Utilisatierapport 2009 - Technologiestichting STW

Utilisatierapport 2009
Technologiestichting STW _ oktober 2009
Inhoud u Anything goes _ Joost van Kasteren u Statistiek u STW-projecten 1998 u prof.dr. John Jansen _ Lastig om de kloof tussen laboratorium en
kliniek te overbruggen u Gebruikerslijst 1998 u STW-projecten 2003 u dr. Rob Chamuleau _ Innovatie gaat niet altijd van een leien dakje u dr. Jorge
Duarte _ Gebruikers zorgen ervoor dat je met beiden benen op de grond blijft u prof.dr.ir. Johan van Arendonk _ Samenwerken met bedrijven is noodzake-
lijk in de fokkerij u Gebruikerslijst 2003 u Lijst van afkortingen

Technologiestichting STW / Utilisatierapport 2009
Technologiestichting STW
bezoekadres
Van Vollenhovenlaan 661
3527 JP Utrecht
postadres
Postbus 3021
3502 GA Utrecht
telefoon
030 6001 211
fax
030 6014 408
e-mail
info@stw.nl
internet
www.stw.nl
Colofon
ontwerp
ARGANTE ARGANTE, Amsterdam
fotografie
Ruben San A Jong, Amsterdam
Wageningen Universiteit & Researchcentrum (pagina 62)
interviews
Joost van Kasteren, wetenschapsjournalist, Voorburg
druk
Spinhex & Industrie drukkerij, Amsterdam
foto omslag: Polymelkzuur microsferen
(zie interview pagina 42).
STW-nummer
2009/12798/STW
ISBN
987-90-73461-611
NUR
950

Technologiestichting STW / Utilisatierapport 2009
Technologiestichting STW
Utilisatierapport 2009

2
Technologiestichting STW / Utilisatierapport 2009
Een micro-titer plaat met DNA samples (te
zien aan de blauwe kleur om op een agarose
gel te analyseren)(zie interview pagina 104).

Technologiestichting STW / Utilisatierapport 2009
Inhoud
Voorwoord
01: Anything goes
02: Statistiek
Samenvatting cijfers
Twee momenten van evaluatie
Projecten gestart in 1998
Projecten gestart in 2003
03: STW-projecten 1998
Indeling projecten
Projecten per instelling
04: Lijst gebruikers bij STW-projecten 1998
05: STW-projecten 2003
Indeling projecten
Projecten per instelling
06: Lijst gebruikers bij STW-projecten 2003
Lijst van afkortingen
Interviews
_ _ prof.dr. John Jansen _ 04484 en 06205
Lastig om de kloof tussen laboratorium en kliniek te overbruggen
_ _ dr. Rob Chamuleau _ 05918
Innovaties gaan niet altijd van een leien dakje
_ _ dr. Jorge Duarte _ 05984
Gebruikers zorgen ervoor dat je met beiden benen op de grond blijft
_ _ prof.dr.ir. Johan van Arendonk _ 05809
Samenwerken met bedrijven is noodzakelijk in de fokkerij
pagina
04
05
11
13
15
17
17
19
19
21
63
69
69
71
111
119
42
72
86
104
3

4
Voorwoord / Utilisatierapport 2009
Voorwoord
De paradox van de innovatieparadox
De Nederlandse wetenschap staat aan de
top, maar we zijn slecht in het ten nutte maken
van die kennis… zegt iedereen. Maar is dat
ook zo?
Dat de Nederlandse wetenschap aan de top
staat, met name in de bèta- en technische
wetenschappen, is onomstreden. Dat we
er niets van bakken qua kennisbenutting is
iets wat toch vooral in de wandelgangen
beweerd wordt. In de jaarlijkse update van
de Kennisinvesteringsagenda (de KIA-foto) is
het stoplicht ‘kennisbenutting’ tot nu toe wit
gekozen – niet rood, oranje of groen. En hoe
je op nationaal niveau nu precies het succes
van kennisbenutting meet, daarop heeft iedereen
een ander antwoord. Even een paar feiten
op een rijtje.
Nederland is goed in kennisbenutting:
Volgens de OECD Science, Technology
and Industry Scoreboard wordt in Nederland
relatief veel wetenschappelijk onderzoek aan
universiteiten gefinancierd door bedrijven.
Zo’n 10%, meer dan bijvoorbeeld in Amerika,
Duitsland of Finland. Er zijn dus relatief veel
contacten tussen academia en bedrijven
die kunnen zorgen voor een directe kennisoverdracht
en -benutting. De samenwerking
tussen academia en industrie is hoog, met
name als het gaat om de grote bedrijven in
ons land. Van alle Nederlandse industriële
octrooien is een relatief groot gedeelte hightech
en niet low- of medium-tech en ook van
de Nederlandse exportinkomsten is een
relatief groot gedeelte te danken aan onze
high-tech industrieën.
Nederland is slecht in kennisbenutting:
Nederland besteedt weinig geld aan onderzoek
en ontwikkeling, zowel publiek als
privaat. De groei van het overheidsbudget
(2000-2006) is nagenoeg nul, vergelijkbaar
met landen als Rusland, Italië en Mexico.
Hoewel Nederland veel academici kent, is
de fractie R&D-ers onder die academici niet
beter dan het EU-gemiddelde. Aan de private
kant hebben we dus relatief weinig R&Dcapaciteit
om nieuwe kennis toe te passen.
Nederland heeft relatief weinig starters en de
samenwerking tussen academia en industrie
is laag als het gaat om midden- en kleinbedrijf.
Op de schaal van nationale statistiek middelt
alles uit en… concluderen we vervolgens dat
we qua innovatie maar een middenmoter zijn.
Dat klopt, statistisch en gemiddeld over de
macrogetallen van onze natie.
Maar op kleine schaal zien we dat er succesvolle
kennisbenutting plaatsvindt bij organisaties
die een grote kennisbasis als achterland
hebben en een veelheid aan gebruikerscontacten,
zoals STW en de steeds professionelere
tech transfer offices aan de universiteiten en
medische centra.
Succesvolle kennisbenutting kun je zichtbaar
maken door te tonen welke nieuwe producten,
systemen, diensten, technologieën voortkomen
uit de gegenereerde kennis. Concreet, stuk
voor stuk. Maar wees ook open over de kennis
die niet leidde tot toepassingen. Want innovatie
blijft een geleid chaotisch proces, met vele
momenten van ‘Aha’ en ‘Eureka’.
In dit utilisatierapport verantwoordt STW
wat er is voortgekomen uit het door STW
gefinancierde technisch-wetenschappelijke
onderzoek dat 5 resp. 10 jaar geleden werd
opgestart. Hierin komen alle projecten aan
bod. Qua kennisbenutting van succesvol
tot niet succesvol. Maar altijd excellente technische
wetenschap.
Is Nederland goed in kennisbenutting?
U mag het zeggen.
Eppo Bruins
directeur

Anything goes / Utilisatierapport STW 2009
01
: Anything goes
5

6
Anything goes / Utilisatierapport STW 2009
Polymelkzuur microsferen (zie interview pagina 42).

Anything goes / Utilisatierapport STW 2009
Anything goes
Joost van Kasteren
Het zal weinig mensen zijn opgevallen,
maar dit jaar (2009) is het
Europees Jaar van de creativiteit
en innovatie. Ondanks de onbekendheid
zijn de doelstellingen ambitieus.
Zo moeten creativiteit en innovatievermogen
in de hele EU worden
vergroot, zodat Europa kan profiteren
van een hoogwaardige kenniseconomie
die in staat is de economische
strijd aan te gaan met landen
als China en de Verenigde Staten.
Zelfs de Lissabon strategie, die van
Europa in 2010 de meest concurrerende
economie ter wereld had moeten
maken, komt nog even langs.
We kunnen natuurlijk een beetje
lacherig doen over deze Brusselse
luchtfietserij, maar dan moeten we
ons wel afvragen of we niet zelf
ook aan deze sport doen. In 2003
werd een Innovatieplatform ingesteld
onder voorzitterschap van de
minister-president, dat de innovatiekracht
moest vergroten zodat ons
land in 2010 ‘koploper’ zou zijn in de
Europese kenniseconomie. Vanaf
1993 is een deel van de aardgasbaten
omgeleid om het innovatieve
vermogen van de Nederlandse
economie te verbeteren. Merendeels
gebeurt dat via virtuele topinstituten,
regie-organen en ‘task forces’.
Ook de ‘klassieke’ financiers van
wetenschappelijk onderzoek in
Nederland, NWO en STW lieten zich
niet onbetuigd. Naast thematische
onderzoeksprogramma’s zetten ze
zich ook steeds meer in voor het
valoriseren van wetenschappelijk
onderzoek in de vorm van octrooien
en/of startende bedrijven, zogeheten
‘start ups’. De universiteiten zelf
stelden ‘technology transfer officers’
aan om te zorgen dat resultaten van
wetenschappelijk onderzoek in ieder
geval voor een deel zouden worden
omgezet in klinkende munt.
Een veelheid aan initiatieven dus om
de innovatieparadox op te heffen.
Die paradox komt er kortweg op
neer dat Nederland behoort tot de
top als het gaat om wetenschappelijke
publicaties. Met 0,23 procent
van de wereldbevolking produceren
we 2 procent van alle ‘peer reviewed’
publicaties en 3 procent van alle
citaties. Daarmee staan we op de
derde plaats in de wereldtop. Die
wetenschappelijke toppositie leidt
niet tot innovaties. Waar Zwitserland
en Zweden hun wetenschappelijke
toppositie weten te vertalen in een
al even luisterrijke toppositie op de
innovatieladder, bungelt Nederland
een beetje in de Europese middenmoot.
7

8
Anything goes / Utilisatierapport STW 2009
De vraag is of het werkt. Van de
kant van universitaire onderzoekers
klinkt vrij algemeen het geluid dat
er de laatste jaren te veel nadruk is
gelegd op het vermarkten van kennis
en te weinig op het vergaren ervan.
Onderzoeksgroepen worden via allerlei
constructies de facto gedwongen
om de onderzoeksagenda van de
industrie uit te voeren. Niet formeel
natuurlijk, maar wel omdat de geldstromen
zodanig zijn verlegd dat er
steeds minder beschikbaar is voor
fundamenteel en/of vrij onderzoek.
Uiteindelijk zal, zo vreest men, de
kennisvijver, de bron van innovatie
en vernieuwing daardoor opdrogen.
Binnen de universitaire wereld leven
overigens wel verschillende ideeën
over de vraag hoe de kennisvijver
op peil kan worden gehouden. Aan
de ene kant is er een school die vindt
– extreem geformuleerd – dat de
financiering van universitair onderzoek
louter op wetenschappelijke
kwaliteit gestoeld moet zijn. De
enige criteria om over te gaan tot
financiering van een onderzoeksproject
zijn de kwaliteit van het
ingediende voorstel en het ‘track
record’ van degene die het indient.
Het Open Technologieprogramma van
STW is een goed en consequent volgehouden
voorbeeld van die aanpak.
Opvallend daarbij is dat wetenschappelijke
nieuwsgierigheid niet
de enige drijfveer is om toponderzoek
te doen. Het STW-programma laat
zien dat ook een probleemgedreven
vraagstelling leidt tot internationaal
vooraanstaand onderzoek.
Tegenover deze ‘Angelsaksische
benadering’ staat de Duitse –
Humboldtiaanse – benadering van
de universiteit als gemeenschap
voor onderzoek én onderwijs.
Vertegenwoordigers daarvan –
meestal universiteitsbestuurders –
leggen de nadruk op de eerste geldstroom.
De universiteit krijgt geld
voor onderzoek en verdeelt dat, naar
beste weten over de faculteiten en
leerstoelgroepen. Niet alleen om
onderzoeksprojecten uit te voeren,
maar ook om gebouwen, apparatuur
en technische staf op peil te houden.
Nadeel van de Humboldtiaanse aanpak
– althans zoals die in Nederland
gestalte heeft gekregen – is dat het
onderzoeksbudget in wezen wordt
bepaald door de studiekeuze van
eindexamenkandidaten. Immers de
omvang – en tot op zekere hoogte de
verdeling – van de eerste geldstroom
is afhankelijk van het aantal studenten
dat de universiteit respectievelijk
de faculteit weet binnen te halen.
Het gevolg is dat gemakkelijk geachte
studies zoals psychologie, rechten
en bedrijfskunde kampen met uitpuilende
collegezalen en een enorme
onderwijsbelasting. Tegelijkertijd
kiezen relatief weinig abituriënten
voor studierichtingen die meer
inspanning vergen, zoals natuurkunde,
scheikunde en ingenieursopleiding.
Terwijl dat nu net de richtingen
zijn die de onderzoekers en technici
kweken die men nodig acht om
Nederland innovatiever te maken.
Hoewel er discussie is over de onderlinge
verdeling van eerste en tweede
geldstroom, is de algemene stemming
onder universiteiten dat er te veel
weinig geld beschikbaar is voor vrij,
fundamenteel nieuwsgierigheidsen/of
probleemgedreven onderzoek.
Ondanks de ambitie om koploper
te worden in de Europese kenniseconomie
is het onderzoeksbudget
de laatste tien jaar ook niet gegroeid.
Met het aantreden van het kabinet
Balkenende IV is alleen 100 miljoen
uit de eerste geldstroom overgeheveld
naar de tweede geldstroom.
Tegelijkertijd legt een groeiend aantal
studenten een steeds groter beslag
op het budget van de universiteiten,
waardoor de eerste geldstroom feitelijk
nog verder opdroogt.
Terwijl de geldstromen voor het vrije,
fundamentele onderzoek afnemen,
is de pot met geld voor innovatiegericht
onderzoek wel gegroeid.
Zoals gezegd is in 1993 het Fonds
Economische Structuurversterking
in het leven geroepen. Doel ervan
was en is om een deel van de winsten
uit aardgas en uit de verkoop van
vroegere staatsondernemingen,
zoals KPN te investeren in de fysieke
infrastructuur (Betuwelijn, Hoge
Snelheidslijn) en in de kennisinfrastructuur.
Doel van de investeringen
in de kennisinfrastructuur is het
genereren van kennis die zich leent
voor commercialisering, dan wel
bijdraagt aan het oplossen van
maatschappelijke problemen. Een
bijkomend doel is om het universitaire
onderzoek te sturen in een voor
de maatschappij relevante richting.
Om een en ander voor elkaar te
krijgen werd een structuur opgetuigd
waarbij bedrijven en onderzoekers
samen voorstellen indienen voor
onderzoeksprogramma’s c.q. virtuele
instituten rond een thema dat voor
de Nederlandse samenleving van
belang is. De Commissie van Wijzen
en het Centraal Planbureau beoordelen
de voorstellen en op grond daarvan
wordt geld toegekend voor een
periode van vier à vijf jaar. In principe
betaalt de universiteit een derde, de
deelnemende industrie een derde en
de overheid legt de rest bij.
De vraag is of er inderdaad publiekprivate
samenwerking ontstaat
tussen onderzoekers aan universiteiten
en in het bedrijfsleven. Én – niet
onbelangrijk – of die samenwerking
leidt meer innovatiekracht. Het is
nog een beetje vroeg om die vraag
te beantwoorden, maar uit het veld
klinken signalen die er op duiden
dat de beoogde stroomlijning van
het innovatieproces niet van een leien
dakje gaat.
Een belangrijk punt van kritiek is dat
de financiering van onderzoek te kort

Anything goes / Utilisatierapport STW 2009
duurt om een goede kennisinfrastructuur
in het leven te roepen.
In plaats van vier à vijf jaar moet je
eerder denken aan tien tot vijftien
jaar voor het opbouwen van een
onderzoeksgroep met enig (internationaal)
aanzien. Afgezien daarvan
is de vraag of de inspanningen
beklijven. Bij de besteding van de
aardgasbaten wordt sterk de nadruk
gelegd op de vorming van innovatieve
netwerken. Maar blijven die virtuele
netwerken bestaan als de geldstroom
opdroogt?
Een ander punt van kritiek is dat
universiteiten en bedrijven op een
verschillende golflengte zitten als
het gaat om onderzoek en innovatie.
Universitaire onderzoekers of ze nu
door nieuwsgierigheid of door een
probleem worden gedreven willen
weten hoe het zit. Een antwoord
levert zo weer tien onderzoeksvragen
op, die ook hoognodig beantwoord
moeten worden. In sporttermen zou
je kunnen zeggen dat universitaire
onderzoekers duursporters zijn.
Onderzoek in het bedrijfsleven laat
zich eerder vergelijken met een sprint.
Waar een universitaire onderzoeksgroep
tien jaar nodig heeft om naam
te maken, is in het bedrijfsleven
eenzelfde periode genoeg om een
onderzoeksdivisie op te bouwen en
weer af te breken. Niet wetenschappelijke
nieuwsgierigheid of een maatschappelijk
probleem is de drijfveer
voor onderzoek, maar de mogelijkheid
om de resultaten op een termijn
van vier à vijf jaar om te zetten in een
verkoopbaar product of dienst of een
verbetering van het productieproces.
De verschillen in temperament – de
duurloper versus de sprinter – leiden
tot irritaties. Bedrijven klagen dat
onderzoekers weinig doelgericht zijn
en steeds nieuwe vragen bedenken.
Universitaire onderzoekers vinden
dat bedrijven weinig betrokkenheid
tonen en de programmaraden van de
intermediaire instituties bevolken met
mensen uit het derde, vierde echelon.
Vaak bijna-gepensioneerden, die
zelf niet meer actief zijn in het onderzoek.
Daardoor ontstaat een te grote
‘cognitieve afstand’, zoals de WRR
het noemt in zijn recent verschenen
rapport ‘Innovatie Vernieuwd’. De
verschillen zijn te groot om elkaar
nog te verstaan of te vertrouwen.
De vraag is of je die verschillen
moet willen overbruggen. Pogingen
daartoe worden al ondernomen
sinds het verschijnen van de eerste
Innovatienota, dit jaar dertig jaar
geleden, maar zijn nog niet erg
succesvol gebleken als het gaat om
het oplossen van de innovatieparadox.
Dat roept de vraag op of de
innovatieparadox eigenlijk wel
bestaat. Anders gezegd: kloppen de
veronderstellingen wel die aan de
paradox ten grondslag liggen?
Om te beginnen moeten we vaststellen
dat we het innovatieproces niet
goed begrijpen. Veel pogingen tot het
oplossen van de innovatieparadox
zijn gestoeld op de beperkte opvatting
dat een succesvolle innovatie
de uitkomst is van een lineair proces
van wetenschappelijk onderzoek,
technische ontwikkeling en commercialisering,
dat in een keurig stappenplan
kan worden weergegeven. En
dat je dat door gerichte stimulansen
kunt sturen en versnellen.
In de praktijk echter blijkt innovatie
een chaotisch proces, dat wordt geregeerd
door toeval en opportunisme.
Een black box, waarbij bedrijven
niet alleen gebruik maken van de
resultaten van wetenschappelijk
onderzoek en/of de kennis van onderzoekers,
maar ook van informatie
van toeleveranciers, klanten, concurrenten
en brancheverenigingen.
Weliswaar zijn er tientallen ‘case
histories’ van succesvolle en minder
succesvolle innovaties, maar de wetmatigheden
die daaruit voortvloeien
zijn altijd verklaringen achteraf. Die
lopen bovendien zozeer uiteen, dat
de voorspellende waarde van innovatiemodellen
nagenoeg nihil is.
Hetzelfde geldt grosso modo
voor wetenschappelijk onderzoek.
De wetenschapsfilosoof Paul
Feyerabend constateerde in 1975
al in zijn boek ‘Against Method’ dat
De Wetenschap slechts bestaat in
de ‘hoofden van metafysici, schoolmeesters
en politici die hun land
willen laten meetellen’. Wetenschap
is in wezen een anarchistische
onderneming, waarbij zelfs pogingen
om achteraf de ontwikkelingen van
wetenschap te verklaren stuklopen
op de enorme diversiteit aan wetenschappelijke
methoden. Gelukkig
maar, want zoals Brecht al schreef:
‘orde vinden we meestal daar waar
niets is; ze is een verschijnsel van
armoede’. Wetenschap is juist gebaat
bij methodisch pluralisme: Anything
goes.
Zonder het in alle opzichten met
Feyerabend eens te zijn, kunnen we
constateren dat zowel het innovatieproces
als het wetenschapsproces
zich kenmerken door onzekerheid
en onvoorspelbaarheid. De vraag
die steeds gesteld wordt is, hoe
je desondanks beide processen
kunt beïnvloeden en wel zo dat de
Nederlandse toppositie in de citatiescores
behouden blijft, terwijl we
tegelijkertijd onze achtstand op
innovatiegebied inlopen. Maar is
dat wel de goede vraag? Moeten we
ons er niet gewoon bij neerleggen
dat zowel het wetenschaps- als het
innovatieproces onbestuurbaar zijn?
En dat de innovatieparadox een
bestuurlijke mythe is die je dus ook
niet kunt oplossen met stuurgroepen,
task forces, virtuele netwerken en
commissies.
Als dat inderdaad het geval is, dan
zou de overheid kunnen overwegen
om niet zozeer innovaties te stimuleren
als wel de innovatiedynamiek.
Bijvoorbeeld door in de volgende
FES-ronde een groot deel van het
9

10
Anything goes / Utilisatierapport STW 2009
budget te gebruiken om de eerste
en tweede geldstroom te vergroten.
Het resterende deel zou je kunnen
gebruiken voor het opzetten van een
Ontwikkelingsfonds, dat bedrijven
krediet verleent voor riskante innovatieprojecten.
Is de innovatie succesvol
dan wordt het krediet terugbetaald
naar rato van de omzet. Mislukt de
innovatie dan wordt het krediet kwijtgescholden.
Tegelijkertijd zouden we onze
ambities eens kritisch moeten evalueren.
Het klinkt prachtig om te
stellen dat Nederland koploper in
de Europese kenniseconomie moet
worden, maar als je geen instrumenten
hebt om ze te realiseren, klinken die
ambities al gauw hol. Voor de geloofwaardigheid
en effectiviteit zou het
beter zijn om in gepaste bescheidenheid
na te gaan of en zo ja welke
reële mogelijkheden er zijn voor
het voeren van een innovatiebeleid.
Anders blijft het luchtfietserij.

Statistiek / Utilisatierapport 2009
01 : 02 :
Statistiek
Samenvatting cijfers
Twee momenten van evaluatie
De projecten van start gegaan in 1998 en 2003
De methode; hoe ‘meten’ we de utilisatie
Projecten gestart in 1998
Projecten gestart in 2003
13
15
15
15
17
17
11

12
Statistiek / Utilisatierapport 2009
Filtercondensatoren ter bestrijding van
schakelrimpels (zie interview pagina 86).

Statistiek / Utilisatierapport 2009
Samenvatting cijfers
De cijfers geven
inzicht in de situatie direct na beëindiging van
een project. Het ontwikkelingstraject moet
dan vaak nog beginnen. Het is dan ook heel
goed denkbaar dat de inkomsten de komende
jaren nog fors zullen toenemen (zie tabel 1).
1998
Van de projecten die in 1998 zijn
gestart, heeft tot nu toe 70,6 procent (=score
B en C) geleid tot een actieve relatie met een
of meer gebruikers (figuur 5 op pagina 17),
72,8 procent (=score B en C) heeft een
concreet product opgeleverd en 31,6 procent
(=score B en C) heeft cash of in kind inkomsten
opgeleverd.
Van de projecten die gestart zijn in 1998
hebben er 30 een of meerdere vervolg -
onderzoek(en) gesub sidieerd gekregen of
zijn een vervolg op een eerder gehonoreerd
project.
2003
78,5 Procent (=score B en C) van de
projecten die in 2003 zijn gestart, heeft tot
nu toe geleid tot een actieve relatie met een
of meer gebruikers (figuur 6 op pagina 17).
78 Procent (=score B en C) heeft een
concreet product opgeleverd en 20,5 procent
(=score B en C) heeft cash of in kind inkomsten
opgeleverd. Voor deze projecten die
onlangs beëindigd zijn, is het in veel gevallen
nog te vroeg om van uitgekristalliseerde
kennis exploitatie te spreken.
Van de projecten die gestart zijn in 2003
hebben er 35 een vervolg onderzoek gesubsi
dieerd gekregen of zijn een vervolg op een
eerder gehonoreerd project.
De figuren 7 en 8 geven de BPI-code
die de projecten uit 1998 en 2003 hebben
gekregen weer. Een uitleg van deze figuren
treft u aan op pagina 18.
tabel 1 Projecten gestart in 1998 tot en met 2003 hebben (5 jaar na de start)
tot en met 2008 het volgende opgeleverd:
figuur 2 Aantal overeenkomsten
aantal overeenkomst octrooi inkomsten (in M€)
1999 94 59 26 4,8
2000 91 82 45 7
2001 66 68 33 5
2002 89 66 27 7,9
2003 97 92 33 8,4
figuur 1 Aantal gestarte projecten
13

14
Statistiek / Utilisatierapport 2009
figuur 3 Aantal octrooien
figuur 4 Inkomsten
Inkomsten (toelichting)
Hieronder verstaat STW alle gelden en
bijdragen in natura (door gebruikers en
derden) die op basis van een STW-project
gegenereerd worden gedurende het hele
traject, dus zowel van voor het project is
gestart als tot na afloop van het project.

Statistiek / Utilisatierapport 2009
Twee momenten van evaluatie
De projecten van start gegaan in
1998 en 2003
In het algemeen zit er een
grote tijdsspanne tussen de start van een
project en het moment waarop de resultaten
daadwerkelijk tot een ‘bruikbaar’ resultaat
leiden. STW is alleen betrokken bij het eerste
deel van dit lange traject, namelijk bij de
onderzoeksfase die doorgaans vier tot zes
jaar beslaat. In deze utilisatierapportage zien
wij, enige tijd na afloop van het onderzoek,
terug op destijds gestarte STW-projecten.
Voor deze evaluatie worden twee momenten
gekozen; direct na afloop van een project, de
interim rapportage (in dit rapport de projecten
die in 2003 van start gingen), en vijf jaar later
een eind rapportage, het utilisatierapport (hier
de projecten die in 1998 van start gingen).
In de Interimrapportage (over de projecten
uit 2003) worden dus de projecten bekeken
die zes jaar geleden van start zijn gegaan
en recent zijn afgesloten. Het kan voorkomen
dat een gebruiker verder wil gaan met de
resultaten van het onderzoek. Hij zal dan vaak
in aansluiting op de onderzoeksfase nog een
ontwikkelingstraject moeten uitvoeren. Dit
kan bestaan uit de markt onderzoeken, een
productielijn opzetten en dergelijke, kortom
alles wat nodig is om te komen tot een commercieel
‘product’.
In de Utilisatierapportage (over de projecten
die in 1998 van start gingen) is tien tot elf jaar
na de start van universitair onderzoek al een
veel beter – alhoewel nog altijd niet volledig –
inzicht te verkrijgen in de daadwerkelijke toepassing
en commercialisering. In dit rapport
worden daarom ook die projecten bekeken
die in 1998 van start zijn gegaan en waar over
nu een min of meer afgerond oordeel gegeven
kan worden met betrekking tot de utilisatie.
De methode; hoe ‘meten’ we de utlisatie
Het zal duidelijk zijn, dat het meten van de
mate van gebruik niet eenvoudig is. Zo kan
een verbeterde procesbeschrijving voor een
gebruiker financieel zeer aantrekkelijk zijn,
zonder dat er sprake is van een concreet
product. Anderzijds kan de realisatie van een
daadwerkelijk product (gebaseerd op een
werkend prototype) worden afgebroken omdat
markteconomische aspecten een rol spelen.
Hoe de stand van zaken op dit vlak is bij de
verschillende projecten, wordt nagegaan door
(telefonische) enquêtering van onderzoekers,
projectleiders of gebruikers, die bij het des -
betreffende project waren betrokken. Mocht
dit niet mogelijk zijn, dan wordt gezocht naar
ander beschikbaar bronnenmateriaal.
Om een beeld te geven van de resultaten
van een onderzoeks project, heeft STW
in de afgelopen jaren een meetmethode
geïntroduceerd, die gebaseerd is op drie –
meer of minder onafhankelijke – variabelen
om de utilisatie te kunnen kwantificeren,
te weten ‘Betrokkenheid’, ‘Product’ en
‘Inkomsten’ (BPI). Elk van deze variabelen
is onderverdeeld in een oplopende vierpuntswaardering
(0, A, B, en C). De definities
van deze classificering zijn:
Betrokkenheid
De mate waarin één (of meerdere) gebruikers
bij het onderzoek zijn betrokken:
0: het project is mislukt; omdat de uitkomsten
irrelevant zijn voor een gebruiker;
A: er is enige belangstelling van de gebruikers
geweest, door deelname in een gebruikerscommissie;
B: de gebruikers participeren actief. Een eventueel
geleverde bijdrage is klein – in de vorm
van geld, materialen en dergelijke;
C: op niet mis te verstane wijze participeert
de gebruiker in het project. Er is omvangrijke
steun gegeven en vaak is er een contract met
betrekking tot de samenwerking gesloten.
Product
In hoeverre zijn de doelstellingen van het
onderzoek gehaald, en is er een aanwijsbaar
‘product’:
0: het project is in het onderzoeksstadium mislukt,
of het onderzoek is voortijdig afgesloten;
A: Er is geen concreet product. Er is meer
onderzoek nodig om een bruikbaar product
te verkrijgen. Voorlopige conclusies zijn al
wel getrokken, maar een en ander moet nog
worden geverifieerd. We zijn nog in de fase
van ‘basic technology’. De voornaamste vorm
van output is tot op dit moment de weten -
schap pelijke publicatie;
B: een voorlopig model, een principe of een
conceptmethode is ontwikkeld en bruikbaar.
Verificatie en verfijning is nog wel nodig
voordat van een eindproduct kan worden
gesproken. De gebruiker kan het onderzoeks-
15

16
Statistiek / Utilisatierapport 2009
product (nog) niet geheel zelfstandig gebruiken;
C: er ligt een aanwijsbaar product, bijvoorbeeld
in de vorm van software, een werkend
prototype, een proces-omschrijving, een
octrooi, kortom een min of meer afgerond
concept, waarmee de gebruiker zelfstandig
aan de slag kan gaan.
Inkomsten
Heeft het onderzoek geleid tot inkomsten
voor STW en/of de onderzoeksgroep:
0: omdat het project wetenschappelijk mislukte,
of omdat er geen gebruiker gevonden kon
worden, zijn er geen inkomsten op dit project
geweest en zijn die in de toekomst niet te
verwachten;
A: er zijn nog geen inkomsten op het project.
Dat wil hier zeggen dat er wel bijdragen aan
het onderzoek kunnen zijn, maar nog geen
revenuen uit de exploitatie van de kennis.
Toekomstige baten zijn echter niet uitgesloten;
B: incidenteel is of wordt (een deel van) de
kennis verkocht. De ‘inkomsten’ kunnen hier
ook bestaan uit het feit dat het resultaat
‘waardevol’ is voor de samenleving;
C: er is een beduidende, gestage of grote
stroom inkomsten (geweest), of er is zicht op
dat een dergelijke stroom de eerstvolgende
vijf jaar wordt gerealiseerd. Bijvoorbeeld als
er al principe-afspraken gemaakt zijn.
Gebruik makend van de hierboven beschreven
classificatie kunnen alle projecten in een
4 x 4 x 4 matrix worden ingedeeld. In het
totaal dus 64 mogelijkheden. Er ontstaat zo
een beter gedifferentieerd beeld van de
uiteindelijke resultaten die de projecten na
vijf respectievelijk tien jaar opleveren.
De meest geslaagde projecten vallen uiteraard
in de categorie CCC. Maar een succesvol
project met een grote betrokkenheid van een
gebruiker in de non-profit sector én met een
concreet en aanwijsbaar product (bijvoorbeeld
milieu-onderzoek), wordt ook in een hoge
klasse ingedeeld (CCA). Een project dat
heeft geresulteerd in een product, maar geen
afnemers vindt komt in een lage categorie
terecht, bijvoorbeeld ACA.
Ook wordt zo duidelijk wat de waarde is
van fundamenteel-strategisch onderzoek,
(de zogenaamde ‘basic technology’) voor de
gebruikers. Er is dan weliswaar geen aanwijsbaar
product, maar bedrijven hebben er soms
(veel) geld voor over om deze basiskennis
te ontwikkelen (klasse CAA) of te kopen
(klasse CAC).
Achtergrondonderzoek vindt zijn plaats in
de klasse AAA. Projecten die op bepaalde
aspecten mislukten of zijn mislukt, krijgen een
0-waardering (bijvoorbeeld klasse 000)
Inkomsten (toelichting)
Hieronder verstaat STW alle gelden en
bijdragen in natura (door gebruikers en
derden) die op basis van een STW-project
gegenereerd worden gedurende het hele
traject, dus zowel van voor het project is
gestart als tot na afloop van het project.

