Solidariteit MIV/Vigs beleid - Solidariteit Blog

Bylaag 13 Vigsbeleid van Solidariteit
Inleiding
Daar word in die media so baie oor MIV/Vigs geskryf dat dit lyk asof daar nie
enigiets nuuts bygevoeg kan word nie. Die stryd teen MIV/Vigs kan nie alleen
aan sekere drukgroepe oorgelaat word nie, maar is almal se
verantwoordelikheid. MIV/Vigs raak almal, òf regstreeks deur besmetting, òf
onregstreeks deur die maatskaplike en ekonomiese gevolge daarvan, wat vir
die hele land en al sy mense geld.
Die houding van die regering ten opsigte van MIV/Vigs was lank
kontraproduktief, wat die stryd teen MIV/Vigs beslis belemmer het. Die
onlangse ommeswaai in die regering se houding lyk steeds nie oortuigend
nie. Die verantwoordelikheid vir die bekamping van MIV/Vigs lê egter nie net
by die regering nie, maar ook by die rolspelers van die ekonomie, soos sakeondernemings
en vakbonde.
Op vakbonde as rolspelers in die ekonomie rus daar ’n groot
verantwoordelikheid om die verdere verspreiding van MIV/Vigs te stop, die
gevolge te hanteer en om saam met ander rolspelers ’n pro-aktiewe plan op
te stel. Solidariteit steun die onderskeie rolspelers in die stryd teen MIV/Vigs,
maar voeg sy eie stem met ‘n eiesoortige klem by.
Die stryd teen MIV/Vigs kan net suksesvol wees as ook die morele en
verantwoordelike gedrag van alle Suid-Afrikaners aangepas word. ‘n
Herwaardering van morele en Christelike waardes, wat ook deur ander
gelowe gedeel word, kan bydra om die verspreiding van MIV/Vigs te keer.
Solidariteit het reeds ’n groot stap vorentoe geneem deur saam met die
National Union of Mineworkers (NUM) by Gold Fields en Anglo Gold ’n
ooreenkoms te bereik oor die bekamping van MIV/Vigs in die goudmynbedryf.
Dit is egter net ’n eerste stap en daar moet gestreef word na ’n ooreenkoms
wat bindend is vir alle bedrywe. As verteenwoordigers van die werknemers,
speel vakbonde ook ’n baie belangrike rol om te help met die toepassing van
die beleid ten opsigte van MIV/Vigs.
’n Paar feite oor die verspreiding van MIV/Vigs wêreldwyd en in Suid-
Afrika
Dit is nie die doel van hierdie beleid en agtergrond om ‘n diepgaande
ondersoek oor die verspreiding van MIV/Vigs te doen nie, maar die debat oor
die verantwoordelikhede van die vakbonde kan nie gevoer word sonder om
kennis te neem van ’n reeks harde feite wat die erns van die probleem
aantoon nie.
Die oordrag van MIV/Vigs geskied:
1. Deur die uitruil van liggaamsvloeistof, wat by geslagsgemeenskap
plaasvind.
1

2. Deur die oortapping van besmette bloed. Dit kan in hospitale gebeur
indien nalatig en onhigiënies gewerk word. Die kans om MIV/Vigs op
die manier op te doen, is egter uiters skraal. Behalwe bloedoortapping
in hospitale, kan die gebruik van besmette naalde by dwelmverslaafdes
MIV/Vigs oordra.
3. Deur moedersmelk vanaf ’n besmette ma na haar kind in die proses
van borsvoeding.
Aanvanklik het Vigs prominent in die homoseksuele gemeenskappe in VSA
en Wes-Europa voorgekom en is dit as “gay”-siekte afgemaak. Dit het toe
later geblyk dat dit net so wel deur heteroseksuele gemeenskap oorgedra
word. In Afrika is heteroseksuele oordrag die oorweldigende bron van die
verspreiding van MIV/Vigs. In Oos-Europa is die oordrag deur besmette
naalde veral prominent. In die VSA en Wes-Europa het die besmetting van
homoseksualiste wel sterk afgeneem weens veranderde gedrag, maar dit bly
nog steeds prominent onder homoseksualiste. Vroue word in Afrika die
meeste deur MIV/Vigs geraak. Hier is 55% van alle vigslyers vroue. (Dit geld
nie vir Suid-Afrika, waar mans meer besmet is as vroue nie.)
Die tendens is omgekeerd in die meeste ander dele van die wêreld. In Wes-
Europa is die meerderheid (75%) van die vigslyers mans, en in Noord-
Amerika selfs 80%. Die hang saam met die homoseksuele gedrag in die dele
van die wêreld.
Hier is enkele feite oor die verspreiding van MIV/Vigs in die wêreld en
spesifiek in Suid-Afrika:
• Vigs is die eerste keer in die laat sewentigerjare aangemeld en is
vermoedelik vanuit Afrika afkomstig. Vandaar het dit na alle dele van
die wêreld versprei. Oos-Europa is weens politieke isolasie die laaste
getref, naamlik eers aan die begin van die jare negentig.
• Wêreldwyd was veertig miljoen mense in 2001 MIV-positief. In
dieselfde jaar is 3 miljoen mense aan vigsverwante siektes dood en 5
miljoen het die MIV-virus opgedoen.
• Die grootste deel van die vigslyers, naamlik 28 miljoen, woon in
Subsahara-Afrika. 2,3 miljoen het in 2001 aan vigsverwante siektes
gesterf en 3, 4 miljoen het in dieselfde jaar Vigs nuut opgedoen.
• Suid- en Suidoos-Asië word eweneens hard deur Vigs getref. Meer as
6 miljoen mense het die siekte in 2001 gehad en 400 000 het in die
jaar daaraan gesterf. In Oos-Europa is die MIV-besmetting nog relatief
laag, maar dit versprei daar die vinnigste. In ander dele van die wêreld
kon die verspreiding van MIV/Vigs beperk word deur suksesvolle
bewusmaking en verandering van gedragspatrone.
• Wêreldwyd is Vigs net die vierde grootste oorsaak van sterftes, maar in
Afrika suid van die Sahara is dit die hoofoorsaak van sterftes.
Botswana is die land in die wêreld met die hoogste MIVbesmettingsyfer,
naamlik 35%.
• Tans is tussen 5 en 7 miljoen mense in Suid-Afrika MIV-positief. Dit is
13% van die hele bevolking. Die presiese getalle kan net terugwerkend
vasgestel word en die huidige gegewens berus op skattings. Dit
2

eteken dat meer as 10% van alle MIV/Vigsgevalle wêreldwyd in Suid-
Afrika voorkom.
• In 1991 was 1,9% van alle Suid-Afrikaners tussen 15 en 49 MIVpositief.
In 2001 het die syfer na 25% gestyg. Die syfer is die hoogste
in Kwazulu-Natal (36%) en Mpumalanga (30%) en die laagste in die
Noord-Kaap (11,2%) en Wes-Kaap (8,7%).
• Vir mans tussen die ouderdom van 21 en 55 jaar (dus die groep wat
die grootste bydrae tot die ekonomie lewer) staan die besmettingsyfer
op 27,6%.
• Weens die voorkoms van MIV/Vigs het die gemiddelde
lewensverwagting in Suid-Afrika gedaal van 63 in1996 na 47 jaar tans.
• Na beraming kan vigsverwante sterftes in 2015 tot 9 miljoen styg.
Vanaf 2016 kan die bevolking dienooreenkomstig begin daal.
• In 2001 het sowat 300 000 Suid-Afrikaners weens Vigs gesterf. Dit is
moontlik dat die getal sterftes van jaar tot jaar verdubbel. 40% van alle
sterftes tans hou verband met Vigs teenoor 9% in 1995.
• Teen 2010 sal daar meer as 2 miljoen vigswesies in Suid-Afrika wees.
• Rasgewys is Vigs veral in die swart gemeenskap prominent. Onder
blankes is die besmettingsyfer 2%, onder kleurlinge 3% en onder
Indiërs 2%. Daar is egter ‘n sterk styging by al drie laasgenoemde
groepe te bespeur.
Witmense beskou MIV/Vigs nog dikwels as ‘n siekte van die swart
gemeenskap. In die wit gemeenskap, veral onder Afrikaners, word feitlik nie
oor MIV/Vigs gepraat nie omdat dit as ‘n groot skande beskou word om dit te
hê. Dit bring mee dat inligting oor vigsverspreiding in die Afrikaanse
gemeenskap baie moeiliker bekombaar is as onder swartes. Daar word
beraam dat tot 50% van wit mans en 30% van wit vroue een of ander tyd seks
buite die huwelik het. Die reeks advertensies vir prostitute en gesellinklubs in
Afrikaanse koerante bewys ook dat witmense nie so kuis optree soos hulle
voorgee nie. Daar word selfs intussen al gepraat van die derde golf van
MIV/Vigs wat nou begin. Die eerste golf het die homoseksuele wit mans
getref, daarna het die tweede golf begin, wat veral heteroseksuele
swartmense raak, en nou kom die derde golf wat heteroseksuele witmense
tref.
Daar is ‘n dodelike skakel tussen die besmetting met die MIV-virus en
tuberkulose (TB). Wêreldwyd is 2 miljoen mense dood aan TB. Veral in Afrika,
waar MIV/Vigs die meeste voorkom, is TB ook prominent aanwesig. Daar
bestaan ‘n wisselwerking tussen die twee siektes. Mense wat met die MIVvirus
besmet is, is meer geneig om TB op te doen omdat die liggaam se
immunstelsel verswak is. MIV/Vigs verhoog nie net die risiko om TB op te
doen nie, maar laat die siekte ook vinniger verloop en lei tot ‘n voortydige
dood. Na skatting doen 282 uit 100 000 Suid-Afrikaners TB op, en by 53%
van hulle is dit weens MIV/Vigs. Weens die uitbreiding van MIV/Vigs het ook
TB sterk toegeneem. Terwyl dit vroeër veral onder ou mans voorgekom het,
kom dit vandag veral onder jong vroue voor, wat ook die meeste deur
MIV/Vigs geraak word.
3

