dieretuine en natuurbewaring - IR at NRF

• •
l.OON
NASIONALE DIERETUIN
VAN SUID-AFRI,KA
APRIL 1965 Nr. 4

LUIPERD
DIERETUINE EN NATUURBEWARING .::
Die simposium wat onlangs in Londen oor
dieretuine gehou is en oor wat hulle kan doen
om natuurbewaring te bevorder, is vir die
dieretuine ongetwyfeld een van die belangrikste
gebeurtenisse van die afgelope paar jare.
Die byeenkoms is deur die Internasionale Unie
vir Natuur- en Hulpbronnebewaring (I.U.C.N.),
die Internasionale Voelbeskermingsraad en die
Internasionale Unie van Dieretuindirekteure gereel.
Die doer van die byeenkoms was om dieretuinpersoneel,
natuurbewaarders, dierkundiges,
wildhandelaars en ander belanghebbendes byeen
te bring om die probleme van natuurbewaring
en die plek wat die dieretuin kan inneem
om verdwynende diersoorte te red, uitvoerig te
bespreek.
Die simposium is in vier afdelings ve rdee I
waarin die volgende onderwerpe toe behandel is:
*Hierdie IIrtikel word herdruk met die goedkeurlng van die
uitgewers van die publikasie "Animals".
CAROLINE JARVIS
"Die teling van verdwynende spesies in gevangenisskap";
"Invoer, uitvoer, vervoer en verkoop
van wildediere"; "Onderrig in natuurbewaring
deur dieretuine" en "Geldelike en morele
ondersteuning deur dieretuine vir natuurbewaring".
Die eerste vergadering is gehou met
die Hertog van Edinburg as voorsitter. In sy
verwelkomingstoespraak het hy die belangrikheid
van die byeenkoms beklemtoon en daarop
gewys dat 'n nuwe rigting ingeslaan word wat
sal verseker dat dieretuine die nodige erkenning
sal verkry vir die besondere rol wat hulle
by natuurbewaring toekom.
Een van die kernprobleme wat tydens die
simposium aandag geniet het en wat miskien
nou al oorbekend is, verdien egter om weereens
beklemtoon te word. Dit is naamlik dat
namate die wereld se mensebevolking toeneem,

ook die ekonomiese en tegnologiese eise wat
die mens aan sy omgewing stel besig is om te
groei. Woude verdwyn, vleie word drooggele,
groter oppervlaktes kom onder die ploeg, stede
en dorpe verrys, nuwe paaie word na vroeer
ontoeganklike landstreke gebou en terwyl sommige
woestyne herwin word deur besproeiing,
word nuwe woestyne deur die mens en sy vee
geskep. Op elke kontinent neem die omvang van
die veld wat die natuurlike tuiste van die wilde
diere is, meer en meer af. Dit is bekend dat
talle soorte diere slegs in In bepaalde habitat
kan voortbestaan en as dit sou vernietig word,
kan die diere nie voortleef nie. Dit geld veral
vir diersoorte 5005 die Koalabeer en die Reuse­
Panda wat vir hul voortbestaan van groot hoeveelhede
van spesifieke kossoorte afhanklik is.
Daar is dikwels aangevoer dat die vernietiging
van die natuurlike leefruimte en die gevolglike
uitroeiing van die wildediere onvermydelik
begin word as die mens sy voortbestaan
wil verseker. Nogtans kan daar met die nodige
kennis en deeglike beplanning verhoed word
dat 'n dier se natuurlike habitat vernietig word
en daar behoort dan ook 'n middeweg gevind
te word wat die behoeftes van die mens met
die van die wildedier probeer versoen.
PtRE DAVID-TAKBOK
2
Natuurbewaring is buitendien in die mens se
eie belang. Ons weet vereers te min van ens
eie ontwikkeling, biologie en lewensfeer, en van
die wedersydse afhanklikheid van ekologiese
faktore 5005 woude, moerasgebiede, woestyne
en klimaat, om sommer voor die voet wildediere
op groot skaal te vernietig, sonder dat
ens vir onsself rekenskap gee oor al die moontlike
gevolge wat dit mag he.
Daar word ook aangevoer dat die uitsterf
van swak aangepaste spesies In deel uitmaak
van die evolusie-proses. Dit mag sekerlik in
sommige gevalle geld, maar daar moet tog tussen
werklike en slegs "skynbare" biologiese mislukkings
onderskei word. Eersgenoemdes sterf
uit omdat hulle in hul eie omgewing wanaangepas
is, om nie eens te praat van 'n omgewing
waar die mens ingemeng het nie. Laasgenoemdes
kan daarenteen baie goed in hulle eie
omgewing aangepas wees, maar is nie in staat
om vinnig genoeg 6f deur natuurlike seleksie 6f
deur wysiging van hulle woongewoontes by veranderde
omstandighede aan te pas nie, veral
by die soort lewensomstandighede wat die mens
vir hulle geskep het.
Die bewaarder verwag nie om die natuurlike
ontwikkeling te kan stuit nie - hy sal dit nie
eers probeer doen nie - maar hy sal steeds
poog om die vinnige tempo van uitwissing te
verminder deur die ander faktore wat daartoe
mag bydra, uit te skakel.
Wat het die onlangse simposium nou eintlik
bereik? Daar is darem al twee belangrike aanbevelings
gemaak wat, as hulle geimplimenteer
word, verreikende gevolge sowel vir dieretuine
as vir die natuurbewaringsbeweging sal he.
Die eerste van hierdie aanbevelings wat deur
William G. Conway namens die Amerikaanse
Dieretuin en Akwariumvereniging gedoen is,
pleit vir die stigting van In Internasionale Skakelorganisasie
van Dieretuine, diereversamelaars
en dierehandelaars onder die leiding van die
i.U.e.N. se Dieretuinskakelkomitee. Een van
die doelstellings van hierdie organisasie sal wees
om In stelsel te ontwerp waarvolgens skaars
diersoorte vir vertoning versprei sal word in
samewerking met die I.U.e.N. se Oorlewingsdienskomitee.
Hy sal ook nou saamwerk met
die Internasionale Natuurbeskermingsunie
( i.U.e.N.) en die betrokke lancle se regerings
wat die administrasie van hierdie skema betref.
Die tweede aanbeveling wat deur Kai Curry­
Lindahl namens die I e.B.P. gedoen is, Ie klem
op die belangrikheid van doeltreffende beheer
van regeringswee oor die in- en uitvoer van
seldsame diere. Daar is ook aanbeveel dat ih
elke land In komitee van deskundiges aangestel
word, wat die owerhede kan adviseer en Iyste
van diersoorte ten opsigte waarvan hierdie beheermaatreels
toegepas moet word, kan opstel.

