van de totale renovatie van het station die was ontworpen door Sadler 

Brown Architecture. Het station was steeds belangrijker geworden na de 

introductie van de Tyneside Metro die langs het hoofdspoor loopt, maar dat kwam 

niet tot uitdrukking in de werkelijke situatie: een donkere ondergrondse ruimte. 

Sadler Brown werd aangesteld om in samenwerking met Nexus en Network Rail 

het station lichter en aangenamer in gebruik te maken. 

Een onderdeel van zijn oplossing was het ontwerp van een 144 m lange wand van 

glasblokken achter een van de spoorlijnen, vlak voor een in onbruik geraakt perron. 

Deze wand werd het onderwerp van de wedstrijd: het zoeken naar een manier om 

licht te laten voortkomen uit de wand, gedeeltelijk een verwijzing naar het 

voetbalstadion van Sunderland dat bekend staat als ‘Stadium of Light’. 

Jason Bruges Studio was een van de deelnemers aan de wedstrijd en Bruges was 

geïntrigeerd door het idee de glazen blokken te beschouwen als individuele pixels 

in een digitale weergave. “Ik hield van het idee van het loze perron”, legt hij uit. “Het 

zou wat lijken op het ontwerpen van de typetjes voor een computerspel met een 

lage resolutie.” Hij liet in een simulatie zien dat, ook al was de wand slechts 

15 blokken (en dus 15 ‘pixels’) hoog, dit voldoende was om verschillende typen 

figuren te onderscheiden en hen te zien bewegen. 

light 

Source 

5

Jack Lowe 

6 DIALOOG

Bruges was oorspronkelijk van plan verlichte figuren te gebruiken tegen een donkere 

achtergrond, maar keerde dit idee om naar het gebruik van schaduwen tegen een lichte 

achtergrond – gedeeltelijk omdat dit betekende dat het algemene verlichtingsniveau 

hoger zou worden. Elke pixel wordt verlicht met een LED die regelbaar is op 255 

niveaus van een grijsschaal. 

Jonathon Hodges, Projectmanager voor het project bij Jason Bruges Studio, filmde in de 

loop van twee dagen 60 verschillende plaatselijke mensen om daarmee de typetjes 

voor de animatie te maken. “Ik was er nogal verrast over hoeveel mensen op ons 

aanbod ingingen”, zei hij. Iedereen werd gevraagd langs te komen met een attribuut 

naar eigen keuze: een stuk bagage, een hond, een vouwfiets of zelfs de eigen partner. 

Vervolgens werden zij gefilmd en de opnamen werden opgedeeld in segmenten die 

weer kunnen worden samengesteld in overeenstemming met de syntax in het 

computerprogramma. 

Telkens als een trein langs het perron rijdt, wordt de scène op wand erachter ‘gewist’. 

Als de trein het perron weer heeft verlaten, beginnen de typetjes weer binnen te 

komen en wordt de scène opgebouwd met een toenemend niveau van complexiteit, 

tot de volgende trein arriveert. 

Hoewel de aanwezigheid van de wand van glasblokken een gegeven was, kon Jason 

Bruges Studio wel de afwerking van de blokken kiezen – dat werd een gekruist 

rietwerkpatroon – en van de voegen ertussenin – en die werden wit. Dit was een 

betrekkelijk eenvoudige esthetische beslissing, maar andere delen van het project 

waren technisch gezien uitdagender. Het bedrijf ontwierp een frame dat binnen in de 

wand zit en dat alle LED’s ondersteunt evenals de kabels waarmee ze verbonden zijn. 

Deze kabels waren een van de lastigste elementen doordat ze moesten voldoen aan de 

strenge eisen van Network Rail ten aanzien van ontvlambaarheid en uitstoot van 

allergie veroorzakende stoffen. 

Kuldeep Vali, de Business Development Manager bij Philips die samenwerkt met Jason 

Bruges Studio, legt uit: “De kabels moesten van een bepaald type zijn dat bekend is als 

LSOH-kabel. We hadden nooit eerder een product uitgevoerd met die kabel dus we 

moesten er een speciale oplossing voor ontwikkelen. Het was een grote uitdaging een 

kabel te vinden die dezelfde elektrische specificaties en brandbescherming biedt.” 

Andere technisch veeleisende elementen waren de behoefte aan bewegingssensoren 

voor het detecteren van binnenkomende treinen en de lengte ervan, zodat de animatie 

daar dienovereenkomstig op kan reageren. 

Maar niets van deze complexiteit is zichtbaar voor de reizigers op het perron. Die kijken 

gewoon naar de voortdurend veranderende scène voor hen en genieten ervan. Het 

enige probleem waarmee zij rekening moeten houden, is het gevaar dat ze hun trein 

missen doordat ze té gefascineerd raken door de voorvallen van deze spookachtige 

typetjes. 

Klant 

Nexus 

Architect 

Sadler Brown Architecture 

Technicus 

Arup 

Adviseur openbare kunst 

Andrew Knight 

Glasblokken 

Glass Block Technology 

Verlichtingsontwerp 

Jason Bruges, Jonathon Hodges 

Jason Bruges Studio, Londen, Verenigd Koninkrijk 

Verlichtingsoplossingen 

Kuldeep Vali, Philips Lighting 

Lee Shields, Architainment 

Elektrische installateur 

LX Engineering Ltd. 

Lichtbronnen 

Philips maatwerk eW Flex SLX, 

warmwitte LED’s met LSOH-kabel 

1 W per knooppunt 

Lichtregelsystemen 

Philips Video System Manager 

VSM Pro Composite 103-000022-01 

Websites 

www.nexus.org.uk/artontransport 

www.sadlerbrown.co.uk 

www.jasonbruges.com 

7

8 DIALOOG 

Waarom speelt computertechnologie zo’n belangrijke rol in uw 

werk? 

Het is eigenlijk nogal logisch om informatie- en 

communicatietechnologieën te gebruiken in de architectuur. 

Alles wat ik doe, is het in het ontwerpproces actief toepassen 

van de nieuwste technologie op dit gebied. 

Maar u gebruikt deze technologie op een grotere schaal dan 

veel van uw collega’s. 

Ja, dat is waar en dat komt gedeeltelijk doordat we 

technologie en architectuur willen integreren, maar ook 

omdat we voortdurend op zoek zijn naar verbanden tussen 

visuele kunst en architectuur. Al in 1994 organiseerden Ilona 

Lénárd en ik het evenement ‘Sculpture City’, dat als doel had 

op een digitaal platform een fusie tot stand te brengen van 

visuele kunsten en architectuur. 

Terwijl de meeste architecten nog werken met 

schaalmodellen kunnen wij in een veel vroeger stadium 

modellen van gebouwen maken die de schaal van de realiteit 

benaderen. Dat is iets wat visuele kunstenaars kunnen doen; 

die creëren hun eigen realiteit op vol formaat. 

In de virtuele wereld kun je je eigen visie op de wereld 

scheppen, een omgeving waarvan je alles weet wat er te 

weten is omdat jij degene bent die hem geschapen heeft. 

Dankzij deze beheersing van het ontwerpen bouwproces 

kunnen we elk gebouw nauwkeuriger dan voorheen op maat 

maken om te voldoen aan de eisen van de locatie en die van 

de klant en de gebruiker. 

KAS OOSTERHUIS 

Architect, ONL [Oosterhuis-Lénárd], Rotterdam, Nederland 

Interview door Vibeke Gieskes 

Luminous besprak het gebruik van de nieuwste technologieën met Professor Kas Oosterhuis. Hij en zijn 

‘Hyperbody’ onderzoeksgroep werken aan de ontwikkeling van ‘niet-standaard architectuur’.

En dat vereist waarschijnlijk een andere productievorm dan wat 

gebruikelijk is? 

In onze projecten zijn vormgeving en productie onmiddellijk 

vanaf het allereerste begin onlosmakelijk met elkaar 

verbonden. Dankzij onze ‘file to factory’-productie kunnen 

we industriële oplossingen op maat leveren; het grote 

voordeel daarvan is dat elke component in een gebouw 

verschillend kan zijn. Eigenlijk leveren we aan de producer 

een script voor het gebouw, waarbij we gebruik maken van 

complexe geometrietechnieken. De gegevens voor het 

gebouw worden in tabelvorm naar de productieafdeling 

gestuurd, die vervolgens de verschillende componenten van 

het gebouw produceert. Wat maar heel weinig mensen zich 

realiseren, is dat dit niet noodzakelijkerwijs duurder is dan 

serieproductie. Het vreemde is hier dat de technieken die in 

deze productievorm worden gebruikt al heel erg lang 

bestaan: Staal- en glasfabrikanten hadden de machines al, 

maar nu beginnen ze die ook te gebruiken. Ons werk is 

eigenlijk helemaal niet futuristisch of avant-gardistisch. We 

maken gewoon gebruik van voorzieningen die al heel lang 

beschikbaar waren! 

Niettemin heeft uw werk te maken met een hoog niveau van 

experimenteren en onderzoek. 

In mijn ‘Hyperbody’ onderzoeksgroep aan de Technische 

Universiteit van Delft onderzoeken we industriële 

maatwerkoplossingen. Technologie die afkomstig is uit de 

branche van de computergames wordt gebruikt voor het 

ontwikkelen van nieuwe ontwerptools, en die worden 

vervolgens gebruikt in het ontwerpproces. 

Een van onze projecten is de ‘interactieve wand’. Een directe 

toepassing daarvan is te vinden in de dynamische 

geluidsbarrière die we ontwikkelden voor gebruik langs een 

spoorweg. Hier wordt geluid gebruikt als een set signalen 

waarop de wand reageert. Als er een trein nadert, 

detecteren de sensors in de wand het geluid en dit zorgt 

ervoor dat de wand oprijst. 

Dit betekent dat het landschap niet langer permanent 

verborgen hoeft te blijven achter een ‘hekwerk’, terwijl de 

bewegende wand toch een doelmatig geluidsscherm is voor 

de passerende treinen. In de toekomst zal dit soort 

maatwerkoplossingen ongetwijfeld leiden tot waardevolle 

oplossingen en toepassingen voor complexe problemen. 

Licht speelt in uw gebouwen een belangrijke rol als visueel 

verschijnsel. Hoe doet u dat? 

Mijn virtuele gebouwen zijn in feite georganiseerde 

puntenwolken waarin elke individuele punt afzonderlijk 

geactiveerd kan worden. In het ontwerp uit 2007 voor het Al 

Nasser Hoofdkantoor in Abu Dhabi kan elk vensterkozijn 

bestuurd worden, en de gevel is gemaakt van LED-pixels die 

individueel geregeld kunnen worden. Dit maakt licht ideaal 

voor het op een interactieve manier gebruiken van ruimten: 

in het Zoutwaterpaviljoen (1997) gebruikten we sensoren 

zodat de bewegingen van de eindgebruikers de 

lichtveranderingen triggerden. Nu ontwikkelen we een 

soortgelijk systeem voor een nieuwe ‘Cockpit’ – een 

geluidsscherm met industriële ruimte – langs de autosnelweg 

vlakbij Haarrijn. 

We verenigen flexibiliteit en intelligente oplossingen in de 

gebouwen om zo een omgeving te scheppen die 

aangenamer is voor de gebruikers en hen meer comfort 

biedt. Licht kan helpen te bepalen wat voor indruk een 

ruimte of een gebouw wekt. 

Website 

www.oosterhuis.nl 

9 

Lénárd Oosterhuis

Hélène Hilaire 

10 DIALOOG 

DOUDOUNE CLUB, VAL D’ISÈRE, FRANKRIJK 

HARMONIE 

VAN KLEUREN 

Interview door Isabelle Arnaud 

Vlakbij het uiteinde van de skipistes kan men uitrusten of dansen in deze bekoorlijke ruimte die is 

ontworpen door Patrick Jouin. Anne Bureau, de Franse verlichtingsontwerper, legt uit hoe zij het 

licht alom aanwezig en de armaturen onzichtbaar maakte.