Die groot aandag wat MIV/Vigs in die media en die openbaar geniet het die
aandag afgetrek van TB, wat eweneens ‘n groot gesondheidsrisiko inhou en
saam met MIV/Vigs bestry moet word. Die regering het sy befondsing aan
SANTA, die Suid-Afrikaanse Nasionale Tuberkulosevereniging, opgeskort. Dit
dra die verkeerde boodskap oor dat TB ‘n geringe probleem is en minder
aandag nodig het.
Wat die provinsiale verspreiding van MIV/Vigs betref, word die noordelike
provinsies (veral Kwazulu-Natal, Mpumalanga, Gauteng en Noordwes) die
ergste getref, terwyl die westelike provinsies (Wes-Kaap, Noord-Kaap) relatief
lae besmettingsyfers het (sien onder). Daarby moet egter in ag geneem word
dat MIV/Vigs baie vinniger groei in die provinsies met ’n relatief lae
besmettingsyfer. Dit hang daarmee saam dat die uitbreek van MIV/Vigs net
later in die westelike deel van die land begin het as in die noordelike deel. Dit
kan dus verwag word dat MIV/Vigs binnekort in die Kaapprovinsies net so ’n
groot probleem sal wees as in die noordelike provinsies.
Vigsbesmetting van vroue wat voorgeboorteklinieke besoek
Gebied 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Persentasi
e groei
Suid-Afrika 10,4 14,1 16 22,8 22,4 24,5 235,6
Oos-Kaap 6,0 8,1 12,6 9,9 18,0 20,2 336,7
Vrystaat 11,0 17,5 19,6 22,8 27,9 27,9 253,7
Gauteng 12,0 15,5 17,1 22,5 23,9 29,4 245,0
KwaZulu-Natal 18,2 19,9 26,9 32,5 32,5 36,2 198,9
Mpumalanga 16,2 15,8 22,6 30,0 27,3 29,7 183,3
Noordwes 8,3 25,1 18,1 21,3 23,0 22,9 275,9
Noord-Kaap 5,3 6,5 8,6 9,9 10,1 11,2 211,3
Limpopo
4,9 8,0
8,2
11,5 11,4 13,2 269,4
Westelike
Provinsie
1,7 3,1 6,3 5,2 7,1 8,7 511,8
(Bron: Van Aard, 2002)
[Opmerking deur taalversorger: Is daar ‘n rede waarom die ANC se nuwe
name vir die porvinsies gebruik moet word?]
Redes vir die vinnige verspreiding van Vigs in Suid-Afrika
Suid-Afrika is ’n oorgangsamelewing, dit beteken ’n land wat tussen eerste en
derde wêreld lê. Oorgangsamelewings word deur ’n groot mate van
ontwrigting, onstabiliteit en onsekerheid gekenmerk. Dit het ook ’n uitwerking
op die verspreiding van MIV/Vigs. Die vernaamste redes vir die vinnige
verspreiding van MIV/Vigs is die volgende:
• Maatskaplike ontwrigting: Gevestigde tradisionele strukture is verbreek
weens die eise van ‘n moderne samelewing. Met die stelsel van
trekarbeiders na die stede het tradisionele maatskaplike strukture soos
4

die familie in die gedrang gekom omdat die broodwinner vir lang tye
afwesig was van sy gesin en nuwe, kortstondige verhoudings in die
stad aangeknoop het, sonder om die bande met die familie op die
platteland te breek. (Van Aard, 2002)
• Groter mobiliteit: Suid-Afrika is ook gekenmerk deur groot mobiliteit. Dit
beteken dat mense baie rondbeweeg, veral om te werk. Die
tuislandstelsel, waar werk buite die tuisland gevind moes word, het die
grondslag daarvoor gelê. Die trek na die stede, die agterlaat van die
gesin en die aanknoop van nuwe verhoudings het ook ‘n uitwerking op
die verspreiding van MIV/Vigs. Veral mynwerkershostelle is ’n groot
trekpleister vir prostitusie (Van Aard, 2002).
• Groot promiskuïteit en gevaarlike sekspraktyke: Suid-Afrika is volgens
’n onlangse peiling die land met die derde meeste seksuele aktiwiteit.
Mense begin gemiddeld vroeër seksueel aktief raak as in die meeste
ander lande van die wêreld, naamlik op 16. Dikwels wisselende
seksmaats verhoog ook die risiko van besmetting. Bowendien is die
gebruik van kondome nog te laag. Prostitusie, veral rondom die myne
waar groot getalle enkelmans gekonsentreerd is, is eweneens ’n groot
probleem (Van Aard, 2002).
• Afhanklikheid en lae status van vroue: Vroue is dikwels onder aan die
inkomstepiramiede. Talle vroue is ekonomies afhanklik van hulle mans
of minnaars en word teen hulle wil tot seks gedwing. Dit geld selfs vir
kinders wat deur familielede seksueel misbruik word en dit nie kan
weier nie. Prostitusie uit blote nood is ook ’n bydraende faktor (Van
Aard, 2002).
• Seksuele misdaad: Aanvullend tot bogenoemde speel die ontsettend
hoë voorkoms van verkragtings wat in die klimaat van wetteloosheid in
die land gedy ook ’n rol by die verspreiding van MIV/Vigs. In 1998 het
50 000 verkragtings in die land voorgekom (van Aard, 2002).
• Onvoldoende opleiding: Baie Suid-Afrikaners is nog onkundig oor
MIV/Vigs en verkies om die probleem te ignoreer. Die
bewusmakingsveldtog skiet tekort weens sy eensydige klem op die
gebruik van kondome, en die eie verantwoordelikheid en morele
optrede wat te min beklemtoon word (Leclerc-Madlala, 2002).
Die regering se houding oor MIV/Vigs
Die Suid-Afrikaanse regering, en by name president Mbeki, is een van die
aanhangers van die omstrede en wetenskaplik onhoudbare veronderstelling
dat Vigs deur armoede veroorsaak word en dat daar geen verband tussen die
opdoen van die MIV-virus en die uitbreek van Vigs bestaan nie.
Die siening het daartoe gelei dat die regering halfhartig optree teen MIV/Vigs.
Volgens president Mbeki moet die oorsake van Vigs eers vasgestel word voor
dit beveg kan word. Om die rede beveg die regering die beskikbaarstelling
van die teenvigsmiddel AZT/nevirapien, wat die oordrag van Vigs vanaf ’n ma
na haar kind tydens swangerskap kan verhoed. Mnr Mbeki se houding word
gekenmerk deur halwe waarhede, bygeloof en irrasionaliteit. Dit is een van
die grootste twispunte tussen die regerende ANC en sy koalisievennoot, die
IFP, asook tussen die ANC en sy bondgenoot COSATU. Verder word die
5

