26.03.2013 Views

Authenticiteit: varen op eigen kompas - Nti-Nlp

Authenticiteit: varen op eigen kompas - Nti-Nlp

Authenticiteit: varen op eigen kompas - Nti-Nlp

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

najaar 2008<br />

de prikkel<br />

| jaargang 8<br />

COLUMN<br />

Vernieuwde<br />

website en Prikkel<br />

De afgel<strong>op</strong>en maanden is hard gewerkt aan vernieuwing<br />

van de website. Zoals je ziet is ook informatiekrant<br />

De Prikkel <strong>op</strong>gefrist. Onze nieuwe huisstijl is<br />

nu nog herkenbaarder doorgevoerd. Op 1 november<br />

gaat de nieuwe NTI-NLP-site online.<br />

N<br />

Nederlands Trainingsinstituut<br />

voor Neuro-Linguïstisch Programmeren<br />

Van de redactie<br />

NTI-NLP<br />

is hèt instituut<br />

in persoonlijke<br />

ontwikkeling<br />

en effectieve<br />

communicatie voor<br />

zowel zakelijk als<br />

persoonlijk succes<br />

kwaliteit<br />

persoonlijke aandacht<br />

resultaatgerichtheid<br />

integriteit<br />

Het team dat de nieuwe<br />

website heeft ontwikkeld:<br />

v.l.n.r. Johan Bos (communicatieadvies),<br />

Frans Jong<br />

(techniek), Josta Bischoff<br />

Tulleken (ontwerp) en Erwin<br />

de Waard (programmering).<br />

TI-NLP bestaat inmiddels 15 jaar<br />

(zie pag. 3). Door de enorme groei<br />

van het instituut kwam <strong>op</strong> de website<br />

steeds meer informatie te staan.<br />

Met de vernieuwde website h<strong>op</strong>en<br />

we de bezoekers nog beter te kunnen bedienen. We<br />

hebben een aantal handige functies en leuke extra’s<br />

toegevoegd, zoals beeld- en geluidsfragmenten van<br />

alle trainers; beeld- en geluidsfragmenten van bedrijven<br />

over maatwerktrajecten; recensies van cursisten;<br />

jaaroverzicht van alle trainingen en worksh<strong>op</strong>s, èn<br />

digitale aanmeldingsformulieren.<br />

Digitale nieuwsbrief<br />

Een andere noviteit: de digitale nieuwsbrief! Binnenkort<br />

kunnen we je daarmee nog sneller van leuke en<br />

interessante ontwikkelingen <strong>op</strong> de hoogte brengen.<br />

Wil je je alvast aanmelden?<br />

Dit kan <strong>op</strong> de homepage van www.ntinlp.nl<br />

Nieuwsgierig?<br />

Kijk <strong>op</strong> www.ntinlp.nl<br />

Voor suggesties of<br />

<strong>op</strong>merkingen:<br />

info@ntinlp.nl<br />

<strong>Authenticiteit</strong>: hoe ‘doe’ je dat?<br />

Een van de uitgangspunten van (NTI-) NLP is<br />

‘het aanreiken van extra keuzemogelijkheden’.<br />

Deze Prikkel bevat daarom artikelen en interviews<br />

met verschillende visies <strong>op</strong>, <strong>op</strong>vattingen over en<br />

ervaringen met authenticiteit. Om te prikkelen, om<br />

over na te denken, om er je voordeel mee te doen.<br />

Veel leesplezier!<br />

<strong>Authenticiteit</strong>:<br />

<strong>varen</strong> <strong>op</strong> <strong>eigen</strong> <strong>kompas</strong><br />

<strong>Authenticiteit</strong>. Een in eerste instantie wat ongrijpbaar<br />

woord, maar toch lijken veel mensen hier een<br />

redelijk overeenstemmende beleving bij te hebben.<br />

De ‘dikke’ Van Dale zegt: ‘waarachtigheid vanwaaruit<br />

morele beslissingen dienen te worden genomen’.<br />

Hoe moet je je dit nu <strong>eigen</strong>lijk voorstellen in het<br />

dagelijks leven? Hoe ‘doen’ we authenticiteit binnen<br />

NTI-NLP? We gaan <strong>op</strong> zoek.<br />

D<br />

Tekst: Dorien Groot en Johan Bos<br />

e betekenis van woorden evolueert door<br />

de eeuwen heen. Lang is authenticiteit<br />

(in de westerse wereld) gek<strong>op</strong>peld aan<br />

de waarachtigheid van god. Door het<br />

<strong>op</strong>enen van grenzen en de komst van<br />

meer goden van andere culturen is het begrip gaan<br />

wankelen. Kijken we naar de oorsprong van het woord<br />

in het Grieks, dan komen we uit bij ‘uitgangspunt’ en<br />

‘echtheid’.<br />

Interessante vragen kunnen dan zijn: Waarvandaan<br />

vertrek jij als individu? Wat is jouw echtheid? Hoe herken<br />

je deze en kun je deze ook leven? En hoe zit<br />

het met de authenticiteit van een organisatie?<br />

Principes<br />

NTI-NLP werkt vanuit inmiddels diep verankerde principes.<br />

Die zijn als een <strong>kompas</strong> voor onze organisatie.<br />

Zo houdt het managementteam koers in een zee van<br />

prikkels. Binnen dit proces hoort onlosmakelijk echte<br />

aandacht voor elk individu van het managementteam.<br />

De ervaring leert dat als we dat tijdens het regulier<br />

overleg niet doen de effectiviteit duidelijk afneemt.<br />

Herkenbaar?<br />

Dit ben ik wel / niet<br />

Johannes B. Schmidt gaat verder<strong>op</strong> in deze Prikkel (pag.<br />

5) dieper <strong>op</strong> deze materie in. Zo zegt hij – vrij vertaald:<br />

pas als we onszelf en onze uitgangspunten goed kennen<br />

kunnen we onderscheid maken tussen: ‘dit ben ik en dit<br />

ben ik niet’, en tussen: ‘dit wil ik wel, dit wil ik niet’.<br />

NTI-NLP helpt je om nog beter <strong>op</strong> je <strong>eigen</strong> <strong>kompas</strong> te<br />

