Toespraak deur Helen Zille Leier van die Demokratiese Alliansie ...

Toespraak deur Helen Zille
Leier van die Demokratiese Alliansie
Hoofde-simposium van die Suid-Afrikaanse Onderwysersunie
Port Elizabeth
Dinsdag 31 Augustus 2010
“Suid-Afrika se onderwysstelsel: voldoen dit aan die behoeftes van die
internasionale arbeidsmark?”
Dankie vir hierdie uitnodiging om u vandag toe te spreek. Ek het baie van u die eerste
keer tydens my kort ampstermyn as die Wes-Kaapse LUR vir onderwys leer ken. Dis
beslis goed om bekende gesigte hier te sien.
U weet dat onderwys my baie na aan die hart lê, want elke land wat daarin geslaag
het om al hoe meer mense uit armoede op te hef, het gesorg dat onderwys sy
heel belangrikste prioriteit is. Niemand het meer gedoen om geleenthede vir jong
Suid-Afrikaners te skep as juis die hoofde en leerkragte van goeie staatskole nie.
’n Goeie onderwysstelsel is in ’n globale kennis-ekonomie van die allergrootste
belang. Ons glo dat niks ons kinders se onderwys in die gedrang moet bring nie.
Daar is dus iets wat ek van meet af duidelik moet stel. Toe ek aanvanklik u
uitnodiging aanvaar het om hier te kom praat, het ek ook sonder meer aanvaar dat die
simposium buite skool-ure sou plaasvind.
Ek wil oor dié saak baie reguit en eerlik wees: almal wat hier teenwoordig is, het my
al meermale hoor sê dat daar niks moet wees wat indruis op die vlot verloop van die
skooldag nie. Tydbestuur, of die gebrek daarvan, is een van die belangrikste redes vir
die daling in onderwys-uitkomste.
Ek moet dié standpunt konsekwent toepas. U sal onthou hoe krities ek verlede jaar
oor pres. Zuma se nasionale hoofde-konferensie in Durban was, omdat dit op ’n
skooldag plaasgevind het. Ons het daarop gewys dat dit ’n weerspreking was van wat
hy in sy eie Staatsrede in 2009 voorgehou het.
Ek het gevra dat die Wes-Kaap weens dié teenstrydigheid, geen skoolhoofde na pres.
Zuma se hoofde-konferensie moes stuur nie.
Teen dié agtergrond sal u verstaan dat ek dié saak vandag hier moet opper. Ek
het my dagboekpersoneel nou gevra om ten opsigte van elke uitnodiging waarby
onderwysers of leerders betrokke is, seker te maak dat die geleentheid nie in
skool-ure plaasvind nie. My teenwoordigheid hier vandag is die eerste en enigste
uitsondering.
Ek weet baie goed dat u almal goeie reëlings getref het om te sorg dat u skole in u
afwesigheid goed bestuur word, en dat geen kind weens u afwesigheid onderrig- of
leertyd sal inboet nie. Dit is lofwaardig.

Ek weet ook dat die leeruitkomste van die skole wat hier verteenwoordig word,
grootliks uitmuntend is – en dít is die belangrikste maatstaf van ’n doeltreffende
skool.
Ek het die uitnodiging aanvaar omdat dit ’n baie belangrike verhoog bied om
probleme in die onderwys aan te spreek, en – belangriker – moontlike oplossings
voor te stel. Ek het baie respek vir die wyse waarop die Suid-Afrikaanse
Onderwysersunie (SAOU) hom van sy taak kwyt. Dit is een van die min vakbonde
wat ’n balans tussen onderwysers se regte en leerders se regte probeer vind.
Só ’n balans is van die grootste belang as ons die onderwysstelsel wil verander.
Die onderwerp waaroor ek gevra is om te praat – of Suid-Afrika se onderwys aan die
behoeftes van die internasionale arbeidsmark voldoen – is baie belangrik vir enige
bespreking van ons onderwysstelsel. Suid-Afrika se onderwys moet internasionaal
mededingend wees, want dit is vir ons land se welslae belangrik. Ons bestaan in ’n
globale ekonomie, of ons daarvan hou of nie, waar kapitaal en vaardighede baie
beweeglik is. Die beste ter wêreld moet ons norm wees, want dit is wat ons land
verdien en ons kinders nodig het om hul potensiaal te vervul en ons land se ekonomie
te laat groei.
Hoe meer sukses ons behaal om internasionaal mededingend te word, hoe meer sal
ons kinders in ons land wil bly om hulle potensiaal uit te leef.