egering ook vanuit die buiteland en deur die pers en drukgroepe gekritiseer
oor sy houding ten opsigte van MIV/Vigs.
Die regering se houding ten opsigte van MIV/Vigs spruit uit verskillende
redes. President Mbeki is ‘n aanhanger van die onwetenskaplike wanindruk
dat Vigs met armoede verband hou, wat ten spyte van oorweldigende bewyse
tot die teendeel nog steeds deur ’n minderheid wetenskaplikes aangehang
word.
Verder is die regering ook van mening dat die teenvigsmiddel ’n
gesondheidsrisiko inhou en eers behoorlik getoets moet word. Alhoewel dit
teoreties goed klink, is dit in die praktyk rampspoedig, omdat duisende mense
sterf wat dalk nog kon lewe as hulle met die teenvigsmiddel behandel was. Dit
geld veral vir die behandeling van swanger vroue met AZT/neravipien, wat die
oordrag van die MI-virus op babas kan verhoed. President Mbeki glo dat hy
die vroue se gesondheid beskerm deur nie die teenvigsmiddel aan hulle
beskikbaar te stel nie.
Die hof het selfs onlangs beslis dat die regering verplig is om die
teenvigsmiddel aan swanger vroue in hospitale waar vigstoetse gedoen kan
word, beskikbaar te stel. Intussen gaan provinsies wat nie uitsluitlik deur die
ANC beheer word nie (Kwa-Zulu Natal, Westelike Provinsie) en Gauteng
voort om die teenvigsmiddel teen regeringsbesluit in beskikbaar te stel.
Taamlik onlangs het die regering, blykbaar eerder weens geweldig negatiewe
publisiteit oor sy houding as vanweë ‘n veranderde oortuiging, ‘n omkeer ten
opsigte van Vigs gemaak. Die regering het homself verbind tot die
beskikbaarstelling van teenvigsmiddels aan swanger vroue en president
Mbeki het mense tot ‘n verantwoordelike gedrag opgeroep.
Die uitwerking van Vigs op die bevolkingsgroei
Die uitwerking van MIV/Vigs op die bevolkingsgroei kan net beraam word. ‘n
Klomp veranderlikes sal op die toekomstige syfers inwerk. So, byvoorbeeld,
kan net vermoed word of toekomstige geslagte ’n gedragsverandering
ondergaan wat die verspreiding van MIV/Vigs beïnvloed. Huidige beraminge
oor die demografiese uitwerking van MIV/Vigs is gemaak tot 2015.
Ten spyte van al die skokkende feite hierbo genoem, sal MIV/Vigs nogtans
die bevolking tot en met 2015 nie laat afneem nie, maar net baie stadiger laat
styg of selfs stagneer. Teen 2015 sal Suid-Afrika se bevolking net minder as
50 miljoen mense wees. Dit is net effens meer as vandag se 45 miljoen. Of
die bevolking vanaf 2016 sal daal, is nog nie duidelik nie.
Die lewensverwagting sal egter daal. In 1996 was die gemiddelde
lewensverwagting 63 jaar, in 1999 55 jaar en dit sal in 2008 waarskynlik onder
45 wees.
6

Die uitwerking van Vigs op die bevolkingsgroei
Op sigself is ’n stagnerende bevolkingsgroei voordelig. Suid-Afrika se
hulpbronne en werksgeleenthede sou kwalik ’n ekstra 20 miljoen mense kon
bekostig. Dit sou die geval wees sonder MIV/Vigs. Ander lande, soos Egipte
70000000
60000000
50000000
40000000
30000000
20000000
10000000
0
2000 2005 2010 2015
AIDS inclusive No AIDS
en Nigerië, waar vigsbesmetting relatief laag is, is vandag reeds oorbevolk,
maar hulle bevolking sal nog verdubbel tot in 2015. Die blote
bevolkingstagnasie is egter nie so eenvoudig vir Suid-Afrika nie. MIV/Vigs lei
tot derduisende Vigswesies wat geen gesin meer het wat vir hulle sorg nie.
Die mediese koste van die wat aan Vigs ly sal ook ’n enorme druk op die staat
en die gemeenskap plaas. Die humanitêre drama wat MIV/Vigs meebring kan
nie gemeet word nie.
Die groep wat die meeste deur Vigs geraak word is jong volwassenes. By
mans is dit die groep tussen 35 en 40 wat die ergste deurloop. By vroue is die
mees geraakte groep heelwat jonger, naamlik 25 tot 30 (sien statistiek
hieronder).
Figuur 1: Vergelyking van sterftes onder mans tussen die ouderdom van
20 tot 64 met die beraamde sterftes in die afwesigheid van MIV/Vigs vir
die jaar 2000.
7

25000
20000
15000
10000
5000
0
20-
24
25-
29
30-
34
35-
39
8
40-
44
45-
49
50-
54
55-
59
60-
64
MALE DEATHS: MRC MALE DEATHS: NO AIDS
(Bron; Van Aardt, 2002)
Figuur 2: Vergelyking van sterftes onder vroue tussen die ouderdom van
20 tot 64 met die beraamde sterftes in die afwesigheid van MIV/Vigs vir
die jaar 2000.
20000
15000
10000
5000
0
20-
24
25-
29
30-
34
35-
39
40-
44
45-
49
50-
54
55-
59
FEMALE DEATHS: MRC FEMALE DEATHS: NO AIDS
(Bron: Van Aardt, 2002)
Alhoewel MIV/Vigs waarskynlik nie tot ’n totale afname in die bevolking sal lei
nie, sal dit’n ingrypende uitwerking op vrugbaarheid hê. Eerstens is vroue in
die ouderdomsgroep tussen 20 en 30, waar die vrugbaarheid die hoogste is,
besonder sterk met MIV/Vigs besmet en sal talle van hulle sterf in die tyd van
hulle lewe wanneer hulle kinders kon gebaar het. Tweedens sal MIV/Vigs
vrugbaarheid verlaag weens die fisiologiese uitwerking van die siekte.
Derdens kan die vermeerderde gebruik van kondome ook tot ‘n laer
bevolkingsaanwas lei.
60-
64

Die uitwerking van MIV/Vigs op die ekonomie en arbeidsmark
Vigs raak veral die nywerheid- en mynbousektor in Suid-Afrika. Net ’n
minderheid van Suid-Afrikaanse maatskappye het tot dusver hulle werkers vir
MIV laat toets. Dit beteken dat daar nog heelwat onaangename verrassings
voorlê.
In die mynbedryf is MIV-besmetting besonder hoog. By Gold Fields is 26%
van die werknemers MIV-positief en by AngloAmerican is die syfer 25%. By
die Lonmin Platinumgroep word die syfer op 25% beraam. 5000 werknemers
by Lonmin sal waarskynlik teen 2005 Vigs hê. By De Beers verskil die syfers
sterk tussen die verskeie aanlegte. Die laagste syfer by De Beers word in
Namakwaland se myne aangetref en die hoogste, sowat 17%, in Gauteng.
Gemiddeld is 27% van die mans in die ekonomies aktiewe ouderdomsgroepe
van 21 tot 55 MIV-positief. Dit beteken dat omtrent ’n kwart van die
maatskappye se werksmag MIV-positief is. Verdeel tussen die onderskeie
groepe in die ekonomie is MIV/Vigs die hoogste onder die ongeskoolde en
halfgeskoolde werkers en nie onder die werkloses nie. Dit hang saam met die
hoë mobiliteit van die groep werknemers. Onder hoogsgeskoolde
werknemers, die belangrikste komponent, is die besmettingsyfer tans weens
groter bewustheid nog laer, maar dit sal vorentoe nog drasties styg.
Die koste wat maatskappye vir MIV/Vigs betaal, kan ingrypend wees. Daar
word reeds van ’n “Aids tax” gepraat wat maatskappye meer moet betaal
weens Vigs. Die ekstra koste kan tot 10% van die arbeidskostes wees en sluit
produktiwiteitsverlies weens gereelde afwesigheid, verhoogde mediese koste,
begrafniskoste en koste vir werwing en opleiding van nuwe werkers in. Die
ekstra koste vir die goudmynbedryf weens MIV/Vigs word op 4 tot 6 dollar per
fynons goud (of 44 tot 66 rand) beraam.
Die uitwerking wat MIV/Vigs op die ekonomie het en sal hê, word veral
beïnvloed deur die gebrek aan voldoende mannekrag, wat ’n demper op
ekonomiese groei plaas. Na beraming sal die ekonomiese groei in 2010 net
0,5% wees, teenoor ’n moontlike 3,75% sonder MIV/Vigs.
Ook die regering se fiskale struktuur word deur MIV/Vigs geraak. ’n Groter
deel van die begroting sal aan gesondheid gespandeer moet word. Reeds
nou spandeer die provinsies omtrent 4 miljard rand aan Vigs-verwante
siektes. Dit is veral nou die geval nadat die hof beslis het dat die regering
verplig is om anti-Vigsmedisyne aan swanger vroue beskikbaar te stel. Na
beraming kan teen 2005 tot 75% van alle gesondheidsuitgawes hulle weg na
Vigs en verwante siektes vind. Inkomste sal natuurlik ook minder wees
namate minder mense aktief in die formele werksmark betrokke is en
belasting betaal.
Indirekte gevolge van MIV/Vigs vir die ekonomie is dat dit beleggers afskrik en
hoogs geskoolde werknemers en ondernemers uit die land dryf. Dit tel saam
met misdaad en ekonomiese en maatskaplike agteruitgang tot die
stootfaktore wat mense uit die land stoot en beleggers uithou.
9