kunnen <strong>varen</strong>. Vanuit de kern.<br />

3<br />

5<br />

7<br />

8<br />

Zwerftocht NTI-NLP:<br />

van serre naar<br />

instituut<br />

Johannes B. Schmidt<br />

2B or not 2B<br />

Echte leider:<br />

een kunstje...?<br />

Huisillustrator<br />

‘Jan’ is niet meer


de prikkel<br />

2<br />

cursisT aan heT woord<br />

Minke Booij<br />

Eindelijk kon<br />

ik genieten<br />

“Tijdens de afgel<strong>op</strong>en Olympische Spelen<br />

heb ik eindelijk kunnen doen wat goed<br />

voelt, en me voor alle signalen van buiten<br />

kunnen afsluiten”, zegt Minke Booij. Ze<br />

heeft als aanvoerster samen met haar team de gouden<br />

medaille voor het dameshockey gehaald in Beijing,<br />

en heeft daarmee haar laatste sportdoel bereikt.<br />

Na de spelen kondigde ze dan ook aan te st<strong>op</strong>pen<br />

met hockey: brons, zilver en goud <strong>op</strong> verschillende<br />

Olympische Spelen en elf keer <strong>op</strong> rij landskampioen<br />

geworden met de dames 1 van ’s Hertogenbosch, het<br />

was mooi geweest. “Ik heb tien jaar deel uitgemaakt<br />

van het Nederlandse dameshockeyteam, een fantastische<br />

tijd, maar ook een manier van leven. Ik voelde<br />

dat het over was.”<br />

In november 2007 ontmoette Minke Bouke de Boer,<br />

die was uitgenodigd om iets over NLP te vertellen<br />

aan het dameshockeyteam. Het team had dat jaar<br />

de finale van het Eur<strong>op</strong>ees Kampioenschap verloren,<br />

een teleurstelling die een deukje gaf in het zelfvertrouwen<br />

van het team. “Boukes werk sprak me erg<br />

aan”, zegt Minke, “ik had het gevoel dat hij me kon<br />

helpen met de sport en ook om bepaalde dingen een<br />

plekje te geven”.<br />

De spanning die ze steeds voelde voor belangrijke<br />

wedstrijden was een belangrijk punt. “Ik nam altijd<br />

te veel hooi <strong>op</strong> mijn vork, was te gevoelig voor signalen<br />

van buitenaf en kon daardoor nooit echt genieten<br />

van een toernooi. Bouke heeft me tips en oefeningen<br />

gegeven en tijdens de spelen kon ik eindelijk doen<br />

wat goed voor mij voelde!” Daardoor kon Minke<br />

ook als aanvoerster <strong>op</strong>timisme, rust en vertrouwen<br />

uitstralen. “Mijn teamgenoten zeiden ‘Minke, we<br />

hebben je nog nooit zo rustig gezien’.” De gewonnen<br />

gouden medaille staat voor haar dan ook vooral symbool<br />

voor het goede gevoel dat ze tijdens de spelen<br />

had en het feit dat ze er eindelijk van kon genieten.<br />

Ze heeft vooral veel gehad aan de familie<strong>op</strong>stellingen<br />

die ze met Bouke deed. “Ik ben nogal praktisch<br />

ingesteld, dus dingen inzichtelijk maken werkt<br />

prima voor mij. Als Bouke een andere <strong>op</strong>stelling<br />

voorstelde en een p<strong>op</strong>petje verplaatste gaf het mij<br />

meteen rust.” Het mooie van NLP vindt Minke dat<br />

steeds wordt uitgedragen dat je moet doen waar je<br />

je zelf goed bij voelt. Ook heeft ze een groot inzicht<br />

gekregen: “Ik wilde vroeger alles alleen doen. Je<br />

kùnt niet alles alleen, accepteer dat en zoek hulp als<br />

je het nodig hebt!”<br />

<strong>Authenticiteit</strong> betekent voor Minke ‘bij jezelf blijven<br />

en doen wat voor jou goed voelt en wat bij je past’.<br />

Mede dankzij dat inzicht heeft ze een glansrijke<br />

carrière <strong>op</strong> een fantastische manier kunnen<br />

afsluiten. “Met een gouden medaille, een<br />

droom die uitkwam. En zelfs het afscheid<br />

was genieten!”<br />

Zie ook Boukes<br />

persoonlijke site:<br />

boukedeboer.nl<br />

column<br />

Bouke de Boer<br />

Nine million bicycles<br />

Bijna drie weken in China vertoefd, samen<br />

met mijn vrouw Dorien, een indrukwekkende<br />

periode. Overigens niet een land<br />

waar meteen mijn voorkeur naar uitging<br />

om <strong>op</strong> vakantie te gaan. Echter als mental-coach van<br />

de herenhockeyselectie heb ik destijds gezegd dat ik<br />

natuurlijk naar de Olympische Spelen zou gaan als<br />

de jongens zich zouden plaatsen. En gelukkig, want<br />

ik heb er een t<strong>op</strong>ervaring gehad.<br />

Al snel hadden we fietsen gehuurd en hiermee<br />

‘deden’ we Beijing, net als die andere ‘nine million<br />

bicycles’. De cultuur, de gastvrijheid, de sublieme<br />

organisatie, en heel erg veel Chinezen, letterlijk <strong>op</strong><br />

alle hoeken van de straat. Het voelde bijzonder te<br />

hebben mogen proeven van dit land, van de mensen.<br />

En wat je eenmaal hebt er<strong>varen</strong>, dat neem je met je<br />

mee. Opvallend vond ik bij terugkomst dat Dorien en<br />

ik af en toe het gevoel hadden dat we China aan het<br />

verdedigen waren. Onze ervaringen bleken namelijk<br />

nogal eens tegenstrijdig met wat thuisblijvers meenden<br />

te weten over China.<br />

Cursist checkt (on)bewust<br />

echtheid van de trainer<br />

Als je het in training over balans hebt, ben je als<br />

trainer zelf in balans? Als je het over ‘je plek innemen’<br />

hebt, kun je zelf je plek innemen? Als je<br />

het over fitheid hebt, hoe fit ben je zelf? Als je het<br />

over respect hebt, ben jij als trainer respectvol?<br />

De cursist checkt bewust en vooral onbewust of<br />

trainers authentiek zijn. Of we <strong>eigen</strong>heid hebben<br />

en er ook zodanig naar handelen. <strong>Authenticiteit</strong><br />

is het verschil tussen doen en zijn. Het heeft te<br />

maken met ‘trainer doen’ en ‘trainer zijn’.<br />

A<br />

Tekst: René Kuiper<br />

ls je als trainer enthousiast of<br />

<strong>op</strong>gewekt doet en het van binnen<br />

niet bent, zal de cursist dit bewust<br />

en onbewust <strong>op</strong>merken. Als je als<br />

Hoe zit het met de authenticiteit van trainers? René Kuiper geeft in dit artikel<br />

een korte bespiegeling. Binnenkort zullen meer van zijn bespiegelingen te<br />

lezen zijn in zijn nieuw te verschijnen boek voor trainers.<br />

René Kuiper, mastertrainer NLP en lid van het managementteam, is onder<br />

andere verantwoordelijk voor het begeleidingstraject van de NTI-NLP-trainers.<br />

Hieronder vallen bijvoorbeeld de tweemaandelijkse supervisiedagen.<br />

+2<br />

Naar mijn beleving kunnen de Spelen wel eens een<br />

grote helende uitwerking hebben <strong>op</strong> China. Een land<br />

met een collectief geweten wat nogal verschilt met<br />

die van velen van ons. En je hoort mij niet zeggen<br />

dat ik alles goedkeur, ik doe wel m’n best om te<br />

observeren in plaats van direct te oordelen.<br />

Oh ja, de sport. Na het verliezen van de halve finale<br />

tegen Duitsland heb ik even tijd voor mezelf nodig<br />

gehad. Gelukkig had ik mijn <strong>eigen</strong> mental-coach<br />

vlakbij me... De gouden plak van de meiden was<br />

uiteraard t<strong>op</strong> en het feit dat ik ook een stukje in hun<br />

traject heb mogen verzorgen maakte zeker het een<br />

en ander goed.<br />

Mijn lijfspreuk van de laatste tijd is: ‘het effect van<br />

je interventie is afhankelijk van je interne staat’.<br />

Ofwel, hoe jij in je vel zit, is heel bepalend voor het<br />

resultaat van je actie. En wat de hockey<br />

betreft: met mijn leerervaringen <strong>op</strong> zak<br />

heb ik besloten me toch weer te verbinden<br />

voor de komende vier jaar. Wie weet wat<br />

London 2012 zal brengen...<br />

trainer ontroerd doet en niet bent, zal de cursist dat<br />

merken. Als je als trainer gemotiveerd doet en niet<br />

bent, zal de cursist dat merken.<br />

Effect boodschap<br />

Professor Albert Mehrabian heeft onderzoek gedaan<br />

naar de aspecten waar mensen <strong>op</strong> letten als ze checken<br />

of de ander een congruente boodschap uitzendt. Het<br />

effect van de boodschap blijkt te worden bepaald door<br />

drie elementen: woorden (7 procent), klank (tonaliteit)<br />

van de stem (38 procent) en lichaamstaal (55 procent).<br />

Woorden alleen zijn niet genoeg.<br />

Hoe je als trainer overkomt wordt blijkbaar voor het<br />

grootste deel door de stem en door non-verbale<br />

uitingen gecommuniceerd.<br />

Het ontwikkelen van authenticiteit vraagt van een<br />

trainer autonomie en innerlijk leiderschap. Een authentieke<br />

trainer is in staat om echt zichzelf te zijn en durft<br />

zichzelf uit te spreken. Een goede trainer blijft daarom<br />

zelf ook in ontwikkeling. <strong>Authenticiteit</strong> vraagt erom dat<br />

je jezelf voortdurend een spiegel voorhoudt. Hoe staat<br />

het met mijn persoonlijke waarden en overtuigingen?<br />

Kl<strong>op</strong>t datgene wat ik zeg nog bij datgene wat ik voel?<br />

Hierdoor wordt authenticiteit niet een vast gegeven<br />

maar een proces wat steeds maar doorgaat. Door <strong>op</strong><br />

die manier hun <strong>eigen</strong> waarden en overtuigingen te<br />

onderzoeken en tegen het licht te houden vinden<br />

trainers hun <strong>eigen</strong> standpunten over de methodieken<br />

waarin ze training geven.<br />

Oorspronkelijkheid<br />

<strong>Authenticiteit</strong> vraagt ook originaliteit, oorspronkelijkheid.<br />

Aan de originaliteit herken je de hand van de<br />

trainer. Authentiek zijn betekent dat je er voor kiest om<br />

als trainer je <strong>eigen</strong> manier te verwezenlijken. Mensen<br />

willen graag training van mensen die mens zijn. Je <strong>eigen</strong><br />

stijl gaan ontwikkelen kan alleen als je voldoende<br />

zicht hebt <strong>op</strong> je oorspronkelijkheid, <strong>op</strong> wie je bent.<br />

Openstaan voor feedback van je cursisten is een<br />

belangrijke voorwaarde voor groei. Een authentieke<br />

trainer voelt hoe belangrijk het is om trouw aan zichzelf<br />

te blijven en kan dit in contact met de cursisten goed<br />

aangeven. In het contact met de cursist zal een trainer<br />

er<strong>varen</strong> hoe het is om in de kracht te staan, <strong>eigen</strong> principes<br />

en uitgangspunten te hanteren, de <strong>eigen</strong> unieke<br />

boodschap in de wereld te brengen. Op deze manier<br />

werkt een trainer aan het bevorderen van het zelfgevoel.<br />

Het wordt steeds makkelijker om uitdrukking te<br />

kunnen geven aan de <strong>eigen</strong> zingeving. Als dat je lukt,<br />

dan ben je voor mij een authentieke trainer.