Ontwerper Patrick Jouin en architect Sanjit Manku hebben samengewerkt aan de vormgeving van de Doudoune 

Club in Val d’Isère om er een architectuur te creëren waarin licht altijd subtiel is, maar toch alom aanwezig. Geen 

van de armaturen is zichtbaar, met uitzondering van één hangende installatie die Patrick Jouin zelf ontwierp. 

Wat is de Doudoune Club? 

Het is een nachtclub in een van de beroemdste skioorden in de Franse Alpen. Het gebouw omvat 600 m² en 

bevindt zich aan de voet van de skipistes. Er is een dansvloer op de begane grond, en boven bevindt zich een 

lounge die uitkijkt over de bergen. In de winter is het hele gebouw omgeven door sneeuw. De lounge gaat ’s 

middags om 5 uur open en biedt een comfortabele ruimte om uit te rusten en een drankje te nuttigen als de 

avond valt, en mensen kunnen er elkaar ontmoeten voordat zij aan het diner gaan. De dansvloer gaat pas veel later 

open. Voor beide ruimten was kunstlicht nodig. 

Hoe benaderde u het verlichtingsontwerp? 

Ik werkte op basis van de schetsen van Patrick Jouin en had ook veel gesprekken met hem en met de klanten, 

Aurélie en Cyril Bonnevie. De verlichting is gebaseerd op de vormgeving van het meubilair en de architectuur, 

waarbij de roze-violette kleur die je op diverse plaatsen kunt zien een sterk verbindend element vormt tussen de 

twee verdiepingen. Bovenal was het belangrijkste idee de lichteffecten te laten zien, maar niet de armaturen zelf, 

die alle geïntegreerd zijn in de meubels of in de architectuur. Ik moest ook werken met een beperkt budget en 

daarom heb ik gekozen voor producten die eenvoudig en toch efficiënt waren in termen van hun technologie en 

hun energieverbruik. Daarom zijn de voornaamste lichtbronnen fluorescentiebuizen en LED’s en die stelden ons 

in staat het licht alleen te leveren waar en wanneer het nodig was. 

11

12 DIALOOG 

Wat voor ambiance schiep u in de discotheekruimte? 

Ik moet dan eerst de buitenverlichting bij de ingang van de nachtclub beschrijven. 

Vanaf de straat ga je naar beneden via een rechte trap die wordt verlicht met twee 

metaalhalogeenspots aan de zijwanden en met een LEDline-set in de vloer. De 

binnenverlichting bij de ingang, die is gerealiseerd met inbouwdownlights in het 

plafond die zijn voorzien van een violet filter, benadrukt het logo ‘Doudoune’ op de 

vloer. Zodra je binnenkomt, zie je de ellipsvormige receptiebalie, die van binnenuit 

wordt verlicht door witte elektroluminescente diodes. Aan de rechterkant zorgen 

inbouwarmaturen en wallwashers met halogeenlampen voor een goed 

verlichtingsniveau. Vervolgens kom je in de discotheekruimte, waar ik dynamische 

verlichting wilde (anders dan de verlichting van de dansvloer) die zowel een 

aangename sfeer kan leveren als een feestelijke met kleurveranderingen. 

Hoe realiseerde u deze verlichting? 

Hoewel je had kunnen verwachten dat dit met LED’s zou zijn gedaan, maakte ik 

gebruik van fluorescentiebuizen, verborgen achter de stoelen in de VIP-ruimte, die 

voorzien zijn van filters in de kleuren geel, oranje, warmwit (2700 K) en koelwit 

(6500 K) . De kleurveranderingen werden opzettelijk beperkt om een warme sfeer 

en zachte effecten te realiseren die harmoniseren met de dimbare 

halogeeninstallatie boven de bar, die is ontworpen door Patrick Jouin. Op dezelfde 

verdieping is er een rookruimte met transparante wanden die een lichtroze tint 

hebben, waarbij ook roze licht afkomstig is van neonlampen en spots met intense 

bundels die gericht zijn op de grote asbakken. Alle lichteffecten leveren een warme 

sfeer die in harmonie is met de verschillende, maar zachte kleuren. 

En wat zijn de overige belangrijke keuzen voor het verlichtingsontwerp van de lounge op 

de bovenverdieping? 

Ik probeerde dezelfde tinten te handhaven en ik gebruikte de open entresol als een 

vector van licht. De wand is transparant met een violet filter en loopt door tot 

helemaal beneden, waardoor mensen van bovenaf de dansvloer kunnen zien. 

Fluorescentiebuizen met een violet filter zijn geïnstalleerd achter de lange bank die 

je van buitenaf kunt zien. De algemene sfeer van de lounge is warmwit (2700 K), en 

wordt geleverd door de fluorescentiearmaturen die verborgen zijn in de holle 

hoeken van de wanden, vlakbij het plafond. 

Ten slotte heb ik ervoor gekozen amberkleurige LEDstrings te integreren in de bar 

zelf en de ‘sticks’ die zijn ontworpen door Patrick Jouin. De hele vloer maakt 

gebruik van indirecte verlichting en de reflectie van de kleuren levert een 

zalmkleurig licht op het plafonds, wat een zachte sfeer schept en een gevoel van 

gezelligheid. 

Klant 

Aurélie en Cyril Bonnevie, 

Doudoune Club 

Binnenhuisarchitect 

Patrick Jouin, Agence Jouin Manku, 

Parijs, Frankrijk 

Hoofdarchitect 

ERM Construction, Chambéry, Frankrijk 

Verlichtingsontwerper 

Anne Bureau, Agence Anne Bureau, 

Bordeaux, Frankrijk 


Guy Gauthier, Philips Frankrijk 


INEO 

Lichtbronnen 

Philips MASTER TL5 HO 35 W /827 /830, 

MASTERColour CDM-TC 35 W /830, 

Affinium LEDstring amberkleurig en koelwit 

Armaturen 

Philips LEDline2 wit, 

TMX204 1x TL5 35 W HFP 

ACDC, Deltalight, Erco, Mole Richardson, 

Procédés Hallier, Thorn, Zumtobel. 

Lichtregeling 

Showtec 

Websites 

www.doudouneclub.com 

www.patrickjouin.com 

www.annebureau.fr

Agence Jouin Manku 

13 

Hélène Hilaire 

Agence Jouin Manku

Lichtspraak 

14 DIALOOG 

chantelle.stewart 

4 posts sinds 

19 juli 2010 

DE DONKERE KANT 

VAN LICHT!? 

Over het welzijn van mensen en over verlichtingsontwerp met of zonder schaduwen 

Lichtspraak is een nieuwe rubriek die de lezers voorziet van enkele heel interessante conversaties over verlichting die 

plaatsvinden tussen jonge ontwerpers. Deze conversaties, die hier zijn weergegeven in een volledig ongemodereerde 

vorm, vonden oorspronkelijk plaats op onze Light Community-website. Dat is voor jonge professionals een 

uitstekende plaats voor het bespreken van onderwerpen die hen interesseren, ongehinderd door geografische 

afstanden en zonder de noodzaak hun argumenten te verdedigen of te rechtvaardigen tegenover klanten 

of werkgevers. 

1. 21 juli 2010, 15:08 in antwoord op: Paulina Dudkiewicz 

Ik vind dat schaduw een essentieel onderdeel van het verlichtingsontwerp zou moeten zijn, 

vooral met betrekking tot het welzijn van mensen. 

Het vaak aangehaalde wetenschappelijke onderzoek naar de rol van licht in fysiologische 

processen zoals het circadiaanse systeem demonstreert dat de veranderende relatie tussen 

licht en donker in de loop van een dag essentieel is voor hoe het lichaam functioneert. 

Dit roept de gedachte op dat de verschuiving tussen licht en donker essentieel is op een 

tijdelijke basis, maar ik denk dat het voor ontwerpers belangrijk is die relatie ook op een 

ruimtelijke basis te overwegen. Tenslotte zijn mensen maar zelden statisch: we leiden onze 

levens terwijl we rondbewegen in onze omgeving. 

2. 21 juli 2010 19:55 in antwoord op: Chantelle Stewart 

Wel, het is een onweerlegbaar feit dat schaduw een belangrijke rol speelt in onze visuele 

perceptie. Zoals Chantelle zegt, zouden we de relatie van licht en donker en de overgang 

tussen beide beslist ook moeten beschouwen op een ruimtelijke basis. Schaduwen onthullen 

objecteigenschappen zoals vorm, volume en textuur, en kunnen dus plasticiteit opwekken in de 

visuele omgeving. Op het niveau van de verlichtingssynthese is schaduw voor licht wat een rust 

betekent voor een muzieknoot of een komma voor een zin. Daarom is ontwerpen met 

schaduwen of met de opzettelijke afwezigheid ervan essentieel, ongeacht of ons ontwerpdoel 

nu zinspeling of illusie is. 

Een ander belangrijk aspect van schaduw ligt in de psychologische associaties die we ermee 

maken. Zo geeft het spel van maanlicht en schaduw op het subtiel golvende oppervlak van de 

Middellandse Zee ons bijvoorbeeld een gevoel van rust. Volgens mij is dit een andere relatie die 

overwogen moet worden bij het ontwerpen van de verlichte omgeving. In feite zit deze 

opvatting achter de prijswinnende inzending van het verlichtingsontwerp voor de onlangs 

gehouden internationale architectuurwedstrijd ‘Hervorming van de toren van Piraeus’ in 

Griekenland. Wij ontwikkelden dit verlichtingsconcept, waarin de gevel in real-time reageert op 

de wind en het spel nabootst van de helderheid van de nachtelijke zee. 

adanilof 

4 posts sinds 

16 juli 2010


4 posts sinds 

19 juli 2010 

3. 22 juli 2010, 9:48 in antwoord op: Athanassios Danilof 

Ik zou eerder willen opperen dat duisternis fundamenteler is. Visueel bezien, is de nacht gemaakt van schaduwen en 

het is de rol van de verlichtingsontwerper om daaruit ‘s nachts geselecteerde elementen van de omgeving te 

beeldhouwen. Daardoor is het duister eerder de blanco pagina, of de verbroken stilte, dan de grammatica in de 

metafoor van Thanos. We moeten daar zorgvuldig mee omgaan. 

Wij hebben gewerkt aan een kerk aan de westkust van Ierland. De aannemer is nu ter plaatse. Het gebouw maakt 

deel uit van het landschap, door de noordelijke Atlantische wind vastgeklampt tegen de kust. De grijze, ruw 

gehouwen lokale steensoort is doorboord met heel smalle vensters. Een geschiedkundige schreef dat de 

oorspronkelijke architect de kerk ontwierp voor de lokale mensen ‘die liever eenvoudig de rozenkrans bidden dan 

dat zij opzichtige lampen willen voor het lezen van dikke handboeken van devotie’. 

4. 22 juli 2010 16:32 in antwoord op: Chantelle Stewart 

Ik denk dat we op dit punt een onderscheid moeten maken tussen verlichtingsinterventies in de stedelijke 

omgeving en die op het platteland. In de stedelijke context is er eerder een aanzienlijke hoeveelheid 

omgevingslicht dan duisternis, evenals een aanzienlijke hoeveelheid visuele informatie. Belangrijker nog: de 

stedelijke omgeving heeft een hele set functies die onmiskenbaar niet aanwezig zijn op het platteland. 

Daardoor is onze verwoording van de verlichting aanzienlijk verschillend in deze context. Dat gezegd zijnde, ik 

pleit op GEEN ENKELE manier voor oververlichting en ultradynamische kleurenschema’s. Zo’n soort 

benadering is catastrofaal en leidt tot chaotische nachtelijke stadsbeelden. In tegendeel, ik geloof dat wij als 

verlichtingsontwerpers zouden moeten streven naar het vestigen van een visuele hiërarchie die altijd rekening 

houdt met de bijzondere kenmerken van elke situatie en zijn inwoners, inclusief de stedelijke functies of de 

omringende fauna en flora. Om dat te kunnen communiceren, zal ons verlichtingsvocabulair vaak moeten 

veranderen. 