Die verantwoordelikheid van maatskappye en georganiseerde arbeid by die
bekamping van MIV/VIGS
Die regering het lank volhard om MIV/Vigs as werklikheid te ontken. Selfs na
‘n vermoedelik gedwonge houdingsverandering is daar ‘n gebrek aan geesdrif
om MIV/Vigs werklik as ’n dringende probleem te erken. Blaam op die verlede
en die buiteland oorheers nog steeds die debat oor MIV/Vigs in die
binnekamers van die regering.
Alhoewel die regering sy weerstand teen die deur die hof opgelegde
verpligting om antiretrovirale medisyne aan swanger vroue beskikbaar te stel
nou laat vaar het, bly dit twyfelagtig of hulle werklik ‘n sterk vennoot in die
stryd teen MIV/Vigs sal wees.
Dit laat die hoofstryd teen MIV/Vigs oor aan nie-regeringsorganisasies soos
Treatment Action Campaign (TAC). Die sake- en die arbeidsorganisasies het
egter ook ’n groot rol om te speel omdat MIV/Vigs, soos hierbo uiteengesit,
hulle ingrypend raak.
Maatskappye en arbeidsorganisasies het maar eers onlangs bewus geword
van hulle verantwoordelikheid. Gold Fields was een van die eerste
maatskappye wat proaktief optree en wat in samewerking met MWU-
Solidariteit en NUM (National Union of Mineworkers) ’n ooreenkoms oor die
bestryding van vigs opgestel en gesluit het. ‘n Soortgelyke ooreenkoms is ook
met Anglo Gold gesluit.
Maatskappye besef dat MIV/Vigs vir hulle bykomende kostes beteken en dat
dit in hulle eie belang is om dringend iets te doen om MIV/Vigs aan bande te
lê. Arbeidsorganisasies verteenwoordig ‘n al hoe groter wordende getal
werkers wat vigslyers is en moet hulle belange verdedig. Gelyktydig is die
stopsit van die verspreiding van MIV/Vigs ook vir die vakbonde van
lewensbelang.
Enkele probleme rondom die bewusmaking van MIV/Vigs
MIV/Vigs raak die intiemste deel van die menslike samelewing, naamlik die
seksuele, en werk in op mense se gevoelens en godsdienstige oortuigings. ’n
Sensitiewe hantering van die kwessie is daarom noodsaaklik. Ongelukkig is
talle bewusmakingsveldtogte onsensitief. Hier word spesifiek na Love Life
verwys. Die vertoning van geslagsdele en die eensydige klem op kondome en
“veilige” sekspraktyke, wat nie die morele aspek van MIV/Vigs raak nie, skrik
talle mense af, laat die bewusmaking geloofwaardigheid inboet en maak dat
hulle MIV/Vigs liewers ignoreer.
Die vigsbewusmaking word tans hoofsaaklik vanuit ’n amorele en Westersliberale
hoek bedryf met ’n oormatige klem op kondome en ’n afskeep van
onthouding en beperking van seks tot die huwelik. Nie net Christene nie,
maar, ook Moslems, Jode en mense wat in die Afrika-tradisie gewortel is,
word deur die soort veldtog afgeskrik.
10

Die bekende ABC-formule (abstain, be faithful, condoms, gerangskik volgens
belangrikheid), word in praktyk gereduseer tot CCC (“condoms, condoms,
condoms”).
Veral talle swartmense beskou kondome nog steeds as kultuurvreemd. Daar
bestaan ook die persepsie dat kondome die genot van seks verminder en dat
dit onmanlik is om dit te gebruik. Dit is belangrik om hulle te oortuig dat
kondome kan help om MIV-besmetting te keer, maar nog belangriker is die
bewusmaking van ’n morele lewenstyl wat die gebruikmaking van prostitute
en wisselende seksmaats ontmoedig.
’n Verdere probleem wat in ag geneem moet word is die reg op privaatheid
wat teenoor die noodsaaklikheid om ’n werknemer se MIV/Vigs-status te
toets, staan. Werkgewers het presiese inligting oor hulle werknemers se
MIV/Vigs-status nodig om hulle vigsprogramme te kan opstel. Maar die
werknemers is bekommerd dat hulle benadeel en afgedank word indien hulle
MIV/Vigs het. Hulle is dus skrikkerig om hulle te laat toets of om hulle status
bekend te maak. Vakbonde kan ’n groot rol speel om die vertroulikheid van
vigstoetse te verseker en om die werknemers te oortuig om vrywillig aan
vigstoetse deel te neem.
Maniere om die verspreiding van MIV/Vigs te bekamp
Vigstoetse: Die eerste stap by die bekamping van MIV/Vigs in die
maatskappye is om presies te weet hoeveel van die werksmag MIV-positief is.
Vakbonde is verteenwoordigers van die werknemers en moet hulle oortuig om
vrywillig aan vigstoetse deel te neem. Dit moet egter verseker word dat
absolute vertroulikheid gehandhaaf word en dat werknemers met MIV/Vigs
nie benadeel word nie.
Bewusmaking en opleiding: Maatskappye moet baie meer geld aan
doeltreffende bewusmaking spandeer. ’n Goeie stap sou wees om in elke
aanleg minstens een voltydse Vigs-koördineerder te hê wie se taak dit is om
die werknemers bewus te maak van die gevare van MIV/Vigs. Daar moet
gereeld inligtingsessies en werksessies plaasvind en werknemers moet
aangemoedig word om dit by te woon. Vakbonde speel hierby ook ’n
belangrike rol om die werknemers te help bewus word van MIV/Vigs, om hulle
aan te moedig om inligtingsessies by te woon en om hulle gedrag te verander.
Buiten die voltydse Vigs-koördineerder moet werknemers as “peer-educators”
opgelei word. “Peer-educators” het beter toegang tot hulle medewerknemers
en ken hulle omstandighede beter as ’n koördineerder wat op ’n ander vlak
beweeg.
Gedragsverandering: Inligting oor MIV/Vigs help min as dit nie tot
gedragsverandering lei nie. Die beste sal wees as werknemers vanself hulle
gedrag verander en byvoorbeeld afstand doen van seksuele promiskuïteit,
wisselende seksmaats en prostitusie. Gedragsverandering kan egter ook deur
die maatskappye aangemoedig word. Die konsekwente bekamping van
prostitusie, veral naby myne en fabrieke, kan ook ’n groot rol speel in die
11