De serre.<br />

Sinds januari 2002 is<br />

NTI-NLP gevestigd aan de<br />

Oosterzijweg in Limmen.<br />

Succesvolle zwerftocht:<br />

van serre<br />

naar instituut<br />

Op 26 januari 2009 is het vijftien jaar geleden dat de naam<br />

NTI-NLP werd geregistreerd bij de Kamer van Ko<strong>op</strong>handel.<br />

Sindsdien is er veel gebeurd, zowel inhoudelijk als <strong>op</strong> het<br />

gebied van de huisvesting.<br />

In dit artikel een indruk van de boeiende zwerftocht:<br />

van serre naar instituut.<br />

N<br />

Tekst: Dorien Groot<br />

adat in 1992 onze vriend Jorrit Jorritsma<br />

(met wie we de eerste paar jaar hebben<br />

samengewerkt) ons de beginselen van<br />

NLP had bijgebracht, vertrokken we samen<br />

met hem naar Tad James in Amerika.<br />

Vervolgens ging in september van dat jaar de eerste NLP<br />

Practitioner Opleiding van start onder leiding van Jorrit in<br />

Hotel Marijke in Bergen.<br />

Alleen, in de serre...<br />

Vervolgens vond Bouke dat ik wel in mijn eentje kon starten<br />

met een introductie NLP bij ons thuis in de serre. Ahum...<br />

Dat werd dus met z’n tweeën. Veel ervaringen uit die tijd<br />

komen nog steeds in onze trainingen voorbij, het was uitermate<br />

leerzaam en leuk!<br />

Practitioner twee (1993) vond plaats in Hotel Zuiderduin in<br />

Egmond aan Zee. Toen was het er overigens nog een stuk<br />

kleiner. Heel wat cursisten zijn daar volgens <strong>eigen</strong> zeggen<br />

‘geankerd’. Ook de eerste Trainers Training vond daar<br />

plaats, dit was in 1997.<br />

Op zoek naar meer persoonlijke aandacht en huiselijkheid<br />

kwamen we terecht bij ‘Landgoed de Haaf’ in Bergen.<br />

Overname van deze locatie leek er in te zitten; het liep<br />

echter anders af. Dus verder <strong>op</strong> zoek, we waren immers toe<br />

aan een <strong>eigen</strong> ruimte, waar we ook ons kantoor konden<br />

huisvesten (het werd steeds drukker bij ons in huis...).<br />

De Strandjutter<br />

Tijdens een etentje in een Chinees restaurant aan de<br />

Boulevard in Egmond aan Zee, ter ere van geslaagde NLPtrainers,<br />

‘regelde’ Bouke met de Chinese <strong>eigen</strong>aar dat hij<br />

het huurcontract overnam.<br />

En zo werd onze eerste <strong>eigen</strong> locatie omgebouwd tot<br />

Gasterij de Strandjutter. Werkelijk een A-locatie! Nadat<br />

het sfeervolle restaurant al twee jaar fantastisch draaide<br />

konden dan eindelijk begin 2001 ook de trainingsruimtes in<br />

gebruik worden genomen.<br />

Helaas, nog geen half jaar later brak er een verwoestende<br />

brand uit. Zo werd 18 juli 2001 een zwarte dag in onze<br />

geschiedenis. Maar Bouke zou Bouke niet zijn als hij niet<br />

diezelfde dag vervangende locatie had geregeld; een half<br />

jaar trainden we in de ‘Ontmoetingsruimte’ van de GGZ in<br />

Heiloo.<br />

En zo bleef de GGZ onze gastheer want vervolgens konden<br />

we terecht in een van hun andere panden, namelijk ons<br />

huidige trainingscentrum in Limmen. De gigantische groei<br />

die we hier letterlijk en figuurlijk hebben kunnen laten<br />

gebeuren was nooit mogelijk geweest in de Strandjutter.<br />

Achteraf zou je kunnen zeggen het was ‘in de brand, uit de<br />

brand...’<br />

De nasleep van deze brand heeft geduurd tot september<br />

2008. Pas zeer recent hebben we eindelijk een punt kunnen<br />

zetten achter deze bewogen periode. Alle energie kan weer<br />

<strong>op</strong>bouwend ingezet worden!<br />

Toekomst<br />

Wie weet wat de toekomst verder voor NTI-NLP in petto<br />

heeft. Bouke de Boer, ondergetekende, René Kuiper, Helma<br />

de Goede en Marc-Jan & Nancy Hollenberg (tezamen vormen<br />

wij het managementteam) hebben er alle vertrouwen<br />

in. Noem het ‘wees authentiek’ of noem het ‘doe wat bij je<br />

past’ of noem het...<br />

Wij noemen het: vanuit de kern.<br />

15 jaar NTI-NLP<br />

september 1992: eerste NLP Practitioner Opleiding<br />

najaar 1992: introductie NLP in de serre<br />

1993: trainingen in Hotel Zuiderduin<br />

1994: inschrijving NTI-NLP bij Kamer van<br />

Ko<strong>op</strong>handel Alkmaar<br />

1998: start in Landgoed de Haaf, Bergen<br />

2001: instituut in Gasterij de Strandjutter<br />

18 juli 2001: brand in de Strandjutter<br />

augustus 2001: verhuizing naar<br />

Ontmoetingsruimte GGZ Heiloo<br />

januari 2002: intrek in huidige trainingsruimte<br />

aan de Oosterzijweg in Limmen<br />

augustus 2007: start basisschool het Kleurenorkest<br />

november 2007: <strong>op</strong>richting NTI-NLP Foundation<br />

NTI-NLP werkt momenteel vanuit de nevenlocaties<br />

Zeegse (Dr) en Zoetermeer (Z-H).<br />

NLP, een<br />

rijke bron<br />

cursisT aan heT woord<br />

Rick Menick<br />

“Bij zeventig tot tachtig procent van de<br />

mensen die problemen hebben met hun<br />

bewegingsapparaat speelt het mentale<br />

aspect een grote rol”, aldus Rick Menick,<br />

t<strong>op</strong>sportfysiotherapeut, manueel therapeut, sportfysiotherapeut<br />

van het Nederlands olympisch team in<br />

Sydney (2000) en Athene (2004) èn <strong>op</strong>richter/<strong>eigen</strong>aar<br />

