Daar zit muziek in! - Tropenmuseum

Tropenmuseum
DOCENTENHANDLEIDING groep 3 t/m 6
Daar zit muziek in!
Muziekinstrumenten kijken, luisteren en zelf spelen
Koninklijk Instituut voor de Tropen Amsterdam

Beste docent basisonderwijs,
Binnenkort komen u en uw leerlingen naar het Tropenmuseum voor het programma
Daar Zit Muziek In!. Met behulp van deze handleiding kunt u de leerlingen
voorbereiden op het museumbezoek. In deze docentenhandleiding geven wij u
suggesties voor voorbereiding, een korte omschrijving van het museumbezoek en
suggesties voor een verwerkingsles.
Het museumbezoek bestaat uit twee onderdelen. Uw leerlingen gaan de
tentoonstelling Muziekwereld bekijken en ze gaan zelf een muziekstuk spelen op de
steeldrum. Tijdens het bezoek aan de tentoonstelling Muziekwereld leren de
leerlingen meer over verschillende instrumenten uit verschillende werelddelen.
Samen met een museumdocent bekijken, beluisteren en bespreken de leerlingen de
tentoonstelling. Wat zijn slag-, snaar-, blaasinstrumenten? Hoe klinken de
verschillende instrumenten? Wat is het verschil tussen hoge en lage tonen? Hoe
bespeel je het instrument? Antwoorden op deze en andere vragen krijgen de
leerlingen tijdens het programma. Aan het eind van het programma is iedere leerling
een wereldmuzikant en krijgt een diploma.
Doel
De leerlingen:
• herkennen instrumenten uit verschillende werelddelen.
• weten hoe de verschillende instrumenten klinken.
• kunnen vier soorten instrumenten benoemen;
slag-, snaar-, blaas- en percussie-instrumenten.
• ervaren zelf hoe verschillende instrumenten bespeeld worden.
• leren een kort muziekstuk spelen op de steeldrum.
Thema
• (Wereld)muziek
• instrumenten
TROPENMUSEUM
2

Introductietekst in de
tentoonstelling Muziekwereld:
Algemeen
De tentoonstelling Muziekwereld laat zien
hoe reislustig muziek en muziekinstrumenten
zijn: Afrikaanse ritmes op Trinidad,
Oostenrijkse accordeons bij Mexicaanse
smartlappen.
Door te reizen brengen mensen instrumenten
en muziekstijlen naar alle windstreken.
Meegebrachte muziek wordt een
inspiratie bron voor locale muzikanten en
omgekeerd gaan nieuwkomers de muziek
spelen van hun nieuwe vaderland. Er
ontstaat een remix van geluiden. De
bazuinen van het missieorkest worden
jazzy instrumenten in Creoolse brassbands.
Nederlandse discotheken draaien
Braziliaanse Baile Funk.
Voorbereidende les op school
Duur: +/- 45 – 60 minuten
Vertel de leerlingen dat zij binnenkort het Tropenmuseum gaan bezoeken. Kent
iemand het Tropenmuseum? Wie is wel eens in het Tropenmuseum geweest?
Het Tropenmuseum laat voorwerpen zien met hun verhalen. De voorwerpen in het
Tropenmuseum komen uit de tropen en subtropen. Het museum heeft verschillende
tentoonstellingen die regionaal zijn ingedeeld; Afrika, Latijns-Amerika, West-Azië &
Noord-Afrika, India, Zuidoost-Azie, Indonesië en Nieuw-Guinea. Daarnaast zijn er
thema tentoonstellingen zoals de tentoonstelling Muziekwereld. Tijdens het
programma Daar zit muziek in! bekijken de leerlingen deze tentoonstelling. In de
tentoonstelling Muziekwereld laten wij muziekinstrument zien uit verschillende
culturen, je kunt horen hoe de verschillende instrumenten klinken en er zijn fi lmpjes
gemaakt waar je kunt leren hoe verschillende muziekinstrumenten meegereisd zijn
met mensen en hoe ze veranderd zijn. Samen met de museumdocent gaan de
leerlingen opzoek naar verschillende soorten instrumenten. Door met elkaar te
praten, te kijken, te luisteren naar de instrumenten leren en ontdekken de leerlingen
verschillen en overeenkomsten tussen de instrumenten.
Voorbereiding
Via tropenrooster.nl kunt u een aantal fi lmpjes met uw leerlingen bekijken. Wij
hebben een selectie gemaakt uit de beeldbank van Schooltv die aansluit bij het
programma Daar zit muziek in!. De fi lmpjes gaan over verschillende soorten
muziekinstrumenten; blaas -, snaar-, slag-, en percussie-instrumenten.
Bekijk de fi lmpjes en bespreek ze met de leerlingen.
www.schooltv.nl/beeldbank
TROPENMUSEUM
3

