Het Kleine Handboek van Lijmen en mastieken - Detic

Het Kleine Handboek
van
Lijmen en mastieken

2002 05 29 DETIC website Lijmen en mastieken_nl.doc
INHOUDSOPGAVE
1 Waarom lijmen? ....................................3
2 Wat is lijm?............................................3
2.1 Lijmmechanisme............................................................................................3
2.2 Waaruit bestaan lijmen?.................................................................................3
2.3 Vorming van de lijmvoeg ..............................................................................4
2.3.1 Kleefstoffen met fysische reactie...........................................................4
2.3.2 Kleefstoffen met chemische reactie .......................................................4
3 Hoe ontstaat een goede verlijming? ....5
4 Belangrijkste lijmsoorten en enkele
voorbeelden ..............................................5
4.1 Watergedragen lijmen....................................................................................5
4.2 Lijmen in oplossing in een organisch oplosmiddel........................................6
4.3 Dispersie lijmen .............................................................................................6
4.4 Smeltlijmen....................................................................................................6
4.5 Reactieve lijmen.............................................................................................6
4.6 Polyurethaan smeltlijmen...............................................................................6
5 Kitten ....................................................7
5.1 Definitie en samenstelling van kitten.............................................................7
5.2 Categorieën kitten en toepassingen................................................................7
5.2.1 Dichtingsstoffen.....................................................................................7
5.2.2 Plastische stoffen ...................................................................................7
5.2.3 Plastisch-elastische kitten ......................................................................7
5.2.4 Elastische kitten (elastomerische ketten) ...............................................8
5.2.4.1 Polyurethanen ....................................................................................8
5.2.4.2 Siliconen ............................................................................................8
5.2.4.3 Hybride Polymeren ............................................................................8
6 Nuttige links..........................................9
6.1 Verenigingen van de lijmen- en kittenindustrie in Europa ............................9
6.1.1 Europees vlak.........................................................................................9
6.1.2 Nationaal vlak ........................................................................................9
6.2 DETIC-leden die actief zijn in de lijmen- en kittensector .............................9
6.2.1 Producenten en/of distributoren van lijmen en kitten..........................10
6.2.2 Leveranciers van grondstoffen.............................................................11
2 of 11

2002 05 29 DETIC website Lijmen en mastieken_nl.doc
1 Waarom lijmen?
Lijmen en Kitten
Lijmen is een verbindingstechniek net als bijvoorbeeld spijkeren en nieten. Lijmen
biedt echter minstens twee belangrijke voordelen ten opzichte van andere
verbindingstechnieken: de te lijmen materialen worden niet beschadigd en er is
verbinding over het gehele oppervlak mogelijk. Ook is het verbinden van veel
uiteenlopende materialen mogelijk, ook al omdat voortdurend nieuwe lijmsystemen
ontwikkeld worden.
Om al deze en nog vele andere redenen is lijmen erg populair geworden en heeft
ingang gevonden in de meest uiteenlopende sectoren zoals de bouw, de
binnenhuisinrichting (behangpapier, tegels en vloerbedekking), kantoren en scholen
of plastische kunsten.
Maar lijmen is ook een erg doeltreffende techniek, die bovendien vaak onvervangbaar
is als het op herstellingen aankomt [ zelfs jonge kinderen weten dit!]. Lijmen kan dus
een fundamenteel onderdeel zijn van een beleid dat hergebruik wil aanmoedigen,
want de techniek vermindert de afvalberg en de gevolgen daarvan voor het milieu.
Met andere woorden, lijmen is een essentieel onderdeel van elk beleid dat verspilling
wil tegengaan.
2 Wat is lijm?
2.1 Lijmmechanisme
Wanneer wij tussen twee glazen platen wat water invoegen, zal het water het glas
onmiddellijk natmaken en in alle holtes doordringen. Wanneer wij dan proberen de
twee platen uit elkaar te halen, zullen wij een lichte weerstand voelen. Wanneer wij
het experiment voortzetten en beide glazen platen enkele ogenblikken in de
diepvriezer leggen, zullen wij zien dat de voeg gestold is en dat de zo gevormde
constructie star geworden is.
Meteen hebben wij twee essentiële onderdelen van een goede verlijming blootgelegd:
- Aanbrenging van een vloeibare kleefstof, die de te verlijmen oppervlakken zal
bevochtigen (adhesiekrachten)
- Uitharding van de kleefstof of vorming van de voeg (cohesiekrachten).
2.2 Waaruit bestaan lijmen?
Lijmen bestaan doorgaans uit bestanddelen, die wij in de onderstaande drie
categorieën kunnen onderbrengen:
- Bindmiddelen
- Vloeistof (water of organisch oplosmiddel)
- Toeslagstoffen
3 of 11

