Download PDF met de volledige tekst - Out of Art
Download PDF met de volledige tekst - Out of Art
Download PDF met de volledige tekst - Out of Art
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
The place to be; Verbeke Foundation, Kemzeke<br />
<strong>tekst</strong>: phia verstraete foto’s: leon hermans<br />
Gedroom<strong>de</strong> locatie<br />
Samen <strong>met</strong> zijn vrouw Carla, bouw<strong>de</strong> Geert Verbeke<br />
(1953) zijn transport- en overslagbedrijf om tot<br />
een ‘kunstsite’ voor he<strong>de</strong>ndaagse kunst. Zon<strong>de</strong>r<br />
enige vorm van subsidie realiseer<strong>de</strong>n zij <strong>de</strong> Verbeke<br />
Foundation. Sinds 2007 komen jaarlijks circa 17.000<br />
bezoekers van hein<strong>de</strong> en verre naar het Oost-Vlaamse<br />
Kemzeke. Niet alleen voor <strong>de</strong> bijzon<strong>de</strong>re locatie maar<br />
ook voor <strong>de</strong> kunst die hier op unieke wijze wordt<br />
gepresenteerd. Verslag van een winters bezoek aan<br />
<strong>de</strong> heringerichte loodsen op het uit gestrekte terrein<br />
van <strong>de</strong> Verbeke Foundation.<br />
Ontmoeting<br />
Het is ijzig koud en ik laat mijn jas voorlopig aan. Het museum is<br />
vandaag niet open voor publiek. Enkele jongeren proberen on<strong>de</strong>r<br />
luid gelach <strong>met</strong> verfrommel<strong>de</strong> kranten een houtkachel aan te<br />
steken, mid<strong>de</strong>n in het restaurant. Een man <strong>met</strong> een dikke trui en<br />
een grote bos grijs haar loopt <strong>met</strong> een fles butagas on<strong>de</strong>r zijn arm.<br />
Het is Geert Verbeke, oprichter van <strong>de</strong> Verbeke Foundation. Na<br />
het aansteken van <strong>de</strong> terrasverwarming beginnen we ons gesprek.<br />
Geert Verbeke blijkt een vrien<strong>de</strong>lijke en meeslepen<strong>de</strong> verteller.<br />
Hij runt dit kunstbedrijf samen <strong>met</strong> zijn vrouw, twee vaste<br />
me<strong>de</strong>werkers en enkele vrijwilligers. Jarenlang werkten zij <strong>met</strong><br />
veel plezier in hun eigen transportbedrijf Vegetra. Maar omdat<br />
Geert fysieke klachten kreeg, besloten zij het bedrijf te verkopen.<br />
Rechtsboven:<br />
Atelier Joep van Lieshout<br />
CasAnus, 2007<br />
Gemeng<strong>de</strong> techniek<br />
OUT OF ART MEI 2011 19<br />
p
In zijn vrije tijd verzamel<strong>de</strong> hij altijd al collages en assemblages.<br />
Langzamerhand ontstond <strong>de</strong> wens om zijn collectie voor een<br />
groter publiek toegankelijk te maken. Het voormalig transportbedrijf<br />
bleek <strong>de</strong> gedroom<strong>de</strong> locatie.<br />
Het terrein<br />
In drie jaar tijd maakten zij het 12 hectare grote buitengebied<br />
en <strong>de</strong> 20.000 vierkante <strong>met</strong>er over<strong>de</strong>kte ruimten beschikbaar<br />
voor zoals zij het zelf noemen, ‘een plek in beweging’. Het echtpaar<br />
heeft het uitdrukkelijk niet over een museum. Geert Verbeke<br />
noemt zichzelf een anarchist, probeert zelfvoorziend te zijn en<br />
weigert consequent alle subsidies. “Kijk maar eens naar <strong>de</strong> overgesubsidieer<strong>de</strong><br />
