Een duivelse transitie - Onderwijsweb
Een duivelse transitie - Onderwijsweb
Een duivelse transitie - Onderwijsweb
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Een</strong> <strong>duivelse</strong> <strong>transitie</strong><br />
Utrecht 20-11-2007<br />
‘The novelty of totalitarian crimes lies less in the fact that heads of state could<br />
conceive of such projects… than in the fact that these men were able to realize their<br />
projects, an accomplishment that required the collaboration of thousands and<br />
thousands of individuals acting on the state’s behalf and its behest… The key factor is<br />
the transformations that all these thousands of individuals underwent so that they<br />
could suspend their usual responses to fellow human beings.’<br />
Inleiding<br />
Tzvetan Todorov<br />
‘Evil exists primarily in the eye of the beholder,<br />
especially in the eye of the victim.’<br />
Roy Baumeister<br />
Inleiding<br />
Thesis van normaliteit<br />
Het beeld van gestoorde, kwaadaardige,<br />
demonische dader klopt niet!<br />
Het comfortabele van de goede kant<br />
Only nazis do<br />
Cfr. psychiatrie<br />
Inleiding<br />
De zekerste weg naar de hel is de<br />
geleidelijke weg, de weg die zachtjes<br />
helt, goed begaanbaar, zonder scherpe<br />
bochten, zonder mijlpalen, zonder<br />
waarschuwingstekens.<br />
Inleiding<br />
C.S. Lewis<br />
De studie van sociaal-psychologische drijfveren<br />
van daders brengt 2 gevaren met zich mee:<br />
Etiologische verklaringen = excuus of verontschuldiging<br />
Determinatie versus probabiliteit<br />
Risico van contamiatie<br />
Inleiding<br />
Emotionele apathie of verzadiging<br />
Meerzijdige partijdigheid<br />
„Eén van de meest zorgwekkende bevindingen<br />
uit het Eichmann proces was dat een<br />
psychiater hem onderzocht had en hem perfect<br />
gezond verklaarde. Ik betwijfel dit helemaal<br />
niet, maar het is net datgene wat mij<br />
verontrust. Mochten alle nazi‟s psychotici<br />
geweest zijn, was het mogelijks wat<br />
gemakkelijker geweest om hun afgrijselijke<br />
wreedheden te kunnen plaatsen.‟<br />
Beeldfragment Adolf Eichmann<br />
T. Merton<br />
1
Inleiding Inleiding<br />
Inleiding<br />
„Im Sinne der Anklage nicht schuldig‟<br />
Psychologische verdedigingsmechanismen<br />
Bevel van hogerhand<br />
Tu quoque argument<br />
Vb. Höss & Stangl<br />
Kunnen mensen zich subjectief nauwelijks schuldig voelen als<br />
ze misdaden plegen op bevel van een legitieme autoriteit?<br />
De banaliteit van het kwaad<br />
Eichmann - Stangl<br />
Conventioneel – ambitieus<br />
Proces van Neurenberg (29-11-’45)<br />
Het kwaad van genocide is niet ‘gewoon’,<br />
de dader(s) van dit kwaad echter wel.<br />
Inleiding<br />
Inleiding Inleiding<br />
AARD (<strong>Een</strong> populaire doch verkeerde voorstelling van dadergedrag)<br />
GRAAD (<strong>Een</strong> correcte voorstelling van de groei tot massamoordenaar)<br />
J. Waller<br />
Goed versus<br />
Kwaad<br />
De <strong>duivelse</strong> <strong>transitie</strong><br />
2
De persoon versus de situatie<br />
Es ist des Führers Wunsch!<br />
„Ik zou al diegenen die de Vietnam-soldaten hebben veroordeeld<br />
– vanuit hun veilig redactielokaal, van op de universiteitscampus<br />
of vanuit hun knusse villa – deze vraag willen stellen:<br />
“Wat zou jij gedaan hebben in deze situatie? Wat voor mens zou<br />
jij geworden zijn?”‟<br />
Philip Caputo, Amerikaanse onderofficier,<br />
veroordeeld wegens oorlogsmisdaden in Vietnam.<br />
De persoon versus de situatie<br />
Cognitieve verklaring (Goldhagen)<br />
Attitude-gedrag consistentie<br />
Correlatie tussen antisemitische gevoelens &<br />
moorddadig gedrag<br />
Goldhagen: noodzakelijk en voldoende verklaring<br />
Eliminationistische antisemitisme<br />
Dispositionele factor<br />
(persoonlijkheidskenmerken)<br />
De persoon versus de situatie De persoon versus de situatie<br />
Destructieve gehoorzaamheid<br />
Invloed van het dadercollectief<br />