2002 05 29 DETIC website Lijmen en mastieken_nl.doc
De bindmiddelen zijn de basisbestanddelen die nodig zijn voor de hechting. Er
bestaan vele soorten bindmiddelen, maar de meeste ervan zijn synthetische stoffen.
Ook het gebruik van natuurlijke bindmiddelen zoals zetmeel, natuurrubber en caseïne,
is ingeburgerd.
Nu bevinden bindmiddelen zich op omgevingstemperatuur doorgaans in vaste
toestand. Daarom wordt meestal een vloeistof toegevoegd om ze op te lossen of een
fijne dispersie te vormen. Na het lijmen zal deze vloeistof verdwijnen door
verdamping of door opzuiging in de ondergrond.
Voorbeelden van toeslagstoffen zijn conserveringsmiddelen, verdikkingsmiddelen en
vulstoffen. Het zijn grondstoffen, die met uitzondering van de vulstoffen, in kleine
hoeveelheden in lijmen aanwezig zijn.
2.3 Vorming van de lijmvoeg
De uitharding van de kleefstoffilm vindt plaats door een fysische reactie of door een
chemische reactie.
2.3.1 Kleefstoffen met fysische reactie
Er bestaan twee soorten met fysische uitharding:
i. Kleefstoffen in oplossing of in dispersie
ii. De zgn. «hot-melts» of smeltharsen
i. Wateroplosbare polymeren (dextrine, zetmeel, caseïne) worden gebruikt in
oplossing in water, daar waar hoge polymeren (PVAc polyvinylacetaat,
copolymeren...) gebruikt worden in dispersie in water. In beide gevallen vindt het
uitharden of hechten van de kleefstof plaats door opzuiging van het water door de
ondergrond of door verdamping. In bepaalde gevallen wordt een organisch
oplosmiddel gebruikt ter vervanging van water. De uithardingssnelheid zal
afhangen van de gebruikte soort bindmiddelen, de porositeit van de ondergrond
en/of de opzuigingssnelheid, de droge stof en de aangebrachte hoeveelheid.
Tenzij zij drukgevoelig zijn, mogen deze kleefstoffen alleen gebruikt worden
wanneer minstens één van de ondergronden poreus is.
ii. Smeltharslijmen worden in gesmolten toestand aangebracht en harden uit door
afkoeling.
2.3.2 Kleefstoffen met chemische reactie
Dergelijke kleefstoffen worden ook reactief genoemd. Zij bestaan uit vloeibare of
pastavormige prepolymeren en/of monomeren. Zij harden uit door polymerisatie of
verknoping (scorching), een reactie die opgewekt wordt door de toevoeging van een
verharder of katalysator, of gewoon door inwerking van het vocht in de ondergronden
en in de lucht.
Sommige kleefstoffen zoals verknoopbare «hot-melts» of de kleefstoffen die bestaan
uit pre-polymeren in oplossing of in dispersie, beginnen uit te harden door fysische
reactie (afkoeling, verdamping/diffusie) en eindigen de uitharding door chemische
reactie (verknoping).
4 of 11

