GEMEENSKAPLIKE TAAK VIR ASSESSERING (GTA) GRAAD 9 ...

GEMEENSKAPLIKE TAAK VIR ASSESSERING (GTA)
GRAAD 9 – 2008
TEGNOLOGIE
MERKRIGLYNE
AFDELING B
Tyd: 2 ure
100 punte
Aantal bladsye: 12

GRAAD 9: DOE GTA: TEGNOLOGIE: AFDELING B – MERKRIGLYNE Bladsy 2 van 12
INHOUD
PUNTE BLADSY
Toekenning van punte per LU 3
VRAE
AFDELING A: Gevallestudies 3
1 6 3
2 4 3
3 2 3
4 2 3
5 2 3
6 3 4
7 2 4
8 6 4
Totaal: 27
AFDELING B: Materiale 4
9 5 4
Totaal: 5
AFDELING C: Strukture 5
10 4 5
11 3 5
Totaal: 7
AFDELING D: Energie 5
12 10 5
Totaal: 10
AFDELING E: Grafiese Kommunikasie 6
13 15 6
Totaal: 15
AFDELING F: Stelsels en Beheer 8
14 8 8
15 8 9
16 4 9
17 7 10
18 9 11
Totaal: 36
Ruit vir ortografiese tekening 11
Nota aan leerders:
Julle moet al die vrae in die antwoordeboek wat verskaf word, beantwoord.

GRAAD 9: DOE GTA: TEGNOLOGIE: AFDELING B – MERKRIGLYNE Bladsy 3 van 12
Toekenning van punte per LU en vlakke van kennis (volgens Shulman se Tabel van Leer)
Vlakke van kognitiewe behoefte geteiken deur vrae
LU 1 LU 2 LU 3 1 2 3 4
AS Punt AS Punt AS Punt
Kennis en
verstaan
Prestasie en
aksie
Refleksie en
kritiek
Beoordeling en
ontwerp
V1 AS 1 6 6
V2 AS 1 4 4
V3 AS 2 2 2
V4 AS 2 2 2
V5 AS 5 2 2
V6 AS 5 3 3
V7 AS 6 2 2
V8 AS 1 6 3 3
V9 AS 1 5 5
V10 AS 1 4 4
V11
a-d
AS 2 6 3 2 1
V11
e-g
AS 4 3 3
V11 f AS 2 2 2
V12 AS 15 15 15
V13 AS 1 3 3
V14 AS 3 8 8
V15 AS 3 8 8
V16 AS 3 4 4
V17 AS 3 4 4
V18 AS 4 11 11
22 52 26 58 15 14 13
Vlak 2 (prestasie en aksie) en Vlak 4 (beoordeling en ontwerp) is in ‘n groot mate behandel in Afdeling A … ontwerp en maak.

GRAAD 9: DOE GTA: TEGNOLOGIE: AFDELING B – MERKRIGLYNE Bladsy 4 van 12
AFDELING A: GEVALLESTUDIES Punte: 27
1. Voltooi die onderstaande tabel. In kolom A, lys die materiale wat gebruik word vir elke
vissersboot en gee in kolom B redes hoekom hierdie materiale gekies was.
Onderwysers moet hul eie diskresie gebruik om punte toe te ken vir verskillende
moontlike antwoorde.
Kolom A Kolom B
Materiale gebruik:
Katamaran:
Redes vir keuse:
houtstompe
Kajak:
dryfhout
seeleeuvelle
Plaaslik beskikbaar, lig, houtstompe dryf, duursaam
Plaaslik beskikbaar, lig, dryf
Plaaslik beskikbaar, waterdig, duursaam
2. Lys 4 maniere waarop die katamaran en die kajak aangepas is by die behoeftes
van die mense wat dit gebruik.
Onderwysers moet die kwaliteit van die antwoorde op hierdie vraag beoordeel. Die
volgende is slegs ‘n voorgestelde antwoord. Leerders moet die aspekte soos
stabiliteit, spoed, beheerbaarheid, gebruik van materiale (gebruik wat plaaslik
beskikbaar is, eienskappe) bespreek.
Voorbeeld: Katamarans is lank sodat hulle deur die golwe kan kom. Hulle het nie
nodig om beheerbaar te wees nie aangesien die vissermanne nette gebruik. Kajakke
is kort om die maksimum beheerbaarheid toe te laat vir jag. Jagters moet hulle
prooi met ‘n harpoen kan skiet. Die jagters word aan hulle kajakke vasgemaak deur
‘n spesiale veljas wat beteken dat hulle nie sommer uit die kajak sal val terwyl hulle
jag nie maar dit beskerm hulle ook teen die koue water, aangesien seeleeuvelle
waterdig is. (4)
3. Die katamaran het nie ‘n groot impak op die omgewing nie. Gee twee redes
hiervoor.
1) Hulle hou vir ‘n lang tyd: 6 – 10 jaar
2) Hulle gebruik alternatiewe bronne van energie soos die wind of handekrag
deur roeispane te gebruik. (2)
4. Hoe beskerm jy hout om die leeftyd daarvan te verleng? Gee twee metodes .
Verf, vernis. (2)
‘n Probleem ontstaan
Die hout wat tradisioneel vir die katamarans gebruik word is nou baie skaars en baie duur. Die
bome is afgekap vir hout, konstruksie en ander huishoudelike gebruike. ‘n Ander tipe beskikbare
hout hou slegs ‘n jaar in seewater. Jou maatskappy is genader deur die vissersvereniging in Indië
om te help om nuwe bote te ontwikkel.
5. Skryf ‘n kort verslag wat die probleem beskryf wat ervaar word deur die
tradisionele bootbouers van Kerala, Indië.
Die bootbouers kan nie die tradisionele hout gebruik om hul katamarans te bou nie
omdat hout nou skaars is en ‘n ander tipe beskikbare hout nie duursaam is nie. (2)
(6)