estryding van MIV/Vigs. Laastens kan die beskikbaarstelling van kondome
ten minste op die korttermyn help om MIV/Vigs aan bande te lê. ’n
Gedragsverandering bly egter die doeltreffendste metode. Vakbonde verkeer
in ’n vertrouensposisie teenoor die werknemers en moet die voortou neem by
die stryd om gedragsverandering. Hulle geniet ook groter geloofwaardigheid
as die werkgewers by die werknemers.
Uganda as voorbeeld vir suksesvolle MIV/vigsbestryding
Suid-Afrika het verreweg die beste infrastruktuur en die meeste middele van
alle Afrikalande om die verspreiding van MIV/Vigs te keer. Nogtans is Suid-
Afrika se anti -vigsveldtog tot dusver ’n taamlike mislukking. Uganda, ’n arm
land met beperkte middele, daarteenoor, kan groot sukses met betrekking tot
die keer van die vigsepidemie wys, waarvan Suid-Afrika baie kan en moet
leer. In tien jaar se tyd, van 1991 tot 2001, het Uganda die MIVbesmettingsyfer
van 21% tot 6% verminder. Wat daarby besonder interessant
is, is dat die radikale omswaai in die besmettingsyfer niks met vermeerderde
gebruik van kondome te doen het, wat in Suid-Afrika as die enkele grootste
voorkomingsmaatreël gepropageer word. Trouens, in Uganda was werklike
gedragsverandering weg van promiskuïteit heen na onthouding en getrouheid
binne die huwelik die rede vir die groot afname van die besmettingsyfer. Dit
word in die liberale kringe wat tans die anti-vigsveldtog bestuur as onhaalbaar
en uit tred met huidige gedragspatrone beskou om mense tot onthouding en
getrouheid aan te moedig. Maar Uganda het bewys dat juis dit die manier is
om die verspreiding van die virus te keer. Volgens ’n studie van die Harvard
Universiteit het promiskuïteit (seksuele verhoudings met meer as een
persoon) afgeneem van 18% in 1989 na 8% in 1995 en dit neem verder met
2% elke jaar af. ’n Verteenwoordiger van die Wêreldgesondheidsorganisasie
(WHO) het beweer dat Uganda se model om onthouding en getrouheid binne
die huwelik te propageer die verspreiding van MIV/Vigs met tot 80% kan
verminder in die lande wat die ergste getref word deur die pandemie. Die
veldtog in Uganda word gerugsteun deur ’n breë koalisie bestaande uit die
regering, kerke, gemeenskapsorganisasies, kultuurorganisasies,
navorsingsinrigtings en indiwidue. Dit verleen groter geloofwaardigheid en
trefkrag aan die boodskap.
In teenstelling daarmee word die anti-Vigsveldtog in Suid-Afrika eensydig
deur liberale organisasies en persone gevoer. ’n Persoon soos Pieter-Dirk
Uys, wat die veldtog onder Afrikaners lei, is vir baie mense onaanvaarbaar
weens sy konfronterende en anti-waardegeoriënteerde aanbiedings, wat
eerder ’n veldtog teen die kerk en die Afrikaanse waardestelsel is as teen
MIV/Vigs.
Die kerke se raad en waarskuwings word as werklikheidsvreemd afgemaak
en ook die tradisionele swart veldtog soos maagdelikheidstoetse word met net
afkeur deur die media begroet.
Waar verskeie organisasies teen mekaar veg, is MIV/Vigs die wenner.
12

Die mislukking van Suid-Afrika se veldtog word duidelik in die onbeheerde
verspreiding van MIV/Vigs, waaraan bakke vol kondome in elke badkamer
geen verskil kon maak nie.
Solidariteit se beleid
Solidariteit aanvaar die uitdaging om die stryd teen MIV/Vigs saam met die
maatskappye en ander vakbonde aan te durf.
Solidariteit verbind homself tot die volgende doelwitte:
• Om die anti-vigsprogram in die werksplek in werking te stel.
• Om die werkgewer te ondersteun by die hantering van vigsverwante
gesondheids-, lewens-, veiligheids- en werksomstandighede van
werknemers.
• Om in samewerking met die werkgewer ’n omgewing te skep
waarbinne die Vigspandemie hanteer kan word.
• Om betrokke te wees by programme en prosesse wat sal bydra om die
verspreiding van MIV/Vigs onder werknemers so laag moontlik te hou.
• Om te verseker dat die regte van werknemers wat MIV/Vigs het ten
volle gerespekteer word.
• Om die verspreiding van vigs in die werkplek te moniteer en te
evalueer
• Om ’n leidende rol in die bestuur van die vigspandemie in Suid-Afrika
te speel
Die vigsbeleid van Solidariteit bevat die volgende uitgangspunte:
1. Die familie en die gemeenskap: Die familie en gemeenskap van die
werknemers wat aan MIV/Vigs ly, speel ’n rol by die sukses van die veldtog
teen MIV/Vigs. Werknemers, wat MIV/Vigs deur byvoorbeeld prostitusie
opdoen, besmet onwetend hulle eie vrouens. ’n Bewusmaking van ‘n morele
en verantwoordelike sekslewe, wat geslagsgemeenskap net binne die huwelik
beoefen, is van uiterste belang vir die gesin van die werknemer.
2. Nie-diskriminasie teen werknemers op grond van MIV/Vigs: Daar mag
nie teen werknemers wat MIV-positief is of aan Vigs ly, gediskrimineer word
nie. Dit beteken ook dat werknemer met MIV/Vigs nie op grond daarvan
ontslaan mag word nie.
3. Vrywilligheid: Die deelname van werknemers aan MIV-toetse,
beradingsprogramme en gesondheidsbestuursprogramme moet vrywillig
geskied. Die werkgewer mag hulle nie dwing om dit te doen nie. Die
vakbonde moet egter 'n rol speel om werknemers te oortuig om aan vrywillige
toetse, beradings- en gesondheidsprogramme deel te neem.
4. Vertroulikheid en reg tot privaatheid: Alle persone wat met MIV of Vigs
besmet is het die reg op privaatheid. Hulle kan nie verplig word om hulle
vigsstatus bekend te maak. Indien die werknemer sy status aan die
werkgewer bekend maak, moet die werkgewer dit as vertroulik hanteer en dit
13

nie sonder toestemming van die werknemer aan ’n derde persoon bekend
maak nie.
5. Voordele: ’n Werknemer wat aan MIV/Vigs ly mag nie van enige
werknemersvoordele ontneem word op grond van sy MIV/Vigs-status nie.
6. Werksekerheid: ’n Werknemer met MIV/Vigs mag nie op grond daarvan
afgedank word nie. As ’n vigslyer nie meer geskik is om sy pligte as
werknemer na te kom nie, is hy geregtig op dieselfde aftreevoordele as wat vir
medies ongeskikte werknemers geld.
7. Verantwoordelikheid van die werknemer: Dit lê binne die vermoë van
elke werknemer om die risiko om MIV/Vigs op te doen te beperk deur
verantwoordelike gedrag te beoefen. Van werknemers word verwag om
afstand te doen van gevaarlike en onverantwoordelike seksuele gedrag, wat
wisselende seksmaats, prostitusie en onveilige seks insluit. Die bewusmaking
van gevaarlike gedrag ten opsigte van geslagsomgang en die aanmoediging
van seksuele onthouding en getrouheid aan die huweliksmaat moet deel vorm
van die MIV/Vigs-programme van maatskappye.
8. Verantwoordelikheid van die werkgewer: Die werkgewer moet minstens
een voltydse Vigs-koördineerder aanstel wat:
a) gereelde MIV/Vigsbewusmakingsprogramme aanbied wat klem lê op
verantwoordelike gedrag;
b) werknemers oplei in die doeltreffende bekamping van MIV/Vigs;
c) die behandeling van vigsverwante siektes aanmoedig en die
werknemer adviseer oor behandeling;
d) kondome beskikbaar stel binne die raamwerk van die ABC-program;
e) ’n omgewing skep vir aanvaarding en respektering van vigslyers
deur hulle kollegas
f) berading vir Vigslyers aanmoedig en hulle na opgeleide beraders
verwys;
g) vigstoetse deurvoer en die vigssituasie by die werkplek moniteer en
evalueer
9. Die verantwoordelikheid van die vakbonde: Vakbonde moet sorg dat
die program in werking gestel word en moet nou saamwerk met maatskappye
en vigs-koördineerders. Vakbonde dra verder ’n groot verantwoordelikheid om
hulle lede in te lig oor die gevare rondom MIV/Vigs en om hulle tot
gedragsverandering aan te moedig.
10. Beskikbaarstelling van medisyne: Die regering moet, indien moontlik,
anti-retrovirale medisyne wat die oordrag van Vigs kan keer, spesifiek in die
geval van swanger vroue, aan die familie van werknemers beskikbaar gestel
word.
11. Finansiering: Die kostes vir die teenvigsveldtog in die werkplek moet
gedra word deur die maatskappye. Vakbonde moet ook vir
bewusmakingsprogramme begroot.
14

