Country Sheet Bosnia NL Jürgen - Reintegration Caritas

De Landeninformatie maakt deel uit van het Strengthening Tailor-Made Assisted Voluntary Return (STAVR)-project van
Caritas International België. Caritas verzamelt en draagt specifieke en geüpdatete informatie over in verband met reintegratiemogelijkheden
voor potentiële repatrianten en hun raadgevers.
LANDENFICHE BOSNIË-
HERZEGOVINA
____________________________________________________________________________
Januari 2010
Het STAVR-project wordt gefinancierd door de Europese Gemeenschap en
Fedasil (België).
De Europese Commissie en/of Fedasil zijn/is niet verantwoordelijk voor enig
gebruik dat kan gemaakt worden van de verstrekte informatie. Enkel de auteur
is verantwoordelijk voor de inhoud ervan.
1

DISCLAIMER
Deze Landenfiche dient alleen voor informatieve doeleinden en er kunnen
geen rechten worden ontleed aan de inhoud ervan.
Caritas International zal haar uiterste best doen om nauwkeurige, bevestigde,
transparante en up-to-date informatie op te nemen, maar garandeert niet de
nauwkeurigheid of volledigheid ervan. Bijgevolg is Caritas International op
geen enkele manier verantwoordelijk voor de informatie in deze Landenfiche
en kan ze niet aansprakelijk gesteld worden voor om het even welke vorm van
schade die kan voortvloeien uit het gebruik van informatie in deze
Landenfiche.
De informatie in deze Landenfiche werd bekomen in samenwerking met lokale
partners.
Deze Landenfiche bevat linken naar websites die gemaakt en onderhouden
worden door andere organisaties. Caritas International is niet verantwoordelijk
voor de inhoud van deze websites.
De landenfiches worden voornamelijk opgesteld op basis van openbaar
beschikbare informatie, die wordt aangevuld met verzamelde gegevens
door lokale partners in de specifieke landen. Geregeld vindt er een update
plaats van deze informatie.
Onze lokale partners in Bosnië-Herzegovina zijn:
Vaša prava Bosne i Hercegovine
Medica Zenica
2

1. Toegang tot het grondgebied (van asielland naar terugkeergebied) ________________ 6
1.1. Documentatie ______________________________________________________________ 6
1.1.1. Nodige reisdocumenten voor repatrianten ____________________________________________ 6
1.1.2. Nodige documenten in het land van terugkeer _________________________________________ 6
1.1.3. Hoe worden de nodige documenten verkregen?________________________________________ 7
1.1.4. Prijs van de nodige documenten ____________________________________________________ 9
1.2. Reizen naar het land van herkomst _____________________________________________ 9
1.2.1. Per vliegtuig ____________________________________________________________________ 9
1.2.2. Over land _____________________________________________________________________ 11
1.2.3. Over zee ______________________________________________________________________ 12
1.3. Binnenkomstprocedure______________________________________________________ 12
1.3.1. Per vliegtuig ___________________________________________________________________ 12
1.3.2. Over land _____________________________________________________________________ 13
1.3.3. Over zee ______________________________________________________________________ 13
1.4. Impact van eerdere handelingen en statussen bij binnenkomst______________________ 13
1.4.1. Impact van eerdere vluchtelingen- of subsidiaire beschermingsstatus _____________________ 14
1.4.2. Impact van eerdere mislukte asielaanvraag___________________________________________ 14
1.4.3. Impact van eerder illegaal vertrek uit land van herkomst ________________________________ 14
1.4.4. Impact van misdaad die gepleegd werd buiten het land van herkomst _____________________ 14
1.5. Douanevoorschriften________________________________________________________ 15
1.6. Toegang tot terugkeergebied _________________________________________________ 15
1.6.1. Beperkingen op binnenlandse reizen ________________________________________________ 15
1.6.1.1. Administratieve beperkingen __________________________________________________ 16
1.6.1.2. Praktische belemmeringen ____________________________________________________ 16
1.6.2. Gevaarlijke gebieden of gebieden die onmogelijk bereikbaar zijn__________________________ 16
1.6.3. Reismiddelen in het binnenland____________________________________________________ 17
2. Fysieke veiligheid in terugkeergebied ________________________________________ 19
2.1. Lopende gewapende conflicten _______________________________________________ 19
2.2. Regio’s met een extreem hoog misdaadniveau ___________________________________ 19
2.3. Misdaad __________________________________________________________________ 19
2.3.1. Regio met een extreem hoog misdaadniveau _________________________________________ 19
2.3.2. Risico om een slachtoffer van mensenhandel te worden ________________________________ 19
2.3.3. Risico om een slachtoffer van gedwongen prostitutie te worden __________________________ 22
2.3.4. Doeltreffendheid van bescherming _________________________________________________ 24
2.3.4.1. Politie ____________________________________________________________________ 25
2.3.4.2. Rechtspraak________________________________________________________________ 26
3. Sociale zekerheid en bescherming ___________________________________________ 28
3.1. Regio’s zonder re-integratie- en terugkeermogelijkheden __________________________ 29
3.2. Huisvesting en opvang_______________________________________________________ 30
3.2.1. Teruggave en/of vergoeding van eigendom___________________________________________ 30
3.2.2. Huisvestingsprogramma’s in terugkeergebieden_______________________________________ 33
3

3.2.3. Mogelijkheden om een huis te bouwen______________________________________________ 34
3.2.3.1. Voowaarden om landeigendom te verkrijgen _____________________________________ 35
3.2.3.2. Relevante benaderende prijzen ________________________________________________ 35
3.2.3.3. Beschikbare kredieten, subsidies en andere vormen van hulpverlening _________________ 35
3.2.4. Mogelijkheden om onroerend goed te kopen _________________________________________ 36
3.2.4.1. Wettelijke bepalingen________________________________________________________ 36
3.2.4.2. Eventuele belemmeringen voor bepaalde groepen _________________________________ 38
3.2.4.3. Relevante benaderende prijzen ________________________________________________ 38
3.2.4.4. Beschikbare kredieten en subsidies _____________________________________________ 39
3.2.5. Mogelijkheden om een huis of appartement te huren __________________________________ 40
3.2.5.1. Eventuele belemmeringen voor bepaalde groepen _________________________________ 40
3.2.5.2. Relevante benaderende prijzen ________________________________________________ 40
3.2.5.3. Beschikbare subsidies ________________________________________________________ 41
3.2.6. Tijdelijke, alternatieve opvang op middellange termijn__________________________________ 41
3.2.7. Tijdelijke opvangtehuizen_________________________________________________________ 45
3.3. Levensonderhoud – basiszaken ‘om te overleven’ ________________________________ 49
3.3.1. Werkgelegenheid _______________________________________________________________ 49
3.3.1.1. Werkloosheid ______________________________________________________________ 49
3.3.1.2. Arbeidsmarktprogramma’s ____________________________________________________ 51
3.3.1.3. Arbeidsvoorwaarden_________________________________________________________ 53
3.3.1.4. Toegankelijkheid van korte termijn-/tijdelijke jobs _________________________________ 58
3.3.1.5. Gebrek aan (grote vraag naar) specifieke beroepen ________________________________ 58
3.3.1.6. Praktische en contactinformatie________________________________________________ 58
3.3.2. Contactinformatie in verband met de erkenning van diploma’s ___________________________ 60
3.3.3. Onderwijs- en herscholingsprogramma’s ____________________________________________ 63
3.3.3.1. Door de overheid ___________________________________________________________ 64
3.3.3.2. Door privébedrijven _________________________________________________________ 67
3.3.3.3. Door internationale organisaties of ngo’s_________________________________________ 68
3.3.4. Oprichting van een nieuwe zaak ___________________________________________________ 69
3.3.4.1. Wettelijke bepalingen________________________________________________________ 69
3.3.4.2. Toegankelijkheid tot kredieten en subsidies ______________________________________ 72
3.3.5. Sociale zekerheid _______________________________________________________________ 75
3.3.5.1. Toegankelijkheid tot werkloosheidsuitkering______________________________________ 76
3.3.5.2. Toegankelijkheid tot ziekte-uitkeringen __________________________________________ 79
3.3.5.3. Toegankelijkheid tot gezinstoelagen ____________________________________________ 83
3.3.5.4. Andere uitkeringen in het sociale zekerheidsstelsel_________________________________ 84
3.3.5.5. Speciale uitkeringen voor repatrianten __________________________________________ 86
3.3.6. Liefdadigheidsorganisaties met een algemene strekking (diensten, contactinformatie) ________ 86
3.3.7. Nuttige gegevens om de kosten van levensonderhoud (benzineprijs, basisvoeding, enz.) te
berekenen ________________________________________________________________________ 101
3.4. Gezondheidszorg __________________________________________________________ 102
3.4.1. Algemene toestand van de gezondheidszorg per regio (epidemieën, enz.) _________________ 102
3.4.2. Drinkwater en sanitaire voorzieningen per regio; verwarmingssystemen (indien relevant)_____ 104
3.4.3. Gezondheidszorgstelsel (met inbegrip van psychologische zorg) _________________________ 106
3.4.3.1. Gezondheidszorginfrastructuur per regio (ziekenhuizen, apparatuur, enz.) _____________ 107
3.4.3.2. Geschiktheidscriteria en toegang tot gezondheidszorgdiensten ______________________ 114
4

3.4.3.3. Gezondheidszorgkosten (behandelingskosten, geneesmiddelen, steekpenningen voor dokters)
_______________________________________________________________________________ 115
3.4.3.4. Discriminatie in gezondheidszorgstelsel (etnisch, religious, sociaal, enz.) _______________ 116
3.4.3.5. Diensten van niet-gouvernementele actoren in gezondheidszorg (internationaal, ngo, kerk) 119
3.4.3.6. Ziekten die niet doeltreffend behandeld kunnen worden in het land __________________ 121
3.4.3.7. Voorziening van standaardgeneesmiddelen______________________________________ 121
5

1. Toegang tot het grondgebied (van asielland naar terugkeergebied)
1.1. Documentatie
1.1.1. Nodige reisdocumenten voor repatrianten
Geldige reisdocumenten voor de burgers van Bosnië-Herzegovina, Bosne i Hercegovine
(BiH), zijn: paspoort, diplomatiek paspoort, dienstpaspoort, groepspaspoort, voor de
scheepvaart: een maritieme kaart samen met een reiscertificaat, tenzij anders gedefinieerd
door de akkoorden tussen BiH en zijn buurlanden 1 .
1.1.2. Nodige documenten in het land van terugkeer
Alle burgers van BiH die terugkeren naar BiH dienen zich te wenden tot de bevoegde
instellingen om hun verblijfplaats te registreren. Burgers kunnen slechts één permanente
verblijfplaats binnen het grondgebied van BiH registreren 2 .
Registratie en schrapping uit het register van permanente verblijfplaats en huisadres
gebeurt:
In de Republika Srpska (RS): in de openbare veiligheidsstations binnen het Ministerie van
Binnenlandse Zaken van de RS.
1 http:// www.granpol.gov.ba. De webpagina bevat (naast andere informatie, zoals openbare aankondigingen, vacatures, enz.) meer
informatie over de overeenkomsten tussen BiH en de buurlanden en algemene informatie over de nodige reisdocumenten.
Wet op de reisdocumenten van Bosnië-Herzegovina (‘Staatsblad van Bosnië-Herzegovina’, nummer 4/97, 1/99, 9/99, 32/00, 19/01). Wet
op de veranderingen en wijzigingen aan de wet op de reisdocumenten van Bosnië-Herzegovina, gepubliceerd in ‘Staatsblad van Bosnië-
Herzegovina’, nummer 33/08 van 22 april 2008; correctie van de wet op de veranderingen en wijzigingen van de wet op de
reisdocumenten van Bosnië-Herzegovina (‘Staatsblad van Bosnië-Herzegovina’, nummer 39 van 13.05.2008).
2 Wet op de permanente en tijdelijke verblijfplaats van de burgers van BiH, gepubliceerd in het Staatsblad van Bosnië-Herzegovina,
nummer 32/01.
6

In de Federatie van Bosnië-Herzegovina (FBiH): bij de politiebesturen binnen het kantonnaal
ministerie van Binnenlandse Zaken.
In het Brčko District (BD): in het openbare register van het bestuur van het Brčko District,
onder de afdeling voor persoonlijke documentatie.
Tijdens de vaste verblijfplaatsregistratie dienen de burgers juiste en authentieke informatie
te verstrekken. Een aanvraag voor een vaste verblijfplaatsregistratie dient binnen 60 dagen
na de totstandkoming van een vaste verblijfplaats ingediend te worden bij de bevoegde
autoriteit. Een identificatiekaart of andere documentatie ter identificatie dient samen met
de aanvraag ingediend te worden.
De ID-kaart is een openbaar document dat dienst doet als documentatie voor de identiteit,
de geboorteplaats- en datum, de permanente of tijdelijke verblijfplaats van een ontheemde
en het burgerschap van BiH 3 .
Alle burgers ouder dan achttien jaar dienen te beschikken over een ID-kaart.
1.1.3. Hoe worden de nodige documenten verkregen?
Reisdocumenten – paspoort
Burgers in het buitenland, die een vordering tot uitreiking van een reisdocument voor de
eerste keer indienen, dienen een geboorteakte en een burgerschapscertificaat dat minder
dan zes maanden oud is, een foto van 3,5 x 4,5 cm (niet uit een machine en minder dan zes
maanden oud), en een document dat de identiteit kan bewijzen (d.w.z. een reisdocument,
3
Wet op de identificatiekaart van de burgers van Bosnië-Herzegovina, gepubliceerd in het Staatsblad van Bosnië-Herzegovina, nummer
32/01, 16/02).
Met een aanvraag tot uitreiking van de ID-kaart dient een burger het bewijsmateriaal van zijn burgerschap van BiH en twee voldoende
grote foto’s over te leggen.
Een aanvraag tot vervanging van de ID-kaart dient uiterlijk vijftien dagen voorafgaand aan de vervaldatum van de huidige ID-kaart
ingediend te worden, en in andere gevallen wordt de aanvraag tot vervanging van de ID-kaart binnen 60 dagen nadat de reden voor
vervanging heeft plaatsgevonden, verwacht. De vervangingsprocedure en bevoegdheid van de instantie om de ID-kaart te vervangen, is
dezelfde als bij de uitreiking van de ID-kaart.
7

een identificatiedocument of een rijbewijs dat werd uitgereikt door het CIPS of een ander
geldig document met foto dat werd uitgereikt door de bevoegde instanties binnen het
consulaire gebied) in te dienen.
Diplomatieke en/of consulaire missies van BiH kunnen reisdocumenten uitreiken aan
burgers die drie maanden of langer in het gebied verbleven, als hun paspoorten verlopen
zijn of als ze beschadigd, gestolen of kwijtgespeeld werden.
Burgers van BiH in het buitenland, die een geldig reisdocument hebben dat tijdens de
indiening van de vordering tot uitreiking van een reisdocument op het punt staat te
verlopen, zijn niet verplicht om een geboorteakte te verkrijgen als hun geldig reisdocument
een correct persoonlijk identificatienummer bevat.
Reiscertificaat
In het geval dat documenten verloren raken of gestolen worden, dient de diefstal gemeld te
worden aan de politie en kan de ambassade benaderd worden met het politierapport om
een reiscertificaat uit te reiken of indien mogelijk een nieuw paspoort. U bent verplicht om
uw identiteit en burgerschap te bewijzen en vorige reisdocumenten ongeldig te maken.
Reiscertificaten worden enkel in noodgevallen uitgereikt aan burgers van BiH.
Reiscertificaten worden alleen gebruikt voor een enkele reis. De geldigheid van een
reiscertificaat bedraagt twintig dagen. Om een reiscertificaat te verkrijgen, dient u een
volledige vordering tot uitreiking van een reiscertificaat, een origineel
burgerschapscertificaat en een geboorteakte dat minder dan zes maanden oud is, een foto
van 3,5 x 4,5 cm, en een postwissel over te leggen.
ID-KAART
De uitreiking, nietigverklaring en vervanging van de ID-kaart worden uitgevoerd:
8

In de RS: in de openbare veiligheidsstations binnen het ministerie van Binnenlandse Zaken
van de RS.
In de FBiH: bij het politiebestuur binnen het kantonnaal ministerie van Binnenlandse Zaken.
In het BD: bij de bevoegde autoriteit die functioneel handelt als een staatsinstelling.
1.1.4. Prijs van de nodige documenten
Prijzen voor reisdocumenten:
Paspoort voor volwassenen 241,19 BAM 123,31 euro
Paspoort voor kinderen tot zestien jaar 148,12 BAM 75,73 euro
Duplicaatpaspoort 426,00 BAM 217,81 euro
Duplicaat van kinderpaspoort 234,00 BAM 119,64 euro
Reiscertificaat 55,00 BAM 28,12 euro
1.2. Reizen naar het land van herkomst
1.2.1. Per vliegtuig
BiH is via vier internationale luchthavens in Sarajevo, Mostar, Banja Luka en Tuzla
toegankelijk per vliegtuig.
Vluchten van de vermelde luchthavens naar de West-Europese landen duren tussen een en
vier uur. De prijzen variëren naargelang de luchtvaartmaatschappij en de tijd van het jaar. De
luchtvaartmaatschappij is verantwoordelijk voor geregistreerde bagage, d.w.z. bagage die
geregistreerd staat aan het incheckpunt waar de passagier een bagagehanger krijgt. De
passagier is verantwoordelijk voor de handbagage.
9

De hoeveelheid bagage die vervoerd kan worden is afhankelijk van de
luchtvaartmaatschappij en reisklasse.
Alle informatie in verband met reisdocumenten, kentekenbewijzen of visumplicht om de
grenzen over te steken, kan verkregen worden bij de ambtenaren van het operationele
centrum op het hoofdkantoor van de grenspolitie van BiH.
Hoofdkantoor van de grenspolitie van BiH
Telefoon: +387 33 755 300
www.granpol.gov.ba
Zie de volgende webpagina’s voor meer informatie met betrekking tot reizen per vliegtuig
naar BiH:
Naamloze vennootschap Luchthaven van Sarajevo
Tel.: + 387 33 289 100, 289 267
E-mail: info@sarajevo-airport.ba
http://www.sarajevo-airport.ba
Internationale Luchthaven van Mostar
Tel.: + 387 36 350 212, 350 992
E-mail: info@mostar-airport.ba
http://www.mostar-airport.ba
Internationale Luchthaven van Banja Luka
Tel.: + 387 51 535 210
E-mail: info@banjaluka-airport.com
http://www.banjaluka-airport.com
De naamloze vennootschap Internationale Luchthaven van Tuzla werd op 12 juni 2008 voor
de burgerluchtvaart geopend.
Tel.: + 387 35 302 400
10

1.2.2. Over land
De staatsgrens van BiH kan enkel met geldige reisdocumenten en op het daartoe
aangewezen tijdstip overgestoken worden aan de grensovergangen (die vastgesteld werden
door de raad van ministers van BiH), tenzij anders bepaald door akkoorden tussen BiH en zijn
buurlanden. BiH heeft 52 grensovergangen: 40 langs de weg, 4 via de lucht en 8 aan een
spoorweg.
Contactgegevens van de organisatie-eenheden met betrekking tot de veiligheid bij de
grensovergang:
Het hoofdkantoor van de grenspolitie van Bosnië-Herzegovina in Sarajevo
Reufa Muhića 2A
Tel.: +387 33 755 300
Veldkantoor voor de beveiliging van de luchthaven van Sarajevo
Reufa Muhića 2A
Tel.: +387 33 755 114
Noordoostelijk veldkantoor in Bijeljina
Tiršova 9
Tel.: +387 55 225 114
Noordwestelijk veldkantoor
Bosanska Gradiška
Gradiška Vuka Karadžića bb
Tel.: +387 51 825 664
Westelijk veldkantoor
Bosansko Grahovo
Vojislava Ivetića bb
11

Tel.: +387 34 851 015
Zuidelijk veldkantoor
Čapljina Hrvatskih Branitelja bb
Tel.: +387 36 811 014
Oostelijk veldkantoor
Višegrad
Gavrila Principa bb
Tel.: +387 58 633 015
1.2.3. Over zee
Niet relevant.
1.3. Binnenkomstprocedure
1.3.1. Per vliegtuig
De reisdocumenten van alle passagiers dienen gecontroleerd en afgestempeld te worden bij
binnenkomst van BiH. Dit is de officiële registratieprocedure om terug te keren naar BiH. Er
is geen andere registratie- of binnenkomstprocedure.
Wat de uitwijzing naar BiH betreft, kan iemand die uitgewezen wordt met of zonder escorte
terugkeren. De escorte zal overgenomen worden door de grenspolitie van BiH. Bij aankomst
op de luchthaven in BiH zal een ambtenaar van de grenspolitie van BiH haar database
controleren om uit te zoeken of er strafrechtelijke vervolgingen werden ingesteld tegen die
persoon wegens het plegen van een strafbaar feit. Als dit het geval is, stelt de ambtenaar
een proces-verbaal op en bezorgt hij de informatie aan het bevoegde parket dat verdere
procedures zal overnemen.
12

Als er geen strafrechtelijke vervolgingen lopen, dient de grenspolitie de persoon niet vast te
houden en zal laatstgenoemde naar zijn/haar verblijfplaats doorverwezen worden 4 .
1.3.2. Over land
Wanneer u een auto binnenbrengt in BiH dient u over documentatie te beschikken voor de
registratie en het bezit van het voertuig, en de aansprakelijkheidsverzekering die geldig is
voor het grondgebied van BiH.
Met het oog op de goedkeuring om de staatsgrens over te steken, dient zowel de bestuurder
als het voertuig te voldoen aan de voorwaarden om de staatsgrens over te steken.
Als een burger van BiH het land binnenkomt met een voertuig met buitenlandse
nummerplaten die niet voldoet aan de gestelde eisen voor grensovergang, mag
laatstgenoemde BiH binnentreden, maar dan wel zonder het voertuig.
Informatie over het vervoer van goederen en de douane kan verkregen worden van de
grenspolitie van Bosnië-Herzegovina.
Hoofdkantoor van de grenspolitie van BiH in Sarajevo
Reufa Muhića 2A
Tel.: +387 33 755 300
1.3.3. Over zee
Niet relevant.
1.4. Impact van eerdere handelingen en statussen bij binnenkomst
4 Informatie afkomstig van het interview met Robert Perić, commandant van de grenspolitie op de luchthaven van Mostar en Nijez Bajat op
11 juli 2008.
13

1.4.1. Impact van eerdere vluchtelingen- of subsidiaire beschermingsstatus
De situatie is zodanig van aard, dat er geen relevante gegevens bestaan over de eventuele
negatieve invloed die de machthebbers in BiH hebben tegenover personen die terugkeren
uit het land waar zij de vluchtelingen- of subsidiaire beschermingsstatus genoten 5 .
1.4.2. Impact van eerdere mislukte asielaanvraag
Er is geen informatie beschikbaar over eventuele problemen die ontstonden door een
eerdere mislukte asielaanvraag 6 .
1.4.3. Impact van eerder illegaal vertrek uit land van herkomst
Repatrianten die BiH illegaal verlaten hebben en nu terugkeren onder de procedure van
wedertoelating zijn aan geen enkele wettelijke maatregel onderworpen 7 .
1.4.4. Impact van misdaad die gepleegd werd buiten het land van herkomst
Strafbare feiten of schendingen die gepleegd werden buiten BiH, evenals uitspraken over
een gevangenisstraf of ingetrokken of betekende strafvonnissen, hebben geen invloed op
personen onder wedertoelating. Deze personen zullen niet geconfronteerd worden met
juridische gevolgen in BiH.
5 In de bijlage: ondertekende verklaring en goedkeuring tot publicatie van de ambtenaar van UNHCR Sarajevo en de medewerker van het
ministerie van Veiligheid van Bosnië-Herzegovina. De verklaring werd ondertekend in augustus 2008. Onderzoeker: Nedžmija Kukričar,
‘Vaša prava BiH’, Sarajevo.
6 Idem.
7 Idem.
14

1.5. Douanevoorschriften
De grenscontrole wordt uitgevoerd door de grenspolitie bij de grensovergang, maar in
speciale gevallen, wanneer de controle langer duurt of wanneer iemands waardigheid dient
beschermd te worden, zal de controle uitgevoerd worden op een bijzondere lokatie binnen
het gebied van de grensovergang 8 . Elke reiziger is verplicht om alle goederen die hij/zij
binnenbrengt in BiH te melden, als de douanebeamte daartoe verzoekt 9 . Zowel de burgers
van BiH als buitenlandse burgers worden niet geconfronteerd met beperkingen om
indrukwekkende geldsommen of andere betalingsvoordelen binnen te brengen, als het
bedrag kleiner is dan 10.000,00 BAM (ongeveer 5.100 euro). Als het gaat om een groter
bedrag, wordt de controle uitgevoerd door douanebeambten bij grensovergangen.
Burgers van BiH die terugkeren uit het buitenland kunnen vrijgesteld worden van de betaling
van invoerrechten voor persoonlijke roerende goederen die minstens zes maanden voor de
schrapping uit het verblijfplaatsregister in het land van waaruit hij/zij komt en van waaruit
hij/zij verhuisd is naar BiH met de bedoeling om deze roerende goederen te gebruiken in de
verblijfplaats in BiH in zijn bezit waren 10 . Als een volledig gezin uit het buitenland terugkeert,
wordt het douanevoorrecht slechts aan één lid van het gezin toegekend. Alle items die
vrijgesteld zijn van de betaling van invoerrechten, zijn ook vrijgesteld van de betaling van
btw 11 .
1.6. Toegang tot terugkeergebied
1.6.1. Beperkingen op binnenlandse reizen
8
Reglement over de wijze van grenscontrole (Staatsblad van Bosnië-Herzegovina, nummer 10/06, gepubliceerd op 14 februari 2006, in
werking getreden op 7 december 2005 op de dag van uitgave.
9
Wet op het douanebeleid van Bosnië-Herzegovina (Staatsblad van Bosnië-Herzegovina, nummer 57/04. De wet werd gepubliceerd op 16
december 2004, trad in werking op 12 december 2004; ze wordt toegepast sinds 1 mei 2005.
10
Meer informatie op het hoofdkantoor van BiH, Reufa Muhića 2A, Tel.: +387 33 755 300.
11
Wet op de belasting over de toegevoegde waarde (Staatsblad van Bosnië-Herzegovina, nummer 9/05). De wet werd gepubliceerd op 24
februari 2005, trad in werking op 11 maart 2005, en wordt uitgevoerd sinds 1 juli 2005.
15

Er zijn geen beperkingen op binnenlandse reizen doorheen het grondgebied van BiH. Als
onderdeel van hun reguliere werkzaamheden controleren en waarborgen de ambtenaren
van het ministerie van Binnenlandse Zaken van beide entiteiten de bewegingsvrijheid in heel
BiH. Ook de bijkomende controle van de bewegingsvrijheid wordt uitgevoerd door leden van
LOT (Liaison Observation Team)-huizen die werden opgericht door EUFOR, en die
veldinformatie verstrekken op hun website: http://www.euforbih.org/eufor/index.php.
1.6.1.1. Administratieve beperkingen
In BiH zijn er geen administratieve beperkingen op het verkeer van mensen en dingen. De
officiële identiteitskaart of een geldig reisdocument zijn vereist. Deze documenten worden
gebruikt om de identiteit en verblijfplaats van burgers te documenteren.
1.6.1.2. Praktische belemmeringen
Het dagelijkse verkeer in BiH gebeurt zonder enige praktische belemmeringen. Alle
informatie over de verkeerstoestand op de wegen, verkeersbeperkingen en opstoppingen in
BiH kan verkregen worden op de website van de Automobielclub van BiH:
http://www.bihamk.ba/mapa/news.aspx.
1.6.2. Gevaarlijke gebieden of gebieden die onmogelijk bereikbaar zijn
BiH is het Zuidoost-Europese land met de meeste landmijnen. In totaal telt het land 1.755
km² aan landmijnen ofwel 3,42% van het hele grondgebied. Naar schatting zal de ontmijning
van de bestaande mijnenvelden afgerond zijn tegen 2019. Informatie over mijngebieden en
ontmijningsactiviteiten is beschikbaar op de website van BH MAC:
http://www.bhmac.org/ba/stream.daenet?kat=1.
16

1.6.3. Reismiddelen in het binnenland
Het vervoer per spoor wordt in BiH uitgevoerd door twee openbare bedrijven: De
Spoorwegen van de Federatie van BiH met hoofdkwartier in Sarajevo en De Spoorwegen van
de Republika Srpska met hoofdkwartier in Banja Luka. De spoorweginfrastructuur wordt
beheerd door de naamloze spoorwegvennootschap van BiH. De hoofdspoorwegen zijn:
Ploče-Mostar-Sarajevo-Zenica-Doboj-Bosanski-Šamac-Vinkovci (kruising in de Republiek
Kroatië) en verder in de richting van Centraal- en Oost-Europa. Bosanski Novi (met
verbinding naar Kroatië)–Bihać-Prijedor-Banja Luka-Doboj-Tuzla (met scheiding voor het
Brčko District/Luka Brčko)-Zvornik-de Republiek Servië.
Contactinformatie over spoordiensten:
Spoorwegen van BiH, hoofdkantoor in Mostar
Ivana Krndelja 1
Tel.: +387 33 312 194
Spoorwegen van FBiH in Sarajevo
Musala 2
Tel.: + 387 33 657 313
Spoorwegen van de Republika Srpska A.D. in Doboj
Svetog Save 71
74000 Doboj-Republika Srpska, BiH
Tel.: +387 53 241 368, 209 000
Fax: +387 53 222 247, 224 743
De Automobielclub van Bosnië-Herzegovina (BiHAMK) geeft informatie over de
verkeerstoestand op de wegen.
Tel.: +387 33 212 772, +387 33 207 658, http://www.bihamk.ba
17

