BYLAAG TO ELD 24 FEBRUARIE 2009 GR AAD 4 – 6 - 24.com

LEER EN PRESTEER
BYLAAG TOT BEELD 24 FEBRUARIE 2009 GRAAD 4 – 6

Kantoor – Lizelle
011 713 9147
Elize: 083 380 1800
Riana: 082 852 8814
Antwoorde van
werkkaarte:
www.beeld.com
onder afdeling spesiaal
kliek op skool toe
Opvolg bylae
vir graad 4-6
5 Mei en 4 Aug
Skoolkoerantkursus
21 Februarie
Hoërskool Gimnasium
Potchefstroom
28 Februarie
Laerskool Pierneef
Pretoria
Afrikaans Huistaal
Graad 4: Lees en kyk (Leeruitkoms 3)
Jerome en Kenny vang vis – deur J Butler
Jerome stap vroegoggend saam met
Kenny oor die rotse. Oor hul skouers
rus die visstokke. Jerome dra ’n
emmertjie met aas. Hy weet presies
hoe om oor die rotse te trap. Kenny
se voete kry maar seer. Daarom loop
hy bietjie stadiger as Jerome. Jerome
frons, want hy word vies vir hierdie
stadsjapie van ’n neef. “So ’n sissie!”
brom hy onderlangs.
Dis gelukkig laagwater vanoggend.
Hulle sal gou moet maak, want hy wil
tog nie met Kenny hier staan tot
hoogwater nie. Netnou slaan die
branders hom nog van die rotse af.
By ’n klompie lae rotse kom Jerome
tot stilstand. Hy wys vir Kenny presies
hoe om die aas aan te sit. Dan
verduidelik hy hoe om die lyn diep in
die see in te gooi.
Kenny klou aan die visstok asof hy
enige oomblik ’n vis gaan voel
Graad 5: Wees waterveilig!
spartel. Jerome vang al lankal vis en
wag rustig. “Speel jy rugby ook,
Kenny?” probeer hy geselserig die
tyd omkry.
“Natuurlik!” antwoord Kenny. “Ek
speel…” Voordat hy sy sin kan
klaarmaak, gee hy so ’n gilletjie. “Ek
dink ek voel iets!”
Jerome kyk na Kenny se visstok wat
effens buig. “Begin versigtig inkatrol.
Moenie oorhaastig raak nie,” help
Jerome hom.
“Ek sukkel! Die vis haak vas!”
Jerome is sommer geïrriteerd met sy
stadsneef. “Nee man, visse kan nie
vashaak nie.”
“Dit voel so. Regtig! A… daar’s weer
beweging. Jerome, hier kom ’n
grote!” roep Kenny uit.
Lees en kyk
Lees die volgende opskrifte van berigte wat tussen Oktober en
November 2008 in Beeld verskyn het. Beantwoord dan die vrae.
Derde kind verdrink binne ’n paar dae. Hou swembad ’n plek van pret.
Waterveiligheid polisie se prioriteit. Maak babas waterveilig.
Vrae:
1. Wat het al die berigte in gemeen?
2. Waarom dink jy kom daar in Oktober en November meer verdrinkings voor?
3. Soek in die woordeboek wat prioriteit beteken?
4. Wat is die feestyd waarvan gepraat word?
5. Maak ’n lys van voorstelle om waterveiligheid in die kleuterskool aan te leer.
Leesbegrip:
Lees die volgende berig wat op 13 November 2008 in Beeld verskyn het.
Vermy swembadtragedies – Karen Janse van Vuuren
Die somer is hier en dit beteken dat daar weer heerlik rondom die swembad gekuier
gaan word. Dit is egter belangrik om in gedagte te hou dat ’n swembad in ’n
oogwink van ’n plek van pret in ’n plek van tragedie kan verander. Nick Dollman van
Netcare 911 sê hy was al baie op die toneel van verdrinkings en noue ontkomings
en dat die storie van ouers en oppassers byna almal dieselfde is. “Kinders glip
ongesiens weg en word later in die water gevind. Dit is dikwels onduidelik hoe lank
hy of sy sonder suurstof was. “Vir elke kind wat verdrink, is daar vyf kinders wat
permanente breinskade opdoen as gevolg van ’n suurstoftekort tydens ’n noue
ontkoming. “Dit neem slegs vier minute sonder suurstof voordat permanente
breinskade veroorsaak word.“ Nick beklemtoon dat verdrinkings voorkom kan word
en dat ouers nie moet dink dat dit nie met hulle kind kan gebeur nie. “Statistieke wys
dat daar ’n dramatiese verhoging is in gevalle van verdrinking of amperverdrinkings
gedurende die somer en vakansieseisoen.” Verdrinking is een van die hoofoorsake
van onnatuurlike kindersterftes in S.A.
Voorkoming moet die wagwoord wees.
Statistiek
• 1 September 2006 tot 31 Augustus 2007: 29% van alle verdrinkings in
Suid-Afrika vind plaas in Gauteng.
• 1 September 2007 tot 31 Augustus 2008: 28% van alle verdrinkings in
Suid-Afrika vind plaas in Gauteng.
• Gauteng is die provinsie met die hoogste aantal binnelandse verdrinkings in
Suid-Afrika.
Graad 6: Lees en kyk (Leeruitkoms 3)
Seegras
Verwerk uit Mieliestronk.com/seewier.html
http://152.111.1.251/argief/berigte/beeld/1996/11/25/13/1.html
1. Het jy al langs die strand geloop en die seegras, wat op die strand
uitgespoel het, gesien? Miskien is dit hoe jy hierdie marine-alge ken: as
seegras. Moenie vir een oomblik dink dis sommer net “gras” nie.
2. Het jy geweet dat seewier in baie produkte voorkom? Die ekstrakte kom
onder andere voor in tandepasta. Ja, selfs in jou troeteldierkos, slaaisous en
melkdrankies kom dit voor. Skoonheidsmiddels beskik ook oor seewier as
bestanddeel. Gedroogde seewier word versnipper en kan gebruik word as
gesondheidsmiddel (kelptablette), kruie en speserye. Dit kan met melasse
gemeng en verpak word vir beeslek. Verder kan dit in groter stukke gedroog
word as “koubene” vir honde.
3. Seewier is baie belangrik vir die natuur. Dit vorm – saam met filoplankton –
die basis van die voedselketting van die see. Filoplankton is die
mikroskopiese klein drywende plantjies. Hoe werk die voedselketting? Die
klein diertjies wat op die seewier teer, word weer deur groter diere geëet.
Hierdie groter diere word weer deur ander diere geëet en so hou dit aan.
4. Daar is 3 groepe seewiere. Ons ken hulle uit aan die pigmente wat hulle rooi
of bruin of groen maak. Seewiere het lig nodig om aan die lewe te bly.
Daarom tref ons hulle langs die kus aan waar die seebodem net die regte
diepte is.
“Bring hom in, Kenny!” skree Jerome
opgewonde. “Dis jou eerste vis.
Stadig nou. Hy moenie wegkom nie!”
Kenny probeer alles doen wat Jerome
vir hom sê. Sy arm is al ’n bietjie
moeg van die inkatrol.
En dan…
Jerome bars uit van die lag. “Jou
eerste vis is toe al die tyd ’n
seebamboes. Miskien het sy wortels
aan die rotse vasgesit. Geluk, Kenny!”
Kenny kry sommer skaam. “Toe maar,
netnou sal my eerste vis regtig byt.
Help my net gou om die seebamboes
los te kry en ander aas aan te sit.
Ek is seker dis vandag my gelukkige
dag.”
Jerome giggel onderlangs oor hierdie
stadsneef se baie selfvertroue.
Miskien is dit vandag Kenny se
gelukkige dag. Wie weet?
Opdrag:
Beantwoord die volgende vrae in volsinne:
1. Watter tyd van die dag stap Jerome en
Kenny na die rotse?
2. Dink jy Jerome is vies, omdat Kenny so
stadig loop? Hoekom sê jy so?
3. Op watter plek vang hulle vis?
4. Hoe weet jy dat Kenny nog nooit visgevang
het nie?
5. Kenny is onseker oor die visvangery. Beskryf
hoe hy die visstok vashou.
6. Kies ’n woord wat dieselfde beteken
(sinoniem) vir geïrriteerd:
kwaai/vererg/ongeskik.
7. Watter emosie ervaar Jerome as Kenny sy
eerste vis inkatrol?
