Die Bonsmara in 'n kruisteelstelsel (826 Kb)

Die Bonsmara in ’n kruisteelstelsel
Joggie Briedenhann
Die stoetteler word voortdurend blootgestel
aan nuwe tegnologie en wetenskap om
die ras te verbeter – en dit is ook reg so! Die
vleisbeesindustrie is propvol “buzz words”
soos voeromsetdoeltreffenheid, “residual
feed intake” karkaskwaliteite, genomiese
profiele en vele meer. Stoettelers moet op
hoogte bly van hierdie verwikkelinge en sover
moontlik dit implimenteer in die kudde.
Daar is baie onsekerheid oor hoe seleksie vir
een “belangrike” eienskap die prestasies van
die beeste vir ander eienskappe mag beïnvloed.
Die debat oor die langtermyn negatiewe
invloed op reproduksie wat oormatige
seleksie vir voeromsetdoeltreffenheid mag
hê, is ‘n goeie voorbeeld. Niemand kan met
sekerheid sê of die diere met beter voeromsetdoeltreffenheid
meer voer en energie
kanaliseer na basale metabolisme -sowel as
na groei en die stoor van vet – en minder energie
en voer gelei na reproduksie prossesse
nie. Die oorweging agter meeste van die
nuwe tegnologie is om boerdery meer effektief
en winsgewend te maak. Dit bring my
by die tema van die artikel – die ekonomiese
waarde van kruisteling en die effektiewe gebruik
van Bonsmaras in ‘n kruisteelsisteem.
Kruisteling word werêldwyd belangriker
en speel toenemend ‘n groter rol in kommersiële
beesvleisproduksie. Namibië is ‘n
sprekende voorbeeld aangesien 94% van
alle Ekwatho speenkalwers, kruisdiere was.
Verskeie wetenskaplik, gefundeerde studies
het onteenseglik bewys dat groot verbetering
in vleisbeesproduksie moontlik is deur
gebruik te maak van ‘n weldeurdagte kruistelingsprogram.
Ongelukkig het die studies
ook bevind dat die meerderheid kruistelingsprogramme
nie weldeurdag is nie. Verbastering
eerder as kruisteling is bereik.
Die voordeel van kruisteling word verkry
deur twee prosesse – komplementariteit en
heterose (basterkrag).
Komplementariteit: Dit is die manier waarop
2 of meer eienskappe kombineer of mekaar
komplimenteer om die voortreflikheid
van die dier te bepaal. In gewone taal is dit
hoe die goeie eienskappe (gene) van een
dier/ras die swak eienskappe (gene) van
‘n ander dier/ras aanvul sodat ‘n beter dier
geteel word vir diè spesifieke eienskappe.
Die aanpasbaarheid, gehardheid en parasietbestande
vermoë van inheemse rasse
(Bos Indicus), gekombineer met die goeie
groei-eienskappe en produksievermoë van
die uitheemse (Bos Taurus) rasse, is ‘n goeie
voorbeeld van die werking van komplementariteit
om die voordeel van kruisteling
te verduidelik.
Bogenoemde verwys na die komplementariteit
tussen rasse maar die Bonsmara
se voordeel is die komplementariteit wat
binne in die ras teenwoordig is. Dit is die
enigste ras waar prestasietoetsing verpligtend
is vanaf die ontstaan van die ras. Daar
is tans 1 551 440 Bonsmara beeste se volledige
teelwaardes van alle eienskappe op rekord
by Stamboek. Dit is ‘n enorme databasis
wat ‘n groot verskeidenheid van opsies
bied aan die boer wat komplementariteit wil
toepas in sy kudde. Vir elke swak eienskap/
eienskappe wat die boer se Bonsmara vertoon,
sal hy in die Bonsmara Nasionale kudde
‘n Bonsmara vind wat baie sterk op die
beter eienskap/eienskappe vertoon en deur
die proses van komplementariteit, ‘n nageslag
te teel wat beter presteer m.b.t. die
eienskap/eienskappe. Selektiewe paring is
‘n deel van komplementariteit.
Daar is tans 150 139 geregistreerde Bonsmaras
in die RSA en Namibië en
daar is ongeveer 120 Bonsmara veilings per
jaar waarop die boer ‘n Bonsmara kan soek
wat komplementariteit na sy kudde sal bring.
Dit is meer as 2 Bonsmara veilings per week.