musea. Het geld gaat voornamelijk op aan lonen,<br />
een logge administratie en reizen. De kunstenaar komt op <strong>de</strong><br />
laatste plaats. Bovendien is zijn werk tentoongesteld tussen vier<br />
steriele muren. En heb je enig i<strong>de</strong>e hoeveel manuren er gaan zitten<br />
in het aanvragen van subsidie?”<br />
Verbeke is trots op zijn cultureel on<strong>de</strong>rnemerschap en <strong>de</strong> bijbehoren<strong>de</strong><br />
onafhankelijkheid. De kunstenaars en <strong>de</strong> kunstwerken<br />
20 OUT OF ART MEI 2011<br />
komen op <strong>de</strong> eerste plaats. Hij on<strong>de</strong>rsteunt beginnen<strong>de</strong> kunstenaars<br />
en ontplooit nevenactiviteiten als bedrijfsevenementen,<br />
personeelsfeesten en beurzen om het bedrijf te financieren.<br />
Voor <strong>de</strong> echte liefhebber is er zelfs een Bed & Breakfast <strong>met</strong> <strong>de</strong><br />
mogelijkheid tot overnachting in <strong>de</strong> CasAnus 2007, een object in<br />
<strong>de</strong> vorm van <strong>de</strong> menselijke darm van Joep van Lieshout (1963) <strong>of</strong><br />
in <strong>de</strong> Campingflat van Kevin van Braak (1975). Elke verdieping van<br />
<strong>de</strong>ze flat beschikt over een tentje en een haardvuur. Bei<strong>de</strong> kunstwerken<br />
staan uitnodigend te wachten in het landschap.<br />
Verbeke leidt rond. Het terrein is overdon<strong>de</strong>rend. Het is zo<br />
uitgestrekt dat je onmogelijk alles op één dag kunt bekijken.<br />
Herhalingsbezoek is dan ook een must. De grote loodsen en kassen<br />
zijn efficiënt ingericht als expositieruimten. Een riviertje doorsnijdt<br />
het landschap en er is een grote vijver en een bijenkas. Allemaal te<br />
bezoeken en <strong>de</strong> moeite waard. Alleen al voor <strong>de</strong> sfeer. Een zwarte<br />
bosrand begrenst het terrein. Kippen lopen achteloos te pikken in<br />
<strong>de</strong> har<strong>de</strong> grond. Overal zijn monumentale kunstobjecten te zien.<br />
Het transporteren van het zware materiaal zal voor Verbeke <strong>met</strong> zijn<br />
transportachtergrond vast geen moeilijkhe<strong>de</strong>n opgeleverd hebben.<br />
Links: Keith Haring<br />
Channel Surf Club, 1987<br />
Verf op container<br />
Rechts: Theo Jansen<br />
Animaris ordis, 2008<br />
pvc
De collectie<br />
Een loods is speciaal ingericht om een <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> collectie permanent<br />
tentoon te stellen. Verbeke begon zijn verzameling in 1989.<br />
Met ruim tweeduizend stuks is het inmid<strong>de</strong>ls uitgegroeid tot een<br />
van <strong>de</strong> grootste collecties collages en assemblages in Europa. Dat<br />
collagekunst soms neerbuigend wordt afgedaan als ‘knutselkunst’<br />
<strong>de</strong>ert hem niet. In 1990 kocht hij zijn eerste collage, een werk<br />
uit 1953 van Jean Jacques Gaillard (1890-1976). Zijn verzameling<br />
behelst objecten van voornamelijk Belgische kunstenaars uit<br />
<strong>de</strong> twintigste eeuw. Het omvat avant-gar<strong>de</strong> meesterwerken uit<br />
<strong>de</strong> jaren twintig, maar ook veel werk uit <strong>de</strong> bloeiperio<strong>de</strong> van <strong>de</strong><br />