8. Waarom dink jy kry Kenny skaam?
9. Kenny is vol selfvertroue. Hoe weet ons dit?
Wat sê hy?
10. Voorspel of Kenny regtig ’n vis gaan uittrek.
Hoekom sê jy so?
• ’n Hoë persentasie van dié verdrinkings behels jong kinders en vind plaas binne
’n huishoudelike omgewing (visdamme, swembaddens en borrelbaddens).
Voorkom ’n tragedie
• Alle swembaddens moet bedek word deur ’n net of omring word met ’n heining
met ’n hek wat toegesluit kan word.
• Wees op die uitkyk vir moontlike gevare en moenie klein kinders sonder toesig
laat nie.
• Volgens die webwerf www.childsafe.org.za moet klein kinders so gou as
moontlik leer swem.
Hulle moet ook geleer word hoe om in die water te dryf en hulle moet oefen wat om
te doen as hulle met hul klere aan in die water val. Kinders moet nooit alleen swem
nie en slegs ’n paar honderd milliliter water kan dodelik wees vir klein kinders.
Ouers moet bewus wees van alle watergevare in en om die huis, insluitend
troeteldiere se waterbakke, fonteine, emmers water, damme, riviere, boorgate, oop
dreine, toilette en baddens.
Tieners en volwassenes moet onthou dat alkohol en water of watersport ’n dodelike
kombinasie kan wees. “Moet nooit in water induik as jy nie die bodem kan sien nie.
Daar is dikwels gevare onder die water soos rotse, sandbanke of gebreekte glas, “sê
Nick. Die nasionale noodnommer vir Netcare 911 is 082 911.
1. Wat beteken die volgende sin: ’n Swembad kan in ’n oogwink van ’n plek van
pret in ’n plek van tragedie verander. Verander die sin in jou eie woorde sodat
die betekenis dieselfde bly.
2. Noem een persoon wat vir Netcare 911 werk.
3. Watter stories van ouers en oppassers is dieselfde?
4. Wat kan met ’n mens gebeur as jy langer as vier minute sonder suurstof is?
5. Wat is die hoofoorsaak van onnatuurlike kindersterftes in Suid-Afrika?
6. Wat behoort die wagwoord by elke swembad te wees?
7. Watter plekke by jou huis hou ’n gevaar vir verdrinking vir mens en dier in?
8. Wat is die telefoonnommer vir Netcare 911?
9. Gebruik die inligting in die berig onder Statistiek en trek ’n blokgrafiek om die
aantal verdrinkings in Gauteng aan te toon.
10. Ontwerp en maak ’n brosjure wat aan kinders uitgedeel gaan word om
verdrinkings te voorkom.
Onthou: wees altyd versigtig by water!
5. In sommige rooi seewier kom agar voor. Dis ’n soort jellie wat baie belangrik
is vir die kweek van swamme en bakterieë. Agar word vir mediese navorsing
gebruik.
Opdrag:
Beantwoord die volgende vrae in volsinne:
1. Noem drie groepe seewier.
2. Wat is filoplankton?
3. Hoekom dink jy tref ons seewier langs die kus aan?
4. Gee jou mening of die rooi seewier nuttig is.
5. Verklaar wat ’n seewier is.
6. Wat is die hoofgedagte van par. 3?
7. Lees die volgende sin uit par. 4: Ons ken hulle uit aan die pigmente wat hulle
rooi of bruin of groen maak. Skryf die sin oor en begin met: ”Die
pigmente…”
8. Watter woord beskryf sommige in “In sommige rooi seewier…” (par. 5) die
beste: almal/party/geeneen.
9. Soek in die leesstuk ’n woord wat dieselfde beteken as mikroskopies klein
eensellige organisme.
10. Verduidelik in jou eie woorde wat voedselketting is.
2 Leer en Presteer graad 4 - 6, bylaag tot Beeld, Dinsdag 24 Februarie 2009

Kuns en Kultuur
Water, klanke en musiek
Wat is musiek?
Musiek bestaan uit klank, maar nie alle klank is musiek nie. Die kortste omvattende
definisie is: Musiek is georganiseerde klank.
Eienskappe van klank
Klank word veroorsaak deurdat ’n voorwerp begin vibreer. Die vibrasie veroorsaak
golwe wat sirkelvormig deur die lug voortbeweeg totdat ons dit hoor deurdat ons
oordromme die vibrasie optel. Die gehoorsenuwee gelei dit na die brein en ons herken
dit of nie.
Jy kan die voortbeweging van klankgolwe vergelyk met die rimpelings wat ’n klippie
wat jy in die water gooi, maak. Die golwe wat veroorsaak word, kring in sirkels uit.
Alle klanke het vier eienskappe, naamlik toonhoogte, toonduur, toonvolume en
toonkleur.
Klanke in die see
Klanke in die see ontstaan as gevolg van ’n verskeidenheid natuurlike bronne, naamlik
golwe, reën en die onderwaterseelewe. Dit kan ook voortgebring word deur ’n
verskeidenheid mensgemaakte bronne soos skepe en militêre sonars.
Mense en visse gebruik klanke in die see om verskillende take uit te voer. Aangesien
klank baie groter afstande as lig aflê in die oseaan, maak diere juis van klank gebruik
om hul kos te vind, te navigeer en te kommunikeer. Seediere stuur vir mekaar
boodskappe met behulp van klankgolwe. So “praat” walvisse kilometers ver met
ander walvisse.
Sonar
Sonar staan vir Sound Navigation and Ranging en is ’n tegniek wat verspreiding of
versending van klank hoofsaaklik onder water toepas om te kommunikeer of ander
skepe op te spoor. Sonar kan ook as wyse van klankopsporing gebruik word, wat die
wetenskap van klank gebruik om die afstand en rigting van ’n voorwerp vas te stel.
Opsporing kan aktief of passief toegepas word en kan in gasse (soos in die atmosfeer)
vloeistowwe (soos in water) en soliede voorwerpe (soos die aarde) plaasvind.
Sommige soogdiere soos dolfyne en walvisse gebruik klank reeds vir miljoene jare as
’n manier van kommunikasie, om inligting omtrent hul omgewing te versamel en om
kos op te spoor. Dit staan bekend as eggoopsporing
of eggolokasie. Eggolokasie is baie
belangrik vir hierdie diere aangesien dit hul in staat
stel om te navigeer en voedsel op te spoor in die
donker.
Eggo-opsporing of eggolokasie is vir die eerste keer in die 1940’s deur mense
gebruik. Tydens die Eerste en Tweede Wêreldoorloë het die
behoefte om duikbote op te spoor, verdere ontwikkeling van die
tegnologie aangespoor.
Aktiewe en passiewe sonar
Daar is basies 2 maniere waarop klank gebruik word: passief en
aktief.
Passiewe akoestiek is wanneer die dier of organisme geen klank van sy eie maak nie,
maar net luister na ander klanke wat gemaak word. Die see, en veral die kusgebiede,
kan baie lawaaierig wees. Deur net na die geluide te luister, kan jy baie van jou
omgewing leer ken.
Passiewe sonar: Die dier of gebruiker ontvang
klank vanaf ’n ander bron.
Die tweede manier wat gebruik word, is aktiewe
akoestiek. In hierdie geval word klank deur een bron
gemaak en ontvang deur ’n ander. Klank kan vanaf
Lewensoriëntering
Waterbesoedeling
(Bron: Verskeie webtuistes, bv. Explain that stuff: Introduction to waterpolution; Mieliestronk.)
Water is belangrik vir alle lewens. Sonder water kan niemand oorleef nie. As ons
water het, dan moet dit ten minste skoon wees. Maar is ons water skoon?
Waterbesoedeling beteken dat ons water bevuil of besmet word.
Meer as twee derdes van die aarde se oppervlak is bedek met water. Die ander
derde is land. Soos wat die inwoners se getalle groei, so plaas ons al hoe meer
druk op bestaande waterbronne. Hoe swakker die kwaliteit van die water, hoe
sterker is die waterbesoedeling.
Riool
Water word ook besoedel deur rioolswamme, skuim en slik wat afkomstig is van
rioolplase.
Daar is omtrent 8 biljoen mense op die aarde. In veral ontwikkelende lande waar
mense nie basiese sanitasie of skoon water het nie, lei dit tot siektes soos o.a.
diarree. Drie tot vier miljoen kinders sterf jaarliks weens diarree.