50 operationele eenheden van de Automobielclub van Bosnië-Herzegovina leveren 24 uur
per dag de volgende diensten in het hele land:
• de herstelling van voertuigen met een technisch defect;
• het vervoer van voertuigen met een technisch defect binnen de grenzen van BiH;
• het vervoer van voertuigen die beschadigd werden in een verkeersongeval;
• het uittrekken van voertuigen;
• de verwijdering of het uittrekken van vrachtwagens.
De diensten van de Automobielclub van Bosnië-Herzegovina zijn dezelfde in heel BiH. Voor
leden van deze club zijn de diensten voor wegbijstand en vervoer gratis.
CALLCENTER (verkeerstoestand op de wegen)
Tel.: +387 33 1282
Fax: +387 33 282-121
E-mail: info@bihamk.ba
De Automobielclub van de Republika Srpska
Tel.: +387 51 1285
Webpagina: ams-rs@blic.net
Info, tel.: + 387 51 319 571
18

2. Fysieke veiligheid in terugkeergebied
2.1. Lopende gewapende conflicten
Er zijn geen lopende gewapende conflicten in Bosnië-Herzegovina.
2.2. Regio’s met een extreem hoog misdaadniveau
BiH heeft geen gebieden met een bijzonder hoog veiligheidsrisico.
2.3. Misdaad
2.3.1. Regio met een extreem hoog misdaadniveau
Er zijn geen gebieden met extreem hoge misdaadniveaus in BiH.
2.3.2. Risico om een slachtoffer van mensenhandel te worden
Omwille van veiligheidsproblemen is het moeilijk om aan nauwkeurige en betrouwbare
gegevens te geraken, maar ook omdat mensenhandel een ondergrondse criminele activiteit
is en mensenhandelaars almaar geavanceerdere methoden gebruiken die moeilijk
opspoorbaar zijn. Er vallen echter een aantal gemeenschappelijke tendensen in BiH te
bespeuren, met name:
• BiH is een land van herkomst, doorvoer en bestemming voor mensenhandel.
• Een toenemend aantal slachtoffers van mensenhandel is afkomstig uit BiH en er is
een duidelijke afname van buitenlandse slachtoffers.
• Een toenemend aantal minderjarigen werd geholpen, zowel als slachtoffers van
mensenhandel en als kinderen van slachtoffers.
19

• Hoewel seksuele uitbuiting nog altijd de belangrijkste vorm van mensenhandel blijft
in BiH, worden er almaar meer individuen verhandeld voor andere doeleinden,
waaronder gedwongen arbeid en bedelen.
• Een toenemend aantal slachtoffers van mensenhandel is niet in staat om zich op een
duurzame manier te re-integreren in de maatschappij. Dat is te wijten aan een
zwakke of onbestaande re-integratiebijstand, waardoor zij herhaaldelijk het risico
lopen op huiselijk geweld, en opnieuw verhandeld en/of uitgebuit worden voor
arbeid.
• Een toenemend aantal slachtoffers van mensenhandel heeft behoefte aan
gespecialiseerde psychiatrische hulpverlening, drugrehabilitatie en andere vormen
van gespecialiseerde medische hulp. Het gebrek aan deze vormen van hulpverlening
heeft een negatieve impact op de sociale en economische re-integratiekansen van de
slachtoffers van mensenhandel.
Analyses van de beschikbare gegevens in de database van het Bureau van de
Staatscoördinator van BiH tonen aan dat de kwetsbaarste categorieën om een slachtoffer
van mensenhandel te worden minderjarige meisjes (kinderen 12 ) van dertien tot zestien jaar
oud zijn. 65% van het totaal aantal geholpen slachtoffers van mensenhandel uit BiH bestaat
uit kinderen die behoren tot de hierbovenvermelde categorie. Vrouwelijke burgers van BiH
worden dagelijks blootgesteld aan risico’s om slachtoffers van mensenhandel te worden. In
2007 bestond 44 % van het totaal aantal slachtoffers van mensenhandel uit minderjarige
onderdanen van BiH 13 14 .
De volgende mensen en instellingen zijn betrokken bij de bestrijding van mensenhandel:
De heer Samir Rizvo, Staatscoördinator
Staatscoördinator voor de Bestrijding van Mensenhandel en Illegale Migratie
Het Bureau van de Staatscoördinator
Trg BIH 1
12 Volgens het Protocol van Palermo is iedereen jonger dan 18 jaar een kind.
13 Rapport over de status van mensenhandel en illegale immigratie in BiH, Rapport over het actieplan ter bestrijding van mensenhandel en
illegale immigratie in BiH, 2007, Bureau van de Staatscoördinator voor de Bestrijding van Mensenhandel en Illegale Immigratie in BiH, 2008.
14 Alle gegevens hebben betrekking op slachtoffers van mensenhandel die seksueel uitgebuit werden. In BiH zijn er geen gegevens
beschikbaar over andere vormen van mensenhandel.
20

71000 Sarajevo
Tel./fax: +387 (0)33 710 530
Tel.: +387 (0)33 218 905
E-mail: ureddk@BIH.net.ba
www.anti-trafficking.gov.ba
Mevrouw Saliha Dzuderija
Ministerie voor Mensenrechten en Vluchtelingen
Departement Mensenrechten
Tel.: + 387 33 206-655
E-mail: ljudprav@mhrr.gov.ba
www.mhrr.gov.ba
Meer informatie is beschikbaar op:
http://www.tuzilastvobih.gov.ba/?id=8&jezik=e&kat=3&opcija=sadrzaj.
Op basis van ervaringen van Medica Zenica in 2009 en algemene statistieken, is het duidelijk
dat er een toename is van het aantal slachtoffers van mensenhandel en dat het voornamelijk
gaat om minderjarige meisjes, burgers van Bosnië-Herzegovina. “Over het algemeen zijn de
gevallen van mensenhandel van grensoverschrijdende aard, zoals te lezen staat in het
rapport over de mensenhandel in BiH. BiH is daarin meestal een doorvoerland of
bestemming voor slachtoffers die afkomstig zijn uit Oost-Europese landen. In de afgelopen
jaren verscheen er echter een nieuw fenomeen, met name de handel in vrouwen en meisjes
die in de keten rond mensenhandel gerekruteerd worden op lokaal niveau, met de
bedoeling om ze seksueel uit te buiten in andere delen van het land, terwijl het aantal
geïdentificeerde buitenlandse slachtoffers van mensenhandel voortdurend afneemt en het
aantal geïdentificeerde vrouwelijke slachtoffers van mensenhandel uit BiH tot dit jaar (2009)
almaar groter wordt.”
U vindt meer informatie in de Universal Periodic Review on Situation of Human Rights in
BiH, november 2009, opgesteld door het ministerie voor Mensenrechten en Vluchtelingen,
21

en beschikbaar op: http://www.mhrr.gov.ba/ljudska_prava/upr%20prijedlog%201-
English.pdf.
Meer informatie over slachtoffers van mensenhandel zal in mei-juni 2010 te vinden, zijn in
het rapport van het Bureau van de Staatscoördinator.
2.3.3. Risico om een slachtoffer van gedwongen prostitutie te worden
Gedwongen prostitutie is strafbaar door de strafwet uit 2003 van de Federatie van BiH en
het Brčko District.
Omdat prostitutie een specifiek maatschappelijk fenomeen is, bevindt het zich in een “grijze
zone” van de wetgeving van BiH, het is noch verboden noch wettelijk toegestaan. Er is enkel
een verbod op gedwongen prostitutie en als het gebeurt op een openbare plaats kunnen de
daders voor de rechtbank gebracht worden, omdat ze de wet op de openbare orde
overtreden.
De vervolging van gedwongen prostitutie en mensenhandel met het oog op seksuele
uitbuiting wordt bovendien bemoeilijkt door de veranderende uitbuitingspatronen en het
feit dat alle activiteiten verplaatst worden naar particuliere woningen en appartementen
waar de potentiële klanten streng gecontroleerd worden door de mensenhandelaars. In
2007 hielpen niet-gouvernementele organisaties die steun en bescherming bieden aan
slachtoffers van mensenhandel meer dan 50 mensen. In dit aantal waren zowel de
slachtoffers van mensenhandel opgenomen die in de voorgaande jaren geïdentificeerd
werden als degenen die in 2007 geïdentificeerd werden. Door de informatie van niet-
gouvernementele organisaties, gezaghebbenden op het gebied van de uitvoering van de wet
en de parketten te analyseren, werden 41 personen geïdentificeerd als slachtoffers van
mensenhandel/van prostitutie. Van dit aantal kregen 24 personen een opvangplaats en de
22

hulp van safe houses. 73% van het totaal aantal nieuw-geïdentificeerde burgers komt uit
BiH 15 .
Enkele nuttige contacten zijn:
Instelling Contactpersonen
Parket van BiH
Parket van de RS
Kraljice Jelene br.88,
Sarajevo
Hoofdaanklager:
Jurčević
Marinko
Tel.: 033/707-400
Fax: 033/707-463
E-mail:
info.tuzilstvobih@gov.ba
Vladike Platona bb,
Banja Luka
Hoofdaanklager: Bukić Amor
Tel./fax: 051/316-168
E-mail: rjt@inecco.net
Parket van het Brčko District Trg Pravde br:10
Parket van de FBiH
SIPA
(State Investigation and
15 Idem.
Brčko
Tel.: 049/217-227
Fax: 049/219-088
E-mail: jtbd@jtbd.ba
Valtera Perića br.15, Sarajevo
Tel./fax: 033/442-614
Adema Buće br.102, Sarajevo
Tel.: 033/702-400
Trg Bosne i
Hercegovine br.1,
Sarajevo
Tel./fax:
033/710-530
E-mail:
ureddk@bih.net.ba
23

Protection Agency) Fax: 033/702-485
Grenspolitie van BiH Vuka Karadžića bb,Lukavica-Istočno Sarajevo
Ministerie van
Veiligheid van BiH
Staatscoördinator
van BiH
Departement Buitenlanders
Politiedepartement voor Buitenlanders
Tel.: 057/320-300
Fax: 057/320-340
Trg Bosne i Hercegovine br.1, Sarajevo
Staatscoördinator: Rizvo Samir
Tel./fax: 033/710-530
ureddk@bih.net.ba
Obala Kulina Bana br 4, Sarajevo
Tel.: 033/563-600
Fax: 033/563-632
Federaal Politiebestuur van de FBiH Mehmeda Spahe br.7, Sarajevo
Tel.: 033/280-020
Fax: 033/207-606
Federaal Politiebestuur van de RS Desanke Maksimović br.4, Banja Luka
Federaal ministerie van Arbeid en Sociaal
Beleid
Ministerie van Volksgezondheid en
Sociaal Welzijn van de RS
2.3.4. Doeltreffendheid van bescherming
Tel.: 051/334-306
Fax: 051/334-304
E-mail: mup@mup.vladars.net
Maršala Tita br.9, Sarajevo
Tel.: 033/664-245
Fax: 033/664-246
Vladike Platona bb, Banja Luka
Tel.: 051/216-599
Fax: 051/216-601
E-mail: mszs@mszs.vladars.net
24

Hoewel er de afgelopen jaren wat vooruitgang werd geboekt, is er corruptie en
georganiseerde misdaad in het land en lopen oorlogsmisdadigers er nog altijd vrij rond 16 .
In 2007 werden slechts veertien gevallen van corruptie ontdekt, dat is heel weinig in
vergelijking met de publieke perceptie van dit probleem 17 .
Er is een toenemend probleem van jeugdcriminaliteit en jongeren nemen vaker deel aan
zware criminele handelingen als moord en diefstal.
De moord op Denis Mrnjavac in Sarajevo in het begin van februari werd publiek veroordeeld
en lokte protesten uit van duizenden mensen 18 .
Er zijn belangrijke lacunes in de procedure ter bescherming van getuigen, en er is een gebrek
aan passende hulpverlening en bescherming van slachtoffers van seksueel geweld 19 .
2.3.4.1. Politie
De politie in BiH is georganiseerd op het niveau van de entiteiten, kantons en het Brčko
District.
Het State Investigation and Protection Agency (SIPA) is het eerste politiebureau op
nationaal niveau, dat in overeenstemming met de wet op het State Investigation and
Protection Agency en andere regelingen, de taken in zijn rechtsgebied in BiH uitvoert. SIPA
heeft al acties ondernomen om verdachte oorlogsmisdadigers te arresteren, heeft al
onderzoeken gevoerd tegen de witwassing van geld, heeft al de georganiseerde misdaad en
terrorisme bestreden en heeft ten slotte al getuigen ondersteund en beschermd. SIPA heeft
meer dan 850 werknemers in elf organisatorische eenheden binnen het hoofdkantoor en
vier regionale kantoren 20 .
16
Toespraak van de speciale EU-vertegenwoordiger, Christian Schwarz-Schilling op de Tweede conferentie in BiH in verband met de
samenwerking van politie en justitie, gepubliceerd op 23 mei 2007, geraadpleegd op 24 juli 2008.
http://www.eusrbih.eu/media/speeches/1/Template.aspx?cid=1025,2,1
17
Informatie over de veiligheidssituatie in Bosnië-Herzegovina, gepubliceerd in maart 2008, geraadpleegd op 24 juli 2008.
http://www.msb.gov.ba/home/index.php?option=com_content&task=view&id=18&Itemid=36&lang=hr
18
Eerste kwartaalrapport van het UNDP van januari-maart 2008, geraapleegd op 25 juli 2008.
http://www.undp.ba/index.aspx?PID=14
19
Rapport van Amnesty International, gepubliceerd in de eerste helft van 2008, geraadpleegd op 8 juli 2008.
http://thereport.amnesty.org/eng/regions/europe-and-central-asia/bosnia-and-herzegovina
20
State Investigation and Protection Agency (SIPA), geraadpleegd op 8 juli 2008.
http://www.sipa.gov.ba/hr/uvod.html
25

Van 19 tot 30 maart 2007 heeft de delegatie van het Europees Comité inzake de voorkoming
van folteringen en onmenselijke of vernederende behandelingen of bestraffingen een
officieel bezoek gebracht aan BiH om de voorwaarden voor detentie en behandeling van
gevangenen te controleren in talrijke gevangenissen van het land. Tijdens het bezoek
verzamelde de delegatie een groot aantal uitspraken over mishandeling door de politie. Er
wordt vaak geslagen en geschopt, en met de wapenstok geslagen. Meestal gebeurde dit
tijdens het verhoor van verdachten door de misdaadonderzoekers.
De delegatie wees erop dat honkbalknuppels, metalen staven en andere ongepaste
voorwerpen dringend verwijderd dienen te worden uit lokalen waar de politie verdachten
ondervraagt 21 .
2.3.4.2. Rechtspraak
De rechtbanken in BiH zijn georganiseerd op het niveau van de entiteiten, kantons en het
Brčko District, evenals op nationaal niveau.
Het Grondwettelijk Hof van BiH is de hoogste en laatste instantie inzake juridische
aangelegenheden. Het Hof van BiH heeft jurisdictie over oorlogsmisdaden, georganiseerde
misdaad, witteboordencriminaliteit en corruptie 22 .
Soms bemoeien politieke partijen zich met het werk in de rechtbanken als het gaat om zaken
die politiek gevoelig liggen. Begin juli 2007 heeft de Hoge Vertegenwoordiger Miroslav
Lajčak politiebeambten uit de RS ontslagen, omwille van de inmenging van justitie in
verband met de samenwerking met het Internationaal Oorlogstribunaal van Den Haag. Ook
in juli 2007 heeft het ministerie van Binnenlandse Zaken van de RS 35 politieofficieren
21 Rapport van het Europees Comité inzake de voorkoming van folteringen en onmenselijke of vernederende behandelingen of
bestraffingen (CPT), gepubliceerd tijdens de tweede helft van 2007, geraadpleegd op 7 juli 2008.
http://www.ecoi.net/file_upload/1226_1190735846_2007-34-inf-eng.pdf
22 Het Hof van Bosnië-Herzegovina, geraadpleegd op 28 juli 2008.
http://www.sudbih.gov.ba/?opcija=sadrzaj&id=3&jezik=b
26

geschorst, omdat ze genoemd werden als massamoordenaars in Srebrenica in 1995 door de
Commissie voor Srebrenica van de regering van de RS 23 .
Corruptie bij de rechterlijke macht, politie en openbare diensten vormt een belangrijke
belemmering om van BiH een rechtsstaat te maken. De rechters die onafhankelijk werken,
worden blootgesteld aan verschillende vormen van intimidatie 24 .
De rechtbanken in BiH hebben twee miljoen onopgeloste zaken. Het ministerie van Justitie
van BiH is als toonaangevende coördinerende instantie verantwoordelijk om het probleem
van de talrijke hangende rechtszaken op te lossen 25 .
23
Landenrapporten over mensenhandelpraktijken voor 2007, uitgegeven door het Bureau voor Democratie, Mensenrechten en Arbeid, 11
maart 2008, geraadpleegd op 4 juli 2008.
24
Rapport over Bosnië-Herzegovina voor 2007, door de organisatie Freedom in the World, gepubliceerd in het begin van 2008,
geraadpleegd op 24 juli 2008.
http://www.freedomhouse.org/inc/content/pubs/fiw/inc_country_detail.cfm?year=2008&country=7357& pf
25
Gepubliceerd in 2007, geraadpleegd op 28 juli 2008. http://www.mpr.gov.ba/hr/str.asp?id=4
27

3. Sociale zekerheid en bescherming
De rechtshandelingen in BiH die van toepassing zijn op de basisprincipes van de sociale
zekerheid en bescherming en ze vormen, zijn: de grondwet van BiH, de grondwet van de
FBiH, de grondwet van de RS en het Statuut van het BD 26 .
BiH beschikt niet over een unieke staatswet, maar in plaats daarvan worden de sociale
zekerheid en bescherming geregeld via het sociale beschermingssysteem dat behoort tot het
rechtsgebied van de entiteiten, dat zijn de Federatie van BiH en de RS, evenals het BD van
BiH.
In de FBiH wordt het uitgevoerd door middel van de kantonnale wetten, terwijl het in de RS
op gemeentelijk niveau gebeurt, en via de wetgeving van het BD in het BD van BiH.
In BiH zijn er veel soorten van sociale bescherming. Ze stemmen niet overeen, omwille van
tal van voorschriften op dit vlak (entiteitswetten, kantonnale wetten, enz.), maar de meest
voorkomende vormen van sociale bescherming zijn: financiële en andere materiële bijstand,
opleiding om te werken en wonen, plaatsing in een ander gezin/huishouden, plaatsing in
sociale beschermingsinstellingen, sociale en andere professionele diensten, thuiszorg en
thuishulp, enz.
De situatie in BiH inzake sociale zekerheid en bescherming is heel moeilijk. Naast tal van
wetten zijn de redenen hiervoor onvoldoende budgetvoordelen voor dit doel, talrijke
begunstigden van de sociale zekerheid, lage sociale uitkeringen, evenals onregelmatigheden
bij de betaling van sociale uitkeringen.
26 Grondwet van Bosnië-Herzegovina (bijlage 4 van het Algemeen Vredesakkoord, gestart in Dayton op 23 november 1995, ondertekend in
Parijs op 14 december 1995), artikel III – Verantwoordelijkheden van en betrekkingen tussen de instellingen van Bosnië-Herzegovina,
paragraaf 2, Verantwoordelijkheden van de entiteiten – punt b. Grondwet van de Federatie van Bosnië-Herzegovina (‘Staatsblad van de
Federatie van Bosnië-Herzegovina’, nummer 01/94 van 30 maart 1994), artikel II – Mensenrechten en fundamentele vrijheden,
subparagraaf A – algemene bepalingen, artikel 2, paragraaf 1, punt n.
Grondwet van de Republika Srpska (‘Staatsblad van het Servische volk in Bosnië-Herzegovina’, nummer 03/92 van 16.03.1992), Afdeling I –
Algemene bepalingen, artikel 5, paragraaf 1, punt 3, Afdeling III – Economische en sociale betrekkingen, artikel 61.
Statuut van het Brčko District van Bosnië-Herzegovina (‘Staatsblad van Bosnië-Herzegovina’, nummer 9/00 van 6 april 2000), Afdeling I –
Algemene bepalingen, functies en bevoegdheden van het Brčko District, artikel 9, paragraaf 1, punt 10.
De grondwetten van Bosnië-Herzegovina, de Federatie van Bosnië-Herzegovina, de Republika Srpska en het Statuut van het Brčko District
waren onderhevig aan talrijke veranderingen en wijzigingen, maar we zullen ze niet vernoemen, omdat de veranderingen geen invloed
hadden op de sociale bescherming.
28

3.1. Regio’s zonder re-integratie- en terugkeermogelijkheden
BiH heeft geen regio’s waar re-integratie en terugkeer onmogelijk zijn.
Na de oorlog werden 260.388 woningen heropgebouwd, dat is 58% van alle woningen die
vernield of beschadigd werden tijdens het oorlogsconflict. 43.000 gezinnen of 135.000
mensen wachten nog altijd om terug te keren. Het gaat bovendien om een ingewikkeld
probleem, omwille van collectieve centra die nog altijd 2.540 gezinnen of 7.000 mensen
opvangen 27 . Slechts 0,3% van de zaken is nog altijd niet opgelost.
Vanuit het oogpunt van de onontplofte toestellen is de veiligheidssituatie in BiH zodanig dat
er nog altijd onontplofte mijnen zijn, en er nog altijd gewerkt wordt aan hun ontmijning. Er is
ook een strategie om mijnen en onontplofte toestellen tegen 2019 te verwijderen 28 .
Vanuit het oogpunt van de persoonlijke veiligheid van de repatrianten is de
veiligheidssituatie in BiH goed en stabiel 29 .
In sommige gebieden van BiH (vooral in afgelegen dorpen) is de kwestie van de
infrastructuur niet opgelost, dat is een van de dingen die een terugkeer belemmert. Het
grootste struikelblok bij de huidige terugkeer is dat een zogenaamde duurzame terugkeer
niet bestaat 30 . Duurzame terugkeer houdt niet alleen de fysieke terugkeer naar het
vooroorlogse eigendom in, maar ook het recht op werk, werkgelegenheid,
ziektekostenverzekering en medische behandeling, onderwijs, pensioenen, toegang tot
27 http://www.civilnodrustvo.ba/v2/index.php?opcija=vijesti&kat=&id=319. Centrum ter bevordering van de burgersamenleving – Nieuws
van het eerste Congres van vluchtelingen, ontheemden en repatrianten naar Bosnië-Herzegovina. Het Congres werd gehouden op 13 juni
2007. De onderzoeker vond de tekst op 25 juli 2008.
28 http://www.bhmac.org/ba/stream.daenet?kat=1
Nieuwe algemene beoordeling van de toestand van de mijnen in Bosnië-Herzegovina – Bevorderlijke actiestrategie voor de periode 2009-
2019. Tekst gepubliceerd in 2007 – de exacte publicatiedatum wordt niet vermeld. De onderzoeker vond de tekst op 28 juli 2008 op het
vermelde adres.
29 http://www.bih-rss.net/article_bezbjednosna_situacija_u_bih_stabilna_77218.htm.
EUFOR evalueerde de veiligheidssituatie in Bosnië-Herzegovina als stabiel. Het nieuws werd gepubliceerd op 13 november 2007. De
onderzoeker vond de tekst op 27 juli 2008 op het vermelde adres.
30 http://www.sarajevo-x.com/clanak/080620154
De vertegenwoordiger van de secretaris-generaal van de Verenigde Staties voor de mensenrechten en ontheemden, Walter Klein,
verklaarde tijdens het bezoek aan Bosnië-Herzegovina dat de regering van Bosnië-Herzegovina inspanningen levert, maar er zijn nog altijd
ernstige belemmeringen voor een duurzame terugkeer, en daarom dienen de gezaghebbers van Bosnië-Herzegovina meer hun
verantwoordelijkheid op te nemen inzake duurzame terugkeerprojecten. Het nieuws werd gepubliceerd op 20 juni 2008. De onderzoeker
vond de tekst op 28 juli 2008 op het vermelde adres.
29

openbare diensten, enz. In de praktijk wordt duurzame terugkeer niet volledig uitgevoerd,
omdat er altijd een aantal rechten zijn die de repatrianten niet kunnen verwezenlijken.
Meestal hangt het samen met het werkherstel, maar er kan zich ook een ongelijke toegang
tot rechten voordoen op andere genoemde gebieden.
3.2. Huisvesting en opvang
Tijdens de oorlog en in de naoorlogse periode waren er een groot aantal zogenaamde
‘collectieve centra’ waar intern ontheemden werden ondergebracht. Van 1995 tot heden
hebben de meeste mensen deze vorm van opvang verlaten. Sommigen slaagden erin terug
te keren naar hun eigendom (als ze er een hadden), anderen trokken naar specifieke
woningen/appartementen die ter beschikking werden gesteld aan oorlogsinvaliden en
gezinnen van soldaten die in de oorlog omgekomen waren. Zelfs ambtenaren zeggen vaak
dat BiH geen collectieve centra voor intern ontheemden heeft. Sommige ervan doen nog
altijd dienst en vangen meestal (in heel slechte omstandigheden) ouderen op die geen geld
hebben om zelf een plek te huren of te kopen en niemand hebben om voor hen te zorgen.
3.2.1. Teruggave en/of vergoeding van eigendom
Het Algemeen Kaderakkoord voor Vrede in Bosnië-Herzegovina, dat is bijlage 7 van de
grondwet van BiH, voorziet in artikel 1 het recht van vluchtelingen en ontheemden om vrij
terug te keren naar hun huizen van herkomst. Dit betekent dat ze opnieuw in het bezit
komen van de eigendom die hen in de loop van de vijandelijkheden sinds 1991 ontnomen
werd, en dat ze recht hebben op een vergoeding voor een dergelijke eigendom die niet
hersteld kan worden 31 .
Deze bepaling heeft ongetwijfeld gezorgd voor het recht op een vergoeding voor een
eigendom die door vernietiging niet kan gerecupereerd worden. BiH heeft echter tot op
vandaag nog geen wet die deze kwestie regelt.
31 Algemeen Kaderakkoord voor Bosnië-Herzegovina, gestart in Dayton op 25 november 1995, ondertekend in Parijs op 14 december 1995.
30

Het ministerie voor Mensenrechten en Vluchtelingen van Bosnië-Herzegovina pakte uit met
het initiatief om een strategie van BiH ter uitvoering van Bijlage 7 te herzien. Hieraan werken
70 instellingen, niet-gouvernementele organisaties en internationale instellingen mee. De
strategie bepaalt onder andere de kwestie van de schadevergoeding 32 .
De essentie van de eigendomswetten is de verplichting om een claim tot herinbezitneming
van een appartement in te dienen, die binnen strikt vastgestelde termijnen diende te
worden voorgelegd aan de gemeentelijke huisvestingsinstantie, vóór 4 juli 1999 in de
Federatie en vóór 19 juni 2000 in de Republika Srpska. Voor appartementen die niet officieel
aangegeven waren als verlaten door de bevoegde gemeentelijke instantie, evenals
appartementen die gedeeltelijk of volledig vernield werden tijdens het oorlogsconflict, en
mensen die een zogenaamde oplossing van het woningfonds hadden, dat wil zeggen de
uitwisseling van woningen, werd de termijn ter indiening van de claim tot herinbezitneming
van een appartement verlengd tot 4 november 1999 in de Federatie.
Houders van het gebruiksrecht die geen claim tot herinbezitneming van een appartement
binnen de vermelde termijnen indienden, verloren definitief hun gebruiksrecht.
Deze appartementen werden verkocht door de gemeenten en gebruikt voor de alternatieve
of tijdelijke opvang van vluchtelingen en ontheemden tot 2005, toen de wet op de
terugkeer, toewijzing en verkoop van appartementen 33 werd vastgesteld. Met deze wet
dienen de gemeenten terug te keren.
Als de vennootschap die eigenaar is van het appartement geprivatiseerd werd met meer dan
51% privékapitaal, of geschrapt werd uit het vennootschapsregister, blijft de gemeente
beschikken over deze appartementen. Ze kan ze met het oog op huisvesting toewijzen aan
gezinsleden van gesneuvelde soldaten, gehandicapte oorlogsveteranen of sociaal kwetsbare
lokale burgers. In de praktijk wezen gemeenten, in een kleiner aantal gevallen, deze
32 http://sirlbih.org/
Federatie van de Verenigingen van vluchtelingen, ontheemden en repatrianten naar Bosnië-Herzegovina. Aankondiging van de vergadering
in Mostar omtrent een herziening van bijlage 7. Het nieuws werd gepubliceerd op 28 februari 2008. De onderzoeker vond de tekst op 26
juli 2008.
33 Wet op de terugkeer, toewijzing en verkoop van appartementen (‘Staatsblad van de Federatie van Bosnië-Herzegovina’, nummer 28/05
van 11 mei 2005, in werking getreden op 19 mei 2005).
.
31

appartementen toe aan hun werknemers die geen oplossing vonden voor hun
huisvestingsproblematiek.
Belangrijk om weten, is dat deze wet enkel in de FBiH uitgevaardigd werd, terwijl dat in de
RS nog altijd niet het geval is. Op 20 mei 2008 werd in de RS een werkgroep gevormd om het
wetsontwerp over appartementen in staatsbezit zonder gebruiksrecht voor te bereiden en
eens deze wet van kracht wordt, zullen de genoemde kwesties geregeld worden.
Er zijn geen deadlines in verband met de herinbezitneming van particulier onroerend goed.
Mensen van wie het eigendom beschadigd of vernield werd tijdens het oorlogsconflict
kunnen zich, rechtstreeks of via de gemeentelijke diensten (in de Federatie), dat wil zeggen
via het departement van het ministerie voor Vluchtelingen (in de RS), wenden tot het
ministerie voor Vluchtelingen en Mensenrechten van BiH of tot de entiteit of kantonnale
ministeries met jurisdictie over vluchtelingen en ontheemden. In de praktijk worden
aanvragen tot wederopbouw ingediend nadat dat aangekondigd werd in de kranten, en bij
de aanvraag worden documenten die de status van ontheemde en de omvang van de schade
aan het huis bewijzen, bijgevoegd. De steun voor de wederopbouw kan toegekend worden
in de vorm van gratis bouwmateriaal of gratis bouwwerken door de aannemer. In de praktijk
financiert vaak een internationale of niet-gouvernementele organisatie een deel van het
wederopbouwproject. Dit gebeurt via financiële steun of bouwmateriaal, of door de
bouwwerken te financieren. Mensen van wie het eigendom gedeeltelijk vernield of
beschadigd is, krijgen voor de wederopbouw ervan veel gemakkelijker en sneller steun dan
mensen van wie het eigendom volledig vernield werd, omdat een dergelijke wederopbouw
veel meer geld kost. Daarom hebben momenteel vooral mensen van wie het eigendom
volledig vernield is steun voor de wederopbouw ervan nodig.
Momenteel lopen er tal van wederopbouwprojecten in BiH. Een van de belangrijkste
projecten is een project ter waarde van 24.000.000 BAM (ongeveer 15.401.398 euro),
waarvan verwacht wordt dat het heel BiH heropbouwt. Het genoemde project wordt
gedeeltelijk gefinancierd door de Ontwikkelingsbank van de Raad van Europa en gedeeltelijk
door lokale activa.
32