Die vraag is dus: is ons – regering, onderwysers en vakbonde – opgewasse vir
die uitdagings wat onderwys in die globale kennis-ekonomie in die gesig staar?
In die algemeen is die antwoord “nee”.
Daar is plek-plek uitnemendheid waar ons openbare skole die gelyke van enige
skool op aarde is. Ons moet daardie uitnemendheid verder uitbou en verdedig, en
dit nie vernietig in ’n poging om onderwys sogenaamd te ‘transformeer’ nie. Ons
uitnemendheid-sentrums is egter die uitsondering eerder as die norm. Hulle moet die
norm word. Dit is ware transformasie.
U weet almal van die terneerdrukkende statistiek wat ons geletterdheid- en
syfervaardigheidskoerse betref. Nogtans baat dit om sommige internasionale
normstellings-studies te noem, want dit onthul hoe diep die verrotting reeds gevreet
het.
Die jongste peiling, wat die meeste dekking gekry het, is die een wat vandeesmaand
in Newsweek verskyn het. Uit die 100 lande wat gepeil is, is ons onderwysstelsel
97ste geplaas. Ons het swakker gevaar as lande soos Mosambiek, Bangladesj en
Iran – lande wat armer is en minder aan onderwys bestee, en waar burgers minder
grondwetregte as ons s’n geniet.

Ek dink ons kan almal saamstem dat die meeste kinders in Suid-Afrika nie voorberei
word om in die globale ekonomie mee te ding nie. Dan is die vraag: waarom nie? En
belangriker: wat kan ons aan die saak doen?
Ons het altyd meer geld nodig, en ons sal heelwat daarmee kan doen, maar ons moet
nie in die versoeking kom om ’n gebrek aan hulpbronne die skuld vir die mislukking
van ons onderwysstelsel te gee nie.
Vanjaar gaan die regering R165 miljard aan onderwys bestee. Dis bykans een vyfde
van die hele nasionale begroting. In die Wes-Kaap, die provinsie waar die DA regeer,
bestee ons 30% – byna ’n derde van ons hele begroting – aan onderwys. Dit is een
van die hoogste bestedingsvlakke aan onderwys as ’n persentasie van staatsbesteding
ter wêreld.
Die kernprobleem kan dus nie aan ’n gebrek aan geld gewyt word nie, want sommige
skole vaar selfs in die heel armste gemeenskappe goed.
Die Sekondêre Skool Ethembeni, in een van die armste gebiede hier in Port
Elizabeth, handhaaf byvoorbeeld reeds ’n klompie jare lank ’n matriek-slaagsyfer van
100%. Sy slagspreuk is “Vermy die gemaklike keuses”, en almal wat by onderwys
betrokke is, moet dié slagspreuk as hul eie aanvaar. Ethembeni beteken “plek van
hoop”, en dis presies wat dit is.
Dit is in sommige opsigte ’n wonderwerk, maar in werklikheid word wonderwerke
meestal deur mense wat baie hard werk geskep. Ons sal onderwys net regruk as almal
in die stelsel teenwoordig, betyds en voorbereid is vir elke taak wat verrig moet word.
Dis ’n doodeenvoudige formule, maar baie moeilik om toe te pas.
Die wisselwerking tussen onderwyser en leerder in die klaskamer is die belangrikste
kontakpunt in die onderwys, en in elke skool word die onderwysproses deur gesonde
bestuur onder ’n goeie hoof saamgesnoer. As dinge skeefloop, moet ons die basiese
dinge onder oë neem.
Ons moet begin met hoeveel tyd daar in die klaskamer bestee word. Wanneer ’n
skool ’n leerkrisis beleef, vind ons gewoonlik dat swak bestuur en veral
tydsbestuur ‘n groot oorsaak daarvan is, en dat gans te min kontak tussen onderwyser
en leerder plaasvind. In goeie skole kry kinders ongeveer 200 volle onderrigdae per
jaar. In skole wat swak vaar, kry hulle dikwels die helfte hiervan. Die huidige staking
sal dié syfer selfs verder inkort. Ons sal die gevolge beslis in vanjaar se uitslae
raaksien.
Dit is waarom ons in die Wes-Kaap groot klem op die verbetering van onderwysers
se prestasie in arm gemeenskappe plaas. Ten opsigte van skole wat goed vaar, is ons
benadering: “Skakel ons as julle ons nodig het. Moet andersins nie verwag om van
ons te hoor nie.” Die 167 skole in die Wes-Kaap wat verlede jaar ’n slaagsyfer van
90% of meer in Graad 12 gehad het, hou van daardie benadering. Ons vertrou dat

hulle ’n taak wat hulle goed onder die knie het, sal uitvoer. Hulle sal dit ook beter
doen hoe minder inmenging hulle ervaar. Dis ons taak om hulle die ruimte te gee om
uitnemendheid te bly bevorder.