Statistiek / Utilisatierapport 2009
Projecten gestart in 1998
In 1998 gingen
95 projecten van start. In deze projecten werd
door STW 35,8 miljoen euro geïnvesteerd. Bij
deze projecten werden 48 overeenkomsten
met de gebruikers gesloten en 32 octrooien
aangevraagd. Aan inkomsten werd een bedrag
van 3,8 miljoen euro genoteerd.
Figuur 5 geeft de verdeling aan per utilisatiecode.
De figuren geven aan hoeveel procent
van de projecten een bepaalde score op de
drie categorieën heeft gehaald.
Figuur 7 (pagina 18) geeft de BPI-code weer,
die de projecten hebben gekregen.
Projecten gestart in 2003
In 2003 gingen
97 projecten van start. In deze projecten werd
door STW voor 46 miljoen euro geïnvesteerd.
Bij deze projecten werden 92 overeenkomsten
met de gebruikers gesloten en 33 octrooien
aangevraagd. Aan inkomsten werd (tot nu toe)
een bedrag van 8,4 miljoen euro genoteerd.
Figuur 6 geeft de verdeling aan per utilisatiecode.
De figuren geven aan hoeveel procent
van de projecten een bepaalde score op de
drie categorieën heeft gehaald.
Figuur 8 (pagina 18) geeft de BPI-code, die
de projecten hebben gekregen weer.
betrokkenheid product inkomsten
(%) (%) (%)
0 0 1,1 2,1
A 29,5 26,1 66,3
B 45,3 43,5 26,3
C 25,3 29,3 5,3
figuur 5 Utilisatiegroepen 1998
betrokkenheid product inkomsten
(%) (%) (%)
0 0 0 2
A 21,5 22 77,5
B 57 51 16,5
C 21,5 27 4
figuur 6 Utilisatiegroepen 2003
17

18
Statistiek / Utilisatierapport 2009
De verschillende categorieën worden in kleuren
weergegeven. Een hoge score op de categorie
Inkomsten is te herkennen aan een blauwe kleur.
Voor een hoge score op Betrokkenheid is die kleur
rood en voor een hoge score op Product is die
kleur groen. Omdat de complete codes alle drie
de BPI-componenten bevatten, hebben alle bollen
mengkleuren. Een project met BPI-code 000 zal
een zwarte bol opleveren. Een project met een
code CCC zal een witte bol opleveren.
Verder geeft de inhoud van de bol weer hoeveel
projecten die betreffende code toegekend hebben
gekregen. Zo geeft het praktisch donkerrode bolle -
tje onder aan dat er één project (1998) is met de
BPI-code A00. De grote antracietkleurige bol (een
niveau hoger en dieper) geeft aan dat er 11 (1998)
en 9 (2003) projecten zijn met BPI-code AAA
(‘basic technology’). De witte bol rechts achterin
geeft aan dat er 4 (1998) projecten zijn met BPIcode
CCC.
figuur 7 Utilisatieprojecten gestart in 1998
C
product –––>
betrokkenheid –––>

STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
03 :
STW-projecten 1998
A / universiteit van amsterdam
D / technische universiteit delft
E / technische universiteit eindhoven
F / technische universiteit eindhoven
G / rijksuniversiteit groningen
I / nederlands instituut voor ecologie
L / universiteit leiden
N / radboud universiteit nijmegen
R / erasmus universiteit rotterdam
T / universiteit twente
U / universiteit utrecht
V / vrije universiteit amsterdam
W / wageningen universiteit
Interviews
_ _ prof.dr. John Jansen _ 04484 en 06205
Lastig om de kloof tussen laboratorium en kliniek te overbruggen
21
23
32
34
34
36
37
39
46
46
51
56
57
42
19

20
STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
3-D röntgenopnames van een schapenschedel,
welke gebruikt worden om
botvorming rondom het CaP cement te
bepalen (zie interview pagina 42).

STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
Uitleg projecten 1998
Hieronder staan de gegevens die u op
de projectpagina’s kunt tegenkomen:
titel: de titel van het project.
project: het projectnummer, deze
cijfers vormen het volgnummer waarop
de projecten zijn gesorteerd.
BPI (zie voor verdere uitleg pagina 15
en 16): de utilisatiecategorieën waarin
het project is ingedeeld.
projectleider: naam van de project -
leider.
toewijzing: de door STW aan dit project
toegekende subsidie (in euro).
contracten en octrooien: soort overeenkomst
welke met een gebruiker is
afgesloten (optie, licentie, bijdrage,
samenwerking, raamover een komst,
material transfer agreement (mta),
etc.) en eventuele octrooien/octrooiaanvragen.
inkomsten: op dit project de totaal
geregistreerde inkomsten (in euro).
Dit zijn alle gelden en bijdragen in
natura (door gebruikers en derden)
die op basis van een STW-project
gegenereerd worden gedurende het
hele traject. Dus van voor de start tot
na afloop van het project.
doelstelling: een korte omschrijving
van de doelstelling van het onderzoek.
resultaten: een overzicht van de
behaalde resultaten.
gebruiker(s): een lijst met de namen
van de gebruikers bij het project.
NB: Met ingang van juni 2007 zijn alle
projectnummers veranderd. De drie
letters zijn afgeschaft en bij de projectnummers
onder de 10.000 wordt het
nummer voorafgegaan door een 0.
A / universiteit van amsterdam
NEW MATERIALS FOR DENTAL
MAGNETS
04403
ABA
projectleider Prof.dr.ir. E.H. Brück totale toewijzing in euro
311.747,00 contracten Geheimhouding: Engelhard-
Clal Drijfhout BV, Goudsmit Magnetic Supplies BV
octrooien Werkwijze voor het vervaardigen van een
permanente ijzer-platina magneet, en het daarmee
verkregen produkt
doelstelling
Het ontwikkelen van een magnetisch materiaal
dat geschikt is om een kunstgebit te fixeren in
de mond. Hetzelfde basismateriaal moet daarbij in
een hard-magnetische versie (in de prothese) en een
zacht-magnetische (in de kaak) uit te voeren zijn, dit
ter vermijding van een elektrische potentiaal tussen
de beide magneten. In de mond mag bovendien geen
corrosie optreden en er mogen geen giftige stoffen
oplossen in het speeksel.
resultaat na 5 jaar
De doelstelling is volledig gehaald met
een ijzer-platina legering met een kleine hoeveelheid
niobium of aluminium als toevoeging. Er is ondanks
veel inspanning nog geen producent gevonden die de
materialen volgens de ontwikkelde procedure wil
maken. Recentelijk is namelijk de wereldmarktprijs
van platina sterk gestegen terwijl de prijs voor palladium
juist is gedaald. Palladium is een belangrijke
ingrediënt van het tot nu toe meest gebruikte zachtmagnetisch
materiaal, waarvan men de andere nadelen
kennelijk op de koop toe neemt.
resultaat na 10 jaar
Er hebben zich geen nieuwe
ontwikkelingen voorgedaan. Er wordt verkend of het
materiaal voor behandeling van anorisma’s geschikt
zou kunnen zijn.
gebruiker(s)
DYNA Dental Engineering BV, Bergen op
Zoom / Elephant Dental BV, Hoorn / Heraeus BV,
Wijk bij Duurstede / Shell SIEP BV, Rijswijk
21

22
HYDRODYNAMIC CHROMATO-
GRAPHY IN INTEGRATED MICRO-
MACHINED SEPARATION SYSTEMS
(‘HDC-CHIP’)
04556
BBB
STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
projectleider Prof.dr.ir.ing. R. Tijssen totale toewijzing in
euro 574.284,63 contracten Geheimhouding: Varian
BV octrooien Inrichting geschikt voor het meten van
de viscositeit van een fluïdum (HDC CHIP) totale
inkomsten in euro 24.957,92
doelstelling
Het doel is microkanalen te ontwerpen en te
construeren met een hoogte tussen 0,1 en 5 micrometer
en een lengte van 10 mm waarin HDC kan plaatsvinden.
resultaat na 5 jaar
Het lab-on-a-chip ontwerp heeft
veel belangstelling gehad van grote firma’s die zelf
actief zijn in de polymeerbranche(Shell, Unilever,
DSM, Organon), maar ook van apparatuurbouwers
(Varian, Visotec, Polymer Labs, LC Packings). Er
werd octrooi aangevraagd op de viscosimeter. Er zijn
uitvoerige besprekingen geweest met Polymer Labs,
maar uiteindelijk beoordeelde men het ontwerp als
te geavanceerd voor het bedrijf. Een van de medewerkers
is in dienst getreden van Polymer Labs.
De technologie wordt nu gebruikt in een project
gefinancierd door nano-impuls. De toepassing van
het concept van HDC op biologische polymeren
kon helaas niet worden uitgevoerd, omdat de buitenlandse
onderzoeker verkoos terug te gaan.
resultaat na 10 jaar
De projectresultaten hebben een
rol gespeeld in de verdere ontwikkelingvan chromatografie-chips
zowel bij MESA+ als bij de UvA, en
hebben onder andere geleid tot nieuwe projecten
van beide instituten binnen NanoNed. De hydrodynamische
chromatografietechniek zelf wordt
weliswaar in de analytische praktijk toegepast
maar niet (of nog niet) op de wijze zoals in dit
project gedemonstreerd maar nog steeds op de
conventionale manier met gepakte kolommen.
gebruiker(s)
Akzo Nobel Nederland BV, Arnhem /
DSM Research BV, Geleen / LC Packings, Amsterdam
/ National Starch Chemical BV, Zuthphen /
Organon Development GmbH, Waltrop (Duitsland) /
Philips Research, Eindhoven / Polymer Laboratories,
Middelburg / Polymer Laboratories Ltd, Curch
Stretton (Groot Brittannië) / Schering-Plough
Nederland BV, Oss / Shell Global Solutions
International BV, Amsterdam / Unilever R&D,
Vlaardingen / Universiteit Twente, Enschede /
Universiteit van Amsterdam / Varian BV, Middelburg
/ Viscotek European Technical Center, Oss
DEVELOPMENT OF SYNTHETIC
TOOLS FOR THE SOLID-
PHASESYNTHESIS OF CNS
ACTIVE COMPOUNDS
04597
BAA
projectleider Prof.dr. H. Hiemstra totale toewijzing in euro
289.189,00
doelstelling
De onderzoeksgroep aan de UvA zou zich
richten op de ontwikkeling van nieuwe N-acyliminium
ion synthese op een vaste fase zodat nieuwe heterocyclische
klassen verbindingen beschikbaar komen
via vaste drager synthese. In de onderzoeksgroep
aan de KUN zou de ontwikkeling van het concept van
nieuwe linkers worden onderzocht die door verhoogde
temperatuur verbroken kunnen worden met achterlating
van slechts een dubbele binding in het molecuul
in plaats van ongewenste polaire functionaliteiten.
resultaat na 5 jaar
Het onderzoek in Amsterdam leidde
tot de ontwikkeling van een nieuw linkersysteem voor
organische synthese aan een vaste drager. Deze is
stabiel onder zure omstandigheden, maar kan worden
afgesplitst onder invloed van base. Met deze nieuwe
linker is het mogelijk om de typische Amsterdamse
chemie van N-acyliminiumionen, die in zuur milieu
plaatsvindt, uit te voeren op een vaste drager. Daarmee
is combinatoriële toepassing van deze chemie goed
mogelijk geworden. Het onderzoek in Nijmegen heeft
de mogelijkheden in kaart gebracht om via het Diels-
Alder/retro-Diels-Alder concept een trace-linker combinatoriële
synthese van NCS-actieve stoffen op de vaste
drager te realiseren. Componenten: cyclopentadiënen,
anthraceen en furan. Alle diënen konden goed worden
gekoppeld aan de vaste drager en bleken na koppeling
hun diënenactiviteit in de Diels-Alder reactie voldoende
te hebben behouden. Furan bleek het meest geschikt.
Hoewel de Diels-Alder reactie hier wat minder mak -
kelijk verloopt vindt de cycloreversie bij aanzienlijk
lagere temperatuur plaats. De toepassing van furan -
adducten lijkt in een combinatoriële of een parallelle
synthese zeker mogelijk. Echter gezien de beperktheden
van het furansysteem zal dit geen algemeen
toepasbare synthetische methode worden. De utilisatie
is beperkt gebleven tot het leveren van relevante
wetenschappelijke informatie. Er zijn verbindigen
gesynthetiseerd en vervolgens getest op zijn biologische
eigenschappen, onder meer door Solvay.
resultaat na 10 jaar
De resultaten van het onderzoek zijn
helaas niet verder ontwikkeld door Solvay. Verder dan
het opstellen van een concept overeenkomst is het
niet gekomen.
gebruiker(s)
DSM Research BV, Geleen / Radboud
Universiteit Nijmegen / Solvay Pharmaceuticals BV,
Weesp / Universiteit Leiden
THE USE OF A BENTHIC
CLADOCERAN AS A MODEL
ORGANISM FOR ECOTOXICOLOGICAL
TESTING
04701
ACB
projectleider Prof.dr. W. Admiraal totale toewijzing in euro
213.616,50
doelstelling
Watervlooien van het genus Daphnia zijn
kleine kreeftjes, die zeer veel gebruikt worden voor
het meten van de toxiciteit van water en poriewater.
Ze planten zich ongeslachtelijk voort en dat maakt
ze als testorganisme heel geschikt. De bestaande
Daphnia test kan echter niet op intact sediment
toegepast worden maar dat zou wel kunnen met
de sediment-bewonende watervlo Chydorus. Dit
nieuwe testorganisme is ontwikkeld specifiek voor
de meting van toxiciteit in sediment.
resultaat na 5 jaar
Chydorus is in cultures gebracht en
de levenscyclus is beschreven onder relevante
omstandigheden. Dit specifieke organisme maakt
het mogelijk om een complete ontwikkeling te
registreren binnen vier dagen, dat is veel korter dan
de Daphnia test. Het bleek mogelijk de chydoriden in
een sedimentmonstertje te laten groeien en eventuele
negatieve effecten van de in het sediment aanwezige
toxicanten vast te stellen. Deze toepassing is mogelijk
gebleken in pilot-studies voor onder andere Arcadis
en RIZA, waarbij testen zijn uitgevoerd in het kader
van respectievelijk ‘Nader onderzoek verontreiniging
Wenumse Beek’ en ‘Proefsanering Haringvliet’.
resultaat na 10 jaar
De toxiciteitstest met het kreeftje
Chydorus wordt door het RIVM in Bilthoven gebruikt
voor de landelijke ecologische kwaliteitsbepaling van
oppervlaktewater. Er is daarover in 2008 een publicatie
verschenen (Pieters et al., Proc. Neth. Entomol. Soc.
Meet. 19: 157-164). De methode wordt dus zeker toegepast,
maar vooralsnog niet voor (vervuild) sediment.
Deze laatste zeer relevante toepassing mist kennelijk
nog de uitwerking via bijvoorbeeld een demonstratieproject.
gebruiker(s)
ARCADIS Nederland BV, Apeldoorn /
ARCADIS Nederland BV, Arnhem / Rijksinstituut voor
Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling,
Lelystad / Rijksinstituut voor Volksgezondheid en
Milieu, Bilthoven / Witteveen+Bos, ’s-Gravenhage

FYSIOLOGISCHE DIAGNOSE VAN
VOEDSELOVERGEVOELIGHEID. DE
ONTWIKKELING VAN EEN IN VITRO
TEST OP SENSIBILISATIE MET BEHULP
VAN BIOPTEN VAN DARMEPITHEEL.
04731
ABA
STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
projectleider Dr. J.A. Groot totale toewijzing in euro
168.578,00 octrooien Allergietest met behulp van rectum-epitheel
doelstelling
Voedselovergevoeligheid is een toenemend
probleem. De diagnose ervan wordt bemoeilijkt door
matige sensitiviteit en specificiteit van de nu gebruikte
testen, de serum (RAST) test en de huidpriktest. De
dubbelblind placebo-gecontroleerde voedsel provocatie
test, de ‘gouden standaard’, is zeer tijdrovend en
kostbaar, en impliceert het risico van anaphylactische
shock. Doel was het ontwikkelen van een betrouwbare,
eenvoudige en snelle test voor voedselallergie en -
overgevoeligheid met darmbiopten.
resultaat na 5 jaar
Na het testen van duodenum- en
rectumbiopten van 40 patiënten is gebleken dat de
elektrofysiologische secretieresponsen van rectum -
biopten op voedsel-extracten een gevoeliger test
oplevert dan de serum RAST-test. De afname van
symptomen na dieet-adviezen op grond van de
biopten-testuitslagen wijst uit dat de test klinisch
relevant is. De bioptentest is vergeleken met de
‘gouden standaard’, resulterend in een sensitiviteit
en speci ficiteit van 80-90 procent, hoger dan RASTen
huidpriktesten. De bioptentest correleert ook
significant met gemeten histamine-afgifte. Momenteel
wordt de test in Duitsland toegepast voor klinischdiagnostische
doeleinden.
resultaat na 10 jaar
De internationale wetenschappelijke
erkenning van deze diagnostische methode blijkt
uit het toekennen van een ‘Poster of Distinction’
onderscheiding op de Digestive Disease Week
conferentie in Orlando, USA in 2003 (Bijlsma PB et al,
Gastroenterol 2003; 124: Suppl A-142) en uit de
toekenning van de Klaus Kalveram Preis 2004 op het
DGAI-ÄDA Allergie-Kongress 2004, Aken, Duitsland
(Backhaus B. Dissertation 2004. Universität Erlangen -
Nürnberg). In samenwerking met de Universiteit
Erlangen-Nürnberg is in 2006 een Intra European
Fellowship (IEF, onderdeel van het Sixth Framework
Programme van de EU)
gebruiker(s)
Academisch Medisch Centrum, Amsterdam
Zuidoost / Catharina Ziekenhuis, Eindhoven /
College voor Zorgverzekeringen, Amstelveen /
Stichting Sanquin Bloedvoorziening, Amsterdam
Universitair Medisch Centrum Utrecht /
VU Medisch Centrum Amsterdam
MULTIVARIATE STATISTICAL PROCESS
CONTROL (MSPC) OFBATCH PROCES-
SES IN THE CHEMICAL AND FOOD
INDUSTRY:FROM DATA TO PRODUCT
AND PROCESS INFORMATION
04777
CCB
projectleider Prof.dr. A. Smilde totale toewijzing in euro
454.756,00
doelstelling
Het voorstel beschrijft twee aparte doch
nauw gerelateerde projecten. Het eerste project
concentreert zich op de invloed van de voedingsvariatie
op de eindproduct kwaliteit. Het doel van
dit project bestond uit het ontwikkelen van een
rationele voedingsspecificatie en tolerantie voor de
voeding. Dit creëert de mogelijkheid om de voeding
te veranderen terwijl de eindproduct kwaliteit goed
blijft. Bovendien kan de batchproces operatie naar
wens worden aangepast om aan de productkwaliteit
specificaties te voldoen. Het tweede project behelsde
het implementeren van fundamentele proces kennis
in multivariate statistische proces bewakingskaarten
(MSPB). Het is belangrijk te benadrukken dat de
ontwikkelde methodologie in beide projecten
generiek is en niet afhankelijk is van een bepaald
type proces. Niet het model zelf maar de manier
waarop een MSPC model wordt geconstrueerd is
het onderzoeksonderwerp.
resultaat na 5 jaar
Er zijn congressen en symposia
bezocht waarbij mondelinge en poster presentaties
zijn gehouden. Een uitgebreide case study met
DSM is behandeld, geïmplenteerd binnen DSM en
gepubliceerd. Op 1 januari 2002 is het bedrijf
Toegepaste Industriële Procesbeheersing (TIPb)
opgericht door E.N.M. van Sprang en H.J. Ramaker.
resultaat na 10 jaar
Het bedrijf TIPb is inmiddels
uitgebreid met 1 werknemer, het heeft volop werk en
de omzet groeit gestaag. De software ontwikkeld in
het project wordt niet gebruikt door TIPb, maar de
denkwijze onderliggend aan de software wordt met
succes gebruikt door TIPb. De ontwikkelde methoden
worden inmiddels ook toegepast in een heel ander
vakgebied, namelijk microbiële metabolomics
(metabolomics van batch-fermentatie processen).
Hierover worden lezingen gegeven en een eerste
publicatie is ingediend. De software ontwikkeld in het
project wordt niet gebruikt door TIPb, maar de denkwijze
onderliggend aan de software wordt met succes
gebruikt door TIPb. Dit bedrijf heeft inmiddels vier
medewerkers en haar omzet groeit gestaag.
gebruiker(s)
Akzo Nobel Chemicals BV, Arnhem /
DSM Research BV, Geleen / Shell Global Solutions
International BV, Amsterdam / Shell International
Chemicals BV, Amsterdam / Unilever R & D,
Vlaardingen
D / technische universitaire delft
23

24
STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
BESTUDERING VAN DE KINETIEK
VAN NUCLEATIE- EN GROEI-
PROCESSEN TIJDENS DIFFUSIONELE
FASETRANSFORMATIES IN STAAL
M.B.T. NEUTRONENDEPOLARISATIE
02981
BCB
projectleider Prof.dr.ir. S. van der Zwaag totale toewijzing
in euro 206.698,00
doelstelling
Beter inzicht te verwerven in de aard en
kinetiek van de staal fasetransformatie tijdens het
warmwalsen om zo het productieproces beter te
kunnen sturen en de eigenschappen van staalband
binnen nauwere specificaties te kunnen houden.
resultaat na 5 jaar
Een sterk verbeterd inzicht in de
balans tussen nucleatie van nieuwe korrels en de
voorgezette groei van eerder gevormde kiemen.
Daarnaast de eerste kwantitatief nauwkeurige
bepaling van de volumetrische kiemdichtheid bij
lage afkoelsnelheden in C-Mn staalsoorten. Beide
bleken van groot belang voor de staalindustrie. Ze
zijn inmiddels geïmplementeerd in de metaalkundige
modellen voor de uitlooprollenbaankoeling van
warmbandwalserijen van Corus in Nederland en
Engeland en worden dagelijks gebruikt.
resultaat na 10 jaar
Dankzij de verbeterde processturing
is het percentage ‘off-spec’ materiaal afgenomen
en is de winstgevendheid toegenomen. Daardoor is
minder recycling van afgekeurd materiaal nodig: winst
voor het milieu. Na publicaties in wetenschappelijke
tijdschriften worden de verkregen resultaten ook
in Europa en Japan gebruikt. Het onderzoek heeft
de basis gelegd voor vervolgonderzoek naar de
kinetiek van fasetransformaties in warmgewalst staal
(04609 en 06278). Na 10 jaar is het onderzoeksteam
nog intact en wordt baanbrekend onderzoek op dit
gebied uitgevoerd. Verwacht mag worden dat dit
tenminste een vergelijkbare economische impact
zal hebben.
gebruiker(s)
Corus Technology BV, IJmuiden / FEI
Company, Eindhoven / Hauzer Techno Coating BV,
Venlo / Ovako Wire BV, Ablasserdam / Philips
Consumer Lifestyle, Drachten
INTEGRATED LOW-POWER
LOW-VOLTAGE ANALOG-TO-DIGITAL-
CONVERTERS
03605
BCA
projectleider Prof.dr.ir. J.H. Huijsing totale toewijzing in
euro 164.567,00 contracten Optie & Licentie: Koninklijke
Philips Electronics NV octrooien Method for
calibrating a multi-bit digital-to-analog converter,
multi-bit-digital-to-analog.... (Active calibration of
current-mode multi-bit DACs)
doelstelling
De toepassing en uitbreiding van
moderne numerieke gereedschappen om niet-lineair
dynamisch gedrag en chaos in niet-gladde systemen
uit de technische praktijk te onderzoeken. Hiermee
werd beoogd een bijdrage te leveren in het overbruggen
van de kloof tussen de ontwikkeling van
wiskundige technieken en de toepassing in de werktuigbouwkunde.
resultaat na 5 jaar
Numerieke methoden voor het simuleren,
het berekenen van periodieke bewegingen
en het voortzetten van deze oplossingen bij een
verandering van een parameter, zijn verder ontwikkeld
voor toepassing op systemen met discontinuïteiten.
Deze methoden zijn toegepast op een servosysteem
met droge wrijving en een discrete opnemer en op
het onderste deel van een boorstang voor het boren
naar olie en gas. Dit onderzoek heeft aangetoond dat
dergelijke systemen met de ontwikkelde methoden
onderzocht kunnen worden.
resultaat na 10 jaar
Over dit project is helaas geen
informatie meer bekend. De projectleider is niet langer
werkzaam bij de faculteit electrotechniek, wiskunde
en informatica van de TU Delft.
gebruiker(s)
DeltaRail, Utrecht / Philips Optical
Storage, Eindhoven / Philips Research Europe,
Eindhoven / Shell SIEP BV, Rijswijk / SKF Research
and Development Company BV, Nieuwegein / Urenco
Nederland BV, Almelo
ANALYSE VAN VERTAKKINGEN
EN CHAOS IN WERKTUIGKUNDIGE
SYSTEMEN MET DISCONTINUÏTEITEN
03951
AAA
projectleider Prof.dr.ir. P.Th.L.M. van Woerkom totale
toewijzing in euro 201.477,00
doelstelling
De toepassing en uitbreiding van moderne
numerieke gereedschappen om niet-lineair dynamisch
gedrag en chaos in niet-gladde systemen uit de technische
praktijk te onderzoeken. Hiermee werd beoogd
een bijdrage te leveren in het overbruggen van de
kloof tussen de ontwikkeling van wiskundige technieken
en de toepassing in de werktuigbouwkunde.
resultaat na 5 jaar
Numerieke methoden voor het
simuleren, het berekenen van periodieke bewegingen
en het voortzetten van deze oplossingen bij een
verandering van een parameter, zijn verder ontwikkeld
voor toepassing op systemen met discontinuïteiten.
Deze methoden zijn toegepast op een servosysteem
met droge wrijving en een discrete opnemer en op
het onderste deel van een boorstang voor het boren
naar olie en gas. Dit onderzoek heeft aangetoond dat
dergelijke systemen met de ontwikkelde methoden
onderzocht kunnen worden.
resultaat na 10 jaar
Er zijn geen nieuwe resultaten te
melden.
gebruiker(s)
DeltaRail, Utrecht / Philips Optical
Storage, Eindhoven / Philips Research Europe,
Eindhoven / Shell International Exploration and
Production BV, Rijswijk / SKF Research and
Development Company BV, Niewegein / Urenco
Nederland BV, Almelo

STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
WEAR-RESISTANT ALUMINIUM
MATRIX COMPOSITES CONTAINING
CERAMIC SPHERES
04174
BCA
projectleider Dr.ir. J. Duszczyk totale toewijzing in euro
277.485,00 totale inkomsten in euro 61.260,33
doelstelling
Aluminium matrix composieten combineren
de eigenschappen van taai aluminium met de stijfheid
van de keramiekdeeltjes. De laatste zijn echter
ook verantwoordelijk voor de grote slijtage van het
tegenmateriaal. Daarom worden deze materialen
ondanks hun overige gunstige eigenschappen niet
breed toegepast. Doel van het onderzoek was het
ontwerpen van nieuwe matrix composieten met
gunstige tribologische eigenschappen die geschikt
zijn voor een toepassing in extrusieprocessen.
resultaat na 5 jaar
Er is in Delft een aantal nieuwe
aluminium composieten gemaakt door een aanpassing
van de poedervoorbereiding en de extrusiemethodiek.
De materialen zijn getest bij Tribologie (UT). Ze zijn
harder, taaier en hebben een grotere slijtvastheid dan
de conventionele legeringen. Verrassender genoeg
bleek dat composieten bestaande uit vulmateriaal
van verschillende grootte minder bros en taaier zijn
dan het uitgangs materiaal. De taaiheid blijkt een
functie te zijn van de deeltjesverdeling.
resultaat na 10 jaar Er zijn geen verdere ontwikkelingen.
gebruiker(s)
AEA Technology Rail BV, Utrecht / BGT,
Eindhoven / Mifa Aluminium BV, Venlo / RSP
Products BV, Rotterdam
COLOUR-PLASMA-DISPLAY-PANEL
LUMINESCENT MATERIALS
04175
BAA
projectleider Prof.dr.ir. C.W.E. van Eijk totale toewijzing in
euro 308.636,29 totale inkomsten in euro 29.041,94
doelstelling
Luminescente materialen worden toegepast
in TL-buizen en kleurentelevisie. Deze fosforen zenden
blauw, groen en rood licht uit onder invloed van UVstraling.
Bij TL-buizen wordt kwik gebruikt voor de
UV-opwekking. Kwik is echter milieubelastend en
heeft bovendien het nadeel van een lange responsetijd
bij het inschakelen van de TL buis. Xenon kent
deze nadelen niet, maar levert UV-licht waarvoor
nieuwe fosforen ontwikkeld moet worden. Het onderzoek
richtte zich op nieuwe met lanthanide-ionen
gedoopte fosforen voor lichttoepassingen en flat panel
displays.
resultaat na 5 jaar
Het onderzoek richtte zich hoofdzakelijk
op optimalisatie van groene fosforen voor
gebruik in plasma display panels (PDP). Als dopant
werd in plaats van lanthanide Mangaan gebruikt in
Zn2SO4- en BaO Al2O3-fosforen. Beide fosforsystemen
bleken bij optimale Mn-concentratie beter
te voldoen dan de commercieel verkrijgbare fosforen.
Het geoptimaliseerde bariumhexa-aluminaat werd
door Thompson gebruikt in hun 24’en 42’ PDP’s.
resultaat na 10 jaar Er zijn geen gegevens bekend.
gebruiker(s)
Philips Research Laboratories GmbH,
Aachen (Duitsland) / Thomson Tubes Electroniques,
Moirans (Frankrijk) / Universiteit Utrecht
HET EFFECT VAN WAPENING
OP SCHEURVORMING TEN
GEVOLGE VAN TEMPERATUUR-
EFFECTEN EN AUTOGENE KRIMP
IN VERHARDEND BETON
04201
CBB
projectleider Prof.dr.ir. K. van Breugel totale toewijzing in
euro 241.412,00 totale inkomsten in euro 45.455,00
doelstelling
Het verharden van beton is een chemischfysisch
proces, waarbij een grote hoeveelheid warmte
vrijkomt. Daarbij kunnen spanningen optreden die
leiden tot scheurvorming en een afname van de
duurzaamheid van de constructie. Inmiddels is
veel onderzoek verricht naar het scheurgedrag van
verhardend ongewapend beton. In de praktijk blijkt
dat de aanwezigheid van wapening een aanzienlijke
invloed te hebben op het moment van scheuren. Dit
onderzoek behelsde een gedetailleerde experimentele
en theoretische studie naar materiaalparameters die
bepalend zijn voor het scheurgedrag van verhardend
gewapend beton.
resultaat na 5 jaar
Op basis van bestaande kennis van
verhardingsprocessen en daarop gebaseerde inzichten
in de ontwikkeling van materiaaleigenschappen zijn
modellen ontwikkeld voor het aanhecht- en scheur -
gedrag van verhardend beton. Met deze nieuwe modellen
is het mogelijk betrouwbaarder voorspellingen
te doen van het moment waarop scheurvorming in
verhardend beton zal optreden. Hierdoor zijn ontwerpers
beter in staat om voorspellingen te doen van de
optredende scheurwijdte en van de duurzaamheid
van betonconstructies. De verworven inzichten hebben
nog niet rechtstreeks hun weg gevonden naar de voorschriften.
De ontwikkelde rekenregels zijn daarvoor
nog te complex. Er zijn inmiddels een tweetal vervolg -
onderzoeken gestart om resterende kennis lacunes op
te vullen.
resultaat na 10 jaar
Met de ontwikkelde kennis zijn
ontwerpers beter in staat om te verspellen of
scheur vorming zal optreden en wat in het geval van
scheurvorming de scheurwijdte zal zijn. De verworven
inzichten hebben niet rechtstreeks hun weg gevonden
in voorschriften. In het kader van het ICES-programma
Delft Cluster zijn verschillende projecten gestart die
meer of minder direct verband hielden met project
04201. Dit onderzoek is mede aanleiding geweest tot
het formuleren van het Perspectiefprogramma Integral
Solutions for Sustainable Construction (IS2C), dat in
2009 is goedgekeurd.
gebruiker(s)
Ballast Nedam Engineering BV, Amstelveen
/ Bennenk Consultancy BV, Monnickendam / CUR
Bouw & Infra, Gouda / Oranjewoud BV, Rijswijk /
Rijkswaterstaat Dienst Infrastructuur, Utrecht
25