Een van de projecten die ik een paar jaar geleden uitvoerde, was de verlichting van een kunstgalerie met een 

heel grote tuin in een op de monumentenlijst staand dorp op het eiland Sifnos, een van de Cycladen. Mijn 

benadering was het op een vriendelijke manier onthullen van de architectuur met behulp van subtiel wit licht 

en het toevoegen van visuele interesse door het scheppen van schaduwpatronen die vertrouwd zijn voor de 

eilandbewoners dankzij de visuele beleving ervan bij daglicht. 


4 posts sinds 

19 juli 2010 

5. 22 juli 2010, 18:27 in antwoord op: Athanassios Danilof 

Re: De donkere kant van licht?! 

Ik denk dat je mijn punt niet goed hebt begrepen Thanos. 

adanilof 

4 posts sinds 

16 juli 2010 

Niets in mijn posting was bedoeld als kritiek op jouw eerdere werk of op het lichtplan waar je naar verwees. 

Helemaal niets. Ik richtte me meer op het onderwerp ‘licht en duisternis’ en de principes van onze benaderingen. Ik 

had het over overeenkomst, niet over tegenstelling. 

Er bestaan diverse belangrijke verschillen tussen jouw kantoortorenproject en onze kerk, niet in het minst doordat 

het onze om de binnenkant gaat en het jouwe om de buitenkant. Ik nam deze voorbeelden omdat ze 

vanzelfsprekend zijn. Mijn bedoeling was de aandacht te vestigen op de brede compatibiliteit van onze processen, 

ondanks deze verschillen. In jouw eigen post met commentaar op je werk put je inspiratie voor het 

verlichtingsontwerp uit het maanlicht, windpatronen en de zee: eigenschappen van het landschap. Voor ons geldt 

dat ook. Jouw lichtplan wordt meer beïnvloed door deze natuurlijke en omgevingsinvloeden dan door het 

voorschrijven van een set kunstmatige concepten en daardoor realiseerde je een heel subtiel en gevoelig ontwerp. 

Jouw antwoord duidt verder op een project dat die overeenkomsten in de benadering illustreert. Ik feliciteer je met 

je succes. En ik hoop dat ons lichtplan om dezelfde redenen zal slagen. 

Volg deze en andere discussies op community.lighting.philips.com/message/2741#2741 

15

Pietro Savorelli 

REPLAY STORE, MILAAN, ITALIË 

Deze nieuwe topwinkel, met een totaal oppervlak van ongeveer 800 vierkante 

meter verdeeld over drie verdiepingen, opende in april zijn deuren in de Corso 

Vittorio Emanuele, een van de bekendste modestraten in Milaan. 

Architect Baccioni-Bianchi wilde dat het project afgestemd zou zijn op zijn 

natuurlijke omgeving. Hij maakte waar mogelijk gebruik van natuurlijke materialen 

zoals hout en ijzer, en zocht naar duurzame methoden voor het ontwerpen van het 

pand. Verminderen van de warmteproductie en het energieverbruik van lampen 

was een eerste zorg, en die werd opgelost door het gebruik van LED-verlichting. 

Het verlichtingsconcept maakt het mogelijk zowel de uitgestalde goederen goed te 

zien én recht te doen aan de ruimte en de afmetingen van de winkel zelf. De 

verlichting van de artikelen, met LED-armaturen die er dichtbij zijn geplaatst, 

contrasteert met de achtergrondverlichting die is gebaseerd op omtrek- en 

oppervlakteverlichting. 

16 DIALOOG 

Klant 

Replay 

Architect, verlichtingsontwerp 

Roberto Baccioni 

Simona Bianchi 

Studio 10, Florence, Italië 


Philips Italië 

Lichtbronnen 

Philips Affinium LEDstring met hoog vermogen, 

MASTER LEDbulb 7 W 

Armaturen 

Philips SpotLED III, 10 W, 

eW Profile Powercore 

Websites 

www.replay.it 

www.studio10.it

PHILIPP PLEINWINKEL 

WENEN, OOSTENRIJK 

Deze mono-brand winkel met een vloeroppervlakte van 100 vierkante meter 

werd in februari geopend in het modecentrum van de Bauernmarkt in Wenen. Hij 

is ingericht in een minimalistische stijl met een koele, onopvallende benadering die 

de volledige aandacht van de klanten richt op de uitgestalde artikelen. 

De winkelvloer wordt volledig verlicht met koelwitte LED-verlichting. Dit draagt bij 

aan de opzettelijk koele sfeer en de helderheid ervan creëert het ideale decor voor 

de producten die er verkocht worden. De lay-out van de semi-inbouw SpotLED III 

spots met 5 hoogvermogen-LED’s versterkt de pure lijnen van het interieur. Philips 

eW Profile Powercore-armaturen zijn direct in de planken gemonteerd en die 

werpen een gelijkmatig licht over de individuele compartimenten. Het enige 

afwijkende is te vinden in de pasruimte. Daar worden drie CDM 35 W Elitelampen 

met een goede kleurtemperatuur gebruikt. De energie-efficiënte 

verlichtingstechnologie die overal in deze winkel is gebruikt, toont aan dat luxe 

geen synoniem hoeft te zijn voor verspilling. 

Klant 

Philipp Plein 

Architect 

Stefan Mauritz, Mauritz Design 

München, Duitsland 


Ilka Schnelle, Philips Duitsland 

Lichtbronnen 

MASTERColour CDM-T Elite 35W 

Armaturen 

Philips SpotLED III, 10 W, 

eW Profile Powercore 

Fugato Mini 35 W 

Websites 

www.philipp-plein.com 

www.mauritzdesign.com 

17 

Stefan Mauritz, Mauritz Design

John Westermeyer 

SOCCER CITY STADION 

JOHANNESBURG, ZUID-AFRIKA 

Het oorspronkelijke stadion, gebouwd in 1986, stond bekend als de FNB (First 

National Bank). Voor het FIFA Wereldkampioenschap 2010 werden enkele 

ingrijpende wijzigingen aangebracht. Het totale stadionontwerp is geïnspireerd 

door de iconische Afrikaanse pot, beter bekend als de kalebas. Om het aantal 

zitplaatsen te kunnen verhogen tot een capaciteit van 94.700, waardoor dit het 

grootste stadion van Afrika zou worden, werd de bovenste ring rondom de hele 

omtrek uitgebreid. Er werd een omringend dak gebouwd plus een nieuw 

kleedkamercomplex, en er werden nieuwe schijnwerpers geïnstalleerd. 

Het veld wordt verlicht met 540 Philips ArenaVision schijnwerpers die op 45 m 

boven het veldniveau gemonteerd zijn aan de rand van het stadiondak, wat leidt tot 

een ‘ring van vuur’. Dit maakt het mogelijk een gemiddelde lichtsterkte van meer 

dan 2400 lux op de hoofdcamera’s te richten. De verlichtingsoplossing voor het 

speelveld is ontworpen om te kunnen voldoen aan de hoogste standaarden voor 

high-definition televisiedekking en om de beleving te verbeteren voor 

toeschouwers, spelers en televisiekijkers. 

18 DIALOOG 

Klant 

Gemeente Johannesburg 

Architecten 

Boogertmann + Partners, 

Johannesburg, Zuid-Afrika 

Populous, Londen, Verenigd Koninkrijk 

Elektrische technici 

Advoco Engineering 


Murray Cronje, Philips Zuid-Afrika 

Mathieu Sergent, Philips Lighting 

Lichtbronnen 

Philips MHN-SE 2000 W, 5600 K, Ra=90, 

MHN-LA 1000 W, 5600 K, Ra=90 

Armaturen 

Philips ArenaVision MVF404, 

ArenaVision MVF403 

Websites 

www.soccercity2010.co.za 

www.joburg.org.za 

www.boogertman.com 

www.populous.com

SANTANDER BANK, SPANJE 

Santander City is een van de meest ambitieuze projecten die zijn ondernomen 

door een Spaanse onderneming: een enorme hoofdkantoorcampus met kantoren 

voor 12.000 mensen, recreatievoorzieningen, een hotel en zelfs een museum. Het 

ontwerp van de campus is in harmonie met de omgeving ervan, waarbij een zwaar 

accent ligt op het landschap en de gebouwen slechts 20% van het totale terrein 

beslaan. Een groot deel van het terrein is herbebost en opnieuw beplant met 

inheemse bomen. 

De hoofdingang voor bezoekers van de campus is een spectaculaire glazen ‘kubus’ 

van 20 x 20 m en een hoogte van 25 m. ’s Nachts wordt die volledig verlicht met 

LED-technologie. Philips heeft maatwerkoplossingen gemaakt die zijn ontwikkeld 

in overeenstemming met de ideeën van de architect en de verlichtingsontwerper. 

Digitale lichtregeling door RDM DMX bootst het logo van de bank na in de 

ondernemingskleuren wit en rood. Via het licht wordt uitdrukking gegeven aan de 

merkwaarden van de Santander Groep: dynamiek, kracht, innovatie, leiderschap, 

commerciële gerichtheid en professionele ethiek. 

Klant 

Banco de Santander 

Architect 

Alfonso Millanes, Madrid, Spanje 


Mario Gentilli, Bahia Blanca, Argentinië 

Technicus 

Miguel Gomez Aceves, TYPSA, Madrid, Spanje 


Marc Reignier, Philips Lighting 

Carlos Rayon, Rodrigo Garcia-Moreno, 

Fabio Fornasi, Philips Spanje 

Installateur 

INABENSA 

Lichtbronnen 

Philips Luxeon K2 rood en koelwit 

Armaturen 

Philips maatwerk-LED-oplossingen voor sfeer‑, 

wand‑ en oriëntatieverlichting 

Websites 

www.santander.com 

www.typsa.com 

19 

Javier Sancho, Photoframe

John Westermeyer 

NELSON MANDELABRUG 

JOHANNESBURG, ZUID-AFRIKA 

Op 20 juli 2003 ging in Johannesburg de grootste tuibrug van zuidelijk Afrika open. 

De 284 meter lange brug overspant 42 in bedrijf zijnde spoorweglijnen en verbindt 

Braamfontein, in het oude Johannesburg, met Newtown in het hart van het nieuwe 

zakendisctrict van de stad. 

De middelste hoofdoverspanning is zo licht mogelijk ontworpen met behulp van 

een stalen constructie en een samengesteld betonnen wegdek, terwijl de 

zwaardere zijoverspanningen zijn opgebouwd uit gewapend beton om een 

tegenwicht te bieden voor de lange hoofdoverspanning. 

De brug wordt ’s nachts verlicht met Philips LED-lampen en onderscheidt zich 

tussen de vele grote gebouwen van de stad. Tijdens de FIFA 

Wereldkampioenschappen 2010 werden de pylonen elke avond verlicht in 

verschillende kleuren om de teams te symboliseren die op dat moment speelden 

evenals de kleuren van de Zuid-Afrikaanse vlag. Dit zorgde voor spanning en 

plezier bij de mensen die over de brug wandelen of rijden. De Nelson Mandelabrug 

wordt nu een nachtelijk symbool van communicatie en eenheid. 