Conformiteitdruk<br />
predispositie<br />
Leren en conditioneren<br />
Emotionele afstand<br />
De persoon versus de situatie<br />
Systematische desensitisatie<br />
Destructieve gehoorzaamheid en conformiteit<br />
Experimenten van Asch<br />
Druk tot conformiteit<br />
<strong>Een</strong>voudige perceptietaak<br />
Destructieve gehoorzaamheid en conformiteit<br />
‘Ordinary men’ (Browning) over het 101ste Reserve<br />
Politie Bataljon.<br />
‘merkwaardige groep’ die verantwoordelijk is voor de<br />
dood van duizenden Poolse joden.<br />
Browning zoekt een verklaring in de befaamde<br />
experimenten van Milgram & Asch<br />
De persoon versus de situatie<br />
Destructieve gehoorzaamheid en conformiteit<br />
Experimenten van Asch<br />
40% van alle beroordelingen<br />
75% minstens éénmaal<br />
Conformiteit door groepsdruk<br />
Beeldfragment Asch<br />
situationele factor<br />
3
De persoon versus de situatie De persoon versus de situatie<br />
De persoon versus de situatie<br />
Destructieve gehoorzaamheid en conformiteit<br />
Échte meting: mate van<br />
gehoorzaamheid aan autoriteit<br />
onderzoeksopzetting<br />
De persoon versus de situatie<br />
Destructieve gehoorzaamheid en conformiteit<br />
Beeldfragment Milgram experiment<br />
Destructieve gehoorzaamheid en conformiteit<br />
Dynamica van gehoorzaamheid aan<br />
autoriteit<br />
Serie van experimenten dat zich<br />
ogenschijnlijk toespitste op het effect<br />
van straffen op leren.<br />
Stanley Milgram<br />
(Yale University)<br />
De persoon versus de situatie<br />
Destructieve gehoorzaamheid en conformiteit<br />
Voorspellingen van gedragsdeskundigen<br />
Hoeveel % van de proefpersonen zouden tot de maximale schok gaan?<br />
Psychiaters: 1 op 1000 (0.1 %)<br />
Psychologen: 1 op 100 (1 %)<br />
In werkelijkheid: ????? %<br />
De persoon versus de situatie<br />
4
De persoon versus de situatie<br />
Destructieve gehoorzaamheid en conformiteit<br />
Lessen uit het experiment:<br />
Gedragsdeskundigen weten verbazend weinig over het<br />
gedrag van mensen<br />
Mensen zijn niet in staat hun eigen gedrag te voorspellen<br />
Volkomen ‘normale’ mensen zijn in staat & bereid om hun<br />
medemensen te folteren.<br />
De persoon versus de situatie<br />
Destructieve gehoorzaamheid en conformiteit<br />
De persoon versus de situatie<br />
Destructieve gehoorzaamheid en conformiteit<br />
Belangrijke variabelen<br />
De institutionele context<br />
Directe controle door de autoriteit<br />
Waarneembaarheid van het leed<br />
Indirecte betrokkenheid<br />
Eichmann-mentaliteit<br />
Autoriteit, diffusie van het verantwoordelijkheidsgevoel, gradueel<br />
aspect van de situatie, afstand-nabijheid tot het slachtoffer.<br />
De persoon versus de situatie<br />
Destructieve gehoorzaamheid en conformiteit<br />
Potentiële verklaringen<br />
Natuurlijke neiging tot autoriteit (evolutionaire redenering)<br />
Leerervaringen die bijdragen tot de ontwikkeling van<br />
gehoorzaamheid<br />
Legitieme autoriteit<br />
Beeldfragment autoriteit<br />
Geleidelijke opbouw van gehoorzaamheid<br />
Instrumentalisering<br />
Ontmenselijking of dehumanisatie<br />
Gevoel van vrijheidsverlies<br />
Supra-individuele ficties<br />
Monolithisch gezag<br />
De persoon versus de situatie De persoon versus de situatie<br />
Dynamische relatie tussen personen en situaties<br />
Attitude-gedrag consistentie<br />
Dispositionele factor<br />
Conformiteitsdruk door de groep & gehoorzaamheid aan<br />
autoriteit<br />
Situationele factor<br />
Vb: slachtoffers van gijzelingen<br />
„… often, it is not so much the kind of person a man is as the<br />
kind of situation in wich he finds himself that determines how he<br />
will act.‟<br />
5
De persoon versus de situatie<br />
Interactie tussen personen en relaties<br />
Hoe beïnvloeden dispositionele & situationele factoren elkaar?<br />
Cognitieve dissonantietheorie<br />
Gedrag = ‘normale’ standaarden<br />
Discrepantie (dissonantie)<br />