Al het mens ’n toilet wat riool wegspoel, hou die probleem nie daar op nie. Mense
word siek a.g.v. virusse soos bv. hepatitus, tifus en cholera wat hulle op hierdie
manier opdoen.
Kunsmis
Boere dra ook skuld in die besoedeling van ons riviere. Kunsmis, plaagdoders en
kunsmis besoedel ons water. Kunsmis bevat baie nitrate en fosfate wat alge se
groei bevorder. Alge vat die suurstof uit die water, wat beteken dat die waterlewe
vrek. Tesame met kunsmis help die storting van rioolvuil om die groei van alge te
bevorder. Hoe kom hierdie middels in ons riviere? Die reën spoel dit in die riviere
en dan beland dit uiteindelik in die see. So word ons oseane ook besoedel.
Plastiek
Plastiek word orals gebruik: van kledingstukke tot motoronderdele. Plastiek is lig
en dryf op die water. Die meeste plastiek kan nie in die natuurlike omgewing
afbreek nie. ’n Plastiekbottel kan tot 450 jaar in die oseaan wees en ’n plastiek
vislyn tot 600 jaar lank. Plastiek is nie giftig nie, maar dit het ’n invloed op die
seelewe, want visse kan daarin verstrengeld raak en vrek.
die bron afbons van ’n ander voorwerp af en dan terug na die bron beweeg. Deur
hierdie eggo te ontleed, kan baie informasie ingewin word aangaande die omgewing
bv. afstand, grootte en komposisie.
Walvisse en dolfyne gebruik aktiewe sonar om
voorwerpe onder die water te ontleed en ook om
kos op te spoor.
Spoed van klank
Net soos dit in die lug gebeur, pers enige klank in die water die water om die bron
van die klank saam en vorm dit ’n klankgolf. As gevolg van die watermolekules wat
soveel nader aan mekaar lê as lugmolekules, trek klank vinniger in water as in lug.
Doen die volgende eksperiment:
Wat het jy nodig?
• Bad met water in en ’n maatjie.
Wat om te doen?
• Een persoon moet sy oor onder die water hou, terwyl die ander klop teen
die bad.
• Nou luister hy/sy weer buite die water na dieselfde geluid.
Gevolgtrekking
• Hoe klink die verskillende klanke? Wanneer ’n mens onder die water is, klink
die geluid baie duidelik en harder as buite die water.
• Wat het jy waargeneem? Klank beweeg vinniger in die water as in die lug.
Water as musikale middel
Waterorrel/ Hydraulis
’n Musiekinstrument wat klank as volg produseer: Die dinamiese
energie van water word omgesit in lugdruk om die orrel se pype aan
te dryf. Hydrualis beteken letterlik “wateraangedrewe pypinstrument”.
Waterdromme
Hierdie tipe instrumente word gemaak deur ’n drom binne in ’n groter drom te plaas.
’n Verskeidenheid dromme word gebruik en die dromme in die binnekant word met
verskillende hoeveelhede water gevul wat sodoende ’n invloed op die toonkleur van
die klank het.
Watersimbale
Tradisionele simbale word gespeel en dan direk daarna in
water geplaas om die toonhoogte te verlaag. Die
teenoorgestelde kan ook gedoen word, die simbale kan
binne die water gespeel word en dan verwyder word om die
toonhoogte te verhoog.
Het jy geweet van die see-orrel (Morske Orgulje)
Die musikale see-orrel op die oewer van Zadar, Kroasië is die eerste musikale
orrel in die wêreld wat deur die see “gespeel” word.
Die konstruksie bestaan uit trappies gebou uit wit marmer ongeveer 70 meter
lank met fluitopenings aan die kante. Aan die onderkant van die trappies is daar
35 musikale ingestelde pype.
Die beweging van die see druk lug deur die
pype en afhangende van die grootte en snelheid
van die golwe word musikale akkoorde gevorm.
Hierdie musikale klanke wat gehoor word, dien
as kommunikasie middel tussen die mens en
natuur en bied ’n eindelose konsert van verskeie
musikale variasies.
Fabrieke
Fabrieke skend ons omgewing, want hulle stort hul afvalwater in ons riviere en
damme. Daar beland ook giftige chemikalieë wat ons water bevuil. Die wêreld
produseer biljoene tonne industriële afval waarvan baie onverwerk in riviere
beland.
Gewone mense besoedel ook die water, want almal gooi chemikalieë van een of
ander aard by die drein af of in die toilet. Selfs die wasmiddels wat in
wasmasjiene en skottelgoedwasmasjien gegooi word, beland een of ander tyd in
ons riviere of oseane. ’n Klomp afval wat op die paaie gestort word, soos
gemorsde petrol, remvloeistof, stukkies verweerde buitebande en afval uit
uitlaatpype beland op die pad. As dit reën, spoel dit in die drein of riviere.
Olie
Oor die 70% oliebesoedeling in die see kom van skeepvaart en van mense wat
olie by die drein afgooi. Kan jy dink hoe die seelewe hierdeur vernietig word?
Opdrag:
Graad 4:
• Trek 6 blokke van ongeveer 8 X 5 cm met ’n potlood en liniaal.
• Teken in elke blok 2 visse. Teken spraakborrels by elkeen.
• Skryf met pen in die spraakborrels waaroor die visse met mekaar praat. Die
gesprek moet handel oor die inligting wat jy in die leesstuk oor
waterbesoedeling geleer het.
Graad 5:
• Maak ’n plakkaat op ’n A-4 bladsy.
• Skryf ’n treffende opskrif oor waterbesoedeling op die plakkaat.
• Teken prente waarin jy waterbesoedeling (soos jy dit in die leesstuk gelees
het) uitbeeld.
Graad 6:
Beplan ’n rolspel tussen ’n joernalis en ’n inwoner oor water wat besoedel word
by die inwoner se blyplek.
Leer en Presteer graad 4 - 6, bylaag tot Beeld, Dinsdag 24 Februarie 2009 3
‘n Groot verskeidenheid
werkboeke vir die
Afrikaanse klas
Skakel die kantoor – Lizelle
011 713 9147
Elize: 083 380 1800
Riana: 082 852 8814
om te bestel
WEN! WEN! WEN!
Die skool wat 2009 die beste aan
Beeld in Onderwys programme
deelneem, kan ‘n skootrekenaar
van Dell ter waarde van
R9 000 wen!

WEN! WEN! WEN!
Die skool wat 2009 die beste aan
Beeld in Onderwys programme
deelneem, kan ‘n skootrekenaar
van Dell ter waarde van
R9 000 wen!
Skole, bestel Leer
en Presteer en wen
vakansies as pryse
vir fondsinsameling
Skakel:
011 713 9147
Sosiale Wetenskappe
Graad 4: Nedersettings Graad 6: Klimaatstreke van die wêreld
Aktiwiteit 1
In die blok hieronder kruip woorde
weg wat met nedersettings
geassosieer word.
Soek die onderstaande woorde in die
blok en omkring dit soos aangedui:
’n Nedersetting is ’n plek waar groepe
mense saam woon. Nedersettings sluit
landelike nedersettings, dorpe, stede
en informele nedersettings soos
plakkerskampe in.
Plakkerskampe Cholera Reservoir Kliniek
Biblioteek Boerderye Nywerheidsgebied Kantoorblokke
Hoë geboue Arm Klein dorpies Stil
Hospitale Eensaam Fabrieke Boorgat
Silo’s Vuil rivier
Informele nedersettings Landelike nedersettings Stedelike nedersettings
Blou Rooi Groen
A L Y O P G F U D T B R T S O L A K A M S
B K S B K L E I N D O R P I E S S H K L P
K R K E E H P P H R O S A L P O S B U R P
E F A E K A N T O O R B L O K K E T O P L
E E B L S R E T E E G R E S O L V E L G A
T P O B O M K L G G A E K K P I U G F J K
O E B S S E A E E R T T E O P N I T C A K
I T E E T T F E B E U E I L E I L E H O E
L T L K I E E S O T I E R E S E R V O I R
B O K P L S E K U R T B B R T K I T L U S
I B S A A K S O E E N S A A M S V S E S K
B O E R D E R Y E O E S F E O E I O R T A
H A A O O R R P A P E O O P E K E O A E M
N Y W E R H E I D S G E B I E D R K P R P
Aktiwiteit 2
Vind die betekenis van die volgende woorde in ’n verklarende woordeboek.