Die boer wat kruisteling doen, moet sekerlik
die ras met die meeste getalle en grootste
databasis oorweeg.
Heterose : Dit is die genetiese voordeel wat
die nageslag kry deur die vermenging van
die ouers se gene. Heterose word uitgedruk
in persentasie verbetering van ‘n spesifieke
eienskap bv. bulle van Ras 1 met ‘n gemiddelde
speengewig van 250 kg word gepaar
met koeie van Ras 2 met ‘n gemiddelde
speengewig van 220 kg. Die gemiddelde
speengewig van die ouers is dan (250 + 220)/2
= 235 kg. Die eerste kruiskalwers (F1 generasie)
het egter ‘n gemiddelde speengewig van
242 kg. Die persentasie heterose is dan (242 –
235)/235 x 100 = 3% (0,0297). Navorsing het
bewys dat hoe groter die genetiese diversiteit
in die genetiese samestelling is tussen
die rasse wat gebruik word in die kruisteelprogram,
hoe groter is die basterkrag effek
op die nageslag. So byvoorbeeld sal daar ‘n
groter heterose effek wees as jy ‘n Simmentaler
met ‘n Bonsmara paar as wat jy ‘n Simmentaler
met ‘n Limousin paar. Tabel 1 wys
die verskille in prestasie tussen suiwer rasse,
kruisteling en die gebruik van komposiet of
saamgestelde rasse vir speengewig per koei
blootgestel aan bul.
Tabel 1: Heterosigositeit en die geskatte
toename in die gewig van speenkalwers
per koei in verskeie kruiste elstelsels.
Kruisteelstelsel Ras heterosigositeit
(relatief tot
F1) (%)
Suiwer ras 0 0
Twee ras rotasie 66.7 15.5
Drie ras rotasie 85.7 20.0
Vier ras rotasie 93.9 21.7
Twee-ras komposiet
( 5 /8 A, 3 /8 B)
46.9 10.9
Drie ras komposiet
( 3 /8 A, 3 /8 B, 1 /4 C)
65.6 15.3
Vier-ras komposiet
( 3 /8 A, 3 /8 B, 1 /8 C, 1 /8 D)
68.8 16
Toename in
speengewig
per koei (%)
(A = Vader van kalf)
(B, C , en D = Moeder van kalf se saamgestelde
“kruisings”-genetika) Bron: Gregory and Cundiff,
1982 uit Scholtz, M.M., Beef Breeding in South Africa,
Second Edition (2010): bl. 27
Oor die algemeen sal heterose die groot-
ste verbetering bring in die eienskappe
wat die laagste oorerfbaar is soos reproduksie
en langslewendheid. Baie min
of geen heterose word aangetref in hoogs
oorerfbare eienskappe soos karkaskwaliteite.
Tabel 2 wys die oorerfbaarheid
en die heterose effek van geselekteerde
eienskappe.
Heterose is nie geneties van aard nie en sal
dus verlore gaan tensy bestuurspraktyke
soos driehoekskruising gebruik word om
dit sover moontlik te behou.
Tabel 2: Opsomming van erfbare eienskappe
en vlak van heterose
Eienskappe Erfbaarheid Vlak van
heterose
Karkas eienskappe Hoog Laag
Skeletale afmetings (0 tot 5%)
Volwasse gewig
Groei tempo Medium Medium
Geboorte gewig (5 tot 10%)
Speengewig
Jaar-oud gewig
Melk produksie
Maternale vermoë Laag Hoog
Reproduksie (10 tot 30%)
Gesondheid
Koei lanklewensheid
Algehele koeiproduktiwiteit
Bron: Kress, D.D. and MacNeil, M.D. Crossbreeding
Beef Cattle for Western Range Environments, Second
Edition (1999). WCC-1 Publ. TB 99-1. Samuel
Roberts Noble Foundation, Ardmore, OK.
Boere wil altyd weet wat is die kilogramme
geproduseer per hektaar want
dit is een van die beste maatstawe om
ekonomiese en doeltreffende boerdery te
meet. Tabel 3 wys die kilogramme speenkalf
(speenkalfopbrengs) per hektaar geproduseer
volgens die ras van die moeder.