2002 05 29 DETIC website Lijmen en mastieken_nl.doc
3 Hoe ontstaat een goede verlijming?
Naast het kiezen van de juiste lijm dient men voor het maken van een goede
verlijming, aan een aantal voorwaarden te voldoen.
Voor het kiezen van de juiste lijm, dient men eerst na te gaan welke materialen
precies verlijmd moeten worden en aandachtig de bijsluiter nalezen. Daarin staat
onder meer welke voorafgaande behandelingen de ondergronden vóór verlijming
dienen te krijgen.
Enkele typische vragen vóór het aanbrengen van de lijm:
- Welke materialen gaat u verlijmen?
- Welke oppervlakte moet verlijmd worden?
- In welke staat zijn de te verlijmen oppervlakten? (glad, ruw, poreus, gelakt...)
- Welke voorbehandeling(en) is (zijn) nodig? Ontvetten (met aceton of alcohol),
drogen, schuren, stofvrij maken...
- Moet de lijm ook een vullend/stoppend effect hebben (holten/scheuren vullen)?
- Wat is de gewenste droogtijd?
- Welke eisen worden aan de verbinding gesteld? Bestand tegen belasting, druk,
behoud van een zekere elasticiteit, warmte- en/of vochtvastheid...
4 Belangrijkste lijmsoorten en enkele voorbeelden
4.1 Watergedragen lijmen
De meeste van deze lijmen hebben een beperkte specifieke kleefkracht. Zij zijn dan
ook beperkt inzetbaar.
- De meeste lijmen op basis van natuurlijke stoffen, zijn terug te vinden in de
categorie van de wateroplosbare lijmen. Het gebruik ervan is vaak beperkt tot
het lijmen van papier/karton op papier/karton en op glas. Er bestaan lijmen
op basis van zetmeel (zogenaamde plantaardige lijmen), lijmen op basis van
dextrine (die geconcentreerder en minder watervast zijn dan de voorgaande) en
lijmen op basis van caseïne (bijzonder geschikt voor koudverlijming).
Behangpapier bijvoorbeeld kan opgelijmd worden met lijm op zetmeelbasis.
De lijm op postzegels, die door de gebruiker bevochtigd moet worden, hoort
eveneens in deze categorie thuis.
- Voorts zijn er ook lijmen op basis van kunstharsen, die bijvoorbeeld geschikt
zijn om papier/karton op PVC- of PET-flessen te kleven, of om hout te
verlijmen (witte houtlijm).
- Er zijn ook al nu watergedragen systemen voor het verlijmen van schuim en
textiel voor de meubel industrie.
5 of 11

2002 05 29 DETIC website Lijmen en mastieken_nl.doc
4.2 Lijmen in oplossing in een organisch oplosmiddel
Rubber, zowel natuur- als kunstrubber, laat zich in divers organische oplosmiddelen
oplossen. Zogenaamde contactlijmen, die gebruikt worden voor decoratieve of
knutseltoepassingen, zijn typische voorbeelden in deze categorie.
4.3 Dispersie lijmen
In deze categorie zitten de lijmen waarvan het bindingsmiddel, een polymeer, een
stabiele emulsie vormt met water, per definitie. Het polymeer dat uiteindelijk
gebruikt wordt, hangt af van het soort ondergrond (papier, karton, plastic folie...).
Dergelijke lijmen worden veel gebruikt in snelverpakkingsmachines en voor de
vervaardiging van verpakkingen. Dit soort lijmen wordt tevens gebruikt voor muur-
of vloerbekledingen.
4.4 Smeltlijmen
Deze lijmen worden gesmolten aangebracht op een temperatuur van zowat 180°C en
harden dan uit door afkoeling. De uithardingsduur is erg kort (enkele seconden) en zij
zijn inzetbaar op niet-poreuze materialen. Net zoals lijmen in emulsie zijn ook
smeltlijmen, naargelang hun samenstelling, inzetbaar voor het verlijmen van de meest
uiteenlopende materialen.
4.5 Reactieve lijmen
Deze lijmen zijn met name toegepast wanneer substraten niet voldoende vocht op
kunnen nemen of kunnen doorlaten.
- ofwel in de vorm van twee componenten (hars en harder), die net vóór het gebruik
vermengd worden. Het zijn dan polyurethaan- of epoxylijmen, die veel gebruikt
worden voor kleine herstellingen in huis (porselein, plastic, ...).
- ofwel in de vorm van één enkele component, die reageert met het vocht in de lucht
of die geactiveerd wordt door UV-straling of warmte. In dat geval hebben wij te
maken met de erg sterke cyanoacrylaatlijm, ook wel secondenlijm genoemd. Zij
zijn onder meer geschikt voor het verlijmen van soepele folies, die bedoeld zijn
voor het fabriceren van soepele, complexe verpakkingsmaterialen.
Reactieve lijmen zijn niet alleen voor huis, tuin en keukentoegepast, maar ook in
grotere volumes, bijvoorbeeld voor panelenbouw.
4.6 Polyurethaan smeltlijmen
Deze lijmen zijn combinaties van smeltlijmen en reactieve lijmen. Hun kenmerken
zijn : snel, hoge tack, hoge mate van temperatuur bestendigheid (laag en hoog) en
water vast. De belangrijkste toepassingen zijn : lamineren (textiel, kartonnage, etc.),
boekbinden, werkkeukenbladen...
6 of 11