20 DIALOOG 

Klant 

Gemeente Johannesburg 

Architect 

Joint-venture van BKS en ARQ 

Verlichtingsoplossing 

Eddie Johnson, Philips Zuid-Afrika 

Tomas Sandoval, Philips Color Kinetics 

Armaturen 

Philips eW Powercore, 

ColorReach Powercore 


Philips ethernet‑ en DMX-controllers en iPlayer 

Websites 

www.joburg.org.za 

www.southafrica.info/business/economy/infrastructure/ 

mandelabridge.htm

PARLEMENTSGEBOUW, CAÏRO, EGYPTE 

Het voormalige Paleis van Maglis El Shura, daterend uit 1878 en nu de behuizing 

van het Egyptische, uit twee Kamers bestaande parlement, werd na een brand in 

2008 volledig gerenoveerd. Het vernieuwde gebouw vormt ’s nachts een contrast 

met de heldere en drukke omgeving van de binnenstad van Caïro. 

Verlichting versterkt de majestueuze vorm van het gebouw en benadrukt de rijke 

details met naar boven gericht strijklicht in het midden en aan de zijkanten, en 

schijnwerperverlichting op de rest van de gevel. Een warme lichtkleur benadrukt de 

structuur en de ruwheid van de stenen van het Paleis, en dat zorgt voor een indruk 

van diepte door de variatie in de gelaagde witte stenen. 

Philips lineaire eW Graze Powercore is gebruikt voor de kolommen en pilaren, 

terwijl de eW Blast Powercore de rest van de gevel in schijnwerperlicht zet om een 

gelijkmatige balans te verkrijgen. Het gebruik van LED’s biedt de toegevoegde 

waarde van een lange productlevensduur met slechts zeer minimale 

onderhoudsbehoeften - een belangrijke factor voor klanten in Egypte. 

Klant 

Shura Council 


Nadia Shaker, Mohamed Kamies 

Philips Egypte 


Arab Contractors 

Armaturen 

Philips eW Blast Powercore, 

eW Graze Powercore 

Website 

www.parliament.gov.eg 

21 

Luis Pedro Costa Gomez

Volkan Doğar 

RAMADA HOTEL, ANTALYA, TURKIJE 

Antalya is een Turkse stad die wereldwijd aan populariteit wint bij toeristen dankzij 

haar prachtige ligging en klimaat. Als u ooit Antalya bezoekt, zult u in het centrum 

een indrukwekkend ontworpen hotel vinden dat is gebouwd op de klippen die het 

symbool van de stad zijn geworden. Ramada Hotel is het nieuwste en aantoonbaar 

meest exclusieve hotel dat beschikbaar is in de stad. Het is het hele jaar door een 

populaire reisbestemming geworden voor zowel lokale als buitenlandse toeristen. 

Het doel van de verlichting was het completeren van de gastvrije en vredige 

ambiance van de elegante, moderne architectuur. Aangezien de lichtbronnen die 

zijn gebruikt voor zowel het interieur als het exterieur van het hotel voor 95% uit 

LED’s bestaan, verdient het hotel ook de omschrijving van ‘Groen Hotel’. In de 

lobby bijvoorbeeld accentueren Philips eW Cove Powercore-armaturen de 

balkons op elk niveau. De gevelverlichting benadrukt het beste van de vormgeving 

van het hotel, waardoor het zich onderscheidt van zijn buren. 

22 DIALOOG 

Klant 

Antalya Karakaş Inşaat 

Architect 

Hakan Külahçı, ARTMIM 

Antalya, Turkije 


Onur Yiğit, Nevzat Çağlar 

Philips Turkije 


Sinerji Proje Mühendislik 

Lichtbronnen 

Philips hoogvermogen-LED’s, 

Affinium hoogvermogen-LEDstring, 

PL-C-lampen 

Armaturen 

Philips eW Cove Powercore, 

eW Graze Powercore, 

ColorGraze Powercore, 

ColorReach Powercore, 

SpotLED I, 4 W, 

FBH146 downlight met geringe inbouwdiepte 

Websites 

www.antalyakaratasinsaat.com 

www.artmim.com.tr

MESTSKÁ ESTAKÁDABRUG 

POVAŽSKÁ BYSTRICA, SLOWAKIJE 

Het laatste gedeelte van autosnelweg D1 tussen Bratislava en Zilina, in het 

noordwesten van Slowakije, werd eind mei geopend. Het bevat een verhoogde 

verkeersbrug boven de stad Povazska Bystrica. De Mestská Estakádabrug is een 

968 meter lang viaduct dat oprijst tot een hoogte van 42 tot 53 meter boven de 

stad. In verband met de stedelijke eisen moest het zo klein mogelijk zijn en daarom 

zijn beide rijrichtingen van de snelweg op afzonderlijke pilaren geplaatst. De 

pylonen van gewapend beton vormen een fraaie blikvanger voor zowel bezoekers 

als mensen die in de omgeving wonen. 

De interessante vorm van de brug leidde tot het idee om te spelen met contrasten 

en schaduwen in hoofdzakelijk groene en grijze kleuren. LED-armaturen werden 

gebruikt voor het benadrukken van bepaalde elementen van de pilaren, en deze 

benadering maakte het ook mogelijk door middel van kleurscènes de sfeer te 

veranderen voor verschillende evenementen. Een evenwichtige combinatie van 

conventionele metaalhalogeenlampen en LED-verlichting benadrukt de grandeur 

van dit nieuwe beeldbepalende monument en verfraait de stad bij nacht. 

Klant 

NDS – National Highway Company 

Ontwerpengineer 

Miroslav Maťaščík 

ALFA 04, Bratislava, Slowakije 


Juraj Zaťko, Philips Slowakije 

Elektrische installateurs 

Vikon s.r.o, 

ZKF Elektro s.r.o. 

Lichtbronnen 

Philips CDM-TD 70 W /942, 

CDM-T 70-150 W /942 

Laagvermogen RGB-LED 

Armaturen 

Philips Decoflood 606, 616, 619, 

iColor Accent Powercore 


Philips iPlayer3 

Websites 

www.povazska-bystrica.sk 

www.alfa04.sk 

23 

Vilma Plesníková

24 DOSSIER

ORGANISCH LICHT 

IN DE SPOTLIGHTS 

De term 'organisch licht' heeft iets van een oxymoron of 

‘contradictio in terminis’. Natuurlijk licht is van groot belang 

voor onze gezondheid en ons welzijn. Het is de levensbron 

en bepaalt hoe we rondlopen in ons dagelijkse leven. Het 

gebruik van organisch licht wordt echter ook bepaald door 

de situatie, haar functie en de maatschappij. De VIP-brug bij 

de Meydan racebaan in Dubai is daarvan een perfect 

voorbeeld. ’s Nachts geeft het organische licht dat afkomstig 

is van de brug een heldere blauwe tint, waardoor hij lijkt op 

een golf die over een eindeloze zee rimpelt. 

Zeg het woord 'organisch' tegen een willekeurige 

verlichtingsontwerper en hij zal onmiddellijk denken 

'lichtbron'. Een diode die organisch licht uitstraalt (OLED) 

bestaat uit een stapel van meerdere halfgeleiderlagen die 

gepositioneerd zijn tussen twee elektroden waarvan er een 

transparant is. Ze worden gebruikt in de flatscreentechnologie 

en ook, in toenemende mate, in verlichting. 

Ontwerper Jason Bruges was de eerste die hen interactief 

gebruikte, in zijn werk Mimosa dat te zien was in Milaan. 

'Blob-architectuur' is de naam die we gebruiken voor 

gebouwen met zachte, ronde vormen die geïnspireerd zijn 

door de natuur. Twee van de vroegste voorbeelden ervan 

zijn het Waterpaviljoen in Nederland, ontworpen door de 

architecten Lars Spuybroek en Kas Oosterhuis, en het Graz 

Art Museum in Oostenrijk, het geesteskind van Peter Cook 

en Colin Fournier. Deze melange van het natuurlijke met het 

kunstmatige is mogelijk gemaakt door computertechnologie, 

3D-simulaties en de avontuurlijke geest van deze 

ontwerpers. 

Door de krommingen van een grasspriet na te bootsen, heeft 

architect Christian Christensen een originele vorm voor een 

straatlantaarn ontworpen. Deze verspreidt een zacht licht via 

de LED die in de top is gemonteerd. De straatlantaarn vestigt 

daardoor een band met de mensen die eronderdoor lopen, 

dankzij zijn natuurlijke verschijning die ervoor zorgt dat we 

ons dichter bij Moeder Aarde voelen. 

Vincent Laganier 

25 

Charles Verghese

26 DOSSIER 

VIP MEYDAN BRUG, DUBAI, VERENIGDE ARABISCHE EMIRATEN 

BLAUW LICHT 

VOOR VIP’S 

Door Paul Haddlesey 

De nieuwe VIP-brug die leidt naar de Meydan racebaan in Dubai maakt gebruik van blauwe LED- 

verlichting voor het creëren van een verbazingwekkend visueel spektakel dat het iconische 

architecturale ontwerp van de brug versterkt. 

Dubai staat bekend om zijn visueel verbazingwekkende monumenten, dus het is 

een hele opgave een bouwwerk te realiseren dat zich onderscheidt van de rest. En 

toch is dat precies wat bereikt is met de nieuwe VIP-brug die leidt naar de Meydan 

racebaan op Nad El Sheba. 

Overdag onderscheidt de brug zich door zijn golfvorm, die de bewegingen 

voorstelt van de manen van een galopperend paard. En ’s nachts wordt dit 

vloeiende ontwerp visueel versterkt door duizenden blauwe LED-lampen die een 

fantastisch zichtbaar spektakel creëren. 

De VIP-brug maakt deel uit van het omvangrijke project ‘Meydan Roads and 

Bridges’ van de Road and Transport Authority (RTA) van Dubai en de Meydan City 

Corporation. De brug, die is ontworpen door de architecten van TAK en de 

ontwerpengineers van Aurecon Middle East, biedt direct toegang tot de eretribune 

van de racebaan en wordt gebruikt door Sjeik Mohammed bin Rashid Al Maktoum, 

de vorst van Dubai, en andere gasten. 

Het Meydanproject beslaat een gebied van meer dan 6 miljoen vierkante meter en 

herbergt ’s werelds grootste paardenrenbaan evenals stallen, een vijfsterrenhotel, 

restaurants, de Meydan galerie en een aantal kanalen. 

“Een aspect van de ontwerpopdracht was te verzekeren dat de VIP-brug zich 

visueel zou onderscheiden van de andere bruggen en dat alle verlichting van de 

brug blauw moest zijn”, herinnert Aurecon verlichtingsontwerper Michael Twartz 

zich. “Gezien de eisen die aan het blauwe licht werden gesteld en het feit dat alle 

lamphouders discreet moesten zijn en geen afbreuk mochten doen aan het aanzien 

overdag, vormden LED’s de voor de hand liggende oplossing.

27 

Martin Pfeiffer

Martin Pfeiffer 

Africon - Al Burj - Verlichting van hogere brugdelen 

18.273 

2.678 

28 DOSSIER 

23.682 

2.085 

16.843 

21.747 

2.448

“Vooral de kleurconsistentie was belangrijk. We voerden ook modelleringsproeven 

uit om een intensiteit te realiseren die het gewenste effect zou leveren en tegelijk 

het energieverbruik zou minimaliseren. We hebben monsters beproefd van een 

aantal leveranciers en Philips slaagde er met haar blauwe LED’s in te voldoen aan al 

onze criteria”, voegt hij eraan toe. 

De golfvorm van de brug wordt verkregen door de hoogste van drie sets buizen, 

en het is dit wat door de verlichting benadrukt wordt. 

“In eerste instantie dachten we dat we die buis eenvoudig van onderaf konden 

laten oplichten, maar dat zou niet goed zichtbaar zijn geweest voor bestuurders op 

de andere wegen”, legt Eric de Fleuriot uit; hij is Technisch Directeur voor Bruggen 

bij Aurecon. “Om dit probleem te overwinnen, lasten we twee ronde buizen met 

een kleinere diameter aan de onderkant van de bovenste buis, elk onder een hoek 

van ongeveer 135 graden zodat zij aan beide zijden uitstaken. De lichtgevende 

dioden zijn geïnstalleerd in deze dunnere buizen en schijnen schuin naar boven 

tegen de onderkant van de bovenste buis, zodat het licht weer naar beneden wordt 

gereflecteerd”, vervolgt hij. 