• Cholera • Boorgat • Reservoir • Kliniek • Silo’s
Aktiwiteit 3
3.1 Identifiseer die komponente (dele) in die skets wat nie in ’n informele
nedersetting voorkom nie. Trek ’n sirkel om die komponente (dele).
3.2 Noem 3 faktore uit
die skets wat die
water kan
besoedel?
3.3 Noem die siekte wat mense kan opdoen indien hulle van die besmette
water gebruik?
Graad 5: Siekte gepaardgaande met water
Beeld, Vrydag 28 November 2008
Cholera: Durban begin veldtog om uitbreking te keer in plakkerskamp
– Dries Liebenberg
Durban – Dié stad se gesondheidsamptenare
het ’n veldtog van stapel gestuur
om ’n cholera-uitbreking in ’n groot
plakkerskamp te keer nadat drie Zimbabwiërs
die laaste paar dae in plaaslike hospitale
opgeneem is.
Volgens KwaZulu-Natal se
gesondheidsdepartement is twee neefs van
Zimbabwe wat in ’n plakkerskamp naby
Welbedacht woon, Maandag in die R. K.
Khan-hospitaal in Chatsworth opgeneem.
Die een man het verlede week van Zimbabwe
teruggekeer waar hy ’n begrafnis bygewoon
het.
Die derde pasiënt is ’n vrou wat gereeld
tussen Suid-Afrika en Zimbabwe reis.
Hulle het al drie simptome soortgelyk aan
dié van cholera getoon, soos braking, diarree,
krampe en ontwatering.
’n Vragmotorbestuurder wat van
Zimbabwe na Durban gereis het, het verlede
week in ’n hospitaal in dié stad aan cholera
gesterf.
Volgens dr. Ayo Olowolagba, hoof van die
eThekwini-minisipaliteit se afdeling vir
oordraagbare siektes, word die mense
nagespoor met wie vermeende cholera-
pasiënte in aanraking was en kry hulle dan
voorligting oor hoe die siekte vermy kan
word.
Die volgende stap was ook om die
inwoners van die plakkerskampe in die
algemeen in te lig. Die plakkerskamp het
lopende water, maar geen toilette nie, het
Olowolagba gesê.
Toetse het gister getoon dat die drie
pasiënte nie cholera het nie, het hy gesê.
’n Cholera-epidemie wat van Augustus
2000 tot April 2002 in KwaZulu-Natal en
ander provinsies gewoed het, het 265 lewens
uit die 177 147 pasiënte geëis.
Voorsorgmaatreëls het destyds meer as
R198 Miljoen gekos.
Vrae:
1. Soek nog soortgelyke voorbeelde
van berigte uit Beeld oor die
dreigende cholera-epidemie, asook
berigte wat handel oor
waterbesoedeling.
2. Skryf 5 simptome van
cholera neer.
3. Verduidelik hoe cholera
versprei.
Cholera Bakterieë
LU 1: Die leerder is in staat om aardrykskundige en omgewingskennis en begrip te toon.
Gebiede word in klimaatstreke verdeel, afhangende van die gebied se
klimaat.
Vladimir Köppen, ’n Russiese weerkundige, het ’n klimaatstelsel ontwerp en dit staan
bekend as Köppen se klimaatsklassifikasie. Dit dui ’n hele paar klimaatstreke aan. Die
klimaatstreke hieronder genoem, is die streke waar die reënval baie hoog of baie laag
is. Daar is ander streke ook, wat nie hier bespreek word nie.
Tropiese klimaatstreke (hoë reënvalgebiede met hoë temperature):
1. Reënwoude:
• Baie hoë reënval.
• Gemiddelde reënval per jaar is tussen 1 750 – 2 000 mm.
• Baie warm. Gemiddelde temperatuur is 18°C en hoër dwarsdeur die jaar.
• Kom hoofsaaklik by die ewenaar voor.
2. Moeson:
• Dit is gebiede waar winde (moesonwinde) baie reën veroorsaak in die somer en
wat vir maande aaneen duur bv. in Indië.
3. Tropiese savanna (grasvlaktes):
• Gemiddelde reënval is 1 750-1 270 mm per jaar.
• Gemiddelde temperatuur is 18°C of hoër dwarsdeur die jaar.
Droë klimaatstreke (lae reënvalgebiede met groot temperatuurverskille):
1. Ware woestyne:
• Baie min of geen reënval nie. Reën verdamp vinnig.
• Groot verskil tussen die dagtemperature en die nagtemperature.
• Dagtemperature is hoog. In die somer kan dit styg tot 45°C, terwyl
nagtemperature laag is. In die winter kan nagtemperature daal tot 0°C.
• Vogtigheid in die lug (humiditeit) is baie laag.
2. Die steppe:
• Dit is ’n droë graslandgebiede.
• Groot temperatuurwisseling kom voor in die gebiede.
• In die somer kan temperature styg tot 40°C en in die winter kan dit weer daal tot
so laag as -40°C.
Aktiwiteit 1:
Gebruik die bostaande inligting om elk van die onderstaande leidrade onder die
korrekte kolom in die gegewe tabel te sorteer:
(Van die leidrade kan van toepassing wees op meer as een klimaatstreek.
Skryf slegs die nommer in die kolom neer.)
1.1 ’n Wind wat vir maande lank kan duur en baie reën veroorsaak.
1.2 Baie min of geen reënval.
1.3 Droë grasland.
1.4 Gemiddelde reënval tussen 1 750-2 000 mm.
1.5 Gemiddelde jaarlikse temperatuur 18°C of hoër.
1.6 Vogtigheid in die lug is baie laag.
1.7 Kom hoofsaaklik by die ewenaar voor.
1.8 Temperature kan styg tot 40°C en daal tot -40°C.
Klimaatstreke: Woestyn Steppe Moeson Tropiese savanna Reënwoud
Biome van die aarde:
Aktiwiteit 2:
Inligting oor die verskillende biome word hieronder gegee. Nadat jy die inligting
deurgelees het, behoort jy te kan aflei by watter biome die volgende diere en plante
pas: (Daar is oop spasies gelos vir die diere en plante wat by die spesifieke bioom
aangepas is. Voltooi die oop spasies, nadat jy die inligting gelees het.)
Diere: Orang-Oetang, “thorny devil” (kan water uit klam sand absorbeer), ysbeer,
kleurvolle voëls/papegaaie, poolhaas, kameel, renoster, woestynakkedis, rooi
eekhoring (eet denneboomsaad), ’’moose” (Amerikaanse eland),
leeu, rendier, pikkewyne, arktiese wolwe, bruin en swart bere, koedoe, boomslang.
Plante: Kaktusse, dennebome met naaldvormige blare, hoë bome waarteen
klimplante groei, aalwyne, geen bome - dwergstruike, mos en klein blomplantjies
gedurende kort somermaande, kremetartbome, orgideë, grasvelde, groot en klein
varings, doringbome.
’n Bioom is die klimaat, plant-en dierlewe van ’n gebied. Daar is
verskillende biome:
1. Tropiesewoudbioom:
• Dit is die reënwoude.
• Baie nat en warm gebiede.
• Tropiese klimaatstreek.
• Diere:
• Plante:
2. Woestynbioom:
• Soos die naam aandui, is dit die
woestyne.
• Baie warm en baie droë gebiede.
• Droë klimaatstreek.
• Diere:
• Plante:
3. Toendra-bioom (Yskapbioom):
• Kom voor by die pole.
• Baie droë en koue gebiede
(sneeu en ys).
• Poolklimaatstreek.
• Diere:
• Plante:
4. Grasveldbioom:
• Kom voor in die tropiese en
gematigde gebiede.
• Nat en warm gebiede.
• Diere:
• Plante:
5. Naaldwoudbioom:
• Kom voor in die middel-breedtegraad
gebiede.
• Nat en koel/koue gebiede.
• Diere:
• Plante:
4 Leer en Presteer graad 4 - 6, bylaag tot Beeld, Dinsdag 24 Februarie 2009

Ekonomiese en Bestuurswetenskappe
Graad 4: Kom ons spaar water
Tema: Mors en besparing van water
Uitkomste: Integreer: Sosiale Wetenskappe, Lewensoriëntering
Aktiwiteit 1
Kyk na die rympie hier onder en ontwerp jou eie gedig. Neem daardie gedig en
maak ’n plakkaat, sodat jou ander maats kan onthou om elke druppel water te
Water is baie kosbaar,
elke druppel moet ons spaar
ons gebruik water in die tuin en in die bad
moet net nie te veel water vat!