GRAAD 9: DOE GTA: TEGNOLOGIE: AFDELING B – MERKRIGLYNE Bladsy 5 van 12
6. Skryf ‘n ontwerpopdrag vir hierdie probleem.
Ontwerp en maak ‘n nuwe tipe boot vir die vissermanne van Kerala deur materiale
te gebruik wat maklik beskikbaar is. (3)
7. Lys twee beperkinge wat jy moet oorweeg in jou ontwerp. Gebruik Gevallestudie 1
om jou te lei. Beperkinge is die gegewe faktore wat jou keuse beperk tydens
ontwerp.
Strande is nou en klipperig en die golwe is groot.
Plaaslik beskikbare hout kan nie gebruik word nie. (2)
8. Skryf ‘n kort paragraaf oor ‘n inheemse tegnologie wat jy bestudeer het of
raakgeloop het. Jy moet die plek (streek of land) identifiseer waar die tegnologie
gebruik word; beskryf die bruikbaarheid van die tegnologie, identifiseer die
materiale wat gebruik is en gee redes hoekom hierdie materiale gekies is. (6)
VLAK BESKRYWING PUNTE
6 – 7
4 – 5
2 – 3
1
• Skryf ‘n samehangende paragraaf wat logies en goed uiteengesit is.
• Identifiseer vanwaar die inheemse tegnologie is korrek.
• Bespreek in detail die bruikbaarheid van die tegnologie aan die mense wat deur die
tegnologie geraak word.
• Identifiseer die materiale korrek wat in die tegnologie gebruik word.
• Gee uitstaande redes vir die keuse van hierdie materiale.
• Skryf ‘n goeie paragraaf wat goed uiteengesit is.
• Identifiseer vanwaar die inheemse tegnologie is korrek.
• Bespreek die bruikbaarheid van die tegnologie aan die mense wat geraak word deur die
tegnologie.
• Identifiseer meeste van die materiale wat gebruik word korrek.
• Gee goeie redes vir die keuse van hierdie materiale.
• Skryf ‘n basiese paragraaf wat nie goed uiteengesit is nie.
• Identifiseer vanwaar die inheemse tegnologie is korrek.
• Baie min detail word gegee oor die bruikbaarheid van die produk.
• Min materiale is geïdentifiseer of materiale is nie korrek nie.
• Geen redes word verskaf vir die keuse van materiale nie.
• Skryf ‘n paragraaf wat logika en goeie uiteensetting ontbreek
• Baie min detail word gegee oor die bruikbaarheid van die produk.
• Geen materiale is geïdentifiseer of materiale is nie korrek nie.
• Geen redes word verskaf vir die keuse van materiale nie
AFDELING B: MATERIALE Punte: 5
9. Stel ‘n produk voor vir elk van die eienskappe hieronder gelys. Die produk moet effektiewe
gebruik van die eienskap demonstreer.
Hierdie is voorgestelde antwoorde. Onderwysers moet elke antwoord assesseer en
beoordeel of dit die eienskap doeltreffend aantoon.
a) styfheid: dakkappe
b) roesweerstand: metaal tuinmeubels
c) hardheid: tafelblad
d) digtheid: ‘n skip se naat moet ‘n hoë digtheid hê
e) druksterkte: ‘n pilaar in ‘n gebou (5)
5 – 6
3 – 4
2
0 – 1

