Communicatie Autisme - Ned Ver Audiologie(*)
Communicatie Autisme - Ned Ver Audiologie(*)
Communicatie Autisme - Ned Ver Audiologie(*)
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Studiedag <strong>Audiologie</strong><br />
Utrecht 02.11.2007<br />
<strong>Autisme</strong> / ASS<br />
inleiding<br />
<strong>Autisme</strong><br />
Problematiek waarneming<br />
Auditieve component<br />
Roger <strong>Ver</strong>poorten - 2007<br />
Roger <strong>Ver</strong>poorten - 2007<br />
<strong>Communicatie</strong><br />
• neurobiologische stoornis met genetische grondslag<br />
> specifieke biologische markers nog niet gekend<br />
> vele risico-genen (single én multi-verbanden)<br />
> verbanden tussen genetische risico's en<br />
omgevingsfactoren (o.a. zwangerschapscomplicaties..)<br />
• afwijkingen leiden tot een specifiek gedragsbeeld<br />
beschreven in DSM en ICD classificaties als<br />
‘pervasieve ontwikkelingsstoornis’<br />
1<br />
2
<strong>Autisme</strong> / ASS<br />
inleiding<br />
<strong>Autisme</strong> / ASS<br />
inleiding<br />
• gedragsbeeld / definitie :<br />
triade * samengaan specifieke stoornissen in<br />
- <strong>Communicatie</strong><br />
- Sociaal Functioneren<br />
- <strong>Ver</strong>beelding en Cognitieve stijl<br />
ongeacht cognitief functioneren<br />
Roger <strong>Ver</strong>poorten - 2007<br />
Roger <strong>Ver</strong>poorten - 2007<br />
* Wing. Gould 1976<br />
• bepaalde biologische defecten > comorbiditeit / overlap van<br />
symptomen met andere stoornissen /syndromen<br />
• vrij grote groep heeft verstandelijke / cognitieve beperking<br />
(21.000 p. NL) > (dually diagnosed) risico toenemend met<br />
ernst verstandelijke beperking<br />
* o.a. Fombonne 2003, Krayer 2007<br />
• ondanks gemeenschappelijke kenmerken ><br />
gedragsbeeld erg verschillend<br />
binnen groep: sterke heterogeniteit / brede variatie aan<br />
<strong>Autisme</strong>spectrumstoornissen of ASS<br />
3<br />
4
Problematiek van<br />
communicatie<br />
• multidisciplinaire handelingsgerichte diagnostiek (assessment)<br />
noodzakelijk omwille<br />
- complexiteit ontwikkelingsstoornisstoornis,<br />
- heterogeniteit van de groep<br />
(R.van der Gaag 2007)<br />
• daarbinnen onderzoek naar communicatie essentieel<br />
> per definitie communicatieproblemen: multi-dimensioneel afwijkend<br />
> taalontwikkeling vertraagd, of blijft totaal uit<br />
> tekort non-verbale communicatie<br />
> indien taalgebruik: formele en semantische afwijkingen<br />
> taalbegrip vaak beperkter dan taalexpressie<br />
> ondanks taalexpressie: problemen met functionele communicatie<br />
Problematiek van<br />
waarneming<br />
Roger <strong>Ver</strong>poorten - 2007<br />
• onderzoek naar communicatie bij ASS dus een noodzaak<br />
• daarin past - altijd en primair - de vraag naar de waarnemingsfuncties<br />
• waarbinnen ook altijd de vraag naar het auditief waarnemen,<br />
perifeer én centraal<br />
Roger <strong>Ver</strong>poorten - 2007<br />
5<br />
6
<strong>Autisme</strong> ... een ándere manier van<br />
waarnemen<br />
• bewijs uit research voor<br />
vroeg neuro- anatomische, neurochemische of neuro-functionele<br />
afwijkingen<br />
> verstoring balans remmende < versus > stimulerend werkende<br />
communicatie tussen de hersencellen (J.Buitelaar, Swinkels 2007)<br />
> neuro-biologische ‘pathways’ in centrale systeem van<br />
informatieverwerking (E.Courchesne, A.Klin, Casanova, Schmidt..)<br />
waarnemingsproces afwijkend op 2 centrale niveaus<br />
• basale niveau van centraal-sensorische verwerking<br />
> oriëntatie, aandacht, verdragen, neglect…<br />
• niveau van “informatie”verwerking > cognitieve perceptie<br />
> betekenisverlening<br />
<strong>Autisme</strong> ... een ándere manier van<br />
waarnemen<br />
Roger <strong>Ver</strong>poorten - 2007<br />
Problematiek op centraal sensorisch niveau:<br />
individueel verschillend - zintuigvariabel<br />
• sterke tendens tot mono-sensorische oriëntatie<br />