WITRENOSTERS
Afgesien van hierdie aanbevelings is talle
nuttige wenke aan die hand gedoen oor die
wyse waarop dieretuine by die bewaring van
diere kan help.
Daar word lankal besef dat een van die belangrikste
funksies wat 'n dieretuin kan vervul,
is om as "bank" vir skaars diersoorte op te
tree. Selfs wanneer 'n diersoort in sy eie natuurlike
omgewing beskerm word, is dit nie
altyd moontlik om hom volkome teen die gevolge
van by. politieke onluste of natuurrampe
soos siekte-epidemies en droogtes te beskerm
nie. Dit geld veral vir diersoorte soos die Javaanse
Renoster wat vandag maar slegs in 'n
baie klein gebied voorkom. I ndien daar egter
klein groepe teeldiere in uitgesoekte dieretuine
oor die hele wereld aangehou sou word, dan is
die voortbestaan van sulke diere verseker. Was
dit nie vir dieretuine en soortgelyke inrigtings
nie, sou diere soos die Pere David-takbok, die
Europese Wisent en die Przewalski-perd lankal
uitgesterf het. Die dieretuine moet dit as 'n
plig aanvaar om in samewerking met natuurbewaringsorganisasies
te help om ander skaars
diersoorte op dieselfde wyse te help bewaar
deur hulle teeldiere te "pool" en oor en weer
beskikbaar te stel.
Die geval van die Arabiese Gemsbok waarvan
daar volgens skatting minder as 200 diere in hul­
Ie oorspronklike habitat nog leef,dieas 'n goeie
voorbeeld van hoe die "pool"-stelsel 'n seldsame
diersoort kan help red. Lesers van die
blad "Animals" sal onthou dat die drie Arabiese
Gemsbokke wat aan die Amerikaanse Fau-
3
nabeskermingsvereniging behoort, 'n koei van
die Londense Dieretuin, 'n koei van die Sjeik van
Kuwait se dieretuin en die vier diere van die
Rijad-dieretuin in Saudi-Arabie almal na die
Dieretuin van Phoenix in Arizona (V.S.A.) ge.
stuur is. Twee kalwers is reeds daar gebore,
en daar word gehoop dat wanneer die kudde
weer genoegsaam vermeerder het, die Arabiese
Gemsbok weer in sy oorspronklike omgewing
waar hy uitgesterf het, hervestig kan word soos
dit reeds met die Europese Wisent en die Hawarise
Gans gedoen is.
Baie dieretuine probeer vandag diersoorte
teel wat nog nooit voorheen in gevangenisskap
geteel het nie,en dit mag dalk in die toekoms
moontlik word om meeste van die diere wat op
die gevaarlys staan, in gevangenisskap aan te
teel. Die Baselse Dieretuin het byvoorbeeld daarin
geslaag om die soogdiersoorte wat suksesvol
teel met 25% te vermeerder sodat daar tans
driekwart van die soogdiersoorte wat tentoongestel
word, besig is om aan te teel. Daar is
op die simposium voorgestel dat die keuse van
geski kte seldsame diersoorte asook die kontrole
oor die aantal diere wat in die natuurlike habitat
gevang word om teelgroepe in dieretuine
te vorm en die verspreiding van die diere onder
die verskillende dieretuine onder die beoogde
Internasionale Vereniging behoort te resorteer.
Daar behoort ook 'n standaard handleiding opgestel
te word vir die dieretuine wat skaars
diere huisves en teel. Die diere wat op hierdie
wyse versprei word, moet dalk tot internasionale
eiendom verklaar word, aangesien sommige van