GRAAD 9: DOE GTA: TEGNOLOGIE: AFDELING B – MERKRIGLYNE Bladsy 6 van 12
AFDELING C: STRUKTURE Punte: 7
10. Skryf die name van die strukture wat slegs nie-buigbare komponente het.
a) ‘n watertoring
d) ‘n pilaar wat dakstrukture ondersteun
(2 punte vir elke korrekte antwoord, -2 vir elke verkeerde antwoord) (4)
11. Noem watter soort krag (druk of trek) op die dele van die diagram hieronder werk.
a) EH - saamdrukkend
b) GI - trekkrag
c) DH - saamdrukkend (3)
AFDELING D: ENERGIE Punte: 10
12. a) Wat is ‘n 'rollende kragonderbreking'?
Rollende kragonderbrekings beteken elektrisiteit is afgeskakel op sekere tye in
sekere areas. (1)
b) Gee twee gevolge op die omgewing wat ‘n resultaat kan wees van verkeersligte wat
buite werking is as gevolg van kragonderbrekings?
Vermors brandstof , ‘n niehernubare bron
Uitlaatgasse wat lugbesoedeling veroorsaak. (2)
c) Gee twee gevolge op die ekonomie wat ‘n resultaat kan wees van verkeersligte wat
buite werking is as gevolg van kragonderbrekings?
Hierdie is voorgestelde antwoorde. Onderwysers moet elke antwoord assesseer en
beoordeel of die antwoord die invloed op die ekonomie bespreek.
Verlies van produktiwiteit deur mense wat nie by hul werkplekke kan uitkom nie.
Ongelukke by kruisings wat die regering geld kos in terme van gesondheidsdienste
en die invloed op produktiwiteit. (2)
d) Gee ‘n moontlike oplossing vir die probleem.
Installering van sonkrag-aangedrewe verkeersligte (1)
e) Wat is die inset vir die sonkrag-aangedrewe verkeersligstelsel?
Energie van die son (1)
f) Wat is die uitset vir die sonkrag-aangedrewe verkeersligstelsel?
Ligenergie deur die LUD (1)
g) Gee twee voorbeelde waaraan jy kan dink waar sonkrag ‘n moontlike oplossing kan
wees vir ‘n probleem veroorsaak deur kragonderbrekings.
Onderwysers moet elke antwoord evalueer op eie meriete
Verhitting van water in huise
Tandarts se spreekkamers vir hulle toerusting (2)

GRAAD 9: DOE GTA: TEGNOLOGIE: AFDELING B – MERKRIGLYNE Bladsy 7 van 12
AFDELING E: GRAFIESE KOMMUNIKASIE Punte: 15
13. Teken die voor-, linker- en bo-aansig van die brug. Die vooraansig word aangedui
deur die pyl A. Teken in 1 ste ortografiese hoek projeksie. Jy mag die ruit gebruik
wat in die Antwoordeboek voorsien is. (15)
Rubriek vir tekening : Gebruik die onderstaande rubriek om elk leerder se
tekening te assesseer.
Daar word voorgestel dat die onderwyser genoeg afskrifte van die onderstaande
rubriek maak vir elke leerder. Assesseer die tekening daarvolgens. Plak of kram die
rubriek in elke leerder se antwoordeboek.
Kriteria: Punt
Korrekte uitleg:
Plasing van aansigte
Korrekte afmetings 5
Korrekte gebruik van skaal 1:200 2
Die tekening is netjies 2
Korrekte SA tekenstandaarde
is gebruik
Totaal: 15
3
3

GRAAD 9: DOE GTA: TEGNOLOGIE: AFDELING B – MERKRIGLYNE Bladsy 8 van 12
Scale: 1:200
Onder is die korrekte interpretasie van die isometriese tekening van die brug in die
leerders se vraestel.

GRAAD 9: DOE GTA: TEGNOLOGIE: AFDELING B – MERKRIGLYNE Bladsy 9 van 12
AFDELING F: STELSELS EN BEHEER Punte: 36
14. Bestudeer die diagram van ‘n ratstelsel hieronder. Ratte A en C het elk 19 tande.
Ratte B en D het elk 57 tande. As A is die as deur rat A, as D is die as deur rat D.
a) Is die ratstelsel eenvoudig of saamgestel? (1)
Saamgestelde ratstelsel
b) Wat is die verhouding tussen die insetrat genommer A en die uitsetrat
genommer D? (3)
Berekeninge
Ratverhouding =
Die ratverhouding is 9:1 of
Uitsetrat B Uitsetrat D
X
Insetrat A Insetrat C
1
9
c) Hoeveel stadiger sal As D draai in vergelyking met As A? (1)
As D sal 9 keer stadiger as As A draai.
d) Teken ‘n stelseldiagram vir die eenvoudige ratstelsel van Rat A wat inskakel
met Rat B.
Rotasie van 19-tande
Rat A in een rigting
Twee
inmekaargeskakelde
ratte wat rigting en
spoed van rotasie
verander
(3)
Rotasie van 57-tande
Rat B in teenoorgestelde
rigting en drie keer
stadiger as Rat A