Die 210 dae speengewig, reproduksietempo,
kalfvrektes, speengewig/koeigewig
verhouding en drakrag (10ha/
GVE) is saamgevat in ‘n formule om die
speengewig geproduseer per hektaar te
bepaal. Slegs Bonsmara bulle is op die
koeie gebruik. Die werk is deur Els gedoen
op die Vaalhartz navorsingstasie
TABEL 3: Speenkalfopbrengs in kg/ha
volgens ras van moeder
Speengewig / Ras van moeder
ha (kg)
15.1 – 16.0 A
16.1 – 17.0 C, H, B, ABA, HHA, CBA
17.1 – 18.0 S, HBO, CCA
18.1 – 19.0 BA, SA, CBO, BBA, CSA, BSA
19.1 – 20.0 ACA, AHA, ASA, CHA, HCA
20.1 – 22.0 BO, BBO, CA, SBO, SSA, HA, BHA,
BHA, HAS, SCA, SHA
>22.0 BCA, SBA
A = Afrikaner – Bos indicus
B = Brahman – Bos indicus
BO = Bonsmara – Saamgestelde ras
C = Charolais – Bos taurus (Kontinentale Europese ras)
H = Hereford – Bos taurus (Britse ras)
S = Simmentaler - Bos taurus (Kontinentale Europese ras)
Die eerste letter dui die vader van die
kruiskoei aan en sal dus 50% van die samestelling
uitmaak.
Voorbeelde van drieras­ kruiskoei
BCA = 50% Brahman (vader van koei),
res van koei is 25% Charolais en 25% Afrikaner
SBA = 50% Simmentaler (vader van
April 2012 3

koei),res van koei is 25% Brahman en 25%
Afrikaner
Soos verwag is, het die drie-ras-kruiskoeie
oor die algemeen die beste presteer. Dit
is interessant om te sien dat daar 4 half-
kruiskoeie is naamlik Brahman x Bonsmara,
Simmentaler x Bonsmara, Charolais x Afrikaner
en Hereford x Afrikaner wat ook baie
goed gedoen het. Baie Namibiese boere is
nog van mening dat jy òf Brahman òf Bonsmara
moet gaan as moederlyn en besef nie
die waarde van om die 2 rasse te kruis nie.
Die heterose effek is baie groot as die Brahman
as Bos indicus/Zebu tipe gepaar word
met die Bonsmara wat saamgestel is as Bos
indicus (5/8 Afrikaner) en 3/8 Bos taurus/
Britse rasse (3/16 Hereford en 3/16 Shorthorn).
In effek kry jy eintlik ‘n 4 ras komposiet
kruiskalf.
Verder is dit duidelik dat die 2 beste driehoeks-kruisings
wat meer as 22kg/ha speenkalfgewig
produseer het, bestaan uit 2
aangepaste rasse, naamlik Brahman en Afrikaner
en ‘n maervleis ras in hierdie geval
die Charolais en Simmentaler rasse (beide
Kontinentale Europese rasse).
Die suiwer Bonsmarateling het dieselfde
produksie prestasies bereik as die driehoekskruisings
(20,1 – 22,0 kg/ha speenkalfgewig).
Dit wys die waarde van komposiet rasse in
“kruisteling” ongeag of dit suiwer teling is,
naamlik Bonsmara bul op Bonsmara koei.
Soos bogenoem en verduidelik, is die Bonsmara
‘n 3 ras-kruising saamgestelde ras. Die
aantal geregistreerde Bonsmaras in Suid-
Afrika en Namibië saam is tans 150 139 wat
dit meer as dubbeld soveel maak as die ras
in die 2de plek. Die boer het dus toegang
tot geweldige groot getalle Bonsmaras wat
wydverspreide genetika en genetiese onverwante
diere bied wat in alle streke van
die RSA en Namibië mee geboer word. Dit
beteken dat die bul en koei wat gepaar word
geneties onverwant aan mekaar mag wees
en die kalf vertoon geen inteling nie. In suiwer
Bonsmara teling mag dit ook wees dat
beide die Bonsmara bul en koei elk kombinasies
van rasse verteenwoordig wat nie
presies dieselfde is nie.