Gedragskode MIV/Vigs
MWU-Solidariteit ondersteun die volgende gedragskode uit die Wet op Gelyke
Indiensneming, soos vertaal en aangepas deur Solidariteit Regsdienste,
GEDRAGSKODE: MIV/VIGS
1. Oogmerke
1.1 Die hoofoogmerk van hierdie kode is om riglyne neer te lê
waarvolgens werkgewers en vakbonde kan verseker dat daar nie in
die werkplek onbillik teen indiwidue met MIV-besmetting
gediskrimineer word nie. Dit sluit die volgende maatreëls in:
• Om ’n nie-diskriminerende werksomgewing daar te stel;
• die hantering van MIV-toetsing, vertroulikheid en
openbaarmaking;
• die voorsiening van gelyke werknemervoordele;
• die hantering van ontslagte; en
• die bestuur van ’n grieweprosedure.
1.2 Die sekondêre oogmerk van hierdie kode is om vir werknemers,
werkgewers en vakbonde riglyne neer te lê waarvolgens MIV/Vigs
in die werkplek bestuur behoort te word:
• Deur die daarstelling van ’n veilige werksomgewing vir alle
werknemers en werkgewers;
• die ontwerp van prosedures om beroepsongevalle en
vergoedingseise te bestuur;
• die bekendstelling van maatreëls om die verspreiding van
MIV/Vigs te voorkom;
• die ontwikkeling van strategieë om die uitwerking van die
epidemie in die werkplek te bepaal en te verminder; en
• die ondersteuning van daardie indiwidue wat deur MIV/Vigs
aangetas of besmet is, sodat hulle so lank as moontlik
produktief kan aanhou werk.
15

2. Beginsels
2.1 Die bevordering van gelykheid en nie-diskriminerende praktyke
tussen MIV-besmette persone en diegene wat nie daarmee besmet
is nie, en tussen MIV/Vigs en ander vergelykbare mediese /
gesondheidstoestande.
2.2 Die skepping van ’n ondersteunende omgewing sodat MIVbesmette
werknemers in staat is om in normale omstandighede in
hulle huidige betrekkings aan te hou werk vir so lank as wat hulle
medies geskik is.
2.3 Die beskerming van menseregte en die waardigheid van mense
met MIV of Vigs is noodsaaklik om MIV/Vigs te voorkom en te
beheer.
2.4 MIV-Vigs het ’n disproporsionele impak op vroue. Hierdie feit moet
in aanmerking geneem word by die ontwikkeling van
werkplekbeleidsbepalings en -programme.
2.5 Die beginsels van oorlegpleging, inklusiwiteit en die aanmoediging
van volle deelname deur belanghebbendes is onderliggend aan
hierdie MIV-kode.
3. Die bevordering van ’n nie-diskriminerende werksomgewing
3.1 Daar sal nie in die diensverhouding of in enige diensbeleid of -
praktyk, onbillik teen enige persoon met MIV of Vigs gediskrimineer
word nie, insluitende en met betrekking tot:
• Werwingsprosedures, advertensies en selekteringsmaatstawwe;
• aanstellings en die aanstellingsproses, insluitende rangplasings;
• werkklassifisering of -gradering;
• besoldiging, diensvoorwaardes en diensvoordele;
• werknemerhulpprogramme;
• werksopdragte;
• die werkplek en fasiliteite;
• beroepsgesondheid en veiligheid;
• prestasie-evaluasie;
16

• bevordering, oordrag en demovering (rang- en/of
statusverlaging);
• dissiplinêre maatreëls anders as ontslag; en
• diensbeëindiging.
3.2 Ten einde ’n nie-diskriminerende werksomgewing gegrond op die
beginsel van gelykheid te bevorder, behoort werkgewers en
vakbonde toepaslike maatreëls aan te neem om te verseker dat daar
nie onbillik teen werknemers met MIV en Vigs gediskrimineer word
nie en om hulle deur sulke positiewe maatreëls teen viktimisasie te
beskerm, soos:
• Voorkoming van onbillike diskriminasie en stigmatisering van
persone wat aan MIV of Vigs ly deur die ontwikkeling van MIV-
Vigs-beleidsbepalings en -programme vir die werkplek;
• bewusmaking van en opleiding in die regte van alle persone ten
aansien van MIV en Vigs;
• meganismes om aanvaarding en openlikheid ten aansien van
MIV en Vigs in die werkplek te bevorder;
• Verskaffing van ondersteuning aan alle lyers aan MIV en Vigs,
of aan alle persone wat daardeur geraak word; en
• grieweprosedures en dissiplinêre maatreëls om MIV-verwante
klagtes in die werkplek te hanteer.
4. MIV-toetsing, vertroulikheid en openbaarmaking
4.1 MIV-toetsing
• Geen werkgewer mag van ’n werkaansoeker of werknemer
vereis om ’n MIV-toets te ondergaan ten einde daardie
werknemer/aansoeker se MIV-status te bepaal nie. Werkgewers
mag egter die Arbeidshof nader om magtiging vir toetsing te
bekom.
• ’n Werknemer kan bewustelik afstand doen van die beskerming
teen MIV-toetsing deur te versoek om getoets te word vir
doeleindes van deelname aan ’n mediese diens wat ’n
werkgewer verskaf.
17

4.2 Gemagtigde toetsing
• Toetsing mag gedoen word in die volgende omstandighede
waar ’n werknemer sodanige toetsing versoek:
4.3 Toelaatbare toetsing
- gedurende ’n aansoek om ’n betrekking;
- as ’n diensvoorwaarde;
- gedurende prosedures wat met die beëindiging van
diens verband hou;
- as ’n toegangsvereiste om werknemervoordele te
bekom; en
- as ’n verkose vereiste vir opleiding of
personeelontwikkelingsprogramme.
• Toetsing mag gedoen word in die volgende omstandighede
waar ’n werknemer sodanige toetsing versoek:
- as deel van ’n gesondheidsorgdiens wat in die werkplek
verskaf word;
- in die geval van ’n beroepsongeval wat die risiko van
blootstelling aan bloed of liggaamsvog inhou;
- vir doeleindes van ’n aansoek om vergoeding
voortspruitend uit ’n beroepsongeval wat die risiko van
blootstelling aan bloed of liggaamsvog inhou.
• Sodanige toetsing mag slegs in die volgende omskrewe
omstandighede plaasvind:
- op die werknemer se inisiatief;
- in ’n gesondheidswerker- en werknemer-pasiënt
verhouding;
- met ingeligte toestemming en voor- en natoetsingberading
deur die Departement van Gesondheid
se nasionale beleid oor toetsing vir MIV; en
- volgens streng prosedures met betrekking tot die
vertroulikheid van ’n werknemer se MIV-status.
18