26
DESIGN AND MANUFACTURE OF
AN INTERFEROMETRIC SYSTEM
FOR MEASURING DYNAMIC PHASE
CHANGES
04323
BCA
STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
projectleider Prof.dr.ir. J.J.M. Braat totale toewijzing in
euro 302.338,00 contracten Licentie: TNO-IT, Liaison
Office TU Delft; Optie: TNO-IT, TUD-TNW octrooien
Werkwijze en inrichting voor het uitlijnen van een
interferometer; Werkwijze en inrichting voor het uitvoeren
van spikkelinterferometrie totale inkomsten in
euro 16.800,00
doelstelling
De ontwikkeling van een nieuw type interferometer
voor het meten van kleine vormveranderingen
van objecten, die zou kunnen functioneren in een
industriële omgeving. Hiermee kunnen bijvoorbeeld
inwendige beschadigingen worden opgespoord. Een
belangrijke toepassing ligt op het gebied van het
controleren van nieuwe composiet-materialen zoals
tegenwoordig in de vliegtuigindustrie worden toegepast.
Een van de voordelen van het nieuwe systeem is dat
het minder gevoelig is voor verstoringen in vergelijking
met bestaande interferometriesystemen.
resultaat na 5 jaar
Een interferometer is ontwikkeld,
waarmee in een constructie aanwezige defecten kunnen
worden opgespoord. Er is een prototype gebouwd
waarmee de ontwikkelde concepten in de praktijk
onder niet ideale omstandigheden konden worden
getest. Mogelijk geïnteresseerde marktpartijen zijn
benaderd. Dit heeft nog niet geresulteerd in verdere
stappen ter commercialisering van het systeem. Door
de noodzakelijke krachtige laser is de prijs een van
de bottlenecks. Wel is op basis van het prototype
door TNO-TPD een eigen interferometer ontwikkeld,
die wordt ingezet voor het monitoren van materiaalafname
tijdens polijstprocessen.
resultaat na 10 jaar
Op basis van de ontwikkelde interferometer
is door TNO een eigen interferometer gebouwd
voor een ander toepassingsgebied: metingen aan gepolijste
oppervlakken. Tezamen met TNO zijn een tweetal
patentaanvragen ingediend, die in een later stadium zijn
ingetrokken. Op basis van de bereikte resultaten is een
nieuw STW-project gestart met als doel het systeem
voor dynamische toepassingen geschikt te maken.
gebruiker(s)
Corus Technology BV, IJmuiden / DAF
Trucks NV, Eindhoven / Daimler Benz Aerospace
Airbus GmbH, Bremen (Duitsland) / Dutch Space BV,
Leiden / Energieonderzoek Centrum Nederland,
Petten / Industrial Automation Integrators, Veldhoven
/ Nationaal Lucht- en Ruimtevaart Laboratorium,
Marknesse / PDE Automotive BV, Helmond / Philips
Centre for Manufacturing Technology, Eindhoven /
Sendt, Roosendaal / Shell Research and Technology
Centre, Amsterdam / Stork Fokker Aerostructures BV,
Hoogeveen / Stork Product Engineering, Amsterdam
/ Technische Universiteit Delft / TNO, Delft /
Urenco Nederland BV, Almelo
ISOTHERMAL EXTRUSION OF
ALUMINIUM ALLOYS THROUGH
EXIT TEMPERATURE-RAM SPEED
CLOSED-LOOP CONTROL
04381
BBA
projectleider Dr.ir. J. Duszczyk totale toewijzing in euro
287.696,00 totale inkomsten in euro 36.529,30
doelstelling
Aluminium extrusie is een proces waarbij
een verwarmde aluminium staaf door een matrijs
wordt geperst. De warmte die vrij komt tijdens de
vervorming van het metaal verhoogt de temperatuur
van het eindproduct als het de matrijs verlaat. Doel
van het project was de extrusiemethode verbeteren
door beter begrip te krijgen van de temperatuurbalans
vóór en na het verlaten van de matrijs, en door
extrusie onder isotherme omstandigheden uit te
voeren bij variërende extrusiesnelheid. Zo krijgt men
een eindproduct met uniforme afmetingen, structuur,
en mechanische eigenschappen, in een proces met
een hogere doorvoersnelheid.
resultaat na 5 jaar
Computersimulatie van aluminium -
extrusie is uitgevoerd met als variabelen: reductie -
verhouding, ramsnelheid en profielvormen, om het
verlopen van temperatuur tijdens de extrusie te
voorspellen. Nieuwe extrusietechnieken zijn geïntro -
duceerd met getrapte en continue variaties van
ramsnelheid. Experimenten laten zien de voorspelling
goed overeenkomt met de praktijk. Een nieuwe multigolflengte
pyrometer is getest in het laboratorium en
ook in een industriële omgeving. Bewezen is dat die
pyrometer bruikbaar is voor automatische regeling
van isothermische extrusie. Het onderzoek bevestigde
dat het op een constante temperatuur houden van
geëxtrudeerd profiel haalbaar is, en dat de extrusieduur
verkort kan worden. Op basis van de behaalde
resultaten heeft MIFA-aluminium een state-of-the-art
temperatuur bepalingssysteem geïnstalleerd op haar
extrusieapparaten.
resultaat na 10 jaar Er zijn geen verdere ontwikkelingen.
gebruiker(s)
Alcoa Nederland BV, Drunen / BOAL
Profielen BV, De Lier / Corus Technology BV,
IJmuiden / Hydraudyne Hydrauliek BV, Boxtel /
Mifa Aluminium BV, Venlo
SHEAR AND ANCHORAGE
BEHAVIOUR OF FIRE EXPOSED
HOLLOW CORE SLABS
04406
CBB
projectleider Prof.ir. J.W.B. Stark totale toewijzing in euro
297.000,00 totale inkomsten in euro 20.000,00
doelstelling
Het verkrijgen van fundamenteel inzicht
in het gedrag van kanaalplaatvloeren bij brand,
afhankelijk van de geometrie van de plaat en de
manier waarop deze in de constructie is bevestigd.
resultaat na 5 jaar
Op basis van theoretisch, experimenteel
en numeriek onderzoek zijn aanbevelingen
gedaan voor brandveilige toepassing van kanaalplaatvloeren.
De resultaten zijn geïmplementeerd
in het CUR-rapport over ontwerpregels voor kanaalplaatvloeren
met geïntegreerde stalen balken. Hieruit
zal een nieuwe pre-normatieve CUR-Aanbeveling
voortkomen. Op basis van de onderzoeksresultaten
heeft de prefab industrie de geometrie van kanaalplaatvloeren
aangepast om een brandveiliger product
te leveren.
resultaat na 10 jaar
Er zijn geen nieuwe resultaten
bekend.
gebruiker(s)
Addtek België, Kessel (België) / Bennenk
Consultancy BV, Monnickendam / Bouwen met Staal,
Zoetermeer / Technische Universiteit Delft / TNO,
Delft / VBI Ontwikkeling BV, Huissen

IMPROVING THE PERFORMANCE
OF PROCESS SIMULATORS
BYMULTI-GRID METHODS AND
PARALLELISATION
04415
AAA
STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
projectleider Dr.ir. W. Crans totale toewijzing in euro
488.492,38
doelstelling
In dit project is gewerkt aan de simulatie
van het productieproces van halfgeleidercircuits. Door
de complexe structuren van dit soort devices kan de
toepassing van zogeheten multigrid methoden een
grote besparing van rekentijd van dit soort simulaties
opleveren.
resultaat na 5 jaar
Er is een stressmodel ontwikkeld.
Ook is een implementatie van multigrid-methoden
ontwikkeld. Helaas heeft de industriële partner
gedurende het project zijn interesse verloren door
een overname.
resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen.
gebruiker(s)
Fraunhofer-Institut für Algorithmen und
Wissenschaftliches Rechnen (SCAI), Sankt Augustin
(Duitsland) / Technische Universiteit Delft
A SYNTHETIC APPROACH FOR THE
TREATMENT OF EMC PROBLEMS IN THE
DESIGN PROCESS OF ELECTRONIC
CIRCUITS AND LOW-POWER LOW-VOL-
TAGE ELECTRONICS IN PARTICULAR
04442
BBA
projectleider Prof.dr.ir. A.H.M. van Roermund totale toewijzing
in euro 248.674,00
doelstelling
Doel van dit project was onderzoek naar
EMC-aspecten die meegenomen dienen te worden in
het het ontwerpproces van elektronische schakelingen.
Deze aanpak is veel efficiënter dan de gebruikelijke
analyse achteraf. Het onderzoek spitste zich toe op
laagvermogen- en laagspanningscircuits.
resultaat na 5 jaar
De achtergrondkennis van EMCaspecten
in het ontwerpproces van electronische
schakelingen is aanzienlijk toegenomen. De resultaten
zijn opgenomen en worden vervolgd in het promotieonderzoek
van Emile Toter (TUD).
resultaat na 10 jaar
Er zijn geen projectgerelateerde
ontwikkelingen.
gebruiker(s)
National Semiconductor BV, Delft /
NXP Semiconductors, Eindhoven / Philips Research,
Eindhoven / Sonion Nederland BV, Amsterdam /
TNO, ’s-Gravenhage
NULLING OBSTRUCTING
ELECTROMAGNETIC INTERFERERS
(NOEMI)
04476
CCB
projectleider Prof.dr.ir. A.J. van der Veen totale toewijzing
in euro 602.504,75 contracten Overdracht Octrooi:
ASTRON octrooien Calibration method, device and
computer program (Gain Calibration)
doelstelling
Het onderdrukken van stroringen door
communicatiesignalen (RFI) die op de antennes
van radiotelescopen binnenvallen, door middel van
signaalbewerkingsalgoritmen. Het onderzoek omvat
een in-depth studie van algoritmes, toepasbaar op de
Westerbork telescoop en toekomstige telescopen in
ontwikkeling bij ASTRON.
resultaat na 5 jaar
_ Algoritmen voor storingsonderdrukking, gepubliceerd
en geimplementeerd op computers. Een
deel van dit werk is inmiddels opgenomen in een
aanvulling op het standaard referentieboek in de
radio-astronomie (Thompson)
_ De promovendus was winnaar van de KIVI telecommunicatieprijs
2002.
_ De verkregen inzichten spelen een rol bij de
ontwikkeling van toekomstige radio-telescopen
zoals LOFAR en SKA
_ Een patent (ASTRON)
_ Een 8-kanaals datarecorder en correlatiemachine
_ Een 64-kanaals phased array te gebruiken als
referentieantenne, en bijbehorende controller,
tezamen een demonstrator voor de impact van
spatieel filteren
_ een 8-kanaals datarecorder en correlatiemachine
_ een 64-kanaals phased array die is te gebruiken
als referentieantenne en de bijbehorende controller,
tezamen vormen deze een demonstrator voor de
impact van spatieel filteren
resultaat na 10 jaar
De ontwikkelde algoritmen voor
storingsonderdrukking worden bred toegepast in
LOFAR en aanverwante projecten.
gebruiker(s)
Adelante Technologies BV, Eindhoven /
ASTRON - Netherlands Institute for Radio
Astronomy, Dwingeloo / Eonic BV, Delft / Ericsson
Telecommunicatie BV, Rijen / Technische Universiteit
Delft / Thales Nederland BV, Hengelo / Universiteit
Twente, Enschede
27

28
STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
NEURO-FUZZY MODELING IN
MODEL BASED FAULT DETECTION,
FAULT ISOLATION AND CONTROLLER
RECONFIGURATION
04506
BCB
projectleider Prof.dr.ir. M. Verhaegen totale toewijzing in
euro 352.826,27
doelstelling
Dit project heeft als doel om methoden
te ontwikkelen voor foutdetectie en fouttolerant
regelen. Deze methoden beogen om de lifecycle, het
onderhoud en de veiligheid van complexe dynamische
systemen te verhogen.
resultaat na 5 jaar
Een gecombineerd systeem voor
storingsdetectie en -diagnose is ontworpen alsmede
een storingstolerante regelaar. De ontwikkelde
probabilistische ontwerpmethode voor regelaars
is robuust en heeft geen meting van de systeemtoestand
nodig. Experimenten hebben laten zien dat
de methodes werken.
resultaat na 10 jaar
Er zijn methoden ontwikkeld voor
foutdetectie gebaseerd op de multi-model methode.
In deze methoden wordt een verzameling van basis
modellen gedefinieerd die gebruikt worden om de
actuele dynamische toestand van het systeem te
beschrijven als lineaire combinatie van deze basis
modellen. Efficiënte numerieke methoden zijn
ontwikkeld om de lineaire combinaties uit actuele
meet gegevens te bepalen. Tevens zijn er methoden
ontwikkeld voor fouttolerant regelen. Deze methoden
kunnen zowel gebruik maken van een foutmodel
met inachtneming van onzekerheid van dit model,
of zich direct aanpassen aan een fout door gebruik
te maken van aanwezige meetdata. De kennis die
is opgedaan in dit project zal worden aangewend
middels het bedrijf Reliacon dat begin 2008 door
de promovendus dr. R. Hallouzi van het project werd
opgericht. Hiertoe zal gebruik worden gemaakt van
financiële steun van een STW Valorisation Grant.
gebruiker(s)
Dutch Space BV, Leiden / Energieonderzoek
Centrum Nederland, Petten / Fico BV,
Duiven / IHC Systems BV, Sliedrecht / Nationaal
Lucht- en Ruimtevaart Laboratorium, Amsterdam /
SenterNovem Utrecht / SKF Engineering &
Research Centre BV, Nieuwegein / SKF Research
and Development Company BV, Nieuwegein /
Technische Universiteit Delft / TNO, Delft
HEAT TRANSFER FROM IMPINGING
JET ARRAYS
04507
CBA
projectleider Prof.dr. K. Hanjalic totale toewijzing in euro
370.743,00 contracten Samenwerking onderzoek:
TNO-IT, TUD-TNW totale inkomsten in euro 33.579,74
doelstelling
Het optimaliseren van meervoudige
impinging jets om te komen tot gelijkmatige en
gecontroleerde warmteoverdracht door het doen van
gecombineerd experimenteel en numeriek onderzoek.
De techiek, die zowel voor koelen als verwarmen
geschikt is, kan in zeer uiteenlopende industrietakken
worden ingezet.
resultaat na 5 jaar
Er is een hoogwaardige meetopstelling
gerealiseerd waarmee zeer accuraat zowel
de warmteoverdracht als de stromingspatronen
kunnen worden bepaald. Daarnaast zijn geavanceerde
modellen voor turbulentie en warmteoverdracht ontwikkeld.
Deze zijn uitvoerig getest en geïmplementeerd
in X-stream, een pakket dat door TNO/TPD en
TUD/Warmte en Stroming gezamenlijk is ontwikkeld.
Tenslotte zijn ontwerpregels voor optimale jet-arrays
bepaald.
resultaat na 10 jaar Er is geen nieuwe informatie bekend.
gebruiker(s)
Corus Technology BV, IJmuiden / Gemco
Furnaces, Son / OPRA Optimal Radial Turbine BV,
Hengelo / Rademaker BV, Culemborg / Rademaker
Den Boer BV, Dalfsen / SKF Engineering & Research
Centre BV, Nieuwegein / Technische Universiteit Delft
/ Technische Universiteit Eindhoven / TNO, Delft
DEVELOPMENT OF A BALLISTIC
WALKING BIPED
04551
ACA
projectleider Prof.dr.ir. H.G. Stassen em. totale toewijzing
in euro 445.275,33 contracten Licentie: TUD-
CTGB, FESTO BV octrooien Tweebenig lichaam
Two-legged body
doelstelling
Het project beoogde een twee-benige
robot te ontwikkelen die gebruik maakt van de eigen -
frequenties van de bewegende delen en op die manier
een minimum aan energie nodig heeft. De robot moest
dienen ter kennisopbouw voor looprevalidatie en voor
de ontwikkeling van mens-achtige robots voor de toekomst.
resultaat na 5 jaar
Er wordt verwacht dat een looprobot,
die voldoet aan de in het doel genoemde eisen, ook
een interessante attractie is vooramusementsparken.
resultaat na 10 jaar
De ontwikkelde twee-benige robot
(genaamd ‘Denise’) heeft na afloop van het project in
2005 wereldwijd het nieuws gehaald nadat het als
coverstory in Science had gestaan. De kennis met
betrekking tot de menselijke loopbeweging is
inmiddels in gebruik voor onderzoek in de bewegingswetenschappen
(Vrije Universiteit Amsterdam). Het
gaat hier met name om de simulatietechnieken en
de fundamentele inzichten in de loopbeweging. Het
project heeft verder geresulteerd in verschillende
vervolgonderzoeken gefinancierd door de STW, de
EU, en de industrie, waaruit verschillende robots
wederom breed in het nieuws zijn geweest (zoals
de looprobot ‘Flame’). De looprobot-onderzoekslijn
van de TU Delft is nu een van de bekendste in de
wereld.
gebruiker(s)
Ambroise, Enschede / De Efteling BV,
Kaatsheuvel / Erasmus MC, Rotterdam / Lithp
Systems BV, Purmerend / Roessingh Research and
Development, Enschede / Technische Universiteit
Delft / Vrije Universiteit Amsterdam

DEVELOPMENT OF DEEP DRY
ETCHING TECHNOLOGY FOR
INTELLIGENT MICROMACHINE
DEVICES
04577
BBA
STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
projectleider Dr. E.W.J.M. van der Drift totale toewijzing
in euro 565.511,75 octrooien Procede et dispositif de
gravure anisotrope du silicium a haut facteur totale
inkomsten in euro 56.722,53
doelstelling
Het diep anisotroop droog etsen in Silicium
voor ontwikkelen van intelligente microsystemen. Het
levert sensorstructuren met een verhoogde gevoeligheid
bij een lagere oppervlakte consumptie én maakt
on-chip integratie van sensor en elektronica mogelijk.
Het sensordeel wordt via een post-processing stap
aan de micro-elektronica toegevoegd. Dit maakt smart
systems op veel ruimere schaal relatief goedkoop en
bereikbaar.
resultaat na 5 jaar
Het gedeelte procesontwikkeling is
met groot success inmiddels afgerond. Voor twee
verschillende processen, een continu cryoprocess bij
-100°C en een gepulst (Bosch) process bij kamertemperatuur,
is een kwantitatieve aanpak gevonden.
Mogelijkheden en onmogelijheden zijn scherp in beeld
gebracht. Een en ander heeft geresulteerd in een
patentaanvraag samen met de firma Alcatel vacuum
Technologie in Annecy/Frankrijk. Het integratiedeel
is nog in volle gang. Een nieuw ontwerp versnellingsopnemer
is ontworpen en wordt momenteel gerealiseerd
met de ontwikkelde droogetstechnologie.
resultaat na 10 jaar
De promovendus is (na een verlenging
met enkele maanden) begin 2004 vertrokken
en sindsdien is er geen nieuws meer te melden.
gebruiker(s)
Alcatel Micro Machining Systems, Annecy
(Frankrijk) / Alcatel Vacuum Technology, Wijk bij
Duurstede / Bosch, Reutlingen (Duitsland) /
Melexis R&D Center, Tessenderlo (België) / NXP
Semiconductors, Eindhoven / Robert Bosch GmbH,
Reutlingen (Duitsland) / Xensor Integration BV,
Delfgauw
GEOMETRY OF HYDRAULIC
FRACTURES
04585
BBA
projectleider Dr. C.J. de Pater totale toewijzing in euro
796.614,00 totale inkomsten in euro 442.800,00
doelstelling
‘Hydraulic fracturing’ is een methode om
de productie te verhogen bij gas- en oliewinning.
Dit project was erop gericht om het verband te
bepalen tussen permeabiliteit van de formatie en de
benodigde injectiedruk om een scheur te maken en
te onderzoeken met welke vloeistof een efficiënte
scheur gemaakt kan worden in formaties die uit los
zand bestaan. Tevens richtte het project zich erop de
scheur te karakteriseren met behulp van akoestische
metingen vanuit hetzelfde boorgat.
resultaat na 5 jaar
De scheurwijdte is te bepalen uit
akoestische metingen in het boorgat van waaruit de
scheur gemaakt wordt; lengte is slechts te meten
voor kleine scheuren. Beste resultaten met vlak bij
de scheur geplaatste opnemers. Voor formaties
met een dicht netwerk van natuurlijke scheuren
werd vastgesteld hoe tortuositeit van hydraulische
scheuren afhangt van de viscositeit van de injectievloeistof.
Daarmee werd bijgedragen aan de eerste
succesvolle stimulatiebehandeling in Japan.
resultaat na 10 jaar
Geen verdere ontwikkelingen te
melden.
gebruiker(s)
BP Exploration, Sunbury-on-Thames
(Groot Brittannië) / Elf Aquitaine, Pau (Frankrijk) /
Schlumberger Cambridge Research, Cambridge
(Groot Brittannië) / Schlumberger Dowell, Sugarland
(Verenigde Staten) / Shell SIEP BV, Rijswijk /
Statoil, Stavanger (Noorwegen) / Teikoku Oil Co. Ltd.,
Shibuya-Ku, Tokio (Japan)
SINUSOIDAL CODING FOR AUDIO
AND SPEECH (SICAS)
04625
CCA
projectleider Dr.ir. R. Heusdens totale toewijzing in euro
370.305,08 contracten Licentie: Philips Electronics
Nederland BV, KTH (Royal Institute of Technology)
octrooien Sinusoidal model based coding of audio
signals; Parametric coding of audio signals; Audio
coding with non-uniform filter bank; Optimal frequency-differential
sinusoidal coding totale inkomsten in euro
150.881,92
doelstelling
Doel van het project was een universeel
codeersysteem te ontwikkelen, gebaseerd op een
sinusoïdaal signaalmodel. Het systeem moet in staat
zijn om zowel audio als spraak te coderen zonder dat
de gebruiker het systeem hoeft te informeren wat het
te coderen signaal is. De kwaliteit van de gecodeerde
audio- en spraaksignalen dient gelijk te zijn aan die
verkregen met behulp van applicatie geoptimaliseerde
state-of-the-art audio/spraakcoders.
resultaat na 5 jaar
In het project zijn 6 patenten
gegenereerd, waaronder twee belangrijke op het
gebied van de psychoakoestiek en het modeleren
van signalen met behulp van sinusoïden. Een binnen
Philips Research (Natlab) opgezet onderzoeksproject
op het gebied van audio/spraak-codering, één van
de spin-offs van het project, heeft geleid tot een
codeersysteem dat recentelijk gestandaardiseerd
is in de MPEG-4 audio-standaard. Tevens is de binnen
SiCAS ontwikkelde kennis aanleiding geweest voor
drie vervolgprojecten, te weten het EU-project
ARDOR (IST-2001-34095), het VIDI-project ‘Adaptive
Sound Coding’ (05851), en het STW-project ‘Single-
Microphone Enhancement of Noisy Speech Signals’
(06042).
resultaat na 10 jaar
De octrooien worden in stand gehouden
en het vervolgonderzoek loopt nog. Er zijn geen
inkomsten meer op het project.
gebruiker(s)
Aalborg University, Aalborg (Denemarken) /
KTH (Royal Institute of Technology), Stockholm,
Zweden / Philips Consumer Electronics, Eindhoven /
Philips Research, Eindhoven / Technische Universiteit
Eindhoven / Universiteit Leiden / Universiteit Twente,
Enschede
29

30
STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
PRODUCTION OF S AND REMOVAL
OF HEAVY METALS FROM
S-CONTAINING INDUSTRIAL
WASTE STREAMS WITH INORGANIC
BIOTECHNOLOGY
04653
CBB
projectleider Prof.dr.ir. M.C.M. van Loosdrecht totale
toewijzing in euro 1.164.835,08 contracten Optie: TUD-
TNW, Paques BV
doelstelling
Doel van het onderzoek was de verdere
ontwikkeling van een biotechnologisch rookgasontzwavelingsproces.
Dit proces bestaat uit verschillende
‘unit operations’ waardoor een multidisciplinaire
aanpak nodig was. Hiervoor zijn drie subprojecten
gedefinieerd: (1) chemisch technologisch onderzoek
(TUD); (2) milieutechnologisch onderzoek (WUR);
(3) bioprocestechnologisch/microbiologisch onderzoek
(TUD).
resultaat na 5 jaar
De monolith reactor kan succesvol
worden ingezet als bioreactor, waterstof als elektrondonor
voor sulfaatreductie kan goed worden over -
gedragen naar een sulfaatreducerende celsuspensie.
Het systeem is hydraulisch gekarakteriseerd door
mathematische stofoverdrachtsmodellen te maken
voor de tegen- en meestroom configuratie. De
biolo gische ijzer cyclus is toegepast om sulfide dat
gevormd wordt na sulfaatreductie in te wassen onder
de vorming van elementair zwavel, waarna Fe3+ werd
gegenereerd door aërobe bacteriën bij een zeer lage
pH. Dit proces verloopt efficiënt (bijna 100%). Verder
is microbiële sulfide oxidatie naar elementair zwavel
bij hoge pH-waarden en zoutconcentraties succesvol
onderzocht, dit aspect wordt verder bestudeerd in
een nieuw STW-project (05939). Uit theoretische ‘flowsheet’
berekeningen over de geschakelde ‘unit operations’
is naar voren gekomen dat het voorgestelde
totaal ontwerp in principe haalbaar is.
resultaat na 10 jaar
De resultaten hebben nog niet tot
een daadwerkelijke toepassing geleid. De ontzwavelingsmarkt
heeft een tijd stil gelegen. Recent heeft
Paques voor het eerst een ontzwaveling (in China)
kunnen bouwen. De kennis gegenereerd in dit project
wordt wel gebuikt. De monoliet reactor is het afgelopen
jaar geëvalueerd voor toepassing in behandeling
van stallucht. Komend jaar gaat een student hier weer
verder aan werken.
gebruiker(s)
Akzo Nobel Chemicals BV, Arnhem /
Danieli Corus Europe, IJmuiden / Paques BV, Balk /
Pasminco Budel Zink, Budel-Dorpplein / Shell
International Oil Products BV, Amsterdam / Shell
Research and Technology Centre, Amsterdam /
Technische Universiteit Delft / Ziniflex Budel BV,
Budel-Dorpplein
DAMWANDCONSTRUCTIES IN
SLAPPE GROND
04672
CBB
projectleider Prof.ir. A.F. van Tol totale toewijzing in euro
147.933,00 totale inkomsten in euro 722.689,02
doelstelling
Het onderzoek was erop gericht
experimenteel te bepalen wanneer een damwand in
slappe grond bezwijkt en hiervoor een model te
ontwikkelen.
resultaat na 5 jaar
In het kader van een CUR-commissie
is door de onderzoeker een grote veldproef uitgevoerd
waarin twee typen damwanden zijn onderzocht.
Aanvullend is experimenteel en numeriek onderzoek
gedaan naar het gedrag van individuele damwandplanken.
Voor uitvoering van de veldproef is een
aantal instellingen gevraagd om het verloop van
de proef te voorspellen. De onderzochte damwandplanken
bleken bij een aanmerkelijk hogere belasting
te bezwijken dan verwacht; de huidige normen bleken
zeer conservatief. De bevindingen zijn ingebracht in
de discussie rond de nieuwe regelgeving.
resultaat na 10 jaar
Er zijn geen verdere ontwikkelingen
bekend.
gebruiker(s)
Arbed Damwand Nederland BV, Moerdijk /
Ballast Nedam Engineering BV, Amstelveen /
Ballast Nedam Funderingstechnieken, Dordrecht /
Bender International BV, Krimpen a/d IJssel /
CUR Bouw & Infra, Gouda / Deltares, Delft /
Fugro Ingenieursbureau BV, Leidschendam /
Mos Grondmechanica, Rhoon / Nedeximpo BV,
Amsterdam / NS Railinfrabeheer, Vondelingenplaat /
Plaxis BV, Delft / Projectorganisatie HSL-Zuid,
Utrecht / Rijkswaterstaat, Delft / Rijkswaterstaat
Dienst Infrastructuur, Utrecht
PRINCIPLES OF PROTEIN SECRETION
BY ASPERGILLUS NIGER: ANALYSIS
OF THE PROTEIN SECRETION
PATHWAY AND CONSTRUCTION OF
IMPROVED SECRETORY STRAINS
04728
AAA
projectleider Prof.dr. C.A.M.J.J. van den Hondel totale
toewijzing in euro 360.960,00
doelstelling
Voor het gebruik van schimmels als
productieorganisme is kennis van de processen
waarmee stoffen door de schimmel worden uitgescheiden
van groot belang. Doel van dit onderzoek
was om aan de hand van modelverbindingen
(glucoamylase en enkele fusieproducten daarvan)
beperkende factoren in het secretieproces op te
sporen. Wanneer deze factoren bekend zijn, kunnen
ze mogelijk worden weggenomen.
resultaat na 5 jaar
Belangrijke basiskennis en mutantstammen
zijn ontwikkeld die aanknopingspunten
vormen voor optimalisatie van uitscheidingprocessen
en fermentatieprocessen. Deze kennis en stammen
worden ingebracht in andere samenwerkingsprojecten
met de gebruikers.
resultaat na 10 jaar
Er zijn geen nieuwe gegevens
bekend bij STW.
gebruiker(s)
GBI Holding BV, Delft / Rijksuniversiteit
Groningen / Technische Universiteit Delft / TNO
Kwaliteit van Leven, Zeist

PARAMETRISCHE VERWERKING VAN
RADARSIGNALEN
04758
BAA
STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
projectleider Dr.ir. P.M.T. Broersen totale toewijzing in euro
145.245,33
doelstelling
Een radar detecteert reflecties van zowel
relevante objecten, de doelen, als van de omgeving,
de clutter. Het is van belang de clutter te scheiden van
de doelen. In dit project zijn daarvoor parametrische
modellen gebruikt, die een geïntegreerde afstandsschatting
en classificatie van de doelen mogelijk
maakt.
resultaat na 5 jaar
Er is een methode voor automatische
modelinductie ontwikkeld, zodat accuratere modellen
van een groter probleemgebied kunnen worden
verkregen. Hiervoor zijn nieuwe technieken ontwikkeld
en is een weloverwogen keuze gemaakt tussen
bestaande technieken. De automatische inductiemethode
is vrij beschikbaar als een software-toolbox
voor Matlab.
resultaat na 10 jaar
Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen.
De Matlab-tool is nog steeds beschikbaar als plugin
voor de populaire tool ARMASA, maar is niet onderhouden.
gebruiker(s)
CHL Netherlands BV, Katwijk / HITT,
Apeldoorn / Koninklijke Marine, ’s-Gravenhage /
Ministerie van Defensie, ’s-Gravenhage / Technische
Universiteit Delft / Thales Nederland BV, Hengelo
(OV) / TNO, ’s-Gravenhage
MONOLITH CATALYTIC REACTORS
FOR CHEMICAL PROCESSES-
INVOLVING TWO LIQUID PHASES
04764
AAA
projectleider Prof.dr. J.A. Moulijn totale toewijzing in euro
225.985,00
doelstelling
Doel van het project wat utilisatie
betreft was het toepassen van monolithische katalysatoren
voor het intensiveren van commerciële
(gas)-vloeistof-vloeistof-vast processen, bijvoorbeeld
bij de productie van cyclohexeen door benzeen
hydrogenering, enzymatische productie van zoetstoffen,
oxidatieve ontzwaveling of reactieve extractieprocessen.
Om dit te kunnen bereiken is een vervolgonderzoeksvoorstel
geformuleerd in overleg met de
industriële gebruikers van het huidige project.
resultaat na 5 jaar
In dit onderzoek zijn alle in het
oorspronkelijke projectvoorstel geplande wetenschappelijke
doelstellingen gerealiseerd. Dit was het eerste
project op een nieuw onderzoeksgebied. De kennis
die is opgedaan, vormt een goede springplank naar
vervolgonderzoek. De leden van de gebruikerscommissie
gaven aan interesse te hebben in vervolgonderzoek.
DSM heeft een toepassing in gedachte
voor de productie van kunstmatige zoetstof en Shell
denkt aan een oxidatief ontzwavelingsproces. Beide
gebruikers zullen in samenwerking met de TU Delft
de ideeën uitwerken, op basis waarvan een nieuw
projectvoorstel zal worden geformuleerd. Het mogelijke
vervolgproject zal na vijf jaar naar volledig
ontworpen modellen en opschaalmethodologie van
monolithische katalysatoren voor reactieve (gas)vloeistof-vloeistof-vast
systemen leiden, met als einddoel
experimentele demonstratie van de voordelen van
het nieuwe concept op een industrieelrelevant proces.
resultaat na 10 jaar
Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen
te rapporteren.
gebruiker(s)
Akzo Nobel Chemicals BV, Arnhem / DSM
Research BV, Geleen / Eka Chemicals AB, Bohus
(Zweden) / Shell Research and Technology Centre,
Amsterdam
ALL-SOLID-STATE BATTERY BASED
ON A CERAMIC ELECTROLYTE AND
MANUFACTURED BY MAGNETIC
PULSE COMPACTION
04854
CCC
projectleider Prof.dr. J. Schoonman totale toewijzing in
euro 714.848,00 contracten Optie: TUD, Shell SIEP
BV; Samenwerking onderzoek: TUD, Shell SIEP
BV octrooien High temperature battery with ceramic
electrolyte for use in wells; A Li-battery for use at
high temperature
doelstelling
PIn het project worden keramische
materialen ontwikkeld die als elektrolyt kunnen dienen
in een vaste-stof Lithium-ion batterij en worden de
interfaces verbeterd die cruciaal zijn voor de werking
van zo’n batterij. Een batterij gebaseerd op een vastestof
elektrolyt heeft een beter werking bij hogere
temperaturen dan een batterij met een vloeibaar
geleidend materiaal. Een zeer interessante toepassing
is bijvoorbeeld te vinden bij olieboringen, waar op
grote diepte (dus bij hoge temperatuur) een kleine
stroombron nodig is om analyses te kunnen doen in
en rond de boorkop.
resultaat na 5 jaar
In het project is een sterk verbeterde
vaste-stof Lithium-ion batterij ontwikkeld bestaande
uit keramische componenten die gebruikt kan worden
bij hoge temperaturen en een unieke methode om
deze batterijen te produceren. In het project is nauw
samengewerkt met de gebruiker en zijn de materialen
en de productiewijze geoctrooieerd.
resultaat na 10 jaar
Uitgaande van de elektrodematerialen
is in de vervolgfase van het project een prototype
Lithium-ion batterij ontwikkeld bestaande uit een
ionic liquid als elektrolyt, zodanig dat deze gebruikt
kan worden bij temperaturen tot 150° C. Deze
vervolgfase betrof een samenwerking tussen de
TU Delft, Shell IEP en een spin-off company van de
TU Delft, Solidion Research. Dit werk heeft geleid tot
een nieuw octrooi, welke op dit moment rijp is voor
vermarkten. Dat proces is in handen van Shell IEP.
gebruiker(s) Shell SIEP BV, Rijswijk
31

