Groene energie

dijk beschermt tegenwoordig de gebouwen en de zuiveringsinstallatie
van het waterbedrijf tegen stijgend water, inclusief een monu-
mentaal pompgebouw. Ook de waterwinputten zijn veiliggesteld.
Deze zijn nu aangelegd op terpen en in de verhoogde kade langs
het Zuidlaardermeer. Mocht de boel blank komen te staan, dan
steken de putten boven het wateroppervlak uit en kan het grond-
water niet meer worden vervuild. Zo is een unieke combinatie
ontstaan van waterwinning en waterberging in één gebied. Nu was
het alleen nog noodzakelijk om het pompgebouw zo aan te passen
dat het leveren van drinkwater gewaarborgd is, iets wat het water-
bedrijf ook al voor de stormen van plan was.
Delftse School
Het pompgebouw verrijst krachtig uit de Onnerpolder, in de buurt
van het dorp Onnen. Het is gebouwd in 1934 en maakt deel uit van
een rijksmonumentaal complex. Daar horen ook twee dienstwoningen
bij, destijds bedoeld voor de eerste en de tweede machinist.
Het gebouw is opgetrokken in een stijl die verwant is aan de Delftse
School. Deze stroming ontstond omstreeks 1920 uit de ideeën van
Marinus Granpré Molière, hoogleraar aan de Technische Hogeschool
in Delft. De stijl sluit aan bij bouwmaterialen en tradities
uit het verleden, maar vervalt niet in imitatie. Als kenmerken
gelden een sobere verschijningsvorm, eenvoudige details en een
ambachtelijke manier van bouwen. Architect Adriaan Wittop Koning
was verantwoordelijk voor het ontwerp van het pomp gebouw. Hij
koos onder andere voor gesinterde klinkers, rode baksteen en
gotisch aandoende dakpannen.
Het waterleidingcomplex is fraai gesitueerd in het open terrein van
de Onnerpolder. Dit is een van de weinige locaties waar de in 1930
opgerichte waterleidingmaatschappij goed grondwater aantrof.
Het complex oogt met gazons en een vijver zeer verzorgd en de
tuinen bij de dienstwoningen zijn omsloten door een beukenhaag.
Bij het pompgebouw, pal voor de hoofdentree, is een NAP-maat
opgesteld in de vorm van een gedenkteken. Een natuurstenen
plaatje geeft 1,25 meter boven Normaal Amsterdams Peil aan.
Een grootscheepse verbouwing
Gave, monumentale pompgebouwen voor drinkwater zijn schaars
in Nederland. Het complex in Onnen vervult al bijna tachtig jaar
zijn oorspronkelijke functie. Zo’n periode bewijst de duurzaamheid
van het monument. Vanzelfsprekend is het sinds het bouwjaar af
en toe aangepast, maar de veranderingen zijn allemaal vanuit de
primaire functie ontwikkeld en hebben het voortbestaan van het
complex gegarandeerd. Een monument van bedrijf en techniek als
het pompstation bezit praktische betekenis en moet bruikbaar
blijven. Aanpassing en wijzigingen impliceren de vitaliteit en de
maatschappelijke betekenis van een monument.
Tegenwoordig stelt de overheid strengere eisen aan de watervoorziening
dan in de jaren dertig. Een grootscheepse verbouwing van
het pompgebouw kon niet uitblijven, inclusief vervanging van de
pompen, waterslagketels en andere apparatuur. Een grote uitdaging
voor Waterbedrijf Groningen. Met respect voor het monument zijn
de bouwers volop aan het werk. Projectleider Tjerk Tjoelker van het
waterbedrijf: ‘Onze grootste uitdaging is dat tijdens de verbouwing
de productie doorgaat. Dat betekent bijvoorbeeld dat de oude
pompen doordraaien tot de eerste nieuwe pompstraat gereed is.
Voor ons staat voorop dat de levering van drinkwater geen moment
in gevaar mag komen.’
In de stijl van toen
De verbouwing respecteert voldoende de monumentale karakteristieken
van het pompgebouw. Afgaande op het plan adviseerde de
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dan ook de gemeente
Haren, waar Onnen in ligt, om het waterbedrijf toestemming voor
Enthousiast
wijst hij op
bijzondere
details
die het
waterbedrijf
wil behouden
de verbouwing te geven. De hoofdstructuur verandert niet, en de
bouwvolumes en de draagconstructie blijven intact. De aanpassingen
komen het voortbestaan van het monument ten goede.
Een markante houten wand deelt de pompenhal in tweeën. Tjoelker:
‘We bouwen twee afzonderlijke pompstraten, die onafhankelijk
van elkaar kunnen functioneren. Elke straat beschikt over een eigen
elektrische voeding en een eigen voorziening voor noodstroom.
Als een straat uitvalt, kunnen we gewoon schoon drinkwater
blijven leveren. De wand past goed bij het karakter van het gebouw
en daarom gebruiken we hetzelfde hout voor de balustrades
rondom de kelders.’ Enthousiast wijst hij op bijzondere details die
het waterbedrijf wil behouden: het gebogen gewelf in de regelkamer,
de glas-in-loodramen en waar mogelijk de tegelvloeren.
Met recht trots
Rondom het gebouw leggen de bouwers leidingen om, zodat het
karakteristieke bordes gespaard wordt. Nieuwe waterslagketels,
noodaggregaten en tal van andere, moderne apparaten worden zo
veel mogelijk weggewerkt in aparte, afgesloten ruimtes. Waterkoelers
zijn in dezelfde zachtgroene kleur gespoten als de kozijnen
en de deuren. Nieuwe, verplichte roosters in het dak zijn op maat
gemaakt voor bestaande uitsparingen, zodat ze niet detoneren.
Zelfs de nestelende zwaluwen mogen blijven, ondanks de vele
uitwerpselen op de geparkeerde auto’s. Ze zijn meer dan welkom,
getuige de nestkastjes die in de nieuwbouw van het reinwaterreservoir
zijn aangebracht.
De verbouwing van het monumentale pompgebouw zal half
september zijn afgerond. Het waterbedrijf kan er met recht trots op
zijn. Niet alleen blijft Groningen tijdens de verbouwing verzekerd
van drinkwater, maar de ingreep draagt ook bij aan de continuïteit
van de functie van het gebouw. Daarmee wordt een essentiële en
vitale voorwaarde voor beschaving gegarandeerd: mensen voorzien
van schoon, stromend water. Dat is in ons hoogontwikkelde land
al meer dan een eeuw zo’n vanzelfsprekend cultuurhistorisch ver-
schijnsel, dat menigeen de exclusiviteit van dit voorrecht achteloos
lijkt door te spoelen.
Michiel Verweij is consulent architectuurhistorie voor Groningen en Drenthe bij
de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, m.verweij@cultureelerfgoed.nl en
Marjan Brouwers is zelfstandig tekstschrijver, info@bureaubrouwers.nl.
Het gebouw wordt momenteel voorzien van twee afzonderlijke pompstraten
25