So kom nou maats kom ons staan saam
en draai toe daardie kraan!
Hier is ’n paar prentjies wat jou kan help
Graad 5: Hulpbronne
In ekonomie is ’n hulpbron nie net ’n grondstof (natuurlike hulpron) nie, maar
kan ook mense (menslike hulpbron), geld (kapitale hulpbron), water
(natuurlike hulpbron) en kennis (menslike hulpbron) insluit.
Die ekonomie gaan oor hoe mense, besighede, regerings en ander
organisasies in ons samelewing keuses maak en hoe die keuses bepaal hoe die
hulpbronne in ons samelewing gebruik word.
Natuurlike hulpbronne:
Suid-Afrika het volop natuurlike hulpbronne, waarvan water sekerlik een van die
belangrikste is. Natuurlike hulpbronne kom in die natuur voor en voorsien in ons
basiese behoeftes naamlik: lug, water, bosbou, grond, wildlewe, minerale, hengel
en landbou.
Wanneer dit nie reën nie, groei die oeste nie. Die regering moet dus kos uit ander
lande kry. Arm mense wat gewoonlik hul eie kos kweek, kan dalk honger ly,
daarom moet die regering vir hulle voorrade gee tot dit weer reën.
Hulpbronne is nie altyd hernieubaar nie – mens kan bv. nie vars lug wat jy
inasem, weer gebruik nie.
Ons moet dus as ’n nasie saamstaan om hierdie hulpbronne te bewaar, nie net vir
ons nie, maar vir ons toekomstige geslagte.
Graad 6: Die ekonomiese siklus
LU 1: Die ekonomiese siklus
Tema: Die rol van huishoudings en die regering t.o.v. water as ’n hulpbron
Almal neem deel aan die ekonomiese siklus.
Die verbruiker het behoeftes en begeertes
Besighede verander roumateriale in produkte wat aan verbruikers verkoop
word om hul behoeftes te bevredig.
Die regering bestuur die land se geld en
maak wette ten opsigte van alle besigheidsaktiwiteite.
Aktiwiteit 1
Jy is ’n verbruiker. Jy het elke dag ’n behoefte aan water.
• Gebruik die onderstaande skema om ’n breinkaart van die gebruike van
water in jou huishouding te maak.
• Gebruik woorde, sowel as prente.
Gebruike van
water
Almal in die wêreld het sekere regte, maar met regte kom daar ook
verantwoordelikheid.
Aktiwiteit 2
Skryf jou siening oor die volgende sake neer.
• Jou regte as verbruiker van water.
• Jou verantwoordelikhede as verbruiker van water.
• Skryf jou antwoord in die tabel hier langsaan neer.
Aktiwiteit 2
Kyk na die onderstaande prentjies. Gebruik die tabel wat verskaf word en plak
langs elke prentjie ’n of ’n .
= Regte gebruike van water
= Verkeerde gebruike van water
My regte as verbruiker van water My verantwoordelikhede as verbruiker van water
Water is baie skaars in Suid-Afrika. Baie areas in Suid-Afrika het ’n lae reënval.
Aktiwiteit 3 (Groepwerk)
Watter verantwoordelikhede dink jy het die regering t.o.v. water in Suid-Afrika?
Bespreek die volgende punte:
• Water en besproeiing by kommersiële plase.
• Bewaring van water.
• Besparing van water.
• Wette rondom water.
• Besoedeling.
• Water vir die toekoms.
Aktiwiteit 4
Beantwoord die volgende vrae.
1.1 Waarom dink jy dat sekere mense in Suid-Afrika minder betaal vir water as
ander?
1.2 Dink jy dat hierdie reëling regverdig is? Gee ’n goeie rede vir jou antwoord.
2. Hoe gaan ’n watertekort Suid-Afrika se ekonomie beïnvloed?
3. Waar dink jy sal die regering water kan kry as Suid-Afrika se water
opraak? Gee twee moontlike oplossings.
Water word gebruik om krag op te wek.
Daar is twee hidro-elektriese wateraanlegte wat krag aan Suid-Afrika voorsien.
Die een is die Kaborrabassa-aanleg in Mosambiek en die ander een is die
Lesotho Hoogland hidro-elektriese skema.
Aktiwiteit 5
Beantwoord die volgende vrae.
1.1 Watter natuurlike hulpbron gebruik Suid-Afrika om krag op te wek?
1.2 Wat is die nadele van hierdie bron van krag?
2.1 Dink jy dat water ’n goeie bron vir kragopwekking is? Gee redes vir jou
antwoord.
2.2 Watter ekonomiese voordele hou die kragopwekkingstasies in vir Mosambiek
en Lesotho?
2.3 Dink jy dat dit ’n goeie ekonomiese besluit was vir Suid-Afrika om krag by
Mosambiek en Lesotho te kry? Gee redes vir jou antwoord.
Leer en Presteer graad 4 - 6, bylaag tot Beeld, Dinsdag 24 Februarie 2009 5
Tabel
1. Kleur al die prentjies
waarby jy ’n geplak
het, blou in.
2. Kleur al die prentjies
waarby jy ’n geplak
het, rooi in.
3. Hoekom is dit so
belangrik om water te
spaar?
4. Noem nog TWEE
maniere hoe jy dink
mense water kan spaar.
Die regering wil hê ons moet hulpbronne spaarsamig gebruik:
Ons het nie
meer
hulpbronne nie!
Ek het ’n dak
vir my huis
nodig.
Ek het werk
nodig.
Uit die vloeidiagram langsaan
kan ons aflei hoe belangrik
hulpbronne vir ons land is. Die
ekonomiese siklus kan nie
behoorlik werk as daar nie meer
hulpbronne is nie. Daar is nooit
genoeg hulpbronne dat almal
alles kan hê wat hulle nodig het
nie, daarom moet ons sorg dat
ons ons hulpbronne spaarsamig
gebruik.
Beantwoord nou die volgende vrae:
1. Wat is Suid-Afrika se belangrikste hulpbron? (1)
2. Gee ’n definisie van “hulpbron”. (3)
3. Gee een voorbeeld by elk van die volgende:
3.1 Natuurlike hulpbron (1) 3.2 Menslike hulpbron (1)
3.3 Kapitale hulpbron (1)
4. Watter invloed sal min of geen reën op Suid-Afrika se ekonomie hê? (2)
5. Wat sal jy doen om Suid-Afrika se kosbare hulpbronne te bewaar? (1)
WEN! WEN! WEN!
Die skool wat 2009 die beste aan
Beeld in Onderwys programme
deelneem, kan ‘n skootrekenaar
van Dell ter waarde van
R9 000 wen!
Skole, bestel Leer
en Presteer en wen
vakansies as pryse
vir fondsinsameling
Skakel:
011 713 9147

WEN! WEN! WEN!
Die skool wat 2009 die beste aan
Beeld in Onderwys programme
deelneem, kan ‘n skootrekenaar
van Dell ter waarde van
R9 000 wen!
HIER KRY ONS VLERKE
Natuurwetenskappe
Graad 4: Wolke en weer Graad 6: Water
Wat moet ek weet?
• Wolke is groot massas klein swewende druppeltjies water.
• Ons kry verskillende tipes wolke.
Kom ons kyk na die verskillende tipes wolke.
Cirruswolke ook
“veerwolke” genoem:
• Yl streperige wolke - dit
beteken dit gaan baie
koud wees.
• Wolke met ’n basis bokant
6 000 meter.
• Hulle bestaan uit
yskristalletjies en hulle
bring nooit reën nie.
Cumuluswolke ook
“stapelwolke” genoem:
• Groot wollerige wolke – dit
beteken dit gaan mooiweer
wees.
• Ontwikkel dikwels in die
loop van die dag tot
donderwolke
(cumulonimbuswolke).
• Cumulonimbuswolke bring
reën, donderweer, weerlig
en selfs hael.
• Wolke met ’n basis tussen
2 000 en 6 000 meter.
Uit bostaande inligting kan ons sien dat wolke verantwoordelik is vir neerslag soos
reën en hael. Ons gaan vandag meer spesifiek kyk na reën.
Hoe word reën gemeet?