gespesialiseerde kennis van wilde diere juis
so'n belangrike bydrae kan lewer.
Dit is 'n probleem van internasionale afmetings
wat ook op wereldvlak aangepak sal moet
word. Slegs as almal wat hierby betrokke is,
BUITENGEWONE VRIENDE
TIER, LEEU EN JAGUAR
saamwerk, hulle kennis en hulpbronne met mekaar
deel, is daar enige hoop vir welslae. Die
simposium in Londen was maar net 'n begin,
maar verdere werk in die rigting wat aangedui
is, sal voorgesit moet word.
Hierdie groep diere wek altyd die belangslelling van die publiek en hulle wil graag meer weel van die diere. Hulle ,is saam
as 'n groep groolgemaak en was seclerldien nog nooil vanmekaar geskei nie. Dikwels word gevra: "maar baklei hulle dan
nie?" Die antwoord hierop is dal as hulle kos gegee word, word allyd voorsorg getref dat elkeen sy stuk vleis kry. Hierdie
groep diere saam in een hok hel selfs navrae uil Amerika onllok omdat dil algemeen beskou word as 'n seldsame groepering
van diere. (Foto: "The Star")
5

KEISER.PIKKEWYNE.
Die dieretuin het die afgelope tyd 'n hele
aantal diere ontvang. Aangesien heelparty van
hulle vir die eerste maal in hierdie dieretuin
vertoon word, sal dit dalk nodig wees ('m 'n
bietjie meer inligting oor hulle te ventrek.
Onder andere het die volgende nuwelinge aangekom:
Pikkewyne, Alpakas, Guanakos, Bergbokke,
Kolobusape, Sitatungas, Mandrils en
Witneusaoe.
Die Guanako - Lama glama huanacus -
kom uit Suid-Amerika en word in die Andesgebergte
vanaf Ekuador tot by die Sierra del
Fuego en op die vlaktes van Patagonie aangetref.
Hulle wei in troppe saam. Guanakos word
om hulle vleis en vel gejag.
Die Alpaka - Lama pacos - is die makgemaakte
vorm van die Guanako. Die diere het
langer hare met wisselende kleure van wit tot
swart. In Suid-Amerika word hulle veral aangehou
om hulle wol wat gereeld afgeskeer word
vir verwerking in weefstowwe.
Die Bergbok - Capra ibex - kom oorspronklik
uit die Alpe. Hy is 'n goeie bergklimmer en
sy opvallende kenmerk is sy horings wat tot
44 duim lank word.
Kolobus-ape - Colobus abyssinicus - is
baie rats en kom in die tropiese woude van
NUWELINGE
6
Sentraal-Afrika voor. Hulle het lang hare en
kort arms. Dit wit hare, wat soos 'n mantel
van die skouers na agter strek, en die lang wit
stert gee aan die diere 'n besondere voorkoms.
Hierdie ape is besonder skaars omdat die inwoners
van daardie streek die sterte en langhaar-gedeelte
van die vel as versierings gebruik.
Hierdie diere vreet blare, takkies en groen vrugteo
Kolobus-ape word nou vir die eerste keer in
hierdie dieretuin vertoon. Die naam "Colobus"
word teruggevoer na die Griekse woord vir "gebreklike
duim".
DIE PI,KKEWYNE:
Om die pikkewyne in die dieretuin te kan
vertoon, moes daar 'n spesiale vertoonhuis vir
hulle gebou word. Hierdie vertoonhuis is spesiaal
toegerus met 'n verkoelingstelsel om die
temperatuur so laag as 6 grade C. te hou (ongeveer
43 grade F.). Die soorte wat hier vertoon
word is die Keiserpikkewyn - Aptenodytes
forsteri - die grootste van aile pikkewynsoorte.
Die Koningspikkewyn - Aptenodytes
patagonicus - en Donkiepikkewyn - Pygocelis
papua. Die pikkewyne word deurgaans met
vars vis gevoed wat van die kusstede na · die
dieretuin gestuur moet word.