32
NOVEL MICROMACHINED
STRUCTURES AND COMPONENTS
FOR FUTURE RF SILICON
TECHNOLOGY
05051
CBA
STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
projectleider Dr.ir. B. Rejaei totale toewijzing in euro
1.251.870,00 totale inkomsten in euro 708.804,70
doelstelling
In de siliciumtechnologie dienen de 500
tot 1000 micrometer dikke siliciumplakken in eerste
instantie als mechanische substraten tijdens het
integratieproces van elektronische schakelingen in
de bovenste 10 micrometer laag. Doelstelling van
dit project is de ontwikkeling van processen voor de
integratie van passieve hoogfrequente componenten
in de bulk silicium onder de schakelingen aan de
chipoppervlakte. Deze technologie is ter verhoging van
het integratieniveau en ter verbetering van de kwaliteit
van geïntegreerde hoogfrequente componenten en
schakelingen.
resultaat na 5 jaar
Er is een procesmodule ontwikkeld die
na de waferfabricage de integratie van componenten
in het siliciumsubstraat mogelijk maakt. De integratie
van aardvlakken ter vermindering van elektrische
overspraak is gedemonstreerd voor industriële
fabricageprocessen. Twee speciale fabricageprocessen
en procesapparatuur voor het aanbrengen van
fotolak op waferoppervlakken met een topografie
van meerdere honderden micrometer is ontwikkeld
samen met een Nederlandse en een Oostenrijks
bedrijf. De onderzoeksresultaten hebben geleidt
tot meer dan 30 (inter)nationale wetenschappelijke
publicaties.
resultaat na 10 jaar
Een speciale processmodule werd
ontwikkeld voor het integratie van koper verbindingen
met een hoge hoogte/breedte verhouding op de
chipoppervlakte. Verhoudingen van 3:1 werden bereikt
waarbij gebruikt werd gemaakt van electroplating.
Hiermee werden geintegreede hoogfrequenct transmissielijnen
en spoelen gefabriceerd met zeer geringe
verliezen. In combinatie met een diep silicium ets
process, werd deze techniek tevens gebruikt voor
het vervaardigen van transmissielijnen in bulk silicium
onder de chipoppervlakte. Deze componenten vertonen
zeer lage verliezen en kunnen leiden to een reductie
van de benodigde opperlakte op een siliciumchip.
gebruiker(s)
Agere Systems CCD, Nieuwegein /
ASTRON - Netherlands Institute for Radio Astronomy,
Dwingeloo / IMEC, Leuven (België) / NXP
Semiconductors, Albuqueque (Verenigde Staten) /
NXP Semiconductors, Eindhoven / Philips Research ,
Eindhoven / Sound & Telemetry Solutions BV,
Amsterdam
E / technische universiteit eindhoven
POLYMERS AND POLYMERIC
CONSTRUCTION MATERIALS
THROUGH REVERSIBLE,
SELF-COMPLEMENTARY
MULTIPLE HYDROGEN-BONDING
04439
BAA
projectleider Prof.dr. E.W. Meijer totale toewijzing in euro
181.242,00
doelstelling
Het vormen van thermoplastische elastomeren
op basis van reversible waterstofbruggen in
goed gedefinieerde harde segmenten.
resultaat na 5 jaar
Nieuwe thermoplastisch elastomeren
met goed gedefinieerde harde segmenten zijn
ontwikkeld. Deze materialen hebben exceptionele
mechanische eigenschappen en kunnen in de harde
fase specifiek complementaire gastmoleculen binden.
resultaat na 10 jaar
Nieuwe thermoplastisch elastomeren
met goed gedefinieerde harde segmenten zijn
ontwikkeld. Deze materialen hebben exceptionele
mechanische eigenschappen en kunnen in de harde
fase specifiek complementaire gastmoleculen binden.
gebruiker(s)
DSM Research BV, Geleen / Magellan M5
BV, Amsterdam / Shell Global Solutions International
BV, Amsterdam

STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
MOISTURE AND ION TRANSPORT IN
POROUS BUILDING MATERIALS
04448
CCC
projectleider Prof.dr.ir. K. Kopinga totale toewijzing in
euro 441.635,67 contracten Licentie: TNO-B, TUE-
ST; Addendum: TNO-B, Technische Universiteit
Eindhoven, TNO-IT
doelstelling
De verdere ontwikkeling van het op kernspin-resonantie
(NMR) gebaseerde meetsysteem uit
project 03400, om vochthuishouding en opgeloste
stoffen in poreuze materialen te bepalen: baksteen,
kalkzandsteen, gips en mortel. Deze hebben veel
invloed op de duurzaamheid, c.q. het gedrag bij vorst-/
dooicycli, zoutuitslag en schimmelvorming. Bij klei en
slib is inzicht in de vochthuishouding essentieel voor
de optimalisatie van het droog- en ontwateringsproces.
resultaat na 5 jaar
De resultaten van het project zijn
ingebracht in een drietal EU-projecten, die allemaal
gerelateerd zijn aan het voorkomen en behandelen
van zoutschade. Deze projecten worden uitgevoerd
in nauwe samenwerking met TNO Bouw: ASSET,
COMPASS en SALTCONTROL. Utilisatie hiervan verloopt
via rapporten met richtlijnen en aanbevelingen.
De bij de TU Eindhoven ontwikkelde NMR infrastructuur
wordt in samenwerking met TNO Bouw ingezet
voor toepassingsgericht onderzoek – in opdracht van
derden – naar het proces van opname, afgifte, migratie
en faseovergangen van vloeistoffen en daarin opgeloste
stoffen in bouw- en afwerkmaterialen in relatie
tot de duurzaamheid daarvan.
resultaat na 10 jaar
De belangrijkste utilisatie is, dat door
dit project de nauwe samenwerking met TNO-Bouw is
voortgezet in een samenwerkingscontract. De partners
in dit contract zijn de groep TPM van de TU/e, TNObouw
en STW. Binnen deze samenwerking wordt de
ontwikkelde NMR infrastructuur ingezet voor toepassingsgericht
onderzoek voor derden. Het gaat hier om
het in beeld brengen van vloeistofprocessen in bouwen
afwerkmaterialen, in relatie tot de duurzaamheid
daarvan. Verder zijn in samenwerking met TNO de
resultaten ingebracht in een viertal EU-projecten. De
binnen dit STW-project ontwikkelde NMR opstelling is
nog steeds in ontwikkeling. Dit heeft onder andere
aanleiding gegeven tot nieuwe toepassingen.
gebruiker(s)
CUR Bouw & Infra, Gouda / INTRON BV,
Houten / KEMA Nederland BV, Arnhem / Koninklijk
Verbond van Nederlandse Baksteensteenfabrikanten,
Velp / Research Centrum Kalkzandsteen industrie,
Hilversum / Shell SIEP BV, Rijswijk / Stichting
Technisch Centrum voor de Keramische Industrie,
Velp / Technische Universiteit Delft / Technische
Universiteit Eindhoven / TNO, Delft / Vereniging
Nederlands Kalkzandsteen Platform, Huizen
STRONG AUTHENTICATION
METHODS
04536
ABA
projectleider Prof.dr.ir. H.C.A. van Tilborg totale toewijzing
in euro 196.035,00
doelstelling
Het verbeteren en versnellen van methoden
om vast te stellen dat een bericht afkomstig is van
de juiste verzender en dat een bericht onderweg niet
veranderd is. Toepassingen in de financiële wereld en
bij dataverkeer over het internet.
resultaat na 5 jaar
Twee nieuwe families van priemgetallen
zijn gevonden. Aanwijzingen zijn gegeven
voor een veiliger toepassing van het McEliece cryptosysteem.
Het genereren van pseudorandom getallen
voor sleutelgeneratie is verbeterd. Aangetoond is dat
digitale handtekeningen gezet volgens het Alabaddi
and Wicker schema niet veilig zijn. Een versnelling is
bereikt van XTR en een aanverwant cryptosysteem.
Zodra XTR serieus geïmplementeerd wordt, zullen de
ontwikkelde algoritmes daar zeker een rol in spelen.
Een bepaalde variant van elliptische krommen is
versneld. Elliptische krommen worden op grote schaal
toegepast, bijvoorbeeld in smartcards. Toepassing
van deze resultaten verloopt via publicaties en kan
pas op de langere termijn verwacht worden.
resultaat na 10 jaar Er zijn geen recente resultaten.
gebruiker(s)
AIVD-NBV, Leidschendam / De
Nederlandsche Bank NV, Amsterdam / Equens NV,
Utrecht / Ministerie van Binnenlandse Zaken,
’s-Gravenhage / Nationaal Chipcard Platform,
Leidschendam / NXP Semiconductors, Eindhoven /
VP Crypto & Embedded Security SafeNet BV, Vught
ELEKTRONISCH GELEIDE
VOERTUIGEN
04614
CBC
projectleider Prof.dr.ir. P.P.J. van den Bosch totale toewijzing
in euro 129.783,00 contracten Overdracht: Frog
Navigation Systems BV; Geheimhouding: Advanced
Public Transport Systems(APTS) totale inkomsten in
euro 15.882,31
doelstelling
Doel was een meet- en regelsysteem te
ontwikkelen voor het automatisch besturen van een
dubbel-gelede autobus met een nauwkeurigheid van
beter dan 10 cm langs een voorafgedefinieerd traject.
resultaat na 5 jaar
Het onderzoek heeft geleid tot voor
Frog en APTS waardevolle achtergrondkennis van
het meet- en regelsysteem. De laterale fouten konden
gereduceerd worden. Enkele uitvoeringsvormen zijn
geanalyseerd en middels simulaties uitvoerig getest.
De robuustheid kon echter niet voor alle mogelijke
condities bewezen worden. De werking van het
systeem werd aangetoond met een prototype van de
Phileas bus die tussen Eindhoven en Veldhoven wordt
ingezet.
resultaat na 10 jaar
Er zijn bij STW geen nieuwe ontwikkelingen
bekend.
gebruiker(s)
Advanced Public Transport Systems,
Valkenswaard / Frog Navigation Systems BV, Utrecht
/ Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Rotterdam /
The industree BV, Eindhoven / TNO, Delft
33

34
STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
F / stichting voor fundamenteel onderzoek der materie
ULTRAFAST INFRARED IMAGING
CAMERA
04689
ABA
projectleider Prof.dr. W.J. van der Zande totale toewijzing
in euro 210.117,81 contracten Licentie: FOM-AMOLF,
Licentec octrooien Infraroodkleurencamera totale inkomsten
in euro 16.336,09
doelstelling
Een utrasnelle camera in het ver-infrarood
gebied van het spectrum is niet eenvoudig te
realiseren. Detectoren zijn relatief ongevoelig en een
warme omgeving zorgt voor veel achtergrondstraling,
waardoor koeling nodig is. Atomen in combinatie met
een laser zijn potentieel zeer gevoelige detectoren.
Het project beoogde om deze atomen zo te gebruiken
dat de camera niet alleen gevoelig is maar ook afbeeldingen
kan maken van de ver-infrarode straling.
resultaat na 5 jaar
Nadat duidelijk werd dat de Rydberg
atomen als fotondetector gevoeliger zijn naarmate de
straling dieper in het ver infrarood ligt, zijn berekeningen
uitgevoerd om te kijken waar een praktisch instrument
gebaseerd op Rydberg atomen competitief wordt
ten opzichte van commerciële detectoren. De gevoeligheid
is geillustreerd middels een contactprint van
ultrakorte breedbandige ver-infraroodpulsen die structuren
van ongeveer 1 mm kunnen onderscheiden. In
dit project is het proces van interactie van straling met
Rydbergatomen een belangrijk onderdeel; van ultrakorte
pulsen tot lange zeer smal-bandige pulsen.
resultaat na 10 jaar
De onderzoeker heeft een prototype
camera gebouwd en heeft aangetoond dat het in staat
is om op gevoelige wijze THz straling af te beelden.
Ultrakorte pulsen van minder dan 100 picoseconde
waren voldoende voor een afbeelding. De verinfraroodbron,
de ultrasnelle pulsen, bracht nieuwe natuurkunde
naar boven over de interactie tussen laseraangeslagen
atomen met de verinfraroodbron. De toegenomen
vraag naar THz-straling technologie voor vele toepassingen
heeft de actualiteit van cameraprojecten verder
benadrukt. Afric Meijer heeft het plan opgevat om een
praktische en compacte verinfrarood/THz camera te
ontwikkelen waarbij de laser vervangen wordt door
een andere vorm om atomen gevoelig te maken voor
deze straling. Het is niet verrassend dat er marktpartijen
zijn die interessse tonen voor zijn ideeën. Gezien
de aard van de technologische vragen is er gekozen
voor een poging om via valorisatie-initiatieven de stap
naar de markt te overbruggen. Indien dit lukt zal het
initiële STW-project essentieel zijn geweest.
gebruiker(s)
Applied Laser Technology BV, Best /
Licentec, Bilthoven / SRON - Netherlands Institute for
Space Research, Utrecht / Universiteit Twente,
Enschede
G / rijksniversiteit groningen

STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
POSTERIOR CORNEAL
TRANSPLANTATION
04399
CCC
projectleider Prof.dr. G. van Rij totale toewijzing in euro
115.622,00
doelstelling
In dit onderzoek is een methode bestudeerd
voor hoornvliestransplantaties. Bij deze methode
wordt waarin via een sneetje in het hoornvlies een
snij-instrument naar de achterkant van het hoornvlies
gebracht om aldaar het aangetaste hoornvlies te
verwijderen zonder dat het hoornvlies geperforeerd
wordt. Er wordt een circulair laagje weg gesneden.
Langs de zelfde weg wordt het donorvliesje aangebracht.
De inwendige oogdruk houdt dit vliesje op zijn
plaats. Hechtingen zijn niet nodig. De nazorg is veel
minder bij deze ‘posterieure hoornvliestransplantatie’.
In dit project werd de methode getest, verder ontwikkeld
en werd geschikt instrumentarium ontworpen.
resultaat na 5 jaar
De operatietechniek en het gereedschap
hebben zich na het project weer verder
geëvolueerd. De resultaten van het project hebben
daarvoor de achtergrond kennis geleverd. Er worden
thans cursussen gegeven in het toepassen van de
methode, waarvoor wereldwijde belangstelling is.
De onderzoeker heeft zijn eigen opleidingsinstituut
opgericht (Instituut voor Innovatieve Oog Chirurgie,
NIIOC) dat bezocht wordt door cursisten uit de hele
wereld. Binnenkort worden de patiënten die drie en
vijf jaar geleden behandeld zijn geëvalueerd.
resultaat na 10 jaar
Inmiddels heeft het NIIOC 13
vaste medewerkers en biedt het een scala van
behandelingen. Een volledige opsomming zou niet in
dit kader passen en daarom de groei van het Melles
Ooginstituut te kort doen. Vandaar het adres van de
website: www.niioc.nl. De starter Mellis is zijn eigen
ondersteund bedrijf geworden.
gebruiker(s)
D.O.R.C. BV, Zuidland / Oogziekenhuis,
Rotterdam
KOPPELING VAN VASTE-FASE
(MICRO-) EXTRACTIE MET
GASCHROMATOGRAFIE EN
MASSASPECTROMETRIE
04453
CCA
projectleider Prof.dr. G.J. de Jong totale toewijzing in euro
200.031,00 totale inkomsten in euro 31.764,61
doelstelling
De bepaling van geneesmiddelen in biologische
vloeistoffen bestaat uit drie stappen: monstervoorbewerking,
scheiding en detectie. Het doel is de
monstervoor bewerking te miniaturiseren en de echte
scheidingsstap zo veel uit het systeem weg te laten.
resultaat na 5 jaar
Het doel is bereikt. Er is een bijdrage
geleverd aan de ontwikkeling van snelle en geautomatiseerde
systemen voor ‘high-throughput’ analyse
van biologische monsters. De systemen berusten op
de integratie van monstervoorbereiding, scheiding
en/of detectie. Dat geeft nieuwe mogelijkheden voor
de apparatuur van de in de gebruikerscommissie
parti ciperende firma’s, te weten Spark en Atas. Fiber
extractie (SPME) is een minder gevestigde monstervoorbereidingstechniek.
Ook voor deze techniek is
onderzocht hoe ze kan worden gecombineerd met
MS. Er is een nieuwe unit gemaakt die high-througput
analyse ook bij SPME mogelijk maakt. Directe injectie
van monsters en analysetijden van enkele minuten
maken de dagelijkse analyse van grote series biologische
monsters nu mogelijk.
resultaat na 10 jaar
Met vaste-fase extractie en vaste-fase
micro-extractie zijn krachtige analysesystemen ontwikkeld
en toegepast. Hiervoor is speciale hardware
gemaakt en geïmplementeerd. De on-line systemen zijn
onder meer toegepast voor de bepaling van clenbuterol
en prednisolon (onstekingsremmer). De totale analysetijd
is hierbij verkort, terwijl daarbij concentraties tot
onder de een-miljardste gram per milliliter urine of
serum kunnen worden bepaald. Deze nieuwe methoden
worden toegepast binnen de farmaceutische
industrie, contract-research laboratoria en ziekenhuizen.
De firma ATAS heeft gebruik gemaakt van de kennis
en ontwikkelde technologie om vaste-fase extractie
in het injectiesysteem van de gaschromatograaf te
brengen en op deze wijze een volledig geintegreerde
analyse te verkrijgen. De koppeling van vaste-extractie
met vloeistofchromatografie heeft na dit project een
vervolg gekregen in een nieuw gesubsidieerd project.
gebruiker(s)
ATAS GL International BV, Eindhoven /
Pharma Bio-Research Group BV, Zuitdlaren /
Rijksuniversiteit Groningen / Schering-Plough
Nederland BV, Oss / Spark Holland BV, Emmen /
Thiemann Arzneimittel GmbH, Waltrop (Duitsland) /
TNO Kwaliteit van Leven, Zeist / Varian BV,
Middelburg / Xendo Laboratories BV, Groningen
KARAKTERISERING VAN COMPLEXE
KOOLHYDRATEN IN DE VOEDING;
ONDERZOEK VAN DIGESTIE EN
FERMENTATIE
04487
BAA
projectleider Prof.dr. R.J. Vonk totale toewijzing in euro
311.748,00 octrooien Preparaat voor het bepalen
van de lactase-activite it
doelstelling
Het doel was om in detail te onderzoeken
welke factoren een rol spelen bij de digestie en
fermentatie van complexe koolhydraten (zetmeel)
en wat de effecten zijn op de metabole respons in
gezonde proefpersonen. De te onderzoeken factoren
waren: aard van het zetmeel en de maagledigingstijd.
resultaat na 5 jaar
Er zijn producten op de markt
gebracht die gebaseerd zijn op het concept van
traag verteerbaar zetmeel (Liga continue). Er worden
aardappelgebaseerde voedingsmiddelen en nieuwe
aardappelrassen ontwikkeld met traag verteerbaar
zetmeel.
resultaat na 10 jaar
Een ingediend octrooi heeft geen
bedrijf kunnen interesseren. Het octrooi is in 2002
vervallen.
gebruiker(s) LU General Biscuits Nederland BV, Breda
35

36
ULTRA-SOFT MAGNETIC FILMS FOR
HIGH-FREQUENCY INDUCTORS
04561
ABA
STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
projectleider Prof.dr. D.O. Boerma totale toewijzing in euro
489.484,67 totale inkomsten in euro 18.151,21
doelstelling
In dit project werd een nieuwe technologie
ontwikkeld waarmee extreem zwak-magnetische
dunne lagen (films) kunnen worden gemaakt die
kunnen worden gebruikt in hoge-frequentie toepassingen
(> 100 MHz). Zwak-magnetische films worden
veelvuldig toegepast in vermogensomzetters van
bijvoorbeeld mobiele telefoons, palmtop computers
en organizers. Verder worden deze materialen gebruikt
als hoog-frequente veld-versterkingscomponenten in
bijvoorbeeld de lees- en schrijfkoppen van computergeheugens.
resultaat na 5 jaar
Het project heeft geleid tot de ontwikkeling
van een nieuwe methode waarmee extreem
zwak-magnetische lagen voor GHz-toepassingen
gemaakt kunnen worden. De eigenschappen van
deze lagen zijn de beste die ooit gerealiseerd zijn.
Er is diepgaand inzicht verkregen in de vraag waarom
deze lagen zo goed zijn en hoe ze mogelijk nog
verder verbeterd kunnen worden. Concrete toepassing
van de nieuwe technologie is er nog niet, omdat
Philips haar onderzoek naar nieuwe magnetische
materialen vrijwel heeft gestaakt.
resultaat na 10 jaar
Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen
bekend.
gebruiker(s)
Hauzer Techno Coating BV, Venlo / Philips
Lighting BV, Eindhoven / Philips Research, Eindhoven
LONG-TERM EFFECTS OF HUMAN
DISTURBANCE ON WADERS
FEEDING ON INTERTIDAL FLATS:
THE USE OF TELEMETRY AND CAGE
EXPERIMENTS
04804
BCB
projectleider Prof.dr. R.H. Drent totale toewijzing in euro
574.650,00 totale inkomsten in euro 10.000,00
doelstelling
Doel van dit project is middels kooiproeven,
veldexperimenten en radiotelemetrie de lange-termijn
gevolgen te onderzoeken van verstoring op de fitness
van voedselzoekende wadvogels. Scholekster dient als
modelsoort.
resultaat na 5 jaar
De experimenten hebben lange-termijn
effecten van verstoring aannemelijk gemaakt en
daarmee de noodzaak voor beleidsmaatregelen. Er is
een conditiemaat ontwikkeld die eenvoudig bepaald
kan worden door het nemen van een bloedmonster. De
meest extreme vorm van verstoring is het permanent
verwijderen van de voedselbron, zoals gebeurt door de
kokkelvisserij. Scholeksters in gebieden die gesloten
zijn voor de kokkelvisserij hebben een duidelijk betere
conditie en daaraan gekoppelde overlevingskans. Dit
jaar moet de regering een besluit nemen over de toekomst
van de kokkelvisserij en de bevindingen uit dit
project zullen daarin een belangrijke rol spelen.
resultaat na 10 jaar
De mechanische kokkelvisserij is
sinds 2004 definitief verboden in de gehele
Waddenzee. Bevindingen van het onderzoek hebben
een belangrijke rol gespeeld in het ontwikkelen van
het model WEBTICS (Wader Energy Balance Tidal
Cycle Simulator). Onderzoeksbureau EcoCurves
heeft dit model ingezet om de gevolgen op de draagkracht
voor Scholeksters te berekenen van vaargeulverruiming
in de Westerschelde en plaaterosie in de
Oosterschelde. In opdracht van de provincie Friesland
is de noodzaak onderzocht om wadgebieden dichter
onder de kust te sluiten voor handmatige kokkelvisserij.
De NAM heeft belangstelling getoond.
gebruiker(s)
DG Rijkswaterstaat, Bergen op Zoom /
Institut für Vogelforschung, Wilhemshafen (Duitsland)
/ Koninklijke Luchtmacht, ’s-Gravenhage / Ministerie
van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, Groningen
/ National Environment Research Council, Exeter
(Groot Brittannië) / Nederlandse Aardolie
Maatschappij BV, Assen / Rijksinstituut voor Kust en
Zee, Haren / Stuurgroep Waddenprovincies,
Leeuwarden / Vereniging Natuurmonumenten,
’s-Gravenland / Vogelbescherming Nederland, Zeist
/ Wadden vereniging, Harllingen / Wageningen
Universiteit & Researchcentrum, Wageningen
I / nederlands instituut voor ecologie

DEVELOPMENT AND IMPLEMENTA-
TION OF A FLOW-CYTOMETRIC
METHOD FOR STUDYING SELECTIVE
GRAZING OF ZOOPLANKTON
04145
ABA
STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
projectleider Prof.dr. H.J. Laanbroek totale toewijzing in
euro 143.848,00
doelstelling
Het meeste oppervlaktewater is ondanks
alle fosfaatreducerende maatregelen nog steeds
troebel door een hoge algenbiomassa. Eutrofiëring
wordt daarom steeds meer bestreden door een combinatie
van vermindering van de nutriëntenbelasting en
actief biologisch beheer. Bij dit laatste spelen vooral
twee efficiënte grazers, de watervlo en de driehoeksmossel,
een potentieel belangrijke rol. Het doel was
de ontwikkeling van een biotoets voor het meten van
graas op het fytoplankton middels flowcytometrie.
resultaat na 5 jaar
Voor watervlooien en driehoeksmosselen
werd een biotoets ontwikkeld waarmee van te
voren voor elk gewenst watertype een goede inschatting
gemaakt kan worden van de effectiviteit van deze
twee grazers bij het verlagen van de concentraties
aan zwevende deeltjes. Voor het meten van selectieve
graas werd een speciaal voor fytoplankton ontwikkelde
flowcytometer gebruikt. Dit resultaat is van belang
voor toepassing van deze grazers bij het wegvangen
van overlastveroorzakende blauwalgen in troebel
oppervlaktewater. Beheerders kunnen nu van tevoren
een goede inschatting maken of actief biologisch
beheer een effectieve beheersmaatregel zal zijn.
resultaat na 10 jaar
De resultaten na 10 jaar zijn zeer
positief. De flowcytometer die bij het NIOO staat
wordt zeer frequent gebruikt bij studies die worden
uitgevoerd om te onderzoeken hoe blauwalgen
bestreden kunnen worden. Sinds kort ook bij het
monitoren van mixotrofe flagellaten die in staat blijken
te zijn ook giftige blauwalgen te eten en het toxine
ook nog eens afbreken. Een eerste paper over dit
onderzoek is nu online en zal binnenkort in Freshwater
Biology verschijnen. Er is grote belangstelling vanuit
de waterkwaliteitsbeheerders voor dit onderzoek.
Op 2 juli 2009 zal er ook een korte rapportage over dit
onderzoek op de TV komen bij Noorderlicht Nieuws.
gebruiker(s)
Grontmij | AquaSense, Amsterdam /
Koeman en Bijkerk BV, Haren / NV Waterwinningsbedrijf
Brabantse Biesbosch, Werkendam /
Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en
Afvalwaterbehandeling, Lelystad / Rijksinstituut
voor Volksgezondheid en Milieu, Bilthoven /
TNO Kwaliteit van Leven, Zeist
L / universiteit leiden
APPLICATION OF A FUZZY NEURAL
NETWORK TO MEDICAL IMAGING
SEGMENTATION
04503
BCB
projectleider Prof.dr.ir. J.H.C. Reiber totale toewijzing in
euro 183.781,00
doelstelling
Om redenen van subjectiviteit, tijd,
variaties in- en tussen onderzoekers wordt er alom
gezocht naar automatische countourbepaling (dat wil
zeggen het omtrekken van holtes in organen). In dit
project is gekozen de toepassing van fuzzy neurale
netwerken. De netwerken zullen getraind worden
met MRI datasets en geïntegreerd worden in het
commercieel verkrijgbare MASS pakket. Verwacht
werd dat de methode toe te passen zal zijn op cardiovasculaire
beelden (IVUS) en röntgen-angiografie.
resultaat na 5 jaar
Gedurende de projectperiode zijn
120 MRI data sets verzameld. De hiermee verkregen
contouren zijn gebruikt als trainingsets en testsets
voor de neurofuzzy segmentatiemethoden. Uiteindelijk
heeft dit geresulteerd in een virtueel countour-drawing
robotje voor de automatische contourdetectie van
het linker hartventrikel. Thans wordt de techniek
geschikt gemaakt voor toepassing in bijvoorbeeld
CT scans. De technologie zal aan Medis worden overgedragen.
resultaat na 10 jaar
Resultaten uit het onderzoek zijn
door Medis in een aantal van hun producten producten
verwerkt.
gebruiker(s)
Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden
/ Medis Medical Imaging Systems BV, Leiden
37