Het eigendom zal gegeven worden aan begunstigden van collectieve centra 34 .
3.2.2. Huisvestingsprogramma’s in terugkeergebieden
In BiH zijn er nog altijd ontheemden die niet hun eigendom terugkregen, meestal omdat het
vernield of gesloopt werd. Repatrianten uit het buitenland, die er niet in slaagden om hun
eigendom terug te krijgen, zullen hun vluchtelingenstatus verliezen, maar zullen die van
ontheemde krijgen totdat zij hun eigendom terugkrijgen. Ontheemden (ontheemden die BiH
nooit verlaten hebben, en repatrianten die de status van ontheemde verwierven) hebben
recht op tijdelijke opvang. De tijdelijke opvang kan niet langer duren dan zes maanden, maar
kan verlengd worden. Het recht op tijdelijke opvang wordt bepaald door de gemeentelijke
dienst voor huisvestingsproblemen (in de FBiH), dat wil zeggen het ministerie voor
Vluchtelingen (in de RS). Appartementen die niet geclaimd worden voor herinbezitneming
tijdens de wettelijke termijn en nog altijd niet teruggegeven zijn aan de eigenaars
(toegewezen rechthebbenden), appartementen die niet geclaimd werden binnen de
wettelijke termijn en waarover de gemeenten kunnen beschikken, en collectieve centra
zouden gebruikt kunnen worden voor tijdelijke opvang. Dat kan ook door financiële
bijdragen gewaarborgd worden. Financiële tegemoetkoming wordt terugbetaald voor de
betaling van de huur voor het appartement die de ontheemde als onderhuurder huurt, en is
ten laste van de gemeente (in de Federatie), dat wil zeggen het ministerie voor
Vluchtelingen in de RS.
Tot eind 2006 bestond er een overgangsopvangcentrum voor burgers van BiH die
uitgewezen werden door het buitenland. Het was gevestigd in Sarajevo, meer bepaald Stup
in de gemeente Ilidža, maar het werd gesloten in november 2006. Daarom kan er in het
terugkeergebied enkel opvang gerealiseerd worden op een van de bovenvermelde
manieren, en wordt slechts een klein aantal mensen ondergebracht in collectieve centra die
binnenkort volledig gesloten zullen worden.
34 http://www.fondzapov.gov.ba/projekti2.php
Het Terugkeerfonds. De tekst verscheen in 2007, zonder de exacte datum. De onserzoeker vond deze tekst op 31 juli 2008 op het vermelde
adres.
33

3.2.3. Mogelijkheden om een huis te bouwen
Om een huis te bouwen, dient de grond in de eerste plaats als bouwgrond gekwalificeerd te
zijn. Dat is ontgonnen of onontgonnen grond met de bedoeling om erop te bouwen volgens
de wettelijke bepalingen.
Er zijn twee soorten bouwgrond:
• stedelijke bouwgrond, dat wil zeggen particuliere grond of grond in staatsbezit in de
steden;
• andere bouwgrond, dat wil zeggen grond die bestemd is om buiten de steden te
bouwen.
Er zijn drie manieren om bouwgrond te verkrijgen waarop een huis gebouwd kan worden:
• door de toewijzing van bouwgrond, waar de gemeente door middel van openbare
aanbesteding land toewijst aan natuurlijke personen of rechtspersonen om erop te
bouwen;
• door de verkoop van particuliere bouwgrond, op grond van een ondertekende
verkoopovereenkomst tussen de eigenaar van de grond en de koper bij de notaris 35 ;
• door de grond die bestemd is voor andere doeleinden om te zetten in bouwgrond
(zoals de omzetting van bos- of landbouwgrond in bouwgrond) met de nodige
vergunningen door de bevoegde overheden.
Pas nadat de kwestie van de landbouwgrond opgelost is, verwerft iemand het recht om op
het terrein, dat wil zeggen een huis, te bouwen, waarvan de grootte en de vorm zal
afhangen van de financiële middelen van de bouwheer en stedelijk-technische voorwaarden
die uitgevaardigd worden door de bevoegde gemeentelijke instantie op basis van het
stedenbouwkundige plan voor dat gebied.
35 De notarisdienst is een openbare dienst die op 4 mei 2007 in de Federatie van Bosnië-Herzegovina en op 13 maart 2008 in de Republika
Srpska zorgde voor de geldigheid van wettelijke kwesties met betrekking tot de overdracht en verwerving van eigendomsrecht of andere
wettelijke rechten op onroerend goed waarvoor een notaris noodzakelijk is. Beter gezegd: de wet op de notarissen van de Federatie van
Bosnië-Herzegovina (‘Staatsblad van de Federatie van Bosnië-Herzegovina’, nummer 45/02 van 20 september 2002, in werking getreden op
28 september 2002); de wet op de notarissen van de Republika Srpska (‘Staatsblad van de Republika Srpska’, nummer 86/04 van 24
september 2004, in werking getreden op 2 oktober 2004 en de veranderingen en wijzigingen, nummer 2/05 van 29 december 2004, in
werking getreden op 7 januari 2005, nummer 74/05 van 26 juli 2005, in werking getreden op 3 augustus 2005, nummer 91/06 van 30
augustus 2006, in werking getreden op 7 september 2006 en nummer 37/07 van 2 mei 2007).
34

3.2.3.1. Voowaarden om landeigendom te verkrijgen
Er zijn voor de burgers van BiH geen speciale voorwaarden om eigendom te verwerven,
hetgeen betekent dat alle burgers van BiH vrij het eigendom kunnen verwerven volgens de
marktregels, die afhankelijk zijn van het aanbod en de financiële middelen van de koper.
3.2.3.2. Relevante benaderende prijzen
De prijs van de bouwgrond of het huis zal afhangen van de ligging (in de stad, stedelijk
gebied of buiten de stad), de nabijheid van de infrastructuur, en ook de prijzen variëren
naargelang in welk deel van BiH de bouwgrond of het huis ligt.
Er is een heel klein aanbod van bouwgrond op de markt en dit soort grond is erg in trek,
waardoor de prijzen schommelen. De prijs van stedelijke bouwgrond die verder in het
stedelijk gebied gelegen is, bedraagt 100,00 euro per vierkante meter (m²) en loopt op tot
400,00 m² in meer nabijgelegen stadsdelen.
De prijs van 1 m² bouwgrond buiten de steden varieert van 15,00 euro tot 25,00 euro per
m², maar dicht bij de grotere steden is de prijs 50% hoger.
De prijs om een huis van redelijke kwaliteit te bouwen, bedraagt 400,00 per m².
De huisprijzen hangen in de eerste plaats af van de ligging van het huis. Een huis van 100 m²
kost in de steden 100.000,00 euro, maar in stedelijke gebieden is dat 50% hoger.
De prijzen van huizen die buiten de steden gelegen zijn, zijn 50% lager dan in de steden.
3.2.3.3. Beschikbare kredieten, subsidies en andere vormen van
hulpverlening
In BiH wijzen de ministeries op staats- en entiteitsniveau, evenals internationale humanitaire
organisaties bouwmateriaal en andere nodige activa voor de bouw van huizen toe aan
vluchtelingen, ontheemden en repatrianten. Geïnteresseerden worden via aankondigingen
35

in de kranten uitgenodigd om zich te laten registreren voor de toewijzing van een gift. In de
praktijk wordt de voorkeur gegeven aan intern ontheemden in BiH, maar het is belangrijk
om te vermelden dat het aantal aanvragen daartoe aanzienlijk gedaald is. De situatie is
dezelfde bij de sociale opvang.
De banken die kredieten verlenen voor de bouw of de aankoop van onroerend goed eisen in
de eerste plaats dat hun klanten werk hebben. De begunstigde van een krediet van ten
hoogste 15.384,00 euro dient over een of meer garanten te beschikken om de goedkeuring
van zijn/haar kredietvordering te krijgen. Voor kredieten van meer dan 15.384,00 euro kan
de begunstigde een hypothecair krediet aanvragen, maar de kredietbegunstigde dient te
documenteren waaraan het krediet zal besteed worden. Als het gaat om de bouw van een
huis, dient de kredietbegunstigde voorzien te zijn van duidelijke documentatie van de
aannemer, alle plannen en nodige vergunningen waaruit blijkt dat het huis zal gebouwd
worden.
3.2.4. Mogelijkheden om onroerend goed te kopen
Er is een klein aanbod van stedelijke bouwgrond op de markt, en een veel groter aanbod van
andere bouwgrond die buiten de stad ligt.
De situatie is vergelijkbaar met die van de aankoop van huizen, en met betrekking tot de
bouw van huizen zijn er veel bouwbedrijven beschikbaar.
3.2.4.1. Wettelijke bepalingen
De geschreven koopovereenkomst dient nagekomen te worden tijdens de aankoop van het
onroerend goed waarvoor het contract geldig is.
De eigendomsoverdracht dient te gebeuren bij de notaris, waarbij laatstgenoemde het
contract naziet en controleert of aan alle wettelijke vereisten voor de geldigheid van de
koopovereenkomst is voldaan.
36

De overdrachtsbelasting bedraagt 5% van de onroerend goedprijs.
De notariskosten bedragen:
Case: waarde van … euro
Case: waarde tot … euro Puntprijs
0 255,6 75
225,6 511,3 120
511,3 1.278,23 150
1.278,23 2.556,46 200
2.556,46 5.112,92 250
5.112,92 10.225,84 320
10.225,84 15.338,76 400
15.338,76 20.451,68 450
20.451,68 25.564,59 500
25.564,59 30.677,51 550
30.677,51 40.903,35 600
40.903,35 51.129,19 700
51.129,19 76.693,78 800
76.693,78 102.258,38 900
102.258,38 127.822,97 1.000
127.822,97 153.387,56 1.200
153.387,56 204.516,75 1.400
204.516,75 255.645,94 1.600
37

255.645,94 383.468,91 2.000
383.468,91 511.291,88 2.500
Door de punten te vermenigvuldigen met de coëfficiënt 0,8 wordt het bedrag bekomen die
de begunstigde dient te betalen om het contract te laten opstellen door de notaris. Als het
onroerend goed bijvoorbeeld 0 tot 255,6 euro waard is, bedraagt de puntprijs daarvoor 75.
Door 75 te vermenigvuldigen met de coëfficiënt 0,8 wordt het bedrag bekomen die de
begunstigde dient te betalen om het contract te laten opstellen door de notaris.
Nadat aan alle bovenstaande vereisten voldaan is, kan de koper zich laten registreren als de
eigenaar van het onroerend goed door de aanvraag tot registratie in te dienen bij de
bevoegde rechtbank, en wordt hij/zij de eigenaar/eigenares van het onroerend goed na
inschrijving in de openbare boeken over onroerend goed.
3.2.4.2. Eventuele belemmeringen voor bepaalde groepen
Iedere burger van BiH kan er zonder belemmeringen eigendom verwerven.
3.2.4.3. Relevante benaderende prijzen
Volgens deskundigen en vastgoedmakelaars stegen de onroerend goedprijzen in BiH vorig
jaar met 100%.
Momenteel kost een vierkante meter van een nieuw gebouwd appartement in het centrum
van Sarajevo tot 2.500 euro. Oude appartementen in het centrum van Sarajevo kosten van
1.000 tot 2.000 euro. Na Sarajevo is Banja Luka de duurste stad. Ten opzichte van vorig jaar
zijn de prijzen aanzienlijk toegenomen, en nu kost een vierkante meter in de oude
gebouwen in het stadscentrum tot 1.000 euro, voor kleinere appartementen loopt dit op tot
38

1.100 euro. De kostprijs van nieuwe appartementen in het centrum van Banja Luka bedraagt
1.400 tot 1.500 euro.
De onroerend goedprijzen in BiH bedroegen in mei 2008:
Stad Prijs: … euro/m²
Sarajevo Tot 1.000 (oude appartementen)
1.000–2.000 (oude appartementen in het
stadscentrum)
1.000–2.500 (nieuwbouw)
Banja Luka Tot 1.000 (oude appartementen in het
stadscentrum)
1.400–1.500 (nieuwbouw)
Mostar 600–750 (oude appartementen)
Zenica 650–750
meer dan 1.000 (nieuwbouw)
Tuzla 750 (oude appartementen)
1.000 (nieuwbouw)
Trebinje Ongeveer 750 (oude appartementen)
3.2.4.4. Beschikbare kredieten en subsidies
Tot 1.000 (nieuwbouw)
De Investerings- en Ontwikkelingsbank (‘Investiciono-Razvojna Banka’) van de Republika
Srpska beheert de eigendommen van de RS die via zes fondsen geregeld worden. Een
daarvan is het Woningfonds van de Republika Srpska. De activa van dit fonds worden via elf
banken in de vorm van woonkredieten verdeeld. De kredieten zijn bedoeld voor de aankoop,
bouw, wederopbouw en uitbreiding van woningen. De kredieten worden in bedragen van
2.500 tot 25.000 euro toegewezen voor de wederopbouw en uitbreiding van woningen, en
39

van 5.000 tot 50.000 euro voor de aankoop en bouw van de eerste woning in eigendom met
een terugbetalingstermijn van maximum twintig jaar. De rentevoet bedraagt 4,00% voor
gezinnen van gesneuvelde soldaten, gehandicapte veteranen (I-IV-categorie), en gezinnen
met vier of meer kinderen. Jonge koppels met (beiden) een universitair diploma en gezinnen
met drie kinderen betalen een rente van 4,70%, terwijl jonge koppels waarbij een van de
echtgenoten een universitair diploma heeft en gezinnen met twee kinderen een rente van
5,20% betalen. Alle anderen betalen de basisrente van 6,00%.
In de Federatie van BiH zijn er geen subsidies voor huisvesting, en daarom dienen de
kredieten rechtstreeks bij de banken verkregen te worden waarbij de rentevoet tussen
7,50% tot 10% en meer bedraagt.
3.2.5. Mogelijkheden om een huis of appartement te huren
Als gevolg van een groot aantal ontheemden en migratie van de dorpen naar de steden
veranderen de prijzen om een huis of appartement te huren voortdurend. Onroerend goed
wordt meestal verhuurd op grond van een mondelinge overeenkomst, hetgeen betekent dat
noch de verhuurder noch de huurder volledig wettelijk beschermd zijn.
3.2.5.1. Eventuele belemmeringen voor bepaalde groepen
Om het even welke groep kan een appartement of huis huren in BiH.
3.2.5.2. Relevante benaderende prijzen
De prijzen van huurwoningen en huurappartementen verschillen naargelang de ligging,
grootte, inrichting en kwaliteit van het onroerend goed. De prijzen schommelen tussen 75 en
meer dan 500 euro per maand.
40

3.2.5.3. Beschikbare subsidies
Ontheemden, vluchtelingen en repatrianten van wie het eigendom vernield is en nog altijd
niet teruggegeven werd, en recht hebben op alternatieve opvang, ontvangen een subsidie
van 50 tot 100 euro om de huur te betalen.
3.2.6. Tijdelijke, alternatieve opvang op middellange termijn
In BiH zijn er geen officiële alternatieve opvangmogelijkheden op middellange termijn. Een
groot aantal mensen behoort tot de bijzondere categorie van vluchteling en ontheemde
gezinnen, evenals repatriantengezinnen die onderhuurders zijn. De huur varieert in BiH en
hangt af van de sociaal-economische omstandigheden in het land, de aard en grootte van de
gehuurde woning, de ligging (een stedelijk of landelijk gebied, een grotere of kleinere stad,
het kanton, de regio, de entiteit…), het aantal gezinsleden, enz.
Volgens een ruwe schatting schommelt de huur in BiH tussen 100 KM (51,28 euro) en 1.000
KM (512,82 euro) 36 .
Van alle ontheemden in BiH leven de meesten in particuliere eigendommen van andere
mensen en na hen volgen de begunstigden van collectieve centra. De overgrote
meerderheid van de gezinnen maakt gebruik van appartementen die specifiek gebouwd
werden voor de opvang van ontheemden in het BD, en vervolgens van onopgeëiste en
particuliere eigendommen van andere mensen 37 . U vindt meer informatie op:
http://www.mhrr.gov.ba/PDF/UporednaAnalizaHrvatski.pdf
of
36 De opgegeven informatie werd overgenomen uit interviews met vluchtelingen en repatrianten in BiH in juli 2008. De inhoud van de
interviews en de namen van de geïnterviewden zijn beschikbaar in de database van Medica Zenica.
37 De brochure: ‘Vergelijkende analyse van de toegang tot rechten van vluchtelingen en ontheemden’, gepubliceerd door het minsterie
voor Mensenrechten en Vluchtelingen, BiH, Sarajevo, december 2005 is de enige volledig systematische bron die beschikbaar was in
Medica Zenica over de vluchtelingen-, ontheemden- en repatriantenkwestie in BiH. Deze bron is beschikbaar op de website van het
ministerie voor Mensenrechten en Vluchtelingen, dus hieruit kan opgemaakt worden dat het ministerie nog altijd deze bron als relevant
beschouwd, met in het achterhoofd dat de informatie gepubliceerd werd in december 2005 en begin 2006 toegankelijk was voor het
publiek en sindsdien gebruikt werd. Laatst geraadpleegd op 17 februari 2010.
41

http://www.mhrr.gov.ba/PDF/UporednaAnalizaEngleski.pdf.
In 2008 waren er ongeveer 45.000 aanvragen tot teruggave van woningen, hetgeen
betekent dat meer dan 140.000 mensen willen terugkeren en wachten op hulp. U vindt meer
informatie op: http://www.bh-hchr.org.
Het ministerie voor Mensenrechten en Vluchtelingen heeft aangekondigd dat “Opvang voor
sociale zaken een driejarig proefproject is, met een budget van meer dan 3,5 miljoen euro,
en het aan minstens 130 gezinnen appartementen zal aanbieden in drie gemeenten in BiH”.
U vindt meer informatie op: http://www.fojnica.ba/2008/07/25/crs-projekat-socijalno-
stanovanje-u-BIH.html.
Informatie over de voorwaarden om terug te keren naar BiH en ook over de terugkeer in de
gemeenten vindt u bij de volgende ministeries, departementen en instellingen:
Betrokken ministerie op nationaal niveau:
Ministerie voor Mensenrechten en Vluchtelingen
Sector voor vluchtelingen uit BiH en ontheemden in BiH, tel.: +387 33 665 899
Sector voor programma’s en projecten, tel.: +387 33 443 015
Mensenrechtensector, tel.: +387 33 206 655
U vindt meer informatie op: http://www.mhrr.gov.ba.
Betrokken ministeries op het niveau van FBiH:
Ministerie voor Ontheemden en Vluchtelingen van FBiH
Tel.: +387 33 667 977
E-mail: cabinet@fmroi.gov.ba
http://www.fBIHvlada.gov.ba
Ministerie van Volksgezondheid
Tel.: +387 33 664 245; 664 246
E-mail: kab.moh@BIH.net.ba
42

Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen
Mostar, tel.: +387 36 355 700
Kantoor in Sarajevo, tel.: +387 33 276 380
E-mail: fmonks@BIH.net.ba, fmon@BIH.net.ba
Voorwaarden en mogelijkheden om terug te keren voor ouderen
Opvang in dagcentra in BiH
Dagcentra zijn open sociaal-gerontologische instellingen met als taak ouderen volledig te
laten integreren in de gemeenschap, hen bij te staan in de ontwikkeling van hun functionele
capaciteiten en te voorzien in hun behoeften 38 . Er zijn drie centra in Banja Luka, Dubrave en
Trebinje. U vindt meer informatie over de drie centra op de volgende websites:
http://www.forumgradiscanaca.org/vijesti.htm
http://www.csr-trebinje.com/prava.html
http://www.csrbl.org/Latinica/vijesti/vijesti44.html.
Opvang in verpleeghuizen in BiH
Veel mensen staan op wachtlijsten om opgevangen te worden in de verpleeghuizen. De prijs
voor een verblijf van een maand schommelt tussen 370 KM (189,19 euro) en 650 KM (332,34
euro.
U vindt meer informatie op: http://www.nezavisne.com/nedjeljne/vijesti/17026/Staracki-
domovi-prepuni-liste-cekanja-sve-duze.html.
In Bosnië-Herzegovina zijn er zeventien verpleeghuizen voor ouderen en zieke mensen. Ze
liggen in Sarajevo, Zenica, Tuzla, Novi Travnik, Travnik, Goražde, Sanski Most, Goražde,
Mostar, Jablanica, Banja Luka, Prijedor, Istočno Sarajevo, Jablanica, Tomislavgrad en
Nova Bila. U vindt gedetailleerdere informatie over toelatingscriteria en opvang in
verpleeghuizen bij:
Verpleeghuis voor Sociale Zorg en Gezondheidzorg, Sarajevo, tel.: +387 (0) 61 484 996.
38 ‘Dagcentra voor senioren in BiH en hun financiering’ door prof. dr. Vahid Kljajić, Ilidža, 2005.
43

Verpleeghuis voor Senioren, Zenica, tel.: +387 (0) 32 406 022.
Bejaardentehuis, Tuzla, tel.: +387 (0) 35 270 002.
Openbare Instelling, Verpleeghuis, Goražde, tel.: +387 (0) 38 228 443.
Verpleeghuis, Mostar, tel.: +387 (0) 36 576 361.
Sociaal-geriatrisch Centrum, Banja Luka, tel.: +387 (0) 51 305 399.
Bejaardentehuis en verpleeghuis, Istočno Sarajevo, tel.: +387 (0) 57 342 980.
Opvang in particuliere woning
Een groot aantal 39 ontheemden in BiH maakt gebruik van huizen, delen van huizen of
appartementen die het particuliere eigendom zijn van andere mensen. Hun gezinnen
hebben die woning voor tijdelijk gebruik gekregen, bijvoorbeeld totdat de voorwaarden voor
de eigenaar om een huis te verkopen, gecreëerd zijn. Sommige gezinnen hebben woningen
voor tijdelijk gebruik gekregen van hun familieleden en vrienden totdat de voorwaarden
voor hun terugkeer gecreëerd zijn. De gezinnen onderhouden de woning die anders leeg,
verlaten of onbeheerd zou zijn.
Lopende duurzame terugkeerprojecten in BiH:
• SWISS Assisted Vulnerable Return (SWISS AVR) voorziet in de organisatie van de
terugkeerreis naar BiH, de opvang in BiH (tijdelijk of op lange termijn), bijstand om
een job te vinden of een kleine zaak op te starten, speciale medische behandeling,
pensioenen en gezondheidszorgdiensten.
• Temporary Return of high Qualified BiH Nationals (TRQN): hoogopgeleide
onderdanen van BiH die permanent verblijven in Nederland en hun kennis
overdragen aan bedrijven, ngo’s en instellingen in BiH.
• De ‘Kruh sv. Ante’: naast een rehabiltatieprogramma in thuis- en gezinsboerderijen
(vee, landbouwmachines, enz.) biedt dit project repatrianten ook de basismiddelen
om te kunnen leven.
39 Dit aantal valt tegenwoordig heel moeilijk te bepalen, want het verandert tijdens het terugkeerproces en in overeenstemming met de
beschikbare bronnen is er geen recente informatie.
44

Meer informatie op: http://www.kruhsvante.org/hr/pomoc_povratnicima.html.
Meer informatie over projecten voor repatrianten en de terugkeerkwesties van
vluchtelingen en ontheemden in BiH is terug te vinden op:
http://www.unhcr.org/48fdecbf2.html.
Ministerie voor Mensenrechten en Vluchtelingen van BiH
Sector voor Programma’s en Projecten
Tel.: + 387 33 443–015
http://www.mhrr.gov.ba
Ministerie voor Ontheemden en Vluchtelingen
Tel.: +387 51 338 642
E-mail: mirl@mirl.vladars.net
3.2.7. Tijdelijke opvangtehuizen
Er zijn twaalf safe houses voor vrouwen en kinderen, slachtoffers van een trauma en
slachtoffer van geweld in BiH (Sarajevo, Doboj-Jug, Mostar (drie safe houses), Tuzla, Zenica,
Bihac, Bijeljina, Modriča, Banja Luka en Prijedor). Als gerepatrieerde vrouwen en kinderen
het slachtoffer zijn van een trauma en geweld kunnen ze worden ondergebracht in een van
de twaalf safe houses.
Diensten die safe houses verlenen aan vrouwen en kinderen die het slachtoffer zijn van
geweld 40 :
Vereniging ‘Vrouwen BiH’, Mostar (Udruženje ‘Žena BIH’, Mostar):
Tel./fax: +387 (0) 36 550–339
Contactpersoon: Azra Hasanbegović, Uitvoerend Directeur
40 Recent opgetekende diensten die verstrekt worden door de genoemde safe houses werden overgenomen uit het rapport: ‘Analyse van
de status en het werk van de safe houses in BiH’, geschreven in juni 2008 met de informatie die verstrekt werd door de ngo’s die eigenaar
zijn van de safe houses. Een deel van de informatie in deze paragraaf werd verkregen via rechtstreekse telefonische interviews door
vertegenwoordigers (leidsmannen en andere medewerkers) van de safe houses in de periode van 14 tot 28 juli 2008. Het voornoemde
rapport is beschikbaar in de database van Medica Zenica.
45

http://www.zenabih.ba
Opvangtehuis voor ongelukkige vrouwen en kinderen ‘Mirjam’, Mostar (‘Mirjam’, Mostar)
Tel.: +387 (0) 36 328–916
Contactpersoon: Mirjana Vlaho
Therapie- en rehabilitatiecentrum ‘Vive Vrouwen’, Tuzla (‘Vive Žene’, Tuzla)
Tel.: +387 (0) 35 224–310
Contactpersoon: Jasmina Zečević, Directeur
http://www.vivezene.ba
Vereniging ‘Vrouwen uit Una’, Bihać (‘Žene sa Une’, Bihać)
Tel./fax: +387 (0) 37 220–855
Contactpersoon: Hatidža Pečenković, Uitvoerend Directeur
http://www.zenesaune.ba
‘Local Democracy Foundation’, Sarajevo
Tel.: +387 (0) 33 237–240
Contactpersoon: Jasmina Mujezinović, Uitvoerend Directeur
http://www.fld.ba
Burgervereniging, Medica Zenica (Udruženje građana, Medica Zenica)
Directe ondersteuning en bescherming in het adviescentrum en safe house
Tel.: +387 (0) 32 463–920
Contactpersoon: Sabiha Husić, Directeur
http://www.medicazenica.org
Internationaal Forum Solidariteit Doboj-Jug en Sarajevo
46

Kantoor in Gračanica: tel.: +387 (0) 35 726 020
Kantoor in Tuzla: tel.: +387 (0) 35 310 601, fax: +387 (0) 35 310 600
Kantoor in Sarajevo: tel.: +387 (0) 33 715 235, fax: +387 (0) 33 715 236
http://www.mfs-emmaus.ba
Burgervereniging ‘Toekomst’, Modriča (U.G. ‘Budućnost’, Modriča)
Tel.: +387 (0) 53 820–700
Contactpersoon: Gordana Vidović, Uitvoerend Directeur
‘Verenigde Vrouwen’, Banja Luka (‘Udružene žene’, Banja Luka)
Tel.: + 387 (0) 51 462–146
Contactpersoon: Nada Golubović, Voorzitter
http://www.unitedwomenbl.org
‘Stichting voor onderwijs, ontwikkeling en sociale zorg’, Prijedor (‘Fondacija za obrazovanje,
razvoj i socijalnu zaštitu’, Prijedor)
Tel.: + 387 (0) 65 828–524
Contactpersoon: Milka Lončar
Stichting voor de preventie van mensenhandel ‘La Strada’, Mostar
Tel.: + 387 (0) 36 557–191
Contactpersoon: Fadila Hadžić, Directeur
http://www.lastrada.ba
Vrouwenvereniging ‘Lara’, Bijeljina (Organizacija žena ‘Lara’, Bijeljina)
Tel.: + 387 (0) 55 220–255
Contactpersoon: Radmila Žigić, Directeur
http://www.online-lara.com
47