GUANAKOS -NUWELINGE
'N SONDERLINGE KLEINSPAN SKERPIOEN MET KLEINT JIES
8

In Toet-Ankh-Amoen se grafkelder is byvoorbeeld
'n houtbeeld in lewensgrootte en 'n klipbeeldhouwerk
van die jagluiperd gevind.
In Indie word daar vandag nog van jagluiperds
vir die jag van herte gebruik gemaak,
maar in Indie sowel as in Arabie het hulle feitlik
uitgesterf. Dit wil voorkom asof die jagluiperd
in die ou Egipte as gewilde troeteldier
aangehou is.
In die tye van die Romeine was jagluiperds
algemeen aan die Hof van die Keiser en in segeoptogte
te sien. Koning Husingh van Persie het
in die Sewende eeu na Christus, jagluiperds
afgerig vir jag en hoofmanne van Mongolie
het talle van hulle op jagtogte saamgeneem.
Die jagluiperd se spoed stel hom in staat
om die vlugvoetigste antelope en gaselle in te
haal. Hy is vaartbelynd en vang sy prooi in
volle vaart.
Die presiese spoed van die jagluiperd het al
'n algemene onderwerp van meningsverskil ge-
DIE SKRYWER MET EEN VAN SY JAGLUIPERDS
10
word. Die versigtiges stel die spoed waartoe 'n
jagluiperd in staat is op 45 m.p.u. (Ek het self
by my 4 maande-oue welpie so'n spoed aangeteken).
Ander persone, met inbegrip van myself,
stel die spoed nog 50% hoer!
In my boek "Gara-Yaka", die verhaal van 'n
jagluiperd, beskryf ek 'n insident waar 'n trop
van vyf jagluiperds my motor in die veld jaag.
Weens die onvoorspelbaarheid van die paaie
kon ek nie 60 m.p.u. oorskry nie. Die hele groep
het met gemak by die motor gebly en hulle
het nog nie voluit genael nie.
Volgens 'n berig oor 'n toets wat onlangs
in Florida, V.S.A. uitgevoer is om die ware
spoed van 'n jagluiperd te bepaal is daar 70
m.p.u. binne 'n tydsverloop van 2 sekondes
van die beginposisie aangeteken ("Animal
Life" ).
'n Belangrike faktor is natuurlik die fiksheid
van 'n dier net soos in die geval van atlete en
resiesperde, maar ek voel oortuig dat 'n fiks,
( Foto : I ndependent Studios)