Ons moet dus die klem plaas op skole wat swak vaar. In die Wes-Kaap het ons ’n
regrukstrategie vir hulle ontwikkel. ’n Individuele plan vir elk van die 85 skole met ’n
slaagsyfer van minder as 60% is in samewerking met die provinsiale Departement
van Onderwys deur die skole self ontwikkel.
Maatreëls om prestasie in swak skole te verbeter, is byvoorbeeld verpligte,
onafhanklik toegepaste geletterdheid- en syfervaardigheidstoetse vir alle leerders
in Graad 3, 6 en 9. Ons sal die eerste provinsie wees wat toetse in Graad 9 doen. ’n
Proeflopie sal in November afskop.
Ouers word tans oor hul skool se toetsresultate ingelig, en word in kennis gestel
waar hul skool in vergelyking met die provinsiale gemiddelde staan. In die toekoms
sal ons hopelik rapporte van elke leerder se prestasie in dié toetse kan bied, mits die
administratiewe en finansiële las op skole nie té groot is nie.
Wat die toewysing van fisiese hulpbronne betref, gee ons voorkeur aan die
verligting van oorvol klaskamers, en die voorsiening van beter geriewe. Ons het
tenders aangevra om 25 nuwe skole te bou, asook 20 vervangingskole en 200
nuwe klaskamers. Ons het in die volgende drie jaar 126 mobiele klaskamers aan
prioriteitskole toegewys.
Fisiese infrastruktuur is belangrik, maar ons weet dat die verbetering van onderrig die
sleutel is, omdat dit kinders lewer wat toegerus is om in die globale kennis-ekonomie
mee te ding.
Kinders se welslae in die klaskamer word uiteraard nie deur hul agtergrond, geldelike
omstandighede, die leerplan of die skool se hulpbronne bepaal nie (al speel al dié
dinge ’n rol). Die belangrikste veranderlike is die gehalte van die onderrig.
’n Mens hoef geen kundige op die terrein van onderwysbeleid te wees om dít te weet
nie. Talle van ons in hierdie vertrek het waarskynlik arm skole bygewoon. Ek is een
van hulle.
Ek het in die jare vyftig grootgeword in wat destyds ’n plattelandse gedeelte van
Gauteng was. My skool het die gemeenskap rondom die Leeuwkop-gevangenis
bedien. Daar was geen spoeltoilette nie, en ek onthou hoe die sinkplaat-klaskamers
geleidelik met baksteengeboue vervang is. Sommige kinders by die skool was so arm
dat hulle kaalvoet geloop het. Daarom was skoene nie by my skool verpligtend nie,
want ons wou geen onderskeid tref tussen kinders wie se gesinne skoene kon bekostig
en dié wie gesinne dit nie kon bekostig nie. Daar was twee of drie grade in elke klas,
en twee tale in elke klas.
Na laerskool, kan my pa dit bekostig om my na ’n bekende hoërskool in

Johannesburg te stuur. Toe ek daar aankom, was dit duidelik dat my laerskoolonderwys
ewe goed as die onderwys by die beste skole in Johannesburg was. Die
rede was dat my laerskool-onderwysers gesorg het dat ons op die vereiste standaarde
kon lees, skryf en somme maak, al was daar n gebrek aan fisiese hulpbronne, en al
was die gemeenskap betreklik arm. Terugskouend glo ek hulle was só toegewyd
omdat hulle geweet het dis hul verantwoordelik om die gemeenskap deur onderwys
uit armoede op te hef.
Daar is tans talle ewe toegewyde onderwysers in Suid-Afrika. Baie van hulle is lede
van die SAOU. Ek het al gesien watter verskil hulle in kinders se lewens kan maak.
Ons goeie onderwysers in ons goeie skole doen meer as enige ander professionele lui
om ’n sterk fondament vir die nuwe Suid-Afrika te bou.
Ek het egter ook die negatiewe aspekte van swak onderwys en swak skolebestuur
gesien. Wanneer onderwysers so min tyd as moontlik in die klaskamer deurbring,
glad nie by buitemuurse bedrywighede betrokke raak nie, en dit hulle min traak of
hulle die leerplan voltooi of nie, ly die leerders daaronder.
Daar is ook steeds gans te min aanspreeklikheid in ons onderwysstelsel vir enige
versuim om aan globale onderwysnorme te voldoen.
Dit is waarom ons in die Wes-Kaap nou prestasiekontrakte instel om hoofde en
onderhoofde vir leerders se uitkomste verantwoordelik te hou.