gezondheidscentrum GezondPlus in Zaanstad.<br />

Omdat hij ervan overtuigd is dat fysieke problemen<br />

vaak hun oorzaak hebben in de mentale gezondheidstoestand<br />

van mensen werkt hij veel met NLP.<br />

“Ik vond al in 1983 een boek van de grondleggers van<br />

NLP, Bandler en Grinder, bij De Slegte en ik vond het<br />

meteen interessant. Ik ben me verder gaan verdiepen<br />

en in 2000 heb ik de NLP Practitioner bij NTI-NLP<br />

gedaan, gevolgd door de NLP Master Practitioner<br />

en de Trainers<strong>op</strong>leiding.” Hij gaat samen met zijn<br />

cliënten, onder andere t<strong>op</strong>sporters uit de atletiek-<br />

en volleybalwereld, <strong>op</strong> zoek naar hun drijfveren en<br />

gebruikt gesprekken daarover als aanvulling <strong>op</strong> een<br />

fysiotherapeutische behandeling.<br />

“Iedereen wil gezond zijn en kàn dat ook zijn; <strong>op</strong> zijn<br />

of haar manier”, aldus Rick. Hij zou het een verrijking<br />

vinden als alle fysiotherapeuten NLP zouden<br />

gebruiken in hun dagelijkse praktijk. “Niet alleen<br />

om klanten tot inzichten te helpen komen, maar ook<br />

voor henzelf, voor hun <strong>eigen</strong> ontwikkeling!” Rick is in<br />

ieder geval een enthousiaste promotor van NLP: per<br />

jaar geeft hij tussen de dertig en vijftig exemplaren<br />

van ‘De bijzondere reis van een prikkel’ mee aan<br />

klanten. “Mensen zijn dankbaar als ze zich verder<br />

kunnen ontwikkelen in hun leven en hun werk.”<br />

Volgens Rick is authenticiteit helemaal, of zo goed<br />

mogelijk, jezelf zijn en uitgaan van je <strong>eigen</strong> krachten.<br />

“Als je daar dichtbij blijft heb je de mogelijkheid om<br />

veel dingen te bereiken en je passie te gaan volgen.<br />

Als je ontdekt wie je bent en wie je wilt zijn en daarnaar<br />

handelt, dan kom je tot die passie.”<br />

Op de vraag wat zíjn passie is zegt hij direct:<br />

“Mensen! Om mensen te helpen het beste naar<br />

boven te halen zodat die persoon kan gaan doen wat<br />

hij wil en gaat leven hoe hij wil.” Een belangrijke les<br />

uit NLP vindt hij dan ook verbinding en binding met<br />

elkaar maken. “Iedereen die bij mij aankl<strong>op</strong>t, daar<br />

hou ik een beetje van, dat is mijn uitgangspunt.<br />

Ik ga altijd met zo min mogelijk oordeel aan de slag,<br />

en ik aanvaard dat iemand andere gedachten kan<br />

hebben dan ikzelf.”<br />

Het motto van Rick is: “Geniet van alles wat je doet!<br />

Je moet blijven zoeken naar wat goed voor<br />

je is, naar wat en wie je energie geeft en wat<br />

en wie niet. Ik kan van heel veel genieten en<br />

daar heeft NLP veel aan bijgedragen, het is<br />

zo’n enorm rijke bron.”<br />

3 de<br />

prikkel


de prikkel<br />

En nu mijn<br />

nieuwe boek<br />

Karen van Iersel is getrouwd, heeft twee<br />

zoons, en is ruim veertien jaar huisarts,<br />

waarvan negen jaar in Uitgeest. In oktober<br />

2007 volgde ze de training Vrouw en<br />

Verlangen bij NTI-NLP. “Soms raakt je vrouw-zijn in<br />

een mannengezin een beetje <strong>op</strong> de achtergrond. En<br />

ik ben dokter, dan komen vrouwelijke <strong>eigen</strong>schappen<br />

wel eens goed van pas, maar de omgeving is toch<br />

een grote stoere mannenwereld. Tijdens de training<br />

voelde ik een oer-vrouwelijke kracht en realiseerde ik<br />

me dat al mijn vrouwelijke kanten er mogen zijn!”<br />

Karen was pas begonnen met boetseren, volgens<br />

haar een heerlijke manier om vorm te geven aan je<br />

emoties, omdat het niet in één keer goed hoeft te zijn<br />

en je kunt kneden tot het wel is zoals je bedoelt. De<br />

training Vrouw en Verlangen inspireerde haar tot het<br />

maken van een beeld van een mooi, oud boek waar<br />

een vrouw uitkruipt. “Het symboliseert voor mij: in<br />

dit boek doe ik niet meer mee”, vertelt Karen.<br />

“Door de jaren heen leef je je leven met doelen als<br />

studie, gezin, werk en vrienden; prachtig als dat<br />

allemaal lukt, maar je leeft voor een deel ook naar<br />

de verwachtingen van je omgeving. Een van de rollen<br />

die ik uit het verleden had, werd een te grote claim,<br />

en bleek niet meer bij mij te passen. Het is echter<br />

makkelijker te weten wat je niet meer wilt dan wat<br />

je nou wèl wilt. De training heeft geen antwoord <strong>op</strong><br />

die vraag gegeven, maar gaf me wel veel ruimte na te<br />

denken over wat nu echt, voor mijzelf, belangrijk is.”<br />

<strong>Authenticiteit</strong> is volgens Karen datgene wat in de<br />

kern bij je past, zonder alle schillen die je in de lo<strong>op</strong><br />

der jaren om je heen hebt gevormd. “Uit de vele,<br />

vele mogelijkheden die het leven mij biedt, kies ik nu<br />

bewuster voor de dingen die echt bij mij passen en<br />

waarvan ik wil dat ze in het vervolgverhaal<br />

komen. Mijn nieuwe boek wordt nog steeds<br />

geschreven, dat is een spannend en uitdagend<br />

proces!”<br />

4<br />

cursisT aan heT woord<br />

Karen van Iersel<br />

Cursus van<br />

Johannes B. Schmidt:<br />

Für innere Ökologie<br />

www.polarity.ch<br />

Johannes B. Schmidt<br />

is al ruim zes jaar<br />

verbonden aan NTI-NLP.<br />

Samen met Andrea<br />

Wandel verzorgt<br />

hij – naast individuele<br />

coaching – Deep Change,<br />

Traumawerk en<br />

Opstellingen.<br />

Regelmatig leidt<br />

Johannes worksh<strong>op</strong>s<br />

in verschillende landen.<br />

Zie ook het artikel van<br />

Johannes <strong>op</strong> pagina 5<br />

en zijn website:<br />

aptitude-academy.com<br />

Leef jòuw leven, een hele klus<br />

Mark Nijman werkt bij de Gemeente Amsterdam<br />

<strong>op</strong> de afdeling beheer van de <strong>op</strong>enbare<br />

ruimte in stadsdeel Oud-West. Hij begon daar<br />

als leidinggevende en stuurde tachtig mensen<br />

aan. “Het bleek een<br />

hele klus om zo’n club met<br />

ambtenaren <strong>op</strong> één lijn te<br />

krijgen, om één gezicht<br />

naar buiten te creëren”,<br />

vertelt Mark. Hij begon een<br />

zoektocht naar manieren<br />

van communicatie, om de<br />

neuzen van directe collega’s<br />

dezelfde kant <strong>op</strong> te krijgen,<br />

maar de trainingen die hij<br />

volgde boden hem niet wat<br />

hij zocht. Via een tip van<br />

een familielid kwam hij bij<br />

NTI-NLP terecht en in 2005<br />

startte hij met de NLP Practitioner. “Het eerste blok was<br />

lastig, ik had nog niet helemaal door dat het vooral over<br />

communicatie van jezelf gaat. In het tweede blok kreeg ik<br />

steeds meer plezier omdat ik dàt juist zo mooi vond en bij<br />

het derde en vierde blok vond ik het helemaal fantastisch!”<br />

Hierna volgde hij de NLP Master Practitioner, de training<br />

Persoonlijk Begeleider en nu de Trainers Training. Dit<br />

heeft ervoor gezorgd dat hij ontdekte dat zijn passie ligt<br />

Charles Weill volgde in Zwitserland een worksh<strong>op</strong> van<br />

Johannes B. Schmidt. Bijgaand verslag is illustratief<br />

voor hoe Johannes te werk gaat. Oh ja, geen zorgen:<br />

‘Je hoeft niets te doen...’<br />

Tekst: Charles Weill<br />

e hoeft niets te doen, niets te genezen,<br />

niet te mediteren. Dan komt de stilte<br />

misschien in je.’ Johannes B. Schmidt<br />

nodigt ons, veertien aanwezigen, uit om<br />

de stoelzitting onder ons te voelen, de<br />

rugleuning, de ruimte om ons heen, de<br />

anderen in die ruimte en ondertussen niets te doen. Drie<br />

cursusdagen later zou ik me realiseren dat het tijdens het<br />

seminar Aan de andere kant van het trauma juist daarom<br />

is gegaan: traumatische ervaringen, zoals wij die allemaal<br />

in ons leven gehad hebben, niet te willen genezen,<br />

maar als deel van ons geheel te accepteren.<br />

Op dit moment zegt mijn verstand: wat een onzin,<br />

traumatische gebeurtenissen verhinderen ons toch om<br />

ons te ontplooien? “Nee”, zegt Johannes, alsof hij mijn<br />

gedachten geraden heeft, “je hoeft niet gewond, getraumatiseerd<br />

of ziek te zijn; je hoeft je ook niet te ontplooien<br />

of verlicht te worden.” En: “Ik kan niemand van jullie<br />

genezen, alleen maar condities scheppen waardoor dat<br />

cursisT aan heT woord<br />

Mark Nijman<br />

bij coaching en training van mensen, en nu coacht hij<br />

teams en individuen <strong>op</strong> zijn werk bij het stadsdeel.<br />

Zijn gouden regel ‘respect voor andermans wereldmodel’<br />

heeft hem veel <strong>op</strong>geleverd. “Als je weet hoe jij<br />

communiceert, kun je ook beter begrijpen hoe anderen<br />

dat doen. Ik heb geleerd vragen te stellen om te<br />

begrijpen wat de ander vindt, bedoelt en waar het nu<br />

werkelijk om gaat. Dat veroorzaakt soms eerst wat<br />

verwarring en later meer begrip van èn voor de ander.”<br />

Wat hij goed vindt aan NLP is dat andere cursussen<br />

vaak handvatten aanreiken en trucjes leren, en dat<br />

bij NLP het uitgangspunt is de vragen aan jezelf te<br />

stellen. Wat gebeurt er bij jou? Wat werkt er wel<br />

voor jou en wat niet? “NLP heeft mij de mogelijkheid<br />

gegeven de weg terug te vinden naar mezelf, ik ben<br />

<strong>op</strong>ener in het leven gaan staan en heb werkelijk mijn<br />

hart kunnen <strong>op</strong>enstellen naar anderen”, zegt Mark<br />

enthousiast.<br />

“De vraag ‘wat is werkelijk van jou?’ stel ik mezelf elke<br />

dag”, zegt Mark. “Ik ontdek steeds meer mijn <strong>eigen</strong>heid<br />

en authenticiteit als trainer, namelijk mijn enthousiasme<br />

en bevlogenheid. Ik word elke dag<br />

een mooier mens dan gisteren!” Hij vindt het<br />

belangrijk dat iedereen zijn <strong>eigen</strong> ding doet.<br />

“De grootste uitdaging is vaak je directe<br />

omgeving, maar leef jòuw leven!”<br />

‘Jij hoeft niets te doen’<br />

‘J<br />

wat goed is zich niet langer laat belemmeren.”<br />

Zo spreekt iemand die het al lang duidelijk is geworden<br />

dat traumatische gebeurtenissen ons veel meer<br />

pijn doen als we ze per se willen genezen. Hoe het<br />

ook anders kan laat Johannes ons zien als hij Albert,<br />

die met zijn tachtig jaar de oudste cursist is, naast<br />

zich <strong>op</strong> de lege stoel uitnodigt. Johannes kijkt naar de<br />

grond voor zich en wordt gewaar wat Albert non-verbaal<br />

wil zeggen. Na een poosje draait Johannes zich<br />

naar Albert toe, kijkt hem met grote kinderogen aan<br />

en zegt ‘hallo’. En Albert antwoordt verrast ‘hallo’.<br />

Eenvoud<br />

Zo begroeten ze elkaar een paar maal. Daarin ligt zo<br />

veel intimiteit, zorgzame aandacht en tederheid dat<br />

bij mij de tranen komen. “Meer zou <strong>op</strong> dit moment te<br />

veel zijn”, zegt Johannes. Op de volgende cursusdag<br />

zal hij met Albert een stap verdergaan en voorzichtig<br />

zijn schouders en zijn hoofd aanraken – en hem <strong>op</strong><br />

die manier een verloren gegane herinnering teruggeven,<br />

namelijk zoals hij zich als levenslustig driejarig<br />

kind gevoeld had; voordat hij verstarde.<br />

Het schrikbeeld van het individuele trauma treedt<br />

Johannes Schmidt met de bijzondere zorgvuldigheid<br />

die het traumawerk van Somatic Experiencing (SE)<br />

van Peter Levine kenmerkt tegemoet. Als Johannes<br />

iemand aanraakt – en dat doet hij vaak tijdens deze<br />

drie dagen – dan gebeurt dat telkens uiterst behoedzaam.<br />

Johannes beschrijft exact waar hij zijn handen<br />

zal plaatsen en vraagt of dat <strong>op</strong> die manier werkelijk<br />

goed voelt. En elke keer weer komen de geruststellende<br />

woorden ‘jij hoeft niets te doen’. We lijden allemaal,<br />

omdat we geloven dat we zoveel moeten doen.<br />

Ook ik, die het altijd iedereen naar de zin wil maken,<br />

alleen om zelf aardig gevonden te worden.<br />

Door iedereen geliefd<br />

Johannes is bereid mij in een procesgeoriënteerde<br />

<strong>op</strong>stelling deze schaduwzijde te spiegelen: “Wil je<br />

dat ik eerlijk tegen je ben, of dat ik je ontzie?”, vraagt<br />

hij mij. “Je bent een varken, maar mijn allerliefste varkentje.”<br />

Zijn woorden verwarren me en provoceren me<br />

enorm. Ik zou kwaad <strong>op</strong> hem kunnen worden, maar<br />

toch kan ik het niet. Het duurt tien lange minuten, totdat<br />

ik emotioneel begrijp dat ik alles kan laten zien,<br />

zonder dat iemand me daarom niet aardig meer vindt.<br />

Johannes, die ik <strong>op</strong> dat moment meer waardeer dan<br />

daarvoor, heeft me dat zojuist duidelijk gemaakt.