Op de middelste overspanning is de zijkant van de brug bekleed met 

aluminiumpanelen. Extra blauwe LED’s die gemonteerd zijn op de middelste buis 

van de brug, werpen hun licht naar beneden op de bekleding. 

Een andere uitdaging was het leveren van een hoog niveau van wegverlichting 

zonder de decoratieve verlichting te beïnvloeden. “De ‘golf’ komt twee meter naar 

beneden dus een conventionele opstelling met een hoog niveau van 

straatverlichting zou dat effect teniet hebben gedaan”, legt Michael Twartz uit. “We 

hebben dit probleem overwonnen door gebruik te maken van speciale lichtzuilen 

die gemonteerd zijn in de vangrail, met het licht op slechts 0,9 m hoogte. Dit 

realiseerde de vereiste niveaus van verlichtingssterkte op het wegoppervlak zonder 

verblinding voor de bestuurders”, voegt hij eraan toe. 

Er bestaan diverse theorieën over waarom blauw is gekozen voor de verlichting; de 

meest plausibele is dat de racekleuren van de Sjeik ook blauw zijn. Maar wat de 

reden ook moge zijn, er kan geen twijfel aan bestaan dat het uiteindelijke effect een 

beloning is voor de inspanningen en verbeeldingskracht van de ontwerpers. 

Africon - Al Burj - Verlichting totale brugsectie 

Klant 

Roads and Transport Authority (RTA) 

Meydan City Corporation 

Architect 

Jennifer Tiong 

TAK Architects, Dubai, Verenigde Arabische Emiraten 

Ontwerpengineers 

Anton Bezuidenhout, Larno Meyer, Srivelan 

Kathirgaman 

Aurecon, Dubai, Verenigde Arabische Emiraten 


Michael Twartz, Sunil D’Souza, Abigail Alzaga 

Aurecon, Dubai, Verenigde Arabische Emiraten 


Kirshnan Iyer, Mahboobeh Rezazadeh, Philips VAE 


Dutco 

Armaturen 

Philips eColour Graze blauw, eW Graze 

Websites 

www.tak.com.my 

www.aurecongroup.com 

29

30 DOSSIER 

1

MIMOSA INTERACTIEF KUNSTWERK, MILAAN, ITALIË 

BEWEGENDE 

BLOEMEN 

Door Ruth Slavid 

Tijdens de meubelvakbeurs in Milaan dit voorjaar was er bij Superstudio Piu in de Via Tortona één expositie die 

voortdurend omringd was door bezoekers, soms wel drie of vier rijen dik. Dat was de Mimosa-installatie, 

ontworpen door de in Londen gevestigde Jason Bruges Studio, voor het tentoonstellen van de mogelijkheden van 

de OLED’s (organische LED’s) van Philips. 

31

32 DOSSIER 

De installatie gebruikte deze nog altijd betrekkelijk nieuwe technologie om de 400 

broze OLED’s te behandelen als bloembladen in een bloemenveld. In hun 

ongestoorde staat laten ze een vlak, gloeiend oppervlak zien, met slechts enige 

eenvoudige variatie in de intensiteit van het licht. Maar als een bezoeker zijn hand 

boven het oppervlak beweegt, reageren de OLED’s eronder als een mimosaplant: 

ze sluiten zich verdedigend en, anders dan hun naamgenoot, dimmen hun kleur. 

Bruges was erop gespitst maximaal gebruik te maken van de eigenschappen van 

OLED’s die hem aanspraken en daar iets speels mee te doen. “Wat je als 

ontwerper het eerst treft”, zegt hij, “is dat ze heel erg dun zijn. Ze vormen een heel 

leuk, dun, eenvoudig lichtgevend systeem.” Philips had Bruges gevraagde deze 

installatie te maken voor Milaan, omdat ook zij erop gespitst was de spannende 

potentie van OLED’s te laten zien als aanvulling op de andere exposities die zij daar 

had en die de OLED’s gebruikten als echte verlichtingsproducten. Zij vroeg Bruges 

een interactief werkstuk te creëren, gedeeltelijk omdat dit de meeste opwinding 

zou veroorzaken en ook, zoals Kristin Knappstein, Hoofd Business Creation voor 

OLED’s bij Philips zegt, “als decor voor hun schoonheid en interactiviteit”. 

Over het ontwerpen van Mimosa zegt Bruges: “Wat interessant was aan het feit dat 

OLED’s zo’n laag gewicht hebben, is dat je ze kunt laten bewegen.” Vandaar zijn 

idee voor een installatie die ‘kromp’ door de aanwezigheid van mensen. “Heel 

intrigerend was de mogelijkheid om het oppervlak te vervormen”, zegt Bruges, “en 

de vorm en structuur te veranderen in antwoord op mensen die naderbij komen.” 

Het elektromagnetische veld van OLED’s wordt beïnvloed door de aanwezigheid 

van mensen, dus ook al was het niet de technologie die werd gebruikt in het 

interactieve gedrag van Mimosa, er was wel een analoge relatie. 

De hele installatie was 900 mm breed en 2,5 m lang. De OLED’s werden 

vastgehouden door stengels, met een miniatuurserver voor het besturen van hun 

bewegingen.

De hele presentatie was verpakt in een perspexdoos, aangezien Bruges ervaring 

had met andere installaties die beschadigd raakten door te veel nieuwsgierige 

handen; gelukkig maar, gezien de grote belangstelling die de installatie opwekte. Hij 

genoot niet alleen van de belevenis maar ook van de ontdekkingsreis. “Het was 

behoorlijk experimenteel”, zegt hij. “Het was absoluut een werkend prototype. 

Het heeft een hele hoop mensen geïnspireerd om het product nauwkeuriger te 

bekijken.” 

Mimosa staat nu in het nieuwe Lumiblade Creative Lab dat Philips in juli opende in 

Aken (Duitsland), naast de OLED-fabriek. 

Maar Philips is al benaderd door andere partijen die belangstelling hebben in het 

exposeren van het werkstuk. Het is nog niet zeker waar dat zal gebeuren, maar 

men kan er zeker van zijn dat het dan weer heel wat aandacht zal trekken. 

Klant 

Philips Lighting 


Jason Bruges Studio, Londen, Verenigd Koninkrijk 


Kristin Knappstein, Philips Duitsland 

Lichtbronnen 

Philips Lumiblade OLED 


PC-regelaar 

Thermografische camera 

Met PWM Servo (DMX) bestuurde armatuur 

Op maat gemaakte, met laser gesneden acrylaat 

armatuur 

Op maat gemaakte Lumiblade OLED DMX-driver 

Programmering via op maat gemaakte grafische 

programmeeromgeving 

Websites 

www.jasonbruges.com 

www.lumiblade.com 

33 

Jason Bruges Studio

34 DOSSIER 

LICHT IN DE NATUUR: 

BIOLUMINESCENTIE 

Door Khah-Leang Choon, verlichtingsontwerper, Maleisië 

Op de laatste PLDC in 2009 werd een interessant stuk gepresenteerd over het natuurlijke licht dat 

wordt uitgestraald door levende organismen: bioluminescentie. Khah-Leang Choon heeft juist zijn 

Master’s opleiding in Architecturaal Verlichtingsontwerp voltooid aan de Hogeschool van Wismar. 

Mensen zijn gefascineerd door de gloed van 

bioluminescentie die zij in het bos kunnen zien als het donker 

is. Bioluminescentie is de term die we gebruiken voor het 

licht dat wordt uitgestraald door levende organismen. 

Technisch gesproken is het een onderdeel van de 

chemoluminescentie, een algemene term voor de productie 

van licht als de opgewekte energie het resultaat is van een 

chemische reactie. Dit is anders in het geval van 

fluorescentie, waarbij fotonen worden geabsorbeerd en licht 

opnieuw wordt uitgestraald. Dit is het principe achter de 

fluorescentielamp. Binnen in de lichtbuis maken de 

elektronen diverse golflengten en ultraviolette energie vrij. 

De energie treft de fosfor op de buiswand, en die wordt 

lichtgevend en straalt licht uit. Fosforescentie is hetzelfde, 

alleen is het geëxciteerde product stabieler en komt de 

energie vrij gedurende een langere tijd. Dit leidt tot de gloed 

die zichtbaar is nadat de lichtbron is verwijderd. Dit principe 

is toegepast in de gloeistick. 

HOE WERKT BIOLUMINESCENTIE? 

Licht wordt geproduceerd als een chemische stof met de 

naam luciferine reageert met zuurstof, waarbij licht en 

oxyluciferine ontstaan. Bij de reactie van luciferine en 

zuurstof werkt het enzym luciferase als katalysator. 

Luciferasen hebben, net zoals luciferinen, gewoonlijk 

verschillende chemische structuren in verschillende 

organismen. Cofactoren zijn de andere moleculen die 

aanwezig moeten zijn om de bioluminescentiereactie verder 

te laten gaan. Gebruikelijke cofactoren zijn calcium en ATP, 

een molecule die wordt gebruikt voor het opslaan en 

vrijgeven van energie die in alle organismen wordt gevonden. 

De intensiteit van het licht hangt af van de hoeveelheid 

luciferine en luciferase, de zuurstof en de concentraties van 

de cofactoren. In feite is de reactie van bioluminescentie 

energetisch gezien heel efficiënt doordat nagenoeg alle door 

de reactie opgenomen energie wordt omgezet in licht. 

BIOLUMINESCENTE ORGANISMEN 

Bioluminescente zeeorganismen omvatten een groter aantal 

soorten en in grotere aantallen dan het geval is bij 

bioluminescente aardorganismen. Ongeveer 90 procent van 

de organismen die in de oceaan leven op een diepte tussen 

200 en 1000 meter zijn bioluminescent doordat het zonlicht 

niet kan doordringen tot deze mesopelagische zone.

De kleur van het licht dat wordt geproduceerd door 

bioluminescente organismen is heel divers door de 

chemische verschillen in het luciferine en luciferase. 

Aardorganismen neigen naar het produceren van rood, geel 

of groen licht. Zeeorganismen produceren gewoonlijk 

blauwgroen of groen licht dat gezien kan worden en zich 

goed voortplant door het water zonder geabsorbeerd te 

worden. 

De redenen waarom bioluminescente organismen licht 

uitstralen liggen hoofdzakelijk op het gebied van aantrekken 

van partners, jagen op prooien, afschrikken van aanvallers, 

zelfverdediging of communicatie. Bioluminescentie wordt 

hoofdzakelijk gevonden in ongewervelde schepselen, met 

uitzondering van enkele vissen. Tot nu toe zijn er nog geen 

zoogdieren of hogere planten ontdekt die een natuurlijk licht 

uitstralen. 

DE TOEKOMST VAN BIOLUMINESCENTIE 

Bioluminescente organismen worden met uitsterven 

bedreigd ten gevolge van verschillende vormen van 

vervuiling. In feite is kunstlicht een van hun grootste 

bedreigingen. Het feit dat ze zo uniek zijn, verrijkt het 

wetenschappelijk onderzoek. Bioluminescente organismen 

kunnen door wetenschappers synthetisch gebruikt worden 

voor nieuwe technologische toepassingen. 

Ze kunnen het ATP en calcium in een cel opsporen om de 

voortgang van een ziekte aan te duiden en ze kunnen helpen 

bij aidsonderzoek. De gloed van bioluminescentie wordt ook 

gebruikt in de landbouw om aan te geven of planten water 

nodig hebben. 