Dit is die grondslag vir ’n gedifferensieerde stelsel van prestasiebestuur. Ons is
vasbeslote om na ’n toestand te beweeg waar swak presteerders uit die stelsel geweer
word, en waar uitnemendheid beloon word. In die onderwys, meer as enige ander
beroep, is dit nie alkant selfkant nie.
Ons weet egter toerekenbaarheid is ’n tweesnydende swaard. Dit is waarom die
Minister, die Departementshoof en senior bestuurders ook prestasiekontrakte het wat
aan die teikens in ons strategiese plan gekoppel is.
Ons benadering behels onder meer groter mag om onderwysers se prestasie aan
provinsiale en nasionale standaarde te meet. Dit geskied in die klaskamer, waar
dit tel. Dit is die wese van die Wes-Kaapse Provinsiale Wysigingswetsontwerp op
Onderwys, wat hopelik binnekort aanvaar sal word.
Die Wetsontwerp behels ook ander belangrike aspekte wat ons sal help om globaal
mededingende onderwys aan meer leerders in die Wes-Kaap te bied, onder meer:
● ’n Vereiste aantal kern onderrig-ure per dag en per week as ’n minimum.
● ’n Verbod op politieke bedrywighede op ’n skoolperseel in skool-ure.
● Meer deursoeking- en beslagleggingsmagte aan skole om te sorg dat onwettige
middels of wapens nie skool toe gebring word nie.
● Besoeke aan en assessering van skole vir monitering- en

eoordelingsdoeleindes.
Natuurlik sal die Wetsontwerp omstrede wees, veral ten opsigte van die voorsiening
vir die beoordeling van onderwysers se prestasie in die klaskamer. Ons glo egter dit is
noodsaaklik. Voorts besef die goeie hoofde en goeie skole in die provinsie dat ons net
tot die kern van die probleem in ons swakker skole sal kan deurdring as ons verstaan
wat in die klaskamers gebeur (of nie gebeur nie). Na alles moet almal teenwoordig,
betyds en voorbereid wees, en die leerplan moet betyds voltooi word.
In dié verband wil ek die SAOU loof omdat hy sy deelname aan die huidige staking
tot ’n bepaalde tyd beperk het, en dat hy die geweld en intimidering deur sommige
stakers veroordeel het.
Soos die SAOU steun ons die reg om te staak, maar ons glo ook dat regte só
uitgeoefen moet word dat dit die regte van onskuldige partye so min as moontlik
ondermyn. Die optrede van sommige vakbondlede sal sonder twyfel meebring
dat talle leerders matriek sal druip, of nie aan die toelatingsvereistes van tersiêre
instellings sal voldoen nie. Dit is ’n tragedie wat lewenslange gevolge vir hulle en hul
gesinne sal hê.
Wat die uitoefening van ons regte betref, word hulle altyd deur ons
verantwoordelikhede en die regte van ander in ewewig gehou. Ek glo die SAOU en
sommige ander vakbonde het in die huidige staking ’n behoorlike ewewig gevind.
Een van die DA se voorgangers, die Demokratiese Party (DP) het reeds in 1993
probeer om dié ewewig in wetgewing vas te lê in sy voorstelle vir wysigings aan
die destydse Wet op Onderwys-arbeidsverhoudinge wat daarna deur die Wet op
Arbeidsverhoudinge vervang is.
In sy toespraak in die Parlement het Roger Burrows LP van die DP, die dilemma van
onderwysers ten opsigte van stakings mooi uiteengesit:
Ek haal aan:
“Die besondere posisie van onderwysers, hul status en posisie in die samelewing,
veral ten opsigte van hul diensvoorwaardes, is baie ingewikkeld. Dit is een waar die
samelewing self onderwysers soms as professionele beskou, soms as werkers, en
soms selfs as diensknegte. Die onderwysers self staan voor ’n soortgelyke probleem.
Sommiges beskou hulself as professionele, en sommige as werkers. Dit gebeur
nie net in Suid-Afrika nie, en ek moet dít baie duidelik stel. Orals ter wêreld word
spanning aansienlik aangewakker deur die moeilike kwessie van onderwysers en hul
rol of status ten opsigte van hul diensvoorwaardes.
In sy toespraak let Burrows daarop dat verskillende lande die reg van onderwysers
om te staak, verskillend benader het. Sommiges laat onderwysers glad nie toe om te
organiseer nie. In ander word personeelverenigings toegelaat, maar geen vakbonde
nie. Daar is ook sommige lande wat net een vakbond toelaat.