• Die hoeveelheid reën wat val, word neerslag genoem.
• Die neerslag word in ’n reënmeter gemeet.
• ’n Reënmeter is in millimeter (mm) afgemerk (gekalibreer).
Hoe lyk ’n reënmeter?
• ’n Reënmeter word hoofsaaklik gemaak van harde plastiek.
• Dit is ’n kegelvormige apparaat wat die reëndruppels
opvang.
• Die hoeveelheid reën vir ’n spesifieke tydperk kan volgens ’n
gekalibreerde skaal in mm gemeet word.
• Baie belangrik: na elke lesing wat oor 24 uur geneem word,
moet alle water uit die meter uitgegooi word.
Kom ons bestudeer die reënval in ons omgewing vir Maart 2009.
Opdrag: Gebruik die onderstaande kalenderblad om die reënval in jou omgewing
aan te teken vir Maart 2009.
Graad 5: Die waterkringloop
Stratuswolke ook
“bankwolke” genoem:
• Groot digte wolke versprei
deur die lug - dit beteken
dit gaan reën.
• Die wolke hang in die lug
soos ’n grys kombers.
• StratuswoIke kom laer as
2 000 meter bokant
seespieël voor.
• Namate die mikrodruppels
in stratuswolke verdig en ’n
motreën dalk uitsak, raak
die wolke donkerder – dan
word hulle nimbostratuswolke
genoem.
SONDAG MAANDAG DINSDAG WOENSDAG DONDERDAG VRYDAG SATERDAG
1 2 3 4 5 6 7
8 9 10 11 12 13 14
15 16 17 18 19 20 21
22 23 24 25 26 27 28
29 30 31
1. Teken daagliks die reënval aan op die kalenderblad. Indien geen reënval
plaasgevind het nie – trek ’n kruisie deur die dag.
2. Werk met ’n potlood. 3. Op 31 Maart moet jy die volgende statistiek beantwoord.
Omkring die regte data;
a) Gedurende week 1 , week 2, week 3, week 4 – het die meeste reënval plaasgevind.
b) Gedurende week 1 , week 2, week 3, week 4 – het die minste reënval plaasgevind.
c) Die reënval in my omgewing vir Maart was meer/minder as 50 mm.
d) Dit was ’n goeie/slegte reënvalmaand.
e) Dit het daagliks meer as die helfte van die maand/minder as die helfte van die
maand gereën.
Water is gedurig besig om van gedaante te verander. Die waterkringloop is ’n
nimmereindigende proses dwarsoor die wêreld: dit is die proses van water wat
van die seë, mere en die land af verdamp, opstyg en afkoel om wolke te vorm en
dan weer op die aarde of seë neerslaan in die vorm van reën, hael of sneeu.
Neerslag wat op land voorkom, kan verskillende weë volg. Party daarvan verdamp
nog voordat dit die grond bereik, ander word deur plante onderskep en die res val
op die grond, of op binnelandse wateroppervlaktes. Van die water wat wel die
grond bereik, verdamp ’n groot gedeelte en keer weer na die atmosfeer terug.
Van die water sypel in die grond in, waar dit miskien deur plantwortels opgesuig
word en deur die blare weer verdamp word (transpirasie) of dit sypel by die
wortels verby en vul later die onderaardse watervoorraad aan. Net ’n klein
gedeelte van die water sypel by die wortelvlak verby na onder.
Die grondbeginsel is eenvoudig: water gaan van die oseaan na die wolk, na
die land, na riviere en terug na die oseaan; maar daar is so baie onderdele in
hierdie waterkringloop en soveel wisselwerkinge tussen hulle, dat dit eintlik ’n baie
ingewikkelde proses is. Die studie van hierdie waterkringloop staan bekend as
die wetenskap van die hidrologie.
Maak ’n voorstelling van die waterkringloop
Wat jy vir die projek benodig:
’n A4-karton, watte, blou silofaanpapier, sand en skulpies, kleurpotlode of verf,
skêr, sterk gom, ou tydskrifte en Beeld.
Berei jou A4-karton voor deur na die voorbeeld te kyk en die nommers en pyle op
jou karton aan te dui.
Wat moet ek weet?
1. Water het die chemiese formule H2O wat beteken dat ’n watermolekule uit
twee waterstofatome en een suurstofatoom bestaan.
2. ’n Druppel water bestaan uit duisende kleiner waterdeeltjies wat ons
molekules noem.
3. Water is kleurloos, smaakloos en reukloos.
4. Water dien as ’n oplosmiddel wat algemeen gebruik word om sekere stowwe
op te los tot ons eie voordeel. Hierdie stowwe kan vaste stowwe, vloeistowwe
of gasse wees.
5. Wanneer jy net ’n klein bietjie suiker in water oplos, noem ons dit ’n verdunde
of onversadigde oplossing.
6. Wanneer jy baie suiker in water oplos, vorm dit ’n gekonsentreerde of
versadigde oplossing.
7. Vloeistowwe soos gekonsentreerde koeldrank kan in water oplos, terwyl olie
nie in water kan oplos nie.
8. Gasse soos suurstof is ook oplosbaar in water, anders sal plante en diere
soos visse nie in water kan leef nie.
9. Water as oplosmiddel is voordelig vir die mens, want dit dien as
reinigingsmiddel. Voedsel los op in water, sodat ’n mens dit kan proe, suurstof
los in water op, sodat visse en plante in water kan leef, medisyne los op in
water, sodat dit makliker in ons bloedstroom opgeneem kan word.
10.Water as oplosmiddel kan soms ook nadelig wees, want gif en vuilgoed kan in
water oplos en so waterbesoedeling veroorsaak. Kalk en chloor los op in
water en dit pak aan in pype en ketels.
11.Om ’n stof makliker in water te laat oplos, moet die oplossing geroer, geskud,
verhit, of die stof moet fyngemaak word.
12.Kristalle ontstaan wanneer water langsaam uit ’n versadigde oplossing
verdamp.
Aktiwiteit 1 - Leer definisies
Taak 1: NW#LU 2 AS 1.2
Die volgende woorde in die woordbank is baie belangrik. Jy moet sorg dat jy
elke woord goed verstaan. Ons gaan baie met die woorde werk.
Woordbank:
Oplos = As ’n stof in water verdwyn.
Oplosbaar = As ’n stof in water kan verdwyn.
Onoplosbaar = As ’n stof nie in water kan verdwyn nie.
Oplosmiddel = Water
Opgeloste stof = Dit is die stof wat in water verdwyn het.
Oplossing = ’n Oplossing bestaan altyd uit twee elemente nl. ’n oplosmiddel
en opgeloste stof.
Onversadigde oplossing = Daar is nog plek tussen die watermolekules vir
die opgeloste stof se molekules om in te beweeg.
Versadigde oplossing = Daar is nie meer plek tussen die watermolekules vir
die opgeloste stof se molekules om in te beweeg nie.
Eksperiment 1 – Wat beteken oplos?
Taak 2: NW#LU 1 AS 2.2
Neem ’n proefbuis en maak dit halfvol met water.
Voeg 1 teelepel suiker by die water.
1. Kan jy die suiker sien?
2. Skud nou die suiker. Kan jy die suiker nog sien?
3. Wat het met die suiker gebeur?
Voltooi nou die sinne ten opsigte van bogenoemde eksperiment. (Gebruik
woorde uit die woordbank om die sinne te voltooi).
1. Die suiker het in die water
2. Die suiker is in water.
3. Ons noem die water waarin die suiker opgelos het die
4. Die suiker wat in die water opgelos het noem ons die
5. Die water met die opgeloste suiker noem ons
6. Suiker + = suikeroplossing.
Maak ’n afskrif van die volgende stadiums in die waterkringloop. Knip dit uit en
plak dit op die nommer waar die inligting ontbreek.
6. Die reënwater beweeg
in die grond in en vorm
weer fonteine, stroompies
en riviere wat
terugvloei in damme,
mere en die seë.
1. Water van die seë,
damme, riviere en mere
verdamp en verander
in waterdamp.
2. Waterdamp word ook
deur diere wat
asemhaal en sweet
afgegee en dit kom
ook van die nattigheid
in die grond.
3. Hierdie waterdamp wat
vorm, word deel van
die lug en styg op.
7. Die waterkringloop
5. Reënwolke kan op
hierdie manier vorm, en
dan val die water weer
in die vorm van reën na
die aarde toe.