GRAAD 9: DOE GTA: TEGNOLOGIE: AFDELING B – MERKRIGLYNE Bladsy 10 van 12
15. In die onderstaande diagram, is die bewegende katrol geheg aan ‘n gewig van 60N.
Die hoeveelheid kere wat die tou die gewig ondersteun word die getal valle
genoem.
a) Bepaal die afstand wat die tou by A ingetrek moet word om 60N gewig 5m
op te lig. Wys ALLE berekeninge. (4)
Die las (60N) is ondersteun deur 4 valle. Die poging moet die gewig ‘n
kwart van die gewig van die las lig. Die tou moet egter ingetrek word by A,
vier keer die afstand wat die gewig gelig word.
Afstand wat die tou ingetrek moet word = die hoogte van die gewig wat
gelig is x die getal valle
= 5m x 4
= 20m
Die lengte van die tou wat ingetrek moet word is 20m.
b) In enige multi-stadium katrolstelsel, verduidelik die kompromis tussen die
hoeveelheid tou wat getrek moet word en die hoeveelheid valle. (4)
Leerders moet ‘n goeie verduideliking gee om 4 punte te verdien. Hulle
moet die verhouding tussen die valle en die afstand wat die tou ingetrek is
verduidelik.
Hoe meer valle daar is, hoe makliker is dit om die gewig te lig(), maar hoe
verder die afstand wat die tou ingetrek moet word (). As daar twee valle is
sal die poging halveer word maar die afstand wat die tou ingetrek moet word
sal dubbel soveel wees. (). Die kompromis is tussen die poging (wat
afhang van die hoeveelheid valle) en die afstand. ().
16. Gee ‘n voorbeeld van waar elk van die volgende meganiese beheerstelsels in die
werklike lewe gebruik word.
Daar is baie moontlike antwoorde op hierdie vraag. Onderwysers moet hulle eie
diskresie gebruik.
a) Pal en rat – hystoestel
b) Nokklamp – op die mas van bote , blinders
c) Eenrigtingklep – binneband in ‘n fietswiel
d) Vernouer – outomatiese deure (4)

GRAAD 9: DOE GTA: TEGNOLOGIE: AFDELING B – MERKRIGLYNE Bladsy 11 van 12
17. Teken ‘n skets van ‘n nokklamp. Die skets moet die doel van ‘n nokklamp aandui
asook hoe dit werk. Gebruik benoemings en notas om te verduidelik. Verklaar die
doel van ‘n nokklamp en verskaf ‘n werklike lewe voorbeeld.
Nokklamp
Doel : Dit is ‘n eenrigtingmeganisme vir ‘n tou. Die nokke sal skei wanneer die tou
vorentoe getrek word, maar sal klamp as die tou teruggetrek word.
Werklike lewe gebruik : Op ‘n boot om die seile se toue in plek te hou. (7)
4 punte kan toegeken word vir die skets.
Die skets moet die volgende hê:
• Beskrywings en notas om te verduidelik
• Netjies geteken wees
• Pyltjies hê om rigting van beweging aan te dui
• Netjies getekende nokke

GRAAD 9: DOE GTA: TEGNOLOGIE: AFDELING B – MERKRIGLYNE Bladsy 12 van 12
18. Bestudeer die elektroniese kringbaan hieronder
a) Kies enige vier komponent van die kringbaan en voltooi die tabel deur :
• Die komponente te identifiseer;
• Verklaar of elk van die gekose komponente ‘n inset-, proses- of
uitsetkomponent is,
• Verklaar die funksie van elke komponent.
Leerders moet enige vier van die volgende komponente kies. (8)
Deel
Naam van komponent
(1/2 punt elk = 2 punte))
A Battery Inset
B Skakelaar Inset
C Weerstand Proses
D Kapasitor Proses
E Transistor Proses
F LUD Uitset
Inset/ Proses/ Uitset
(1/2 punt elk = 2 punte)
b) Wat gebeur wanneer die kringbaan aangeskakel word?
Funksie
(1 punt elk = 4 punte)
Kragbron: ‘n aantal verbinde
elektriese selle wat ‘n direkte
stroom produseer deur die
omsetting van chemiese energie in
elektriese energie.
Beheer die elektriese stroom in ‘n
stroombaan. As die skakelaar
aangeskakel is, dan sluit dit die
stroombaan en die stroom vloei.
Beheer die hoeveelheid stroom wat
in ‘n stroombaan vloei. Dit
beskerm ander komponente wat
beskadig mag word as te veel
stroom daardeur vloei.
‘n Kapasitor stoor en laat elektriese
lading vry op ‘n gereelde basis.
‘n Elektroniese skakelaar wat
strome aan en afskakel
Dit gloei wanneer strome daardeur
vloei. LUD’s laat min lig vry en
gebruik min krag. Dit word
dikwels gebruik om te wys of daar
krag in ‘n stroombaan is.
Die LUD sal flikker. (1)
TOTALE PUNTE: [100]