2002 05 29 DETIC website Lijmen en mastieken_nl.doc
5 Kitten
Kitten worden gebruikt als afdichting tussen twee gelijke of verschillende materialen,
om te zorgen voor
- Luchtdichtheid (winddichtheid)
- Water- en luchtdichtheid
- Stofdichtheid
- Om de woekering van schimmels of bacteriën tegen te gaan.
5.1 Definitie en samenstelling van kitten
Kitten zijn pastavormige producten die de eigenschap hebben dat zij vasthechten op
de wanden van de ondergrond waarmee zij in contact staan, waarbij zij over het
algemeen hun soepele structuur behouden. Daardoor kan een kit bewegingen in alle
richtingen opvangen. Verharding (of kristallisatie) van de kit zal een negatieve
invloed hebben op de werking van de kit.
Kitten worden in pastavorm aangebracht en kunnen al dan niet polymeriseren.
Doorgaans bevatten kitten:
- bindmiddelen ⇒ Basiseigenschap
- plastificeermiddelen ⇒ Basiseigenschap (verdunners)
- pigmenten ⇒ Kleur
- toeslagstoffen ⇒ Specifieke eigenschap (versterker)
- toevoegmiddelen ⇒ Specifieke eigenschap (bewaarmiddel,
antimosmiddel, bevochtigers...)
5.2 Categorieën kitten en toepassingen
Onderstaande categorieën kitten zijn gerangschikt in opklimmende volgorde van
elasticiteit.
5.2.1 Dichtingsstoffen
Deze stoffen hebben niet de minste elasticiteit en zijn voorgevormde butylstroken met
lijnolie, bitumineuze stoffen of natriumsilicaten.
5.2.2 Plastische stoffen
Dit zijn butyl- of bitumineuze kitten met een geringe elasticiteit (gemiddelde 6%).
5.2.3 Plastisch-elastische kitten
Naast styreenbutadieen-, butylrubber- of bitumineuze SBR-kitten zijn de belangrijkste
vertegenwoordigers in deze categorie de acrylkitten. Hun gemiddelde elasticiteit
bedraagt 15%.
7 of 11