collagekunst, zo rond <strong>de</strong> jaren vijftig tot zeventig. Paul Joostens<br />
(1889-1960), Henri Van Straten (1892-1944), Michel Seuphor<br />
(1901-1999), Marcel-Louis Baugniet (1896-1995) zijn slechts enkele<br />
vertegenwoordigers. Ook werk van dichters en kunstcritici zoals<br />
Hugo Claus (1929-2008) en Louis Paul Boon (1912-1979), ontbreekt<br />
niet. Het is dan ook niet verwon<strong>de</strong>rlijk dat internationale musea<br />
graag grasduinen in <strong>de</strong>ze indrukwekken<strong>de</strong> en omvangrijke collectie.<br />
Aan het Museum van Boekarest, het Centre Georges Pompidou en<br />
Linksboven:<br />
© Camiel van Breedam<br />
Waterzuiveringsstation<br />
Hout<br />
c/o Pictoright Amsterdam 2011<br />
Linkson<strong>de</strong>r:<br />
Raphaël Opstaele<br />
Phoenix, 1982/1983<br />
Hout<br />
het Louvre in Parijs en het nieuwe Musée <strong>de</strong>s Beaux-<strong>Art</strong>s te Mons<br />
wer<strong>de</strong>n al bruiklenen ter beschikking gesteld.<br />
In een lange gang zijn verschillen<strong>de</strong> objecten samengebracht<br />
on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> noemer Archive for the Future. Het is een project van <strong>de</strong><br />
outsi<strong>de</strong>r Jacobus Kloppenburg (1930). Zijn werk werd jarenlang<br />
opgeslagen in containers en in 2008, na veel juridisch getouwtrek,<br />
bijna volledig vernietigd door <strong>de</strong> gemeente Amsterdam. Slechts<br />
een klein ge<strong>de</strong>elte is bewaard gebleven en wordt hier tentoongesteld.<br />
In <strong>de</strong> expositieruimtes is zowel he<strong>de</strong>ndaagse kunst als mo<strong>de</strong>rne<br />
kunst te bewon<strong>de</strong>ren. Zo zien we een van <strong>de</strong> kenmerken<strong>de</strong> strandbeesten<br />
van Theo Jansen (1948), volledig vervaardigd uit pvc pijpjes<br />
en een beschil<strong>de</strong>r<strong>de</strong> container van Keith Haring (1958-1990). De<br />
Ghanese doodskisten in <strong>de</strong> vorm van dieren zijn inmid<strong>de</strong>ls van hun<br />
functie ontdaan en dragen nu het predicaat volkskunst.<br />
Verbeke is niet gespecialiseerd in <strong>Out</strong>si<strong>de</strong>r <strong>Art</strong>, maar <strong>de</strong>ze kunst<br />
maakt wel <strong>de</strong>el uit van zijn collectie. In 2009 wijd<strong>de</strong> hij zelfs<br />
een speciale tentoonstelling aan <strong>de</strong>ze kunstvorm on<strong>de</strong>r <strong>de</strong><br />
titel ‘Backyard Genius; <strong>Out</strong>si<strong>de</strong>r <strong>Art</strong>’. In samenwerking <strong>met</strong> <strong>de</strong> p<br />
Rechts:<br />
Aeneas Wil<strong>de</strong>r<br />
Dome, 2008<br />
Hout<br />
OUT OF ART MEI 2011 21
Stichting Collectie <strong>de</strong> Stadsh<strong>of</strong> wer<strong>de</strong>n ruim hon<strong>de</strong>rd collages,<br />
assemblages en apparaten tentoongesteld van beken<strong>de</strong> outsi<strong>de</strong>rs<br />
als Willem van Genk (1927-2005), Chris Hippkis (1964), Gerard<br />
van Lankveld (1947) en vele an<strong>de</strong>ren. Ook al gaat zijn aandacht<br />
niet direct uit naar <strong>Out</strong>si<strong>de</strong>r <strong>Art</strong>, misschien kunnen we hem zelf<br />