38
STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
TOWARDS A PULSED ELECTRON
PARAMAGNETIC RESONANCE
SPECTROMETER OPERATING AT
300 GHZ
04527
BCB
projectleider Prof.dr. J. Schmidt totale toewijzing in euro
648.154,39 totale inkomsten in euro 197.394,39
doelstelling
Het doel van het project was de constructie
van een Electron Paramagnetische Resonantie (EPR)
spectrometer die werkt bij een frequentie van
300 GHz en een daarbij behorend magneetveld van
10 Tesla. Het welslagen zou betekenen dat EPR
spectroscopie kan worden uitgevoerd bij de hoogste
frequentie die mogelijk is met de thans bestaande
supergeleidende magneten. De beschikbaarheid van
een dergelijk instrument zou nieuwe toepassingen
mogelijk maken in de fysika, de chemie en biochemie
door de superieure gevoeligheid en spectrale
resolutie.
resultaat na 5 jaar
De doelstelling is bereikt. Een instrument
was ontwikkeld dat cw zowel als gepulste EPR
spectroscopie kan uitvoeren bij 275 GHz in een temperatuur
gebied tussen 300 K en 5 K. De firma Bruker
heeft dit project gesteund door het beschikbaar stellen
van computers met door Bruker ontwikkelde software
om de besturing van de spectrometer te verzorgen. Op
het ontwerp van de complete spectrometer is geen
patent aangevraagd.
resultaat na 10 jaar
Sinds 2003 is de spectrometer vooral
toegepast voor onderzoek aan nanodeeltjes van halfgeleiders
en voor onderzoek aan metaaleiwitten en
zogenaamde spin gelabelde eiwitten. Voor deze onderwerpen
blijkt de spectrometer buitengewoon geschikt
door de grote gevoeligheid en de grote spectrale resolutie.
Onder andere als gevolg van de verkregen resultaten
is in 2004 een vervolgproject in samenwerking
met Philips Research gehonoreerd bij STW (06040)
Deze is afgesloten in 2008. In 2008 hebben twee
onderzoeksinstituten: de firma Bruker Biospin GmbH
in Rheinstetten in Duitsland, opdracht gegeven een
vergelijkbaar instrument te leveren. De beslissing van
deze twee instituten is gebaseerd op de wetenschappelijk
resultaten die sinds 2003 met de nieuwe 275
GHz spectrometer zijn bereikt en die wereldwijd de
aandacht trekken. De te ontwikkelen commerciële
instrumenten krijgen echter een iets eenvoudiger uitvoering
en zullen bij een iets lagere frequentie van 260
GHz werken om de prijs onder 1 miljoen euro te laten
uitkomen.
gebruiker(s)
Agfa-Gevaert NV, Mortsel (België) / Akzo
Nobel Chemicals bv, Arnhem / Bruker Analytik GmbH
Rheinstetten (Duitsland) / Unilever R & D, Vlaardingen
STIMULATION OF PLANT
REGENERATION BY NOVEL
SIGNAL MOLECULES
04572
AAA
projectleider Prof.dr. J.W. Kijne totale toewijzing in euro
423.831,00 contracten Geheimhouding: Nunhems
Netherlands BV, Vitro Laboratorium Zuidgeest,
Keygene NV, Syngenta Seeds BV, Stichting Bedrijfslaboratorium
voor Grond- en Gewasonderzoek
doelstelling
Weefselkweek is een belangrijke techniek
bij vermeerdering en veredeling van economisch
belangrijke planten. Wortelvorming is daarbij soms
een beperkende factor, onder andere. omdat een
kleiner palet plantenhormonen wordt toegepast dan
in vivo werkzaam is. Drie wortel-actieve signaalmoleculen,
elk ontdekt in het onderzoek naar de
stikstofbindende wortelknolsymbiose, kunnen
uitkomst bieden: uridine, lipochitine-oligosacchariden
(LCO) en het peptide ENOD40.
resultaat na 5 jaar
Onderzoek met tabaksstengelstukjes
leverde een regeneratiemodel op met drie opeenvolgende
fasen, (1) dedifferentiatie, (2) differentiatie,
en (3) uitgroei. Uridine, LCO en ENOD40 bleken elk
actief in het regeneratieproces, waarbij vooral de
uridine-effecten de aandacht trokken, onder andere
omdat uridine (zeer waarschijnlijk) in alle planten
voorkomt. Uridine lijkt vooral een stimulerend effect
te hebben in fase 2, waarschijnlijk door een effect op
auxinetransport. Plantencellen bleken te beschikken
over een specifiek opnamesysteem voor uridine, dat
getest kon worden met een nieuw gesynthetiseerde
fluorescente uridine verbinding. Een kandidaat transporter-gen
werd uit Arabidopsis geïsoleerd.
resultaat na 10 jaar
Verschillende Arabidopsis planten
werden gemaakt (waaronder uridine transporter
knock-out planten) waarin expressie en functie van
dit gen kunnen worden bestudeerd, in samenhang
met auxine gehalte en gevoeligheid. Door het meer
fundamenteel-wetenschappelijke karakter van het
lopende onderzoek – dat onlangs opnieuw werd
gesubsidieerd – is protocolverbetering nog niet aan
de orde.
gebruiker(s)
Keygene NV, Wageningen / Nunhems
Netherlands BV, Nunhem / Stichting Bedrijfs -
laboratorium voor Grond- en Gewasonderzoek,
Roelofsarendsveen / Syngenta Seeds BV, Enkhuizen
/ Terra Nigra BV, Kudelstaart / Vitro Laboratorium
Zuidgeest, Maasdijk
A COMBINATORIAL CHEMISTRY
APPROACH TOWARDS THE
PREPARATION OF POTENTIAL
TRISUBSTRATE INHIBITORS OF
ALPHA(1-3)FUCOSYLTRANSFERASES
04604
BAA
projectleider Prof.dr. J.H. van Boom totale toewijzing in
euro 145.681,00 totale inkomsten in euro
doelstelling
Fucosyltransferase remmers worden
wereldwijd beschouwd als potentiële nieuwe therapeutische
middelen tegen verschillende acute
(bijvoorbeeld trombose) en chronische (bijvoorbeeld
reuma) aandoeningen. Hoewel er intensief onderzoek
is verricht naar de ontwikkeling van dergelijke
verbindingen is een effectieve en selectieve remmer
niet in zicht. Een mogelijke oplossing van dit probleem
is een combinatoriële synthese van een grote groep
van verbindingen die vervolgens getest worden op
hun remmende werking. Het voorstel was gericht
op de ontwikkeling van een methodologie om
grote aantallen neoglycoconjugaten te bereiden als
potentiële fucosyltransferase remmers.
resultaat na 5 jaar
Het wetenschappelijke doel van het
project is gehaald. Er zijn procedures ontwikkeld
waarmee verschillende bibliotheken van structureel
complexe glycoconjugaten zijn bereid. Deze procedures
kunnen waar nodig door de gebruikers worden
toegepast. Testen van deze bibliotheken op biologische
activiteit hebben in de assays van Organon
echter geen farmacologisch relevante remmer
opgeleverd. In samenwerking met Prof. Spaink (UL)
is de remmende werking van een aantal verbindingen
tevens onderzocht op het bacteriële enzym NodZ.
Een artikel over dit onderzoek is in voorbereiding.
De ervaring en de kennis, die door middel van dit
project zijn verkregen worden op het ogenblik
aangewend bij het ontwerpen en synthetiseren van
remmers van een ander specifiek glycosyl transferase
namelijk glucosyl ceramide synthase. In het kader
van een onderzoeksprogramma, gesteund door het
‘start-up’ bedrijf MacroZyme en in samenwerking
met de groep van Prof. J.M.F.G. Aerts (UvA) worden
gevonden remmers van het glycolipid metabolisme
verder geëvalueerd. In het kader van de lopende
samenwerking met Organon bijvoorbeeld wordt
onderzocht het onderzoek naar de ontwikkeling van
glycosyltransferase remmers uit te breiden.
resultaat na 10 jaar
In dit project zijn procedures
ontwikkeld waarmee verschillende bibliotheken van
structureel complexe glycoconjugaten zijn bereid.
Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen te rapporteren.
gebruiker(s) Schering-Plough Nederland BV, Oss

NOVEL STRATEGIES FOR
TISSUE-SPECIFIC DELIVERY
OF OLIGONUCLEOTIDES WITH
THERAPEUTIC ACTIVITY
04779
AAA
STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
projectleider Prof.dr. G.A. van der Marel totale toewijzing
in euro 361.751,00
doelstelling
De antisense therapie wordt algemeen
beschouwd als een nieuwe benadering om
verschillende ziekten op genetische niveau te
behandelen. Om een effectieve therapie te verkrijgen
tegen verschillende aandoeningen als virusziekten en
kanker, dienen een aantal aspecten van de antisense
benadering te worden verbeterd. Het project had
tot doel tekortkomingen van antisense probes te
verbeteren.
resultaat na 5 jaar
Het project was erop gericht om
fundamentele kennis verkrijgen over het sturen van
antisense probes naar een specifiek celtype en de
concentratie van de antisense probe in het beoogde
celcompartiment te verhogen. De doelstelling is
gerealiseerd en heeft naast uitnodigingen voor
lezingen acht publicaties opgeleverd. De samenwerking
tussen de BIOSYN werkgroep en het
departement van Biopharmaceutische wetenschappen
wordt gecontinueerd en heeft geresulteerd in het
verkrijgen van onder anderen een nieuw STW-project.
Op basis van het project is een samenwerking
tot stand gekomen met Prof. Van der Geest (KU
Leuven, België) en contacten met Guerbet
(‘imaging technology’) en met Yamanouchi Europa
(ondersteuner STW-project).
resultaat na 10 jaar
Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen
te rapporteren.
gebruiker(s)
Schering-Plough Nederland BV, Oss /
Solvay Pharmaceuticals BV, Weesp
N / radboud universiteit nijmegen
PEROPERATIEVE MONITORING VAN
DE ANESTHESISCHE EFFECTEN OP
BASIS VAN NIEUWE VARIABELEN UIT
DE CHAOSTHEORIE
04372
BBA
projectleider Prof.dr. A.M.L. Coenen totale toewijzing in
euro 186.938,29 contracten Test & ontwikkellicentie:
Brainclinics Diagnostics BV; Addendum: Brainclinics
Diagnostics BV totale inkomsten in euro 43.109,12
doelstelling
Het doel was onderzoeken of de correlatiedimensie,
een grootheid uit de chaostheorie, van het
EEG vastgesteld kan worden en of deze grootheid
gebruikt kan worden als objectieve maatstaf voor de
diepte van anaesthesie.
resultaat na 5 jaar
De correlatiedimensie correleert
wonderwel met de subjectieve OASA-schaal, de
gouden standaard voor de anesthesiediepte. De uit
het project voortgekomen software, ‘CORDIMANES’,
wordt nu gebruikt in samenwerking met: UMC
St. Radboud te Nijmegen, waarbij de dynamische
aspecten van de techniek onderzocht worden
tijdens een operatie; de Universiteit van Amsterdam,
ter bepaling van de diepte van slaap; het Roslin
Institute te Edinburgh (Schotland), voor het volgen
van het dodingsproces bij dieren; het Institute for
Higher Nervous Activity and Neurophysiology van
de Russische Academie van Wetenschappen, bij
onderzoek in relatie tot epilepsie. Concrete interesse
voor toepassing van de correlatiedimensie is er van
het bedrijf Dräger te Best.
resultaat na 10 jaar
Door een geschikte keuze van
algoritmeparameters verbetert de gevoeligheid
van D2 voor de bewaking van anesthesie. Het
D2-algoritme kan worden aangepast zodat toepassing
voor praktische doeleinden mogelijk wordt. D2 kan
veranderingen in de DOA van de patiënt voorspellen.
Uit het project voortgekomen software wordt momenteel
in wetenschappelijke samenwerking met een
aantal onderzoeksinstituten gebruikt. Met Stork BV
te Boxmeer loopt een project waarbij D2 ingezet is,
evenals met het Roslin Institute te Edinburgh (UK),
waarbij bij het zoeken naar de best aanvaardbare
bedwelmingsmethode centraal staat. D2 wordt
momenteel als de meest zuivere maat ter bepaling v
an de graad van vigilantie bij mens en dier gezien.
gebruiker(s)
Dräger Medical BV, Best / Epilepsiecentrum
Kempenhaeghe, Heeze / Rijksuniversiteit
Groningen / Stichting voor Fundamenteel Onderzoek
der Materie, Utrecht / Universitair Medisch Centrum
St. Radboud, Nijmegen / Universiteit van Amsterdam
/ Vitatron Medical BV, Dieren
39

40
STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
EEN SOFTWARE-ONTWIKKEL-
OMGEVING VOOR INTRINSIEK
VEILIGE GEDISTRIBUEERDE
SYSTEMEN
04411
BCB
projectleider Prof.dr.ir. M.J. Plasmeijer totale toewijzing in
euro 603.118,13
doelstelling
Voor intrinsiek veilige systemen als bewakingssystemen
voor waterhoogten of procesbewaking
in de chemische en nucleaire industrie biedt het
programmeren in een op wiskunde gebaseerde
functionele programmeertaal voordelen, omdat er
minder programmeerregels nodig zijn, die bovendien
een vaste werking hebben. In dit project is de functionele
programmeertaal CLEAN verder ontwikkeld.
resultaat na 5 jaar
Gedurende het project is CLEAN versie
2 uitgebracht, die dynamische typering kent, gebruik
van bibliotheken en databases toelaat, een fusie
algoritme bevat, generisch programmeren ondersteunt,
en een geïntegreerde ontwikkelingsomgeving heeft.
Als hulpmiddel is een theorem prover in CLEAN ontwikkeld.
Het aantal downloads en betaalde licenties is
tijdens het project alleen maar toegenomen. Plannen
voor een vervolgproject bij de industrie gingen op het
laatste moment niet door.
resultaat na 10 jaar
CLEAN wordt nog steeds ondersteund
en ontwikkeld (inmiddels versie 2.2). Er is nu
ook een opensource-licentie. De resultaten van het
project zijn een onlosmakelijk onderdeel van de software.
Er lopen diverse vervolgprojecten, onder andere
STW-project 07729.
gebruiker(s)
ABN AMRO, Amsterdam / ADP Business
Services BV, Zeist / Ministerie van Defensie,
’s-Gravenhage / Nationaal Lucht- en Ruimtevaart
Laboratorium, Amsterdam / Philips Business
Electronics, Eindhoven / Universitair Medisch
Centrum St. Radboud, Nijmegen / Rijkswaterstaat,
Delft / Thales Nederland BV, Hengelo
ENGINEERED BONE
04457
BAA
projectleider Prof.dr. J.A. Jansen totale toewijzing in euro
662.520,00
doelstelling
Doel van het project was een techniek te
ontwikkelen voor het groeien van voorgevormde
stukken bot met een titanium vezelgaas als drager.
Deze in vivo of in vitro gegroeide stukken bot moesten
worden toegepast in de reconstructieve chirurgie.
resultaat na 5 jaar
Het doel is nog niet bereikt. De osteogene
(bot inducerende) expressie van geïsoleerde
beenmergcellen is onderzocht. Aangetoond is dat
deze cellen bij bot ‘engineering’ kunnen worden
toegepast, maar de procedure levert nog geen
consistente resultaten, zodat klinische toepassing nog
ver weg ligt. Gebruik van groeifactoren verbetert weliswaar
de uitkomsten, maar moet in hoge concentraties
worden gebruikt. Gebruiker IsoTis heeft in de loop van
het onderzoek, mede op basis van dit en ander onderzoek,
de commerciële activiteiten van tissue-engineered
botproducten vooralsnog stopgezet. Bekaert was
leverancier van het gebruikte Ti-gaas. De productie
daarvan is inmiddels verplaatst naar Bekaert Japan.
Door het gebruik van groeihormonen zijn er ook contacten
ontstaan met Yamanouchi/Genetics Institute.
resultaat na 10 jaar
Het project is voortgezet in het VENIproject
06052. De studies laten echter nog steeds zien
dat geen consistente resultaten wat betreft botvorming
verkregen kunnen worden met geïsoleerde beenmergcellen.
De productie van het titaniumvezelgaas is verplaatst
naar de firma Hilex in Japan. Met deze firma
bestaan contacten en wordt nog overleg gevoerd. Er
bestaat ook nog samenwerking met Prof. Mikos (Rice
University, Houston, USA) op het gebied van de osteogene
differentiatie van beenmergcellen. Verder zijn er
nog wel vervolgsubsidies gekregen van onder andere
de ITI-foundation and KNAW-China Exchange, waarbij
geprobeerd wordt de osteogene expressie van de
beenmergcellen te verbeteren middels transfectie
studies. Hierbij worden calciumfosfaat nanopartikels
als vector gebruikt.
gebruiker(s)
Astellas Pharma BV, Leiderdorp /
FOM-Instituut voor Atoom- en Molecuulfysica,
Amsterdam / ISOTIS NV, Bilthoven / IsoTis S.A.,
Enschede / nv Bekaert sa, Kortrijk (België) /
Radboud Universiteit Nijmegen / Universitair
Medisch Centrum St. Radboud, Nijmegen /
Universitair Medisch Centrum Utrecht / VU Medisch
Centrum Amsterdam
KNOWLEDGE REPRESENTATION
WITH NEURAL NETWORKS
04480
ACB
projectleider Prof.dr. H.J. Kappen totale toewijzing in euro
524.923,67
doelstelling
Het onderzoek moest uitmonden in een
nieuw algoritme waarmee tot 1000 variabelen kunnen
worden doorgerekend. Dit maakt nieuwe toepassingen
mogelijk die een factor 10 complexer zijn dan de huidige
systemen.
resultaat na 5 jaar
Het onderzoek heeft twee nieuwe
benaderingsalgoritmes opgeleverd waarmee zeer
grote netwerken (meer dan 1000 variabelen) kunnen
worden doorgerekend. Beide algoritmes zijn gepatenteerd.
resultaat na 10 jaar
De kennis is overgedaan aan de
start-up Promedas, dat mede op basis van deze technologie
een medisch diagnose systeem op de markt
willen zetten.

STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
OSTEOTRANSDUCTIEF CALCIUM-
FOSFAAT (CAP) CEMENT
04484
CCB
projectleider Prof.dr. J.A. Jansen totale toewijzing in euro
665.621,00 contracten Optie: Merck Biomaterial
GmbH, Universitair Medisch Centrum St. Radboud
totale inkomsten in euro 100.000,00
doelstelling
Botfixatie met botcement is van belang
voor het succes van orthopedische en tandheelkundige
implantaten. Doel van het onderzoek was
om calciumfosfaat (CaP) cement verder te ontwikkelen
en te optimaliseren tot een veilig klinisch toepasbaar
product.
resultaat na 5 jaar
Het project is geslaagd. Er is aangetoond
dat het injecteerbare CaP cement in het lichaam
verhardt en een hoge compressiesterkte heeft. Het
cement kan gebruikt worden om botdefecten op te vullen.
Om de degradeerbaarheid van het cement te verbeteren
is een techniek ontwikkeld om de porositeit
van het cement te verhogen. Dit poreus cement kan
ook als drager voor groeistimulatoren gebruikt worden.
Een pilotstudie in een hond liet zien dat het
cement waarschijnlijk ook goed toepasbaar is als
cement voor de fixatie van heupimplantaten. Een vervolgstudie
in samenwerking met de exclusieve gebruiker
Merck Biomaterials zal daar uitsluitsel over
moeten geven. Bij verder onderzoek is naast Merck
ook Yamanouchi Europe BV betrokken. De ontwikkeling
van het CaP cement heeft ook geresulteerd in een
nauwe samenwerking met het Dept. Bioengineering
van de Rice University (Houston, USA). In juni 2002
heeft Merck het nieuwe cement ‘Calcibon’ op de markt
gebracht. In de brochures wordt verwezen naar onderzoek
van de groep in Nijmegen.
resultaat na 10 jaar
In het kader van project 06205 en het
KNAW-Program Strategic Alliance (PSA) is verder
gewerkt aan de optimalisatie van het injecteerbare
CaP cement. De resultaten in deze projecten hebben
ertoe geleid dat het cement nu voorzien kan worden
van biodegradeerbare polymere microbolletjes. In de
microbolletjes kunnen ook botgroei stimulerende factoren
aangebracht worden, die vervolgens worden
afgegeven vanuit het cement. Op basis van de behaalde
resultaten worden momenteel humane klinische
studies voorbereid in het kader van het Smartmix-project
TeRM en de 2e fase van het KNAW-PSA project.
Voor de bereiding van het calciumfosfaat cement vindt
samenwerking plaats met CAM Bioceramics (Leiden).
gebruiker(s)
Erasmus MC, Rotterdam / Merck
Biomaterial GmbH Darmstadt (Duitsland) / Spierings
Medische Techniek, Nijmegen / VU Medisch Centrum
Amsterdam
QUANTIZATION OF TEMPORAL
PATTERNS BY NEURAL NETWORKS
04494
BBA
projectleider Prof.dr.ir. P.W.M. Desain totale toewijzing in
euro 319.760,25
doelstelling
Het project heeft als doel het ontwikkelen
van een model voor het quantiseren van temporele
patronen, als onderdeel van de ontwikkeling van een
computerprogramma voor automatische muzieknotatie.
resultaat na 5 jaar
Er is brede erkenning gekregen voor
de geintroduceerde Bayesiaanse analyse van muziekdata
en het modelleren van muzikale structuur.
Het werk heeft geleid tot vaak geciteerde artikelen.
De ontwikkelde efficiente Monte Carlo sampling
methode hebben hun toepassing ook in andere
domeinen gevonden, zoals: auditory scene analysis
(signal processing lab van Cambridge University),
tijdreeks analyse van data in de context van
Brain Computer Interface research in Nijmegen,
berekening van optimale coordinatie voor multi-agent
systems (BSIK ICIS). De centrale onderzoeker
T. Cemgil is in 2008 als professor aangesteld in
Bogazici university in Istanbul , de meest prestigieuze
technische universiteit in Turkije. Het materiaal heeft
geleid tot een nieuwe kursus Machine Listening
(http://www.cmpe.boun.edu.tr/courses/cmpe58P/
spring2009/), twee workshops ‘audio and music
processing’ op de Neural Information Processing
Conference. Er zijn nieuwe subsidie voorstellen
gedaan: EPSRC (UK), FET-Open en vervolg STWaanvragen
(PracticeSpace en BrainTrain). Er is een
Music, Mind, Machine muziekcognitie lab in Sheffield
University opgezet.
resultaat na 10 jaar
De meeste activiteiten op dit onderwerp
zijn overgegaan naar de Music, Mind, Machine
muziekcognitie lab in Sheffield University.
gebruiker(s)
Berklee School of Music, Boston
(Verenigde Staten) / Coda Music Technology, Eden
Prairie (Verenigde Staten) / Emagic Soft- Und
Hardware GmbH, Rellingen (Duitsland) / Hogeschool
voor de Kunsten Utrecht, Hilversum / Korg Italy,
Osimo (Italië) / Tomandandy Music Inc., NewYok
(Verenigde Staten) / Yamaha Corporation,
Hamamatsu (Japan)
OLEFIN POLYMERISATION WITH LATE
TRANSITION METALS AND NITROGEN
DONORS
04769
ABA
projectleider Dr. A.W. Gal totale toewijzing in euro
173.607,73 contracten Licentie: RU, Shell International
Chemicals BV; Overig: Q. Knijnenburg octrooien
Hydrogenation catalyst and catalysed hydrogenation
process
doelstelling
Olefine polymerisatie wordt normaliter
gedaan met vroege overgangsmetalen, maar recent is
gebleken dat ook late overgangsmetalen (Ni, Pd) goed
kunnen werken. De gevormde polymeren hebben unieke
microstructuren en daardoor aantrekkelijke eigenschappen.
Wij willen nieuwe katalysatoren ontwikkelen
gebaseerd op andere late overgangsmetalen met
N-donor liganden, eigenschappen van de produkten
bestuderen en pogen gefunctionaliseerde monomeren
in te bouwen.
resultaat na 5 jaar
Tussen indiening van het voorstel
en begin van het onderzoek hebben Brookhart
en Gibson al nieuwe katalysatoren op basis van
ijzer en cobalt gerapporteerd. In ons onderzoek is
meer informatie verkregen over de activeringsroute
van de cobalt katalysatoren. Daarnaast bleken de
‘Brookhart’ cobalt pyridine-diimine systemen ook
zeer actief in olefine hydrogenering, en voor deze
toepassing is octrooi aangevraagd door STW.
Er zijn momenteel gesprekken met KRATON, die
wellicht geïnteresseerd is in overname van de rechten
op deze uitvinding. Tegelijkertijd werd duidelijk dat
de nieuwe katalysatoren moeilijk te sturen zijn door
ligand-modificatie, omdat alle veranderingen die
verder gaan dan simpele sterische effecten leiden
tot voor polymerisatie inactieve systemen.
resultaat na 10 jaar
De gesprekken met KRATON
(die wellicht geïnteresseerd was in overname van
de rechten op deze uitvinding), hebben niet tot
resultaat geleid. Er is een octrooiaanvrage gedaan
die is ingetrokken. De onderzoeker (Budzelaar) is in
Canada gaan werken.
gebruiker(s)
Akzo Nobel Chemicals BV, Deventer /
Shell Global Solutions International BV, Amsterdam /
TNO, Eindhoven
41

42
John Jansen
Prof.dr. John Jansen / Utilisatierapport STW 2009
Lastig om de
kloof tussen
laboratorium
en kliniek te
overbruggen
prof.dr. John Jansen
project: 04484 en 06205
Ruim tien jaar is John Jansen, hoogleraar Biomaterialen en
Experimentele Implantologie aan het UMC St. Radboud in
Nijmegen, bezig met het ontwikkelen van een botvervanger
– in eerste instantie voor kaakimplantaten. Met succes,
want wat er nu ligt is materiaalkundig gezien een hoogstandje.
Toch kost het heel wat moeite om het materiaal
ook daadwerkelijk in de mond van een patiënt toe te passen.
Jansen: “Op een gegeven moment kom je op een punt,
waarbij de subsidiegever vindt dat het onderzoek is afgerond,
terwijl bedrijven er nog niet aan willen, omdat het nog
niet bij patiënten is geprobeerd.”
Kaakbot
Aanleiding voor het onderzoekstraject was het ontbreken
van een goed verwerkbaar materiaal voor het verstevigen
van kaakbot. Jansen: “Als je een implantaat wil
aanbrengen – meestal in de vorm van een aantal schroeven
in de kaak – wordt je regelmatig geconfronteerd met het feit
dat er te weinig bot aanwezig is. Vaak wordt er dan bot
elders uit het lichaam gehaald; uit de heup bijvoorbeeld. De
operatie die daarvoor nodig is, is kostbaar en belastend.
Vandaar dat al jaren wordt gezocht naar een botvervanger
die makkelijk verwerkbaar is.”

Prof.dr. John Jansen / Utilisatierapport STW 2009
Wensen van de clinicus
Medio jaren negentig, toen Jansen
begon met zijn onderzoek, waren er diverse cementachtige
materialen beschikbaar. “Die waren vooral ontwikkeld vanuit
de materiaalkunde”, zegt Jansen. “Wij hebben de zaak
omgedraaid en zijn begonnen vanuit de wensen van de
clinicus. Op basis daarvan hebben we een programma van
eisen opgesteld waaraan het materiaal moet voldoen.”
Dat zijn er nogal wat. Op de eerste plaats moet het materiaal
geïnjecteerd kunnen worden; het moet dus een bepaalde
viscositeit te hebben. Een andere eis is dat het binnen ongeveer
een kwartier uithardt. Eenmaal uitgehard moet het voldoende
stevigheid hebben om de – wisselende – belastingen
op het kaakbot op te vangen. Tegelijkertijd moet het voldoende
poreus zijn om de vorming en ingroei van nieuw bot mogelijk
te maken. En tenslotte moet het geleidelijk degraderen.
Het materiaal dat in ieder geval voor een deel aan deze
eisen voldeed was calciumfosfaat botcement. Het bestaat uit
twee componenten – een vloeistof en een poeder calciumfosfaat
– die als ze worden gemengd een langzaam uithardende
pasta opleveren. Jansen: “Op basis van onze eisen
zijn we net zo lang combinaties gaan maken tot we een formulering
hadden die injecteerbaar was en binnen een kwartier
uithardde.”
Degradatie
Experimenten met proefdieren lieten zien dat de
betreffende formulering ook de vorming van nieuw botweefsel
stimuleerde. Alleen de degradatie liet te wensen over.
Jansen: “De afbraak van het botcement zou – omgerekend –
ongeveer 25 jaar gaan duren. Dat is veel te lang. Het blijft
tenslotte een vreemd lichaam, dat een ongewenste reactie
kan oproepen in het lichaam. Bovendien is het vrij bros. Het
is goed bestand tegen druk, maar bij buigkrachten breekt
het snel. Daar wil je geen 25 jaar mee rondlopen.”
Om de degradatie te versnellen, zou het botcement poreuzer
moeten zijn. De oplossing lag in het toevoegen van polymeerbolletjes
aan het cement. De gebruikte polymeren zijn
onder meer polymelkzuur en gelatine, stoffen die in het
lichaam vrij snel worden afgebroken, waardoor de porositeit
van het botcement toeneemt. Jansen: “Je kunt de bolletjes
bovendien voorzien van groeifactoren, eiwitten die de groei
van nieuw botweefsel versnellen.”
Het lijkt simpel: toevoegen van polymeerbolletjes, maar
technisch gezien is het een behoorlijke uitdaging. Het gaat
immers om een dikvloeibare pasta, waarin de bolletjes min
of meer gelijkelijk verdeeld moeten worden. Desondanks
lukte het de Nijmeegse onderzoekers om een botvervanger
te maken die goed te verwerken is in de kliniek, voldoende
stevigheid biedt voor het inbouwen van een implantaat,
geleidelijk aandegradeert en tegelijkertijd de vorming van
nieuw botweefsel stimuleert.
(boven + midden) 3-D röntgenopnames
van een schapenschedel,
welke gebruikt worden om botvorming
rondom het CaP cement
te bepalen.
(onder) Histologische coupe welke
botvorming rondom het CaP cement
laat zien na implantatie in een neusbijholte.
43

44
Prof.dr. John Jansen / Utilisatierapport STW 2009
Het CaP cement voorzien van polymelkzuur
microsferen.
De porositeit welke in het CaP cement
ontstaat na degradatie van de polymelkzuur
microsferen.

Prof.dr. John Jansen / Utilisatierapport STW 2009
Sinus lifting
Als de laatste dierexperimenten zijn afgerond is
het de bedoeling om het materiaal te gebruiken voor ‘sinus
lifting’, het verstevigen van het bot van de bovenkaak tussen
mond- en neusholte. Jansen: “De botdikte ter plekke is in
de orde van een paar millimeter, meestal net niet genoeg
voor een implantaat. Door het gedeeltelijk opvullen van de
neusholte met botcement, kunnen we het kaakbot wat meer
verstevigen, zodat de implantaten beter geborgd zijn. Een
bijkomend voordeel is dat we na het uitharden en voor het
plaatsen van het implantaat – daar zit vaak enkele weken
tussen – een biopt kunnen nemen, waarmee we kunnen
nagaan of het botcement aan de verwachtingen beantwoordt.”
Proef
In eerste instantie gaat het om een proef met tien tot
twintig mensen, waarbij het gebruik van de botvervanger
wordt vergeleken met de klassieke methode, waarbij een
stukje bot van elders uit de kaak of uit de heup wordt
getransplanteerd. Jansen: “Lukt het niet, dan is er nog geen
man overboord. Als er te weinig botvorming optreedt, kun
je altijd nog een stukje bot transplanteren.”
Als de proef bij mensen succesvol is, dient de vraag zich aan
welk bedrijf bereid is om het materiaal verder te beproeven,
op grotere schaal te produceren en in de markt te zetten. In
een eerdere fase van het onderzoek is er intensief contact
geweest met Merck Biomaterial GmbH dat in Darmstadt (D)
veel geld pompte in de ontwikkeling van biomaterialen.
Omdat commercieel succes uitbleef, werd na een jaar of
tien de divisie grotendeels afgebouwd, waardoor Jansen
een potentiële afnemer van zijn onderzoeksresultaten kwijt
raakte.
Kloof
Een alternatief is vaak niet gemakkelijk te vinden.
Jansen: “Er zit een gat tussen het moment waarop de subsidiegever
vaststelt dat het product technisch-wetenschappelijk
gezien voldoende is uitontwikkeld en het moment
waarop een bedrijf besluit om erin te stappen en het verder
te ontwikkelen en te vermarkten. Voor een deel wordt dat
gat nu opgevuld met behulp van een Smart Mix-project in
het programma TeRM (Translational Regenerative Medicine)
waarmee we de techniek daadwerkelijk naar de kliniek
kunnen brengen.” Voor de fase erna zijn toch nog fondsen
nodig om het materiaal zo ver te ontwikkelen dat bedrijven
belangstelling krijgen. Jansen heeft zijn hoop gevestigd op
de zorgverzekeraars. “Voor hen is het aantrekkelijk om dit
onderzoek te steunen, omdat het een forse besparing kan
opleveren. Je hoeft immers geen botmateriaal meer uit de
heup te halen; een ingreep die inclusief ligdagen, toch al
gauw neerkomt op 6 à 7000 euro. Het zou al helpen als ze
de behandeling vergoeden, want dan wordt het aantrekkelijk
voor bedrijven om in te stappen. Het gaat erom dat we de
kloof tussen laboratorium en kliniek overbruggen.”
(boven) De porositeit welke in het
CaP cement ontstaat na degradatie
van de polymelkzuur microsferen.
(midden + onder) Polymelkzuur
microsferen.
45

46
STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
R / erasmus universiteit rotterdam
‘GRANULOCYTE-COLONY STIMULA-
TING FACTOR’ TER VOORKOMING
VAN DE NEIGING VAN BLOEDVATEN
OPNIEUW TE VERNAUWEN NA EEN
GESLAAGDE DOTTERPROCEDURE
04736
AAA
projectleider Dr. W. Sluiter totale toewijzing in euro
85.991,00
doelstelling
Dotteren van kransslagaders en slagaders
in het bovenbeen is een relatief eenvoudige
behandeling om vernauwing van de vaten te verhelpen.
Succes is echter beperkt. 20-40% heeft opnieuw een
vernauwing (re-stenose) binnen een half jaar. Dit
onderzoek bestudeerde het effect van toediening
van de lichaamseigen stof G-CSF op het voorkomen
van re-stenosen. De stof activeert bepaalde witte
bloedcellen die het proces van het ontstaan van
re-stenosen tegengaat.
resultaat na 5 jaar
In de rat bleek re-stenose met 50%
te verminderen door een behandeling met G-CSF.
Het effect bleek echter niet door de granulocyten te
worden veroorzaakt, maar wellicht direct door effect
op de wondheling in de vaatwand. Bij hartpatiënten
werd onderzocht of er een relatie bestond tussen de
plasmaniveaus G-CSF en de noodzaak om opnieuw
te dotteren. Dit bleek niet het geval. De niveaus in de
mens waren wel 1000 x lager dan die nodig waren
bij de rat om re-stenose te remmen. De resultaten
bieden perspectief om de toepassing van G-CSF ter
voorkoming van re-stenose na dotteren verder te
onderzoeken.
resultaat na 10 jaar
Over dit project is helaas geen
utilisatieresultaat na 10 kaar bekend.
gebruiker(s)
Astellas Pharma BV, Leiderdorp / Solvay
Pharmaceuticals BV, Weesp / TNO Kwaliteit van
Leven, Leiden / Universitair Medisch Centrum Utrecht
T / universiteit twente