Voor data van<br />

Deep Change en<br />

Traumawerktrainingen:<br />

zie bijlage<br />

en/of website.<br />

Der Körper kennt den Weg<br />

Duitse vertaling van<br />

Inner Navigation van<br />

Johannes B. Schmidt<br />

verkrijgbaar bij NTI-NLP.<br />

Wie ben ik<br />

en wie ben ik niet?<br />

Het tijdperk van ‘survival of the fittest’ is voorbij.<br />

In deze tijd van globalisering kunnen we kiezen<br />

tussen ‘survival van ons allemaal’, of de voortschrijdende<br />

vernietiging van ons leefmilieu. Sociale<br />

netwerken, samenwerking, verbinding en verbondenheid<br />

zijn het nieuwe credo. Tot voor kort belangrijke<br />

waarden als autonomie, onafhankelijkheid en<br />

zelfstandigheid maken plaats voor het pas ontdekte<br />

‘sociale brein’ en systemische wederkerigheid.<br />

I<br />

Tekst: Johannes B. Schmidt<br />

n een wereld waarin alles met alles<br />

verbonden is, is er behoefte aan<br />

wederzijdse erkenning en samenwerking.<br />

Betrouwbaar, veilig en<br />

vertrouwd contact is goud waard.<br />

Dit soort contacten is veel meer dan een aardig<br />

tijdverdrijf van een paar idealisten. Ze zijn absoluut<br />

noodzakelijk, zowel politiek als persoonlijk, voor onze<br />

collectieve overleving en welzijn.<br />

In die zin getuigt ons vermogen om ons te verbinden<br />

en te integreren van veel overleg, omdat het alles en<br />

iedereen raakt. Goede relaties, <strong>op</strong> een gezonde manier<br />

rekening houden met jezelf en anderen, en jezelf<br />

in contact reguleren, maken dat je kunt verbinden <strong>op</strong><br />

een manier waarin plek is voor verschillen èn gemeenschappelijkheid.<br />

We moeten in staat zijn spanning<br />

te verdragen zonder agressief te worden, verbroken<br />

verbindingen te herstellen en negatieve ervaringen<br />

om te draaien.<br />

Ontgiften<br />

Als we uiteindelijk <strong>op</strong> dat punt uitkomen, ontdekken<br />

we dat de kwaliteit van onze relaties en interactie<br />

voornamelijk afhangt van ons vermogen om onze<br />

communicatie en interactie te ontgiften en zo zelf<br />

onze innerlijke staat van zijn <strong>op</strong> orde te brengen.<br />

De mate waarin we voor ons <strong>eigen</strong> emotionele welzijn<br />

kunnen zorgen, of we nauw en intiem contact kunnen<br />

onderhouden en of we ons kunnen verbinden met ons<br />

ware (authentieke) zelf, in plaats van ons aangepaste<br />

(uiterlijke) zelf, bepaalt of we van binnen rustig of<br />

onrustig zijn. Als we onze innerlijke <strong>op</strong>winding niet<br />

de baas zijn, onze autonome lichaamsreacties niet<br />

kunnen voelen (de wijsheid van het lichaam) en niet<br />

ontvankelijk zijn voor non-cognitieve vormen van<br />

interactieve intelligentie, kunnen we de uitdagingen<br />

die voor ons liggen misschien niet aan. Onszelf kennen<br />

en in contact kunnen blijven met onze innerlijke<br />

waarheid, zijn bouwstenen voor afgestemde communicatie<br />

en wederzijdse regulatie. Het draagt bij aan<br />

ons gevoel van levenskracht, het gevoel dat we erbij<br />

horen, en dat wat we doen zinvol is.<br />

‘Meeting space’<br />

De weg naar innerlijke vrede, vrijheid en bevredigende<br />

relaties begint met onszelf, dat is niet nieuw.<br />

Contact vanuit afstemming en authenticiteit vraagt<br />

van ons dat we de relatie tussen ons aangepaste en<br />

ons ware zelf hebben onderzocht.<br />

Alleen als we vanuit ons ware, authentieke zelf kunnen<br />

waarnemen en relateren, kunnen we de onzekerheid<br />

van de ‘meeting space’ tussen ons en de ander<br />

aan. Pas wanneer we bekend zijn met deze beide<br />

delen in ons, kunnen we <strong>op</strong> onszelf vertrouwen en onderscheid<br />

maken tussen: dit ben ik en dit ben ik niet,<br />

en tussen: dit wil ik wel, dit wil ik niet, en tussen:<br />

dit zijn verantwoorde behoeftes, en hier ga ik te ver.<br />

Het helpt ons nog beter te zien hoe, waar en wanneer<br />

we slachtoffer zijn van onze <strong>eigen</strong> innerlijke patronen.<br />

Zo kunnen we echt, authentiek contact gaan er<strong>varen</strong>,<br />

in tegenstelling tot contact gebaseerd <strong>op</strong> wat we<br />

denken dat sociaal wenselijk is.<br />

Afhankelijk<br />

Niemand kan zichzelf aanleren om afgestemd,<br />

zelfregulerend en congruent te zijn. In veel gebieden<br />

van ons leven is het niet zo gemakkelijk onszelf te<br />

reguleren. Een pasgeboren baby of jong kind is de<br />

eerste jaren in alles afhankelijk van degene die hem<br />

verzorgt. Door de interactie met een externe ander<br />

die alles voor ons regelt, bouwen we de innerlijke<br />

structuur die we nodig hebben om ons later zelf te<br />

kunnen reguleren, en daarmee relatieve autonomie,<br />

die ons een gevoel van levendige onafhankelijkheid,<br />

wederzijdse afhankelijkheid, levendigheid en kracht<br />

geeft. Eenmaal groter, hebben we ‘feedback’ van de<br />

mensen om ons heen nodig om ons ware zelf te kun-<br />

Je verbinden<br />

of niet,<br />

daar gaat<br />

het hier om<br />

nen worden. Met verbale feedback alleen verwerven<br />

we echter niet de autonomie die zorgt voor een goede<br />

balans in afhankelijkheid / onafhankelijkheid in onze<br />

relaties.<br />

Innerlijk <strong>kompas</strong><br />

We hebben een innerlijk <strong>kompas</strong> waar we <strong>op</strong> kunnen<br />