4. As waterdamp hoog
genoeg opstyg, sal dit
afkoel en kondenseer
om wolke te vorm.
Gebruik nou jou watte, blou silofaanpapier, sand en skulpies, kleurpotlode of verf,
skêr, sterk gom en ou tydskrifte om die waterkringloop in kleur en met kreatiwiteit
uit te beeld.
6 Leer en Presteer graad 4 - 6, bylaag tot Beeld, Dinsdag 24 Februarie 2009

WGWWW
Graad 4: Agt glase water
Uitkomste: LU 1,4,5 Integreer: NW,LO
Juffrou sê ons moet elke dag agt glase water drink om gesond te bly!
Dis reg, maats! Dit is baie belangrik om elke dag genoeg vars water te drink. Dit
hou ons liggame gesond en sterk!
Ekstra: Vind uit hoekom dit so belangrik is om elke dag 8 glase water te drink.
Aktiwiteit 1
Karel probeer baie hard om elke dag 8 glase water te drink.
Onthou: 1 glas = 250 ml a) Hoeveel ml water drink Karel elke dag?
1000 ml = 1 l
b) Hoeveel liter water drink Karel elke dag?
1000 l = 1 kl
Doen ook die volgende herleidings:
c) Hoeveel liter water drink Karel dan in 1 week?
3 glase = ______ ml= ______l
4 glase = ______ ml= ______l
5 glase = ______ ml= ______l
d) Daar is 31 dae in Januarie. Hoeveel glase
water drink Karel in ’n HALWE maand?
Aktiwiteit 2
Soos dit kouer word deur die jaar, drink Karel al minder water.
a) In die herfs en lente drink Karel elke dag net die helfte van die water. Omkring
hoeveel glase water Karel in die herfs en lente elke dag drink:
Die Olimpiese Spele was in 2008 in Beijing, China gehou. Die Olimpiese Spele
bestaan uit verskillende sportsoorte. Daar is verskillende watersporte soos roei, duik,
gesinchroniseerde swem, waterpolo, kanoe en nog baie meer. Ons swemmers het in
2008 nie so goed gevaar soos in 2004 in Athene nie.
Omtrek:
’n Swembad moet aan Olimpiese standaarde voldoen. Die
lengte van die swembad moet 50 m lank wees. Daar kan
8 of 10 bane wees. ’n Baan se breedte is 2,5 m.
Ons gaan nou die omtrek van die swembad bepaal.
50 m
= _______ ml
= _______ l
• Wat is die breedte van die swembad as daar 10 bane is?
• Om die omtrek te bepaal, moet ek al die sye bymekaar tel.
Die omtrek van die swembad is dus
’n Makliker manier om die omtrek van ’n reghoek uit te werk, is op een van hierdie
maniere:
’n Vierkant se sye is
(L + B) x 2 of (2 x L) + (2 x B)
ewe lank, dus is sy In hierdie geval is L = 50 m en B = 25 m
formule 4 x L
• Bereken die omtrek van die figure met die volgende afmetings.
Oppervlakte:
Hierdie vierkant se 4 sye is elk 1 cm lank. Die vierkant beslaan dus ’n
oppervlak van een vierkante sentimeter.
Ons skryf een vierkante sentimeter so: 1 cm 2 Lengte Breedte Omtrek Lengte Breedte Omtrek
8 cm 6cm 37 m 25 m
15 m 7 m 78 km 12 km
45 mm 34 mm 56 cm 43 cm
27 km 13 km 38 mm 24 mm
•
. Om die oppervlakte van ’n
figuur te bepaal, moet ons kyk hoeveel vierkante pas in die vorm.
Bepaal die oppervlakte van die volgende figure deur die vierkante sentimeter
blokkies te tel.
c) Hoekom dink jy drink Karel al minder water soos dit kouer word?
d) Gee ’n slim plan vir Karel om in die koue maande meer water te drink.
e) Kom ons kyk hoeveel water Karel in 2008 gedrink het. Onthou dit was ’n
skrikkeljaar!
i) Hoeveel dae is daar in ’n skrikkeljaar?
ii) Hoe weet ons wanneer dit ’n skrikkeljaar is?
iii) Voltooi die tabel vir 2008:
Graad 5: Omtrek en oppervlakte Graad 6: Inhoudsmate
Omtrek is die
afstand rondom ’n
figuur.
Het jy agtergekom dat die oppervlakte vir ’n reghoek is L x B ?
Vir ’n vierkant is dit L x L
• Bereken die oppervlakte van die figure met die volgende afmetings.
Reghoeke Vierkante
Lengte Breedte Oppervlakte Lengte Oppervlakte
9 cm 6 cm 7 m
8 m 7 m 12 km
45 mm 3 mm 30 cm
20 km 12 km 9 mm
Het jy geweet? ’n mens se liggaam
bestaan 70% (dit is 2/3 uit water)
b) In die winter drink Karel nog minder water. Hy drink elke dag net ’n kwart
van die water. Omkring hoeveel glase hy nou drink:
= _______ ml
= _______ l
iv) Tel nou Totaal A, B en C bymekaar om uit te werk hoeveel glase water Karel
in 2008 gedrink het. Totaal A: ______ +Totaal B: ______ +Totaal C: ______
Totaal 2008: _______
v) Ek wonder hoeveel ml en l dit is? (gebruik ’n sakrekenaar en maal jou totaal
2008 met 250 om ’n antwoord te kry).
_________ X 250 ml= _________ ml = _________ l
SJOE! Dit is darem vreeslik baie!
1. Bereken die volgende inhoudsmate
a) Vind die som van 7,635 l; 15 ml; 12 l; 5,4 l
b) Bereken die verskil tussen 81 km en 175 l
c) ’n Maatbeker is gevul met 1,5 l water en ’n koppie met 250 ml water.
Hoeveel meer water is in die maatbeker as in die koppie?
d) Vind die produk van 12,762 ml en 23.
2a. Gebruik die inligting in die tabel hieronder en trek ’n staafgrafiek wat 2008 se
reënval vir die jaar in die verskillende provinsies aandui. Beantwoord daarna
die vrae.
Provinsie Reënval (ml)
Oos-Kaap 50 ml
Vrystaat 450 ml
Gauteng 700 ml
Kwa Zulu-Natal 750 ml
Limpopo 525 ml
Mpumalanga 120 ml
Noordwes 675 ml
Noord-Kaap 300 ml
Wes-Kaap 200 ml
b) Wat is die verskil in reënval tussen die provinsie wat die meeste reënval en
die provinsie wat die minste reënval gehad het?
c) Bereken die som van die reënval van al die provinsies wat minder as 400 ml
reën gehad het.
d) Wat is Mpumalanga se gemiddelde reënval per maand?
e) Wat is Gauteng se gemiddelde reënval vir 10 maande as die reënval per jaar
700 ml is?
f) As Pretoria se reënval 75 ml/maand is, wat is die gemiddelde reënval vir
Pretoria in ’n jaar as dit glad nie gedurende Mei, Julie en Augustus reën nie?
3. In die onderstaande sketse is daar 10 glase met water. Die hoeveelheid water
in elke glas word in breuke aangedui. Skryf die breuke as persentasies.
a b c d e
f g h i j
4. Probleme
a) Die inhoud van ’n vol emmer water is 7,5 l. Vyf 700 ml bekers water word
vanuit die emmer verwyder. Hoeveel water het in die emmer oorgebly?
b) Daar gaan 450 ml water elke uur deur ’n lekkende kraan verlore. Hoeveel
liters water gaan verlore in een dag?
c) Bereken die koste van 15 bottels vrugtesap as elke bottel 1,250 l sap wat 95
c/l kos bevat.
d) Uit een liter koeldrank kan jy 4,5 glasies vul. Hoeveel liter het jy nodig as jy
vir ’n klas van 27 leerders, elkeen ’n glasie koeldrank wil gee?
e) ’n 3 liter waterhouer is gevul tot by die 750 ml vlak. Hoeveel water moet nog
ingetap word om die kan vol te maak?
Leer en Presteer graad 4 - 6, bylaag tot Beeld, Dinsdag 24 Februarie 2009 7
1
4
3
8
1
2
8
8
3
4
2
5
2
3
4
5
5
6
8
10
Skole bestel
Leer en
Presteer
en WEN ’n
Elektroniese
wiskunde bord
vir klasgebruik
Skakel die kantoor –
Lizelle
011 713 9147
Elize: 083 380 1800
Riana: 082 852 8814
om te bestel
Skole, bestel Leer
en Presteer en wen
vakansies as pryse
vir fondsinsameling
Skakel:
011 713 9147
HIER KRY ONS VLERKE

WEN! WEN! WEN!