wel <strong>de</strong> outsi<strong>de</strong>r on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> museumdirecteuren noemen? “Dat zou<br />
kunnen”, glimlacht hij.<br />
Tij<strong>de</strong>lijke werkplekken<br />
Verbeke wil een podium bie<strong>de</strong>n aan zowel beginnen<strong>de</strong> als gevestig<strong>de</strong><br />
kunstenaars. Naast <strong>de</strong> mogelijkheid tot exposeren biedt<br />
hij hen tij<strong>de</strong>lijke atelierruimte. Ze kunnen hier werken, eten en<br />
overnachten. “Op die manier creëer je groei en beweging op je<br />
werkplek.” Een van <strong>de</strong> gevestig<strong>de</strong> kunstenaars die hij bewon<strong>de</strong>rt is<br />
Jan Fabre (1958). De installatie Ik spuw op mijn graf, een hommage<br />
aan <strong>de</strong> kunstzinnige Fransman Boris Vian (1920-1959), bestaat uit<br />
hon<strong>de</strong>r<strong>de</strong>n (graf)stenen <strong>met</strong> op een aantal daarvan <strong>de</strong> naam van een<br />
insect. Geboorte- en sterftedata verwijzen naar dichters en filos<strong>of</strong>en<br />
die Fabre bewon<strong>de</strong>rt. Hun namen zijn te vin<strong>de</strong>n op een muur.<br />
22 OUT OF ART MEI 2011<br />
El<strong>de</strong>rs kleit een jonge kunstenares geconcentreerd aan een<br />
sculptuur. Ze heeft haar tentje bij zich en verblijft hier enige<br />
tijd. Verbeke wijst op een levend kunstwerk in wording, The<br />
Cosmopolitian Chicken van Koen van Mechelen (1965). Zo op het<br />
oog lijkt het een gewoon kippenhok <strong>met</strong> leven<strong>de</strong> kippen, maar<br />
niets is min<strong>de</strong>r waar. Elke kip heeft meegedaan aan een kruisingsproject.<br />
De Mechelse Koekoek, Redcap, Uilebaard, Mechelse<br />
Bresse, Mechelse Dresdner zijn allemaal opgetekend. “Hier wordt<br />
niet gestreefd naar raszuiverheid, maar zijn <strong>de</strong> kippen ijzersterk<br />
gewor<strong>de</strong>n door <strong>de</strong> genenvermenging. De kunstenaar toont hier <strong>de</strong><br />
noodzaak van <strong>de</strong> multiculturele samenleving aan.”<br />
Natuur en kunst<br />
Het valt op: kunstenaars die natuurlijke processen en biotechnologie<br />
<strong>met</strong> elkaar verbin<strong>de</strong>n zijn hier sterk vertegenwoordigd.<br />
Neem bijvoorbeeld die petunia in <strong>de</strong> terracottabloempot waarvan<br />
<strong>de</strong> plant geïnjecteerd is <strong>met</strong> een gen van <strong>de</strong> kunstenaar.<br />
Een dubbelzijdig glazen schil<strong>de</strong>rij bevat bloed. Het toont aan<br />
dat bloed veran<strong>de</strong>rt van kleur en substantie al naar gelang <strong>de</strong><br />
Sachi Miaychi<br />
The Gate, 2010<br />
Hout en cement
“Onze tentoonstellingsruimte wil<br />
geen oase zijn. Onze presentatie<br />
is onvoltooid, in beweging,<br />
ongepolijst, contradictorisch,<br />
slordig, complex, onharmonieus,<br />
levend en onmonumentaal, zoals<br />
<strong>de</strong> wereld buiten <strong>de</strong> museum-<br />
muren”, aldus Geert Verbeke<br />
Linksboven:<br />
Christian Bors en Marius Ritiu<br />
This one goes out to the ones we loved<br />
Papier, schuim, polyester<br />