vertrouwen, plus het vermogen om <strong>op</strong> meerdere<br />

niveaus en in verschillende contexten te kunnen<br />

resoneren en afstemmen. Daardoor functioneren onze<br />

netwerken, zijn onze sociale contacten bevredigend<br />

en er<strong>varen</strong> we onze onafhankelijkheid als vreugdevolle<br />

levenskracht, in plaats van als frustrerende<br />

eenzaamheid of loodzware verantwoordelijkheid.<br />

Verbale taal is soms misleidend en zegt niet alles.<br />

We verwachten dan ook niet dat de lezer van dit artikel<br />

kan raden dat de lichaamsgeoriënteerde traumatraining<br />

de veilige plek is om van alles te onderzoeken<br />

en te werken aan de vaardigheden die je nodig hebt<br />

voor het aangaan en onderhouden van gezonde<br />

relaties. Ja, er is niet minder dan een traumatraining<br />

nodig – geen communicatietraining – om intiem<br />

contact met onszelf mogelijk te maken waardoor we<br />

kunnen veranderen, tot zelfregulatie te komen en om<br />

ons vermogen voor lichamelijk contact te verdiepen.<br />

Biocomputer<br />

Traumahealing gaat natuurlijk over de integratie<br />

van verschillende soorten ervaringen. Het gaat veel<br />

verder dan het gebruik van onze linker- en rechterhersenhelft.<br />

Het helpt ons om alle aspecten van ons<br />

veelsoortige brein te integreren: de reflectorische,<br />

instinctieve, emotionele, zintuiglijke en cognitieve<br />

aspecten van ons neurosensorisch integratiestation,<br />

beter bekend als ‘hersenen’. Ja, om vrijelijk contact te<br />

kunnen leggen en te kunnen profiteren van deze multifunctionele<br />

biocomputer, kunnen eerdere bestanden<br />

(ervaringen) worden gewist en kan de centrale verwerkingsunit<br />

(autonome zenuwstelsel) <strong>op</strong>timaal worden<br />

afgesteld. Daardoor ontstaan verdere integratie<br />

en nog meer mogelijkheden om te verwerken. Om het<br />

neurosysteem te kunnen ‘re-setten’ en ‘re-booten’ zijn<br />

een veilige omgeving, geborgenheid en regulerende<br />

vaardigheden (traumahealing) nodig.<br />

Je verbinden of niet, daar gaat het hier om.<br />

5 de<br />

prikkel


de prikkel<br />

6<br />

zakelijk<br />

cursisT aan heT woord<br />

Martin Breed<br />

Stel gewoon<br />

een vraag<br />

Martin Breed is <strong>op</strong>geleid als Z-verpleegkundige<br />

(verpleging van verstandelijk<br />

gehandicapten – red.) en werkt als zelfstandig<br />

interim-manager, coach en trainer<br />

in de gezondheidszorg. Hij heeft een aantal jaren<br />

geleden bij NTI-NLP de NLP Practitioner<br />

gedaan en vorig jaar heeft hij de Leergang<br />

Management- en Organisatie<strong>op</strong>stellingen gevolgd.<br />

“Beide trainingen hebben veel indruk <strong>op</strong> me<br />

gemaakt en er zijn nogal wat puzzelstukjes <strong>op</strong><br />

hun plaats gevallen”, vertelt Martin.<br />

Naast een groot aantal elementen uit NLP past hij<br />

ook de systemische benadering toe in zijn werk.<br />

“Ook cliënten in de gezondheidszorg maken onderdeel<br />

uit van een systeem en moeten niet alleen<br />

gezien worden als een patiënt voor wie gezorgd<br />

moet worden.” Volgens Martin moet altijd de vraag<br />

worden gesteld ‘wat is de echte oorzaak van een<br />

probleem?’ om er vervolgens vanuit de kern een<br />

praktische <strong>op</strong>lossing voor te zoeken.<br />

Martin geeft als voorbeeld dat er een onderzoek<br />

is geweest in een verpleeghuis over verborgen<br />

verlangens. “De ondervraagde mensen verlangden<br />

helemaal niet naar ingewikkelde dingen of verre<br />

reizen, maar naar weer eens een puddinkje toe, wat<br />

vaker in de tuin wandelen en in de zon zitten. De<br />

cliënt wil gewoon een leuk leven leiden!”<br />

De passie van Martin is om de omstandigheden te<br />

verbeteren van mensen die gebruik maken vàn en<br />

werken ìn de gezondheidszorg. Hij pleit voor een<br />

ommezwaai in de zorg: minder regels, minder vergaderen<br />

en meer actie. Hij heeft dan ook een bordje<br />

<strong>op</strong>gehangen waar<strong>op</strong> staat ‘st<strong>op</strong> met het geneuzel en<br />

ga eens wat doen!’<br />

Het grote geheim is volgens hem: stel gewoon een<br />

vraag. “De kracht van een vraag is enorm belangrijk.<br />

Dan kom je bij authenticiteit: wat hebben mensen<br />

nodig, en wie zijn ze <strong>eigen</strong>lijk?”<br />

Volgens Martin lo<strong>op</strong>t NTI-NLP voor<strong>op</strong> als het gaat<br />

om de theorie van systemisch werken. Hij is met<br />

Paul Zonneveld en Marc-Jan Hollenberg van NTI-NLP<br />

en medecursiste Christel Hofman aan het onderzoeken<br />

of er een samenwerking mogelijk is waarbij die<br />

theorie aan de praktijk kan worden getoetst en tot<br />

direct resultaat kan leiden. “Door zaken in de praktijk<br />

te brengen kom je soms <strong>op</strong> onderwerpen waar<br />

je in theorie nog geen rekening mee hebt gehouden.<br />

Zo willen we elkaar versterken”, aldus Martin.<br />

Over wat zijn levensmotto is hoeft Martin niet lang na<br />

te denken: “Elke dag is een dag die het waard<br />

is om geleefd te worden, en doe dat dan ook!<br />

Stoor je niet aan regeltjes, ga soms tegen de<br />

stroom in en vertrouw <strong>op</strong> je gevoel.”<br />

Niet veranderen<br />

wel iets toevoegen<br />

cursisT aan heT woord<br />

Rick Noordanus<br />

NTI-NLP heeft het vertrouwen gekregen van onderstaande<br />

organisaties om voor het management,<br />

teams en/of medewerkers maatwerktrainingen en<br />

-ontwikkelingstrajecten of <strong>op</strong>leidingen te verzorgen.<br />

ABN-Amro, AKZO, AmbulanceZorg Nederland, ANWB,<br />

ARPA Intrabouw, artsenmaatschappen (diverse),<br />

Atos Origin, basisscholen (diverse), Belastingdienst<br />

Noord-Holland Noord, Brabant Water, Branchevereniging<br />

KVGO, Cadran Consultancy, Corus, CUMELA Nederland,<br />

De Tuin van Middenmeer, Delta Lloyd, Douwe<br />

Egberts, ECN, Endemol, Eur<strong>op</strong>ean Space Agency ESA,<br />

Forte Kinder<strong>op</strong>vang, Gemeente Alkmaar, Gemeente<br />

Amsterdam, Gemeente Noordwijkerhout, Gemeente<br />

Rotterdam, Gemeente Terneuzen, Gemeente Utrecht,<br />

GGD Amsterdam, GP Groot Groep, Groenewegen<br />

en Partners Gerechtsdeurwaarders, Hansink & De<br />

Lo<strong>op</strong>er, Hogeschool Inholland, Holland Casino,<br />

Horizon College, IMK Opleidingen, ING, Interpolis,<br />

Intratuin, IPROFS, Iris Consultancy BV, IS Interned<br />

Services, KLM, KNHB, KNVB (zaalvoetbal), Koninklijke<br />

Rick Noordanus is sinds juni van dit jaar<br />

commercieel manager bij ELEQ, een<br />

bedrijf dat is gespecialiseerd in de productie<br />

van transformatoren, omvormers,<br />

meters en aansluittechniek. In zijn vorige baan was<br />

hij al <strong>op</strong> zoek gegaan naar een communicatietraining<br />

die bij hem zou passen, in navolging van een intern<br />

scholingsprogramma met als doel efficiënter leiding<br />

te geven. Hij kwam uit bij de Leadership Practitioner<br />

van NTI-NLP.<br />

“Ik was <strong>op</strong> zoek naar een training die me zou kunnen<br />

leren hoe ik mensen nòg beter kan aansturen<br />

om zo efficiënter leiding te kunnen geven. Bij NLP is<br />

het uitgangspunt dat je eerst naar jezelf moet kijken<br />

voordat je goed kunt communiceren met anderen.<br />

Je moet af en toe stilstaan bij hoe je zelf denkt<br />

en bovendien respect hebben voor de normen en<br />

waarden van de ander, begrijpen dat niet iedereen<br />

hetzelfde denkt als jij. Ik communiceer nu bewuster<br />

en ik ga veel bewuster om met de respons die ik<br />

krijg”, vertelt Rick.<br />

Dat besef heeft hem geholpen bij het bedenken hoe<br />

hij het in zijn nieuwe baan zou gaan aanpakken.<br />

Hij heeft toen hij begon aan alle mensen binnen zijn<br />

afdeling gevraagd wat hun verwachtingen waren ten<br />

aanzien van deze nieuwe functie en hoe hij hen zou<br />

kunnen ondersteunen in hun <strong>eigen</strong> functie.<br />

“Ik werk nu in een heel technisch bedrijf, terwijl ik<br />

zelf niet zo technisch ben. Door me zo <strong>op</strong> te stellen<br />

creëer ik vertrouwen en draagvlak voor veranderingen<br />

en toon respect voor de persoon zelf. De<br />

organisatie wil een veranderingstraject in naar meer<br />

focus richting de markt en de klanten, en dat vereist<br />

een subtiele aanpak. De wijze waar<strong>op</strong> ik me positioneer<br />

binnen het bedrijf is vrij toegankelijk; dat vind<br />

ik een voorwaarde voor verdere ontwikkeling van<br />

het bedrijf. Ik wil duidelijk maken dat ik respect heb<br />

voor wat er al is en vanuit deze basis wil ik verder<br />

werken.”<br />

Dat laatste komt ook in zijn idee over zichzelf naar<br />

voren. Rick is de Leadership Practitioner ingegaan<br />

met het idee dat hij niet hoefde te veranderen, maar<br />

wel iets wilde toevoegen. “Ik ben zoals ik ben en dat<br />

wil ik graag <strong>op</strong>timaliseren. Ik wil me blijven ontwikkelen<br />

en wat ik dankzij de training heb kunnen<br />

toevoegen is dat je heel veel kunt halen uit<br />

effectieve communicatie. NLP is geen trukendoos,<br />

het is iets wat je mee naar huis<br />

neemt, een rugzak met toepasbare tools.”<br />

Opdrachtgevers van NTI-NLP<br />

Euroma BV, Koninklijke Landmacht, Koninklijke<br />

Marine, KPN/Fources, KVGO, London Verzekeringen,<br />

Luchthaven Schiphol, Martinair, Microsoft, Ministeries<br />

(Defensie, Financiën, Justitie, Sociale Zaken en<br />

Werkgelegenheid, VROM (Rijksgebouwendienst),<br />

VWS), NOC*NSF, NS, Nuon, NV Organon, Ordina,<br />

Parlan, PCO Eerbeek, Penitentiaire Inrichting (PI)<br />

Bijlmerbajes Amsterdam, PI De Marwei Leeuwarden,<br />

PI Het Schouw, PI Noord-Holland-Noord, PI Westlinge<br />

Heerhugowaard, Politie Kennemerland, Postbank,<br />

PWN, Proteq, Rabobank, Radbout Universiteit<br />

Nijmegen, Randstad HR Solutions, Reaal Verzekeringen,<br />

RK Lyceum Sancta Maria, Robert Half International<br />

Nederland, ROC Horizon College, ROC Zadkine<br />

Rotterdam, Rode Kruis Ziekenhuis, Rotteveel M4,<br />

Rudico, RTL Nederland, Salus, Schipper Kozijnen,<br />

Simple Management Technologies, SNS Reaal,<br />

Sonja Bakker, Spaansen, STECR (Aladdin Expeditie),<br />

Studelta, Sunidee, Terzet, Theater De Vest Alkmaar,<br />

TNT, Unilever, Univé Zorgverzekeringen, Universiteit<br />

Twente, UWV, V&D, VU Medisch Centrum Amsterdam,<br />

Yacht, 4Motion.