• Alle toetsing, insluitende gemagtigde en toelaatbare toetsing,
behoort ooreenkomstig die Departement van Gesondheid se
nasionale beleid oor toetsing vir MIV, uitgereik ingevolge die
”National Policy for Health Act” 116 van 1990, te geskied.
• Ingeligte toestemming beteken dat die indiwidu van inligting
voorsien is, dit verstaan en hierop gegrond, tot die MIV-toetsing
toegestem het. Dit impliseer dat die indiwidu verstaan wat die
toets is, waarom dit nodig is, die voordele, die risiko’s, die
alternatiewe en enige maatskaplike en sosiale implikasies van
die uitslag.
• Anonieme, onbetrokke waarneming of epidemiologiese MIVtoetsing
in die werkplek mag plaasvind op die voorwaarde dat
vir navorsing onderneem word. Waar sodanige navorsing
gedoen word, mag die inligting wat bekom is, nie aangewend
word om onbillik teen indiwidue of groepe persone te
diskrimineer nieIndien daar ’n redelike moontlikheid bestaan dat
’n persoon se MIV-status uit die resultate afgelei kan word, sal
die toetsing nie as anoniem beskou word nie.
4.4 Vertroulikheid en openbaarmaking
• Alle persone met MIV en Vigs het die reg op privaatheid. ’n
Werknemer is dus nie regtens verplig om sy MIV-status aan ’n
werkgewer of ander werknemers te openbaar nie.
• Waar ’n werknemer vrywillig verkies om sy MIV-status aan die
werkgewer of ander werknemers te openbaar, mag hierdie
inligting nie sonder sy uitdruklike skriftelike toestemming aan
ander openbaar word nie. Waar skriftelike toestemming nie
bekom kan word nie, moet stappe gedoen word om te bevestig
dat die werknemer verkies om sy status te openbaar.
• Meganismes behoort geskep te word om openlikheid,
aanvaarding en ondersteuning vir werknemers en werkgewers
wat vrywillig hulle MIV-status binne die werkplek openbaar, aan
te moedig, insluitende:
- om persone wat openlik met MIV of Vigs leef, aan te
moedig om deel te neem aan onderrig-, voorkoming- en
bewusmakingsprogramme, of om dit te onderneem;
- die ontwikkeling van ondersteuningsgroepe vir
werknemers wat met MIV of Vigs leef, aan te moedig; en
19

- verseker dat daar nie onbillik teen persone wat openlik
oor hulle MIV- of Vigs-status is gediskrimineer word nie
of om hulle te stigmatiseer nie.
5. Die bevordering van ’n veilige werksomgewing
5.1 ’n Werkgewer is verplig om so ver dit redelik prakties is, ’n veilige
werkplek sonder risiko’s vir die gesondheid van sy werknemers te
verskaf en te onderhou.
5.2 Die risiko van MIV-oordrag in die werkplek is minimaal.
Beroepsongevalle waarby liggaamsvog betrokke is kan veral in die
gesondheidsorgberoepe plaasvind. Elke werkplek moet aan die
bepalings van die Beroepsgesondheid en -Veiligheidswet, insluitende die
Regulasies oor Gevaarlike Biologiese Stowwe en die Myngesondheid en
-Veiligheidswet voldoen. Die werkplekbeleid moet onder meer die
volgende hanteer:
- Die risiko, indien enige, van beroepsoordrag in die
betrokke werkplek;
- toepaslike opleiding, bewusmaking, onderrig aangaande
die gebruik van universele besmettingsbeheermaatreëls
ten einde die risiko van MIV-oordrag in die werkplek te
identifiseer, daarmee te handel en dit te verminder;
- die verskaffing van toepaslike toerusting en materiaal
om werknemers teen die risiko van blootstelling aan MIV
te beskerm;
- die stappe wat voortspruitend uit ’n beroepsongeval
gedoen moet word, insluitende die toepaslike bestuur
van beroepsblootstelling aan MIV en ander
bloedoordraagbare patogene (bakterieë, kieme),
insluitende toegang tot post-blootstellingprofilakse
(voorkoming);
- die prosedures wat gevolg moet word by die aansoek vir
vergoeding vir beroepsbesmetting;
- die aanmelding van alle beroepsongevalle; en
- voldoende monitering van beroepsblootstelling aan MIV
om te verseker dat daar aan die vereistes van moontlike
vergoedingseise voldoen word.
20

6. Kompensasie vir beroepsverkreë MIV
6.1 ’n Werknemer kan ingevolge die Wet op die Vergoeding vir
Beroepsbeserings en -siektes vergoed word as hy as gevolg van ’n
beroepsongeval met MIV besmet raak.
6.2 Werkgewers behoort redelike stappe te doen om werknemers by te
staan met die aansoek om voordele, insluitend:
- deur inligting oor die prosedures wat gevolg moet word
om vir ’n vergoedingseis te kwalifiseer aan die
werknemers wat geraak word te voorsien; en
- behulpsaam te wees met die insameling van inligting om
te bewys dat die werknemers in hulle beroep aan MIVbesmette
bloed blootgestel was.
6.3 Beroepsblootstelling behoort ooreenkomstig die Wet op die
Vergoeding vir Beroepsbeserings en -Siektes hanteer te word.
Werkgewers behoort te verseker dat hulle aan die bepalings van
hierdie Wet en enige prosedure of riglyn wat ingevolge daarvan
uitgereik is, voldoen.
7. Werknemervoordele
7.1 Werknemers wat MIV of Vigs onderlede het mag nie aan onbillike
diskriminasie in die toewysing van werknemervoordele blootgestel
word nie.
7.2 Werknemers wat Vigs onderlede het behoort net soos enige ander
werknemers met ’n vergelykbare dodelike siekte behandel te word
wat toegang tot werknemervoordele betref.
7.3 Inligting wat uit voordeleskemas verkry word oor die mediese status
van ’n werknemer behoort vertroulik hanteer te word en behoort nie
onbillik diskriminerend aangewend te word nie.
7.4 Waar ’n werkgewer ’n mediese skema as deel van die
werknemervoordelepakket aanbied, moet hy seker maak dat hierdie
skema nie regstreeks of onregstreeks onbillik teen enige persoon op
grond van sy MIV-status diskrimineer nie.
8. Ontslag
21

8.1 Werknemers met MIV-Vigs mag nie uitsluitlik op grond van hulle MIV-
/Vigsstatus ontslaan word nie.
8.2 Waar ’n werknemer te siek geword het om sy huidige werk te verrig,
is ’n werkgewer verplig om die aanvaarde riglyne aangaande ontslag
weens onbekwaamheid voor die beëindiging van ’n werknemer se
dienste, soos vervat in die Kode vir Goeie Praktyk van Bylae 8 van
die Wet op Arbeidsverhoudinge, te volg.
8.3 Die werkgewer behoort so ver as moontlik te verseker dat die
werknemer se reg op vertroulikheid aangaande sy MIV-status
eerbiedig word gedurende enige onbekwaamheidsprosedure. ’n
Werknemer kan nie verplig word om ’n MIV-toets te ondergaan of om
sy MIV-status as deel van sulke verrigtinge te openbaar nie, tensy die
Arbeidshof so ’n toets magtig.
9. Grieweprosedures
9.1 Werkgewers behoort toe te sien dat werknemerregte met betrekking
tot MIV/Vigs, asook hulle beskikbare remedies in geval van die
skending van sulke regte, in bestaande grieweprosedures vervat
word.
9.2 Werkgewers behoort ’n bewuswording van, ’n begrip vir en die
aanwending van die grieweprosedure by werknemers tuis te bring.
9.3 Spesiale maatreëls behoort ontwikkel te word om vertroulikheid
tydens sodanige verrigtinge te verseker, wat maatreëls insluit om te
verseker dat sodanige verrigtinge privaat geskied.
10. Die bestuur van MIV in die werkplek
’n Geïntegreerde strategie word vereis om MIV/Vigs in die werkplek te
bestuur. So ’n strategie behoort onder meer die volgende elemente te
bevat:
10.1 ’n Begrip vir en ’n evaluering van die uitwerking van MIV/Vigs op
die werkplek;
10.2 lang- en korttermynmaatreëls om die uitwerking te absorbeer en te
verlig, insluitende:
10.2.1 ’n MIV/Vigs-beleid vir die werkplek;
22

10.2.2 MIV/Vigs-programme wat die volgende kan insluit
a) Voortdurende en volgehoue voorsorg teen die verspreiding
van MIV onder werknemers en hulle gemeenskappe;
b) die bestuur van MIV-besmette werknemers sodat hulle vir so
lank as moontlik produktief kan werk; en
c) strategieë om vir die regstreekse en onregstreekse koste
van MIV/Vigs in die werkplek voorsiening te maak.
11. Evaluering van die uitwerking van MIV/Vigs op die werkplek
11.1 Werkgewers en vakbonde behoort geskikte strategieë te ontwikkel
om die uitwerking van MIV/Vigs te begryp en te evalueer, asook om
in die werkplek en nuwerheidsektor daarop te reageer. Dit behoort in
samewerking met regeringsinisiatiewe op sektorale, plaaslike,
provinsiale en nasionale vlak te geskied.
11.2 Impakevaluering behoort breedweg die volgende in te sluit:
11.2.1 Risikoprofiele; en
11.2.2 Evaluering van regstreekse en onregstreekse koste van
MIV/Vigs;
11.3 Risikoprofiele mag die evaluering van die volgende insluit:
11.3.1 Die weerloosheid van indiwiduele werknemers of kategorieë
werknemers om MIV-besmet te raak;
11.3.2 Die aard en bedryf van die organisasie en hoe dit die
vatbaarheid vir MIV-besmetting verhoog (byvoorbeeld migrasie
of hostelbewoning);
11.3.3 ’n profiel van die gemeenskappe waaruit die werknemers
afkomstig is;
11.3.4 ’n profiel van die gemeenskappe wat in die werkgewer se
omliggende omgewing is;
11.3.5 ’n evaluering van die uitwerking van MIV/Vigs op die teikenmark
en klantebasis.
11.4 Die evaluering behoort ook te oorweeg watter uitwerking ‘n
MIV/Vigs-epidemie op die volgende mag hê:
23