Die skool wat 2009 die beste aan
Beeld in Onderwys programme
deelneem, kan ‘n skootrekenaar
van Dell ter waarde van
R9 000 wen!
Skole, bestel Leer
en Presteer en wen
vakansies as pryse
vir fondsinsameling
Skakel:
011 713 9147
Tegnologie
Graad 4: Kragprobleme in Suid-Afrika
Aktiwiteit 1
Kragonderbrekings kan veroorsaak word deur ’n klomp faktore, soos weerlig wat
drade of kragpale raakslaan, vandalisme, motors wat teen kragpale bots, storms
waar takke dié drade stukkend val, voëls, veldbrande en wanneer padwerkers
per ongeluk kabels raakgrawe.
Die grootste kragkrisis in Suid-Afrika is egter die instelling van beurtkrag deur ons
land se energieverskaffer, Evkom (ESKOM). Evkom staan vir Elektrisiteitsvoorsieningskommissie.
Omdat aanvraag of behoefte vir elektrisiteit groter is as die
beskikbare voorraad elektrisiteit, word daar van beurtkrag gebruik gemaak om
elektrisiteit te spaar.
Ons word ook gedwing om na ander bronne van elektrisiteit te kyk, bv. wind en
water. Dit is ook “skoon” energie. “Skoon” energie is elektrisiteit wat opgewek
word met natuurlike middele wat glad nie die omgewing besoedel nie. Windkrag
en waterkrag wat by hidroëlektriese sentrales opgewek word, is silwerskoon.
Windmeulens is sedert antieke tye gebruik om graan te maal en water te pomp.
Vrae:
1. Noem 3 faktore wat kragonderbrekings kan veroorsaak.
2. Wat is die grootste kragkrisis in S.A.?
3. Wie is ons land se energieverskaffer?
4. Waarvoor staan dié afkorting?
5. Ander moontlike bronne van elektrisiteit is wind en water.
6. Verduidelik wat “skoon” energie is.
7. Hoe kan ek sonder elektrisiteit ondergrondse water uitpomp?
Aktiwiteit 2: Projek: Maak jou eie windpomp
Probleemstelling
Jy woon in ’n landelike gebied sonder elektrisiteit en ver van ’n rivier. Julle wil
graag julle eie water van onder die grond d.m.v. ’n windpomp uitpomp.
Graad 5: Vervoer van water in landelike gebiede
Julle het nou al geleer hoe belangrik water vir mense is. In die plattelandse
gebiede het almal nie lopende water tot hul beskikking nie. Dr. Michael Hunt het
’n kruiwa verander om dit vir die mense makliker te maak om die water te
vervoer en te gebruik.
Opdrag 1
Gaan doen navorsing oor Dr. Michael Hunt se “Water Wonder Barrow”. Kyk hoe
dit werk en wat die koste daaraan verbonde is.
Opdrag 2
Probleem: Almal kan nie die “Water Wonder Barrow” bekostig nie. Gebruik jou
navorsing en ontwerp ’n ander patent. Dit moet vir almal bekostigbaar wees.
Nog aspekte om in gedagte te hou, is die volgende:
• Water moet nie vermors word met die vervoer nie.
• Kinders moet ook die patent kan gebruik.
• Dit moet 100 liter water bevat.
• Jy moet ook wasgoed en skottelgoed op die patent kan was.
Water is veeldoelig. Ons bad nie net om ons skoon te maak nie. Ons kan ook
ontspan in die bad. Vir mammas is daar niks so lekker as om na ’n harde dag se
werk in ’n geurige bad te ontspan nie.
Ons gaan vir Mamma wys hoe lief ons vir haar is deur haar te bederf met ’n
spesiale geskenk. Ons gaan badsout in ’n mooi verpakking maak.
Verpakking:
Idee 1: Om die verpakking te maak, kan jy enige boksie gebruik. Maak dit oop
by die gomflappies.
Gebruik geskenkpapier en trek die vorm op die papier af.
Plak die geskenkpapier deeglik op die boksie vas.
Vou die boksie op sy voue en plak die gomflappies weer vas.
Nou het jy ’n mooi boksie wat jy kan gebruik.
Graad 6: Waterwiel
Gebruike van die
waterwiel:
Die gebruik van water as ’n
dryfkrag dateer terug tot
ten minste die Griekse en
Romeinse beskawing .
In antieke tye en die
Middeleeue was waterkrag
blykbaar grootliks beperk
tot besproeiing en om
graan te maal, sodat meel
verkry kon word om brood
te bak.
(www.mieliestronk.com)
Plek-plek is waterwiele ook
vir iets anders gebruik, bv.
om hout te saag.
Vallende (of lopende) water
kan ook turbines laat draai
om elektrisiteit op te wek.
Hoe werk die
waterwiel?
Water vloei vanweë
swaartekrag altyd van ’n
hoër geleë plek na ’n laer geleë plek.
Gevolglik kan die krag van afwaarts vloeiende water ingespan word deur dit oor
(of onderdeur) ’n wiel te lei wat dan in die rondte draai as gevolg van die krag
van die vallende water.
Ontwerpopdrag
Ontwerp en maak ’n windpomp wat voldoen aan die volgende spesifikasies:
• Die windmeul moet met behulp van die energie van die wind draai.
• Die struktuur van die windpomp moet stewig genoeg wees om die wiel te dra.
• Gebruik sosatiestokkies, strooitjies of balsahout.
• Die windpomp moet netjies vertoon en kleurvol wees.
Hoe om ’n windmeul te maak:
• Trek twee lyne op ’n vierkantige stuk stywe papier van hoek tot hoek.
• Kleur albei kante van papier kleurvol in.
• Knip op hierdie lyne langs tot halfpad middel toe.
• Vou die vier hoeke na die middel toe.
• Steek ’n duimspyker deur die vier punte in die middel van die vierkant.
• Druk die duimspyker ook in ’n stokkie of die uitveërkant van ’n potlood.
Idee 2: Knip hierdie vorm op
karton uit en vou op die
stippellyne.
Plak die gomflappies vas.
Versier die boksie. Jy kan die
vorm vergroot op
’n fotostaatmasjien.
Plak die flappie vas as jy
dit klaar gevou het.
Plak die flappies vas as jy dit
klaar oor mekaar gevou het.
Plak die
flappie
vas as jy
dit klaar
gevou
het.
Resep vir badsout
200 ml growwesout • 2 ml potpourri-olie • 2 druppels koekkleursel
Metode:
Gooi alles bymekaar en meng baie goed. Pasop dat jy nie te veel kleursel ingooi
nie. Om dit ekstra-spesiaal te maak, kan jy droë roosblare ingooi.
As jy meer wil maak, moet jy die resep verdubbel of as ju mider wil maak, halveeer.
Dui die nuwe hoeveelhede aan:
2 keer meer: Die helfe van die resep:
_____ ml growwesout _____ ml growwesout
____ml potpourri-olie ____ ml potpourri-olie
___ druppels koekkleursel ___ druppels koekkleursel
Onthou om aan Mamma te verduidelik dat sy nie te veel badwater moet gebruik
nie. Ons moet altyd water spaarsamig gebruik.
-
Die beginsels van die waterenergie is eenvoudig.
Illustrasies:
Lowell National
Historical Park
Handbook U.S.
National Park
Service
’n Waterkragstelsel gebruik die potensiële energie wat in water geberg is wat op ’n
hoër vlak lê en verander dit in kinetiese energie deur sy natuurlike val te beheer.
Water word op ’n sekere hoogte uit ’n rivier gelei en na ’n punt gebring waar dit na
’n laer vlak kan val. Soos dit val, vul dit die bakke in ’n waterwiel en die gewig van
die water in die bakke laat dan die wiel in die rondte draai.
Beantwoord die volgende vrae:
1. Noem 4 gebruike van die waterwiel. (4)
2. Hoe werk die waterwiel? (4)
3. Wat is waterenergie? (2)
TOTAAL 10
8 Leer en Presteer graad 4 - 6, bylaag tot Beeld, Dinsdag 24 Februarie 2009