zakelijk Authentiek leiderschap:<br />

Marc-Jan Hollenberg<br />

is lid van het<br />

managementteam<br />

van NTI-NLP en o.a.<br />

eindverantwoordelijk<br />

voor alle<br />

activiteiten gericht<br />

<strong>op</strong> organisaties.<br />

modetrend, kunstje of...<br />

Steeds vaker lees je in managementpublicaties over<br />

‘authenticiteit in leiderschap’ en ‘de roep om authentieke<br />

leiders’. Het klinkt vaak aannemelijk en modieus.<br />

Vrij vertaald naar Van Dale zou je kunnen zeggen dat<br />

een authentieke leider iemand is die vanuit echtheid en<br />

betrouwbaarheid anderen leidt. Graag geef ik mijn visie.<br />

H<br />

Tekst: Marc-Jan Hollenberg<br />

ierboven wordt in de definitie gesproken<br />

over hoe ‘anderen leiden’. En hierin zit voor<br />

mij een interessant punt. Op deze manier<br />

zou je ‘authentiek leidinggeven’ kunnen<br />

<strong>op</strong>vatten als een vaardigheid, iets dat je tot<br />

je neemt, wat je kunt aanleren. P<strong>op</strong>ulair gezegd, alsof het<br />

een kunstje is, iets wat je even toevoegt aan het uitgebreide<br />

repertoire van leiderschapsstijlen door bijvoorbeeld het volgen<br />

van een training. Te vergelijken met een iets andere snit<br />

van een stijlvol kostuum of een nieuwe fancy vormgeving van<br />

een auto. Zo zòu je het kunnen <strong>op</strong>vatten.<br />

Gewoon zijn<br />

Zelf geef ik de voorkeur aan de volgende invulling van<br />

authentiek leiderschap: leiderschap waarin echtheid wordt<br />

uitgelegd als ‘gewoon zijn wie je bent’. Waarbij betrouwbaarheid<br />

vanzelfsprekend is, doordat je ook doet wat je<br />

zegt. Het is een vorm waarin het waarachtig zijn (<strong>op</strong>recht,<br />

eerlijk en rechtvaardig) veiligheid creëert in de relatie. Wat<br />

misschien wel het meeste invloed heeft is het ‘oorspronkelijk<br />

zijn’ – volgens Van Dale betekent dit ‘vanuit zichzelf’.<br />

Ik formuleer het graag als ‘vanuit de kern’.<br />

Hoe word je <strong>eigen</strong>lijk authentiek leider, zoals bijvoorbeeld<br />

Gandhi? Of word je als authentiek leider geboren? Om<br />

eerlijk te zijn weet ik het niet precies. Wel heb ik meteen<br />

de neiging om te vragen ‘hoe creëer je authentiek leiderschap?’,<br />

waarmee ik vooronderstel dat het realiseerbaar is.<br />

Als ik terugkijk <strong>op</strong> wat er de afgel<strong>op</strong>en jaren tijdens en na<br />

de trainingen plaatsvindt met menig leider die bereid is om<br />

werkelijk aan zijn <strong>eigen</strong> persoonlijke ontwikkeling te werken,<br />

Nieuwe training<br />

Oplossingsgericht Werken in Organisaties<br />

Er is een nieuwe, compacte en praktijkgerichte tweedaagse<br />

basistraining ‘Oplossingsgericht Werken in Organisaties’<br />

ontwikkeld. Deze training is gericht <strong>op</strong> leidinggevenden<br />

en niet-leidinggevenden die de kracht van Oplossingsgericht<br />

Werken in hun organisatie willen inzetten.<br />

Op 6 en 7 november gaat de eerste training van start.<br />

V<br />

anuit het Oplossingsgericht Werken<br />

hanteren we een aantal vertrekpunten.<br />

Een daarvan is: ‘Waar mensen zijn, zijn<br />

problemen. Waar problemen zijn, zijn <strong>op</strong>lossingen’.<br />

Hoe <strong>op</strong>lossingsgericht wordt<br />

hiermee omgegaan? Waar ligt de focus?<br />

Op het probleem of <strong>op</strong> de <strong>op</strong>lossingen c.q. <strong>op</strong>lossingsrichtingen?<br />

Is de organisatie zich hiervan voldoende bewust?<br />

Weet de organisatie vervolgens hoe effectief omgegaan kan<br />

dan kan ik alleen maar concluderen dat het een kwestie is<br />

van ontwikkelen. Letterlijk de ‘wikkels’ die in de lo<strong>op</strong> van<br />

het leven zijn omgedaan respectvol laten verdampen en<br />

afdoen. Daarmee bedoel ik het ontdoen van beperkende<br />

overtuigingen, niet-functionele emotionele beperkingen,<br />

systemische verstrikkingen en meer dieperliggende<br />

kleine en grotere trauma’s. Dit door middel van training en<br />

coaching en soms zelfs therapie. Dat klinkt voor sommigen<br />

wellicht heftig en is het in mijn ogen meestal niet. De basis<br />

is het in alle vezels bewustworden in structuur van het<br />

<strong>eigen</strong> denken en functioneren. Daarnaast het besef dat dit<br />

alleen maar kan in een proces over langere tijd.<br />

In mijn ogen is daar één ding voor nodig: de onwrikbare<br />

bereidheid om werkelijk verantwoordelijkheid te nemen<br />

voor je <strong>eigen</strong> leven, met alles er<strong>op</strong> en eraan. Dus met de<br />

mooie en minder fraaie kanten van jezelf. Daar is vaak lef<br />

voor nodig, want voor sommigen is het aangaan van de<br />

confrontatie met zichzelf een bereklus. Loesje zegt hier<br />

zo treffend over: leven is het meervoud van lef!<br />

Meesterstuk<br />

Vaak heb ik teruggekregen van deelnemers dat als zij<br />

de stap eenmaal hebben gezet en zij zelf er<strong>varen</strong> welke<br />

innerlijke veranderingen zij zelf teweeg gebracht hebben –<br />

bijvoorbeeld door vanuit de NLP-structuren en vanuit systemisch<br />

perspectief zichzelf te (laten) reflecteren – dat er dan<br />

geen weg meer terug is. Sterker nog, dan is de weg <strong>op</strong>en<br />

om van jezelf een waar meesterstuk te boetseren. Steeds<br />

een stapje verder, net weer een beetje meer jezelf, een<br />

beetje ‘echter’, meer in de <strong>eigen</strong> energie en <strong>eigen</strong> kracht.<br />

Of wel wat ik noem ‘meerdimensionale ontplooiing’.<br />

Als je dan ook de slag naar het diepste binnenste durft te<br />

maken, door bijvoorbeeld een Deep Change-training te<br />

doen, dan is het mogelijk om naar ware authenticiteit te<br />

komen; je werkelijk <strong>op</strong>nieuw met de oorspronkelijkheid van<br />

jezelf verbinden. Als je de authenticiteit in jezelf hebt hervonden,<br />

dan is het naar buiten laten komen van authentiek<br />

leiderschap in je gedrag de meest vanzelfsprekende <strong>op</strong>tie<br />

die nog mogelijk is.<br />

worden met deze problemen richting een <strong>op</strong>lossing? En<br />

welke principes hanteren zij?<br />

Het is een training waarin we de deelnemers vragen hun<br />

problemen mee te nemen. Waarom? Aan de hand van dit<br />

materiaal zullen we werken in de training. Een beperkte<br />

hoeveelheid theorie en veel praktijkgericht oefenen en<br />

er<strong>varen</strong>. Het rendement van de training is hierdoor hoog en<br />