Psycho-sociale en maatschappelijke steun voor overlevende slachtoffers van foltering
tijdens de oorlog binnen de ngo-sector
‘Vive Vrouwen’ (‘Vive Žene’) - Tuzla, Medica Zenica (‘Medica Zenica’) en het Centrum
voor slachtoffers van foltering zijn niet-gouvernementele organisaties die zich richten op
overlevende slachtoffers van foltering tijdens de oorlog, oorlogsverkrachtingen en andere
vormen van ervaringen met oorlogstrauma’s. Vive Vrouwen en Medica beschikken over
safe houses waar, indien nodig, slachtoffers van oorlogstrauma’s kunnen opgevangen
worden. Contact:
‘Centrum voor slachtoffers van foltering’, Sarajevo (‘Centar za žrtve torture’, Sarajevo)
Ul. Branilaca Sarajeva 11/1
71000 Sarajevo
Tel.: +387 (0) 33 222-867
E-mail: ctvmost1@bih.net.ba or ctvmost2@bih.net.ba
http://www.ctvbih.com/
SOS-telefoons in Bosnië-Herzegovina
Er zijn twee SOS-telefoonlijnen in Bosnië-Herzegovina. De SOS-telefoonlijn 1264 is een
eenheidstelefoonlijn op het grondgebied van de RS en de SOS-telefoonlijn 1265 is een
eenheidstelefoonlijn op het grondgebied van de FBiH. Beide SOS-telefoonlijnen hebben
betrekking op aangelegenheden van geweld in het gezin en de gemeenschap 41 .
Alle niet-gouvernementele organisaties (ngo’s) hebben op het hele grondgebied van BiH
binnen hun operationele reikwijdte safe houses voor vrouwen, meisjes en kinderen die het
slachtoffer werden van geweld en ze hebben de opdracht om diensten te verlenen aan
ontheemden en repatrianten in BiH. Niet-gouvernementele organisaties, met onder andere
slachtoffers van mensenhandel als doelgroep, verlenen ook hun diensten aan internationale
41 De informatie werd overgenomen uit het materiaal: ‘SOS-telefoons die gebruikt worden in Bosnië-Herzegovina’. – De informatie was
bestemd om te worden gebruikt voor de voorbereiding van het wetsvoorstel over de status van het geweld in het gezin, op basis van
geslacht en seksuele intimidatie, in Bosnië-Herzegovina. Dit materiaal werd gemaakt in juli 2008 door de vertegenwoordigers van de ngo’s
in BiH die in hun systemen SOS-telefoons hebben. Het materiaal is beschikbaar in de database van Medica Zenica.
48

vrouwelijke burgers. Bovendien beschikt het Internationaal Forum Solidariteit over een
opvangtehuis voor oude en zwakke mensen en daklozen, met heel wat
zelfvoorzieningsactiviteiten en workshops voor jongeren.
De toestand in de safe houses in BiH blijft tot op vandaag onzeker, omwille van een gebrek
aan institutionele financiële steun. In 2009 werd een Ontwerp van normen voor hulp aan
slachtoffers van geweld en foltering op nationaal niveau ontwikkeld en raadt het een
systematische en institutionele ondersteuning aan safe houses aan.
Het ‘Gendergevoelig budgetteren’-iniatiatief werd in het leven geroepen om de
verantwoordelijkheid van de regering ten aanzien van gender budgetten op lokaal en
nationaal niveau te verhogen. Voor meer informatie kunt u terecht op:
http://www.fgenderc.com.ba/bh/aktuelnosti.html.
Verscheidene ngo’s namen in 2009 deel aan het ‘Financiering van safe houses’-onderzoek en
maakten een ontwerpmodel van de financiële ondersteuning aan safe houses door de
regering van de Federatie van Bosnië-Herzegovina. U vindt meer informatie op:
http://www.unitedwomenbl.org/docs/Sigurne-kuce09.pdf.
3.3. Levensonderhoud – basiszaken ‘om te overleven’
3.3.1. Werkgelegenheid
3.3.1.1. Werkloosheid
Een werkloze is iemand die voldoet aan de wettelijke eisen en ingeschreven is bij een van de
werkgelegenheidsbureaus. Er waren 493.765 ingeschreven werkzoekenden in BiH
(overheidsinstellingen van de entiteiten en het District) op 31 mei 2008 42 . Er wordt
verondersteld dat ongeveer 150.000 mensen ingeschreven zijn als werkloze bij
werkgelegenheidsagentschappen, maar dat sommigen zich enkel ingeschreven hebben om
42 Arbeids- en werkgelegenheidsagentschap van Bosnië-Herzegovina.
http://www.agenrzbh.gov.ba/bosanski/statistike.html
49

werkloosheidsuitkeringen te krijgen, terwijl ze eigenlijk werkzaam zijn in de informele
(zwarte) economie.
De bevoegde werkgelegenheidsagentschappen hebben aanvullende onderzoeken
uitgevoerd naar de tewerkstelling in BiH. Op basis daarvan werd geconcludeerd dat van de
meer dan 2,7 miljoen mensen in de werkende leeftijd, er ongeveer 1,2 miljoen
geklassificeerd zijn als economisch actief, en ongeveer 1,6 miljoen als economisch inactief.
De inactiviteitsgraad van 43% is heel laag volgens internationale normen 43 .
Rekening houdend met de internationale instrumenten en regionale normen, kan er worden
gesteld dat ongeveer 50% van de inwoners van BiH (in beide entiteiten en het District) ‘arm
of bijna arm’ zijn, en daardoor vatbaarder zijn voor armoede als hun inkomen daalt of als er
minder vacatures zijn. Algemene feiten suggereren dat de reële werkloosheidsgraad
waarschijnlijk dichter bij 30% dan 40% ligt. Over een groot deel van de tewerkgestelden in
BiH, kan er worden gezegd:
• dat ze net boven de armoedegrens zitten en ze hun moeilijkheden overwinnen door
diverse onzekere overlevingsstrategieën;
• dat ze onzekere banen hebben of werken in een onofficiële sector zonder
werkzekerheid;
• dat ze werken op zeer plaatselijke arbeidsmarkten met weinig stabiliteit inzake
ontwikkeling;
• dat ze weinig kansen op loonsverhoging hebben;
• dat ze in gevaar worden gebracht door privatisering, lokaal marktverlies,
betalingsvermindering via rechtstreekse overdrachten uit de internationale
gemeenschap of vertrouwensverlies van de beleggers.
De hoofdcategorieën van risico op armoede in BiH zijn:
43 Centrum ter bevordering van de burgersamenleving en het UNDP: Analyse over de werkloosheid in Bosnië-Herzegovina, Sarajevo, mei
2007.
50

• repatrianten die terugkeren naar minderheidsgebieden;
• Roma;
• gehandicapten;
• Jongeren en ouderen 44 .
Jongerentewerkstelling
Volgens schattingen was 60% van de jongeren en 30% van de tieners en jongere
volwassenen werkloos in 2007 45 .
3.3.1.2. Arbeidsmarktprogramma’s
Het actieve werkgelegenheidsbeleid wordt als een van de belangrijkste functies van de
werkgelegenheidsbureaus en -agentschappen (als overheidsinstellingen) in BiH uitgevoerd in
overeenstemming met de bestaande wettelijke regelingen in de entiteiten en het BD, in het
Werkgelegenheidsbureau van de RS, het Federale Werkgelegenheidsbureau en het
Werkgelegenheidsbureau van het BD, die verder georganiseerd worden via de kantonnale
diensten, veldkantoren en agentschappen. De coördinerende instantie is het
Werkgelegenheidsagentschap van BiH 46 .
In de RS kunnen taken die betrekking hebben op werkgelegenheid, zoals
werkgelegenheidsbemiddeling, begeleiding tijdens de selectieprocedure en opleiding en
voorbereiding met het oog op een job, naast het Werkgelegenheidsbureau, ook uitgevoerd
worden door iemand anders die daartoe bevoegd is (Werkgelegenheidsagentschap) 47 . In
deze entiteit loopt een co-financieringsproject voor de tewerkstelling van werklozen in 2008.
Het project omsluit de categorieën van gedemobiliseerde veteranen uit het leger van de RS,
en mensen van wie de gezinsleden werkloos zijn 48 .
44
United Nations Development Program (UNDP): Menselijk Ontwikkelingsrapport voor Bosnië-Herzegovina, Sarajevo 2007.
45
Werkgelegenheidsbureaus, 2007.
46
Werkgelegenheidsagentschap van Bosnië-Herzegovina, Sarajevo, juli 2008
http://www.agenrzbh.gov.ba/bosanski/koordinirajuca.html
47
Wet op de werkgelegenheid, 'Staatsblad van de Republika Srpska', nummer 54/05 van 1 juni 2005, in werking getreden op 10 juni 2005,
en de veranderingen en wijzigingen, nummer 64/06 van 14 juni 2006, in werking getreden op dezelfde dag.
http://www.zzrs.org/zakoni/zakon_02.asp
48
Werkgelegenheidsbureau van de Republika Srpska, http://www.zzrs.org/pozivi/POZIV2008/POZIV2008.asp.
51

Met het oog op een duurzame terugkeer in BiH voert het ministerie van Arbeid en Sociaal
Beleid samen met het Federaal Werkgelegenheidsbureau een project voor zelftewerkstelling
en tewerkstelling van werklozen (repatrianten) uit via co-financierende werkgevers. Het
project voorziet in de co-financiering van repatrianten om zelftewerkstelling aan te
moedigen, en de co-financiering van repatrianten en andere werklozen om een
landbouwactiviteit en dorpstoerisme tot stand te brengen 49 . Er is ook een ander project ter
ondersteuning van de werkgelegenheid, het zogenaamde SESP, dat in verband staat met de
co-financiering van tewerkstelling, de co-financiering van zelftewerkstelling, de financiering
van opleiding, de financiering van openbare werken. Het project behelst de tewerkstelling
van 2.000 werklozen op het grondgebied van de FBiH 50 .
Als onderdeel van de uitvoering van het actieve tewerkstellingsbeleid van het BD, en de
tenuitvoerlegging van het werkprogramma, voert het Werkgelegenheidsbureau van het BD
twee co-financieringsprojecten uit om mensen uit het bureau tewerk te stellen 51 .
De huidige mix van actieve programma’s op de arbeidsmarkt in beide entiteiten en het
District is heel beperkt, met de nadruk op programma’s, zoals loonsubsidies en creditering
van bedrijven. Internationale ervaringen tonen aan dat deze twee soorten programma’s de
minst rendabele zijn. Tegelijkertijd bestonden er geen eenvoudigere en rendabelere
programma’s, zoals begeleiding tijdens de selectieprocedure en basistaken waarbij
werkgevers en werkzoekenden aan elkaar gelinkt worden of werden ze buiten beschouwing
gelaten 52 .
Programma voor zelftewerkstelling
Andere diensten die ondersteund worden door het Werkgelegenheidsagentschap van
Bosnië-Herzegovina zijn vacatures die aangeboden worden op tewerkstellingsbeurzen of via
virtuele tewerkstellingsagentschappen. Virtuele tewerkstellingsagentschappen zijn een
49
Brazda, webportaal van Bosnië-Herzegovina, 5 juli 2008.
http://www.brazda.ba/Arhiva/tabid/81/articleType/ArticleView/articleId/7610/Program- samozapoljavanja-i-zapoljavanja.aspx
50
Federaal Werkgelegenheidsbureau, http://www.fzzz.ba/onama/program/Mjere_sufinasiranja_SESP.htm.
51
Werkgelegenheidsbureau van het Brčko District, april 2008.
http://www.bdcentral.net/Members/zzaposljavanje/Vijesti/JavniPoziviZZ30042008?set_language=bs
52
Centrum ter bevordering van de burgersamenleving en het UNDP: Analyse van de werkloosheid in Bosnië-Herzegovina, Sarajevo, mei
2007.
52

trend; ze bieden informatie aan over de werkgelegenheid in het land en de regio. De
mogelijkheid bestaat om rechtstreeks tewerkgesteld te worden bij de werkgever.
Extra onderwijs en opleiding (voorselectie) wordt georganiseerd in samenwerking met
erkende scholen op het gebied van hoge kwaliteitsopleidingen inzake vaardigheden en
kennis, die getuigschriften kunnen afleveren voor het bevoegde opleidingsniveau.
3.3.1.3. Arbeidsvoorwaarden
Net als in andere landen dienen in BiH belastingen en loonbelastingen betaald te worden. De
wetten worden geregeld op het niveau van beide entiteiten en het BD.
Gemiddeld loon voor mei
2008/BAM
Republika Srpska Federatie van Bosnië-
758,00 53 =
387,56 euro
Herzegovina
Brčko District
751,82 54 = 384,4 euro 740,29 55 =
378,50 EUR
Totaal belastingtarief 42-57% 56 69% 57 47% 58
De bepalingen van het arbeidsrecht van het District en de entiteiten van Bosnië-Herzegovina
hebben de internationale normen uit het Verdrag van de Internationale Arbeidsorganisatie
in acht genomen. Deze wetten regelen:
• de wettelijke grondbeginselen van een arbeidsrelatie worden gevormd door de
arbeidsovereenkomst tussen werknemer en werkgever, en dus worden de vorm en
verplichte inhoud ervan vastgelegd;
53
Bureau voor de Statistiek van de Repupliek, maandelijks statistisch overzicht, Banja Luka, mei 2008, http://www.rzs.rs.ba.
54
Federaal Bureau voor de Statistiek, Sarajevo, mei 2008, http://www.fzs.ba.
55
Statistiekagentschap van Bosnië-Herzegovina, Senija Fačić, toezichthouder op het veldkantoor van Brčko, 17 juli 2008, tel.: +387 (0) 49
218 952.
56
Centrum voor Onderzoeksverslaggeving, ‘Werkgevers overtreden de wet met goedkeuring van de gezaghebbers’, 2 februari 2007,
Sarajevo, http://www.cin.ba/Stories/P11_Labor/?cid=691,2,1.
57 Idem.
58 Idem.
53

• de werkuren (40 uren per week), de pauzes, het verlof en de afwezigheid op het werk
(ten minste 18 werkdagen per jaar), de vormen om vrouwen en het moederschap te
beschermen, en de bijzondere bescherming van gehandicapten.
De werkgever is verplicht om het loon te betalen aan de werknemer, dat niet lager is dan het
loon dat gegarandeerd wordt door de collectieve arbeidsovereenkomst. Een werknemer
heeft recht op looncompensatie tijdens de jaarlijkse vakanties, nationale feestdagen, en
tijdelijke arbeidsongeschiktheid ten gevolge van een arbeidsletsel of een beroepsziekte.
Werknemers hebben het recht om, naar eigen goeddunken, zich aan te sluiten bij een
vakbond. De werknemer heeft het recht om in overeenstemming met de internationale
normen in de stakingswetten te staken.
Een werknemer is een algemeen gezond iemand. Hij dient ten minste vijftien jaar oud te zijn
en te voldoen aan andere relevante vereisten voor de specifieke positie die geregeld worden
door de wet en de eisen van de werkgever. De arbeidsovereenkomst kan van onbepaalde of
bepaalde duur zijn. Als het gaat om een arbeidsovereenkomst van bepaalde duur en die met
24 maanden verlengd wordt bij dezelfde werkgever, wordt het contract een contract van
onbepaalde duur. Voor elk kalenderjaar heeft de werknemer (die minstens zes maanden
tewerkgesteld is) recht op minstens achttien werkdagen jaarlijks verlof.
Tijdens de afwezigheid op het werk wegens feestdagen, jaarlijkse vakantie, betaalde
afwezigheid op het werk, tijdelijke arbeidsongeschiktheid ten gevolge van een arbeidsletsel
of beroepsziekte, werkonderbreking wegens het verzuim van de werkgever om
veiligheidsmaatregelen te handhaven, heeft de werknemer recht op volledige
looncompensatie.
De werknemer heeft recht op een salarisverhoging van minstens 30% voor overwerk. In
overeenstemming met de wet mogen werknemers jonger dan achttien jaar, zwangere
vrouwen, moeders met een kind jonger dan drie jaar, alleenstaande ouders of
adoptieouders van een kind jonger dan zes jaar geen overwerk verrichten. Nachtwerk is
54

verboden voor mensen onder de achttien jaar, vrouwen die meer dan zes maanden zwanger
zijn en moeders met een kind.
Sociale zekerheid voor werkende moeders
Een vrouw die werkzaam is in BiH heeft recht op twaalf maanden zwangerschapsverlof.
Tijdens die periode heeft een werkende vrouw recht op volledige looncompensatie of
looncompensatie die bepaald wordt door de wettelijke voorschriften van de RS, de
kantonnale regeringen in de FBiH en het BD van BiH. Helaas wijzen sommige kantons geen
voordeel toe voor de betaling van zwangerschapsverlof, en daarom is zwangerschapsverlof
niet gewaarborgd in die kantons 59 .
Algemene informatie over de verschillen in het recht op zwangerschapsverlof in BiH in
2007 60 :
Duur van het verlof
(maanden)
Bedrag van de gemiddelde
compensatie (% van het
loon)
Republika Srpska 12 100
Una-Sanakanton 12 50
Posavskikanton - -
Tuzlanskikanton 12 90
Zeničko-Dobojskikanton 12 80
Bosansko-Podrinjski 12 80
Srednjobosanskikanton 12 80
Hercegovačko-
Neretvanskikanton
Zapadno-
Hercegovačkikanton
12 70
Kanton Sarajevo 12 60
59 ‘Wie schendt er onze rechten’, een rapport over de ontwikkeling in Bosnië-Herzegovina inzake de naleving en ontwikkeling van de
economische en sociale rechten in 2007 binnen de integraties in de EU, met aanbevelingen, ALDI (Agency for Local Development
Initiatives) , met de hulp van het Open Samenlevingsfonds van Bosnië-Herzegovina, 28 februari 2008, Goražde, http://www.aldi.ba.
60 Idem.
55

Herceg-Bosanskikanton 12 80
Bron: ALDI-Onderzoek op basis van informatie van de bevoegde diensten
Brčko District van Bosnië-
Herzegovina 61
12 100
De arbeidswetten in beide entiteiten beschermen declaratief de rechten van vrouwen
tijdens de zwangerschap en na de geboorte, maar in de praktijk schenden werkgevers vaak
deze rechten 62 .
Tewerkstelling van buitenlanders
Een werkvergunning kan op verzoek van de werkgever uitgereikt worden aan een
buitenlander. Naargelang de verblijfplaats en het hoofdkwartier van de werkgever wordt
een werkvergunning uitgereikt door de instantie met jurisdictie over de tewerkstelling van
buitenlanders in de Federatie van Bosnië-Herzegovina, de Republika Srpska of het Brčko
District van Bosnië-Herzegovina. Een werkvergunning wordt uitgereikt voor een specifieke
positie en/of specifiek soort werk. De geldigheid van een werkvergunning kan niet langer
dan één jaar duren.
Een buitenlander kan niet aan de slag gaan op basis van een werkvergunning voordat de
goedkeuring van een tijdelijke verblijfplaats in BiH werd gegeven. Een tijdelijke
verblijfsvergunning zal aflopen nadat een werkvergunning is verstreken, als de tijdelijke
verblijfplaats goedgekeurd werd op basis van de werkvergunning 63 .
Inkomstenbelasting
61 Arbeidswet van het Brčko District van Bosnië-Herzegovina (‘Staatsblad van het Brčko District van Bosnië-Herzegovina’, 7/00 van 2
november 2000, in werking getreden op 10 november 2000, en veranderingen en wijzigingen, nummer 08/03 van 14 april 2003, in werking
getreden op 21 april 2003, nummer 33/04 van 8 september 2004, in werking getreden op 15 september 2004, nummer 29/05 van 31
oktober 2005, in werking getreden op 8 november 2005, en nummer 19/06 van 17 juli 2006, in werking getreden op 25 juli 2006).
http://skupstinabd.ba/sr/index.php?option=com_weblinks&catid=28&Itemid=30
62 ‘Bescherming van het moederschap’, Dragišić Goran, magazine: Vaša prava, september 2006, http://vasaprava.org/Home.htm.
63 Wet op het vreemdelingenverkeer en het verblijf van buitenlanders en asiel (‘Staatsblad van Bosnië-Herzegovina’, nr. 18/08 van 16 april
2008, in werking getreden op 24 april 2008).
56

In de RS wordt de inkomstenbelasting geregeld door de wet op de inkomstenbelasting.
Persoonlijke lonen die onderworpen zijn aan inkomstenbelasting zijn het nettoloon en alle
financiële en niet-financiële inkomsten, vergoedingen en voordelen die de belastingplichtige
voortbrengt op welke grond dan ook, tenzij zij vrijgesteld werden op grond van deze wet, of
anders belast worden 64 .
De FBiH is voor het ogenblik bezig om een nieuwe wet op de inkomstenbelasting aan te
nemen, volgens dewelke lonen van meer dan 300 BAM gelijkmatig dienen belast te worden
met het tarief van 10% vanaf januari 2009 65 .
In de RS is er geen belasting op de jaarlijkse inkomsten voor de twaalf laagste lonen die
vastgesteld werden door de algemene collectieve arbeidsovereenkomst. Op een
jaarinkomen dat hoger ligt dan de twaalf laagste lonen, en tot het bedrag van vier jaarlijkse
nettolonen in het vorige jaar, wordt het belastingtarief van 10% toegepast. Het
belastingtarief van 15% wordt toegepast op een jaarinkomen dat hoger ligt dan vier
gemiddelde jaarlijkse lonen.
De jaarlijkse belasting op iemands inkomen dient in overeenstemming met de jaarlijkse
belastingaangifte van het gerealiseerde inkomen in dat kalenderjaar betaald te worden 66 .
Over het algemeen is er fiscale disharmonie tussen de entiteiten. Daarom kan er in de
toekomst een harmonisatie van het basistarief voor belastingen en het fiscaal beleid
verwacht worden 67 .
64 Wet op de inkomstenbelasting (‘Staatsblad van de Republika Srpska’, nummer 91/06 van 3 augustus 2006, in werking getreden op 1
januari 2007, en veranderingen en wijzigingen, nummer 128/06 van 21.12.2006, in werking getredenop dezelfde dag).
http://www.narodnaskupstinars.net/lat/zakoni/arhiva.php
65 Werkgelegenheidsagentschap, 14 maart 2008, Sarajevo.
http://www.pokreniposao.ba/index.php?user=8b519f088cc9b6418c3e005b27e47ff2&ID=516&katID=1&pkatI D=0&off=0
66 Wet op de inkomstenbelasting (‘Staatsblad van de Republika Srpska’, nummer 91/06 van 31 augustus 2006, in werking getreden op 1
januari 2007, en de veranderingen en wijzigingen van de wet op de inkomstenbelasting (‘Staatsblad van de Republika Srpska’, nummer
128/06 van 21 december 2006, in werking getreden op 1 januari 2007).
67 Internationaal Monetair Fonds, Bosnië-Herzegovina, artikel IV, raadpleging op 23 juli 2007, Sarajevo.
http://www.vijeceministara.gov.ba/srpski/saopstenja/index.php?clanak=827
57

3.3.1.4. Toegankelijkheid van korte termijn-/tijdelijke jobs
Beschikbare tijdelijke vacatures worden via de media aangekondigd door werkgevers of
werkgelegenheidsagentschappen en openbare diensten voor arbeidsbemiddeling.
3.3.1.5. Gebrek aan (grote vraag naar) specifieke beroepen
Er is vraag naar:
• bouwvakkers (metselaars, timmerlieden, staalbuigers, enz.);
• keramisten;
• loodgieters voor central verwarming;
• Professionele lassers.
Met betrekking tot universitaire diploma’s is er vraag naar:
• apothekers;
• burgerlijk ingenieurs;
• elektronica- of telecommunicatie-ingenieurs;
• geodetisch ingenieurs.
De vraag naar seizoensgebonden beroepen heeft betrekking op:
• verkoopspecialisten;
• verkopers en toerismeprofessionals;
• obers en koks 68 .
3.3.1.6. Praktische en contactinformatie
68 Onafhankelijke nieuwskranten, interview met de directeur van de Dienst voor Arbeidsvoorziening van de Federatie van Bosnië-
Herzegovina, de heer Miralem Šarić, 21 juni 2008 , http://www.nezavisne.com/nedjeljne/vijesti/24930/Nemoguce-sprijeciti-nelegalniodlazak-radnika-u-
inostranstvo.html.
58

Net als in andere landen hebben de werkgelegenheidsbureaus in BiH tot taak werklozen in
te schrijven, de werkloosheidsverzekering te regelen en actieve programma’s op de
arbeidsmarkt voor de werklozen uit te voeren. Er kunnen ook andere agentschappen
bemiddelen om werk te vinden, begeleiding geven om een beroep en opleiding te kiezen en
voorbereiden op tewerkstelling. Deze agentschappen kunnen de werkloze geen vergoeding
vragen voor hun diensten.
Arbeids- en werkgelegenheidsagentschap van Bosnië-Herzegovina
Đoke Mazalića 3
71000 Sarajevo
E-mail: agenrzbh@agenrzbh.gov.ba
http://www.agenrzbh.gov.ba
Activiteiten: het coördineert de werkzaamheden van de entiteits- en kantonnale diensten
voor arbeidsbemiddeling. Op deze website kunt u de adressen vinden van alle entiteits- en
kantonnale werkgelegenheidsagentschappen en het werkgelegenheidsagentschap van het
Brčko District in Bosnië-Herzegovina.
Burgerlijk Service-agentschap van Bosnië-Herzegovina
Dola 15
71000 Sarajevo
http://www.adsfbih.gov.ba
Burgerlijk Service-agentschap
Vladike Platona bb
78000 Banja Luka
http://adu.vladars.net/cyrl/?page=82
Relevante websites:
Zoekt u een job?
http://www.konkursi.ba
59

Better Job Association for Internet Marketing d.o.o.
Ramiza Jašara 17
71210 Ilidža - Sarajevo
E-mail: bih.support@boljiposao.com
Tel.: +387 (0) 33 773 331
http://bih.boljiposao.com
Spektar, Werkbemiddelingsagentschap
Vase Pelagića 18
78000 Banja Luka
E-mail: info@agencijaspektar.com
Tel.: +387 (0) 51 321 930
http://www.agencijaspektar.com
Development Studio d.o.o., Posao.ba
Hamdije Čemerlića 2/10
71000 Sarajevo
E-mail: info@posao.ba
Tel.: +387 (0) 33 703 877
http://www.posao.ba
Zaposlite.ba
Dejzina Bikića 14-L
71000 Sarajevo
Tel.: +387 (0) 33 201 215
http://www.zaposlite.ba
3.3.2. Contactinformatie in verband met de erkenning van diploma’s
60

De procedure om een diploma dat ergens anders dan in BiH behaald werd te laten valideren,
verschilt in de entiteiten en het BD.
De Republika Srpska
Het ministerie van Onderwijs en Cultuur van de Republika Srpska 69
Trg Republike Srpske br.1
Tel.: + 387 (0) 51 338 474
Fax: + 387 (0) 51 338 893
E-mail: s.miljkovic@mp.vladars.net
De Federatie van BiH
Universiteit in Sarajevo, http://www.unsa.ba, tel.: +387 33 6682 50 – adequate faculteit
Universiteit in Tuzla, http://www.untz.ba, tel.: +387 35 300 500 – adequate faculteit
Universiteiten in Mostar, http://www.unmo.ba, tel.: +387 36 570 727, http://www.sve-
mo.ba, tel.:+387 36 310 778 – adequate faculteiten
Universiteit in Zenica, http://www.unze.ba, tel.: +387 32 444 420 – adequate faculteit
Universiteit in Bihać, http://www.unbi.ba, tel.: +387 37 222 022 – adequate faculteit
Bij het ministerie van Onderwijs en Cultuur van de RS is inzake de procedure de nieuwe
verordening goedgekeurd, waardoor de validatiekosten voor diploma’s die in het buitenland
behaald werden, ongeveer 200,00 BAM bedragen.
In de FBiH wordt de validatie van diploma’s geregeld door de oude wet van 1988, volgens
dewelke de bevoegde instanties de faculteiten of de universiteit zijn. Als de beslissing om
een buitenlands diploma te valideren negatief is, kan beroep worden aangetekend bij het
ministerie. De validatiekosten worden bepaald door de verantwoordelijke kantonnale
ministeries. De validatiekost van een masterdiploma bedraagt in BiH momenteel ongeveer
1.000,00 BAM 70 (511,30 euro).
69 Regering van de Republika Srpska, 17 februari 2010.
http://www.vladars.net/sr-sp-cyrl/vlada/ministarstva/mpk/Pages/Splash.aspx
70 Artikel: ‘Het master- en lagere schooldiploma in BiH’, onafhankelijke kranten, 14 april 2008,
http://www.nezavisne.com/nedjeljne/vijesti/8500/Magistar-u-inostranstvu-osnovac-u-BiH.html - laatst geraadpleegd op 17 februari 2010.
61

De procedure om een diploma te laten valideren, zou maximum 60 dagen in beslag mogen
nemen, maar in de praktijk duurt de procedure langer dan een jaar en een half in sommige
faculteiten van de universiteit in Sarajevo 71 .
Validatie van diploma’s die in het buitenland behaald werden
De meeste kantons/provincies in de FBiH hebben hun eigen voorschriften die kwesties
inzake gelijkwaardigheid en de validatie van buitenlandse onderwijsdocumenten
(documenten die buiten BiH uitgereikt werden) regelen.
Het federaal ministerie van Onderwijs en Wetenschappen voert procedures om buitenlandse
schooldiploma’s te laten valideren voor gerepatrieerde kinderen en buitenlandse burgers die
hun opleiding voortzetten of werk zoeken op het grondgebied van het kanton Sarajevo, het
Zeničko-Dobojskikanton en het Bosansko-Podrinjskikanton. De procedure om documenten
te laten valideren, wordt in overeenstemming met de bepalingen van de wet op de validatie
en gelijkwaardigheid van buitenlandse onderwijscertificaten (herziene tekst) uitgevoerd 72 .
In overeenstemming met de bepalingen van artikel 10 van de wet op de validatie en
gelijkwaardigheid van buitenlandse onderwijscertificaten (herziene tekst, Staatsblad van de
SR BiH, nr. 7/99), dient iemand die de validatie van een getuigschrift aanvraagt, naast het
formulier voor de validatie/erkenning van schoolgetuigschriften aan te vragen, de volgende
documenten over te leggen:
1. Het originele schoolafschrift of een duplicaat ervan of om het even welke kopie dat in
overeenstemming met de bepalingen van het land waar het afschrift uitgereikt werd
integraal het originele zal vervangen. Elk document dient geverifieerd te worden door de
apostillestempel.
71 ‘De mening over de staat en de problemen in verband met de procedure om het diploma te laten valideren’, Zijad Pašić, minister van
Onderwijs in de Federatie van Bosnië-Herzegovina, December 2006, Sarajevo.
72 De wet op de validatie en gelijkwaardigheid van buitenlandse schoolgetuigschriften – herziene tekst, Staatsblad van de SR BiH, nr. 22/93.
62