1
2 3 4 5
TIP
Oefen verschillende
liedjes. Hoe meer
verschillende liedjes
hoe leuker!
1. http://www.schooltv.nl/beeldbank/clippopup/20080206_muziekinstrumenten01
2. http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20051123_bongo_conga01
3. http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20051123_steeldrum01
4. http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20051123_marimba01
5. http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20051123_viool01
Laat een liedje achter in het Museum van vergeten liedjes
Onderdeel van de tentoonstelling Muziekwereld is het Museum van vergeten liedjes.
Hier kunnen bezoekers liedjes achterlaten. Je kunt liedjes luisteren en zelf inzingen.
Het liefst willen we zoveel mogelijk verschillende liedjes verzamelen uit zoveel
mogelijk verschillende landen en regio’s.
In het Museum van vergeten liedjes kunnen maximaal 4 leerlingen tegelijk binnen.
Putumayo kids heeft een website waar informatie te vinden is over kinder liedjes uit
verschillende werelddelen. Ook bieden zij handleidingen voor docenten aan.
http://www.putumayo.com/en/putumayo_kids_multi.php
TROPENMUSEUM
44

TIP
Geef alle leerlingen
vooraf een naamsticker.
Museumbezoek
Duur: +/- 75 minuten
Daar zit muziek in!
• Het programma Daar zit Muziek in! bestaat uit twee onderdelen:
een interactieve rondleiding over de tentoonstelling Muziekwereld en het
bespelen van de steeldrum.
• De leerlingen gaan een half uur naar de tentoonstelling onder begeleiding van een
museumdocent. Daar bekijken, beluisteren en bespreken ze wat ze zien. Na een
half uur gaan de leerlingen naar de groepsruimte waar ze gaan oefenen op de
steeldrum.
• De leerlingen ervaren hoe het instrument klinkt door het te bespelen.
Met de museumdocent bekijken, luisteren en praten de leerlingen over de
verschillende instrumenten en muziekstijlen. Wat valt op aan dit instrument?
Uit welk land komt het? Hoe bespeel je het?
• Aan het einde van het programma laten de leerlingen aan u hun ingestudeerde
muziekstuk op de steeldrum horen. Ter afsluiting krijgen alle leerlingen een
diploma.
Begrippenlijst
Tijdens het museumbezoek komen de volgende begrippen aan de orde:
• Slaginstrument
• Snaarinstrument
• Blaasinstrument
• Percussie instrument
• Hoge tonen
• Lage tonen
• Klankkast
TROPENMUSEUM
5

Verwerkingsopdracht
Muzikale test
Op www.tropenrooster.nl kunt u met uw leerlingen een muziekquiz spelen.
De quiz bestaat uit vijf multiple choice vragen waarbij de kennis over de soorten
instrumenten herhaald wordt.
Antwoorden muziekquiz
Vraag 1: Ocarina met vogeltje
De ocarina was een van de merkwaardige zaken die de veroveraar Hernan Cortes in
1519 vanuit Mexico mee terug nam naar Spanje. De vogel op deze ocarina uit Costa
Rica zou een toekan kunnen zijn die op een ei broedt. De toekan gold daar als
symbool van vruchtbaarheid. Vanaf de 19 de eeuw werd de ocarina populair als
volksinstrument in Europa. In Italië kreeg het zijn naam, wat ‘klein gansje’ betekent.
Het geluid komt bij de ocarina uit het ei en niet uit het vogeltje!
Aardewerk. Costa Rica. 1000-1550 n. Chr.
3842-109: schenking: Dr. Hans Feriz.
Vraag 2: Boogharp
De Birmese harp saung-gauk werd al in de Middeleeuwen bespeeld aan het
koninklijke hof. In de late 18 de eeuw componeerden leden van de koninklijke familie,
ministers en hofmuzikanten liederen en werden daardoor bekende harpspelers. De
harp leek in de 20 ste eeuw te verdwijnen, maar vanaf 1947 werd het gebruik weer in
ere hersteld. Een afstammeling van het koninklijke hof maakte zeven nieuwe
exemplaren ten behoeve van de staatscholen voor de fi jne kunsten.
Hout, dierenhuid, zijde. Myanmar (Birma). Eerste helft 20 ste eeuw.
2128-1: aankoop: Galerie Lemaire, 1952.
Vraag 3: Tabla
De tabla was in India al eeuwen geleden onmisbaar in religieuze en klassieke muziek,
maar ook tegenwoordig in Bollywoodmuziek en hedendaagse Hindipop. Vaardige
spelers gebruiken vingers en handpalmen op allerlei manieren om verschillende
geluiden op de trom te produceren. Het stemmen van de tabla gebeurt met
stemblokjes. Met een klein hamertje worden deze naar boven (daling toonhoogte) of
beneden (stijging toonhoogte) getikt.
Hout, dierenhuid, vezels. Maharashtra, India. 20 ste eeuw.
4053-1: aankoop: A. Sampat, 1972.
TROPENMUSEUM
6