11.4.1 Regstreekse koste, soos koste verbonde aan
werknemervoordele, mediese koste en verhoogde koste wat
met personeelomset soos opleiding en werwingskoste en die
koste betrokke by die inwerkingstelling van MIV/Vigsprogramme
verband hou;
11.4.2 onregstreekse koste, soos koste wat aangegaan is weens
toenemende afwesigheid, werknemermorbiditeit,
produktiwiteitsverlies, ’n algehele afname in die moreel van die
werkmag en moontlike ontwrigting in die werkplek.
11.5 Die koste-effektiwiteit van enige MIV/Vigs-intervensies behoort ook
as deel van die impakevaluering gemeet te word.
12. Maatreëls om MIV/Vigs in die werkplek te hanteer
12.1 ’n MIV/Vigs-werkplekbeleid
12.1.1 ’n Werkplek behoort ’n MIV/Vigs-beleid te ontwikkel. Dit moet
gedoen word om te verseker dat daar nie in ’n diensbeleid of -
praktyk onbillik teen MIV/Vigs-besmette werknemers
gediskrimineer word nie. Die beleid behoort die volgende te dek:
i. Die organisasie se posisie oor MIV/Vigs;
ii. ’n omskrywing van die hooftrekke van die MIV/Vigsprogram;
iii. besonderhede van diensbeleidrigtings (byvoorbeeld
posisie oor MIV-toetsing, werknemervoordele,
prestasiebestuur en prosedures wat gevolg moet word
om mediese onbekwaamheid en ontslag te bepaal);
iv. Uitdruklike gedragstandaarde wat van werkgewers en
werknemers verwag word, asook toepaslike maatreëls
om enige afwyking van hierdie standaarde te hanteer;
v. ’n Grieweprosedure ooreenkomstig hierdie kode;
vi. ’n uiteensetting van die wyse van kommunikasie oor MIV/
Vigs-verwante aangeleenthede in die organisasie
vii. besonderhede van werknemerbystand beskikbaar aan
persone wat deur MIV/Vigs geraak word;
viii. Besonderhede van inwerkingstelling- en koördinasieverantwoordelikhede;
en
24

ix. Monitering- en evalueringsmeganismes.
12.1.2 Alle beleidsrigtings behoort in oorleg met belanghebbendes in
die werkplek insluitende vakbonde,
werknemerverteenwoordigers, beroepsgesondheidpersoneel en
die menslikehulpbronnedepartement ontwikkel te word.
12.1.3 Die beleid behoort die aard en behoeftes van die betrokke
werkplek te weerspieël.
12.1.4 Die ontwikkeling van ’n beleid en die inwerkingstelling daarvan
is ’n dinamiese proses, wat noodsaak dat die werksplekbeleid:
i. aan alle betrokkenes bekend gemaak word;
ii. gereeld in die lig van epidemilogiese en wetenskaplike inligting
hersien word; en
iii. gemoniteer word om die suksesvolle inwerkingstelling en
evaluering van die doeltreffendheid daarvan te bepaal.
12.2 Ontwikkeling van MIV/Vigs-werkplekprogramme
12.2.1 Daar word aanbeveel dat elke werkplek streef na die
ontwikkeling en inwerkingstelling van ’n MIV/Vigswerkplekprogram
wat daarop gemik is om nuwe besmetting te
voorkom, om ondersteuning en versorging van werknemers wat
besmet of geraak is te verskaf, en die uitwerking van die
epidemie in die organisasie te bestuur.
12.2.2 Die aard en omvang van ’n werkplekprogram behoort deur die
behoeftes en kapasiteit van elke werkplek gelei te word. Daar
word egter aanbeveel dat elke werkplekprogram behoort te
poog om, in samewerking met sektorale, plaaslike, provinsiale
en nasionale inisiatiewe vir die volgende voorsiening te maak:
i. Die aanbied van gereelde MIV/Vigs-bewusmakingsprogramme;
ii. Die aanmoediging van vrywillige toetsing;
iii. Die onderneming van onderrig en opleiding oor MIV/Vigs;
iv. Die bevordering van kondoomverspreiding en -gebruik
v. Die aanmoediging van gesondheidsbewuste gedrag ten aansien
van seksueel oordraagbare siektes;
vi. Die afdwinging van die gebruik van universele
besmettingsbeheermaatreëls;
25

vii. Die skep van ‘n omgewing wat vir openlikheid, openbaarmaking
en aanvaarding onder alle personeel toeganklik is;
viii. Die instelling van ’n welstand- (fisiologiese en psigologiese) -
program vir werknemers wat deur MIV/Vigs geraak word;
ix. Voorsiening van toegang tot berading en ander vorme van
maaskaplike ondersteuning vir sodanige persone,
x. Die maksimalisering van die prestasie van geraakte werknemers
deur ondersoeke na alternatiewe siekverlof vir doeleindes van
redelike akkommodering;
xi. Die ontwikkeling van strategieë om regstreekse en
onregstreekse poste wat met MIV/Vigs in die werkplek
geassosieer word te skep;
xii. Die gereelde monitering, evaluering en hersiening van die
program.
12.2.3 Alle redelike stappe moet deur werkgewers gedoen word om
werknemers met verwysing na toepaslike gesondheid-, welsyn-
en psigososiologiese fasiliteite in die gemeenskap behulpsaam
te wees, indien sulke dienste nie in die werkplek beskikbaar is
nie.
13. Inligting en onderrig
13.1 Werkgewers behoort die kode in hulle oriënteringonderrig en
opleidingsprogramme van werknemers in te sluit.
13.2 Vakbonde behoort die kode in hulle onderrig en
opleidingsprogramme vir verteenwoordigers en werknemers in te
sluit.
26

Bronnelys
Agreement between the National Union of Mineworkers, the United
Association of South Africa and the Mineworkers’ Union-Solidarity and Gold
Fields, regarding HIV/AIDS in the workplace. Desember 2001.
Altenroxel, L: “Positive news amid gloom in Aids report.” The Star, 29
November 2001.
Barrell, H en Kindra, J: “Shocking Aids report leaked.” Mail & Guardian, 5 -11
October 2001.
Basson, A: “Meer vigsverwante sterftes as geboortes in 2016.” Beeld, 14
Desember 2001.
Beresford, B: “Wising up to the business implications of HIV/Aids.”
Mail&Guardian, 14 tot 19 Desember 2001.
Bhengu, C: “Staring into the abyss of Aids.” Sowetan, 30 November 2001.
Garrun, T: “Don’t panic about Aids”, Workplace, 23 Januarie 2002.
Govender, P en Venter, Z: “Victory for Nevirapine.” Pretoria News, 12 Maart
2002.
Grawitzky, R: “HIV in the workplace”. SA Labour Bulletin, vol. 26, no. 1,
Februarie 2002.
Lackay, A: “10% van wêreld-MIV in SA”. Beeld, 17 Oktober 2001.
Leclerc-Madlala, S: “Prevention means more than condoms”. Mail &
Guardian, 4 -10 Oktober 2002.
Molakeng, S en Mquqo, H: “Chief players lead the way in lighting candles”.
Sowetan, 30 November 2001.
Pienaar, A: “Vigs: Afrika-vroue ly die ergste.” Beeld, 29 November 2001.
Taitz, L: “From despair to a gleam of hope,” Sunday Times, 25 November
2001.
Van Aard, C: “The demographic and economic impact of HIV/AIDS in South
Africa. Intreerede gelewer by Unisa, 14 Maart 2002.
27