Iets anders is dat plaatsen waar bioluminescente organismen 

of verschijnselen bekeken kunnen worden, zoals Mosquito 

Bay in Puerto Rico, Toyama Bay in Japan en Kampung Kuantan 

in Malaysia, de ontwikkeling van toerisme zullen aantrekken 

of al aangetrokken hebben. Het is niet verbazingwekkend dat 

deze plaatsen een groot risico van verontreiniging met zich 

meebrengen, en de bioluminescentie zal ophouden te 

bestaan als we doorgaan met onze huidige manier van 

omgaan met de habitat van bioluminescente organismen. 

Om de natuurlijke leefomgeving te beschermen tegen 

ecologische lichtverontreiniging en het bestaan van 

bioluminescentie te beschermen, is een strategische 

benadering vereist met de medewerking van verschillende 

disciplines. Meer ecologische vondsten zijn nodig en meer 

onderzoek naar verlichting moet worden uitgevoerd om te 

kunnen slagen in dit beschermingswerk. Aangezien het een 

basisregel in de natuur is dat alles wat er gebeurt met elkaar 

samenhangt, is het ook ieders verantwoordelijkheid de 

natuur te ondersteunen. Verzamelde gedachten en acties 

zullen leiden tot enorme veranderingen van het toekomstige 

licht in de natuur. 

Uittreksel uit het verslag van de 

conferentie 

PLDC 2de Wereldwijde Conferentie over 


28-31 oktober 2009, Berlijn, Duitsland 

Uitgever 

VIA-Verlag 

Website 

www.via-verlag.com 

35

Niels Peter Lorentsen, ELS A/S 

36 DOSSIER

CHRISTIANSHAVNS TORV, KOPENHAGEN, DENEMARKEN 

GRAS IN 

DE STAD 

Interview door Isabelle Arnaud 

‘Grass’ is een verlichtingsconcept voor straten en pleinen in steden, waarvan de vormgeving is 

gebaseerd op de innovatieve lichttechnologie van Light Emitting Diodes, beter bekend als LED’s. 

Christian Christensen, architect voor het project, vertelt ons alles over dit avontuur. 

De Klimaattop die eind 2009 werd gehouden in Kopenhagen was een stap van 

essentieel belang in de strijd tegen de klimaatverandering en de opwarming van de 

aarde. Plaatsen en steden kunnen een belangrijke rol spelen in de strijd tegen 

klimaatverandering aangezien zij verantwoordelijk zijn voor 70% van het totale 

energieverbruik. Elektriciteit voor verlichting neemt daarvan 19% voor zijn 

rekening. In deze context renoveerde de gemeente Kopenhagen vier pleinen met 

de inzet van de nieuwste LED-technologie. Een van die pleinen was de 

Christianshavns Torv. 

Wat is de stedelijke context van Christianshavns Torv? 

Christian Christensen: Vroeger was het een arbeiderswijk, en tegenwoordig is 

Christianshavn een trendy stadsdeel met een heel eigen, unieke identiteit. 

Christianshavns Torv is een druk plein met een bibliotheek, winkels, een markt, 

bushalten, een metrostation en veel fietsers en voetgangers. De gemeente wilde de 

verlichtingsinstallatie moderniseren om het plein een esthetische facelift te geven. 

Het plein zelf heeft een bestrating van granieten kinderkopjes en twee fraaie 

beeldhouwwerken met thema’s die betrekking hebben op Groenland. ‘Grass’ is 

een verlichtingsconcept dat gericht is op ons kwetsbare milieu en de noodzaak van 

kwaliteit en duurzame producten. 

Hoe bent u op het idee gekomen van een ‘grasspriet’? 

‘Grass’ is, zoals de naam al verraadt, geïnspireerd door een eenvoudige grasspriet. 

De natuur heeft een unieke constructie geschapen die licht en dun is en een 

eenvoudige vorm heeft, en die toch verrassend sterk is. Het verlichtingsconcept 

van Grass is gebaseerd op dezelfde constructie, met een eenvoudig en 

minimalistisch contour. Het is hierdoor dat de kleinere afmetingen van LED’s een 

rol gaan spelen en een elegante en compacte vormgeving met onverminderde 

sterkte mogelijk maken. De vormgeving en de vergelijking met een grasspriet 

onderstrepen de milieupotenties van Grass. 

37

38 DOSSIER 

Wat zijn de proporties van Grass? 

De armatuur is geometrisch opgebouwd rondom een rechthoekige voet die een 

sterke en toch eenvoudige constructie ondersteunt. De high-tech 

productiemethode stelt ons in staat de hoogte en afmetingen van de rechthoekige 

voet te variëren. Op deze manier kunnen ‘Grass-sprieten’ op een zodanige manier 

langs straten en stadpleinen geplaatst worden dat een stijlvol sculpturaal effect 

wordt gecombineerd met de gewenste verlichting. 

Hoe maakte u gebruik van schetsen en modellen in het ontwerpproces? 

Het idee was uit te komen op een ontwerp dat licht kon leveren op precies de 

plaatsen waar dat nodig is. Ik begon met me een vorm voor te stellen die aan deze 

eis kon voldoen en gebruikte de schetsen om daarvan modellen te maken. 

Vervolgens gebruikte ik de computer om die bijeen te brengen, naast elkaar, en om 

te bekijken of dat zou werken. De volgende stap was het ontwikkelen, met de hulp 

van een team van Philips, van een optische unit die was aangepast aan de LEDtechnologie. 

De reflector is van aluminium en de schaal van acrylaat; het was 

belangrijk een armatuur te hebben die zich gemakkelijk laat produceren en die 

gebruik maakt van recyclebare materialen. 

Waarom koos u ervoor LED’s te gebruiken? 

Toen ik met het project begon, wist ik nog niet veel over LED’s, maar toen ik de 

technologie ontdekte, realiseerde ik me dat die een geweldige potentie heeft, 

vooral voor deze specifieke toepassing. De gemeente wilde laten zien hoe LED’s 

energie konden besparen. In de vorige installatie gebruikten de armaturen lampen 

van 89 W en in de nieuwe is dat slechts 19 W. Elke LED kan precies in de juiste 

positie gericht worden om de verlichting van straten, pleinen, en zelfs parken, 

fonteinen en standbeelden te maximaliseren. Bovendien vermindert dit de 

lichtverontreiniging in de omringende woningen en winkels, om nog maar niet te 

spreken over de lichthinder voor voetgangers en verkeer. De Grass-armatuur kan 

uitgerust worden met 6 tot 15 LED’s. Van elke LED kan de richting worden 

aangepast om een reeks van sfeerbepalende verlichtingsscenario’s te creëren, 

bijvoorbeeld veiligheid, intimiteit of lichteffecten. 

Hoe reageerden u en het publiek toen Grass voor het eerst werd geïnstalleerd op het 

plein? 

Op de avond dat we het licht inschakelden, was ik erg gespannen om de reacties te 

zien van de inwoners die in de directe omgeving wonen, want van de mensen die in 

dit deel van de stad wonen, wordt gezegd dat ze erg betrokken zijn bij hun 

woonomgeving. Toen we nog bezig waren met het afstellen van de lampen 

maakten mensen die over het plein liepen tot mijn verrassing spontaan positieve 

opmerkingen en ze waren erg belangstellend in wat we aan het doen waren. 

Iemand zei dat we erin geslaagd waren een moderne armatuur te integreren in een 

oud deel van Kopenhagen. Dat, in combinatie met de geweldige 

energiebesparingen van de armatuur, is precies waar het bij Grass allemaal om 

draait. 

Klant 

Gemeente Kopenhagen 

Architect 

Christian Christensen 

Modellen: 

Christian Christensen, Kristoffer Seidenfaden en 

Thomas Nielsen 


Lars Barthold Hansen, Philips Denemarken 


Eltel Networks A/S 

Lichtbronnen 

Philips LUXEON Rebel neutraalwit 

Armaturen 

Philips Grass maatwerkoplossing 

Website 

www.kk.dk

39 

Christian Christensen

CLU – EEN BEKNOPTE 

HISTORIE VAN 

INSPIRATIE 

Door David Lepage 

CLU (Concept Lumière Urbaine) is een Franse afkorting voor ‘concept voor stedelijke verlichting’. Het is ontwikkeld als een 

samenwerking tussen Philips Lumec en professionals uit de creatieve gemeenschap van Québec en groeide snel uit tot een 

betekenende bron van inspiratie. Vandaag de dag is het een stichting die jaarlijks een wedstrijd uitschrijft die aanstormende 

verlichtingsontwerpers aanmoedigt tot het ontwikkelen van verlichtingsprojecten. Via dit initiatief zijn al honderden 

innovatieve concepten tot stand gekomen … 

40 FEEDBACK 

Hoe vreemd het ook moge lijken, de CLU Foundation was 

aanvankelijk opgericht om te voldoen aan de behoeften van 

een onderneming. In 2002 probeerde het bedrijf Lumec 

manieren te bedenken voor het creëren van nieuwe 

marktkansen en het verbeteren van de openbare ruimten. 

Daarvoor moest het bedrijf eerst de behoeften en de 

esthetische waarden begrijpen van de architecten en 

landschapsarchitecten van wie het wilde dat zij zijn 

producten zouden voorschrijven. Dit tamelijk gerichte 

onderzoekswerk groeide echter uit tot een bredere, meer 

filosofische exercitie die antwoord moest gaan geven op een 

aantal vragen: Wat zou er gedaan kunnen worden om de 

beste architecturale producten te realiseren? Wat zouden 

hun klanten toejuichen? Hoe zouden ze economischer 

kunnen worden? Hoe zouden ze creativiteit kunnen 

stimuleren? Lumec richtte een permanente groep 

voorschrijvers op met wie zij brainstormsessies zou kunnen 

organiseren. Door zo in contact te staan met haar klanten 

zou de onderneming hen niet alleen beter kunnen begrijpen, 

maar hen ook direct kunnen betrekken bij het ontwerpen 

van nieuwe producten en communicatiemiddelen. 

Eind oktober 2002 vond de eerste bijeenkomst van zo’n 

focusgroep plaats. Er werd een team geformeerd van 24 

experts, onder wie beeldende architecten, 

landschapsarchitecten, industriële vormgevers en grafische 

ontwerpers. Aangezien hun ideeën inkomsten zouden 

kunnen opleveren, gingen allen ermee akkoord hun royalty’s 

af te staan aan een stichting die aanstormende ontwerpers 

zou stimuleren. En zo ontstond de CLU Foundation. 

In de loop van de jaren groeide de Stichting en werd 

volwassen in de vorm van een georganiseerde en 

multidisciplinaire verzameling professionals. De CLU 

Foundation stelt zichzelf als doel jonge ontwerpers aan te 

moedigen tot het ontwikkelen van innovatieve 

verlichtingsconcepten voor de openbare buitenruimte. Om 

dit doel te helpen realiseren, introduceerde CLU Foundation 

in 2004 een jaarlijkse creatieve competitie, die subsidies 

verleende aan talloze projecten. 

1 Verbeterde brandkraan 

Alexandre Guilbeault, Jean-Daniel Mercier 

Terrebonne, Canada 

2 Nid’H2O 

Christopher Rudwal 

Outremont, Canada 

3 Ribbon 

Robert Trempe 

Philadelphia, Verenigde Staten 

4 Bewegende lamp 

Hyunseok Moon 

Seoul, Zuid-Korea

1 

41

42 FEEDBACK 

Het op zo’n positieve manier uitdagen van de volgende 

generatie en het bieden van een kans om vroeg in hun 

carrière beloond te worden, heeft geleid tot geweldige 

successen. Er is een veelheid van fascinerende en 

indrukwekkende werken ingestuurd voor de wedstrijd. En 

het meest interessante is wel dat de 243 projecten die zijn 

ontvangen voor de wedstrijd in 2009/2010 afkomstig zijn van 

personen uit 34 verschillende landen overal ter wereld. Tot 

nu toe heeft de CLU Foundation voor $ 30.000 aan subsidies 

toegekend en bijna 400 inzendingen ontvangen. 