Om de dissonantie tussen gedrag & cognitie te<br />
verminderen kan men gemotiveerd worden om attitude<br />
of geloofspunten te veranderen<br />
Cfr. Invloed van negatieve stereotypering<br />
De persoon versus de situatie<br />
Interactie tussen personen en relaties<br />
Hoe beïnvloeden dispositionele & situationele factoren elkaar?<br />
Gradueel morele loskoppeling<br />
<strong>Een</strong> proces van vele kleine stapjes<br />
Dissonantie attitude aanpassen herhaling gedrag<br />
Rechtvaardiging & rationalisering van geweldpleging<br />
wijzigen de attitude tegenover het slachtoffer.<br />
Cfr. Attitude-gedrag consistentie<br />
De persoon versus de situatie<br />
Perceptie van de situatie<br />
De persoon versus de situatie<br />
Interactie tussen personen en relaties<br />
Hoe beïnvloeden dispositionele & situationele factoren elkaar?<br />
‘juiste-wereld’ fenomeen<br />
Ze ‘verdienen’ om zo te lijden<br />
Gezien de zwaarte en ernst van de gewelddaden moet er<br />
wel een ‘rechtvaardige’ oorzaak zijn.<br />
Denkfout!<br />
“onschuldigen worden niet gestraft, dus mensen die gestraft<br />
worden zijn zeker schuldig.”<br />
De persoon versus de situatie<br />
Perceptie van de situatie<br />
De persoon versus de situatie<br />
Perceptie van de situatie<br />
6
De persoon versus de situatie<br />
Perceptie van de situatie<br />
De persoon versus de situatie<br />
Perceptie van de situatie<br />
Pluralistische onbekendheid<br />
Mensen hebben weinig zicht op wat de groep juist<br />
denkt en voelt.<br />
(gefilterde informatie & individuele interpretatie)<br />
Dit in combinatie met specifiek eufemistisch jargon<br />
Beeldfragment Sometimes in April<br />
De dader als individu<br />
Destructieve gehoorzaamheid<br />
Invloed van het dadercollectief<br />
Conformiteitdruk<br />
„Endlösung‟, „Gesamtlösung‟<br />
predispositie<br />
Leren en conditioneren<br />
Emotionele afstand<br />
Systematische desensitisatie<br />
De persoon versus de situatie<br />
Perceptie van de situatie<br />
Perceptie wordt gestoord door een fundamentele<br />
attributie-fout<br />
Oorzaken van gedragingen worden vaak<br />
toegeschreven aan interne of persoonlijke<br />
eigenschappen<br />
Vaak bij daders aanwezig als rechtvaardigingsgrond<br />
„Zij zijn niet zoals jou en mij. Je hebt ze zelf gezien, ze zijn<br />
anders. Ze gedragen zich niet als menselijke wezens.‟<br />
De persoon versus de situatie<br />
De dader als individu<br />
Vb: vuurpeloton<br />
Rudolph Höss<br />
7
De dader als individu<br />
De rol van selectie en zelfselectie<br />
Autoritaire persoonlijkheid (F-schaal)<br />
Dispositionele factoren:<br />
Oriëntatie naar autoriteit<br />
Nood aan hiërarchie<br />
Voorkeur voor militaire zaken<br />
…<br />
De dader als individu<br />
Vb: Frans Paul Stangl<br />
De rol van het leren langs het continuüm van<br />
destructie<br />
Stanford Prison experiment (Zimbardo)<br />
30% sadisten (uitgesproken plezier, vernederingen,…)<br />
50% rechtvaardige cipiers (gehoorzaam, voerden uit)<br />
20% goede cipers (spaarden de gevangenen)<br />
Cfr. 101ste Reserve Politie Bataljon<br />
Beeldfragment Stanford Prison Experiment<br />
De dader als individu<br />
De rol van het leren langs het continuüm van destructie<br />
De dader als individu<br />
De rol van het leren langs het continuüm van<br />
destructie<br />
Genocide = evolutieproces<br />
Beperkte<br />
gewelddaden<br />
<strong>Een</strong> continuüm van destructie<br />
Uitsluiting van de morele wereld<br />
Systematische desensitisatie<br />
Perverse,<br />
gruwelijke<br />
geweldpleging<br />
INITIATIE ROUTINISATIE BRUTALISATIE<br />
Morele principes lijken niet meer van toepassing op de slachtoffers<br />
De dader als individu<br />
De dader als individu<br />
De rol van het leren langs het continuüm van destructie<br />
8
De dader als individu<br />
De rol van het leren langs het continuüm van destructie<br />
De dader als individu<br />
Leren en conditioneren<br />
Neutraliseringstechnieken (Sykes & Matza)<br />