2. Een geverifieerde vertaling door de bevoegde gerechtstolk – het originele of een
geverifieerde kopie van het schoolafschrift dat in het buitenland uitgereikt werd (drie
exemplaren).
3. Het schoolafschrift dat in BiH uitgereikt werd vóór onderwijs in het buitenland.
4. Een kopie van het identiteitsbewijs.
3.3.3. Onderwijs- en herscholingsprogramma’s
In BiH is er geen relevant ministerie op het gebied van onderwijs op nationaal niveau.
Volgens de grondwet van BiH wordt de organisatie en coördinatie van het onderwijssysteem
gedecentraliseerd naar het niveau van de entiteiten en het BD. Het federaal ministerie van
Onderwijs en Wetenschappen is bevoegd op het gebied van onderwijs in de FBiH. Het
bepaalt het beleid op dit gebied en coördineert de werkzaamheden van de tien kantonnale
ministeries van Onderwijs op het niveau van de FBiH.
Het ministerie van Onderwijs en Cultuur is bevoegd op het gebied van onderwijs en staat
ook in voor de monitoring, planning en uitvoering van het beleid.
De regering van het BD is bevoegd op het gebied van onderwijs in het BD – department
Onderwijs.
Door het interimakkoord omtrent de schikking van specifieke behoeften en rechten van
gerepatrieerde kinderen 73 te ondertekenen en de kaderwet 74 aan te nemen, hebben de
relevante onderwijsoverheden een belangrijke stap gezet om het de gevluchte en
gerepatrieerde studenten mogelijk te maken hun recht op onderwijs volledig uit te oefenen.
Alle beginselen die bepaald worden door de kaderwet en nader omschreven worden op
lagere gezagsniveaus zijn gericht op de verwezenlijking en bescherming van het recht op
onderwijs van alle kinderen, met inbegrip van vluchtelingen en repatrianten.
73
Het interimakkoord over de tegenmoetkoming van specifieke behoeften en rechten van gerepatrieerde kinderen – ondertekend op 5
maart 2002 in Banja Luka.
74
Kaderwet inzake het onderwijs – ondertekend op 30 juni 2003 – Staatsblad, nr. 18/03; beschikbaar op:
http://www.oscebih.org/documents/14-eng.pdf - laatst geraadpleegd op 17 februari 2010.
63

Sommige van de volgende problemen met betrekking tot het onderwijs doen zich voor in
BiH:
• De systematische en voortdurende bestudering van een landelijke groep
onderwerpen wordt niet verstrekt in gebieden waar het aantal studenten lager is dan
de pedagogische normen.
• De praktijk om studenten over te brengen naar mono-etnische scholen buiten hun
schoolverzorgingsgebied (schooldistrict) werd nog niet herroepen.
• Een consequente uitvoering van de wettelijke bepalingen inzake de etnische
samenstelling van schoolbesturen is nog altijd niet gebeurt.
• Er zijn nog altijd collectieve en doorvoercentra waarin schoolkinderen zitten die
moeilijk op te nemen zijn in het reguliere onderwijsproces.
• De procedures om buitenlandse onderwijsdocumenten te laten erkennen, zijn nog
altijd complex en ongelijk.
• Een voorbeeld van nog aanwezige discriminatie van studenten in de praktijk (zelfs
gevluchte en gerepatrieerde studenten) zijn het groot aantal zogenaamde ‘twee
scholen onder één dak’ (van de 52 scholen in de FBiH zijn slechts twee secundaire
scholen bestuurlijk en wettelijk verenigd).
• Volgens de volkstelling van 1991 leefden er 8.864 Roma in BiH. Niet-
gouvernementele organisaties van de Roma hebben informatie verzameld waaruit
blijkt dat dit aantal Roma schommelt tussen 60.000 en 80.000 in BiH. De Roma, die
de grootste minderheid vormen in BiH, zijn kwetsbaar op het gebied van onderwijs
en werkgelegenheid. 60% van de Romabevolking zijn analfabeet, 90% heeft geen
gezondheidsverzekering en 80% heeft geen enkel diploma.
Informatie over de onderwijshervorming in het BD vindt u in het rapport dat werd opgesteld
door de OVSE-missie naar BiH, department Onderwijs (oktober 2007) en is beschikbaar op:
http://www.oscebih.org/documents/9994-eng.pdf.
3.3.3.1. Door de overheid
64

Voorschools onderwijs maakt integraal deel uit van het onderwijssysteem. Het wordt in
overeenstemming met de voorgeschreven beginselen en normen in de kaderwet over lager
en middelbaar onderwijs breedvoerig geregeld via de wetgeving van de entiteiten, kantons
en het BD.
Basisonderwijs is verplicht voor alle kinderen. De leerplicht begint in het kalenderjaar waarin
een kind zes jaar oud wordt op 1 april en duurt voort in een periode die niet korter is dan
acht jaar.
Negen jaar basisonderwijs werd, als onderdeel van de hervormingen, in september 2004
werkelijkheid in beide entiteiten van BiH, toen de FBiH het systeem begon uit te voeren, dat
in het begin van het vorige schooljaar in het leven was geroepen in de RS.
Verplicht onderwijs is gratis. Gratis basisonderwijs wordt gewaarborgd aan alle kinderen.
Secundair onderwijs is beschikbaar volgens het bereikte succesniveau in de basisschool, de
persoonlijke interesse en mogelijkheden. Secundair onderwijs is ook gratis in openbare
instellingen.
Onderwijsinstellingen in BiH 75
Er zijn acht openbare (zes in de FBiH en twee in de RS) en zes privé-universiteiten (een in de
FBiH en vijf in de RS) in BiH. Afgezien van elf privéfaculteiten en junior colleges (drie in de
FBiH en acht in de RS). Binnen de openbare universiteiten in BiH zijn er 96 faculteiten en
junior colleges. Ongeveer 95% van het totaal aantal studenten zijn ingeschreven bij
openbare universiteiten.
Voor gedetailleerde informatie over de universiteiten en faculteiten in BiH en
toelatingsgelden kunt u terecht op:
http://www.sus.ba/ba/publikacije.php.
75 Prof. Dr. Mustafa Omanović, ‘Status visokog obarzovanja’, Organisatie, methoden en evaluatie van het wetenschappelijk onderzoek en
ontwikkelingswerk, 2004, Zenica. Deze bron wordt gebruikt omdat ze relevant en objectief is.
65

Iemand die een aanvraag indient om een buitenlands onderwijsafschrift te laten
valideren/erkennen dient een federale administratieve vergoeding te betalen van 35 KM
(17,94 euro) 76 .
De Federatie van BiH heeft een subsidie gekregen van de International Development
Association (IDA) voor de tewerkstelling/zelftewerkstelling/opleiding van werklozen ouder
dan 40 jaar die ingeschreven zijn bij de kantonnale/gemeentelijke
werkgelegenheidsagentschappen 77 .
Onderwijsprogramma’s en –mogelijkheden om te herscholen of die ter aanvulling dienen
zijn heel onbeduidend in BiH, omdat er hieromtrent geen algemene wetgeving bestaat.
Momenteel voeren de werkgelegenheidsagentschappen in BiH een project uit dat
gefinancierd wordt door de Wereldbank. Het neemt enkele herscholingsprogramma’s voor
mensen tussen 40 en 45 jaar in overweging om hen te helpen te voldoen aan de
pensioeneisen 78 .
Onderwijs en herscholing bij werkgelegenheidsagentschappen (de Federale Dienst voor
Arbeidsbemiddeling) 79
Het Federale Arbeidsbureau nodigt openbaar uit om deel te nemen aan het Programma voor
Zelftewerkstelling en Tewerkstelling van Repatrianten in 2008.
Het programma zal werklozen, repatrianten naar de vooroorlogse verblijfplaats op het
grondgebied van de FBiH, bevatten die minstens 30 dagen voordat ze een claim indienen,
ingeschreven staan in het werklozenregister. Het doel van dit programma is om
zelftewerkstelling en de tewerkstelling van repatrianten die ingeschreven staan in het
werklozenregister in de FBiH te stimuleren en ook om een duurzame terugkeer op het hele
grondgebied van FBiH aan te moedigen.
76 Dient betaald te worden aan de begrotingsrekening van de FBiH, nr. 3389002211529491, inkomenstype: 722112 in overeenstemming
met het titelnummer 56 van de wet op de federale administratieve kosten – kosten en het tarief van de federale administratieve kosten
(Staatsblad van de FBiH, nr. 6/98 en 8/00).
77 http://www.fzzz.ba/onama/ – 17 februari 2010.
78 Informatie verstrekt door de IOM BiH en ontvangen door Stevan Jugović, verantwoordelijk voor de ondersteuning van de vrijwillige
terugkeer en reïntegratie, 15 juli 2008. De informatie is beschikbaar in de database van Medica Zenica.
79 http://www.fzzz.ba/onama/program/Program_povratnika.htm, zelftewerkstelling en tewerkstelling van de repatrianten, 17 februari
2010.
66

In november 2009 deed het Federale Arbeidsbureau een oproep om zich kandidaat te stellen
voor het Programma voor de subsidiëring van tewerkstelling voor gehandicapten en
vrouwen die het slachtoffer werden van de oorlog als specifieke categorieën werklozen. In
februari 2010 kondigde de stuurgroep van het Werkgelegenheidsbureau haar beslissing aan
om 1.402.800 KM voor dit soort subsidies toe te wijzen.
In het najaar van 2009 schold het Federale Arbeidsbureau 50% van het totaal aantal
financiële middelen kwijt die nodig zijn voor de verwezenlijking van het opleidings- en
herscholingsprogramma voor werklozen. Het doel van dit programma, dat zal uitgevoerd
worden door kantonnale werkgelegenheidsagentschappen, is om werklozen op te leiden,
hen beter te doen aansluiten op de arbeidsmarkt en hen te voorzien van nieuwe kennis,
vaardigheden, beroepen en kwalificaties.
U vindt meer informatie in het artikel op: http://www.biznis-
monitor.com/biznis/bhnovosti/fzz_obuka_dokvalifikacija_i_prekvalifikacija_nezaposlenih.ht
ml.
3.3.3.2. Door privébedrijven
Onderwijs in ‘Mercator’
Mercator is een van de grootste supermarktketens in Zuidoost-Europa. Mercator BH is
geïnteresseerd in de volgende beroepsprofielen:
• verkopers, slagers, bakkers, koks, obers/serveersters;
• managers in de detailhandel;
• administratief personeel;
• professionals – boekhouding, IT-deskundigen, voedingsingenieurs.
Om over bekwame werknemers te beschikken, organiseert Mercator regelmatig bijkomende
opleidingen, herscholingen en cursussen op het werk. Een hoogwaardige kennismaking met
de werkomgeving onder de professionele leiding van docenten, trainers, adviseurs en
67

instructeurs wordt voorzien voor de nieuwkomers. Er zijn vaak opleidingen op verschillende
gebieden, zoals onderwijs, economie en dergelijke. Een van die opleidingen vindt plaats in
het kanton Sarajevo en heet: ‘De oprichting van een eigen zaak’. 95 werklozen hebben met
succes dit soort opleiding afgerond. De opleiding op het gebied van informatica is in volle
gang voor 400 ingeschreven werklozen. De eerste groep bestond uit 100 personen en begon
de opleiding op 17 september 2007 80 .
Meer informatie over Mercator vindt u op: http://www.mercator.ba/.
BHM Zenica is een privéonderneming die al sinds 1994 zaken doet. Ze richt zich vooral op
het onderwijs, de advisering en toepassing van computers op verschillende gebieden. Sinds
de oprichting van BHM Zenica vormt opleiding een van haar belangrijkste activiteiten 81 .
Opleiding in IT-vaardigheden omvat onderwijs en tests voor het ECDL (European Computer
Driving Licence/Europees Computerrijbewijs)-getuigschrift en ECDL Start. Andere cursussen
die zij organiseren zijn: Engelse, Duitse en Italiaanse taalcursussen. Meer informatie over
BHM Zenica vindt u op: http://www.bhm.ba/.
3.3.3.3. Door internationale organisaties of ngo’s
Sommige van de internationale organisaties en lokale ngo’s hebben onderwijs- en
herscholingsactiviteiten voor specifieke doelgroepen (minderheden, vrouwen op het
platteland en slachtoffers van huiselijk geweld). Meestal bieden ze taal- en pc-cursussen aan,
slechts weinigen onder hen geven hun begunstigden een gepaste beroepsopleiding. Voor
het vijftiende jaar op rij organiseert Medica Zenica een beroepsopleiding in kleermakerswerk
en naaien, stoffering en haartooi. De opleiding is voor vrouwen en meisjes en duurt zes
maanden. Na zes maanden opleiding zijn de deelnemers verplicht om het eindexamen af te
leggen waarna ze een getuigschrift ontvangen. Het getuigschrift wordt uitgereikt door het
werkgelegenheidsagentschap van het Zeničko-Dobojskikanton en wordt opgenomen op de
loopbaankaart 82 .
80 http://www.ks.gov.ba - 17 februari 2010.
81 http://www.bhm.ba - 17 februari 2010.
82 Medica Zenica, beroepsopleidingen – kleermakerswerk, naaien, stoffering, haartooi, informatie verkregen van het personeel van
Medica Zenica op 16 augustus 2008.
68

Andere internationale organisaties, ngo’s en non-profitorganisaties die opleidingen
aanbieden:
- opleidings- en adviserende organisatie ‘Izbor Plus’, http://www.izborplus.ba;
- Research and Organizational Development Association, http://www.rod-a.com;
- ABF Onderwijsvereniging van de Werkers in Zenica en Busovaca;
- Jeugdcentrum (Dom Mladih) Zenica, http://www.domladih.zenica.ba;
- Women’s Initiative Foundation BiH, http://www.bhwifoundation.com.ba;
- Agency For Local Development Initiatives (ALDI), http://www.aldi.ba/;
- Taldi Opleiding en Adviserende Diensten, http://www.taldi.ba/index.php?id=9;
- Centrum voor Jeugdontwikkeling PRONI, http://www.pronibrcko.ba/index.php;
‘RAZRED - Ontwikkeling van de gemeenschap door middel van werk en onderwijs’ 83 voorziet
in opleidingen om een ECDL (European Computer Driving Licence/Europees
Computerrijbewijs)-getuigschrift te behalen aan de hand waarvan IT-vaardigheden
aangetoond worden. Het centrum is gevestigd in Brčko, en het adres is: Ulica Branislava
Nušića 24. Andere opleidingsprogramma’s zijn: ‘Onderwijs voor opzichters in
appartementsgebouwen’ (gecertificeerd onderwijs en gecertificeerde opleiding) en ‘Jonge
ondernemer’ om jongeren een eigen bedrijf te laten oprichten.
U vindt meer informatie op: http://www.razred.org.
In 2009 voerde Medica Zenica een project uit om vrouwen en meisjes op het platteland
economisch sterker te maken, hen psychologisch te ondersteunen en juridische bijstand te
verlenen. Vrouwen en meisjes kregen het aanbod om beroepsopleidingen te volgen, waarna
ze getuigschriften ontvingen die werden opgenomen op hun werkkaarten. Meer informatie
vindt u op: www.medicazenica.org.
3.3.4. Oprichting van een nieuwe zaak
3.3.4.1. Wettelijke bepalingen
83 http://www.razred.org - geraadpleegd op 17 juli 2008.
69

Registratie-eisen:
Nr. Procedure Voltooiingstijd Kosten
1. Stel een oprichtingsakte op en laat
hem legaliseren op het
gemeentehuis
2. Bekom een verklaring van een
handelsbank dat het volledige
kapitaalbedrag betaald werd; betaal
het registratiegeld op de
budgetrekening van de kantonnale
rechtbank
3. Bekom de verklaring van de
belastingdienst dat de oprichters
geen belastingschulden hebben
4. Laat u registreren bij de
gemeentelijke rechtbanken
7 dagen 300 BAM (ongeveer 150
euro)
1 Geen
1 dag Geen
15 dagen 405 BAM (ongeveer 202
euro), (registratiegeld) +
150 BAM (ongeveer 75
euro), (uitgiftepremie)
5. Koop een bedrijfsstempel 1 dag 40 BAM (ongeveer 20
6. Vraag een beslissing omtrent de
beoogde activiteiten aan bij de
bevoegde gemeente
7. Vraag een gebruiksvergunning aan
bij het kantonnaal ministerie van
Handel
euro)
1 dag 300-1.000 BAM
15 dagen 150 BAM (ongeveer 75
euro)
70

8. Vraag een bedrijfsidentificatie-
nummer aan bij de bevoegde
belastingdienst
9. Open een bedrijfsrekening bij een
handelsbank
10. Geef uw werknemers een
pensioenverzekering bij de
Pensioenvoorzieningsinstelling
(Zavod za penziono osiguranje)
11. Geef uw werknemers een
ziekteverzekering bij de
Ziekteverzekeringsinstelling (Zavod
za zdravstveno osiguranje)
12. Stel een reglement op in verband
met het salaris, de organisatie van
het werk, de discipline en andere
regelgeving met betrekking tot de
werknemers, en publiceer het
15 dagen Geen
1 dag Geen
1 dag 1 BAM (ongeveer 0,5
euro), (aanvraagformulier)
1 dag 1 BAM (ongeveer 0,5
euro), (aanvraagformulier)
1 dag Geen, minimum 250 KM
als het opgesteld wordt
door een advocaat,
naargelang de
complexiteit
Het notariële systeem, de ondernemingswet van de FBiH 84 ; de wet op het notariaat van de
FBiH 85 werd in mei 2007 ingediend. De geamendeerde ondernemingswet bepaalt dat alle
juridische entiteiten zakelijke activiteiten dienen overeen te laten stemmen met een nieuwe
standaardclassificatie van activiteit. De wet op het notariaat schrijft voor dat alle
documenten die nodig zijn voor de registratie van een bedrijf dienen te worden opgesteld en
gecertificeerd door de notaris.
84 De ondernemingswet van de FBiH (‘Staatsblad’ van de Federatie van BiH, nr. 2/95 en 8/96).
85 De wet op het notariaat van de FBiH (‘Staatsblad’ van de Federatie van BiH, nr. 45/2002).
71

Bedrijven worden automatisch lid van de economische kamer op nationaal, entiteits-,
kantonaal en regionaal niveau. Sinds 2004 gebeurt het lidmaatschap van de Economische
Kamer van de Federatie van Bosnië-Herzegovina op vrijwillige basis.
De aanvraag van een gebruiksvergunning dient te worden ingediend bij de Kantonnale
Inspecties (alle inspecties zijn gecentraliseerd op één plaats), en naargelang hetgeen de zaak
beoogt, controleren de betrokken inspecteurs de activiteiten van het bedrijf ter plaatse en
reiken zij ‘de goedkeuring om zaken te doen’ uit.
Voor gedetailleerde informatie kunt u terecht op:
http://www.doingbusiness.org/ExploreTopics/StartingBusiness/Details.aspx?economyid=26.
3.3.4.2. Toegankelijkheid tot kredieten en subsidies
Omwille van een moeilijke economische situatie is het niet eenvoudig om kredieten te
krijgen. De banken eisen minimum twee waarborgen en een inkomen dat minstens drie keer
zo hoog is als het krediettarief. Bovendien is elke door de staat gefinancierde kredietlijn
enkel bedoeld voor begrotingsbegunstigden 86 en slechts voor degenen van wie het loon een
zekere limiet overschrijdt. Op die manier staan kredietlijnen 87 niet ter beschikking van
vluchtelingen en intern ontheemden. De microkredietorganisaties, die talrijk aanwezig zijn,
zijn niet zo veeleisend als banken. Hun bijdragen en kredietlijnen zijn echter veel kleiner. Er
bestaan geen erfdienstbaarheden die erop gericht zijn om repatrianten te helpen re-
integreren in de samenleving van BiH 88 .
Op 30 september 2007 waren er 32 banken 89 actief in BiH, 29 privébanken en 3 openbare
banken. Het totaal aantal toegekende leningen beantwoordt aan dit percentage: bevolking –
50%, privézaken – 45%, openbare bedrijven – 2%, rijksinstellingen – 1% en andere sectoren –
2%. De gemiddelde rentevoet voor een succesvol krediet bij handelsbanken bedroeg 8,99%-
10,49% zonder hypotheek en 8% met hypotheek.
Raadpleeg de meest recente voorstellingen van banken op:
86
De begrotingsbegunstigden verwijzen naar de regeringsministeries en andere staatsbestuurlijke instanties,
staatsregeringsagentschappen en andere die gefinancierd worden door de begroting.
87
Kredietlijn voor langlopende leningen.
88
Idem.
89
http://cbbh.ba – laatst geraadpleegd op 17 februari 2010.
72

Sparkasse Bank dd BiH
Website: http://sparkasse.ba/
Raiffeisen Bank d.d. BiH
Website: http://www.raiffeisenbank.ba
Investicijska banka Federacije BiH
Website: http://www.ibf-BIH.ba/
Hypo Alpe Adria Bank d.d., Mostar
Website: http://www.hypo-alpe-adria.ba
Volksbank BH d.d.
Website: http://www.volksbank.ba
Komercijalna banka a.d., Banja Luka
Website: www.kombank-bl.com
Pavlović International Bank a.d., Bijeljina
Website: www.pavlovic-banka.com
Een andere manier om de nodige financiële middelen bijeen te krijgen, is via kredietleningen
van microkredietorganisaties. Deze organisaties begonnen in de naoorlogse periode tot
ontwikkeling te komen als onderdeel van programma’s die uitgevoerd werden voor
dringende hulp inzake werkgelegenheid en economische rehabilitatie via
microkredietleningen. Begunstigden van microkredietorganisaties genieten snelle en
eenvoudige toegang tot het krediet als een van de hoofdkenmerken, belangrijker dan het
krediettarief en andere voorwaarden.
73

Voor meer informatie kunt u terecht op de website van de Vereniging van
Microfinancieringsinstellingen in Bosnië-Herzegovina: www.amfi.ba.
Ontwikkelingsbank van de FBiH 90
De Ontwikkelingsbank van de FBiH zal op 1 juli 2008 haar werkzaamheden starten als een
wettelijk onderdeel van de Investeringsbank van de FBiH d.d. Sarajevo. Dit stimuleert de
ontwikkeling van de economie en samenleving in het algemeen. Binnen drie jaar zal de bank
over ongeveer 500 miljoen KM (253,16 miljoen euro) beschikken. De Ontwikkelingsbank van
de FBiH zal gunstigere rentevoeten hebben en goedkoper bankkapitaal dan de
handelsbanken. Deze bank zal de betalingstermijnen voor leningen uitbreiden. De bank zal
sociaal beleid niet als instrument gebruiken, maar zal echte ontwikkelingsprojecten
ondersteunen. Het protocol: ‘Nieuwe kredietinvesteringen in de landbouw’ werd in mei
2008 ondertekend.
Het ministerie voor Mensenrechten en Vluchtelingen van BiH deed een oproep aan
vluchtelingen, ontheemden en repatrianten in BiH om zich te laten registreren voor
aanvragen om hulp te krijgen voor wederopbouw en om terug te keren. Alle informatie kan
verkregen worden op de website 91 .
“Een ondernemer die alle nodige financiële middelen verzamelt om een nieuwe zaak op te
richten, wordt nog altijd met andere uitdagingen geconfronteerd. Bedrijfsregistratie is duur
en het kan maanden duren eer alles achter de rug is. Ongeveer 54 dagen en meer dan 4.000
KM (2.000 euro) zijn nodig voor de registratieprocedure.
Hierin zijn noch de aankoop of huur van de werkruimte, noch de bouw- of
stedenbouwkundige vergunning inbegrepen.” 92
Voor meer informatie over registratie-eisen kunt u terecht op:
http://www.doingbusiness.org
90 http://rbfbih.ba/razvojna/bs/index.php#, 16 februari 2010.
91 http://www.mhrr.gov.ba/PDF/javni poziv.pdf – laatst geraadpleegd in februari 2010.
92 Citaat uit een onlineartikel: ‘De sombere sfeer om een nieuwe zaak te beginnen in BiH’ door het Centrum voor Onderzoeksverslaggeving,
17 december 2007; volledig artikel op: http://www.cin.ba/Stories/P16_SME/?cid=783,2,1 – laatst geraadpleegd op 17 februari 2010.
74

http://www.acips.ba/bos/index.php?option=com_content&view=article&id=247:qvodi-za-
registraciju-mikrobiznisaq&catid=6:publikacije&Itemid=14.
Tot voor kort werden de wetten op de vennootschapsbelasting van de FBiH en de RS niet op
elkaar afgestemd. Het tarief van de vennootschapsbelasting bedraagt in de Republika Srpska
10% volgens de wet op de vennootschapsbelasting van de Republika Srpska 93 , en in de FBiH
bedroeg het vroeger 30%. De regering van de FBiH heeft een nieuwe wet op de
vennootschapsbelasting 94 van 1 januari 2008 afgedwongen die een vennootschapsbelasting
bepaalt van 10%. Een van de doelstellingen van deze wet was om bijna gelijke voorwaarden
voor de juridische entiteiten mogelijk te maken, ongeacht in welk deel van BiH ze zaken
doen.
Begin dit jaar deed de Federale Belastingdienst een aankondiging in overeenstemming met
de wet op de inkomstenbelasting met betrekking op belastingaftrek voor natuurlijke
personen op basis van de levensverzekering, de ziektekosten en de hypotheekrentevoet
voor kopers die dat voor het eerst doen.
Meer informatie vindt u op: http://www.pufbih.ba/vijest.php?id=269.
3.3.5. Sociale zekerheid
BiH heeft een sociaal beschermingssysteem ontwikkeld dat een basispensioenverzekering en
uitkeringen voor werklozen, gezondheidszorg en sociale bescherming en kinderbescherming
bevat.
De volgende tabel toont de percentages van het loon die besteed worden aan verschillende
vormen van sociale bescherming.
Republika Srpska
Federatie van
Bosnië-Herzegovina
93 De wet op de vennootschapsbelasting, Staatsblad van de RS, nr. 25/01, 80/02, 43/03 en 84/04.
94 De wet op de vennootschapsbelasting, Staatsblad van de Federatie van BiH, nr. 97/07 en 14/08.
Brčko District
75