zintuiglijke hyperdominantie<br />
velen visueel georiënteerd > beeldafhankelijk denken<br />
sommigen ‘absoluut’ gehoor<br />
sommigen primair en dominant tactiel… geur georiënteerd<br />
• soms hyperfocus op specifieke zintuiglijke sensaties of<br />
irrelevante stimuli uit een context > bizarre interesse<br />
• voorbeeld … “visuele” oriëntatie op expressie emotie<br />
zónder perifere visus problemen !<br />
Roger <strong>Ver</strong>poorten - 2007<br />
7<br />
8
één voorbeeld onderzoek<br />
visuele perceptie<br />
wie lacht ?<br />
© Roger <strong>Ver</strong>poorten Visual scanning<br />
by normal<br />
Kevin A.Pelphrey a.o.<br />
in J.of Autism & Dev.Dis.<br />
Vol32,4,2002, 249-261<br />
Wie lacht ?<br />
Visual scanning by<br />
autistic persons<br />
Kevin A.Pelphrey a.o.<br />
in J.of Autism & Dev.Dis.<br />
Vol32,4,2002, 249-261<br />
Roger <strong>Ver</strong>poorten - 2007<br />
Roger <strong>Ver</strong>poorten - 2007<br />
persons from<br />
control group<br />
atypische<br />
visuele<br />
oriëntatie binnen<br />
gelaatsgebied<br />
leidt tot…<br />
… afwijkende (non-)<br />
perceptie van<br />
emotionele expressie<br />
9<br />
10
... <strong>Autisme</strong> een ándere manier van<br />
waarnemen<br />
Problematiek op centraal sensorisch niveau (vervolg…)<br />
individueel verschillend en zintuigvariabel<br />
• sensorische integratie problematisch: zwak of soms totaal afwezig<br />
• sensitiviteitsproblemen frequent (is breed gedocumenteerd)<br />
hypersensitiviteit ><br />
inconsistente sensitiviteit ><br />
hyposensitiviteit<br />
• sensorische problemen op niveau van aandacht geheugen,<br />
afleidbaarheid<br />
>>> perifeer zintuiglijke stoornissen (comorbiditeit) compliceren<br />
sensorische >>> leiden tot complexe meervoudige beperking<br />
….<strong>Autisme</strong> een ándere manier<br />
van waarnemen<br />
Roger <strong>Ver</strong>poorten - 2007<br />
Sensorische problemen > Klinisch assessment<br />
• onderzoek naar perifeer-zintuiglijke problemen<br />
• onderzoek naar sensitiviteitsproblemen > multi-zintuiglijk <<br />
sensorisch profiel<br />
• m.b.v. observatielijsten (checklists) meerdere contexten<br />
• aanvulling uit observaties (subjectieve) audiometrie<br />
hieruit suggesties voor aanpassingen :<br />
o.m. bij hypersensitiviteit voor ‘geluiden’<br />
> aan de bron / in de omgeving<br />
> aan het zintuig<br />
> medicatie<br />
<strong>Autisme</strong> Spectrum Stoornissen - basisbegrippen en inleiding tot conceptondersteunende<br />
communicatie. W.Denteneer- van der Pasch & R.<strong>Ver</strong>poorten ed. Viataal 2007<br />
Roger <strong>Ver</strong>poorten - 2007<br />
11<br />
12
<strong>Autisme</strong> ... een ándere manier van<br />
waarnemen<br />
Problematiek niveau “informatie” verwerking<br />
> niveau van betekenisverlening > cognitieve perceptie<br />
Algemene kenmerken - onafhankelijk niveau cognitie - :<br />
• neiging fragmentarisch betekenis waarnemen<br />
• focus primair op concrete (of letterlijk) waarneembare kenmerken<br />
• moeite met betekenis waarnemen in multi-sensorische verbanden<br />
focus eerder mono-tropisch dan poly-tropisch ( Wendy Lawson 2006)<br />
• onvoldoende perceptief betrekken van context<br />
• daardoor context gerelateerde betekenissen moeilijk zien/ begrijpen<br />
• daardoor vaak ándere betekenis waargenomen als door partner<br />
verondersteld > bron van wederzijds misverstaan<br />
<strong>Autisme</strong> ... een ándere manier van<br />
betekenis verlenen<br />
Roger <strong>Ver</strong>poorten - 2007<br />
Drie grote cognitieve verklaringstheorieën > complementair (Ilse Noens2007)<br />
• beperkt verwerven intuïtieve ‘theory of mind’ (Baron Cohen 1995)<br />
• problemen in ‘executive functioning’ (Dencla 1996 Pennington&Ozonoff 1996)<br />
• ‘centrale coherentie’ theorie (U.Frith 1989, 2003, Happé&Frith 2006)<br />
Central coherence: tendency to process incoming information globally and<br />