ALL-OPTICAL ATM-SWITCH BASED
ON SELF ELECTRO-OPTICEFFECT
DEVICES (SEED’S)
03937
AAA
STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
projectleider Prof.dr.ir. W.C. van Etten totale toewijzing in
euro 564.074,67
doelstelling
Het project richt zich op de ontwikkeling
van een volledig-optische schakelaar als basiselement
in de toekomstige breedband communicatie-systemen.
Het schakelen op de knooppunten van optische
netwerken geschiedt momenteel nog elektronisch.
Hierbij is het noodzakelijk voor en na de schakelaar
een conversie toe te passen van optisch naar
electronisch en vice versa. Met de beoogde all-optical
ATM switch (geïntegreerd op een enkele chip) kunnen
deze conversies worden vermeden. Een van de
problemen bij de ATM switch vormt de optische
geheugencel. In het project is aan een kansrijke
kandidaat van deze cel gewerkt: de Self electro-optic
effect device (SEED’s), gebaseerd op quantumput
structuren.
resultaat na 5 jaar
Er zijn modellen opgesteld voor de
SEED als optische schakelaar. Aangetoond is dat
met aanpassing van het ontwerp van device-structuur
en optische aansturing snelheden tot 50 Gigabit/s
mogelijk zijn. Naast het werk aan de SEED-schakelaar
is een complete switch-controller inclusief SDH/ATM
omzetter ontworpen, gebouwd en getest. De focus van
het systeem-onderzoek is in het eindstadium van
het onderzoek verlegd van ATM naar optische MPLSswitching.
De bruikbaarheid van SEEDs in die omgevingen
is eveneens aangetoond. Een op quantum
dots gebaseerd prototype kon echter niet gerealiseerd
worden door personele problemen bij de de materials
en devices groepen.
resultaat na 10 jaar
Er zijn geen nieuwe gegevens bij
STW bekend.
gebruiker(s)
Alcatel-Lucent, Hilversum / JDS FITEL
Photonics cv, Arnhem / JDS Uniphase - NL vestiging
gesloten, Arnhem / Technische Universiteit
Eindhoven / ThreeFive Photonics BV, Houten / TNO,
Delft / Universiteit Gent, Gent (België) / Universiteit
Twente, Enschede
SPIN VALVE TRANSISTOR, MATERIALS
AND APPLICATIONS
04025
CBA
projectleider Prof.dr. J.C. Lodder em. totale toewijzing in
euro 584.998,33
doelstelling
Het doel was om zowel de lading als de
spin van electronen te gebruiken in electronica, door
een magnetische film op te nemen in de basis van
een transistor.
resultaat na 5 jaar
De belangstelling van het bedrijfsleven
is gewekt. Verschillende onderzoekslaboratoria van
grote bedrijven zoals Philips, Thomson, Siemens, en
NTT uit Japan hebben interesse getoond. Toshiba in
Japan werkt ook al aan een device dat is gebaseerd
op de spin valve transistor.
resultaat na 10 jaar
Dit onderzoek heeft geleid tot een
diepere kennis op het gebied van electron-transport
in magnetische structuren, hetgeen onder meer tot
een Science publicatie leidde. Deze techniek heeft
het bijvoorbeeld mogelijk gemaakt dat we de lengte
waarover electronen hun spin behouden in een niet
magnetisch materiaal konden meten. Verder leidde
de transistor structuur tot een versterking van het
magneto-weerstandseffect, waardoor een zeer
gevoelige magneetveld sensor kon worden gemaakt.
Toepassing: De spin valve transistor is vooral gebruikt
om kennis op te doen over magneto-transport. Het
onderzoek heeft geleid tot een nieuwe generatie
magneetveld sensors, gebaseerd op het tunnel
principe, die tegenwoordig in alle hard disks worden
toegepast. Verder lag dit onderzoek aan de basis
van magnetische RAM geheugen elementen.
gebruiker(s)
OnStream BV, Eindhoven / Siemens AG,
Erlangen (Duitsland) / Thomson CSF/LCR, Orsay
(Frankrijk)
COTE-DE-RESYSTE: CONFORMANCE
TESTING OF REACTIVE SYSTEMS
04111
CCB
projectleider Prof.dr. H. Brinksma totale toewijzing in
euro 559.282,00 contracten Licentie: UT-EWI,
Technische Universiteit Eindhoven totale inkomsten in
euro 154.000,00
doelstelling
Het testen van software voor reactieve
systemen (gekenmerkt door een sterke interactie
met de omgeving) is een handmatig, bewerkelijk en
foutgevoelig proces. Doel was de ontwikkeling van
methoden, technieken en tools om reactieve software
systemen beter te testen. Met de resultaten zullen
implementaties uit bijvoorbeeld de telematica automatisch
op correctheid getest kunnen worden.
resultaat na 5 jaar
TorX is ontwikkeld, een test tool,
die automatische testgeneratie, implementatie,
executie en analyse op een ‘on-the-fly’ wijze
integreert. Met TorX zijn negen case studies bij
vier industriële partners uitgevoerd. Omdat TorX
gebaseerd is op formele methoden, werden er fouten
gevonden die niet eerder gevonden waren. Wel moet
voor elke implementatie eerst een formeel model
opgesteld worden.
resultaat na 10 jaar
TorX is nog steeds in ontwikkeling
en wordt geïntegreerd in de toolset van het laboratorium
voor softwarekwaliteit LaQuSo. TorX is gebruikt
in grote projecten van het Embedded Systems
Institute (ESI) met onder andere ASML. Inmiddels
is TorX onder open sourcelicentie uitgebracht, zie
http://fmt.cs.utwente.nl/tools/torx/introduction.html
gebruiker(s)
Lucent Technologies Nederland BV,
Ensschede / Philips Research Europe, Eindhoven /
/ Technische Universiteit Eindhoven / TNO,
Groningen / Universiteit Twente, Enschede
47

48
VERDERE ONTWIKKELING VAN EEN
PRAKTISCH TOEPASBAAR NUMERIEK
MODEL VOOR DRIE-DIMENSIONALE
NIET-LINEAIREWATERGOLVEN EN
SCHEEPSBEWEGINGEN
04197
CBA
STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
projectleider Prof.dr.ir. P.J. Zandbergen totale toewijzing
in euro 219.180,00
doelstelling
Ontwikkeling van rekenmodellen voor
het simuleren van driedimensionale oppervlaktegolven,
al dan niet in wisselwerking met vaste
constructies (havens, boorplatforms) of drijvende
objecten (tankers). Het onderzoek richtte zich op
validatie van driedimensionale berekeningen voor
een numerieke golftank met vrij bewegende en
gedwongen bewegende lichamen met een eenvoudige
geometrie; uitbreiding naar driedimentsionale
berekeningen van meer realistische scheepsvormen,
zowel vrij als gedwongen bewegend en verbonden
met een afmeersysteem; driedimensionale berekeningen
aan golfvelden over gebieden met bodemoneffenheden
en verschillende soorten begrenzingen.
resultaat na 5 jaar
De computercodes bij Marin en Delft
Hydraulics zijn samengevoegd tot een enkel model.
Beide gebruikers kunnen nu over dezelfde functionaliteiten
beschikken. Het onderzoek heeft een beter
inzicht geleverd in de structuur van de programma’s.
De gridbeweging, met name rond de aansluiting
van wateroppervlak en scheepsromp, wordt nu beter
beheerst en de numerieke schema’s voor de aansluiting
van netwerken zijn verbeterd. Door vertragingen
in het onderzoek is de doelstelling van een praktisch,
dat wil zeggen commercieel, toepasbaar numeriek
programma echter niet gehaald.
resultaat na 10 jaar
Bij STW zijn geen verdere ontwikkelingen
bekend.
gebruiker(s)
Deltares, Delft / Plant Research
International, Wageningen / Shell SIEP BV, Rijswijk /
Stichting Maritiem Research Instituut Nederland,
Wageningen / Universiteit Twente, Enschede
RESISTIVE SENSOR-ACTUATOR
STRUCTURES FOR THE
DETERMINATION OF FLUID
AND FLOW PARAMETERS
04408
BBA
projectleider Prof.dr.ir. P.P.L. Regtien totale toewijzing in
euro 333.244,33 totale inkomsten in euro 2.800,00
doelstelling
Sensoren worden steeds meer toegepast
in allerlei verschillende producten. De gestelde
eisen aan nauwkeurigheid, gevoeligheid, afmetingen,
betrouwbaarheid en kosten worden steeds hoger.
In dit project is een nieuwe aanpak onderzocht:
het gebruik van arrays en matrices van meerdere
identieke sensoren die eenvoudig met microsysteemtechnologie
gemaakt kunnen worden. Deze sensorstucturen
bieden interessante nieuwe mogelijkheden,
zoals meten van verschillende grootheden tegelijk.
Naast het maken en testen van de sensoren zelf zal
ook een nieuwe meetstrategie worden ontwikkeld.
resultaat na 5 jaar
Als voorbeeldsysteem is gekozen
voor thermische sensor-actuator structuren waarmee
vloeistofeigenschappen als snelheid, druk, viscositeit,
thermische geleiding, soortelijke warmte en dichtheid
bepaald kunnen worden. Voor verschillende ontwerpen
is de bruikbaarheid van de nieuwe methode aangetoond.
De bij het onderzoek betrokken bedrijven
hebben wel belangstelling getoond voor de nieuwe
sensortechnologie, maar voor een commerciële
toepassingen is het nog te vroeg.
resultaat na 10 jaar
Na raadpleging van de onderzoekers
is gebleken dat er gedurende de afgelopen 5 jaar geen
verdere ontwikkelingen zijn te melden. Uiteraard zijn
delen van het onderzoeksresultaat weer meegenomen
in allerlei vervolgprojecten. In het bijzonder betreft
dat de technologische aspecten (MEMS-structuren)
van het onderzoek. Ervaringen opgedaan gedurende
de looptijd van het project zijn verder benut in nieuwe
projecten, maar na 10 jaar is het niet meer zo zichtbaar
terug te traceren tot specifieke onderdelen van het
onderhavige project.
gebruiker(s)
Acordis Industrial Fibers BV, Arnhem /
Applied Instruments, Vlissingen / Bronkhorst High-
Tech BV, Ruurlo / Chrompack International BV,
Middelburg / Kiwa Gas Technology, Apeldoorn /
LioniX BV, Enschede / Universiteit Twente, Enschede
/ Varian BV, Middelburg
OPTICAL AMPLIFICATION IN
ORGANIC WAVEGUIDES VIA
SENSITIZED EMISSION OF
LANTHANIDE COMPLEXES
04447
AAA
projectleider Prof.dr.ir. F.C.J.M. van Veggel totale toewijzing
in euro 296.225,00
doelstelling
Doel was het ontwikkelen van een optische
versterker in polymere golfgeleiders, gebaseerd
op het principe van lichtuitzending door trivalente
lanthanide ionen. De La-ionen worden van de
omgeving afgeschermd door ze op te sluiten in een
zogeheten ‘cage compound’, waaraan een sensibili -
sator covalent is gebonden. Voor een optimale
versterking is het noodzakelijk dat de energie
overdracht van sensibilisator naar het La-ion is
geoptimaliseerd. Het onderzoek moest aantonen
dat een polymere golfgeleider gedoped met het
La-complex een netto lichtopbrengst geeft. In de
laatste fase van het onderzoek werden de polymere
optische versterkers geïntegreerd met andere devices.
resultaat na 5 jaar
De doelen zijn niet bereikt. Uit de
gedetaileerde studies is duidelijk geworden dat
de optische eigenschappen van organische Ln3+
complexen niet goed genoeg zijn om de optische
versterking te realiseren in polymere halfgeleiders.
Echter, anorganische nanodeeltjes die gedoteerd
zijn met Ln3+ ionen hebben aanzienlijk betere
optische eigenschappen en theoretisch is aangetoond
dat optische versterking haalbaar is.
resultaat na 10 jaar
Er zijn geen projectgerelateerde
ontwikkelingen.
gebruiker(s)
Baas R&D BV, Waddinxveen / Lucent
Technologies Nederland BV, Hilversum / Nortel
Networks plc, Harlow (Groot Brittannië) / Philips
Research, Eindhoven / ThreeFive Photonics BV,
Houten

PREDICTIEVE MEETORTHESE
04459
ABA
STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
projectleider Prof.ir. J.C. Cool totale toewijzing in euro
486.851,00
doelstelling
Scoliose is een zijdelingse verkromming
van de wervelkolom. Bij een chirurgische ingreep
zijn de consequenties van een voortijdige ingreep
even ernstig als van een te laat uitgevoerde operatie.
Het project beoogde een meetorthese te ontwikkelen
waarmee de besluitvorming tot operatieve behandeling
van de scoliose kan worden ondersteund. De
meetorthese is bedoeld om de progressie van de scoliotische
vervorming te voorspellen, zodat het tijdstip
voor operatief ingrijpen juist kan worden vastgesteld.
resultaat na 5 jaar
Het ontwerpen van een meetorthese
is vrij vroeg in het project verlaten. Gebleven is het
doel de orthopeed hulpmiddelen te bieden bij het
voorspellen van de progressie van scoliose. Daarvoor
zijn drie parameters ontwikkeld: een combinatie van
de lengtegroei, de groeisnelheid van de wervelkolom
(beide te bepalen uit röntgen opnamen) en de EMG
spieractiviteit rond de wervelkolom. Er is een driedimensionaal
model ontwikkeld voor scoliotische
instabiliteit, als gevolg van een lokaal optredend
verschil in groeisnelheden. De verhouding tussen
de lokale groeisnelheden van het bot, spieren en
ligamenten is maatgevend, zowel voor het ontstaan
als voor de progressie/redres van de scoliotische
vervorming. Met in de handel verkrijgbare meetapparatuur
kan de benodigde informatie worden
verkregen. De mogelijkheden voor de orthopaedisch
chirurg zijn hierdoor vergroot.
resultaat na 10 jaar
Er zijn geen direct met het project
te maken hebbende ontwikkelingen. Wel is een Venibeurs
toegekend aan Esther Tanck van de Radboud
Universiteit Nijmegen, in nauwe samenwerking met
de Universiteit Twente, waarbij de opgedane kennis
van dit project is ingebracht.
gebruiker(s)
Ambroise , Enschede / BAAT Medical
Engineering, Hengelo / Basko BV, Zaandam /
Biomet Merck, Zwijndrecht / OrthoDynamics,
Drachten / Sint Maartenskliniek, Nijmegen /
VU Medisch Centrum Amsterdam
MODELLING OF SAND WAVES IN
SHELF SEAS
04466
BBA
projectleider Prof.dr. S.J.M.H. Hulscher totale toewijzing
in euro 230.414,96
doelstelling
Doel was het identificeren van de praktijkproblemen
omtrent zandgolven in ondiepe zeeën
zoals de Noordzee en het verkrijgen van inzicht in
het middellange termijngedrag met betrekking tot de
migratie, evolutie en verandering in vorm van deze
zandgolven.
resultaat na 5 jaar
Met behulp van lineaire stabiliteitsanalyse
is aangetoond dat de zandgolven langzaam
kunnen migreren in de richting van de asymmetrie
van de waterbeweging. Voor de beschrijving van het
middellange-termijn gedrag is een numeriek simulatiemodel
ontwikkeld, waarmee de processen gedurende
evolutie en initieel ontstaan onderzocht kunnen
worden. Met behulp van dit model kan bijvoorbeeld
het herstel van zandgolven na baggeraktiviteiten
worden bestudeerd. De ontwikkelde modellen en
het verkregen inzicht kunnen gebruikt worden voor
optimalisering van management strategieën bij het
ontwerpen van offshore aktiviteiten.
resultaat na 10 jaar
Er zijn bij STW geen nieuwe ontwikkelingen
bekend.
gebruiker(s)
ACRB, Lemmer / ARGOSS, Marknesse /
Deltares, Delft / Koninklijke Marine, ’s-Gravenhage /
Rijkswaterstaat, Rijswijk / Statoil, Stavanger
(Noorwegen) / TNO, Utrecht / Universiteit Twente,
Enschede / Universiteit Utrecht
NIEUWE SPACER-VORMEN VOOR HET
OPTIMALISEREN VAN STOF-OVER-
DRACHT, VERVUILING EN ENERGIE-
VERBRUIK IN STROMINGSKANALEN
VAN MEMBRAANMODULEN
04473
BCA
projectleider Prof.dr.ir. T. Reith totale toewijzing in euro
271.970,00 octrooien Afstandhouder voor toepassing
in een membraanscheidingsinrichting en een
membraanscheidingsinrichting die een dergelijke
afstandhouder omvat totale inkomsten in euro 1.000,01
doelstelling
Membraanfiltratie wordt nadelig beïnvloed
door ophoping van niet doorgelaten componenten
aan het membraanoppervlak. Dit verschijnsel wordt
bestreden door het verhogen van de turbulentie langs
dat oppervlak. In membraanmodulen worden spacers
(netwerkachtige structuren) toegepast als afstandhouder
en als turbulentiepromotor. In dit project
wordt de invloed van spacers op de stofoverdracht,
vervuiling van het membraan en drukval onderzocht.
De resultaten zullen leiden tot het ontwikkelen van
stromingstechnisch en economisch gunstige, nieuwe
spacervormen.
resultaat na 5 jaar
Met een rekenmodel van het stromingsgedrag
is een optimale spacer geometrie
voor non-woven spacers bepaald. Dit optimum kon
ook experimenteel worden bevestigd. Daarentegen
verschilde de experimenteel bepaalde massa-tranfer
coëfficiënten voor spacers met gemodificeerde
filamenten aanzienlijk van die uit het model. Het
blijkt dat het gedrag van spacers met gemodifeerde
filamenten of gedraaide filamenten inferieur is aan
dat van de optimale non-woven spacer. Er is een
nieuwe multilaag spacer ontwikkeld. De buitenlagen
zijn non-woven met de optimale geometrie, de
middelste laag bestaat uit gedraaide filamenten.
Met deze nieuwe spacer in de membraanmodule is
de massa transfer coëfficiënt 30 procent hoger dan
dat bij gebruik van een enkele optimale non-woven
spacer. Deze spacer is gepatenteerd. Bij gebrek aan
industriële belangstelling is de patentaanvraag niet
gecontinueerd.
resultaat na 10 jaar
Na het vervallen van het octrooi in
2005 zijn er geen verdere ontwikkelingen.
gebruiker(s)
Aquamarijn Microfiltration BV, Zutphen /
Delstar Technologies, Almondsbury, Bristol (Groot
Brittannië) / DSM Research BV, Geleen / Netlon Ltd,
Blackburn (Groot Brittannië) / TNO, Zeist /
X-Flow BV, Enschede
49

50
IMPROVED PERFORMANCE OF
SILICA- AND CARBON BLACK-
FILLED ELASTOMERS: A.O. THE
GREEN TYRE
04489
BCA
STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
projectleider Prof.dr.ir. J.W.M. Noordermeer totale toewijzing
in euro 622.647,33 contracten Samenwerking
onderzoek: Vredestein Banden BV, Flexsys Holding,
DSM Elastomers BV, Schill & Seilacher GmbH &
Co., Rubber Stichting, WITCO Organosilicons
octrooien Polymeersamenstelling, gevulcaniseerde
rubber en vormdelen hiervan totale inkomsten in euro
68.067,03
doelstelling
Natuurlijke/synthetische rubbers worden
versterkt met vulstoffen. Meestal wordt hiervoor roet
gebruikt. Begin jaren negentig is het gebruik van silica
als vulstof ingevoerd in de bandentechnologie. Deze
geeft minder hysteretische verliezen in de banden. Dit
resulteert in een 30 procent verlaagde rol-weerstand
van de band en daardoor een besparing in brandstofverbruik,
bij verder gelijkblijvende overige eigenschappen:
de Green Tyre.
resultaat na 5 jaar
Er is inzicht verkregen in de chemische
en fysische werking van coupling agents tussen silica
en rubber. Deze agents dienen een dubbel doel: aanpassing
van de polariteit van het silica-oppervlak aan
dat van de rubbers, ten behoeve van de mengbaarheid;
chemisch koppeling tussen de silica en het rubber.
Het onderzoek heeft geleid tot een directe efficiëntieverbetering
van het mengproces bij een van de deelnemende
bedrijven; een octrooi voor bredere inzetbaarheid
van de technologie in motorophangingen uit
EPDM-rubber voor automobielen; onderbouwing van
een EU-project om mengtechnieken te ontwikkelen,
die speciaal voor deze technologie zijn uitgelegd.
resultaat na 10 jaar
In Europa is de silica-technologie in
banden-loopvlakken sterk ingevoerd geraakt. De EU
heeft de wetgeving aangenomen, welke vanaf 2012
een rolweerstands energie-label van banden vereist.
Silica-technologie staat aan de basis van deze energie-besparing.
Een vervolgproject, gefinancierd door
de EU, is met veel succes afgerond. Naast rolweerstand-verlaging
is een significant verbeterde icetraction
van prototype banden bereikt. Er zijn verbeterde
coupling agents op de markt gebracht, die de
speelruimte en kwaliteit van het mengen van silica
en rubber in aanwezigheid van deze agents hebben
verruimd. Ook dat heeft geholpen bij een versterkte
invoering van deze technologie. Voortbouwend op de
vergaarde kennis lopen meerdere projecten in samenwerking
met landelijke en internationale bandenproducenten
om nog verdere stappen te kunnen maken.
gebruiker(s)
DSM Elastomers BV, Sittard / DSM
Research BV, Geleen / Flexsys Holding, Deventer /
Rubber Stichting, Enschede / Schill & Seilacher
GmbH & Co., Hamburg (Duitsland) / Universiteit
Twente, Enschede / Vredestein Banden BV, Enschede
/ WITCO (Europe) S.A. Meyrin, Genève (Zwitserland)
HEELFOOT
04588
ABA
projectleider Prof.ir. J.C. Cool totale toewijzing in euro
336.471,25 octrooien Prothese of orthese voor een
ledemaat van een menselijk lichaam (HEELFOOT)
doelstelling
Doel was de ontwikkeling van een hoogefficënte
voetprothese die symmetrisch lopen mogelijk
maakt. Nagegaan is welke dynamische krachtpatronen
in de voet en enkel moeten heersen tijdens de loopbeweging,
en met welke mechanische concept deze
energievrij kunnen worden gerealiseerd. Een hoogefficiënte
uitwisseling van potentiële, kinetische en
elastische energieën is mogelijk door toepassing
van energievrije systemen. In het ontwerp zou
een optimaal samenstel van meerdere Energievrije
Systemen, Rolling Link Mechanisms, en bandveren
zorg moeten dragen voor een symmetrisch en energiearm
looppatroon.
resultaat na 5 jaar
Het project is geslaagd. Er is een
nieuwe voetprothese ontworpen die tijdens het lopen
en het afrollen van de voet energie opslaat en weer
teruggeeft. In tegenstelling tot andere protheses kan
met de nieuwe voet ‘actief’ worden gelopen. Om
loopconfort en controle verder te verbeteren, staat
de prothese toe om rotaties van de knie en de
prothese te koppelen. Er zijn tot nu toe twee prototypes
getest. De resultaten met deze prototypen
onderschrijven de beoogde werking van de prothesevoet.
De prothese is vernoemd naar de titel van de
projectaanvraag en heet HEELFOOT, ‘Highly Efficient
Energetic Locomotion foot’. Op het ontwerp is door
STW octrooi aangevraagd. Een producent voor de
prothese is echter nog niet gevonden.
resultaat na 10 jaar
Er is geen industriële partner gevonden
om het octrooi te commercialiseren. Het octrooi is
in 2005 vervallen. Er zijn geen verdere ontwikkelingen.
gebruiker(s)
Ambroise, Enschede / BAAT Medical
Engineering, Hengelo / Basko BV, Zaandam /
OrthoDynamics, Drachten / Roessingh Research and
Development, Enschede / Sint Maartenskliniek,
Nijmegen / USMC Europe BV, Alphen aan de Rijn
COMBINATORIAL LIBRARIES OF
SYNTHETIC RECEPTORS FORIN
VITRO AND IN VIVO QUANTITATION
OF DRUGS AND DRUG METABOLITES
04624
ABA
projectleider Prof.dr.ir. D.N. Reinhoudt totale toewijzing in
euro 529.201,00 totale inkomsten in euro 24.957,91
doelstelling
Doel was de ontwikkeling van een algemeen
geldende strategie voor het aantonen en kwantificeren
van farmaceutica en hun metabolieten, gebaseerd op
de ontwikkeling van synthetische receptor moleculen.
Dergelijke synthetische receptoren hebben het als
voordeel boven natuurlijke antilichamen dat ze stabiel
zijn en gemakkelijk gelabeld kunnen worden voor een
detectie in een immunoassay. Bij de synthese van de
receptoren is gebruik gemaakt van een combinatie
van supramoleculaire bouwstenen, zoals calixarenen,
cavitanden en cyclodextrines.
resultaat na 5 jaar
Het project is gedeeltelijk geslaagd.
Een praktisch systeem voor de screening van drugs is
niet gerealiseerd. Wel is via de aanpak van zelf
organiserende systemen (dat wil zeggen complexering
via non-covalente verbindingen) een aantal platforms
gesynthetiseerd die specifiek een aantal gastmoleculen
reversibel kunnen binden. Deze platforms
bestaan uit dubbele rozetten bestaande uit twee
bouwstenen van eenvoudige cyclische verbindingen
(melamines, barbituraten en cyanuraten) die via
waterstofbruggen bijeen worden gehouden. Door
het aanbrengen van zijgroepen op de bouwstenen
kan er functionaliteit aan het platform worden
toegevoegd. Aangetoond is dat de rozetten in een
membraansysteem stabiel blijven en hun eigenschappen
behouden. De betrokken farmaceutische bedrijven
voorzien overigens nog geen directe toepassing.
resultaat na 10 jaar Er zijn geen verdere ontwikkelingen.
gebruiker(s)
DSM Coating Resins, Zwolle / DSM Fine
Chemicals, Geleen / NV Organon, Oss / Pepscan
Presto BV, Lelystad / Schering-Plough Nederland BV,
Oss / Solvay Pharmaceuticals BV, Weesp /
Universiteit Utrecht / Wageningen Universiteit &
Researchcentrum, Wageningen

STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
NEAR-INFRARED AND
PHOTO-ACOUSTIC MONITORING
AND IMAGING OF BLOOD
PERFUSION
04661
BCA
projectleider Prof.dr. A.G.J.M. van Leeuwen totale toewijzing
in euro 560.352,00 totale inkomsten in euro 500,00
doelstelling
In dit onderzoek werd beoogd een instrument
te ontwikkelen waarin 3 technieken gecombineerd
worden om in weefsel de doorbloeding, het
doorgevoerde bloedvolume en de oxygenatie in één
keer te meten. Tevens diende er een afbeelding
gemaakt te worden. De te integreren technieken waren
laser-Doppler flowmetry, infrarood spectro-scopie
en foto-akoestiek. De eerste toepassing zou in dierexperimenten
plaatsvinden, daarna zou de apparatuur
gebruikt worden voor diagnostiek aan pasgeborenen.
Gemikt wordt op een veel bredere toepassing, bijvoorbeeld
in de mammografie of plastische chirurgie. Een
en ander zal afhangen van de te bereiken nauwkeurigheid
met betrekking tot de te bemeten plaats (resolutie)
en diepte waarmee in het weefsel doorgedrongen
kan worden voor meting en afbeelding.
resultaat na 5 jaar
Er is een product uit dit onderzoek
voortgekomen. Bovendien is uitgezocht hoe dat product
in een meetproces en voor afbeelding gebruikt moet
worden. Bovenal is er achtergrondkennis gegenereerd
die voor toekomstige uitontwikkeling door een commerciële
gebuiker van belang is. De eerste twee technieken
zijn al vrij ver ontwikkeld, met de derde zijn in een voorstudie
goede resultaten behaald. In de kliniek zijn metingen
verricht, onder andere aan de hersendoorbloeding en
dus zuurstofvoorziening van te vroeg geborenen (neonaten).
Al met al valt niet te verwachten dat de technologie
op korte termijn door bedrijven opgepikt zal worden.
resultaat na 10 jaar
Het onderzoek naar combinatie van
technieken is niet voortgezet. Wel is fotoakoestiek
als zelfstandige techniek verder ontwikkeld. De ontwikkelde
akoestische sensor is gebruikt om de eerste
fotoakoestische afbeeldingen ooit te maken van groeiende
tumoren. Concreet resultaat is de samenwerking
in de afgelopen jaren met ESAOTE Europe BV (voorheen
Pie Medical), de industriële gebruiker in dit
project. Deze heeft geleid tot de eerste stappen naar
de integratie van fotoakoestiek met echografie. Dit
proces wordt hopelijk de komende jaren afgemaakt.
gebruiker(s)
Philips, Eindhoven / Philips Research
Europe, Eindhoven / Pie Medical Equipment BV,
Maastricht / Technische Universiteit Eindhoven /
Universitair Medisch Centrum Groningen / Universitair
Medisch Centrum St. Radboud, Nijmegen / Universitair
Medisch Centrum Utrecht / Universiteit Twente,
Enschede
MICROACTUATOR SYSTEMS FOR
NANOPOSITION CONTROL
04886
BBA
projectleider Prof.dr. M.C. Elwenspoek totale toewijzing
in euro 490.124,38 totale inkomsten in euro 24.800,00
doelstelling
Bij de toepassing van microactuatoren
voor het realiseren van kleine verplaatsingen is in
het algemeen geen goede positiebepaling on-chip
voorhanden. Het doel van dit onderzoek is om
positiebepaling op nanometer schaal mogelijk te
maken door gebruik te maken van slimme structuren
en meetmethoden. Voorbeelden van systemen
die zouden kunnen worden uitgerust met een
micro-actuator zijn de beweging van microlensjes
en/of -spiegels in CD-spelers en scanning tunneling
microscopen.
resultaat na 5 jaar
Een capacitieve positiesensor is
ontwikkeld. Deze sensor meet de periodieke verandering
van de capaciteit tussen twee microstructuren,
waarvan er een kan bewegen. In deze structuren is
een periodiek patroon geëtst. De bereikte nauwkeurigheid
is circa 10 nanometer. Bij het onderzoek
betrokken bedrijven zijn zeer geïnteresseerd, maar
voor concrete toepassingen is het op dit moment
nog te vroeg. Toepassingen bij MEMS comb-drive
actuatoren lijken echter binnen handbereik te liggen.
De onderzoekers hebben bij STW een verlenging
van het project met een jaar aangevraagd om de
positiesensor verder te kunnen verbeteren en
mogelijke toepassingen nader te onderzoeken.
resultaat na 10 jaar
In het onderzoek zijn verschillende
principes onderzocht die on-chip zijn gerealiseerd
en nauwkeurigheden van 10-20 nm in positiebepaling
mogelijk maken. De structuren dienen meegeïntegreerd
te worden met de actuatoren om dit mogelijk te
maken. Mede hierdoor, en door gebrek aan bedrijven
in Nederland die micro-actuatoren in hun producten
gebruiken hebben de positieve resultaten uit het
onderzoek geen vervolg gevonden in commerciële
toepassingen.
gebruiker(s)
Alcatel Vacuum Technology, Wijk bij
Duurstede / C2V, Enschede / IMEC, Leuven (België)
/ LioniX BV, Enschede / Microflown Technologies BV,
Zevenaar / Philips, Eindhoven / Philips Applied
Technologies, Eindhoven
U / universiteit utrecht
51