Vraag 4: Balafon
De titel van het Senegalese volkslied luidt: Span de kora* en sla de balafon.
Zo belangrijk is de balafon in de West-Afrikaanse cultuur. De balafon krijgt zijn
specifi eke tonen door de lengte van de slagstaven, maar ook door verschillende
kalebassen die als klankkast fungeren. De balafon is na 1980 met de opkomst van de
Afrikaanse rootsmuziek, zoals gespeeld door musici als Youssou N’Dour, ook bij de
hedendaagse West-Afrikaanse muziek een belangrijk instrument geworden.
Kalebas, hout. Senegal. 20 ste eeuw.
5403 80a/b/c: schenking: TM Junior, 1991.
* de kora is een snaarinstrument
Vraag 5: Ukelele
De ukelele, een klein gitaartje van hout met 4 snaren, stamt af van de machête da
braça (naam op Madeira) of de braguinha (naam in Portugal), die eind 19 de eeuw
door migranten vanuit Madeira en Portugal werd meegenomen naar Hawaï. De
Hawaïanen hebben het instrumentje omarmd en gebruiken het voornamelijk voor de
begeleiding van liedjes en dansen, maar het is ook populair als solo-instrument.
De ukelele werd ook buiten Hawaï zeer populair. Het instrument is klein en dus
eenvoudig mee te nemen. Het is ook relatief gemakkelijk te bespelen.
Op een van de fi lmschermen rondom de vitrines wordt het verhaal van die reis van
Portugal via Hawaï en de Molukken naar onze polders met prachtige beelden en
muziek vertoond.
Hout, kunststof, metaal. Hawaï. USA. 20 ste eeuw.
R-ED-71a: legaat: J. Huysser, 2004.
R-2450 / R-2449: aankoop: Conrad Electronic Benelux BV, 2009
TROPENMUSEUM
7

Verwerkingsopdracht
Zelf een muziekinstrument maken
Duur: 60 minuten
De leerlingen gaan zelf muziekinstrumentjes maken. Elke leerling maakt één
sambashaker.
Benodigdheden:
• wc-rol
• gekleurd papier (gewone dikte)
• schaar
• potlood
• plakband
• rijst, zaden, bonen of pitten
• dubbelzijdig plakband (of lijm)
• stiften
Werkwijze:
Knip twee vierkantjes uit het vel papier die groter zijn dan de omtrek van de wc-rol.
Zet de wc-rol op de vierkantjes en trek met potlood een lijn om de wc-rol.
Knip ongeveer 8 keer in de vierkantjes, tot de potloodlijn.
TROPENMUSEUM
8