in context, pulling information together for higher level meaning<br />
Roger <strong>Ver</strong>poorten - 2007<br />
13<br />
14
<strong>Autisme</strong> ... een ándere manier van<br />
waarnemen<br />
Betekenisverlening<br />
op cognitief niveau<br />
zwakke toepassing van “centrale coherentie” bij<br />
betekenisverlening aan informatie<br />
- ook aan auditieve informatie -<br />
analoog voorbeeld bij een “visuele” betekenisverlening<br />
Roger <strong>Ver</strong>poorten - 2007<br />
Wat staat op de foto ?<br />
Roger <strong>Ver</strong>poorten - 2007<br />
I. Van Berckelaer-Onnes 2001<br />
15<br />
16
Betekenisverlening<br />
op cognitief niveau<br />
Roger <strong>Ver</strong>poorten - 2007<br />
Commentaar van een autistische jongeman<br />
“Twee handen voelen aan de keel”<br />
Roger <strong>Ver</strong>poorten - 2007<br />
17<br />
18
Van wie is de keel?<br />
Centrale Coherentie in<br />
betekenisverlening<br />
Roger <strong>Ver</strong>poorten - 2007<br />
Onze ‘concept’ interpretatie ‘baby…’ (in-)gezien binnen één oogopslag<br />
> letterlijk waarnemen onmiddellijk ‘íngevuld en aangevuld’ door<br />
‘verbeelding analoge betekenissen’<br />
> toepassing centrale coherentie> niet afhankelijk van<br />
detail… maar we zien meteen conceptueel geheel<br />
Hoog functionerende personen met ASS:<br />
concept waarneming nauwelijks ‘in één oogopslag”,<br />
conceptverbeelding dient zich eerder sequentieel, in fases<br />
op te bouwen.<br />
Roger <strong>Ver</strong>poorten - 2007<br />
risico's zijn dan...<br />
19<br />
20
Een ánder …proces tot ...betekenisverlening<br />
> hypotheses<br />
risico's sequentieel proces …voor concept perceptie<br />
• vraagt meer tijd dan onmiddellijke concept perceptie<br />
• trager /gefaseerd verlopende betekenisverlening… ‘kwetsbaar’<br />
> hoger risico onderbreking / afleidbaarheid<br />
> risico op incomplete interpretatie<br />
• neurologisch hogere ‘energie prijs’<br />
> hoger risico op ‘vermoeidheid’<br />
> ‘hogere’ nood aan defensiemechanismen en neurologisch herstel<br />
aandachtsversmalling, automatismen,... rituelen!<br />
Problemen met concept waarnemen<br />
Concluderend<br />
Roger <strong>Ver</strong>poorten - 2007<br />
☛ hoog risico op afwijkende conceptperceptie in waargenomen<br />
stimuli /info<br />
☛ afwijkende perceptie zelfs voor ‘visueel verpakte’ info<br />
> vormstabiel en met intransiënt verloop<br />
ComVoor test: <strong>Ver</strong>poorten - Noens - Van Berckelaer-Onnes; ed. PITS 2004/2007<br />
☛ risico verhóógt voor auditieve informatie in spraak:<br />
> minder vormstabiel<br />
> transiënt: fonetisch/grammaticaal<br />
☛ nood aan concept ondersteunende communicatie<br />
> adequaat vorm-ondersteund<br />
> aangepast aan cognitief niveau<br />
> expliciteren analoog te verbeelden concept componenten<br />
wie, waar, wanneer, hoe en tot wanneer, wat volgt?<br />
… ook voor activiteit ‘ gehooronderzoek ‘<br />
Roger <strong>Ver</strong>poorten - 2007<br />
21<br />
22
<strong>Autisme</strong> en CAPD<br />
Consequenties voor<br />
onderzoek<br />
• is autisme te verklaren als Central Auditory Processing<br />
Disorder (CAPD)?<br />
CAPD : deficit in the perception or complete analysis of auditory<br />
information, due to central auditory nervous system dysfunction, usually<br />
at the level of the cerebral cortex (J.W. Hall a.o. 1993)<br />
> ‘binnen autisme’ kan CAPD manifest zijn.<br />
> echter… ‘central processing disorder’ niet beperkt tot<br />
alleen de auditieve informatieverwerking.<br />
> tests voor evaluatie CAPD ook gevoelig aan ándere<br />
factoren dan van auditief perceptuele aard<br />
noodzaak: modaliteit-specificiteit in diagnostiek CAPD<br />
Mc.Farland e.a. 1995<br />
Roger <strong>Ver</strong>poorten - 2007<br />
• niet álle personen binnen groep met ASS verhoogd risico voor<br />
slechthorendheid of doofheid<br />
• onderzoek naar waarnemen als element van communicatie onderzoek >><br />