52
CATALYTIC MAGNETIC COLLOIDS
04112
BBA
STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
projectleider Prof.dr. G. van Koten totale toewijzing in euro
423.266,00 totale inkomsten in euro 4.540,00
doelstelling
Doel was de ontwikkeling van nieuwe
metallische katalysatoren als magnetisch colloïdale
suspensies voor hydrogeneringsreacties. Oplosbare
homogene katalysatoren worden omgevormd tot
heterogene katalysatoren door ze te koppelen aan
magnetische colloïden, die simpel door magnetisatie
en filtratie teruggewonnen kunnen worden. Om
dit te realiseren is kennis nodig over de synthese
van de katalysator, de synthese van de ‘linker’ tussen
katalysator en colloïdaal deeltje, en het gedrag
(colloïdale stabiliteit) van de combinatie van
katalysator en deeltje.
resultaat na 5 jaar
De voortgang van het onderzoek werd
gehinderd door het voortijdig vertrek van één van de
AIO’s. Het ‘proof of principle’ is vrijwel geleverd. Er is
aangetoond dat het mogelijk is colloïdale ijzeroxide
nanodeeltjes te synthetiseren die volledig uit oplossing
konden worden afgescheiden met high-gradient
magnetic separations. Deze deeltjes zijn vervolgens
bedekt met silicalagen waaraan de katalysatoren zijn
gekoppeld. Deze bedekte deeltjes blijven katalytisch
actief. De colloïdale stabiliteit in het reactiemengsel is
niet compleet, wat van invloed is op de efficiëntie van
de katalytische reactie, een magnetische scheiding is
wel mogelijk. Er is nog geen praktische toepassing
voorzien.
resultaat na 10 jaar Er zijn geen verdere ontwikkelingen.
gebruiker(s)
Avantium Technologies BV, Amsterdam /
BASF Nederland BV, De Meern / DSM Research BV,
Geleen / Shell Research and Technology Centre,
Amsterdam / Technische Universiteit Eindhoven /
Universiteit Utrecht
CLOSED CHEST CORONARY
SURGERY ON THE BEATING HEART:
TECHNICAL DEVELOPMENT OF AN
AUTOMATED BYPASS GRAFTING
METHOD
04183
AA0
projectleider Prof.dr. C. Borst totale toewijzing in euro
862.593,08 contracten Optie: Universiteit Utrecht,
MEDTRONIC Inc.; Geheimhouding: Medtronic
Bakken Research Center BV, TNO, AMC, Erasmus
MC, TUD-WMTBE, TUD-WMTTM, TUD octrooien
Vascular Anastomotic Bonding Device; Vascular
Anastomotic Bonding Device (Ribbon II); Anatomose-inrichting
doelstelling
Het aanbrengen van bypasses op kransslagaders
is een zware operatie die risico’s met zich
meedraagt voor de chirurgische noodzakelijke handelingen
en uiteindelijk kan leiden tot sterfte. Een deel
van die risico’s is toe te schrijven aan het gebruik van
de hart-longmachine. Een minder invasieve methode
voor bypassoperaties zou lagere risico’s, een korter
verblijf in het ziekenhuis en een snellere revalidatie
kunnen betekenen. Minder invasief betekent in praktijk
een automatische methode om de bypass (donorader)
aan de kransslagader vast te zetten in een relatief
korte tijd, en wel op het kloppende hart (gebruik -
makend van de zogeheten Octopus-technologie).
resultaat na 5 jaar
Het onderzoek heeft veel waardevolle
achtergrondkennis opgeleverd over de materiaaleigenschappen
van bloedvaten en over het koppelen van
bloedvaten met mechanische componenten. Aanvan -
kelijk toonde Medtronic veel interesse in het onderzoek
en in de resultaten, wat tot uiting kwam in de
substantiële ondersteuning. De door de STW-onderzoekers
zelf opgelegde eisen bleken uiteindelijk te
hoog gegrepen. Medtronic koos uiteindelijk voor een
systeem dat gebaseerd was op ‘draadloze’ magnetische
verbindingen. Johnson @Johnson werd benaderd,
maar die firma had inmiddels gekozen voor een ander
Nederlands concept, de Suyker-connector. Uiteindelijk
moest geconcludeerd worden dat de tot nu toe gerealiseerde
verbindingen wel snel aan te brengen waren,
maar niet meteen lekvrij. De octrooiaanvragen werden
niet verder doorgezet. Studie aan de materiaaleigenschappen
leverde op dat varkensvaten elastischer
zijn dan menselijke vaten. Maximum waarden voor
stress en rek zijn niet zondermeer van toepassing op
menselijke vaten. Een factor die vele modelstudies zal
beïnvloeden. Overigens kunnen bloedvaten aanzienlijk
worden uitgerekt zonder dat er lek of schade optreedt.
resultaat na 10 jaar Er zijn geen verdere ontwikkelingen.
gebruiker(s)
Academisch Medisch Centrum, Amsterdam
/ Antonius Ziekenhuis, Nieuwegein / Erasmus MC,
Rotterdam / Medtronic Bakken Research Center BV,
Maastricht / TNO Industrie en Techniek, Eindhoven /
Universitair Medisch Centrum Utrecht
TOETSING VAN DE INTERNE
KWALITEIT VAN BLOEMBOLLEN MET
BEHULP VAN IN VIVO NMR
04394
BAA
projectleider Prof.dr. C. Kollöffel totale toewijzing in euro
227.426,58
doelstelling
Door suboptimale bewaar- en plantomstandigheden
kunnen in bloembollen fysiologische
afwijkingen ontstaan. Dit leidt vaak tot bloemknopverdroging
en misvorming van de bladeren in aanleg
in de bol. Dit is niet van buitenaf zichtbaar, maar
wordt pas duidelijk na het planten. Het onderzoek
richtte zich op het krijgen van meer inzicht in de
processen dien van invloed zijn op het ontstaan van
deze afwijkingen.
resultaat na 5 jaar
De verwachting was dat veranderingen
in de waterstatus betrokken zou zijn bij het ontstaan
van de afwijkingen. Onder andere met magnetic
resonance imaging (MRI) in hele bollen werd dit
bestudeerd. Bij tulpenbollen vond men geen eenduidig
resultaat. Bij leliebollen kon worden geconcludeerd
dat een aantal parameters, watergehalte, waterpotentiaal
en relaxatietijd, kan worden gebruikt om
verschillende soorten schade van elkaar te onderscheiden.
De methode biedt perspectief voor de
toetsing van de interne kwaliteit van bloembollen.
Tot nu toe is de techniek te duur voor routinematig
onderzoek. In de toekomst zullen on-line toepassingen
zeker haalbaar zijn.
resultaat na 10 jaar
Helaas zijn over dit project geen
utilisatiegegevens na 10 jaar bekend. De projectleider
is enige jaren geleden met emiritaat gegaan en zijn
onderzoeksgroep is opgeheven.
gebruiker(s)
DLV, Lisse / KAVB, Bovenkarspel /
Koelhuis Hillegom BV, Hillegom / NTS-amaryllis,
De Lier / NTS-lelie, Pijnacker / Van Zanten
Flowerbulbs BV, Hillegom / WLTO Advies,
Grootebroek

STRUCTURAL AND ELECTRONIC
DEFECTS AT THE INSULATOR/
SEMICONDUCTOR INTERFACE
OF THIN-FILM TRANSISTORS:
THE ROLE OF HYDROGEN
04407
CBA
STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
projectleider Prof.dr. R.E.I. Schropp totale toewijzing in
euro 158.370,00 totale inkomsten in euro 48.894,82
doelstelling
In vlakke beeldpanelen van laptop
computers, LCD monitoren, en diverse draagbare
elektronische apparaten worden dunne film transistoren
(TFTs) gebruikt waarmee het beeld pixelsgewijs
wordt opgebouwd. De karakteristieken van deze
transistoren zijn vaak niet stabiel en kunnen
verschuiven. Het doel van het onderzoek was het
cruciale isolator/halfgeleider grensvlak in TFTs
bestuderen en door optimalisatie van de dunne
lagen betere en stabielere schakelkarakteristieken
verkrijgen.
resultaat na 5 jaar
Een nieuwe depositiemethode is
ontwikkeld waarmee zowel de isolatorlaag als de
halfgeleiderlaag op dunne glazen substraten kan
worden aangebracht. Deze methode levert uitzonderlijk
goede en stabiele karakteristieken en is economisch
interessant vanwege het effectieve gebruik
van grondstoffen en hoge fabricagesnelheid. Een
gepatenteerde procedure is ontwikkeld voor de
fabricage van stabiele transistoren en inzicht is
verworven in de fysische eigenschappen van de
lagen die van belang zijn voor de stabiliteit van de
transistoren die vooral van belang is in de grotere
panelen (HDTV) en toekomstige toepassingen met
organische LED’s (OLEDs).
resultaat na 10 jaar
Bij STW zijn geen verdere ontwikkelingen
bekend.
gebruiker(s)
Akzo Nobel Chemicals BV, Arnhem /
Philips Research / SenterNovem Utrecht / Shell
International BV, ’s-Gravenhage
DEVELOPMENT OF CONSUMER
GOOD PRODUCTS WITH OPTIMAL
ANTIOXIDANT COMPOSITION
04443
CCA
projectleider Dr. J.A. Post totale toewijzing in euro
968.794,08 contracten Samenwerking onderzoek:
Unilever R & D, Universiteit Utrecht totale inkomsten in
euro 1.225.206,58
doelstelling
Zuurstofradicalen spelen een belangrijke
rol in het verouderingsproces. Radicalen beschadigen
lipiden, (receptor) eiwitten, transcriptiefactoren en
DNA, waardoor cellen degenereren en ontaarden in
kankercellen of afsterven. Voedingsmiddelen met de
juiste compositie aan antioxidanten (AO) kunnen een
bijdrage leveren om dit degeneratieproces tegen te
gaan. Doel van het programma was het genereren van
kennis over de effectiviteit van AO als bescherming
tegen de invloed van radicalen op cellulair en subcellulair
niveau. De AO’s zijn gescreend op hun effectiviteit
(als functie van concentratie), en gescreend op onderling
synergisme of antagonisme. Dit leidt tot relaties
tussen de structuur van AO, hun redox potentiaal
en effectiviteit. Essentieel in het programma was
het integraal bestuderen van de vele verschillende
aspecten van zuurstof beschadiging in de cel en de
werking van AO hierop.
resultaat na 5 jaar
De onderzoeksdoelen zijn bereikt.
Er zijn vijf nieuwe assays voor het aantonen van
oxidatieve stress op het cellulaire systeem ontwikkeld
en beschikbaar als screeningsinstrument. Deze
assays zijn uitgebreid beschreven in protocollen
die aan Unilever zijn overgedragen, en daarna
gepubliceerd. Door Unilever is een aantal fruit-,
groenten- en andere plantenextracten (bijvoorbeeld
kruiden uit de traditionele geneeskunde) met de
assays gescreend. De resultaten lieten zien dat in
sommige gevallen de extracten of antioxidanten
niet alleen een additioneel effect, maar ook een
synergistisch effect vertoonden. Op basis van de
resultaten uit de screening introduceerde Unilever
recent in Duitsland een nieuw dieetmargarine waaraan
de antioxidanten zijn toegevoegd.
resultaat na 10 jaar
Er zijn geen direct met het project
gerelateerde ontwikkelingen.
gebruiker(s)
Unilever R & D, Vlaardingen / Vrije
Universiteit Amsterdam
TIME-RESOLVED SPECTRO-
SCOPIC IMAGING USING
CW EXCITATION
04538
BBA
projectleider Prof.dr. H.C. Gerritsen totale toewijzing in
euro 122.521,00
doelstelling
Het project was onderdeel van het
Pionierprogramma van de aanvrager dat tot doel
heeft ultra-snelle microscopisch imaging systeem
te ontwikkelen en evalueren met fluorescentie levensduren
als contrastmethode. In dit project is gebruik
gemaakt van cw excitatie van fluorescentie in combinatie
met een snelle (tweedimensionale) CCD camera
voor het monitoren van het transport van gelabelde
eiwitten en enzymen in biologische systemen.
resultaat na 5 jaar
Het project heeft een zeer gevoelige
en snelle fluorescentiemicroscoop opgeleverd waarmee
2500 beelden per seconde geregistreerd kunnen
worden. De snelheid wordt in de praktijk beperkt door
de hoeveelheid beschikbaar fluorescentie signaal.
Met de microscoop kon onder andere de diffusie van
‘single molecules’ in polymeren worden afgebeeld
met snelheden tot 200 beelden seconde. Hierbij zijn
quantum dots gebruikt als fluorescente labels. Thans
wordt de microscoop gebruikt voor de studie van
modelmembraansystemen met fluorescent gelabelde
membraaneiwitten en in door NWO-ALW gefinancierd
onderzoek (Van molecuul tot organisme).
resultaat na 10 jaar
Bij STW zijn geen verdere ontwikkelingen
bekend.
gebruiker(s)
Erasmus MC, Rotterdam / Leids
Universitair Medisch Centrum, Leiden / Nikon
Europe BV, Badhoevedorp / Shell Global Solutions
International BV , Amsterdam / TNO, Zeist /
Unilever R & D, Vlaardingen / Universiteit Leiden /
Universiteit Utrecht
53

54
STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
NEW INSTRUMENTS IN THE RISK
ASSESSMENT OF CHEMICALS IN
WATER AND SOIL INCORPORATING
BIO- AVAILABILITY AND COMPLEX
MIXTURES
04552
BCB
projectleider Dr. J.L.M. Hermens totale toewijzing in euro
318.374,00
doelstelling
Risico-evaluatie van milieuverontreininging
is complex als het gaat om mengsels van stoffen.
Biomimetische extractie van milieumonsters kan ertoe
leiden dat het risico van klassen van verbindingen,
in plaats van de individuele stoffen, kan worden vastgesteld.
Doel was een methode ontwikkelen die bruikbaar
is in risicoschatting van milieuverontreiniging.
resultaat na 5 jaar
Een nieuwe methode is ontwikkeld
en gevalideerd, waarmee gifstoffen uit water-, bodemen
sedimentmonsters zodanig worden geëxtraheerd
dat deze representatief zijn voor blootstelling van
organismen in het milieu. Onderzoekers bij
ExxonMobil, Proctor&Gamble en Rijkswaterstaat
(RIZA) passen de methode in hun eigen praktijk toe.
resultaat na 10 jaar
De methodiek voor het meten van de
biologisch beschikbare concentraties in bodem en
sediment was zeer succesvol. Het heeft geleid tot een
reeks van goed geciteerde artikelen in toonaangevende
wetenschappelijke tijdschriften op het gebied van
‘environmental sciences’, en de methodiek wordt nu
door verschillende onderzoeksgroepen in Europa en de
VS toegepast. Daarnaast hebben de resultaten geleid
tot deelname aan vier onderzoeksprojecten binnen het
6e kaderprogramma van de EU. Omdat informatie over
beschikbaarheid een belangrijk aspect is binnen de
risicobeoordeling van bestaande stoffen (EU REACH
programma) is er zowel vanuit de overheid als industrie
grote belangstelling voor dit onderzoek. Vanuit de
chemische industrie (European Chemical Industry
Council, CEFIC) zijn drie onder zoeksprojecten gefinancierd
waarin de methodiek verder ontwikkeld is en toepasbaar
is gemaakt voor andere groepen organische
microverontreinigingen. Op nationaal niveau is er interesse
vanuit ingenieursbureaus ontstaan om de methodiek
toe te passen in locale risicobeoordelingen. Ook in
STW-project (06364) is dezelfde methode toegepast.
gebruiker(s)
ExxonMobil Chemical Europe, Inc.,
Machelen (België) / Ministerie van Volkshuisvesting,
Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, ’s-Gravenhage
/ Nederlandse Aardolie Maatschappij BV, Assen /
Procter & Gamble, Cincinnati (Verenigde Staten) /
Procter & Gamble, Strombeek-Bever (België) /
Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en
Afvalwaterbehandeling, Lelystad / Rijksinstituut voor
Kust en Zee, Haren/Kamperland / Rijksinstituut voor
Volksgezondheid en Milieu, Bilthoven
A DEFECTIVE LIVE VACCINE FOR
PROTECTION AGAINST FELINE
INFECTIOUS PERITONITIS
04600
BBB
projectleider Prof.dr. P.J.M. Rottier totale toewijzing in euro
440.134,00 octrooien Corona-virus-like particles
comprising functionally deleted genomes. (deleted
corona) totale inkomsten in euro 30.000,00
doelstelling
Doel was de ontwikkeling van een vaccin
tegen het coronavirus dat bij katten een fatale buikvliesontsteking
veroorzaakt, het feline infectieuze
peritonitis virus (FIPV). De aanpak omvat (1) het
opzetten van een reverse genetics system voor FIPV,
(2) het identificeren van genen die verantwoordelijk
zijn voor de virulentic en (3) het genereren van levende
verzwakte virusvarianten en het testen daarvan als
kandidaat vaccin.
resultaat na 5 jaar
De doelen zijn bereikt. Met de gekozen
strategie (targeted RNA recombination) werden de
genen geïdentificeerd die, bij verwijdering, verzwakte
virussen opleverden. Twee kandidaat vaccins bleken
uitstekend te beschermen tegen infectie met het
lethale FIPV. Deze vaccins zijn werkzaam tegen een
bepaalde serogroep van kattencoronavirussen. In
een vervolgproject wordt de onderzoeksstrategie ingezet
voor de ontwikkeling van nieuwe en breder inzetbare
vaccins. Vervolgproject: 06029 ‘Live attenuated
vaccines against feline infectious peritonitus virus
and other feline pathogens’.
resultaat na 10 jaar
Een van de kandidaat vaccins werd
verder verzwakt en veiliger gemaakt door het wijzigen
van de genoomorganisatie van het virus door het aanbrengen
van een volgordeverandering in de genen
coderend voor de virale structurele eiwitten. Dit virus
bleek nog steeds goed te vermeerderen in cultuurcellen
en was volledig avirulent in jonge katjes. Het
bleek een uitstekend vaccin dat niet alleen bescherming
gaf tegen infectie met een virulent FIPV van
hetzelfde (dat wil zeggen homologe) serotype, maar
ook tegen infectie met het in het veld dominante – en
daardoor meer relevante – FIPV serotype I. Deze laatste
bescherming bleek niet gebaseerd te zijn op virusneutraliserende
immuunactiveit maar op cellulaire
immuniteit. Onderhandelingen met een groot internationaal
vaccinbedrijf over een licentie, gekoppeld aan
verdere uitontwikkeling, registratie en marketing van
het vaccin, zijn in een gevorderd stadium.
gebruiker(s) Intervet International BV, Boxmeer
A NEW GENERATION OF ANTI-
BIOTICS: SYNTHETIC PEPTIDES
AND PEPTIDOMIMETICS WHICH
BLOCK PORINS OF GRAM-NEGATIVE
BACTERIA
04602
AAA
projectleider Dr. A.J.W. van Alphen totale toewijzing in
euro 322.219,00
doelstelling
In dit project worden combinatoriële chemie
benaderingen al dan niet in samenhang met ‘structure
based design’ gebruikt om te komen tot nieuw stoffen,
die in staat zijn de groei van bacteriën te remmen
door blokkering van hun voedselkanalen. In de
benadering gevolgd bij het ID-Lelystad worden peptide
bibliotheken bereid en vervolgens bestudeerd op hun
groeiremmend vermogend bij het RIVM te Bilthoven.
In Utrecht worden eventuele ‘hits’ uit deze screening
gevalideerd. Ook vindt in Utrecht structure-based
design plaats en de ontwikkeling van combinatoriële
chemie voor peptidomimetica en aanverwante
potentiële blockers van de poriën. Het RIVM ontwikkelt
methoden voor het bestuderen van de groeiremming
en het screenen van de aangeleverde stoffen.
resultaat na 5 jaar
Aan de Universiteit Utrecht werden
twee benaderingen gevolgd: structure-based design
en combinatoriële chemie benaderingen voor peptidomimetica
gebaseerd op de peptidesequenties
voortgekomen uit de benaderingen vanuit ID-Lelystad.
Bij de structure-based benaderingen werd geprobeerd
de porie af te sluiten door (1) Een chemische stof aan
te bieden die kan binden aan de ‘restrictielus’ en op
deze manier de ‘deksel’ voor afsluiting effectiever te
maken. (2) Het ontwerpen van moleculaire ‘kurken’
die tegelijkertijd de drie kanalen van het porine
trimeer kunnen afdichten. Bij het RIVM werden testen
uitgevoerd op de bij ID-DLO Lelystad aangeleverde
peptidebanken. Deze testen werden uitgevoerd op een
groei assay met verschillende E.coli stammen.
resultaat na 10 jaar
Vijf jaar geleden bij beëindiging van
het project was de gebruikerscommissie van mening
dat de nieuwe antimicrobiële benadering verder
onderzoek noodzakelijk maakt voordat toepassing
kon worden verwacht. Door het ontbreken van verdere
financiering en het ontbreken van onderzoeksactiviteiten
op dit gebied in het Nederlands Vaccin Instituut
heeft het project helaas echter geen verdere toepassing
opgeleverd.
gebruiker(s)
DSM Research BV, Geleen / Intervet
International BV, Boxmeer

MONOGLYCERIDE-EIWITSYSTEMEN
04608
BAA
STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
projectleider Prof.dr. B. de Kruijff totale toewijzing in euro
323.188,00 totale inkomsten in euro 20.000,00
doelstelling
Monoglyceriden (MG) worden in de industrie
toegepast als grondstof voor het structureren van
onder andere voedingsproducten. MG-eiwitsystemen
bieden interessante perspectieven voor het ontwikkelen
van nieuwe producten. Eiwitten zijn commercieel
interessante additieven omdat de Nederlandse zuivelindustrie
bulkhoeveelheden eiwitten produceert waar
nieuwe afzetmogelijkheden voor worden gezocht.
Doel van het project was kennis te verkrijgen van
MG-eiwitsystemen waarbij de aard van het monoglyceride
(al dan niet verzadigd), de oppervlaktelading
van cosurfactants, het fasegedrag en de aard van
het eiwit en preparaatcondities zullen worden
gevarieerd. Hiermee zullen nieuwe producten in de
voeding kunnen worden ontwikkeld, zoals spreads
met een zeer laag vetgehalte.
resultaat na 5 jaar
Het project is wetenschappelijk gezien
geslaagd, maar de utilisatie is beperkt gebleven.
Het onderzoek leverde kennis op over het effect
van eiwitten op monoglyceride dispersies in diverse
organisatievormen en toonde de manier aan waarop
eiwitten in interactie komen met monoglyceride
dubbellagen in water. Tevens werden 2H-NMR
technologiën ontwikkeld die in samenhang met
gedeutereerde monoglyceriden het mogelijk maakten
in industriële preparaten de organisatievorm van het
monoglyceride (en daarmee de fase) vast te stellen.
Een directe en concrete toepassing in de vorm van
een product is niet gerealiseerd. Verrassende bevindingen
werden gedaan naar het effect van eiwitten
op de stabiliteit van met name de voor toepassingen
interessante coagelfase van monoglyceriden. Op een
manier die specifiek was voor het type eiwit werd
zowel stabilisatie als destabilisatie van de coagel
waargenomen.
resultaat na 10 jaar
Er zijn geen verdere ontwikkelingen
te melden.
gebruiker(s)
Cosmoferm BV, Delft / Friesland
Corporate Research, Deventer / Kerry Bio-Science
Almere, Almere / Unilever R & D, Vlaardingen
CARBOHYDRATE CONTROL OF GENE
EXPRESSION IN PLANTS
04657
BBB
projectleider Prof.dr. J.C.M. Smeekens totale toewijzing
in euro 425.084,00 contracten Geheimhouding: UU,
Monsanto Holland BV; Overdracht: UU, Expressive
Research BV oc trooien Werkwijze voor het selecteren
van genetisch getransformeerde cellen (trehalose);
Method for en han cing the disease resistance in plants
by altering trehalose-6-phosphate levels. (Increased
Immunity) totale inkomsten in euro 45.378,02
doelstelling
Het doel van dit project was de functie van
trehalose metabolisme in planten en dan met name
de sleutelrol van Trehalose-6-fosfaat (T6P) verder te
ontrafelen om daarmee aspecten als oogstopbrengst
en gewasresistentie te verhogen. Dergelijke kennis
kan worden ingezet in de gewasverbetering waar
oogstopbrengst en gewasresistentie beiden belangrijke
veredelingskenmerken zijn.
resultaat na 5 jaar
Met succes zijn in Arabidopsis
thaliana de T6P-niveaus veranderd door de expressie
van genen coderend voor eiwitten betrokken bij
trehalose metabolisme, zoals T6P synthase, T6P
fosfatase en T6P hydrolase. De resultaten leidden tot
een gepatenteerde methode voor de verhoging van
ziekteresistentie in planten door aanpassing van de
T6P-niveaus. Tevens is in het project een methode
ontwikkeld voor de selectie van genetisch gemodificeerde
planten na de transformatie procedure, zonder
gebruik te maken van antibioticum selectie. Ook deze
methode is gepatenteerd.
resultaat na 10 jaar
Het is niet gelukt om een bedrijf te
vinden die het increased immunity-octrooi zou willen
overnemen. De onderzoekers hebben het octrooi eind
2004 laten vervallen. Het trehalose-octrooi is overgedragen
aan een bedrijf buiten de oorspronkelijke
gebruikerscommissie: Expressive Research BV. De
laatste informatie is dat de fase II nog niet is afgerond
en dat er nog geen sprake is van marktintroductie.
gebruiker(s)
ADVANTA Seeds BV, Rilland / DSM
Venturing and New Business Development, Heerlen
LONG TERM PERSPECTIVES
FOR PRODUCTION OF FUELS
FROM BIOMASS; INTEGRATED
ASSESSMENT AND RD&D
PRIORITIES
04678
BBB
projectleider Prof.dr. A.P.C. Faaij totale toewijzing in euro
39.894,83 totale inkomsten in euro 20.420,11
doelstelling
Dit tweejarige project is opgezet om
inzicht te krijgen in de mogelijkheden en de potentiele
performance van de productie van transportbrandstoffen
uit biomassa. Ook zullen de technologische
bottlenecks die nog op de weg van grootschalige
toepassing liggen worden geïnventariseerd. Het
project moet leiden tot een lange termijn R&D strategie
met betrekking tot de inzet van biobrandstoffen.
resultaat na 5 jaar
Ketenanalyses zijn uitgevoerd voor
verschillende processen waarmee bio-grondstoffen
kunnen worden omgezet in bio-brandstoffen. Op
de lange termijn lijkt de productie van waterstof en
ethanol uit hout en gras de meest aantrekkelijke
oplossing. In vergelijking met met benzine en diesel
zouden deze biobrandstoffen tegen concurrerende
prijzen kunnen worden geproduceerd. De opgedane
kennis is op vele plaatsen terecht gekomen, zowel
nationaal als internationaal. Voor de onderzoeksgroep
zelf heeft het project de basis gevormd voor een fors
aantal vervolgprojecten, onder andere gefinancierd
door NWO/SenterNovem, Shell en de EU.
resultaat na 10 jaar
Het onderzoek heeft de basis
gelegd voor allerlei vervolgonderzoek en op het
gebied van de toepassing van biomassa. Zo is de
groep ook zeer succesvol geweest bij het verwerven
van nieuwe onderzoeksprojecten, onder andere in
het NWO/SenterNovem-programma ‘Stimuleringsprogramma
Energieonderzoek’. De projectleider
André Faaij is uitgegroeid tot een autoriteit op zijn
vakgebied en wordt door overheid en bedrijven veelvuldig
om advies gevraagd. De conclusie uit het
STW-project dat de productie van waterstof en ethanol
uit hout en gras de meest aantrekkelijke oplossing
is voor de toepassing van biomassa, later tweede
generatie biobrandstoffen genoemd, is de laatste jaren
erg actueel gebleken.
gebruiker(s)
BIOFUEL BV, Heemskerk / BTG Biomass
Technology Group BV, Enschede / Energieonderzoek
Centrum Nederland, Petten / SenterNovem Utrecht /
Shell International BV, ’s-Gravenhage / TNO,
Apeldoorn
55

56
TRANSPLANTATION OF
SPERMATOGONIAL STEM CELLS
04790
BBA
STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
projectleider Prof.dr. D.G. de Rooij totale toewijzing in
euro 369.831,00 totale inkomsten in euro 45.378,02
doelstelling
Spermatogoniale stamcellen zorgen ervoor
dat gedurende het leven steeds nieuwe spermacellen
worden gevormd. Deze cellen zijn extra gevoelig voor
bestraling bij kanker. Het kunnen isoleren en bewaren
van stamcellen en daarna weer transplanteren zou
bijdragen aan het oplossen van het probleem van
onvruchtbaarheid door bestraling. Deze techniek is
ook van belang in de rundveefokkerij. Het doel was
om een methode te ontwikkelen voor de transplantatie
van deze stamcellen in knaagdieren en in kalveren
met als uiteindelijk doel toepassing in de mens.
resultaat na 5 jaar
In het onderzoek is aangetoond
dat het mogelijk is om stamcellen te isoleren en te
bewaren met cryopreservatie. Daarnaast bleek het
mogelijk om de cellen terug te brengen in testis
waarin alle stamcellen door bestraling waren gedood.
De stamcellen koloniseerden opnieuw de testis en
vertoonden stamcel activiteit. Voor de gebruikte
methoden zijn protocollen opgesteld. Op grond van
deze resultaten is een vervolgonderzoek ingediend
bij STW om dit onderzoek voort te zetten bij humane
kankerpatiënten.
resultaat na 10 jaar
Er zijn geen verdere gegevens
bekend.
gebruiker(s)
Erasmus MC, Rotterdam / Holland
Genetics v.o.f., Arnhem / ID-Lelystad BV , Lelystad /
Pharming Group NV, Leiden
V / vrije universiteit amsterdam
PROGRAM FOR DISCOVERY OF NOVEL
DRUGS, BASED ON THE UTILIZATION OF
A NATURALLY OCCURRING SOLUBLE
PROTEIN ANALOGUE OF THE NICO-
TINIC ACETYLCHOLINE RECEPTORS
04568
CBA
projectleider Prof.dr. A.B. Smit totale toewijzing in euro
497.732,00 contracten Samenwerking onderzoek:
NKI, Vrije Universiteit Amsterdam, Janssen Pharmaceutica;
Overig: Vrije Universiteit Amsterdam, Astra-
Zeneca Pharmaceuticals LP octrooien Analogues of
channel-coupled receptors and method ...; Water-soluble
ligand-binding proteins and analogs of ligand-gated
....; Crystal structure of acetyl choline binding protein
doelstelling
Acetylcholine binding protein (AChBP) is
een wateroplosbaar eiwit. Het heeft structurele
verwantschap met de nicotine acetylcholinereceptor
dat voorkomt in het membraan van zenuwcellen,
maar in tegenstelling tot het receptoreiwit kan AChBP
gekristalliseerd worden, en is zo geschikt om er met
röntgenkristallografie de 3D-structuur van te bepalen.
Doel van het project was AChBP te gebruiken als een
‘screening tool’ voor het ontwikkelen van nieuwe
medicijnen die aangrijpen op de nicotine en andere
neurologische receptoren.
resultaat na 5 jaar
Het project is nog niet afgerond. De
kristalstructuur van AChBP is inmiddels bepaald, wat
heeft geleid tot twee publicaties in Nature. Met een
aantal verbindingen (met bekende liganden en met
verbindingen geleverd door Janssen Pharmaceutica)
zijn co-kristallisatiestudies verricht. Het gen voor
AChBP is inmiddels geïsoleerd, gesequenced, en
gekloneerd in verschillende expressiesystemen.
De binding site en ligand affiniteit van het eiwit is
bepaald. Een begin is gemaakt met de constructie
van mutanten van AChBP die een bindingsprofiel
hebben vergelijkbaar met dat van andere receptoren.
resultaat na 10 jaar
De 3 octrooien die in het project
zijn gegenereerd zijn in 2001, 2005 en 2006 vervallen.
Er zijn geen verdere ontwikkelingen.
gebruiker(s)
Johnson & Johnson Pharmaceutical, Beerse
(België) / Solvay Pharmaceuticals BV, Weesp /
TNO, Rijswijk

IDENTIFICATION AND ISOLATION
OF A RESISTANCE GENE FOR
THE DEVELOPMENT OF STABLE
PHYTOPHTORA INFESTANCE
RESISTANCE IN POTATO
04605
A00
STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
projectleider Prof.dr. R.E. Koes totale toewijzing in euro
202.885,50
doelstelling
Het oorspronkelijke project had als doel om
met behulp van transposonmutagenese mutanten van
Petunia hybrida op te sporen die gemuteerd zijn in
genen die betrokken zijn bij ‘non-host’ resistentie
tegen Phytophthora infestans, om vervolgens deze
genen over te brengen naar onder andere aardappel
teneinde duurzame resistentie tegen dit pathogeen te
verkrijgen.
resultaat na 5 jaar
Snel na de start van het project bleken
de aannames die aan het voorstel ten grondslag lagen
onvoldoende gegrond. De strategie is gewijzigd en de
oorspronkelijke targets zijn gedeeltelijk gehaald: de
mutantenbank van Petunia is gereed gekomen. Een
alternatieve aanpak, de screening van ndr1-achtige en
eds1-achtige mutanten is nog niet succesvol gebleken.
Wel is voortgang geboekt met de nieuwe strategie: het
isoleren van HR-inducerende factoren van P. infestans
welke gebruikt kunnen worden voor de screening van
HR-mutanten van Petunia. Het project is voortijdig
afgesloten in verband met het vertrek van de onderzoeksleiders
in de groep en het vertrek van mede -
aanvrager.
resultaat na 10 jaar
Er zijn geen nieuwe resultaten te
melden. Het project is voortijdig afgesloten in verband
met het vertrek van de onderzoeksleiders in de groep
en het vertrek van de medeaanvrager.
GENETIC CONTROL AND
MODIFICATION OF INFLORESCENCE
DEVELOPMENT
04716
ACA
projectleider Prof.dr. R.E. Koes totale toewijzing in euro
391.247,33 contracten Geheimhouding: VU-ALW;
Geheimhouding: Enza Zaden BV, WUR-PRI, Innoseeds
BV, De Ruiter Seeds CV, Genetwister Technologies BV
octrooien Nucleic acid sequences that induce early
flowering
doelstelling
In de natuur bestaat een grote variatie in
de architectuur van bloeiwijzen van planten. Er kan
één bloem gevormd worden zoals bij de tulp of
meerdere zoals bij petunia’s. Deze verschillende
bloeiwijzen ontstaan uit het bloeiwijzedeelweefsel
(meristeem) van de planten. Het onderzoek richt
zich op de genetische basis van bloeiwijze- en
bloemontwikkeling. Deze kennis is van belang voor
de veredeling van zowel consumptiegewassen als
siergewassen.
resultaat na 5 jaar
Door mutatieanalyse zijn in de
petunia drie meristeem identiteitsgenen geïdentificeerd.
Deze zijn van belang voor het bepalen van
het type bloeiwijze: abbarant leaf and flower (ALF),
double top (DOT) en evergreen (EVG). Expressie
van DOT in transgene petunia’s gaf een dramatische
verandering: extreem vroege bloei, één bloem en
blad omgevormd tot bloemblad. Op grond van de
kennis van het vergelijkbare gen in zandraket had
men dit niet verwacht. Het induceren van vroege bloei
is vastgelegd in een octrooi.
resultaat na 10 jaar
Er zijn geen verdere gegevens
bekend.
gebruiker(s)
Enza Zaden BV, Enkhuizen / Florigene
Europe BV, Rotterdam / Genetwister Technologies
BV, Wageningen / LBO, Lisse / Plant Research
International, Wageningen / Syngenta Mogen BV,
Enkhuizen
W / wageningen universiteit
57