Ons verwerp al dié benaderings. Ons glo onderwysers moet die reg hê om hulself te
organiseer, en dit sluit die reg om te staak in. Ons glo ook dat onderwysers die reg
moet hê om enige vakbond te skep wat hulle wil, en aan enige vakbond te behoort.
Dit is waarom ons nie saamstem met SADOU se pogings om die ander vakbonde te
vernietig nie. Ons was sterk gekant teen SADOU se voorstel om die grondwet van die
Onderwys-arbeidsverhoudingeraad (OAVR) te wysig om die grens van 50 000 lede
na 100 000 te verhoog. Ons glo dit is ’n deursigtige poging deur daardie vakbond om
die gevolge van die uittog van sy lede te verminder. Daardie lede raak al hoe meer
ontnugter deur hul organisasie se toon, styl en bestuur.
In dié opsig is dit ook belangrik om te weet dat statistiek van die Wes-Kaapse
Departement van Onderwys toon dat net ’n derde van die SADOU-lede in die Wes-
Kaap in werklikheid gestaak het.
Klaarblyklik het talle onderwysers wat aan ’n vakbond behoort, sy dit SADOU,
NAPTOSA of SAOU, hul verantwoordelikhede ewe ernstig as hul regte beskou.
In sy toespraak in die Parlement in 1993 het Roger Burrows die punt gemaak dat
selfs in lande waar onderwysers se staakreg erken word, dié reg dikwels beperk word.
Met kennisneming van die onwettige gedrag van sommige vakbondlede tydens ’n
destydse staking, het hy betoog dat Suid-Afrika beperkings op onderwysers se
staakreg moet instel. Hy het gesê:
“Ons moet baie seker maak dat ás ons in die Parlement onderwysers die reg gaan gee
om wettig te staak, ons dit met genoeg voorwaardes moet omring om seker te maak
dat veral ouers minstens geraadpleeg word, of minstens by die hele stakingsproses
betrek word. Ek sê dit, want dit is met alle respek nie bloot ’n toestand tussen die
Staat as werkgewer en die onderwyser as werknemer nie. Dit betrek kinders, nie
fabrieksgoedere of handelsdienste nie.”
Dit gee my dus genoeë om vandag hier aan te kondig dat die DA se span in die
nasionale Parlement begin het om ’n Privaatlid wetsontwerp op te stel ter wysiging
van die Wet op Arbeidsverhoudinge om die gedrag van stakende onderwysers te
kodifiseer. Die beperkings wat ons voorstel, word trouens grootliks reeds deur die
verantwoordelike vakbonde gevolg. Ons glo dat die tyd nou, in die lig van die breë
veroordeling van die gedrag van sommige stakers, aangebreek het om die etos van
verantwoordelikheid en toerekenbaarheid ook op hierdie terrein af te dwing.
Ons Privaatlidwetsontwerp doen verskeie maatreëls aan die hand, onder meer:
● Dat onderwysers se reg om te staak, onderworpe moet wees aan die
voorwaarde dat ’n kerndiens gelewer word. ’n Minimum-aantal kern-ure wat
onderwysers tydens ’n staking moet werk, sal bepaal word.
● Dat stakings net wettig kan plaasvind ná oorleg met en ’n ooreenkoms
tussen die regering, vakbonde en skole se beheerliggame (met ander woorde
ouers) oor optrede tydens die staking en die behandeling van leerders in die

stakingstydperk.
● Die oplegging van ernstige strawwe op vakbonde (bo en behalwe regstappe
wat teen individue gedoen kan word) as hul lede hulle aan geweld, plundering,
vandalisme en intimidasie skuldig maak.
Ons glo dié drie maatreëls sal heelwat doen om ’n mate van balans tussen
onderwysers se reg om te staak en leerders se reg om te leer te bewerkstellig.
Ek sien daarna uit om oor dié voorstel verder met u in wisselwerking te tree, en ook
oor ons plan om onderwys in die Wes-Kaap reg te ruk, want dit is die een provinsie
waar ons ons woorde in dade kan omskep, omdat die kiesers daar besluit het dat ons
dit moet doen.
Dit is ’n geweldige verantwoordelikheid, want ons moet die norm stel en die strategie
skep om te bewys dat uitnemendheid in ons onderwysstelsel nie net moontlik is nie,
maar ook noodsaaklik is. Ons land se vooruitsigte, en ons kinders s’n, hang daarvan
af.
Dankie vir die groot rol wat die SAOU in dié proses speel. Ek hoop dat ons almal
binne vyf jaar die verskil sal sien, veral in die provinsie waar ons ons model kan
uitbou.
Baie dankie.