Terwijl sommige inzenders zich concentreerden op 

milieuaspecten richtten anderen zich op menselijke 

interactie; sommige ideeën omarmden stedelijke elementen 

als een gelegenheid om licht te scheppen en ten toon te 

stellen, terwijl anderen juist de technologische vooruitgang 

exposeerden. Maar bovenal bood de buitengewone kwaliteit 

van deze voorstellen en de verrassende diversiteit van de 

ontwerpen hoop op een schonere, beter verantwoorde en 

lichtere toekomst. 

2 

Dit baanbrekende en ambitieuze initiatief is een concrete 

stap naar het heroverwegen van de rol van productie op 

wereldschaal en van het iets teruggeven aan de 

gemeenschap, terwijl het ook helpt bij het bevorderen van 

duurzame ontwikkeling die is gebaseerd op een sociale 

agenda. We zijn er trots op dat we ervan getuige mogen zijn 

dat de CLU Foundation een volwassen entiteit wordt, en zo 

onze ondernemingswaarden versterkt en de diepe 

betrokkenheid van de onderneming laat zien. 

Onze betrokkenheid bij de CLU Foundation is een perfect 

voorbeeld van professionele samenwerking die het beste van 

R&D, marketing, verkoop en kunst combineert. Zij draagt bij 

aan het verbeteren van onze visuele omgeving en is een 

investering in de vruchtbare geesten die onze toekomstige 

ruimten zullen ontwerpen, voortbouwend op het begrip van 

en de fascinatie voor verlichting.

3 

4 4 

43

44 FEEDBACK 

KOOFVERLICHTING 

Door Chia-Chun Liu 

Koofverlichting wordt vaak gebruikt om een effect van opgloeiende randen, indirecte zachte 

verlichting en oppervlakteverlichting te creëren. Waar koofverlichting zich in onderscheidt ten 

opzichte van andere vormen van decoratieve verlichting is dat de armaturen verborgen zijn achter 

een bouwkundige constructie. De fysieke eigenschappen van het licht zelf worden dus onderdeel van 

een architecturaal element dat de sfeer van de ruimte verbetert. 

Voor de opkomst van LED’s werd koofverlichting gewoonlijk gerealiseerd met 

buisvormige fluorescentielampen. Om de kleur van het licht te veranderen, was het 

noodzakelijk meerdere fluorescentiearmaturen te installeren met verschillende 

kleurfilters. Dit resulteerde in een grotere en volumineuzere koof. Een groot deel 

van het licht ging verloren binnen de koof zelf en door het gebruik van kleurfilters. 

Met de LED-koofverlichtingsreeks die Philips levert, kan koofverlichting veel 

gemakkelijker en met grotere flexibiliteit ontworpen worden. De mogelijkheid om 

kleuren en kleurtemperaturen te wijzigen, biedt ontwerpers de vrijheid om met 

één enkele armatuur de sfeer in de ruimte te wijzigen, van warmwit naar koelwit, 

van verzadigde kleuren naar pasteltinten. LED’s zijn niet alleen veel compacter dan 

fluorescentielichtbronnen, maar de kleinere modulelengte van de armaturen maakt 

het ook mogelijk te ontwerpen met zowel gebogen oppervlakken als rechte lijnen. 

TWEE BENADERINGEN VOOR KOOFVERLICHTING 

Effect van opgloeiende wand Inwendig reflecterend licht in koof

10 

20 

30 

40 

50 

60 

70 

80 

90 

100 

cm 

10 

20 

30 

40 

50 

60 

70 

80 

90 

100 

cm 

EFFECT VAN OPGLOEIENDE WAND 

Afstand vanaf de wand 

De omringende horizontale verlichtingssterkte (Eh) is 200 lux bij deze proeven. 

Direct tegen de wand 

iW Cove Powercore 20º x 30º x 160º 

Direct tegen de wand 

iColor Cove MX Powercore 20º x 60º 

5 cm vanaf de wand 








concept corner 

Plaats de armaturen op een afstand van 10 cm vanaf de wanden om een vloeiende en gelijkmatige gloed te krijgen. 

Voor kleurenoplossingen leveren iColor Cove MX- producten de sterkste opbrengst, gevolgd door 

iColor Cove QLX en iColor EC. Voor witte oplossingen hebben iW Cove Powercore en eW Cove Powercore 

een vergelijkbaar bereik. 

45

m 

0mm 

INWENDIG REFLECTEREND LICHT IN KOOF 

Er is een test uitgevoerd om te onderzoeken hoe verschillen in de bundelhoek, de afmetingen van de 

koofopening en de richting van de bundel invloed hebben op het verlichtingseffect van een koof. De 

omringende horizontale verlichtingssterkte (Eh) bij deze proeven is 100 lux en de koofopening bedraagt 

20 cm. 

Verschillende bundelhoek, vergelijkbaar verlichtingseffect van de koof 

10 

20 

30 

40 

50 

60 

70 

80 

90 

100 

cm 

Bij het plaatsen van een armatuur in een koof verandert het verschil in bundelhoeken het verlichtingseffect 

niet opvallend door de inwendige reflectie binnen in de koof zelf. 

Koofopening 

10 

20 

30 

40 

50 

60 

70 

80 

90 

100 

cm 

Smalle bundel 


70mm 

46 FEEDBACK 

200mm 

150mm 

80mm 

300mm 200mm 

100mm 

200mm 

150mm 

70mm 

70mm 80mm 

180mm 

Koof 200 mm Koof 300 mm Richten 

Kleinere koofopening 

iColor Cove QLX 100º x 40º 

Koofopening: 20 cm 

Geen optiek 


Grotere koofopening 

iColor Cove QLX 100º x 40º 


10 

20 

30 

40 

50 

60 

70 

80 

90 

100 

cm 

10 

20 

30 

40 

50 

60 

70 

80 

90 

100 

cm 

Asymmetrische bundel 

iW Cove Powercore 

20º x 30º x 60º 

Kleinere koofopening 

iW Cove Powercore 50º x 50º 


Middelbrede bundel 

iW Cove Powercore 

50º x 50º 

Grotere koofopening 

iW Cove Powercore 50º x 50º 

Koofopening: 30 cm

Variaties in het richten van de koof 

Voor een meer vloeiende en grotere gloed bevelen we aan de armatuur te richten zoals is aangegeven in de illustratie (c). 

Distance of Glow (cm) 

Gloedafstand (cm) 

10 

20 

30 

40 

50 

60 

cm 

80 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

iColor Cove MX Powercore 20° x 60° 


Eh van de omgeving 500 lux 

0 

E 

D 

B 

C 

A 

(a) (b) (c) 

Bereik van de gloed als functie van het omringende verlichtingsniveau 

RGB Gloedafstand Luminaire RGB-armatuur Glow Distance 

White Gloedafstand Luminaire RGB-armatuur Glow Distance 

0 100 300 500 750 

Distance of Glow (cm) 

Gloedafstand (cm) 

0 100 300 500 750 

Omringend Surrounding lichtsterkteniveau Lux Level (Eh) Eh (lux) Omringend Surrounding lichtsterkteniveau Lux Level (Eh) Eh (lux) 

A iColor Cove EC 120º x 120º 

B iColor Cove QLX 100º x 40º 

C iColor Cove QLX 120º x 120º 

D iColor Cove MX Powercore 20º x 60º 

Vuistregel voor armatuurkeuze 

Eh: horizontale verlichtingssterkte 

Wit 

Eh tot 350 lux: iW Cove Powercore 

of eW Cove Powercore 

80 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

F 

E iColor Cove MX Powercore 70º x 70º 

F iW Cove Powercore 50º x 50º 

G iW Cove Powercore 20º x 30º x 160º 

H eW Cove Powercore 120º x 120º 

RGB 

Eh tot 750 lux: iColor Cove MX Powercore 

Eh tot 450 lux: iColor Cove QLX 

Eh tot 75 lux: iColor Cove E 

G 

concept corner 

Armaturen die in deze richting zijn 

gericht, produceren een harde gloed 

met beperkte afmetingen. 

H 

(d) 

47

Vincent Laganier 

48 FEEDBACK

NIEUW ARCHITECTURAAL 

SCENARIO IN OLAC 

Door Maria Carolina Wichert 

De show must go on, ook als het 

donker wordt. In haar Outdoor 

Lighting Application Centre (OLAC) 

biedt Philips Lighting een fascinerende 

reis langs een reeks dynamische 

verlichtingsscenario’s. In de drie 

toepassingsgebieden van het centrum, 

buitenwegen, stedelijke straten en 

stadscentra, reproduceren we op 

levensecht formaat verschillende 

omgevingen voor buitenverlichting. 

Terwijl gemeentebesturen en 

eindgebruikers de scenario’s allemaal 

waardevol vinden, zijn architecten, 

verlichtingsontwerpers en 

verlichtingstechnici meer 

geïnteresseerd in 

architectuurverlichting. 

In antwoord op deze vraag heeft 

Philips in het stadcentrum een nieuw 

scenario ontwikkeld, ‘Bouwen met 

licht’ genaamd. Nu dit operationeel is, 

is het een fascinerend hulpmiddel voor 

het demonstreren van concepten over 

architecturale verlichting, voor het 

uitwisselen van ideeën en het 

bespreken van voorstellen. Het gaat in 

op de relatie tussen licht en materialen, 

met verlichtingseffecten en 

‑technieken, met helderheid, contrast, 

kleurtemperatuur, tijd en context. 

Architecten, landschapsarchitecten en 

technici die meer willen leren over 

architecturale verlichting zullen het 

zeer waardevol vinden. De 

verlichtingseffecten, geluiden en het 

specifieke architecturale vocabulaire 

vormen het decor voor het beleven 

van professioneel werk op het gebied 

van verlichtingsontwerp. 

De potenties van werken met LEDverlichting 

worden op vele manieren 

getoond: de integratie van producten 

in kleine ruimten, instellen van een 

zachte kleurtemperatuur die past bij 

het materiaal, en intelligente 

kleurveranderingen via het gebruik van 

DMX-regelaars. Oplossingen van 

Philips Lighting zoals LEDline 2 , 

LEDflood, LEDmodule en Amazon 

LED werden geïnstalleerd voorafgaand 

aan de opening in 2005. In de zomer 

van 2010 werden oplossingen van 

Philips Color Kinetics toegevoegd. 

Lineaire armaturen zoals de iW Graze, 

eW Graze en ColorGraze Powercore 

en de ColorBlast Powercore 

schijnwerper stellen 

verlichtingsvoorschrijvers in staat zelf 

te zien wat deze geraffineerde 

technologie kan doen. 

Elk jaar bezoeken meer dan 3500 

professionals uit meer dan 35 landen 

het OLAC. 

Neem contact op met uw plaatselijke 

Philips vertegenwoordiger voor een 

bezoek aan het OLAC 

‘Bouwen met Licht’. 

We hopen u spoedig te ontmoeten. 

Architecten 

J.F. Caminada, Philips Lighting, 

Marc Luciani, IRGI-DHV, 

Francis Poirson, Yann Pampouille, 

Espace Projet architecture 


Vincent Laganier, Natacha Lameyre, 

Philips Lighting 


Casella Electricité, 

Philips Frankrijk 

Lichtbronnen 

Philips hoog- en laagvermogen-LED’s 

Essentieel of intelligent wit 

Rood/blauw/groen-kleurmenging 

Enkelkleurig: rood, amber, wit, groen, blauw 

Armaturen 

Philips LEDline2, LEDflood, 

iW Graze Powercore, 

eW Graze Powercore 

ColorGraze Powercore, 

ColorBlast Powercore 

LEDmodule, Amazon LED 

Lichtregelaars 

Martin Architectural Light Jockey 2 

49

50 FEEDBACK 

VERLICHTINGSCULTUUR IN TURKIJE 

Door Emre Güneş, redacteur PLD Turkije 

Als je je vijf jaar geleden ‘verlichtingsontwerper’ had 

genoemd in Turkije zouden niet veel mensen begrepen 

hebben wat je bedoelde. In deze vijf jaar zijn we van dat 

nulniveau opgeschoven naar het hebben van zes tot acht 

verlichtingsontwerpbureaus, vier publicaties, een 

webportaal, een openbare afdeling in de gemeente 

Istanboel, en jaarlijks gemiddeld drie professionele 

evenementen op het gebied van verlichtingsontwerp... 