Linkson<strong>de</strong>r:<br />
Stan Wannet<br />
De Hon<strong>de</strong>nmepper, 2008<br />
Gemeng<strong>de</strong> techniek<br />
omgevingstemperatuur hoger <strong>of</strong> lager is. Dat kunst en natuur<br />
onlosmakelijk <strong>met</strong> elkaar verbon<strong>de</strong>n zijn, is ook goed te zien in<br />
het werk van Martin uit <strong>de</strong>n Boogaard (1944). Hij ont<strong>de</strong>kte in<br />
zijn laboratoriumatelier dat <strong>de</strong> elektrische impulsen uit dood<br />
organisch materiaal te vertalen zijn naar een computerscherm. Ik<br />
kijk nieuwsgierig naar het ontbindingsproces van een inktvislijkje<br />
en volg <strong>de</strong> bijbehoren<strong>de</strong> digitale gelui<strong>de</strong>n en bewegingen op het<br />
scherm. Verbeke kocht van <strong>de</strong>ze kunstenaar het werk De verborgen<br />
werkelijkheid. Delen van een geslachte koe wor<strong>de</strong>n in een installatie<br />
van negen glazen kubussen geëxposeerd. Een verwijzing<br />
naar Damien Hirst (1944) is snel gemaakt, maar Verbeke vertelt<br />
dat Uit <strong>de</strong>n Boogaard al in 1990 zijn eerste do<strong>de</strong> koe in glazen<br />
stolpen plaatste. Volgens diens filos<strong>of</strong>ie is materie voortdurend<br />
in beweging, zowel in leven<strong>de</strong> als in do<strong>de</strong> wezens. Alle st<strong>of</strong>fen<br />
on<strong>de</strong>rgaan onophou<strong>de</strong>lijk chemische reacties <strong>met</strong> elkaar, zodat<br />
ze blijven veran<strong>de</strong>ren. Dit gebeurt in alle organismen, dus het<br />
maken van een wezenlijk on<strong>de</strong>rscheid tussen leven en dood is<br />
eigenlijk onmogelijk gewor<strong>de</strong>n. Zo bezien bestaat er in principe<br />
geen verschil tussen het een <strong>of</strong> het an<strong>de</strong>r. “Mijn vrouw moest er p<br />
Rechts:<br />
Maarten Van<strong>de</strong>n Eyn<strong>de</strong><br />
Taxonomic Trophies, 2005-he<strong>de</strong>n<br />
Hout<br />
OUT OF ART MEI 2011 23
wel even aan wennen toen ik <strong>de</strong> do<strong>de</strong> koe aankocht. Maar ach, na<br />
een tijdje was ze er aan gewend”. Dit is iets dat ik me goed kan<br />
voorstellen. Op <strong>de</strong> een <strong>of</strong> an<strong>de</strong>re manier trekt het aan om naar het<br />
ont bindingsproces te kijken maar tegelijkertijd stoot het af. Een<br />
interessant verschijnsel.<br />
In <strong>de</strong> serres waarin bomen en sierplanten wor<strong>de</strong>n gekweekt<br />
staat het vol <strong>met</strong> kunstwerken. Het zonlicht in <strong>de</strong> kas werpt een<br />
ro<strong>de</strong> gloed en geeft wat warmte aan <strong>de</strong>ze kou<strong>de</strong> dag. Hier is het<br />
goed bivakkeren en dat is ook wel te zien aan <strong>de</strong> vele tentjes die<br />
er staan. Verbeke krijgt een dringend telefoontje en moet weg. Ik<br />
neem afscheid van een on<strong>de</strong>rnemend man die zijn passie voor <strong>de</strong><br />
kunst op unieke wijze <strong>de</strong>elt. Een ding is zeker, als ik hier nog eens<br />
terugkeer staan er weer an<strong>de</strong>re tentjes <strong>met</strong> an<strong>de</strong>re kunstenaars.<br />