2002 05 29 DETIC website Lijmen en mastieken_nl.doc
Acrylkitten hebben water als oplosmiddel nodig. Het is dan de verdamping van het
water na het aanbrengen, die zorgt voor de coalescentie van het hars.
Deze kitten, die ook wel binnenhuiskitten of bouwkitten worden genoemd, worden
gebruikt om tochtvrij te maken, te dichten, op te stoppen zonder overdreven rek (max.
12,5%). Het uitharden duurt lang en de verbinding gaat bij het drogen lichtjes
krimpen. Na droging kan men zonder probleem een afwerkverf aanbrengen.
Beperking: omdat zij pas na 4 tot 6 dagen in de massa uitharden, kunnen zij het
aanbrengen van een afwerkverflaag vertragen.
5.2.4 Elastomeerkitten
5.2.4.1 Polyurethanen
Polyurethaankitten polymeriseren onder de invloed van het vocht in de lucht. Zij
vereisen weinig of geen oplosmiddel.
Deze kitten worden bouw- of montagekitten genoemd. Zij zijn geschikt voor het
aanbrengen van vaste en elastische voegen met een goede weerstand tegen
mechanische spanningen.
Zowel binnen als buiten kunnen zij gebruikt worden voor het dichten van metselwerk
en raamwerk en voor het opstoppen van actieve scheuren. Het zijn zogenaamde
snelhardende kitten. Dit soort kitten is in het bijzonder aangewezen wanneer de
weerstand tegen vervormingsspanningen (maximale rek 25%) erg groot moet zijn. Zij
zijn ook geschikt voor het vastlijmen van lambrizeringen, parket, plint, PVC-latten,
tegels, trapneuzen...
Beperking: Volledig uitgeharde kit kan alleen nog door afkrabben verwijderd worden.
5.2.4.2 Siliconen
Siliconekitten polymeriseren door de aanwezigheid van een reactieve scorching agens
op het vocht in de lucht. Zij vereisen weinig of geen oplosmiddel.
Deze kitten hebben alle eigenschappen van een vloeibare rubber, die men naar wens
kan boetseren voor het vervaardigen van lucht-, vochtdichte en warmteondoorlaatbare
verbindingen.
Bovendien, hun uitzonderlijke weerstand tegen UV-straling maakt hen speciaal
adequaat voor aanpassingen in structureel lijmen en dubbele glazing verzegelen.
Voegen op basis van silicone hechten zeer goed op gladde oppervlakken en behouden
hun elasticiteit heel lang in de tijd. Vanwege hun specifieke eigenschappen zijn zij
voor welbepaalde toepassingen bestemd: sanitair, isolatie…
Beperking: Zij zijn niet overschilderbaar en doorgaans verkrijgbaar in zwart en wit, in
diverse kleuren of in transparant.
5.2.4.3 Hybride Polymeren
Hybride elastomeerkitten polymeriseren onder de invloed van het vocht in de lucht.
Zij bevatten geen oplosmiddel. Dit hybride karakter bezorgt hen de voordelen van
zowel polyurethaankitten als van silicone.
8 of 11

2002 05 29 DETIC website Lijmen en mastieken_nl.doc
De toepassingen zijn vergelijkbaar met die van polyurethaankitten. Deze Hybride
Polymeertechnologie heeft geleid tot de ontwikkeling van kitlijmen, die zowel als lijm
dan wel als kit inzetbaar zijn. Deze kitten worden onder meer gebruikt in de bouw
(expansievoegen, raamwerk, sanitaire voegen, vastlijmen van gevelpanelen, parket,
marmer, pannen, zinken dakgoten...), in de transportindustrie (auto’s, bussen,
vrachtwagens, caravans, treinen, schepen...), in de metaalindustrie (containers...) en
in de doe-het-zelfsector (kitlijmen).
6 Nuttige links
6.1 Verenigingen van de lijmen- en kittenindustrie in Europa
6.1.1 Europees vlak
FEICA Fédération Européenne des Industries de Colles et Adhésifs
http://www.feica.com
6.1.2 Nationaal vlak
Frankrijk
Syndicat Français des Colles et Adhésifs
http://www.fipec.org
Nederland
VNL Vereniging Nederlandse Lijmindustrie
http://www.vereniging-vnl.nl/
Duitsland
Klebstoffe Industrieverband Klebstoffe e.V.
.http://www.klebstoffe.com/
Groot-Brittannië
BASA – British Adhesives & Sealants Association
http://www.basa.uk.com/scriptcontent/index.cfm
6.2 DETIC-leden die actief zijn in de lijmen- en kittensector
9 of 11