We zijn aanbeland in een nieuw tijdperk waarin de 

cultuur van professioneel verlichtingsontwerp tot zijn 

recht komt. 

Om een duidelijker inzicht te krijgen in deze 

transformatie spraken we met drie Turkse 

verlichtingsontwerpers met heel verschillende 

achtergronden: een architect, een interieurontwerper 

en een elektrotechnisch ingenieur. Zij vertelden ons over 

hun inspiratiebronnen. 

NERGIZ ARIFOĞLO, LIGHT STYLE, ISTANBOEL 

“Mijn benadering is de fysieke componenten te 

beschouwen als zoiets als de kleding van het gebouw, 

terwijl het licht meer de ziel is. De beweging van de zon, 

de effecten van licht en schaduw, de onderlinge relaties 

met kleur en textuur hebben alle een effect op het 

gebouw dat gelijk kan zijn aan het effect van de natuur op 

de menselijke geest. Dit is altijd mijn inspiratie geweest 

en de bron van mijn affectie voor licht; een affectie die 

nooit voorbij zal gaan en die zich zal blijven vernieuwen 

zolang als de zon en het leven bestaan.” 

KORHAN ŞIŞMAN, PLANLUX, ISTANBOEL 

“Toen ik nog op de universiteit zat en de prestaties van 

gebouwen bestudeerde, waren de lessen over licht een 

openbaring voor me. Ik zag hoe je met licht een ruimte 

kon ontwerpen, en het licht kon gebruiken om onze 

waarneming te verbeteren. Als interieurontwerper 

probeer ik altijd een beter begrip te krijgen van het 

gedrag van licht. In het algemeen richt ik me op de 

verborgen emotionele behoeften die parallel lopen aan 

de praktische overwegingen. Ik voel dat ik nog maar aan 

het prille begin sta van mijn grote droom om met licht te 

werken.” 

MUSTAFA SEVEN, SEVEN LIGHTS, ISTANBOEL 

“Wat inspireert me? Het antwoord is eenvoudig: 

architectuur. Met licht voegen we een extra dimensie toe 

aan architectuur. Zo vind ik bijvoorbeeld de architectuur 

van Seljuk opwindend. Het gaat niet alleen om de 

esthetica van het gebouw, maar over wat de architect 

dacht toen hij het ontwierp. Inspiratie kan overal 

vandaan komen: van een geur of van een film, en meestal 

komt zij uit de natuur zelf.” 

1 Seven Lights 

Mustafa Seven 

www.seven-lights.com 

2 Planlux 

Korhan Şişman 

www.planlux.net 

3 Nergiz Arifoğlu, Light Style 

Nergiz Arifoğlu 

www.na-lightstyle.com 

PLD Turkije 

www.pldturkiye.com

1 

51 

Jörg Reinke

52 FEEDBACK

2 

Serkan Eldeleklioğlu 

3 

Nergiz Arifoğlu 

53

54 FEEDBACK 

BOEKEN 

The Function of Form 

Auteurs: Farshid Moussavi, Daniel 

Lopez, Garrick Ambrose, Ben 

Fortunato, Ryan Ludwig, Ahmadreza 

Schricker, Harvard Graduate School of 

Design 

Uitgever: Actar, Barcelona (Spanje), 

oktober 2009 

ISBN-13: 978-84-96954-73-1 

520 pagina’s, illustraties in twee 

kleuren, harde kunststof omslag 

Taal: Engels 

www.actar.com 

We moeten weg blijven van de definitie van functie als 

utiliteit, beargumenteert Farshid Moussavi, om het lijn te 

brengen met de manier waarop functie wordt gedefinieerd 

in de wiskunde, biologie of muziek. Vorm daarentegen moet 

niet alleen beschouwd worden naar de manier waarop 

gebouwen worden geproduceerd, maar ook naar de manier 

waarop ze gevoelsmatig presteren. Dit boek levert een tot 

nadenken stemmend overzicht van de uitdagingen waarvoor 

de in de 21ste eeuw gebouwde omgeving zich gesteld ziet. 

Extreme Architecture: 

Building for Challenging 

Environments 

Auteur: Ruth Slavid 

Uitgever: Laurence King Publishers 

(2 september 2009) 

ISBN-13: 978-1-85669-609-8 

208 pagina’s, kleurenillustraties, 

gebonden 

Taal: Engels 

www.laurenceking.com 

Architecten worden voor de moeilijkste opgaven gesteld als 

ze moeten ontwerpen voor extreme omgevingen. Extreme 

Architecture toont 45 recente gebouwen die zijn 

ontworpen voor uitdagende omgevingen en geeft zo een 

waardevol inzicht in de extremen van het architecturale 

denken. Bovendien kunnen enkele lessen die zij ons leren 

over onafhankelijkheid in onze steeds onstabielere wereld 

ook algemener toepasbaar worden. De projecten lopen 

uiteen van een schuilplaats in de woestijn van Zuid-Arizona 

tot een drijvend centrum voor zeeonderzoek, een 

ondergrondse zaadkluis in noordelijk Noorwegen en een 

onderzoeksstation op de Zuidpool. 

The Structure of Light 

Richard Kelly and the 

Illumination of Modern 

Architecture 

Redactie: Dietrich Neumann met 

bijdragen van: Michelle Addingon, 

Howard Brandston, Tim and Jan Edler, 

Sandy Isenstadt, Phyllis Lambert, 

Margaret Maile-Petty, Matthew Tanteri 

Uitgever: Yale University Press, 

New Haven en Londen, 

Oktober 2010. Gepubliceerd in 

samenwerking met de Yale School of 

Architecture. 

ISBN-13: 978-0300-16370-4 


gebonden 

Taal: Engels 

De potentie van elektrisch licht als een nieuw 

‘bouwmateriaal’ werd onderkend in de jaren 1920 en werd 

tegen het midden van de eeuw een nuttig 

ontwerpinstrument. Vakkundige verlichting maakt 

theatraliteit en beeldend vermogen mogelijk, en legde een 

nieuwe nadruk op structuur en ruimte. Zes historici, 

architecten en beroepsbeoefenaren onderzoeken de 

ongeëvenaarde invloed van Richard Kelly op de moderne 

architectuur en zijn verlichtingsontwerpen voor enkele van 

de meest iconische gebouwen van de 20ste eeuw: onder 

meer het Glazen Huis van Philip Johnson; het Kimbell Art 

Museum van Louis Kahn; het GM Technical Center van Eero 

Saarinen; en het Seagramgebouw van Mies van der Rohe. 

Scénographie d'exposition 

Auteur: Philip Hughes 

Uitgever: Eyrolles, Parijs (Frankrijk), 

maart 2010 

ISBN-13: 978-2-212-12584-9 


paperback 

Taal: Frans 

www.editions-eyrolles.com 

Scenografie reikt verder dan alleen het podium; het is een 

discipline die wordt gebruikt in de wereld van tijdelijke of 

permanente exposities. Dit boek levert informatie over de 

praktische aspecten van een verantwoorde bedrijfsvoering: 

veiligheid, comfort, leesbaarheid, bruikbaarheid, 

interactiviteit, integratie van audiovisuele elementen, 

constructie. De principes zijn ook verrijkt met relevante 

voorbeelden van casestudies uit de hedendaagse praktijk.

WAAR NAAR TOE 

Tot 9 januari 

26 januari 

27–31 januari 

26 februari – 

2 maart 

14–19 maart 

12–17 april 

De driemaandelijkse e-mail nieuwsbrief met spannende en 

inspirerende Luminous-onderwerpen. Wilt u e-Luminous 

ontvangen en op de hoogte blijven van de nieuwste 

gerealiseerde projecten en nog veel meer? Stuur dan een 

e-mail naar luminous@philips.com. 

Copyright 

Expositie 

Why Design Now? 

www.cooperhewitt.org 

National Design Triennal 

New York, Verenigde Staten 

Beknopte presentaties 

PLDA Spark 

www.pld-a.org 

Cinespace 

Los Angeles, Verenigde Staten 

Stedelijk lichtfestival 

Lichtfestival Gent 

www.visitgent.be/smartsite.dws? 

id=10750&ch=VGG 

Gent, België 

Detailhandelsvakbeurs 

EuroShop 

www.euroshop-tradefair.com 

Messe Düsseldorf 

Düsseldorf, Duitsland 

Verlichtingsworkshop 

PLDA-workshop 

Activating Public Spaces 

www.lightsingoa.com 

Goa, India 

Verlichtingsbeurs 

Euroluce 

www.euroluce.it 

Beursterrein Milaan 

Milaan, Italië 

5–6 en 

26–27 mei 2010 

15–19 mei 

17 mei 

10–15 juli 

19–22 oktober 

Tot 5 mei 2013 

© 2011 Koninklijke Philips Electronics B.V. 

Alle rechten voorbehouden. Vermenigvuldiging, geheel of gedeeltelijk, is verboden zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming van 

de auteursrechthouder. De informatie in dit document maakt geen deel uit van enige aanbieding of overeenkomst, wordt geacht 

nauwkeurig en betrouwbaar te zijn, en kan worden gewijzigd zonder voorafgaande kennisgeving. De uitgever aanvaardt geen 

aansprakelijkheid voor enig gevolg van het gebruik ervan. De publicatie van deze informatie ontsluit noch bevat enige licentie die is 

onderworpen aan het octrooirecht of enig ander recht op industriële of intellectuele eigendom. 

Evenement voor architecten 

Architect@work 

www.architectatwork.be 

Kortrijk, België 

Luik, België 

Vakbeurs en conferentie 

Light Fair International (LFI) 

www.lightfair.com 

Pennsylvania Convention Center 

Philadelphia, Verenigde Staten 

Museumopening 

Museum aan de Stroom (MAS) 

Voor en over de stad en de wereld 

www.mas.be 

Antwerpen, België 

Verlichtingscongres 

27ste Zitting van de CIE 

www.iessa.org.za/cie2011/ 

Sun City, Zuid-Afrika 

Congres en tentoonstelling 

Professional Lighting Design 

Convention PLDC 

www.pld-c.com 

Madrid, Spanje 

Expositie 

Denmark by Design 

www.ddc.dk 

Danish Design Centre 

Kopenhagen, Denemarken 

Het nieuwste in verlichtingstechnologie 

www.philips.com/lightspec 

55

CITY.PEOPLE.LIGHT AWARD 

1 STE PRIJS 2010 

LUZERN, ZWITSERLAND 

VERLICHTINGSONTWERP 

Ronald Koch (Senior projectmanager, Gemeente Luzern), Mario Rechsteiner 

(Verlichtingsontwerper), Olivier Allemann (EWL Luzern), Gerlinde Venschott, 

Niklaus Zeier, Stefan Herfort, Werner Hofman (allen van de gemeente Luzern). 

PLAN LUMIÈRE – EEN VERLICHTINGSCONCEPT VOOR DE STAD 

LUZERN 

Plan Lumière creëert een unieke avondjurk voor Luzern. Het benadrukt de sterke 

punten van de historisch waardevolle stad en haar aantrekkelijke omgeving, en 

versterkt de kwaliteit van de locatie voor zowel bewoners als toeristen. De verlichting 

accentueert de stedelijke ruimten en eigenschappen evenals de karakteristieke 

gebouwen in Luzern in hun stoffelijkheid en natuurlijke kleuren. 

Nadere informatie: www.citypeoplelight.com/award

bioluminescentie - Philips

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?