Zo blijven zij in <strong>de</strong> voortduren<strong>de</strong> beweging die zo noodzakelijk is<br />
voor het scheppen van nieuwe objecten en gedachten. Een betere<br />
infrastructuur dan die van <strong>de</strong> Verbeke Foundation kunnen zij zich<br />
daarbij niet wensen.<br />
www.verbekefoundation.com<br />
L.A. Raeven<br />
Wild Zone I, 2001<br />
Vi<strong>de</strong>o<br />
24 OUT OF ART MEI 2011<br />
Jescika van Overveld<br />
Jescika van Overveld (1969) schil<strong>de</strong>rt <strong>de</strong><br />
wereld altijd in or<strong>de</strong>lijke lagen. Meestal<br />
zijn het schoollokalen <strong>of</strong> toeristische trekpleisters.<br />
Scooters en kleine auto’s scheuren<br />
door het landschap. Straatstenen zijn in<br />
wiskundige patronen gelegd. Badgasten<br />
liggen in rijen van tien te consumeren langs<br />
gefantaseer<strong>de</strong> kusten. Haar perspectief<br />
doet <strong>de</strong>nken aan bouwplaten uit <strong>de</strong> jaren<br />
vijftig.<br />
An<strong>de</strong>rs dan an<strong>de</strong>rs<br />
Op het schil<strong>de</strong>rij Het Laatste Avondmaal laat<br />
Jescika ons voor <strong>de</strong> veran<strong>de</strong>ring aanschuiven<br />
bij <strong>de</strong>rtien kin<strong>de</strong>ren, volwassenen, kabouters?<br />
Hun geslacht is onbepaald, al lijken hun lippen<br />
gestift en hun groene, blauwe en bruine ogen<br />
zorgvuldig opgemaakt. Ze staren. Hun han<strong>de</strong>n<br />
<strong>met</strong> roodgelakte nagels liggen op tafel. Zes<br />
gasten hebben een bord <strong>met</strong> verschillen<strong>de</strong><br />
gerechten, alle in <strong>de</strong> vorm van het Ying Yang<br />
teken. Vijf gasten lijken paaseitjes voor zich te<br />
hebben van pure en melkchocola<strong>de</strong>. Sommigen<br />
hebben er zes, sommigen zeven en één heeft<br />
er acht. Een persoon heeft een <strong>tekst</strong> voor zich.<br />
Is <strong>de</strong>ze paasmaaltijd religieus bedoeld? Is dit<br />
Christus? Of een geschriftgeleer<strong>de</strong> ? En wie zit<br />
naast hem in het roze shirt, zon<strong>de</strong>r bord, zon<strong>de</strong>r<br />
eitjes? Is dat misschien <strong>de</strong> Christusfiguur?<br />
Ik zoek Judas en <strong>de</strong>nk <strong>de</strong>ze te vin<strong>de</strong>n in het<br />
zwarte shirt. Maar ik twijfel door diegene die<br />
wel aan tafel zit, maar niet mee eet. Hij is <strong>de</strong><br />
enige blon<strong>de</strong>, een echte outsi<strong>de</strong>r. Of is hij dan<br />
juist <strong>de</strong> verlichten<strong>de</strong> figuur, <strong>de</strong> gastheer? In <strong>de</strong><br />
schaal tel ik twaalf grote, beschil<strong>de</strong>r<strong>de</strong> eieren.<br />
Dus…een te weinig. Net als ik <strong>de</strong>nk Judas<br />
gelokaliseerd te hebben, zie ik dat ie<strong>de</strong>reen <strong>de</strong><br />
kleur van zijn ho<strong>of</strong>d<strong>de</strong>ksel <strong>de</strong>elt <strong>met</strong> <strong>de</strong> kleur<br />
van het shirt van zijn buurman. Ie<strong>de</strong>reen,<br />
www.kunstwerkplaats.nl<br />
Jescika van Overveld<br />
Het Laatste Avondmaal, 2007<br />
Acryl op doek, 60 x 80 cm<br />
Particuliere collectie