Pensioen- en
invaliditeitsverzekering
(PIO)
24% 35,30% 24 % 95
Kinderbescherming 2% - 0%
Gezondheidszorg 15% 25% 12%
Werkloosheidsverzekering 1% 3,68 % 1,5%
Inkomstenbelasting 0–15% 5% 10%
Totaal van de bijdragen 42-57% 96 69% 97 47% 98
3.3.5.1. Toegankelijkheid tot werkloosheidsuitkering
Mensen van 15 tot 64 jaar oud die geen activiteit uitoefenen waarvoor ze een loon of
compensatie zouden kunnen krijgen en die actief op zoek zijn naar een job hebben de status
van werkloze en hebben als zodanig recht op een zekere mate van sociale bescherming.
GELDELIJKE SUBSIDIES
Brčko District in Bosnië-Herzegovina 99
Een werkloze heeft een termijn van 30 dagen om zich in te schrijven bij het Arbeidsbureau
van het Brčko District in BiH vanaf de eerste dag dat de arbeidsrelatie beëindigd werd of na
95
Het voorzieningsbedrag voor de pensioen-invaliditeitsverzekering hangt af van welk fonds betaald wordt en voor de Republika Srpska is
dit momenteel 24% van het nettoloon en in de Federatie van Bosnië-Herzegovina is dit 17+7 van het brutoloon (berekend met de
coëfficiënt 1.55. Directoraat voor Financiën van het Brčko District, hoofd van het centrale register, de heer Esef Jusufovic, 23 juli 2008,
Brčko.
96
Centrum voor Onderzoeksverslaggeving, ‘Werkgevers schenden de wet met goedkeuring van de gezaghebbers’, 2 februari 2007,
Sarajevo, http://www.cin.ba/Stories/P11_Labor/?cid=691,2,1.
97
Idem.
98
Idem.
99
Wet op de werkgelegenheid en rechten tijdens de werkloosheid ('Staatsblad van het Brčko District in Bosnië-Herzegovina', nummer
33/04 van 8 september 2004, van kracht sinds 1 januari 2005).
http://skupstinabd.ba/sr/index.php?option=com_weblinks&catid=86&Itemid=30
76

afloop van de verzekering. Een werkloze van wie de arbeidsrelatie, in de bewoordingen van
de arbeidswet, niet beëindigd werd op zijn/haar verzoek, zonder zijn/haar afwezigheid of
schuld of van wie de verzekering op een andere manier afliep en die minstens acht maanden
onafgebroken gewerkt heeft in de afgelopen twaalf maanden of onderbrekingen heeft in de
werkperiode in de laatste achttien maanden heeft recht op:
• subsidie;
• gezondheidszorgverzekering;
• pensioen- en invaliditeitsverzekering.
De subsidie hangt af van de werkgelegenheidsduur:
• tot 5 jaar gewerkt – 3 maanden subsidie;
• van 5 tot 15 jaar gewerkt – 6 maanden subsidie;
• van 15 tot 25 jaar gewerkt – 9 maanden uitkering;
• meer dan 25 jaar gewerkt – 12 maanden uitkering.
De subsidie hangt ook af van het gemiddelde loonbedrag van de werkloze in de laatste drie
maanden van zijn/haar twerkstelling:
• Iemand die tot 10 jaar gewerkt heeft, ontvangt 35% van het loon;
• Iemand die meer dan 10 jaar gewerkt heeft, ontvangt 40% loon.
Het subsidiebedrag kan niet lager zijn dan dan 20% van het gemiddelde nettoloon dat in het
District betaald wordt of hoger dan het gemiddelde nettoloon dat in het District betaald
werd voor de vorige maand.
De Federatie van Bosnië-Herzegovina 100
Een werkloze dient binnen 30 dagen, te rekenen vanaf de dag waarop de arbeidsrelatie
beëindigd werd, een verzoek tot erkenning van het recht op subsidie in bij het bevoegde
100 Publicatie: 'Rechten die voortspruiten uit de werkloosheid', gepubliceerd door het Federaal Arbeidsbureau, http://www.fzzz.ba.
77

kantonnale arbeidsbureau. Het Federaal Arbeidsbureau coördineert de werkzaamheden van
de kantonnale arbeidsbureaus. Als een werkzoekende minstens acht maanden
ononderbroken gewerkt heeft in de afgelopen achttien maanden voordat de arbeidsrelatie
beëindigd werd, heeft hij/zij recht op:
• subsidie;
• bijdragen inzake gezondheidsverzekering;
• bijdragen inzake pensioenverzekering.
Het bedrag van de subsidie bedraagt 40% van het gemiddelde nettoloon dat betaald werd in
de FBiH voordat de arbeidsrelatie van de werkloze beëindigd werd die gepubliceerd wordt
door het Federale Bureau voor de Statistiek.
Er wordt als volgt subsidie betaald aan de werkloze:
• een verzekerde voor 8 maanden tot 5 jaar – 3 maanden subsidie;
• een verzekerde voor 5 tot 10 jaar – 6 maanden subsidie;
• een verzekerde voor 10 tot 15 jaar – 9 maanden subsidie;
• een verzekerde voor 15 tot 25 jaar – 12 maanden subsidie;
• een verzekerde voor 25 tot 30 jaar – 15 maanden subsidie;
• een verzekerde voor 30 tot 35 jaar – 18 maanden subsidie;
• een verzekerde voor meer dan 35 jaar – 24 maanden subsidie.
De Republika Srpska 101
De werkgelegenheidsagentschappen behandelen tewerkstellingsaspecten en hun werk
wordt gecoördineerd door het Arbeidsbureau van de Republika Srpska. Een werkloze is
iemand van wie de arbeidsrelatie, in de bewoordingen van de arbeidswet, niet werd
beëindigd op zijn/haar verzoek, goedkeuring of door zijn/haar schuld en die minstens acht
101 Arbeidswet (''Staatsblad van de Republika Srpska', nummer 54/05 van 1 juni 2005, van kracht sinds 10 juni 2005, en de veranderingen
en wijzigingen, nummer 64/06 van 14 juni 2006, in werking getreden op dezelfde dag) .
http://www.zzrs.org/zakoni/zakon_02.asp
78

maanden verzekerd was in de afgelopen twaalf maand of 12 maanden verzekerd was met
onderbrekingen in de afgelopen achttien maanden. Een werkloze dient zich binnen 30 dagen
in te schrijven bij het Werkgelegenheidsbureau. Als de werkloze nalaat zich in te schrijven
binnen die termijn, zal hij/zij de rechten verwerven vanaf de inschrijvingsdatum in het
Werkgelegenheidsbureau. De werkloze heeft recht op:
• subsidie;
• gezondheidszorgverzekering;
• pensioen- en invaliditeitsverzekering;
Er wordt als volgt subsidie betaald aan de werkloze:
• een verzekerde tot 5 jaar – 3 maanden subsidie;
• een verzekerde voor 5 tot 15 jaar – 6 maanden subsidie;
• een verzekerde voor 15 tot 25 jaar – 9 maanden subsidie;
• een verzekerde voor meer dan 25 jaar – 12 maanden subsidie.
De berekeningsbasis van de bijdragen bedraagt 20% van het gemiddelde nettoloon in de
Republika Srpska in de maand voordat de beslissing wordt genomen.
3.3.5.2. Toegankelijkheid tot ziekte-uitkeringen
In de FBiH bestaan de volgende ziekte-uitkeringen 102 :
a) Financiële en andere materiële bijstand die bestaat uit een vaste financiële toelage, een
financiële toelage voor de zorg en bijstand door de derde persoon en andere vormen van
materiële bijstand.
102 Staatsblad van de Federatie van BosnIë-Herzegovina, nummer 36/99, gepubliceerd op 6 september 1999 en van kracht sinds 14
september 1999, wet op de veranderingen en wijzigingen aan de wet op de sociale beginselen inzake sociale bescherming, bescherming
van burgerslachtoffers van de oorlog en bescherming van gezinnen met kinderen, gepubliceerd in het Staatsblad van de Federatie van
Bosnië-Herzegovina, nummer 54/04 op 16 april 2004 en van kracht sinds 1 januari 2005, nummer 39/06, gepubliceerd op 26 juli 2006, van
kracht sinds 1 september 2006.
79

Een persoon/familie die voldoet aan de eisen heeft het recht op een vaste financiële toelage
en andere vormen van materiële bijstand: ze zijn niet in staat om te werken, of verhinderd
om het recht op arbeid uit te oefenen 103 , ze hebben geen voldoende inkomen om zichzelf te
onderhouden, en ze hebben geen familieleden die wettelijk verplicht zijn, of niet in staat zijn
om hen te onderhouden. Wat de toegankelijkheid tot deze rechten betreft, gebeurt het in
de praktijk heel vaak dat de mensen die een vaste financiële toelage aanvragen een
eenmalige financiële toelage krijgen 104 , als de toelage de laagste betaling omvat en de
waarde ervan in de kantons in de Federatie van Bosnië-Herzegovina niet hoger is dan 100
BAM (51,13 euro 105 ).
b) Levenslang leren en werk
Het recht op levenslang leren en ondewijs kan uitgeoefend worden door kinderen met
ontwikkelingsstoornissen en volwassenen met een beperkte aanleg, ongeacht de oorzaak
van de stoornis, dat is de onmogelijkheid om te werken, als dat recht niet uitgeoefend wordt
op een andere basis, en die kunnen opgeleid worden om te werken.
c) Plaatsing in een ander gezin
Plaatsing in een ander gezin kan verstrekt worden aan kinderen en volwassenen die
behoefte hebben aan permanente hulp en ondersteuning om te voorzien in hun
levensonderhoud, en die niet in staat zijn om dat te verwezenlijken in hun eigen gezin of op
een andere manier 106 .
d) Plaatsing in een sociale beschermingsinstelling
103
De volgende mensen worden niet in staat geacht om te werken, of zijn verhinderd om het recht op arbeid uit te oefenen: mannen ouder
dan 65 jaar, of vrouwen ouder dan 60 jaar, vrouwen tijdens de zwangerschap, voor of na de bevalling, ouders, een stiefvader, een
stiefmoeder, adoptieouders die voor een of meerdere kinderen jonger dan een jaar zorgen, op voorwaarde dat deze persoon geen gezinsof
familieleden heeft die wettelijk verplicht zijn om in zijn/haar levensonderhoud te voorzien, of als hij/zij ze toch heeft, die niet in staat zijn
om aan deze wettelijke verplichting te voldoen, kinderen jonger dan 15, of in het geval dat hij/zij voltijds studeert, jonger dan 27 jaar,
mensen met een gestuite lichamelijke en/of geestelijke ontwikkeling, iemand in het gezin die zorgt voor een gehandicapt of serieus ziek
iemand, als vastgesteld werd dat de persoon waarvoor ze zorgen hulp nodig heeft van de derde persoon, zie artikel 23 van de wet op de
beginselen van sociale bescherming, bescherming van burgerslachtoffers van de oorlog en bescherming van gezinnen met kinderen van de
Federatie van Bosnië-Herzegovina, gepubliceerd in het Staatsblad van de Federatie van Bosnië-Herzegovina, nummer 36/99, gepubliceerd
op 9 september 1999 en van kracht sinds 14 september 1999, de wet op de veranderingen en wijzigingen aan de wet op de beginselen van
sociale bescherming, bescherming van burgerslachtoffers van de oorlog en bescherming van gezinnen met kinderen, gepubliceerd in het
Staatsblad van de Federatie van Bosnië-Herzegovina, nummer 54/04 op 16 april 2004 en van kracht sinds 1 januari 2005, nummer 39/06,
gepubliceerd op 26 juli 2006 en van kracht sinds 1 september 2006. .
104
http://www.avaz.biz/index.php?option=com_content&task=view&id=8718&Itemid=229, geraadpleegd op 20 augustus 2008.
105
www.xe.com
106
Dit recht wordt verworven in overeenstemming met de bepalingen van artikel 32 en 40 van de bovengenoemde wet.
80

Plaatsing in een sociale beschermingsinstelling kan worden verkregen door kinderen en
volwassenen die behoefte hebben aan permanente bescherming en ondersteuning om te
voldoen aan hun levensbehoeften, en die dat niet kunnen bekomen in hun eigen of een
ander gezin of via thuiszorg en hulp aan huis.
e) Thuiszorg en hulp aan huis
Thuiszorg en hulp aan huis is een georganiseerde manier om verschillende diensten te
verstrekken, zoals: eten geven, huishoudelijk werk en andere werken indien nodig. Ook
wordt de persoonlijke hygiëne onderhouden van mannen boven de 65 en vrouwen boven de
60 en personen met een permanente lichamelijke en mentale ontwikkelingsstoornis, voor
zover deze mensen niet in staat zijn om voor zichzelf te zorgen.
f) Fundamentele rechten van personen met een handicap
Gehandicapten en personen met een gestuite lichamelijke of psychologische ontwikkeling
hebben recht op:
1) persoonlijke invaliditeitsloon;
2) toelage voor de zorg en bijstand door iemand anders;
3) orthopedische toelage;
4) financiële steun om de behandelingskosten en de aanschaf van orthopedische middelen
te dekken;
5) beroepsopleiding (professioneel herstel, prekwalificatie en aanvullende kwalificaties);
6) voorkeursbehandeling inzake werkgelegenheid.
Het persoonlijke invaliditeitsloon wordt bepaald door de omvang van de stoornis. Die is
gebaseerd op de medische vaststellingen en de mening van het medische panel in
overeenstemming met de internationale klassificatie van stoornissen, beperkingen en
handicaps van de Wereldgezondheidsorganisatie. Uit erkenning voor deze rechten aan
gehandicapten is het duidelijk dat de procedure zelf langer duurt dan hetgeen geregeld
wordt door de administratieve procedurewet van de Federatie van Bosnië-Herzegovina 107 ,
107 Administratieve procedurewet van de Federatie van Bosnië-Herzegovina ('Staatsblad van de Federatie van Bosnië-Herzegovina',
nummer 2/98 van 20 januari 1998, van kracht sinds 28 januari 1998 en de veranderingen en wijzigingen, nummer 48/99 van 3 december
81

en er zijn situaties dat de periode vanaf de indieningsdatum van de aanvraag tot de
besluitvormingsdatum in eerste instantie zelfs langer dan een jaar duurt en de betaling van
de toelagen zelfs tot vijftien maanden met terugwerkende kracht gebeurt.
In overeenstemming met de bepalingen van de sociale beschermingswet van de Republika
Srpska 108 zien de voordelen ten gevolge van ziekte er als volgt uit:
a) Recht op een toelage voor hulp aan en zorg voor iemand anders
Personen met serieuze lichamelijke of zintuiglijke problemen, personen met gedeeltelijke of
volledige moeilijkheden in de geestelijke ontwikkeling, personen met een combinatie van
deze problemen, personen met autisme en personen met een chronische verstandelijke
handicap die niet kunnen werken, niet kunnen bewegen en niet kunnen voldoen aan hun
fundamentele levensbehoeften zonder de zorg en bijstand van iemand anders, die de hulp
en zorg van iemand anders nodig hebben om te voldoen aan hun fundamentele
levensbehoeften, hebben recht op een toelage voor de hulp en zorg van iemand anders op
voorwaarde dat ze dit recht niet kunnen verwerven op grond van iets anders en ze geen
gebruik maken van het recht op opvang in de sociale beschermingsinstelling. Dit recht wordt
erkend op basis van de medische vaststellingen en de mening van een deskundig medisch
panel en wordt bepaald in het maandelijkse bedrag van 41 BAM (20,96 euro) voor een
individu.
b) Recht op bijstand voor beroepsopleiding
Het recht op bijstand voor beroepsopleiding wordt verstrekt aan kinderen en jongeren met
moeilijkheden in de geestelijke of lichamelijke ontwikkeling die kunnen opgeleid worden
voor specifiek werk dat overeenstemt met hun mentale en lichamelijke mogelijkheden en
leeftijd en die dat recht niet kunnen verwezenlijken op een andere basis.
c) Het recht op thuiszorg, plaatsing in een sociale welvaartsinstelling of in een pleeggezin
1999, van kracht sinds 11 december 1999) – deze wet regelt dat de onderzoeksprocedure ten langste 60 dagen duurt en dat na het
verstrijken van die termijn de eerste beslissing genomen wordt.
108 Staatsblad van de Republika Srpska, nummer 5/93 van 30 april 1993, van kracht sinds 8 mei 1993, en de veranderingen en wijzigingen,
nummer 19/96 van 8 juli 1996, van kracht sinds 16 juli 1996, nummer 110/03 van 20 december 2003, van kracht sinds 28 december 2003
en nummer 33/08 van 10 april 2008, van kracht sinds 18 april 2008.
.
82

Het recht op thuiszorg, plaatsing in een sociale welvaartsinstelling of in een pleeggezin wordt
toegekend aan iemand van wie de familie niet in staat is om de juiste hulp te verlenen aan
iemand zonder mantelzorg en wanneer de gepaste hulp niet op een andere manier kan
verstrekt worden. Begunstigden van deze rechten dragen bij in de opvangkosten voor de
sociale beschermingsinstelling en de plaatsing in een pleeggezin via hun inkomen,
verminderd met het bedrag dat nodig is om te voldoen aan de persoonlijke behoeften van
de begunstigde.
3.3.5.3. Toegankelijkheid tot gezinstoelagen
Het recht op een permanente financiële toelage en andere vormen van materiële bijstand
hebben mensen en gezinnen die voldoen aan de volgende vereisten: ze zijn niet in staat om
te werken, of verhinderd om het recht op arbeid uit te oefenen, ze beschikken niet over
voldoende inkomsten om zichzelf te onderhouden, ze hebben geen familieleden die
wettelijk verplicht zijn, of niet in staat zijn, om in hun levensonderhoud te voorzien. De
toelage voor de zorg en bijstand van iemand anders kan verkregen worden door ouderen en
zieke mensen die omwille van de voortdurende veranderingen in hun gezondheid erg veel
behoefte hebben aan de permanente hulp en zorg van iemand anders om te voldoen aan
hun fundamentele levensbehoeften. Het inkomen dat gebaseerd is op permanente
financiële bijstand voor een individu schommelt tussen 50 BAM (25,60 euro) 109 en 120 BAM
(61,36 euro) 110 in de kantons van de Federatie van Bosnië-Herzegovina. Andere materiële
bijstand is een tijdelijke eenmalige of andere financiële bijstand of bijstand met goederen
aan materieel verwaarloosden, voor mensen of gezinnen die sociale bescherming nodig
hebben, omwille van bijzondere omstandigheden die veroorzaakt werden door gedwongen
migratie, repatriëring, een natuurramp, het overlijden van een of meerdere gezinsleden, het
einde van een medische behandeling, het einde van een gevangenisstraf of een
herscholingsmaatregel. Verder zijn de basisrechten die verworven worden door gezinnen
met kinderen de volgende: het recht op kinderbijslag; een zwangerschapstoelage als
compensatie voor de werkende moeder tijdens haar afwezigheid op het werk wegens
109 Bijvoorbeeld: Unsko-Sanskikanton, Hercegovačko-Neretvanskikanton, Zeničko-Dobojskikanton.
110 Kanton Sarajevo.
83

zwangerschap 111 , de geboorte van een kind, en de zorg voor het kind; financiële bijstand
tijdens de zwangerschap en de geboorte van een kind voor een werkloze moeder; eenmalige
hulp voor de aankoop van accessoires voor een pasgeboren kind; hulp bij de voeding van
een kind tot zes maanden en aanvullende voeding van moeders die borstvoeding geven; de
opvang van kinderen met gewaarborgde maaltijden in de voorschoolse
onderwijsinstellingen; één gewaarborgde maaltijd tijdens de lessen in de basisschool en
schoolgeld en een studiebeurs voor leerlingen en studenten 112 .
De sociale beschermingswet van de Republika Srpska 113 voorziet ook in het recht op
financiële bijstand en het recht op eenmalige financiële hulp. Iemand die arbeidsongeschikt
is en geen inkomen en familieleden heeft, in overeenstemming met de familiewet van de
Republika Srpska, die verplicht zijn om voor hem/haar te zorgen of als die persoon bij een
gezin woont met een inkomen dat onder het sociale zekerheidsniveau ligt. Eenmalige
financiële bijstand voor mensen die nood hebben aan sociale welvaart, omwille van oorlog,
de onmogelijkheid om een job te vinden, een natuurramp, migratie, repatriëring, het
overlijden van een of meerdere gezinsleden, medische behandeling in de
gezondheidszorginstelling en mensen die een gevangenisstraf uitgezeten hebben wordt
twee keer per jaar betaald voor een gezin en kan in totaal niet hoger zijn dan vijf bedragen
van permanente financiële bijstand, behalve in gevallen waarin, wegens bijzondere
omstandigheden, het noodzakelijk is om een hoger bedrag goed te keuren als het hoofd van
de instantie die beslissingen neemt over dit recht de beslissing dient te nemen.
3.3.5.4. Andere uitkeringen in het sociale zekerheidsstelsel
111 Zie punten 3.3.1.3., http://www.bljesak.info/content/view/13833/158/, geraadpleegd op 20 augustus 2008.
112 Artikel 90 en artikel 93 van de wet op de beginselen van sociale bescherming, bescherming van burgerslachtoffers van de oorlog en
bescherming van gezinnen met kinderen van de Federatie van Bosnië-Herzegovina, zie voetnoot 94.
113 Arbeidswet en Rechten tijdens de werkloosheid ('Staatsblad van het Brčko District in Bosnië-Herzegovina', nummer 33/04 van 8
september 2004, van kracht sinds 1 januari 2005), http://skupstinabd.ba/sr/index.php?option=com_weblinks&catid=86&Itemid=30.
84

De wetten van de entiteiten in BiH bevatten de lijst van begunstigden van de sociale
bescherming en de criteria om de fundamentele rechten te verwerven waarop de
begunstigden recht hebben 114 .
Volgens de wetten van de entiteiten is een burgerslachtoffer van de oorlog iemand die voor
minstens 60% gehandicapt werd tijdens de oorlog, omwille van een aanhoudend letsel of
een andere vorm van foltering die ook de mentale schade of de verdwijning of het overlijden
van die persoon inhoudt. De fundamente rechten waarop deze mensen en hun gezinsleden
in de zin van de genoemde wetten recht hebben, zijn als volgt: het recht op een persoonlijk
invaliditeitsloon, de toelage voor de zorg en bijstand door iemand anders, een orhopedische
toelage, een familiaal invaliditeitsloon, financiële steun om de behandelingskosten en de
aanschaf van orthopedische middelen te dekken, beroepsopleiding, prioriteit inzake
werkgelegenheid, zorg voor huiszorg, psychologische en juridische steun.
In de FBiH en in de RS wordt de status van oorlogsslachtoffer bepaald na de overlegging van
schriftelijke bewijsstukken, ook met inbegrip van medische documenten die onmiddellijk
nadat het lichaam verminkt werd, dienen uitgereikt te worden. In de FBiH waren
burgeroorlogsslachtoffers die lichamelijk verminkt werden, ook verplicht om medische
documenten over de medische behandeling nadat ze de wonde of het letsel opliepen bij de
aanvraag van het recht te voegen en dit ten laatste binnen drie maanden, te rekenen vanaf
de datum waarop de wet van kracht werd, dat wil zeggen tot 6 december 1999.
De wet omtrent burgeroorlogsslachtoffers in de RS bepaalt dat de gewaarborgde rechten
niet kunnen verworven worden door mensen die lid waren van de vijandelijke formaties, dat
wil zeggen die de vijand hielpen, hetgeen duidelijk een voorbeeld van discriminatie is.
114 Wet op de beginselen van sociale bescherming, bescherming van burgerslachtoffers van de oorlog en bescherming van gezinnen met
kinderen van de Federatie van Bosnië-Herzegovina, gepubliceerd in het Staatsblad van de Federatie van Bosnië-Herzegovina, nummer
36/99 op 6 september 1999, van kracht sinds 14 september 1999, de wet op de veranderingen en wijzigingen aan de wet op de beginselen
van sociale bescherming, bescherming van de burgerslachtoffers van de oorlog en bescherming van gezinnen met kinderen van de
Federatie van Bosnië-Herzegovina, gepubliceerd in het Staatsblad van de Federatie van Bosnië-Herzegovina, nummer 54/04, op 16 oktober
2004 die in werking trad op 17 oktober 2004, van kracht sinds 1 januari 2005, de wet op de veranderingen en wijzigingen aan de wet op de
beginselen van sociale bescherming, bescherming van de burgerslachtoffers van de oorlog en bescherming van gezinnen met kinderen van
de Federatie van Bosnië-Herzegovina, gepubliceerd in het Staatsblad van de Federatie van Bosnië-Herzegovina, nummer 39/06, op 26 juli
2006, die in werking trad op 2 augustus 2006, van kracht sinds 1 september 2006; de wet op bescherming van burgerslachtoffers van de
oorlog werd gepubliceerd in het Staatsblad van de Republika Srpska, nummer 25/93, op 30 december 1993, van kracht sinds 6 januari
1993, de wet op de veranderingen en wijzigingen aan de wet op de bescherming van burgerslachtoffers van de oorlog, gepubliceerd in het
Staatsblad van de Republika Srpska, nummer 32/94, op 31 december 1994, van kracht sinds 7 januari 1994, de wet op de veranderingen en
wijzigingen aan de wet op de bescherming van burgerslachtoffers van de oorlog, gepubliceerd in het Staatsblad van de Republika Srpska,
nummer 37/07, op 28 februari 2007, van kracht sinds 8 maart 2007, de wet op de veranderingen en wijzigingen aan de wet op de
bescherming van burgerslachtoffers van de oorlog, gepubliceerd in het Staatsblad van de Republika Srpska, nummer 60/07, op 27 juni
2007, van kracht sinds 4 juli 2007.
85

De aanvraag tot erkenning van de rechten die voortvloeien uit lichamelijke verminking in de
Republika Srpska kan binnen vijf jaar vanaf de datum waarop de persoon aanhoudend
verminkt werd, ingediend worden. De aanvraag tot erkenning van het recht dat voortvloeit
uit de moord op of het overlijden van iemand kan binnen vijf jaar vanaf de datum waarop de
persoon vermoord of gedood werd, ingediend worden.
Het verzoek tot erkenning van het recht dat voortvloeit uit de verdwijning van iemand kan
binnen vijf jaar na de datum waarop de persoon vermist werd, dat wil zeggen de datum
waarop de omstandigheden waaronder de persoon verdween, vastgesteld werden, of
binnen een jaar vanaf de opgravings- en identificatiedatum van de resten van de vermiste
persoon, ingediend worden.
3.3.5.5. Speciale uitkeringen voor repatrianten
In BiH zijn er geen speciale uitkeringen voorzien voor repatrianten. De nationale wet en de
wetten van de entiteiten bepalen de fundamentele rechten van de repatrianten en de
manier waarop die rechten verworven worden 115 .
3.3.6. Liefdadigheidsorganisaties met een algemene strekking (diensten,
contactinformatie)
De volgende liefdadigheidsorganisaties zijn actief in BiH:
RODE KRUIS VAN DE FEDERATIE VAN BOSNIË-HERZEGOVINA
Adres: Titova 9A/V
71000 Sarajevo
115 Wet op de vluchtelingen uit Bosnië-Herzegovina en ontheemden in Bosnië-Herzegovina, gepubliceerd in het Staatsblad van Bosnië-
Herzegovina, nummer 23/99, op 23 december 1999, van kracht sinds 30 december 1999, de wet op de veranderingen en wijzigingen aan
de wet op de vluchtelingen uit Bosnië-Herzegovina en ontheemden in Bosnië-Herzegovina, gepubliceerd in het Staatsblad van Bosnië-
Herzegovina, nummer 21/03, op 24 juli 2003, van kracht sinds 31 juli 2003, de wet op de veranderingen en wijzigingen aan de wet op de
vluchtelingen uit Bosnië-Herzegovina en ontheemden in Bosnië-Herzegovina, gepubliceerd in het Staatsblad van Bosnië-Herzegovina,
nummer 33/03 op 5 november 2003, van kracht sinds 12 november 2003, de wet op ontheemden, repatrianten en vluchtelingen in de
Republika Srpska, gepubliceerd in het Staatsblad van de Republika Srpska, nummer 42/05, op 26 april 2005, van kracht sinds 3 mei 2005.
De wet op de ontheemden en repatrianten van de Federatie van Bosnië-Herzegovina en vluchtelingen uit Bosnië-Herzegovina,
gepubliceerd in het Staatsblad van de Federatie van Bosnië-Herzegovina, nummer 15/05, op 16 maart 2005, van kracht sinds 23 maart
2005.
86

Tel./ fax: 033 207 513
033 213 907
033 206 439, www.ckfbih.co.ba
E-mail: hqrcfbih@bih.net.ba
Algemeen secretaris: Namik Hodžić
KANTONNALE RODE KRUIS:
UNSKO-SANSKIKANTON RODE KRUIS, Branislava Đurđeva bb
77000 Bihać
Tel./fax: 037 226 087
E-mail: ckkantus@bih.net.ba
Secretaris: Senka Vuković
POSAVSKIKANTON RODE KRUIS, II Ulica 2a
76270 Orašje
Tel./fax: 031 754 876
E-mail: ckzuppo@tel.net.ba
Secretaris: Pejo Doknjaš
TUZLAKANTON RODE KRUIS, Džafer mahala 15
75000 Tuzla
Tel./fax: 035 318 630
E-mail: ckkanttz@bih.net.ba
Secretaris: Jadranka Duraković
ZENIČKO-DOBOJSKIKANTON RODE KRUIS, Zmaja od Bosne 40
72000 Zenica
Tel./fax: 032 246 090
E-mail: ckkantzd@bih.net.ba
Secretaris: Miroslav Vukelić
87

BOSANSKO-PODRINJSKIKANTON RODE KRUIS, Zaima Imamovića 27
73000 Goražde
Tel./fax: 038 221 128
E-mail: ckkantgo@bih.net.ba
Secretaris: Ibrahim Čaušević
SREDNJO-BOSANSKIKANTON RODE KRUIS, Mehmeda Spahe bb
72290 Novi Travnik
Tel./fax: 030 792 679
E-mail: ckzbksb@tel.net.ba
Secretaris: Refik Đaja
HERCEGOVAČKO NERETVANSKIKANTON RODE KRUIS
Kraljice Katarine bb
88000 Mostar, tel./fax: 036 323 456
Secretaris: Zoran Nikolić
ZAPADNO-HERCEGOVAČKIKANTON RODE KRUIS
H.V. Hrvatinića bb
88340 Grude
Tel./fax: 039 662 181
E-mail: ckzupzh@tel.net.ba
Secretaris: Dinko Pezer
KANTON SARAJEVO RODE KRUIS, Dženetića čikma 16
71000 Sarajevo
Tel./fax: 033 664 426
E-mail: ckkantsa@bih.net.ba
Secretaris: Fikret Žunić
LIVANJSKIKANTON RODE KRUIS, Stjepana II Kotromanića 5
88

80101 Livno
Tel./fax: 034 200 325
E-mail: ckzuphb@tel.net.ba
Secretaris: Stjepan Vidović
DE REPUBLIKA SRPSKA RODE KRUIS
Dobrovoljnih davalaca krvi
057/223-533, 223-534, www.crvenikrstrs.org
71420 Pale, Bosnië-Herzegovina
In Bosnië-Herzegovina zijn er veel Romaverenigingen 116 , want zij zijn er de grootste nationale
minderheid.
Verenigingen van Romaburgers die behoren tot het Centrum voor steun, informatie en
gezamenlijke activiteiten, Kakanj:
Centrum voor steun, informatie en gezamenlijke activiteiten in Kakanj
Verantwoordelijke: Mirsad Sejdić
Tel./fax: 032/558 632
E-mail: sekis2003@yahoo.com, website: www.roma.com.ba, Šehidska 5
BiH–72240 Kakanj
EUR ‘Romalen’, Kakanj, Voorzitter: Mujo Fafulić, gsm: 061/801 759
E-mail: romalekakanj@yahoo.com
V divizija NOP-a br. 124, BiH-72240 Kakanj
‘Romajeugdvereniging – ROMAS’, Sarajevo
Voorzitter: Dragiša Radić
Gsm: 061/241 882
Tel./gsm: 033/202 870
E-mail: romas_sa@yahoo.com
116 Adressen van Romaverenigingen in BiH, de adressen kunnen gevonden worden op: http://www.budimojprijatelj.com, geraadpleegd op
21 juli 2008.
89

Salke Lagumdžije 1
BiH-71000 Sarajevo
‚Vereniging van Romavrouwen‘, Zavidovići
Voorzitter: Nusreta Bajrić
Gsm: 061/321 363
Tel.: 032/866 337
E-mail: uzr.romkinja@gmail.com
Pinkasa Bandta b.b.
(Oud gemeentehuis), BiH-72220 Zavidovići
UG ‘Bahtale Roma’, Zavidovići
Voorzitter: Burdalić Zijad
Gsm: 061/605 954
Malikovac 13
BiH-72220 Zavidovići
UG ‘Onafhankelijke Romaorganisatie’, Kakanj
Voorzitter: Ramić Idriz
Gsm: 061/763 482
V divizije NOP-a 162
BiH-72240 Kakanj
UG ‘Roma Jeugdinitiatief’, Kakanj
Voorzitter: Mirsad Sejdić
Gsm: 061/297 542
Tel./fax: 032/558 632
E-mail: sekis2003@yahoo.com
Šehidska 11
BiH-72240 Kakanj
90