honger en wilde jagluiperd die spoed van genoemde
dier sal oorskry as dit in die natuurlike
omgewing getoets moes word.
Dit word vandag as 'n feit aanvaar dat die
jagluiperd 'n verdwynende diersoort is. Ten
spyte van beskermingsmaatreels word daar met
die pels, wat van R50 tot R80 werd is, vryelik
gesmous. Ek volg die goeie voorbeeld van
dr. Bernhard Grzimek deur 'n beroep op die
dames te doen om tog nooit weer 'n jagluiperdjas
te dra nie want dit mag help om die dier
te red.
Hulle jagtyd is vroeg in die more of teen
sonsondergang. Gedurende die warm tye van
die dag Ie hulle in die skadu van bosse en groot
bome, waarin hulle klouter om te ontlas.
Die dragtigheidsduur is ongeveer drie maande,
84 tot 92 dae. Geboortes vind plaas tussen
Maart en Augustus; met die hoogste frekwensie
van geboortes in Julie in 'n verhouding van 2: 1
wyfies tot mannetjies. Die welpies word in natuurlike
leplekke van digte bosse en gras of
rotsagtige holtes gebore. Die werpselgrootte
wissel tussen twee en vier en in seldsame gevalle
vyf. Hulle drink aan die moeder vir agt
weke waarna hulle vleis wat deur die ouers
fyngekou en uitgespoeg word, vreet. Tot die
ouderdom van ses maande en meer is die naels
ten volle intrekbaar en die wei pies kan 'n boom
net soos 'n kat klim. Daarna sprei die naels uit,
verstyf die kloue en die skerp punte slyt af.
Behalwe vir die kenmerkende "traanspoor" wat
aan hulle gesig 'n voorkoms van weemoedigheid
verleen, is die jagluiperd se stert ook besonders.
Alhoewel dit rond is, is die hare aan
die bo- en onder kant langer, wat die stert 'n
ovaalvormige voorkoms gee. Wanneer die dier
DAMA·TAKBOKKE IN 'N NUWE KAMP.
storm word die sterthare uitgestoot en dien as
stuur om te draai en wanneer hy skielik wil
stop, dan word die stert opgekrul.
Die jagluiperd maak grom-, spino, blaas-,
"tjirp"- en fluitgeluide. Hulle skreeu van woede
of angs. Hulle is goedgeaard, betroubaar en
val nie die mens aan nie, tensy hulle verwond
word of in 'n hoek gedryf word, of wanneer
hulle hul kleintjies beskerm. In die natuur is
hulle heeltemal sku vir die mens. Omdat hulle
maklik getem word, is hulle feitlik net so mak
en aanhanklik soos 'n kat of hondo Juis daarom
is hulle gesogte troeteldiere en ek weet van nie
minder nie as 30 in verskillende dele van die
wereld wat hiervoor aangehou word.
Navrae by dieretuine oor die getalsterkte van
die jagluiperd het 'n baie swak beeld geskep,
slegs enkele getalle van twee of drie in Suid­
Afrika en oorsee. Omdat die jagluiperd seide in
gevangenisskap teel en daar na versigtige skatting,
ongeveer 500 van hulle suid van die ewenaar
voorkom, blyk dit asof hierdie diere ook
gaan uitsterf want sy voortbestaan word gedurig
bedreig deur strikval en. spies.
Die witrenoster is van uitwissing gered; laat
ons dus ook iets doen vir die jagluiperd. Streng
beskerm ingsmaatreels moet get ref word as die
dier vir die nageslag behoue moet bly. 'n Eie
reservaat moet in die lewe geroep word, waarin
hierdie diere geplaas kan word want hulle
verlang 'n natuurlike en rustige omgewing, en
noukeurige aandag. Uit hierdie reservaat kan
dieretuine en wildparke oor die wereld weer
met jagluiperds aangevul word. Tensy daar nie
grond vir hierdie doel beskikbaar gestel word,
en fondse ingesamel word nie, sal alles slegs
'n papierdroom bly.

SEELEEUS IN HUL NUWE DAM BY DIE PIKKEWYNHUIS.
NUWE ONTWIKKELINGE
12

BESONDERHEDE OOR DIERKUNDIGE VERENIGING
LIDMAATSKAP EN LEDEGELDE
Led 6' van die publiek kan by die Vereniging aansluit as:
(a) Weldoeners - R100
(b) Lewenslange Lede - R20.00
(c) Gesinslede - R4.00 per jaar
(d) Junior Lede (persone onder 18 jaar) - R1.00 per jaar.
Vir die nodige aansoekvorms skryf aan: Die Direkteur, Nasionale
Dieretuin van Suid-Afrika, Posbus 754, Pretoria.
VOORREGTE VAN LEDE
(a) Vrye toegang: Daar is geen beperking op die aantal besoeke wat
afgele word nie, maar die lidmaatskapkaart moet by elke besoek
getoon word.
( b) Gratis eksemplare van ons tydskrif, ZOOn.
(c) 'n Gratis gidsboek aan nuwe lede.
(d) 'n Gratis retoerrit op die "Laurie Ham-Ekspres" na die nuwe uitbreiding
noord van die Apiesrivier by elke besoek aan die dieretuin.
In die geval van weldoeners, lewenslange lede 6n gesinslede
deel lede van die gesin hierdie voorreg.
DANKBETUIGINGS
Die firma Quix-Products het goedgunstiglik aangebied om die koste van
die vervaardiging van drukkersblokke te dra.
Ons is veel dank verskuldig aan lede van die Dierkundige Vereniging
wat deur hulle aktiewe ondersteuning hierdie uitgawe van ons kwartaalblad
moontlik gemaak het.

Grant 9222
SI