Bevestig één vierkantje aan het uiteinde van de wc-rol.
De strookjes papier vouw je om de wc-rol en plak je vast met plakband.
Zorg dat het papier strak om de wc-rol zit.
Vul de wc-rol met een beetje rijst, zaden, bonen of pitten.
Bevestig het tweede vierkantje aan het andere uiteinde van de wc-rol. Vouw de
strookjes papier weer om de wc-rol en plak deze vast met plak band. Zorg dat het
papier strak om de wc-rol zit.
Let op: zorg bij het dichtplakken dat de wc-rol rechtop staat. Leerlingen kunnen
elkaar hierbij helpen.
Rol de wc-rol in een stuk gekleurd papier tot de wc-rol geheel bedekt is.
Let op: neem minimaal 3 vingers extra breedte voordat je knipt!
Met stiften versier je één kant van het papier.
Met plakband plak je de linkerkant van het papier vast aan de wc-rol. Plak nu
een stuk dubbelzijdig plakband aan het uiteinde van het papier (of smeer dit in
met lijm). Wikkel het papier om de wc-rol en plak het uiteinde vast met het
dubbelzijdige plakband (of met lijm).
Klaar!
Schudden maar!
De leerlingen ontdekken welke geluiden zij kunnen maken met hun sambashaker. Je
kunt in de lengte of in de breedte schudden. Je kunt hard en zacht schudden. Hoe
kun je nog meer schudden? Eén leerling schudt een ritme, de rest doet het na.
Wanneer de hele groep hetzelfde ritme maakt, kan eventueel telkens één leerling
daarbij improviseren door een ander ritme te maken.
TROPENMUSEUM
9

Praktische informatie
• Duur programma ca. 75 minuten
• Niveau Groep 3 t/m 6 basisonderwijs
• Bezoekadres Linnaeusstraat 2, Amsterdam
• Bereikbaar Bus 22 / tram 3, 7, 9, 10, 14
• Groepsgrootte per tijdstip maximaal 2 groepen van 15 leerlingen
(= max. 30 leerlingen).
Huisregels voor schoolgroepen
Leuk dat u met uw leerlingen het Tropenmuseum bezoekt. Wij vragen u en uw leerlingen
rekening te houden met onze huisregels.
Kom op tijd
Houdt u zich aan de afgesproken tijd voor uw bezoek. Als u merkt dat u die tijd niet
haalt, bel ons: vóór 10:00 uur: 020 - 568 82 15, 10:00 - 17:00 uur: 020 - 568 82 33.
Te laat komen kan tot gevolg hebben dat u het programma van uw keuze niet kunt volgen.
Minstens één docent of begeleider per tien leerlingen
Schoolgroepen kunnen het Tropenmuseum alleen onder begeleiding bezoeken.
Daarvoor vragen we minstens één docent of begeleider per tien leerlingen.
Docent blijft verantwoordelijk
U bent als docent of begeleider tijdens het museumbezoek verantwoordelijk voor uw
leerlingen, ook wanneer een museumdocent de groep begeleidt. Zorg dat uw leerlingen
zich als gasten van het museum gedragen. Wij zorgen voor de gastvrijheid.
Gebruik een potlood
Schrijf met een potlood. De informatiebalie in de entreeruimte heeft potloden te leen.
Pennen en stiften kunnen vlekken maken op voorwerpen en meubilair.
Gebruik de trappen
Maak gebruik van de trappen tijdens het museumbezoek. Wanneer leerlingen slecht ter
been zijn, kunnen zij gebruik maken van de lift.
Evaluatieonderzoek
Om ons aanbod voor het onderwijs steeds te verbeteren vragen we u mee te doen aan
een korte evaluatie. U krijgt daarvoor bij het bezoek een formulier. Alvast bedankt voor
het invullen daarvan.
Fotograferen mag
Fotograferen mag, ook met fl its. U bent welkom de foto’s op internet te plaatsen,
bijvoorbeeld op Flickr of Facebook.
Toiletten
In de entreeruimte en verdieping 2 zijn toiletten.
Vragen?
Heeft u nog vragen? Bel naar de reserveringslijn: 020 - 56 88 233 of mail naar
educatie@kit.nl.
Wij wensen u veel muzikaal plezier en succes met de voorbereiding van Daar zit muziek
in! We begroeten u graag in het Tropenmuseum.
Afdeling Publiek & Presentatie
Tropenmuseum 2011
TROPENMUSEUM
10

Colofon
Uitgave: Tropenmuseum, afdeling Publiek & Presentatie.
Met dank aan: Frauke Luehning
Vormgeving: Dave Hoop
Fotografi e:
Voorzijde - Shaun Montano
Pagina 2 boven - Genevieve Carpentier-R.
Pagina 8 boven - The Children At Risk Foundation - CARF (www.carfweb.net)
Waar mogelijk is getracht alle rechthebbenden van beeld- en illustratiemateriaal te achterhalen.
Wie niet benaderd is, en wel rechthebbende meent te zijn, wordt verzocht zich in contact te
stellen met het Tropenmuseum.
© Tropenmuseum, september 2011
Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming worden overgenomen of vermenigvuldigd.
Tropenmuseum www.tropenmuseum.nl