UG ‘Roma Jeugdinitiatief – Wees mijn vriend’, Visoko
Voorzitter: Halilović Osman
Gsm: 061/413 136
Tel./fax: 032/733 667
E-mail: ugorivbmp1@yahoo.com
Zanatski centar
Sebilj 26
BiH-71300 Visoko
UG ‘Romaweg’, Vitez, Voorzitter: Osmanović Fehim, gsm: 063/910 945
Tel./fax: 030/710 534
E-mail: fehim.osmanovic@tel.net.ba
Sofa bb
BiH–72250 Vitez
UG ‘Roma en vrienden’, Ilijaš
Voorzitter: Raif Alimanović
Gsm: 061/246 124
E-mail: romi_2003ilijas@hotmail.com; raifalimanovic@hotmail.com
Ivana Frane Jukića 2
BiH-71380 Ilijaš
UGR ‚Bahtale Roma‘, Turbe, Voorzitter: Seferović Rizvan, gsm: 061/758 865
Bešlije bb
BiH-72283 Turbe
UGR ‚Welkom Roma‘, Kakanj
Voorzitter: Nurija Fafulić
Gsm: 061/448 665
V divizije NOP-a 16, BiH-72240 Kakanj
UGR ‘Romawelvaart’, Sarajevo
91

Contactpersoon: Ramiz Sejdić
Gsm: 061/522 396
Tel./fax: 033/202 870
Dajanli Ibrahim bega 19
BiH–71000 Sarajevo
UGR ‘Romano centro’ – Zenica
Voorzitter: Salko Musić
Gsm: 062/149 347
Tel./fax: 032/407 353
E-mail: romskicentar@gmail.com
Kleuterschool ‘Kanarinac’, Crkvice 28
BiH-72000 Zenica
Adressen van de verenigingen die behoren tot het Centrum voor steun, informatie en
gezamenlijke activiteiten, Tuzla:
Centrum voor steun, informatie en gezamenlijke activiteiten in Tuzla
Verantwoordelijke: Biberović Muradif
Gsm: 061/943 400
E-mail: muradif.b@bih.net.ba, website: www.romskicentar-tk.org/Bosanski kulturni centar
Bosne Srebrene bb
BiH–75000 Tuzla
NVO ‘Sa e Roma’, Tuzla, Voorzitter: Šaban Mujić, gsm: 061/735 605
Tel./fax: 035/278 563
E-mail: sae.roma@bih.net.ba
Website: www.saeroma.org
Ulica Džafer Mahala br. 4
BiH-75000 Tuzla
‘Vereniging van Romarepatrianten’, Tuzla
92

Voorzitter: Husein Biberović
Gsm: 061/675 351
Tel.: 035/211 775
E-mail: ugr.povratnika@bih.net.ba
Envera Šiljka 29
BiH-75000 Tuzla
‘Vereniging van Roma uit Gračanica’, Gračanica
Voorzitter: Muratović Mujo
Gsm: 061/858 588
Donja Orahovica
BiH-75320 Orahovica
‘Vereniging van Romavrouwen – betere toekomst’, Tuzla
Voorzitter: Indira Bajramović
Gsm: 061/739 740
Tel./fax: 035/286 441
E-mail: uzbb@hotmail.com
Meše Selimovića 75
BiH-75000 Tuzla
UG ‘Bahtalo ilo’, Banovići, Voorzitter: Mehmed Mehić, gsm: 061/143 128
Tel./fax: 035/874 086 (gebouw), e-mail: bahtaloilo@bih.net.ba, Branilaca Banovića 27
BiH–75290 Banovići
UG ‘Roma Europese weg’, Tuzla
Voorzitter: Mehmed Mujić
Gsm: 061/651 613
Tel.: 035/228 685
E-mail: mesa_saeroma@yahoo.com; ep.roma@bih.net.ba
Omladinskih radnih brigada 37
93

BiH–5211 Kiseljak bij Tuzla
UG ‚Gelukkige Roma‘, Tuzla, Voorzitter: Biberović Osman, gsm: 061/649 393
Tel.: 035/228 248
E-mail: admirbiberovic@yahoo.com
Zlatana Mešića 108, BiH-75000 Tuzla
UG ‚Roma‘, Živinice, Voorzitter: Biberović Muradif, gsm: 061/943 400
Tel./fax: 035/772 186
E-mail: muradif.b@bih.net.ba
Stara pruga bb
BiH-75270 Živinice
UG ‘Roma’, Kalesija, Voorzitter: Alimanović Alaga, gsm: 061/960 151
Kalesijska ulica bb
BiH-75260 Kalesija
UGR ‘Dželem-Dželem’, Tuzla
Voorzitter: Zineta Jusić
Gsm: 061/638 374
Zlatana Mešića 120
BiH-75000 Tuzla
UGR ‘Nieuwe Romahoop’, Lukavac
Voorzitter: Mahić Enes
Gsm: 061/964 541
Tel./fax: 035/556 636; 035/555 890
E-mail: obajric@bih.net.ba
Prva ulica 12
BiH-75300 Lukavac
94

UGR ‘Romadroom’, Tuzla
Voorzitter: Mujić Ahmet
Gsm: 061/380 814
UR ‘Euro Roma’, Tuzla, Voorzitter: Jusić Nedžad, gsm: 061/294 992
Tel.: 035/228 884
E-mail: eurorom_bih@yahoo.com
Bosne Srebrene bb (SKPC Mejdan stand A), BiH-75000 Tuzla
UR ‚Poljice‘, Poljice (Lukavac)
Voorzitter: Mujić Nazif
Gsm: 061/429 853
Tel.: 035/540 242
Svatovac bb, Poljice
BiH-75303 Poljice (Lukavac)
UR ‘Romabroeders’, SkoĿić, Voorzitter: Fadil Ferhatović, gsm: 061/411 712
Orašje 21,
BiH-75000 Tuzla
Adressen van de burgerverenigingen van Roma uit de RS, Bihać, Mostar en het Brčko District:
‘Vereniging van Roma in de Republika Srpska’, Gradiška, Voorzitter: Saša Mašić, gsm:
065/566 213
Tel./fax: 051/860 060
E-mail: norrs@blic.net
Brezik Laninci 155
BiH- 78418 Gradiška
‘Vereniging van Roma in Gradiška’, Gradiška
Voorzitter: Saša Mašić
95

Gsm: 065/566 213
Tel./fax: 051/860 060
E-mail: norrs@blic.net
Brezik Laninci 155
BiH- 78418 Gradiška
‘Vereniging van Roma in de gemeente Prnjavor, Prnjavor, Voorzitter: Mirković Nenad
Gsm: 065/773 615
E-mail: udruzenjeroma@hotmail.com
Cara Dušana 29
BiH-78430 Prnjavor
‘Vereniging van Roma van de Republika Srpska’, Bijeljina, Voorzitter: Hamdija Husić, tel.:
055/205 219
Gsm: 065/692 857
27. marta 193
BiH-76300 Bijeljina
UR ‘Roma Modriča’, Modriča, Voorzitter: Tahirović Ševko, gsm: 065/720 383
Stuur uw brieven naar: n/r Tahirović
Ševko
Gemeente Vukosavlje
BiH-74470 Vukosavlje
UR ‘Romadroom’, Brčko District
Voorzitter: Sabit Muratović
Gsm: 061/288 584
Tel.: 049/520 224
Prutače bb, Rahić bij Brčko
BiH- 76000 Brčko District
96

UR ‘Gelukkige heuvel’, Banja Luka, Ondervoorzitter: Šaha Ahmetović, gsm: 065/432 645
Fax: 051/370 050
E-mail: saha.ahmetovic@yahoo.com
Novaka Pivaševića 16
BiH–78000 Banja Luka
UR ‚Gelukkige Roma‘, Prijedor, Voorzitter: Ramo Selešević, gsm: 061/589 617
Tel./fax: 052/215 577
E-mail: veseliromi@prijedor.com
Rudnička bb
BiH-79200 Prijedor
UR ‘Neretva’, Mostar, Voorzitter: Šemsi Supnaj, gsm: 062/228 330
E-mail: supnaj@hotmail.com
Weg naar Opine 8
BiH-88000 Mostar
UR ‘Roma’, Bihać, Voorzitter: Sead Džemaili, gsm: 061/809 096
Grabeška bb.
BiH-77000 Bihać
In de RS zijn er verschillende verenigingen 117 die vrouwen helpen die het slachtoffer werden
van huiselijk geweld, de SOS-lijn voor slachtoffers van huiselijk geweld is 1264.
Centrum voor de vrouw, Trebinje
Novi Tržni Centar Lamela 17a i 16
Fax: +387-59-225 767
Trebinje
117 Centrum voor de vrouw in de Republika Srpska, afkomstig van de website: http://zenskiforum.com, geraadpleegd op 21 juli 2008.
97

Wens, Skelani (Srebrenica) Skelani, Srebrenica
Fax: +387-56-471 400
Verenigde vrouw, Banja Luka, Kralja, Petra I Karađorđevića 70/II, Fax: +387-51-206 894
Brug, Višegrad
Vidovdanska br. 11
73240 Višegrad
Lara, Bijeljina
Beogradska 38
Fax: +387-55-220 255; 220 251
76300 Bijeljina
Helsinki burgerparlement (hca), Banja Luka
Petra Rađenovića 25
Fax: +387-51-301 526
78000 Banja Luka
Forum van de vrouw, Bratunac
Svetog Save bb
Fax: +387-56-882 143
75420 Bratunac
Toekomst, Modriča
Vidovdanska br. 14
Fax: +387-53-810 200
Een van de belangrijkste internationale organisaties in Bosnië-Herzegovina is het UNDP
Bosnië-Herzegovina 118 .
118 UNDP Bosnië-Herzegovina, officiële website: http://www.undp.ba/, geraadpleegd op 25 juli 2008.
98

Maršala Tita 48
71000 Sarajevo
Bosnië-Herzegovina
Tel.: +387 (33) 563 800, 801
Fax: +387 (33) 552 330, e-mail: info@undp.ba
UNDP Banja Luka
Gundulićeva 24
Banja Luka
Bosnië-Herzegovina
Tel.: +387 (51) 303 318
Fax: +387 (51) 311 041
UNDP Srebrenica – regionaal herstellingsprogramma van Srebrenica
Srebrenickog odreda bb
Gemeentehuis van Srebrenica
75430 Srebrenica
Bosnië-Herzegovina
Tel.: +387 (56) 441 000
Tel.: +387 (56) 440 779
Fax: +387 (56) 440 337
In Bosnië-Herzegovina zijn er ook liefdadigheidsverenigingen die opgericht werden door de
religieuze gemeenschappen.
Islamitische liefdadigheidsvereniging ‘Merhamet’, Bistrik 2
71000 Sarajevo
Bosnië-Herzegovina
Tel.: 033 534 609 Fax: 033 236 527
E-mail: merhcent@bih.net.ba
99

Sarajevo
Azize Šaćirbegović 112
Tel.: 033 526 101
Zenica
Zmaja od Bosne 13
Tel.: 032 402 510
Fax: 032 402 797
E-mail: merh.zdk@bih.net.ba
Travnik
Erika Brandisa zvijezda III, tel.: 030 512 169
Podrinje
Vase Jovanovića 12
Srebrenica
Tel.: 056 386 711, 061 146 673
Tuzla
Patriotske lige 18
Tel.: 035 252 149
Banja Luka
Skendera Kulenovića 81
Tel.: 051 211 479, 212 206
Bihać
Bosanskih banova 2
Tel.: 037 227 106
Livno, Kalajdžinica bb, tel.: 034 200 634
100

Maglaj
Aleja ljiljana bb
Tel.: 032 603 202
Mostar
Doljanka 5
Jablanica
Tel.: 061 542 379
Caritas
Van de Bisschoppenconferentie van Bosnië-Herzegovina, Mehmed bega Kapetanovića
Ljubušaka 6
71000 Sarajevo
Tel.: +38733 206441
+38733 206442, fax: +38733 206668
E-mail: carbkbih@bih.net.ba
3.3.7. Nuttige gegevens om de kosten van levensonderhoud (benzineprijs,
basisvoeding, enz.) te berekenen
Op nationaal niveau is het Bureau voor de Statistiek van Bosnië-Herzegovina 119
verantwoordelijk voor de organisatie en uitvoering van statistisch onderzoek, en op het
niveau van de entiteiten zijn dat het Federale Bureau voor de Statistiek 120 en het Instituut
voor de Statistiek van de Republiek van de Republika Srpska 121 . Volgens de gegevens van het
Federale Bureau voor de Statistiek bedroeg het gemiddelde nettoloon voor oktober in de
Federatie van Bosnië-Herzegovina 697,14 BAM (347,24 euro), terwijl het indexcijfer der
consumptiegoederen van november 538,05 BAM (275,10 euro) bedroeg. In de Republika
Srpska bedroeg het indexcijfer der consumptieprijzen van november 540,49 BAM (276,35
euro), terwijl het gemiddelde nettoloon 607 BAM (310,35 euro) bedroeg, waardoor er
119 Bureau voor de Statistiek van BiH, officiële website: http://www.bhas.ba/, geraadpleegd op 24 juli 2008.
120 Federale Bureau voor de Statistiek, officiële website: website http://www.fzs.ba/, geraadpleegd op 24 juli 2008.
121 Instituut voor de Statistiek van de Republika Srpska, officiële website: http://www.rzs.rs.ba/latinica.htm.
101

slechts 66,51 BAM (34 euro) overbleef voor andere behoeften van het gezin dat bestaat uit
vier leden. Vanwege de voortdurende prijsstijgingen van olie en andere
consumptiegoederen kunnen veel mensen in BiH niet voldoen aan hun fundamentele
levensbehoeften. Er bestaan bijna geen sociale programma’s en ongeveer 18% van de
burgers is arm 122 .
De kostprijs van bijvoorbeeld een brood schommelt tussen 0,46 euro en 1,53 euro, groenten
kosten tussen 0,14 euro en 2,55 euro voor een kilogram, voor fruit betaalt u tussen 0,76
euro en 4 euro voor een kilogram. De benzineprijzen variëren vaak en momenteel bedragen
die niet meer dan 1 euro voor 1 liter.
3.4. Gezondheidszorg
3.4.1. Algemene toestand van de gezondheidszorg per regio (epidemieën, enz.)
Aangezien er geen kaderwet inzake gezondheidsbescherming bestaat en er geen relevant
ministerie is, is het ministerie van Burgerzaken van BiH (department Gezondheidszorg)
bevoegd voor coördinerende activiteiten en plannen die gecreëerd worden door
gezagsinstanties in de entiteiten en om strategieën op het gebied van de gezondheidszorg in
BiH op internationaal niveau te bepalen.
Federatie van BiH
Het federaal ministerie van Volksgezondheid is bevoegd op dit gebied. Alle burgers zijn
verplicht verzekerd inzake hun beroep, status en andere omstandigheden 123 . Repatrianten
hebben op grond van het bewijsstuk van hun status dat uitgereikt wordt door de
gemeentelijke gezagsinstantie recht op basisgezondheidszorg 124 . De medische instelling,
122
Artikel met als titel: 'Eten in Bosnië-Herzegovina duurder dan in de EU-landen', afkomstig van de website: http://www.dwworld.de/popups/popup,
geraadpleegd op 24 juli 2008.
123
De wet op de gezondheidszorgverzekering, artikel 19-29, Staatsblad van de FBiH, nr. 30/97 en 7/02.
124
De wet op de vluchtelingen uit BiH en ontheemden in BiH, artikel 18, Staatsblad van BiH, nr. 23/99, 21/03 en 33/03.
102

waar de persoon onderzocht wordt, berekent de financiële middelen uit de desbetreffende
gezagsinstantie voor vluchtelingen en ontheemden.
Republika Srpska
Het ministerie van Volksgezondheid en Welzijn in de RS is bevoegd op dit gebied. Alleen die
mensen (met inbegrip van vluchtelingen en repatrianten) die een status als verzekerde
hebben die bepaald wordt door het Fonds voor Gezondheidszorg, van wie de schatplichtigen
bijdragen betalen in overeenstemming met de wet, hebben recht op de verplichte
gezondheidzorgverzekering.
Brčko District
De regering van het Brčko District van BiH is bevoegd op dit gebied – departement
Gezondheidszorg en andere diensten 125 . Repatrianten hebben recht op een
gezondheidzorgverzekering doordat ze terugkeren naar vooroorlogse woningen en het
verblijfplaatscertificaat.
In de voorstelling van de analyse van de door gezondheidzorg gestelde voorwaarden die
gecreëerd werden door het Centrum voor Humaan Beleid en waarover het tijdschrift ‘Start
BiH’ gedeeltelijk berichtte, staan de volgende statistieken vermeld: 700.000 burgers van BiH
hebben geen recht op gezondheidszorg, 33% van de onverzekerden in de RS en 25% van de
onverzekerden in de FBiH. Anderzijds is er een volledig nieuwe ‘aanvullende verzekering’
voor burgers die hen de mogelijkheid biedt om zelf of aanvullend met een uitgebreide of
particuliere gezondheidszorgverzekering gezondheidszorgdiensten te betalen die geen deel
uitmaken van het basispakket. In augustus 2009 nam de regering van FBiH het wetsontwerp
inzake de gezondheidzorg aan waardoor de openbare gezondheidszorg zal verstrekt worden
op het niveau van de Federatie, de kantons, de gemeenten, de werkgevers en de individuen.
Meer informatie vindt u in het artikel op:
125 De wet op de sociale bescherming van het Brčko District, 'Staatsblad van BiH, Brčko District', nr. 1/2003.
103

http://www.upubih.org/new/index.php?option=com_content&view=article&id=120%3Asku
ptina-fbih-usvojila-nacrt-zakona-o-zdravstvenoj-zatiti&catid=47%3Ahealth-
news&Itemid=37&lang=hr.
3.4.2. Drinkwater en sanitaire voorzieningen per regio; verwarmingssystemen
(indien relevant)
Zelfs al beschikt BiH over grote watervoorraden, toch voldoet de kwaliteit van het
drinkwater in sommige delen van de FBiH niet aan de gestelde eisen. Mogelijke vervuiling
ten gevolge van oude en beschadigde leidingen en onregelmatige chlorering vormt nog altijd
een bedreiging voor de gezondheid. De controle van de waterkwaliteit voldoet vooral op het
platteland, waar de mensen hun water vooral uit hun eigen putten halen, niet aan de eisen.
Op het grondgebied van de Federatie van BiH, in overeenstemming met de voorlopige
resultaten van het MICS-3-onderzoek (Multiple Indicator Cluster Survey), is 73,2% van de
huishoudens aangesloten op het centrale watervoorzieningssysteem (waterleiding), waar
het water meestal voortdurend gecontroleerd wordt op de deugdelijkheid voor de
gezondheid.
De meeste burgers van de stad Sarajevo en het kanton Sarajevo worden voorzien van
drinkwater uit het centrale systeem: ‘Sarajevo Waterleiding’.
Analyses hebben aangetoond dat dit water van goede kwaliteit en goede
gezondheidskwaliteit is. Dit werd gemeten door fysisch-chemische parameters en
microbiologische parameters. Een kleiner aantal burgers van Sarajevo wordt voorzien van
drinkwater uit lokale waterleidingsystemen en particuliere waterleidingsinstallaties
(bronnen met en zonder filters, putten, poelen, enz.) die heel vaak niet adequaat uitgerust
zijn. Ze hebben geen volledig bepaalde waterbeschermingszones, geen chloreerders, enz.
Op het grondgebied van het Una-Sanakanton, het Zeničko-Dobojskikanton, het
Hercegovačko-Neretvanskikanton, het Bosansko-Podrinjskikanton, het Tuzlanskikanton, het
West-Herzegovinakanton, het Herzegovinakanton en het Posavinakanton zijn de hygiënisch-
sanitaire toestand van de waterleidingsinstallaties en het systeem van de drinkwatercontrole
niet bevorderlijk voor de volksgezondheid.
104

In BiH bestaat er geen eenheidsregister van waterleidingsinstallaties dat een volledig inzicht
geeft in het waterleidingsysteem en zijn er geen criteria om de watervoorziening te
verbeteren. De openbare drinkwatercontrole voldoet niet aan alle vereisten. In de meeste
waterleidingsystemen (putten, bronnen, poelen en regenwatepoelen) wordt het water niet
gecontroleerd op de gezondheidskwaliteit.
De grond, het grondwater en het oppervlaktewater worden steevast bedreigd door
verontreiniging, omdat de vloeibare en vaste afvalstoffen niet afgevoerd worden op een
gezonde manier. De bestaande plaatsen om afvalstoffen af te voeren zijn klein in vergelijking
met de hoeveelheid geproduceerd afval. Ten gevolge daarvan worden aanzienlijke
hoeveelheden gedumpt op verboden plaatsen. Deze plaatsen zijn een bedreiging voor het
grondwater van waaruit de burgers voorzien worden van drinkwater en daarom vormen ze
een bedreiging voor de menselijke gezondheid tijdens het wegvreten en de lekkage van
afvalstoffen.
Een eenheidssysteem om de belangrijkste luchtverontreinigende stoffen (SO2, rook en
stikstofoxiden) op te sporen en te meten bestaat nog altijd niet op het grondgebied van de
Federatie van BiH. Voortdurende metingen van de luchtverontreinigende stoffen worden
uitgevoerd in Sarajevo, Tuzla, Zenica en Mostar, terwijl de metingen op andere plaatsen niet
uitgevoerd worden, omdat er ontoereikende geavanceerde apparatuur voorhanden is.
Microbiologische en chemische voedselverontreinigingen zijn heel vaak de oorzaak van
infecties en voedselvergiftiging. Voedselinfecties staan op de lijst van de tien belangrijkste
besmettelijke ziekten op het grondgebied van de FBiH.
Het Instituut voor Volksgezondheid van de Federatie van BiH controleert de radioactiviteit in
het milieu door monitoring in overeenstemming met het eerder vastgestelde programma
voor elk jaar. Deze controle omvat de keuring en metingen van de radionuclide inhoud in de
grond, het rivierwater, het drinkwater, de lucht, de menselijke voeding en het veevoeder.
Een van de onderdelen van de jaarlijkse montitoring van de radioactiviteit in het milieu is de
monitoring die uitgevoerd wordt op het grondgebied van Hadžići dat in verband staat met
het verarmde uranium. Aan het begin van elk jaar overlegt het Instituut voor
105

Volksgezondheid een schrifelijke versie van het jaarrapport over de betrokken ministeries en
instellingen op het grondgebied van de FBiH 126 .
Op basis van de informatie die het Federaal Meteorologisch Instituut van BiH verstrekt,
herbegon de monitoring van zwaveldioxide en rookconcentraties in 2002. Wanneer de
meetresultaten uit de periode tussen 2002 en 2005 vergeleken worden met de
meetresultaten uit de periode tussen 1900 en 1991, is het duidelijk dat de
zwaveldioxideconcentraties lager zijn en geen hoge blootstellingsindexen (C98-240
microgram/m³) overschrijden, terwijl de rookconcentraties hoger zijn en hoge
blootstellingsindexen (C98-60 microgram/m³) overschrijden. In tegenstelling tot Sarajevo zijn
de SO2-concentraties in Tuzla hoger, terwijl de rookconcentraties lager zijn. In 2006
gebeurden er niet voortdurend metingen in Tuzla en daarmee overeenkomstig zijn er geen
geldige cijfers 127 .
3.4.3. Gezondheidszorgstelsel (met inbegrip van psychologische zorg)
In overeenstemming met de verdeling van wetgevende en andere bevoegdheden die door
de grondwet van BiH bepaald worden, valt de gezondheidszorg, met inbegrip van de
regelgeving en uitvoering ervan, onder de jurisdictie van de entiteiten van BiH. Als gevolg
van een dergelijk systeem zijn er tal van verschillen in de gezondheidszorgverzekering en
bijgevolg, vanuit het oogpunt van de burgers van BiH, verschillende moeilijkheden om
toegang te krijgen tot de gezondheidzorgdiensten.
Het belangrijkste wettelijke kader in de FBiH omvat: de wet op de gezondheidszorg 128 en de
wet op de gezondheidszorgverzekering 129 .
126
De informatie werd overgenomen uit het Rapport over de gezondheidstoestand van de burgers en de bescherming van de gezondheid
in de FBiH, opgesteld door het Instituut voor Volksgezondheid van Bosnië-Herzegovina voor het jaar 2006 en gepubliceerd in juli 2007.
127
Idem.
128
Wet op de gezondheidszorg van de Federatie van Bosnië-Herzegovina ('Staatsblad van de Federatie van Bosnië-Herzegovina', nummer
26/97 van 28 mei 1997, van kracht sinds 5 juni 1997).
129
Wet op de gezondheidszorgverzekering van de Federatie van Bosnië-Herzegovina ('Staatsblad van de Federatie van Bosnië-
Herzegovina', nummer 30/97 van 28 mei 1997, in werking getreden op 5 juni 1997, en de veranderingen en wijzigingen, nummer 7/02 van
20 februari 2002, in werking getreden op 21 februari 2002).
106

Het belangrijkste wettelijke kader in de Republika Srpska omvat: de wet op de
gezondheidszorg 130 en de wet op de gezondheidszorgverzekering 131 .
De regelgevingen inzake de gezondheidszorg van de entiteiten regelen de algemene
beginselen van de gezondheidszorgvoorziening door verschillende
gezondheidszorginstellingen en –organisaties en de uitvoering ervan. Naast deze
regelgevingen die relevant zijn voor de meeste bewoners in BiH, hebben de enititeiten
speciale voorschriften omtrent de verwezenlijking van het recht op gezondheidszorg door
specifieke categorieën, zoals: gehandicapte oorlogsveteranen, gezinnen van gesneuvelde
soldaten, ontheemden en vluchtelingen.
3.4.3.1. Gezondheidszorginfrastructuur per regio (ziekenhuizen,
apparatuur, enz.)
Sarajevo, Tuzla, Banja Luka en Oost-Sarajevo hebben klinische centra als
eindbestemmingen waar patiënten die geen effectieve behandelingen kunnen krijgen in de
plaatselijke gezondheidszorgcentra behandeld worden. Verafgelegen dorpen zijn voorzien
van ambulance-voorposten (kantoren waar het mogelijk is om een keer of meerdere keren
per week, naargelang de situatie, medisch behandeld te worden).
Het gezondheidszorgsysteem in de FBiH is gedecentraliseerd, hetgeen betekent dat de
kantons een zekere mate van onafhankelijkheid hebben om besluiten in verband met de
gezondheidszorg op hun grondgebied aan te nemen, terwijl het federale niveau bevoegd is
om strategische richtsnoeren te coördineren en aan te nemen. Het gezondheidszorgsysteem
bevindt zich in een overgangsfase en de hervorming heeft tot doel de doeltreffendheid te
verhogen en de gezondheidszorg te rationaliseren door de primaire gezondheidszorg te
130 Wet op de gezondheidszorg van de Republika Srpska ('Staatsblad van de Republika Srpska', nummer 18/99 van 16 juli 1999, in werking
getreden op 25 juli 1999, en de veranderingen en wijzigingen, nummer 23/99 van 15 september 1999, in werking getreden op 23
september 1999, 58/01, nummer 62/02 van 7 oktober 2002, in werking getreden op 16 oktober 2002).
131 Wet op de gezondheidszorgverzekering van de Republika Srpska (Staatsblad van de Republika Srpska, nummer 18/99 van 16 juli 1999, in
werking getreden op 25 juli 1999, en de veranderingen en wijzigingen, nummer 51/01 van 16 oktober 2001, in werking getreden op 25
oktober 2001, nummer 70/01 van 31 december 2001, in werking getreden op 9 januari 2002, nummer 51/03 van 1 juli 2003, in werking
getreden op 10 juli 2003, nummer 57/03, correctie van de wet van 16 juli 2003, en nummer 17/08 van 26 februari 2008, in werking
getreden op 6 maart 2008).
107

machtigen, hetgeen zorgt voor de rationalisatie van de specialistische gezondheidszorg en
de klinische gezondheidszorg.
De gezondheidszorg wordt georganiseerd en uitgevoerd op het niveau van de primaire,
specialistische en klinische gezondheidszorg en de burgerrechten die door de wet
voorgeschreven worden, worden meestal gefinancierd via de financiële middelen van de
verplichte gezondheidszorgverzekering.
Lijst van ziekenhuizen en primaire gezondheidszorgcentra 132 per kanton in de Federatie van
BiH:
KANTON Ziekenhuis
Bosansko-Podrinjski Kantonnaal Ziekenhuis, Goražde
Hercegovačko-Neretvanski - Regionaal Medisch Centrum ‘Dr.Safet
Mujić’, Mostar
- Algemeen Ziekenhuis, Konjic
Posavski - Algemeen Ziekenhuis, Orašje
Sarajvski - Klinisch Centrum van de Universiteit
Sarajevo, Klinički centar Univerziteta u
Sarajevu
- Staatsziekenhuis, Sarajevo - Državna
bolnica, Sarajevo
- Psychiatrisch Ziekenhuis, ‘Jagomir’
Srednje bosanski - Kantonnaal Ziekenhuis, Travnik
- Kroatisch Ziekenhuis, Nova Bila
Tuzlansko podrinjski - Universitair Klinisch Centrum, Tuzla
- Medisch Centrum, Brčko
132 De lijst van de primaire gezondheidszorgcentra per kanton kunt u vinden op:: http://zdravstvo.com/informacije/dz.htm, geraadpleegd
op 16 februari 2010.
108