direct merkbaar. Om als deelnemer het <strong>op</strong>timale uit deze<br />

training te kunnen halen is bereidheid om <strong>op</strong> een andere<br />

manier om te gaan met de problemen die er zijn essentieel.<br />

De training wordt gegeven door Marc-Jan Hollenberg en<br />

Paul Zonneveld, beiden er<strong>varen</strong> trainers binnen de context<br />

van organisaties, mensen en <strong>op</strong>lossingsgericht werken.<br />

Zij zullen hun praktijkervaringen delen en tevens de<br />

verbinding maken tussen Oplossingsgericht Werken,<br />

NLP en Systemisch Denken binnen organisaties.<br />

Voor meer<br />

informatie:<br />

klantsupport<br />

072 - 505 35 01<br />

7 de<br />

prikkel


de prikkel<br />

Voor mij geen laat maar meer<br />

Ineke Burger is docent haarverzorging <strong>op</strong> de<br />

kappersschool in Amsterdam en is daarnaast<br />

coördinator van het werk-stagebureau van de<br />

school en leerlingbegeleider. Vorig jaar, toen<br />

ze in een leidinggevende functie kwam, heeft ze samen<br />

met een collega bij NTI-NLP de Practitioner voor het<br />

Onderwijs gevolgd en binnenkort gaat ze de NLP Master<br />

Practitioner doen. “Het was superleuk!”, aldus Ineke.<br />

“Aan het eind van de training was er een slotavond. Met<br />

de hele groep hebben we kleine schilderijtjes gemaakt<br />

en het was zo leuk om te zien dat iedereen zijn <strong>eigen</strong><br />

stijl heeft, en dat als je die schilderijtjes samenvoegt,<br />

het tòch één geheel wordt.” De groep, die bestond uit<br />

mensen met allemaal een onderwijsachtergrond, heeft<br />

heel veel mooie dingen met elkaar gedeeld en er was<br />

een goede sfeer. “Je ziet dat mensen echt in hun kracht<br />

komen te staan.”<br />

Voor eventuele vragen,<br />

informatiebrochures, het<br />

<strong>op</strong>halen van boeken en/of<br />

ander studiemateriaal kun<br />

je ook altijd langskomen.<br />

Nederlands Trainingsinstituut<br />

voor Neuro-Linguïstisch Programmeren<br />

NTI-NLP<br />

Oosterzijweg 8<br />

1906 AX Limmen<br />

tel 072 - 505 35 01<br />

fax 072 - 505 22 94<br />

e-mail info@ntinlp.nl<br />

website www.ntinlp.nl<br />

8<br />

cursisT aan heT woord<br />

Het lot<br />

vindt jou<br />

cursisT aan heT woord<br />

Dirk Jan Pieters<br />

Ineke Burger Dirk Jan Pieters werkt sinds februari van<br />

Dankzij de training staat Ineke anders in het leven en<br />

kijkt ze <strong>op</strong> een andere manier tegen problemen aan. Ze<br />

is positiever en <strong>op</strong>ener geworden en denkt niet meer in<br />

problemen maar in <strong>op</strong>lossingen. “Het onderwijs is best<br />

een log apparaat af en toe en het is dan makkelijk om<br />

dingen maar bij het oude te laten. Tegenwoordig denk<br />

ik niet meer ‘laat maar’, ik denk in <strong>op</strong>lossingen en blijf<br />

steeds gefocust <strong>op</strong> mijn doel.” Een van die doelen is<br />

de NLP Master Practitioner volgen. “Het gevoel van de<br />

Practitioner is er nog, ik wil dat graag vasthouden en<br />

doorgaan, zodat het nog meer iets van mezelf wordt.”<br />

<strong>Authenticiteit</strong> betekent voor Ineke vooral luisteren naar<br />

jezelf en niet naar wat een ander denkt dat goed voor<br />

je is. “Als je dat voor ogen houdt, kies je<br />

datgene wat bij jou hoort. Mensen bedoelen<br />

het wel goed maar je weet zèlf het beste wat<br />

bij jou hoort.”<br />

Lerarenbeurs<br />

groot<br />

succes<br />

Onderwijsgevenden<br />

die hun professionele<br />

niveau willen verhogen,<br />

hun vakkennis willen<br />

verbreden of zich willen<br />

specialiseren kunnen<br />

een beurs aanvragen.<br />

Een <strong>op</strong>leiding wordt tot<br />

maximaal 3.500,- euro<br />

vergoed. Veel cursisten<br />

maken hier al gebruik<br />

van. Zie voor meer informatie<br />

de bijlage.<br />

‘Ik heb maar wat gedaan...’<br />

Zaterdag 20 september is illustrator Jan van<br />

der Schoor overleden. Jan heeft veel prenten en<br />

pentekeningen gemaakt voor NTI-NLP. Hij is<br />

67 jaar geworden.<br />

D<br />

Tekst en foto: Johan Bos<br />

e humor van Jan van der Schoor<br />

was splijtend en gelukkig is er<br />

veel van bewaard gebleven in zijn<br />

fenomenale en talrijke illustraties.<br />

Voor NTI-NLP heeft hij onder meer<br />

meegewerkt aan informatiekrant De Prikkel, het<br />

boek ‘Bepaal zèlf je leeftijd’ van Bouke de Boer, het<br />

Succesdagboek en de manuals.<br />

De onderwerpen die we hem aanreikten waren niet<br />

altijd even gemakkelijk, maar Jans interpretatie<br />

was telkens verrassend. Hoewel het woord ‘uniek’<br />

enigszins versleten lijkt door het veelvuldig gebruik,<br />

mogen we van Jan van der Schoor zeggen dat hij een<br />

absoluut uniek mens was. Jan was honderd procent<br />

zichzelf. Hij deed zich nooit mooier voor dan hij was.<br />

Een gewone jongen met buitengewone gaven. Hij<br />

had een enorme werklust en een grote passie voor<br />

de natuur, de kunst en de literatuur.<br />

Vlak voor het verschijnen van deze Prikkel heb ik<br />

Jan nog een paar keer door de telefoon gesproken.<br />

Hij zou zich storten <strong>op</strong> een mooie illustratie voor<br />

dit nummer. Helaas is hij er niet meer toe gekomen.<br />

Net terug van een vijfweekse vakantie – en officieel<br />

gepensioneerd – was hij als altijd alweer druk aan<br />

het werk. Over zijn talent was hij bescheiden.<br />

“Ik heb maar wat gedaan...”, was het steevast.<br />

Wij danken Jan voor de prachtige prenten die hij voor<br />

NTI-NLP heeft gemaakt. We hebben nog een serie<br />

illustraties voor een boek dat momenteel wordt gescheven<br />

door trainer René Kuiper. We streven ernaar<br />

de tekeningen allemaal <strong>op</strong> te nemen in het boek.<br />

Uit respect voor Jans werk en leven hebben we al<br />

enkele prenten in deze Prikkel <strong>op</strong>genomen.<br />

dit jaar als consultant bij Winner Real Life<br />

Leadership, een organisatie die zich richt<br />

<strong>op</strong> leiderschapsontwikkeling van mensen<br />

binnen bedrijven. Het traject dat hij bij NTI-NLP<br />

volgde (NLP Practitioner, NLP Master en <strong>op</strong>leiding<br />

Persoonlijk Begeleider) maakte voor hem steeds<br />

duidelijker dat zijn passie ligt bij het bijdragen aan<br />

de ontwikkeling van mensen en organisaties, waarbij<br />

authenticiteit voor hem de kern is.<br />

“Ik kreeg een steeds scherper beeld van mijn missie.<br />

Na het afronden van de NTI-NLP-<strong>op</strong>leidingen werd<br />

mij gevraagd om consultant bij Winner te worden, en<br />

alles kwam ineens samen!”, vertelt Dirk Jan. “Ik kan<br />

in mijn huidige baan mijn jarenlange bedrijfservaring<br />

in consultancy, sales en management prachtig<br />

combineren met mijn passie. Dingen lijken <strong>op</strong> je pad<br />

te komen als alles precies kl<strong>op</strong>t. Uiteindelijk hoef je<br />

zelf niet te zoeken, het lot vindt jòu, als je maar weet<br />

wie je bent en wat je wilt.”<br />

Het mooie van NTI-NLP vindt Dirk Jan dat er niet<br />

zozeer een focus is <strong>op</strong> allerlei techniekjes. Er wordt<br />

altijd vastgehouden aan de zoektocht naar de kern<br />

van de mens. Voor Dirk Jan is de kern van NLP het<br />

werkelijk integreren van de vooronderstellingen van<br />

NLP. Dat is een prachtige basis voor verandering.<br />

Het gaat bij Dirk Jan erom mensen en organisaties te<br />

helpen brengen tot hun authentieke kern. “<strong>Authenticiteit</strong><br />

blijft een tocht, en het is, wat mij betreft, de<br />

sleutel tot leiderschap en groei. Ik vind het mooi om<br />

mensen daarin te begeleiden”, zegt Dirk Jan. “Winner<br />

gelooft in Action Learning, dus het mensen zelf<br />

laten doen, voelen, er<strong>varen</strong>, en ze <strong>op</strong> die manier naar<br />

zichzelf te laten kijken.”<br />

De organisatie werkt bijvoorbeeld met paarden, als<br />

metafoor voor leidinggeven. “Paarden reageren heel<br />

intuïtief en direct <strong>op</strong> mensen. Op die manier wordt<br />

transparant wat het effect is van je non-verbale<br />

communicatie en je <strong>eigen</strong> stijl van leidinggeven.<br />

Zo dagen we mensen uit naar zichzelf te kijken en<br />

te er<strong>varen</strong> hoe je je effectiviteit kunt vergroten.”<br />

Dirk Jan vindt het fantastisch met zijn passie te<br />

kunnen werken. “Mijn passie durven volgen,<br />

vanuit zelfbewustzijn en -vertrouwen (de<br />

kern), dat is wat NTI-NLP mij heeft gebracht.”<br />

COLOFON<br />

De Prikkel is een<br />

uitgave van NTI-NLP<br />

en verschijnt<br />

twee keer per jaar.<br />

hoofdredacteur<br />

Johan Bos, tiu.nl<br />

redactie<br />

Dorien Groot & Johan Bos<br />

cursist-interviews<br />

Nadja Jansma, tiu.nl<br />

ontwerp en <strong>op</strong>maak<br />

Josta Bischoff Tulleken<br />

productie<br />

tiu.nl<br />

fotografie<br />

B4.nl en archief<br />

illustraties<br />

Jan van der Schoor<br />

druk<br />

Finesse Druk BV<br />

<strong>op</strong>lage<br />

20.000 exemplaren<br />

Deze krant is gedrukt<br />

<strong>op</strong> 100% recycled papier.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!