Dit kan verklaar word deur die Bonsmara
se optelingsisteem wat oop is onder. Dit
beteken dat enige suiwer ras koei of enige
kruisingskoei van watter rasse ook al
se nageslag deur ‘n proses van gestruktureerde
opteling tot ‘n geregistreerde Bonsmara
geteel kan word. Jy kan dink watter
geweldige invloed dit op die heterose effek
van die Bonsmara het. Navrae aan van
die Namibiese Bonsmara telers het die volgende
rasse uitgewys wat gebruik is in ‘n
gestruktureerde optelingsprogram van
vroulike dier nageslag om die genetiese
diversiteit van die Bonsmara te verbreed
(lys is nie volledig):
1) Afrikaner – Bos indicus
2) Simmentaler – Bos taurus (Kontinentale
Europese ras)
3) Rooi Poenskoppe – Bos taurus (Briste ras)
4) Shorthorn - Bos taurus (Britse ras)
5) Sussex – Bos taurus (Britse ras)
6) Rooi Angus - Bos taurus (Britse ras)
7) Hereford - Bos taurus (Britse ras)
4
April 2012
8) Holsteiner – Dairy breed
9) Mitteldeutsches Rotvieh/Germany Red
(Kontinentale Europese ras)
10) Braunvieh – Bos taurus ((Kontinentale
Europese ras)
Ons adviseer altyd nuwe telers wat by die
Bonsmara Genootskap aansluit om voort
te gaan met die proses van opteling uit
verskeie ander rasse as deel van hulle teelbeleid.
Dit verhoog die genetiese diversiteit
in die ras en in effek dra dit baie by
tot die heterose effek van die Bonsmara
as saamgestelde ras.
Kruisteelstelsel: Kruisteelstelsels kan verskil
van eenvoudige stelsels (soos die gebruik
van saamgestelde rasse wat dit so
maklik soos suiwer teling maak) tot ekstensiewe
rotasiestelsel met 4 of meer rasse.
Verskillende tipes kruisteelstelsels:
1) Twee – ras rotasiestelsel
2) Drie – ras rotasiestelsel
3) Twee – ras Rotasie/ Terminale Vaar
4) Twee – ras Terminale vaar stelsel
5) Terminale kruisings met aangekoopte
F1 vroulike diere
6) Roteer verskillende ras bul elke 4 jaar
7) Saamgestelde ras kruisteling
Die Bonsmara kan met die grootste gerustheid
in enige van die kruisteelstelsels met
goeie sukses gebruik word. Saamgestelde
rasse wat opgebou is uit 2, 3 en 4 rasse behou
50%, 67% en 75% onderskeidelik van
die maksimum kalf en moeder heterose en
verbeter die produksie van die koeikudde
met 12%, 15% en 17% onderskeidelik. As jy
alreeds Brahman x Simmentaler koeie het,
kan die 3-ras saamgestelde Bonsmara bul
gerus oorweeg word om die maksimum
produksie verbetering te kry.
Die grootste probleem met enige kruisteelstelsel
is die noukeurige bestuur en beplanning
van die verskillende rasse wat gebruik
moet word. Die grootste voordeel wat die
Bonsmara as deel van ‘n kruisteelstelsel inbring,
is die bestuursgemak waarmee die
stelsel bedryf kan word. Met die Bonsmara
bring jy outomaties ‘n 3 – ras saamgestelde
bees in die kruisteelsisteem in.
Oor die algemeen is die vlak van heterose
groter in swak omgewingstoestande (ekstensiewe
areas met beperkte voeding)
as in goeie omgewingstoestande (meestal
intensiewe toestande met oorgenoeg
voeding). Dit is dan ook so dat die persentasie
Bos indicus of Sanga in kruisteelprogramme
sal wissel afhangende van die klimaat
en voedingstoestande. In die meer
ongunstige tropiese klimaat van Namibië
word voorgestel dat daar tot 70% Bos indicus
of Sanga in die kruisteelprogram
ingebou word om maksimum voordeel
te verkry. Die Bonsmara met sy ⅝ Bos Indicus
verhouding is ideaal geplaas om in
die droër areas, deel te vorm van ‘n kruisteelprogram.
Vir die boer wat kruisteling doen, is dit
belangrik om te weet dat die prestasie
en produksievermoë van die kruisdier ‘n
funksie is van die genetiese meriete van
die ouers.
Heterose (basterkrag) kan nooit opmaak
vir swak genetiese ouers nie. Kruisteling
en bulseleksie gaan hand aan hand as die
beste resultate bereik wil word. Die beste
kwaliteit bul en koei gee altyd die beste
kwaliteit kruising.
Daar is oorgenoeg wetenskaplike bewys
dat die Bonsmara ‘n uitmuntende rol
kan speel in ‘n goed beplande kruisteelprogram.