Ontkenning van verantwoordelijkheid<br />
Bevel van hogerhand<br />
Ontkenning van schade of nadeel<br />
Speciaal taalgebruik en eufemismen<br />
Ontkenning van het slachtoffer<br />
Zelfbescherming (medisch, reproductief,…)<br />
Veroordelen van de veroordelaars<br />
Terugpakken (historisch)<br />
Beroep op hogere loyauteiten<br />
Ras, natie, volk<br />
Alex Alvarez<br />
Dehumanisering (ontkenning van de mens)<br />
De dader als individu De dader als lid van een groep<br />
De dader als lid van een groep<br />
Destructieve gehoorzaamheid<br />
Invloed van het dadercollectief<br />
Conformiteitdruk<br />
predispositie<br />
Leren en conditioneren<br />
Emotionele afstand<br />
Systematische desensitisatie<br />
De dader als lid van een groep<br />
Beeldfragment De Panters<br />
Genocide als resultaat van een maatschappelijk<br />
proces<br />
Omstaander<br />
Dader Slachtoffer<br />
Heroïsche helper<br />
Psychologie van de dader<br />
mens. basisnoden & moeilijke levensomstandigheden<br />
Psychologie van de bystander<br />
Interne: gevoelens van empathisch ongemak & schuld<br />
Externe: weinig directe angst & ‘juiste-wereld’ fenomeen<br />
Beeldfragment omstaander<br />
9
De dader als lid van een groep De dader als lid van een groep<br />
De dader als lid van een groep<br />
De 8 stadia van<br />
genocide<br />
<strong>Een</strong> ideaaltype als vergelijkend<br />
model voor genocidaire processen.<br />
Genocide als resultaat van een maatschappelijk<br />
proces<br />
Bystander<br />
Dader Slachtoffer<br />
Heroïsche helper<br />
Psychologie van de dader<br />
mens. basisnoden & moeilijke levensomstandigheden<br />
Psychologie van de bystander<br />
Interne: gevoelens van empathisch ongemak & schuld<br />
Externe: weinig directe angst & ‘juiste-wereld’ fenomeen<br />
Beeldfragment omstaander<br />
<strong>Een</strong> Duivelse Transitie<br />
Heterogeniteit bestuderen vanuit het perspectief van biologische<br />
predispositie<br />
Rol van de initiatiefnemers en aanstokers<br />
Verder onderzoek<br />
Inzichten vanuit genocidestudies & criminologie<br />
Leeraspect van genocidaal geweld (conditionering)<br />
Heterogeniteit van de dadergroep<br />
Cfr. Höss, Zimbardo, Browning<br />
Interactioneel model (circulariteit)<br />
Minderheid crimes of initiative<br />
Meerderheid crimes of obedience<br />
Inzichten vanuit neuropsychologische wetenschappen.<br />
Inleiding<br />
UN definitie (9 december 1948 – art. 2)<br />
<strong>Een</strong> van de volgende handelingen, gepleegd met de<br />
bedoeling een nationale, etnische, godsdienstige groep,<br />
dan wel een groep behorend tot een bepaald ras, geheel of<br />
gedeeltelijk als zodanig te vernietigen door:<br />
a)het doden van leden van de groep;<br />
b)het toebrengen van ernstig lichamelijk of geestelijk letsel<br />
aan leden van de groep;<br />
c)het opzettelijk aan de groep opleggen van levensvoorwaarden<br />
die gericht zijn op haar gehele of gedeeltelijke<br />
lichamelijke vernietiging;<br />
d)het nemen van maatregelen, bedoeld om geboorten binnen<br />
de groep te voorkomen;<br />
e)het gewelddadig overbrengen van kinderen van de groep<br />
naar een andere groep<br />
10
Destructie<br />
Destructie<br />
Inleiding<br />
Raphaël Lemkin - 1944<br />
Axis Rule in Occupied Europe<br />
Brede afbakening<br />
Cfr. citaat<br />
Genocide<br />
geen neutraal begrip<br />
Complex concept<br />
Geen consensus<br />
Beeldfragment Sometimes in april<br />
De 8 stadia van een genocide<br />
Classificatie<br />
Symbolisatie<br />
Dehumanisatie<br />
Tijd<br />
Organisatie<br />
De 8 stadia van een genocide<br />
Classificatie<br />
Symbolisatie<br />
Polarisatie<br />
Preparatie (voorbereiding)<br />
Dehumanisatie<br />
Tijd<br />
Organisatie<br />
Polarisatie<br />
Exterminatie<br />
ontkenning<br />
Preparatie (voorbereiding)<br />
Exterminatie<br />
ontkenning<br />
Inleiding<br />
Inleiding<br />
Christophe Busch<br />
http://www.genocide.be<br />
c.busch@chge.be<br />
11
Change language