- Medisch Centrum, Gradačac
Unsko-Sanski Kantonnaal Ziekenhuis ‘Dr.Irfan Ljubijankić’,
Bihać
Zapadno-Hercegovački Provinciaal Ziekenhuis, Livno
Zeničko-Dobojski - Kantonnaal Ziekenhuis, Zenica
Contactinformatie:
Het ministerie van Volksgezondheid van Bosnië-Herzegovina
Titova 9
Sarajevo
Tel.: + 387 33 664 245; 664 246
Fax: + 387 33 664 245; 664 246
E-mail: kab.moh@bih.net.ba
Het ministerie van Volksgezondheid van de Republika Srpska
Vladike Platona bb
78000 Banјa Luka
Tel.: 051/348 348
Fax: 051/348 346
E-mail: ministarstvo-zdravlja@mzsz.vladars.net
- Algemeen Ziekenhuis, Tesanj
Gezondheidszorgverzekering en Herverzekeringsfonds van de Federatie van Bosnië-
Herzegovina
Trg Heroja 14
Sarajevo
Tel.: +387 33 651 317
Fax: +387 33 655 877
109

http://:www.for.com.ba
E-mail: fedzzo@bih.net.ba
Gezondheidszorgverzekeringsfonds van de Republika Srpska
Zdrave Korde br. 8
Tel.: +387 51 216 377
78000 Banja Luka
Brčko District, BiH
De onderafdeling – Primaire zorg 133 verstrekt gezondheidszorg op primair niveau aan de
bevolking van het Brčko District, en aan de bevolking van de omliggende gemeenten. De
wetgevende onderafdeling – een subafdeling van Primaire gezondheidszorg verstrekt
medische diensten aan alle burgers van het Brčko District en die burgers die zich tijdelijk op
het grondgebied van het Brčko District bevinden en medisch behandeld dienen te worden.
Er zijn 241 gezondheidszorgwerkers die primaire gezondheidszorg verstrekken. Primaire
gezondheidszorg wordt verstrekt door drie gezondheidszorgcentra: in Brčko, Maoča en
Bijela, vervolgens in het Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg, de Dienst
Specialistische Raadpleging en de Tandheelkundige Dienst.
Een overzicht van de toestand op het gebied van de gezondheidszorg en de sanitair-
hygiënische omstandigheden in bepaalde steden van BiH.
Neum 134
De gezondheidszorg is ontoereikend, vooral tijdens de zomer. De burgers kunnen voor
gezondheidszorg terecht in het gezondheidscentrum waar ze spoedhulp kunnen krijgen, hun
133 Overgenomen uit: http://www.bdcentral.net/Vlada/Members/zdravstvo/PrimarnaZastita/PrimarnaZastita.htm op 17 februari 2010.
134 De feiten en gegevens met betrekking tot de gezondheidszorg van de bevolking/repatrianten en de infrastructuur en
gezondheidsomstandigheden van de steden die hierin vermeld worden, werden overgenomen uit de bijlage van het rapport over de status
van de mensenrechten in BiH, een analyse voor de periode van januari-december 2007. De bijlage heet: De zoektocht naar feiten omtrent
de status van de mensenrechten – rapporten met aanbevelingen (januari-december 2007) van het Helsinkicomité voor de mensenrechten
in BiH. De missie vereiste 3-4 vertegenwoordigers en leden van het Helsinkicomité om ter plaatse te werken en
interviewvertegenwoordigers van de lokale gemeenschapsinstellingen, niet-gouvernementele organisaties, verschillende verenigingen,
religieuze gemeenschappen en dergelijke. De genoteerde data tonen het tijdstip aan waarop de stad in het bijzonder bezocht werd. De
bijlage van het voornoemde rapport werd rechtstreeks uit het kantoor van het Helsinkicomité in BiH in Sarajevo per e-mail ontvangen op
18 juli 2008. Het rapport is beschikbaar in de database van Medica Zenica.
110

huisarts kunnen raadplegen, geneesmiddelen voor hun gezin kunnen bekomen, naar de
gynaecoloog en epidemioloog kunnen gaan, hun tanden kunnen laten verzorgen en er zijn
ook diensten voor indutriële geneeskunde en arbeidsgeneeskunde. Er werken vijf dokters en
twee tandartsen in het gezondheidszorgcentrum. Deze dokters bezoeken wekelijks regionale
poliklinieken in Hutovo, Gradac, Brstanica en Cerovica. Er komt twee keer per week een
radioloog naar het gezondheidszorgcentrum om patiënten via röntgenstralen en
echografisch te onderzoeken. Er zijn twee apotheken in Neum. De burgers krijgen
gespecialiseerde medische diensten in Mostar.
Bratunac 135
De burgers van Bratunac hebben geen gelijke toegang tot de gezondheidszorg. De 9.000
burgers van Bratunac die niet over enige vorm van verzekering beschikken, tonen duidelijk
aan hoe het met het recht op gezondheidszorg in dit gebied gesteld is. Gerepatrieerde
Bosniërs, hier woonachtige en ontheemde Serviërs tonen de tegenstrijdigheid aan tussen de
wet en de hiaten in het systeem. De Bosniërs benadrukken dat er geen Bosnische dokters in
Bratunac zijn. Tweedelijnsgezondheidszorg wordt verstrekt aan burgers van Bratunac in
Zvornik, Banja Luka, Bijeljina, Tuzla en Sarajevo. Omwille van de tegenstrijdigheden tussen
de gezondheidszorg en de uitoefening van andere rechten, zijn veel gerepatrieerde Bosniërs
in Bratunac enkel ingeschreven als tijdelijke inwoners.
Modriča 136
Er zijn geen medische specialisten in Modriča, dus dienen de inwoners daarvoor naar Doboj
te gaan.
Odžak 137
De burgers zijn niet tevreden over de mogelijkheden om hun rechten op gezondheidszorg uit
te oefenen, omdat het dichtstbijzijnde ziekenhuis 50 km verderop in Orašje ligt en er geen
reguliere busverbinding daarnaartoe bestaat.
135 Idem.
136 Idem.
137 Idem.
111

Zavidovići 138
Primaire gezondheidszorg wordt verstrekt aan burgers in het gezondheidszorgcentrum. Nog
altijd worden de inwoners van Zavidovići geboren in Zenica, en alle gespecialiseerde
onderzoeken, tests en behandelingen gebeuren in Zenica of andere kantons en naburige
gemeenten in de Republika Srpska.
Dit alles vereist uitputtende procedures, veel tijd en geld.
Travnik 139
De volgende medische instellingen zijn actief op het grondgebied van de gemeente Travnik:
het Kantonnale Ziekenhuis van Travnik, de Kliniek voor Longziekten, het Ziekenhuis ‘Dr. Fra
Mato Nikolić’, één gezondheidszorgcentrum en vijf regionale poliklinieken. Daarom is er
genoeg capaciteit, maar het probleem is dat een groot aantal burgers niet voldoende gedekt
wordt door de gezondheidszorgverzekering, of er helemaal geen heeft.
Livno, Glamoč, Drvar, Bosansko Grahovo
Branko Ivković, directeur van het Instituut voor Gezondheidszorgverzekering in Livanjska
Županija, verklaarde dat gepensioneerde repatrianten in deze provincie hun recht op gratis
gezondheidszorg vanaf 1 januari 2007 verliezen, als het Pensioen- en Invaliditeitsfonds van
de Republika Srpska hun schulden niet betaalde aan het Instituut. Ivković merkte verder op
dat het Fonds van de RS 280.000 KM (143.589,74 euro) verschuldigd is aan het Instituut voor
Gezondheidszorgverzekering van Livno voor de bijdragen voor gezondheidszorg voor
gepensioneerde repatrianten in de volgende gemeenten: Drvar, Bosansko Grahovo, Glamoč
en Livno. Hij legde uit dat als de schuld vereffend wordt, 2.100 repatrianten die aanspraak
maken op hun pensioenrechten in de RS en hun gezondheidszorgrechten in de provincie
Hercegbosanski hun recht op gezondheidszorg zouden verliezen. Ivković zei verder dat de
schulden van het Fonds van de RS voor gepensioneerden die aanspraak maken op hun
gezondheidszorgrechten in deze provincie opliepen tot 350.000 KM (149.487,18 euro) in
2005, en 120.000 KM (61.538,5 euro) in 2006. Volgens hem betaalde het Pensioen- en
138 Idem.
139 Idem.
112

Invaliditeitsfonds van de RS in 2006 slechts een deel van de totale schuld, of ongeveer
190.000 KM (97.435,89 euro).
Rogatica en Žepa 140
Over de kwestie van de aanspraak op gezondheidszorgrechten zegt Alija Pavica, voorzitter
van de Vereniging voor Terugkeer in Rogatica, het volgende:
“Sinds het jaar 2000, toen de terugkeer naar de gemeente Rogatica begon, zijn tot nu toe
ongeveer 1.000 vooroorlogse inwoners van de gemeente Rogatica teruggekeerd naar hun
huizen. Het grootste probleem is dat niet alle repatrianten geregistreerd worden, hetgeen
betekent dat ze niet allemaal beschikken over een eigen identificatiekaart die werd
uitgereikt door het CIPS (Citizens Identification Protection System.” (…) “Momenteel vormt
gezondheidszorg onze prioriteit, omdat we er ons van bewust zijn dat de meeste
repatrianten ouderen en zieke mensen zijn. Sommige plaatsen en dorpen op het
grondgebied van de gemeente Rogatica zijn zo goed als 10 km verwijderd van de stad,
waardoor die mensen moeilijk te vervoeren zijn. Er dient ook nog aan toegevoegd te worden
dat ze niet medisch behandeld kunnen worden in Rogatica, maar in de Federatie.
Momenteel is dit echt cruciaal (…)”
Dnevni list 141 (Dagelijkse krant) heeft een enquête afgenomen in alle tien
kantons/provincies in de FBiH, Banja Luka en het BD met de vraag: “Bent u tevreden over de
gezondheidszorgdiensten die verstrekt worden in BiH?” De enquête werd uitgevoerd in
Sarajevo, Mostar, Zenica, Tuzla, Goražde, Livno, Široki Brijeg, Travnik, Orašje, Bihać, Banja
Luka en Brčko en de resultaten waren grotendeels dezelfde in alle steden. In feite hebben de
meeste ondervraagden geantwoord dat ze niet tevreden zijn over de
gezondheidszorgdiensten in BiH. De burgers wijzen vooral op het gebrek aan apparatuur in
ziekenhuizen en andere medische instellingen. In een groot aantal steden zeggen de
ondervraagde burgers dat er veel bekwame en eerlijke artsen in het land zijn, maar dat de
corruptiegraad in het gezondheidssysteem nog altijd hoog is.
140 Radio Slobodna Evropa (Free Europe), uitzending op 29 oktober 2007.
141 'Dnevni list' is een dagelijkse krant die gepubliceerd wordt in Mostar, en verdeeld wordt in alle andere gebieden van BiH;
Evenementencolumn, 23 augustus 2008; artikel: ''De burgers zijn verontrust over de slechte gezondheidszorgdiensten en het gebrek aan
apparatuur in de ziekenhuizen van BiH'. Onderzoek verricht door D. Bradovica en M. Hodžić. Overgenomen uit: http://www.dnevnilist.ba/?mdls=1&mdls_tip=2&nid=23192
op 25 augustus 2008.
113

In Sarajevo, Tuzla, Bihać en Brčko zijn de meeste ondervraagden tevreden over de artsen en
wijzen ze erop dat, gelet op de algehele toestand in het land, het gezondheidszorgsysteem
van een redelijk niveau is. Ondervraagden uit het kanton Sarajevo zijn van mening dat hun
kanton niet alleen in BiH het best georganiseerde gezondheidszorgsysteem heeft, maar ook
in de regio.
Ze zeggen dat het Klinische Centrum van de universiteit van Sarajevo bekend staat als de
leider inzake medische diensten in de Balkan. De meeste ondervraagden beweren dat de
diensten verbeterden dankzij investeringen en moderne apparatuur. Anderen zijn echter
van mening dat de toestand in het gezondheidszorgsysteem nog voor verbetering vatbaar
is…
3.4.3.2. Geschiktheidscriteria en toegang tot gezondheidszorgdiensten
Alle burgers, met inbegrip van de vluchtelingen, ontheemden en repatrianten, hebben
wettelijk gezien recht op dezelfde gezondheidszorgrechten, ongeacht hun etnische en
religieuze overtuiging, en hun verschillende sociale statussen. Een ander probleem om
toegang tot de gezondheidzorg te krijgen, is het bestaan van economische belemmeringen.
Deze belemmeringen bestaan in beide entiteiten. In de FBiH gelden de
gezondheidszorgkosten als de tweede belangrijkste reden om geen beroep te doen op
medische diensten, en het feit dat er geen gezondheidszorgverzekering is, geldt als de vierde
reden hiervoor. Het gebrek aan tewerkstellingsmogelijkheden en moeilijkheden om
aanspraak te maken op pensioenrechten is nog altijd een van de belemmeringen om
toegang te krijgen tot de gezondheidszorgrechten voor deze bevolkingscategorie. Een
gebroken en onoverdraagbare dekking van de gezondheidszorgverzekering (tussen de
entiteiten, kantons en gemeenten) is de oorzaak van problemen om toegang te krijgen tot
de gezondheidszorgrechten. In sommige gebieden kan bijvoorbeeld de dichtstbijgelegen
medische instelling net zo goed onder de bevoegdheid van een andere
‘Gezondheidszorgregistratie’ vallen en met het gebrek aan dekkingsoverdracht in het
achterhoofd, zijn sommige patiënten aansprakelijk voor de volledige medische kosten of
minstens voor het vervoer naar de bevoegde medische instelling die hun
gezondheidszorgverzekering zou aanvaarden. Zo is een van de problemen om toegang te
114

krijgen tot de gezondheidszorg het gebrek aan functionele samenwerking tussen de
gezondheidszorgsystemen van de entiteten en de kantons.
Om dit probleem op te lossen en de manieren en procedures om afnemers die niet uit het
kanton komen waar ze geregistreerd staan toegang te verlenen tot de gezondheidszorg door
de gezondheidszorgverzekering, werden overeenkomsten getekend 142 .
De belangrijkste prestatie op het gebied van de gezondheidszorgverzekering wordt
beschouwd als de grondslag van het Solidariteitsfonds van de Federatie van Bosnië-
Herzegovina met de Gezondheidszorgverzekering en het Herverzekeringsfonds van de FBiH.
Dit fonds wordt momenteel gebruikt om de ingewikkeldste prioritaire soorten
gezondheidszorg op bepaalde vakgebieden en bepaalde oprechte
gezondheidszorgprogramma’s van federaal belang te financieren. In de tweede fase van de
federale solidariteit, na de basisgezondheidszorgrechten te hebben bepaald, is het de
bedoeling om financiële middelen toe te kennen om deze basisgezondheidszorgrechten
gelijkmatig in alle kantons te dekken. Slechts 4% van de burgers, afnemers van de verplichte
gezondheidzorgverzekering, is zich volledig bewust en op de hoogte van hun
gezondheidszorgrechten. 50% van de burgers, afnemers van de gezondheidszorgverzekering,
zijn onvoldoende of helemaal niet op de hoogte van hun gezondheidszorgrechten.
Er wordt aangenomen dat deze cijfers zelfs nog erger zouden zijn als de afnemers zouden
getest worden op hun huidige kennis van de gezondheidszorgverzekering 143 .
3.4.3.3. Gezondheidszorgkosten (behandelingskosten, geneesmiddelen,
steekpenningen voor dokters)
Begunstigden van het gezondheidszorgsysteem hebben de mogelijkheid om gratis
behandelingen en medicijnen te krijgen, maar er is een vergoeding voor ongeveer 5-10% van
142 De overeenkomst inzake de wijze en procedure om gebruik te maken van gezondheidszorgdiensten buiten het rechtsgebied van het
kantonnale gezondheidszorgverzekeringsinstituut waartoe de verzekerde behoort, 'Staatsblad van de FBiH, nr. 41/01 en de overeenkomst
inzake de wijze en procedure om gebruik te maken van gezondheidszorgdiensten door verzekerden op het grondgebied van Bosnië-
Herzegovina buiten het grondgebied van deze entiteit, met inbegrip van het Brčko District, waarbinnen zij niet verzekerd zijn, 'Staatsblad
van de FBiH', nr. 30/01, ondertekend op 12 december 2001 en met de uitvoering ervan begonnen op 1 januari 2002.
143 Overgenomen uit het magazine: 'Start BiH' van 22 juli 2008, nr. 251. Artikel: 'Analyse: is er een remedie voor het gezondheidszorgstelsel
van BiH?' (eerste deel), auteur: Samir Šestan.
115

de totale kosten om het Gezondheidszorgfonds te ondersteunen. Mensen die niet
opgenomen zijn in het gezondheidszorgsysteem betalen de totale kosten van de medische
behandelingen en geneesmiddelen. In de praktijk wordt de participatie, of de kosten voor
medische behandeling, bepaald door het parlement van de Federatie van BiH die ook de
maximale kosten zal schetsen die rechtstreeks dienen betaald te worden door verzekerden
voor specifieke medische behandelingen 144 . Omwille van deze redenen is het bedrag van de
participerende vergoeding niet vastgesteld voor het hele grondgebied van de Federatie; het
verschilt van kanton tot kanton. Een voorbeeld van kosten voor
tweedelijnsgezondheidzorgdiensten voor verzekerden die betaald worden door het
ministerie van Volksgezondheid is als volgt: een inwendig geneeskundig onderzoek door een
specialist – 10,40 KM (5,33 euro), een ecg – 4 KM (2,05 euro), een pediatrisch onderzoek
door een specialist – 16 KM (8,2 euro), een onderzoek door een gynaecoloog – 9,60 KM
(4,92 euro), basisbloedafname (labo) – 9,60 KM (4,92 euro), zonder ziektedag op de afdeling
gynaecologie – 99 KM (50,76 euro), zonder ziektedag op de afdeling neurochirurgie – 124
KM (63,58 euro), terwijl de patiënten rechtstreeks hun aandeel betalen voor: een onderzoek
door een specialist – 4 KM (2,05 euro), follow-ups door een specialist – 2 KM (1,02 euro),
testresultaten uit het labo – 2-4 KM (1,02-2,05 euro), echografie – 7-10 KM (3,58-5,12 euro),
ziekenhuiskosten/dag van 1-15 dagen – 5 KM (2,56 euro)/dag en meer dan 15 dagen – 2,5
KM (1,28 euro)/dag 145 . De medische behandelingskosten voor niet-verzekerden zijn
afhankelijk van het soort onderzoek en dienstverlening door een specialist. Bijvoorbeeld:
een gastro-enterologisch onderzoek – 153 KM (78,46 euro) en meer, een gynaecologisch
onderzoek – 22 KM (11,28 euro) en echografie – 52,20 KM (29,77 euro) 146 .
3.4.3.4. Discriminatie in gezondheidszorgstelsel (etnisch, religious,
sociaal, enz.)
144 Wet op de gezondheidszorgverzekering, 'Staatsblad van de Federatie van BiH', nr. 30/97, aangenomen op 25 september 1999 en de wet
op de veranderingen en wijzigingen aan de wet op de gezondheidszorg, 'Staatsblad van de Federatie van BiH', nr. 7/02.
145 De informatie en cijfers werden bekomen door middel van een interview met het hoofd van de financiële afdeling van het Zenica-
Dobojkanton, Fatima Bajramović. Het interview werd afgenomen op 20 juli 2008 en u kunt het meer in detail raadplegen in de database
van Medica Zenica. De kosten van medische diensten voor verzekerden verschillen van kanton tot kanton en in de entiteiten.
146 De informatie werd bekomen door middel van een interview met een administratief medewerker van de financiële afdeling van het
Zenica-Dobojkanton, Mujičić Sejada. Het interview werd afgenomen op 20 juli 2008 en u kunt het meer in detail raadplegen in de database
van Medica Zenica. De kosten van medische diensten voor niet-verzekerden verschillen van kanton tot kanton en in de entiteiten.
116

Uit de analyse van het Center for Humane Politics (CHP) is gebleken dat burgers die gedekt
worden door de verplichte gezondheidszorgverzekering verschillende problemen
constateerden die hun tevredenheid over en mogelijkheid om toegang te krijgen tot de
rechten inzake de gezondheidszorgverzekering beïnvloeden 147 :
Geconstateerde problemen
Rang Naam Omschrijving
1. Geneesmiddelen Gewoonlijk dure geneesmiddelen, de
meeste noodzakelijke geneesmiddelen
worden betaald tegen de volle prijs, een
ontoereikend aantal geneesmiddelen op de
Essential Drugs Lists, het vermijdingsgedrag
om geneesmiddelen op de Essential Drugs
Lists voor te schrijven, de
onbeschikbaarheid van geneesmiddelen op
de EDL in de verkoop, moeilijkheden om
het recht op compensatie voor
vervangende drugs, enz. uit te oefenen
2. Lange wachttijden Wachttijden van verschillende maanden
voor diagnostische diensten, veel volk en
wachtrijen in wachtkamers voor algemene
en specialistische onderzoeken
3. Onbeleefdheid Onbeleefdheid van het medische personeel
wanneer er gevraagd wordt naar algemene
of bijkomende informatie over de medische
toestand of er gegeven wordt
147 Overgenomen uit het artikel: 'Analyse, is er een remedie voor het gezondheidszorgstelsel in BiH?' (tweede deel), auteur: Samir Šestan,
magazine: 'Start BiH', nr. 252, van 5 augustus 2008.
117

4. Corruptie Alomtegenwoordige corruptie die de
snelheid en kwaliteit van de dienstverlening
beïnvloedt
5. Armoede Arme burgers krijgen moeilijk toegang tot
de gezondheidszorg, omwille van het
onvermogen om extra kosten te betalen
6. Openbaar en privé 148 Artsen verwijzen in de openbare sector
vaak patiënten door naar of stellen hen
voor om gebruik te maken van medische
diensten in privé-instellingen, het
onvermogen om gebruik te maken van of
de onbestaande medische diensten in de
openbare sector, de behoefte aan dezelfde
behandeling van de openbare en
privésector
7. Landelijk en stedelijk De plattelandsbevolking heeft het moeilijk
om toegang te krijgen tot de
gezondheidszorg, omwille van het gebrek
aan vervoer, tijdverlies, extra uitgaven, enz.
8. Huisartsgeneeskunde Ontevredenheid over geregelde
personeelswijzigingen, onvermogen om
kinderen een gepaste bescherming te
garanderen
9. Participatie De betaling van participatieve
vergoedingen vormt een probleem voor de
armen, een voorstel om de participatie af
148 Lijst met geneesmiddelen die voorgeschreven en uitgereikt mogen worden binnen het bereik van de verplichte
gezondheidszorgverzekering en na een openbare aanbestedingsprocedure. Ze worden opgesteld met behulp van de Lijst van Essentiële
Geneesmiddelen van de WHO. De lijsten verschillen van kanton tot kanton.
118

te schaffen
10. Onbeschikbaarheid van apparatuur Medische instellingen beschikken in de
openbare sector niet over alle nodige
medische apparatuur
Voor informatie over de inhoud van de Essential Drug List kunt u terecht op:
http://www.fBIHvlada.gov.ba/bosanski/zakoni/2002/odluke/111%20bos.htm.
Het feit dat patiënten in verschillende kantons geen gelijke toegang hebben tot
geneesmiddelen is duidelijk te wijten aan een tegenstrijdigheid tussen de Essential Drugs
Lists van kanton tot kanton. Er werd een campagne gestart door een ngo in Tuzla om een
unieke geneesmiddelenlijst te ontwikkelen voor de Federatie van BiH die beschikbaar zou
zijn voor alle patiënten, en de kosten van geneesmiddelen zullen onvermijdelijk dalen. Meer
informatie vindt u op:
http://www.hrotuzla.org.ba/bh//index.php?option=com_content&task=view&id=72&Itemid
=1.
3.4.3.5. Diensten van niet-gouvernementele actoren in gezondheidszorg
(internationaal, ngo, kerk)
Hoewel het aantal geregistreerde particuliere gezondheidszorginstellingen op verschillende
niveaus van de gezondheidszorg toeneemt op het hele grondgebied van BiH zijn er geen
adequate gegevens over hun werkzaamheden. Op basis van de wet op de bescherming van
de gezondheidszorg (artikel 125) en de wet op prestaties op gezondheidsgebied, zijn alle
openbare en particuliere gezondheidszorginstellingen verplicht om regelmatig gemachtigde
gezondheidszorginstellingen in te lichten over hun werkzaamheden. Particuliere
gezondheidszorginstellingen, die diensten verstrekken aan een toenemend aantal mensen,
dienen echter meestal geen rapporten in over hun werkzaamheden of dienen gedeeltelijke
119

apporten in. Dit is belangrijk gezien het feit dat er in 2006 meer dan 700 geregistreerde
medische instellingen waren die instonden voor alle niveaus in de gezondheidzorg in de
FBiH 149 .
Lijst van een aantal particuliere medische instellingen die gezondheidszorg verstrekken in
BiH:
• Radiologie Diagnostisch Centrum, Sarajevo
• Polikliniek ‘Medicus’, Sarajevo
• Centrum voor Fysische Geneeskunde en Revalidatie ‘Praxis’, Sarajevo
• Particuliere medische instelling ‘Karabeg’, Zenica
• Privéziekenhuis ‘Medicus’, Tešanj
• Polikliniek ‘Plava poliklinika’, Tuzla
• Polikliniek ‘Intermedik’, Banja Luka
• Polikliniek ‘Dr. Akšamić’, Brčko District
Lijst van een aantal niet-gouvernementele organisaties die gezondheidszorg verstrekken in
BiH:
• ‘Medica’ Zenica
• ‘Ruhama’ Zenica
• Humanitaire Liefdadigheidsorganisatie ‘Kruh svetog Ante’, Sarajevo
• Polikliniek ‘Merhameta’, Mostar
• Rode Kruis van de Federatie BiH
• Rode Kruis van de Republika Srpska
• Epilepsievereniging, Sarajevo
Veel ngo’s die vroeger medische diensten verstrekten, zijn hiermee gestopt door een gebrek
aan financiële middelen, hetgeen rechtstreeks zijn weerslag heeft op begunstigden die
behoefte hebben aan medische zorg die moeilijk voorhanden is in gezondheidszorgcentra.
149 Idem.
120

3.4.3.6. Ziekten die niet doeltreffend behandeld kunnen worden in het
land
Er is geen officiële lijst van ziekten die niet behandeld kunnen worden in het land, maar op
basis van jarenlange ervaring zijn de in het buitenland behandelde ziekten meestal
kwaadaardig van aard, zoals leukemie (beenmergtransplantatie), bijnierkanker, maagkanker,
longkanker, enz.
De gezondheidstoestand van de bevolking in BiH is voortdurend in gevaar, omwille van de
gevolgen van de oorlog, de socio-economische toestand, werkloosheid, migratie, een
ongezonde manier van leven en een posttraumatische stressstoornis 150 . De meest
voorkomende doodsoorzaak in BiH is een stofwisselingsziekte (53,7%). De tweede meest
voorkomende oorzaak is neoplasma (19,2%) en bijna tweederde van alle ziekten behoren tot
deze twee categorieën. Endocriene en metabolische ziekten zijn ook belangrijke
doodsoorzaken (4%). Psychische stoornissen nemen voortdurend geleidelijk toe. De
belangrijkste ziekten in de primaire gezondheidzorg zijn neurotische, stressgerelateerde en
somatische aandoeningen (43%) en affectieve stemmingsstoornissen (24%).
3.4.3.7. Voorziening van standaardgeneesmiddelen
Slechts 46% van de burgers met een gedekte gezondheidszorgverzekering heeft het recht
om gratis geneesmiddelen te verstrekken of aan te kopen of door hun aandeel te betalen,
terwijl 54% van de burgers met een gedekte gezondheidszorgverzekering de volle of een
groot stuk van de prijs betalen voor voorgeschreven geneesmiddelen. Meer dan de helft van
de behoeften aan geneesmiddelen van de burgers, die in BiH een verplichte
gezondheidszorgverzekering hebben, zijn noch volledig noch voor het grootste deel ervan
gedekt door de verzekering 151 . De afname van de morbiditeit van alle ziekten die in de
afgelopen vier jaar voorkomen kunnen worden door immunisering is duidelijk, dankzij de
succesvolle uitvoering van de verplichte immunisering.
150 De informatie werd overgenomen uit het Rapport over de gezondheidstoestand van de burgers en de gezondheidsbescherming in de
FBiH, opgesteld door het Instituut voor Volksgezondheid van de Federatie van BiH voor 2006, en gepubliceerd in juli 2007 – het volledige
rapport is beschikbaar in de databases van Medica Zenica.
151 Idem.
121

122

BD Brčko District
BiH Bosnië-Herzegovina
LIJST MET AFKORTINGEN
BiHAMK De Automobielclub van Bosnië-Herzegovina
CIPS Citizens Identification Protection System
CHP Center for Humane Politics
CPT European Committee for the Prevention of Torture and Inhuman and Degrading
Treatment or Punishment (Europees Comité inzake de voorkoming van folteringen en
onmenselijke of vernederende behandelingen of bestraffingen)
ECDL European Computer Driving License (Europees Computerrijbewijs)
EDL Essential Drugs List
EUFOR European Union Force (door de Europese Unie geleide troepenmacht)
FBiH Federatie van Bosnië-Herzegovina
IDA International Development Association
ID- kaart - Identiteitskaart
LOT Liason Observation Team
MICS Multiple Indicator Cluster Survey
OSCE Organization for Security and Co-operation in Europe (OVSE/Organisatie voor
Veiligheid en Samenwerking in Europa)
RS Republika Srpska
SESP Second Employment Support Project
SIPA State Investigation and Protection Agency
SWISS AVR Swiss Assisted Vulnerable Return
TRQN Temporary Return of High Qualified Nationals
123

UNDP Unites Nations Development Programme (Ontwikkelingsprogramma van de
Verenigde Naties)
Btw Belasting over de toegevoegde waarde
124

DISCLAIMER
Deze Landenfiche dient alleen voor informatieve doeleinden en er kunnen
geen rechten worden ontleed aan de inhoud ervan.
Caritas International zal haar uiterste best doen om nauwkeurige, bevestigde,
transparante en up-to-date informatie op te nemen, maar garandeert niet de
nauwkeurigheid of volledigheid ervan. Bijgevolg is Caritas International op
geen enkele manier verantwoordelijk voor de informatie in deze Landenfiche
en kan ze niet aansprakelijk gesteld worden voor om het even welke vorm van
schade die kan voortvloeien uit het gebruik van informatie in deze
Landenfiche.
De informatie in deze Landenfiche werd bekomen in samenwerking met lokale
partners.
Deze Landenfiche bevat linken naar websites die gemaakt en onderhouden
worden door andere organisaties. Caritas International is niet verantwoordelijk
voor de inhoud van deze websites.
125