• niet beperken tot onderzoek naar perifere auditief functioneren<br />
• auditief gedrag en auditieve perceptie in relatie tot<br />
betekenisverlening is essentieel aspect van onderzoek<br />
Roger <strong>Ver</strong>poorten - 2007<br />
23<br />
24
Objectieve methodes<br />
en ASS<br />
• onderzoek naar perifere disfunctie ><br />
belang van objectieve methodes evident<br />
• onderzoek naar perceptie disfunctie ><br />
Klinische waarde subjectieve<br />
audiometrie<br />
grootste belang vooralsnog binnen wetenschappelijke<br />
onderzoek naar specifieke kenmerken van auditieve<br />
informatieverwerking bij autisme<br />
veelbelovend : corticale ERP technieken met<br />
Mismatch Negative Response (MMN) > ingezet bij<br />
homogene groepen met ASS<br />
Roger <strong>Ver</strong>poorten - 2007<br />
• naast objectieve meetprocedures, hebben subjectieve<br />
procedures specifieke plaats en waarde bij ASS<br />
> eigen bijdrage en meetpunt in onderzoek naar<br />
perifere hoorfuncties<br />
> door observaties naar auditief gedrag > bijdrage binnen het<br />
breder onderzoek naar auditieve en communicatieve<br />
competenties<br />
Roger <strong>Ver</strong>poorten - 2007<br />
25<br />
26
Consequenties voor<br />
onderzoek...<br />
Attentiepunten bij alle meetprocedures<br />
• bekendheid met autisme / waarnemingsproblematiek bij ASS<br />
• ervaring omgaan met autistisch gedrag verhoogt slaagkans<br />
• angstreductie door procedure helderheid en voorspelbaarheid<br />
• nooit uitgaan van spontaan adequate taakperceptie vanuit normaal<br />
communiceren<br />
• basisinzicht in toepassen van concept ondersteunende communicatie<br />
• attentie vooraf op specifieke sensitiviteitsproblemen<br />
> verdragen koptelefoon, probes,... hypergevoeligheid voor<br />
specifieke stimuli > informatie uit sensorisch profiel<br />
…consequenties voor<br />
onderzoek...<br />
Roger <strong>Ver</strong>poorten - 2007<br />
Attentiepunten subjectieve meetprocedures<br />
• = meten via ‘luisteren en gedragsrespons’ = centraal niveau perceptie<br />
• spel audiometrie procedures, VRA .. gaan uit van normaal vermogen tot<br />
sensorische integratie: bij autisme soms probleemspecifiek!<br />
aanleiding toevoeging TOUCH-procedure<br />
• courante procedures standaard niet ontworpen / afgestemd op<br />
problemen met test-concept-waarnemen vanuit ASS<br />
… uitzondering: Touch-methode<br />
• courante procedures kunnen wel vaak geoptimaliseerd worden door<br />
toepassing van concept ondersteunende communicatie<br />
Roger <strong>Ver</strong>poorten - 2007<br />
27<br />
28
…consequenties voor<br />
onderzoek...<br />
Tot besluit<br />
… attentiepunten subjectieve meetprocedures ...<br />
• attentie voor sensitiviteitsproblemen:<br />
> hypersensitiviteit verhoogt het risico op onaangepaste<br />
toon- of intensiteitkeuze als training of teststimulus<br />
> inconsistente sensitiviteit treed vaak op door abnormaal<br />
snelle vermoeidheid<br />
> tempo onderzoeker ! nood aan<br />
frequent persoonsgebonden herstelgedrag!<br />
> hyposensitiviteit > zintuiglijk neglect<br />
> valkuil voor slaagkans specifieke procedure én<br />
interpretatie audiometrie resultaat<br />
• attentie voor betekenisverlening aan stimuli<br />
> complementaire rol objectieve methodes<br />
Roger <strong>Ver</strong>poorten - 2007<br />
BESLUITEND met betrekking tot ASS :<br />
centraal kritisch voor de slaagkans van élke methode :<br />
een deskundige inschatting van, of rekening kunnen houden met, een<br />
specifiek afwijkend vermogen tot betekenisverlening<br />
> zowel voor de gehanteerde taakprocedures<br />
> als voor de aangeboden audiometrische stimuli<br />
Roger <strong>Ver</strong>poorten - 2007<br />
29<br />
30
Studiedag <strong>Audiologie</strong><br />
Utrecht 02.11.2007<br />
<strong>Autisme</strong><br />
www.autismeviataal.nl<br />
dank<br />
Roger <strong>Ver</strong>poorten - 2007<br />
<strong>Communicatie</strong><br />
(...)<br />
31
Change language