58
STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
MODELLING OF ANIMAL WELFARE:
THE DEVELOPMENT OF A DECISION
SUPPORT SYSTEM TO ASSESS
THE WELFARE-STATUS OF FARM
ANIMALS
04474
BCB
projectleider Prof.dr.ir. J.H.M. Metz totale toewijzing in
euro 12.495,96
doelstelling
Doel van het onderzoek was de ontwikkeling
van een beslissingsondersteunend systeem om
de welzijnsstatus van landbouwhuisdieren te evalueren.
De primair vraag was hoe wetenschappelijke
kennis systematisch ‘vertaald’ kon worden in dierenwelzijnscijfers.
resultaat na 5 jaar
Het project heeft een basaal denkmodel
opgeleverd voor de integrale beoordeling van dierenwelzijn
onder houderijomstandigheden, dat uniek
mag heten. Het denkmodel is omgezet in een computermatig
expertmodel dat de welzijnsstatus van zeugen
beoordeelt met een cijfer. Dit model heeft de vorm
gekregen van een beslissingsondersteunend systeem
(DSS) en kreeg de naam SOWEL. Het model is gevalideerd
op basis van een enquête onder internationale
deskundigen. Gewerkt wordt aan een patentaanvraag
op de rekenstructuur van het SOWEL model. SOWEL
is voornamelijk bruikbaar voor ingewijden. Breder
gebruik van het model vraagt om een softwarematige
omzetting naar gebruiksvriendelijker programmatuur.
resultaat na 10 jaar
Het project heeft een wezenlijk spoor
in de huidige benadering van dierenwelzijn achtergelaten,
nationaal en internationaal. Inmiddels zijn een
6-tal semantische modellen gemaakt Het heeft de
basis gelegd voor de definitie van dierenwelzijn zoals
die op dit moment door het Ministerie van LNV wordt
gehanteerd: Dierenwelzijn is de kwaliteit van leven
zoals die door het dier zelf ervaren wordt. Concrete
toepassingsvormen daarvan zijn een transparant
beleidsafwegingskader (‘TRAK’) en verschillende duurzame
houderijsystemen die ontwikkeld zijn op basis
van de behoeften van dieren, zoals de ComfortClass
voor varkens. Ook internationaal heeft het project z’n
bijdrage geleverd. Behalve ondersteuning van ethischbeleidsmatige
beslissingen over dierenwelzijn en hele
concrete spin-offs, zoals een patent(aanvraag) voor
een wroetapparaat voor varkens (Happy Rooter), kan
het semantisch modelleren van dierenwelzijn nu ook
de basis leggen voor een nieuwe theorie om dierenwelzijn
beter te begrijpen en vooral ook objectiever
meetbaar te maken.
gebruiker(s)
ID-Lelystad BV, Lelystad / IKC, Ede /
LTO Nederland, ’s-Gravenhage / Ministerie van LNV,
’s-Gravenhage / Vereni gings bureau van de
Dierenbescherming, ’s-Gravenhage / Wageningen
Universiteit & Researchcentrum, Wageningen
BIOCATALYTIC PRODUCTION OF
SPECIFIC OLIGOSACCHARIDES
04479
AAA
projectleider Dr.ir. A.E.M. Janssen totale toewijzing in euro
513.770,20
doelstelling
Niet-verteerbare oligosacchariden (NDO)
worden toegepast om de groei van bepaalde microorganismen
(bijvoorbeeld bifidobacteriën) in het darmkanaal
te stimuleren. In een enzymatische synthese
van oligosacchariden streeft men naar hoge substraatconcentraties.
Dat is mogelijk als er hoge reactietemperaturen
worden toegepast. De enzymen moeten
dan wel thermostabiel zijn. Glycosidases worden
daarom vaak gebruikt, maar die zijn niet selectief en
maken korte ketens. Het is te verwachten dat in de
darm micro-organismen aanwezig zijn in het bezit
van meer specifieke enzymen. Doel van het project
was productie van specifieke oligosacchariden met
een zo hoog mogelijke efficiëntie.
resultaat na 5 jaar
Het onderzoek is nog niet beëindigd.
De doelen zijn nog niet gehaald. Er zijn tot nu toe
drie nieuwe enzymen gekarakteriseerd. Hoewel het
onderzoek nog niet heeft aangetoond dat het mogelijk
is met deze enzymen lange oligosacchariden te
synthetiseren (meer dan drie glucose-eenheden), is
de interesse bij de gebruikers nog steeds aanwezig.
De technische en economische haalbaarheid is onderzocht
voor een synthese van oligosacchariden door
glycosidases, gevolgd door een ‘simulated moving
bed’ als downstream scheidingsproces.
resultaat na 10 jaar
De optie met Merck is niet geëffectueerd
en is in 2004 verlopen. Er zijn geen verdere ontwikkelingen.
gebruiker(s)
AVEBE UA, Foxhol / Borculo Domo
Ingredients, Zwolle / Cosun Food Technology Centre
(CFTC), Roosendaal / Danone Research BV,
Wageningen / DSM Food Specialties, Delft /
Friesland Corporate Research, Deventer / TNO, Zeist
/ Unilever R & D, Vlaardingen
ANAEROBE BIODEGRADATIE VAN
HEXACHLOORCYCLOHEXAAN
04483
ABA
projectleider Dr.ir. G. Schraa totale toewijzing in euro
157.720,92
doelstelling
Er zijn alleen al in Nederland meer dan 100
locaties die ernstig verontreinigd zijn met HCH-isomeren.
Biologische reiniging is één van de alternatieven
voor kostbare chemisch-fysische reinigingsprocessen.
Het doel van dit onderzoek was om een snelle anaërobe
dechlorering van HCH te bewerkstelligen, en daarbij
het dechloreringsproces zodanig te sturen, dat benzeen
als enige eindprodukt gevormd wordt. Dit kan dan uiteindelijk
leiden tot een volledig anaëroob mineralisatieproces,
dat goedkoper is dan bestaande methoden.
resultaat na 5 jaar
De doelen zijn bereikt. Uit monsters
van een verontreinigde industriële locatie zijn bruikbare
bacterieculturen geïsoleerd. De resultaten van
het project wijzen uit dat in met HCH vervuilde
bodems HCH-dechlorerende bacteriën aanwezig zijn,
die alle isomeren kunnen aanpakken. Een voorwaarde
was de activering van de micro-organismen door het
toevoegen van een geschikte elektronendonor. Ook
werd gevonden dat onder de in het Nederlandse
grondwater heersende temperatuur van zo’n 14°C
de afbraak van HCH goed en snel kan plaatsvinden,
maar dat de opstartsnelheid van de afbraak langer
duurt dan bij hogere temperaturen.
resultaat na 10 jaar
Voor een biologische bioremediatietechniek
voor met HCH verontreinigde bodems is in
Nederland en in het buitenland een omvangrijke markt.
Het principe van de in situ anaërobe afbraak van HCH
is toegepast in het veld in de vorm van een anaëroob
bioscherm op een locatie in Overijssel. De opzet van
een pilot, gecombineerd met een full scale sanering
van deze locatie is mede ondersteund door de resultaten
van het STW-project. De afbraak van HCH is zeer
succesvol. Zoals verwacht wordt de HCH omgezet in
benzeen en monochloorbenzeen. Het grondwater
wordt met deze stoffen vervolgens bovengronds
aëroob verder gereinigd. Hoewel de afbraak van benzeen
onder anaërobe omstandigheden is aangetoond,
is het onduidelijk welke factoren verantwoordelijk
zijn voor het wel of niet optreden van dit proces. Een
AIO-project en een STW-project (08053) zijn spin-off
projecten van het STW-project aan HCH afbraak.
gebruiker(s)
Akzo Nobel Chemicals bv, Arnhem /
Doelman Advies, Wageningen / NOBIS, gouda /
Provincie Overijssel, Zwolle / Tauw Deventer,
Deventer / TNO-MEP, Apeldoorn / Wageningen
Universiteit & Researchcentrum, Wageningen

MODELLING AND MEASUREMENT BY
PROXIMAL SENSING OF MULTIVARIATE
SPATIAL AND TEMPORAL DISTRIBU-
TIONS OF SOIL PROPERTIES AT FIELD
SCALE FOR PRECISION AGRICULTURE
04513
BBB
STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
projectleider Prof.dr.ir. J. Bouma totale toewijzing in euro
122.067,00 totale inkomsten in euro 1.370,00
doelstelling
In dit project is onderzocht hoe bodemeigenschappen
kunnen worden gemodelleerd met
behulp van proximal sensing technieken ten behoeve
van precisielandbouw. Bij precisielandbouw wordt
gestreefd naar een optimale afstelling van het
management, zoals zaaien en bemesten, op de
locale bodemcondities binnen een perceel. Dit moet
resulteren in een optimale gewasopbrengst en gewaskwaliteit
en minimale verliezen van meststoffen naar
het milieu.
resultaat na 5 jaar
Het onderzoek heeft geresulteerd
in de ontwikkeling van een methodiek voor plaatsspecifieke
kalk- en stikstofbemesting op basis van
bodeminformatie verkregen met sensorwaarnemingen.
Deze methodiek maakt deel uit van een beslissingsondersteunend
systeem voor precisielandbouw dat
aan de Wageningen Universiteit wordt ontwikkeld.
Op sensorgebied is naar voren gekomen dat met
ISFET-pH sensoren snel en accuraat de zuurgraad
van de bodem kan worden gemeten. Internationaal
gezien staat precisielandbouw sterk in de belangstelling.
Door de steeds strenger wordende milieunormen
wordt de kans op toepassing hoog ingeschat.
resultaat na 10 jaar
Door het beschikbaar komen van
de GPS-technologie en nauwkeurige gegevens van
satellieten is precisielandbouw realiteit geworden.
Landbouwers gebruiken deze nieuwe technologie
tegenwoordig op grote schaal. Het STW-project heeft
een kleine bijdrage mogen leveren aan de wereldwijde
research effort om dit mogelijk te maken.
gebruiker(s)
Akkerbouwbedrijf Gebr. van Bergeijk,
Zuidland / Plant Research International, Wageningen
/ Sentron Europe BV, Roden / Wageningen
Universiteit & Researchcentrum, Wageningen
A NEW DISEASE IN THE PREDATORY
MITE P.PERSIMILIS: PATHOGEN
IDENTIFICATION; DEVELOPMENT OF
A DETECTION METHOD AND PREVEN-
TION AND CURE IN MASS REARING
04573
BCB
projectleider Prof.dr. M. Dicke totale toewijzing in euro
260.670,44
doelstelling
biologische bestrijding van plagen met
behulp van roofmijten is massaproductie van roofmijten
noodzakelijk. Deze massaproductie blijkt
gepaard te gaan met ziekte en kwaliteitsverlies.
Doel van dit project is om de ziekteverwekker te
identificeren en te kunnen opsporen.
resultaat na 5 jaar
De ziekteverwekker is geïdentificeerd
en een PCR-testmethode is ontwikkeld waarmee deze
kan worden vastgesteld. De testmethode is gebruikt
op commerciële en experimentele massakweken van
roofmijten en de resultaten blijken goed te correleren
met waargenomen biologische effecten. Een methode
is ontwikkeld om de ziekte te voorkomen dan wel in
te perken. De gebruikers hebben de preventieve maatregelen
overgenomen. De WU zal faciliteiten bieden
voor bedrijven die de PCR-test willen doen uitvoeren.
resultaat na 10 jaar
De ziekteverwekker is geïdentificeerd
en een PCR-testmethode is ontwikkeld waarmee deze
kan worden vastgesteld. De testmethode is gebruikt
op commerciële en experimentele massakweken van
roofmijten en de resultaten blijken goed te correleren
met waargenomen biologische effecten. Een methode
is ontwikkeld om de ziekte te voorkomen dan wel in te
perken. De gebruikers hebben de preventieve maatregelen
overgenomen. De WU zal faciliteiten bieden
voor bedrijven die de PCR-test willen doen uitvoeren.
gebruiker(s)
Brinkman BV, ’s Gravenzande / Entocare
Biologische Gewasbescherming, Wageningen /
Koppert BV, Berkel en Rodenrijs / Rijksinstituut voor
Volksgezondheid en Milieu, Bilthoven
IMBIBITIONAL STRESS AND SEED
PERFORMANCE
04723
BAA
projectleider Dr.ir. F. A. Hoekstra totale toewijzing in euro
365.592,17
doelstelling
Plantenzaden gaan bij imbibitie over van
de droge naar de vochtige toestand. Hierbij ontstaat
vaak schade aan het membraan van de zaden. Intacte
membranen zijn van belang voor het goed uitgroeien
tot volwassen plant. Dit onderzoek bestudeerde het
mechanisme van imbibitieschade en de ontwikkeling
van een methode om zaden te behandelen, voordat ze
worden bevochtigd, om deze schade te verminderen.
resultaat na 5 jaar
Hypothese: bij laag watergehalte en
lage temperatuur verlopen de processen in de verschillende
delen van het zaad verschillend. Tot nu toe
is fysisch-chemisch inzicht verkregen in de vorming
en fusie van blaasjes met vetachtige stoffen. Deze
processen blijken van essentieel belang. Verder
blijkt dat niet de hele buitenkant van het zaad wordt
beschadigd maar alleen daar waar het water binnendringt.
Vooral de cellen die de wortel zullen vormen
worden beschadigd. De beschadiging is vooral een
plek gebleken waar schimmels en bacteriën toeslaan.
Inzicht in deze processen is van groot belang voor de
zaadtechnologie.
resultaat na 10 jaar
Er zijn geen verdere gegevens
bekend.
gebruiker(s)
Bejo Zaden BV, Warmenhuizen / De Kooi
Zaadtechnologie, Enkhuizen / De Ruiter Seeds CV,
Bergschenhoek / Enza Zaden BV, Enkhuizen /
Nunhems Netherlands BV, Nunhem / Plantenkwekerij
Jongerius Houten BV, Houten / Rijk Zwaan Zaadteelt
en Zaadhandel BV, De Lier / Sakata Seed Europe BV,
Rijsenhout / Seed Processing Holland BV, Enkhuizen
59

60
STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
DEVELOPMENT OF A RAPID, MULTI-
PLEX PCR-BASED TEST TO ASSESS
THE IMPACT OF SOIL POLLUTION BY
MEASURING THE DIVERSITY OF
THE NEMATODE FAUNA
04725
CCC
projectleider Dr.ir. J.E. Kammenga totale toewijzing in euro
346.348,33 contracten Geheimhouding: Bedrijfslaboratorium
voor Grond- en Gewasonderzoek; Optie:
Bedrijfslaboratorium voor Grond- en Gewasonderzoek;
Overdracht Octrooi: Bedrijfslaboratorium voor Gronden
Gewasonderzoek, WUR octrooien Werkwijze voor
het bepalen van bodemgezondheid in ecologische
en landbouwkundige zin (Nematoden als biosensor)
doelstelling
Bodemvervuiling is een veel voorkomend
verschijnsel, en voor risico-analyses is het nuttig
om vast te stellen wat het effect van toxicanten is op
de bodemgezondheid. Nematoden vormen een zeer
abundante en diverse groep van bodemorganismen.
Veranderingen in nematodengemeenschappen
blijken hoogst informatief wat betreft de ecologische
bodemgezondheid. Doel van dit project was de
ontwikkeling van gebruiksvriendelijk DNA-barcode
systeem voor routinematige analyse van nematodengemeenschappen.
resultaat na 5 jaar
Er is een database gegenereerd
waarin digitale opnames van individuele nematoden
direct gelinked zijn aan de bijbehorende SSU rDNA
sequenties. Dit is gedaan voor een zeer substantieel
deel van de in Nederland voorkomende terrestrische
en aquatische nematoden. Een systeem omvattende
de extractie van DNA uit nematoden, de identificatie
en het gebruik van taxon-specifieke SNPs en de
ecologische interpretatie van de data is geoctrooieerd.
Het bedrijf Blgg BV zal dit octrooi overnemen en de
eerste diagnostische producten zullen in 2004 op de
markt gebracht worden.
resultaat na 10 jaar
Het octrooi is voor een groot bedrag
overgedragen aan Blgg en de royaltyregeling op basis
van netto omzet zorgt voor een jaarlijks toenemende
inkomstenbron. Blgg heeft een metamorfose ondergaan
van microscopische naar DNA gebaseerde
detectie van nematoden en is nu DE speler op dit
vlak met monsternamekantoren in diverse landen.
Er zijn drie compleet nieuwe detectiemethoden voor
stengel-, wortelknobbel- en aardappelcystenaaltjes
ontwikkeld. Naast 3 patenten heeft het project geleid
tot een STW Valorisation grant, een SenterNovem
Innovatiesubsidie en onderdelen van programma’s
Genes4water en ‘Versterking infrastructuur plantgezondheid’
(FES).
gebruiker(s)
Bedrijfslaboratorium voor Grond- en
Gewasonderzoek, Oosterbeek / Doelman Advies,
Wageningen / Ministerie van Volkshuisvesting,
Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, ’s-Gravenhage
/ Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu,
Bilthoven / University of Glamorgan, Pontypridd
(Groot Brittannië)
GENETISCHE ANALYSE EN
MODIFICATIE VAN ZAADKWALITEIT
04737
CAA
projectleider Prof.dr.ir. M. Koornneef totale toewijzing in
euro 312.912,50
doelstelling
De kwaliteit en bewaarbaarheid van
zaden worden beïnvloed door de gezondheid van de
moederplant, de specifieke behandelingen die worden
toegepast en de genetische achtergrond. Er is weinig
bekend over de genen die van invloed zijn op de
bewaarbaarheid van zaden. Kennis van deze genen
is van belang bij de veredeling van rassen op deze
eigenschappen. In dit onderzoek is de modelplant
Arabidopsis Thaliana, de zandraket, gebruikt om
meer inzicht in de betrokken genen te verkrijgen.
resultaat na 5 jaar
Het onderzoek heeft laten zien dat
er verschillende manieren zijn om aan te tonen dat
er genen zijn die de zaadkwaliteit beïnvloeden. Alle
mogelijke locaties van genen die gevonden zijn en
die van belang bleken voor de zaadkwaliteit zijn in
een genetische kaart geplaatst. Deze kaart vormt
samen met de verkregen mutanten en de zogeheten
‘modifier’-lijnen een belangrijk uitgangspunt voor het
moleculair karakteriseren van deze genen. Door deze
karakterisering kan hun werking begrepen worden
en dan gebruikt worden om bij de veredeling van
plantenzaden.
resultaat na 10 jaar
Het project was gericht op het
verkrijgen van merkers voor zaadkwaliteit op basis
van genetische analyses bij de modelplant
Arabidopsis. De genetica van deze eigenschap
bleek een onderwerp te zijn, waar nog veel basiswerk
aan gedaan moest worden. Het project heeft
niet geleid tot patenteerbare resultaten, wat ook niet
in de lijn der verwachting lag, maar het heeft welgeleid
tot goede publicaties. Daarnaast kunnen meerdere
recentelijk gehonoreerde projecten gezien worden
als vervolgonderzoek op dit project. Met andere
woorden vervolgonderzoek is geïnitieerd.
gebruiker(s)
Bejo Zaden BV, Warmenhuizen / De Ruiter
Seeds CV, Bergschenhoek / Enza Zaden BV,
Enkhuizen / Nunhems Netherlands BV, Nunhem /
lant Research International, Wageningen / Rijk Zwaan
Zaadteelt en Zaadhandel BV, De Lier
APPLICATION OF COVARIANCE
FUNCTIONS OF TRAITS DURING
GROWTH AND AGEING IN PIGS
04802
BBB
projectleider Prof.dr.ir. J.A.M. van Arendonk totale toewijzing
in euro 118.596,00
doelstelling
De markt vraagt om het ideale varken met
een gewenst gewicht en vetheid te verweven in een
beperkte tijd. Dit onderzoek had als doel inzicht te
krijgen in de relaties die bestaan tussen genetische
afkomst en de wijze waarop varkens groeien en vet
aanzetten. Tot nu toe selecteren fokkers op totale
voeropname en gemiddelde groei van de dieren.
Tussentijdse verschillen zien zij daardoor over het
hoofd. Met de kennis wilde men komen tot model
waarmee kenmerken van varkens tijdens de groei
kunnen worden gevolgd.
resultaat na 5 jaar
Om de invloed van erfelijkheids- en
omgevingsfactoren op de voeropname na te gaan
werd een computermodel ontwikkeld (stochastisch
regressiemodel). Hiermee werd inzicht verkregen in
de relatie tussen dagelijkse portie voer, dagelijkse
groei, de interactie hiertussen en wat de invloed
hiervan is op het fokresultaat. Het blijkt dat niet ieder
varken op dezelfde manier eet en groeit. Dit wordt
vooral bepaald door de genetische achtergrond. Met
een simulatiestudie werd aangetoond dat het gebruik
van het model leidt tot veranderingen in groeipatronen
van varkens. Zo is op elk moment in de groeiperiode
een ideale balans tussen voeropname en groei te
bereiken.
resultaat na 10 jaar
Dit project heeft inzichten opgeleverd
in verschillen in groeipatronen binnen een varkenspopulatie.
In het project zijn een aantal statistische
methoden voor het analyseren van groeipatronen
met elkaar vergeleken. De genetische achtergrond
van deze verschillen is in kaart gebracht. Tevens is
gekeken naar mogelijkheden om de genetische
variatie te benutten in varkensfokprogramma. Het
project heeft waardevolle wetenschappelijke inzichten
opgeleverd. Het heeft echter niet geresulteerd in een
concrete toepassing of vervolgonderzoek.
gebruiker(s)
Hypor BV, Boxmeer / ID-Lelystad BV,
Lelystad / Institute for Pig Genetics BV, Beuningen /
Nutreco Nederland BV, Boxmeer / Wageningen
Universiteit & Researchcentrum, Wageningen

MUSHROOM OXIDATIVE STRESS
TOLERANCE AS A NOVEL STRATEGY
TOWARDS ENVIRONMENTALLY
SOUND PATHOGEN CONTROL
04806
CAA
STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
projectleider Dr. P.J. Schaap totale toewijzing in euro
282.463,50
doelstelling
De opbrengst in de eetbare paddestoelenteelt
wordt in belangrijke mate beïnvloed door
pathogenen. Het doel om met behulp van waterstofperoxide(H2O2
)productie in het substraat pathogenen
af te doden bleek niet haalbaar. Het onderzoeksdoel
werd aangepast in overleg met de belangrijkste
gebruiker PPO Paddestoelen: Inzicht verkrijgen in
de beschikbaarheid van voedingsstoffen, in afbraakprocessen
en in de betrokken enzymen in compost,
in relatie tot de opbrengst van paddestoelen.
resultaat na 5 jaar
De champignon was gevoeliger voor
H2O2 dan de pathogeen. Er is een manier gevonden
om de biobeschikbaarheid van holocellulose (hc),
dé voedingsstof voor paddestoelen, in compost te
schatten. Het is een eerste stap voor een kwaliteitstest
voor compost. Toevoegen van extra holocellulose
aan compost bleek de opbrengst niet te verbeteren.
Met proteomics is inzicht verkregen in enzymen die
betrokken zijn bij de afbraakprocessen in compost.
Dertien enzymen zijn gekarakteriseerd, drie waren
niet eerder beschreven voor deze afbraakprocessen.
Deze informatie vormt voor gebruikers een belangrijke
basis voor verder onderzoek.
resultaat na 10 jaar
Er zijn geen verdere gegevens
bekend.
gebruiker(s)
Bromyc BV, Gennep / C point, Horst /
Coöp. Nederlandse Champignonkwekersvereniging,
Gennep / Koppert BV, Berkel en Rodenrijs /
Plantsupport BV, Grootenbroek / Proefstation voor
de Champignoncultuur, America
61

STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009
project 04474 (zie pagina 58).

Lijst van gebruikers bij STW-projecten 1998 / Utilisatierapport 2009
04
: Lijst gebruikers bij
STW-projecten 1998
63

64
Lijst van gebruikers bij STW-projecten 1998 / Utilisatierapport 2009
48 Capillairen van de ABI 3730
DNA Sequencer.(zie interview pagina 104).

Lijst van gebruikers bij STW-projecten 1998 / Utilisatierapport 2009
Lijst van gebruikers betrokken bij projecten
gestart in 1998.
A
Aalborg University (Aalborg, Denemarken) / 04625
ABN AMRO (Amsterdam) / 04411
Academisch Medisch Centrum
(Amsterdam Zuidoost) / 04183 / 04731
Acordis Industrial Fibers BV (Arnhem) / 04408
ACRB (Lemmer) / 04466
Addtek België (Kessel, België) / 04406
ADP Business Services BV (Zeist) / 04411
Advanced Public Transport Systems (APTS)
(Valkenswaard) / 04614
AEA Technology Rail BV (Utrecht) / 04174
Agfa-Gevaert NV (Mortsel, België) / 04527
AIVD-NBV (Leidschendam) / 04536
Akkerbouwbedrijf Gebr. van Bergeijk
(Zuidland) / 04513
Akzo Nobel Chemicals BV
(Arnhem) / 04407 / 04483 / 04527 / 04653 /
04769 / 04777
Alcatel Micro Machining Systems
(Annecy Cedex, Frankrijk) / 04577
Alcatel Vacuum Technology
(Wijk Bij Duurstede) / 04577 / 04886
Alcatel-Lucent (Hilversum) / 03937
Ambroise (Enschede) / 04459 / 04551 / 04588
Antonius Ziekenhuis (Nieuwegein) / 04183
Applied Instruments (Vlissingen) / 04408
Applied Laser Technology BV (Best) / 04689
Aquamarijn Microfiltration BV
(Zutphen) / 04473
Arbed Damwand Nederland BV
(Moerdijk) / 04672
ARCADIS Nederland BV (Apeldoorn) / 04701
ARGOSS (Marknesse) / 04466
ASTRON - Netherlands Institute for Radio
Astronomy (Dwingeloo) / 04476 / 05051
AVEBE UA (Foxhol) / 04479
B
Baas R&D BV (Waddinxveen) / 04447
BAAT Medical Engineering
(Hengelo) / 04459 / 04588
Ballast Nedam Funderingstechnieken
(Dordrecht) / 04672
BASF Nederland BV (De Meern) / 04112
Basko BV (Zaandam) / 04459 / 04588
Bedrijfslaboratorium voor Grond- en
Gewasonderzoek (Oosterbeek) / 04725
Bejo Zaden BV (Warmenhuizen) / 04723 / 04737
Bennenk Consultancy BV
(Monnickendam) / 04201 / 04406
Berklee School of Music
(Boston, Verenigde Staten) / 04494
BGT (Eindhoven) / 04174
BIOFUEL BV (Heemskerk) / 04678
BOAL Profielen BV (De Lier) / 04381
Borculo Domo Ingredients (Zwolle) / 04479
Bosch (Reutlingen, Duitsland) / 04577
Bouwen met Staal (Zoetermeer) / 04406
BP Exploration
(Sunbury-On-Thames, Groot Brittannië) / 04585
Brinkman BV (’s-Gravenzande) / 04573
Bromyc BV (Gennep) / 04806
Bruker Analytik GmbH
(Rheinstetten, Duitsland) / 04527
BTG Biomass Technology Group BV
(Enschede) / 04678
C
C point (Horst) / 04806
C2V (Enschede) / 04886
CHL Netherlands BV (Katwijk) / 04758
Chrompack International BV
(Middelburg) / 04408
Coda Music Technology
(Eden Prairie, Verenigde Staten) / 04494
Corus Technology BV
(IJmuiden) / 04323 / 04381 / 04507
Cosmoferm BV (Delft) / 04608
Cosun Food Technology Centre (CFTC)
(Roosendaal) / 04479
CUR Bouw & Infra (Gouda) / 04672
D
D.O.R.C. BV (Zuidland) / 04399
DAF Trucks NV (Eindhoven) / 04323
Daimler Benz Aerospace Airbus GmbH
(Bremen, Duitsland) / 04323
Danieli Corus Europe (IJmuiden) / 04653
Danone Research BV (Wageningen) / 04479
De Efteling BV (Kaatsheuvel) / 04551
De Kooi Zaadtechnologie
(Enkhuizen) / 04723
De Nederlandsche Bank NV
(Amsterdam) / 04536
De Ruiter Seeds CV (Bergschenhoek) / 04723
Delstar Technologies
(Almondsbury, Bristol, Groot Brittannië) / 04473
DeltaRail (Utrecht) / 03951
Deltares (Delft) / 04197 / 04466 / 04672
DG Rijkswaterstaat
(Bergen op Zoom) / 04804
Doelman Advies (Wageningen) / 04483 / 04725
Dräger Medical BV (Best) / 04372
DSM Coating Resins (Zwolle) / 04624
DSM Elastomers BV (Sittard) / 04489
DSM Fine Chemicals (Geleen) / 04624
DSM Food Specialties (Delft) / 04479
DSM Research BV
(Geleen) / 04112 / 04439 / 04489 / 04556 /
04597 / 04777
DSM Venturing and New Business Development
(Heerlen) / 04657
Dutch Space BV (Leiden) / 04323 / 04506
DYNA Dental Engineering BV
(Bergen op Zoom) / 04403
E
Eka Chemicals AB (Bohus, Zweden) / 04764
Elephant Dental BV (Hoorn) / 04403
Elf Aquitaine (Pau, Frankrijk) / 04585
Emagic Soft- Und Hardware GmbH
(Rellingen, Duitsland) / 04494
Energieonderzoek Centrum Nederland
(Petten) / 04506
Entocare Biologische Gewasbescherming
(Wageningen) / 04573 / 04678
Enza Zaden BV (Enkhuizen) / 04723 / 04737
Eonic BV (Delft) / 04476
Epilepsiecentrum Kempenhaeghe
(Heeze) / 04372
Equens NV (Utrecht) / 04536
Erasmus MC
(Rotterdam) / 04183 / 04484 / 04538 /
04551 / 04790
ExxonMobil Chemical Europe, Inc.
(Machelen, België) / 04552
F
FEI Company (Eindhoven) / 02981
Fico BV (Duiven) / 04506
Flexsys Holding (Deventer) / 04489
FOM-Instituut voor Atoom- en Molecuulfysica
(Amsterdam) / 04457
Fraunhofer-Institut für Algorithmen und
Wissenschaftliches Rechnen (SCAI)
(Sankt Augustin, Duitsland) / 04415
Friesland Corporate Research
(Deventer) / 04479 / 04608 / 04802
Fugro Ingenieursbureau BV
(Leidschendam) / 04672
G
GBI Holding BV (Delft)/ 04728
Genetwister Technologies BV
(Wageningen) / 04716
Grontmij | AquaSense
(Amsterdam) / 04145
65

66
H
Lijst van gebruikers bij STW-projecten 1998 / Utilisatierapport 2009
Hauzer Techno Coating BV
(Venlo) / 02981 / 04561
HITT (Apeldoorn) / 04758
Hogeschool voor de Kunsten Utrecht
(Hilversum) / 04494
Holland Genetics v.o.f. (Arnhem) / 04790
Hydraudyne Hydrauliek BV (Boxtel) / 04381
Hypor BV (Boxmeer) / 04802
I
ID-Lelystad BV (Lelystad) / 04474 / 04790
IHC Systems BV (Sliedrecht) / 04506
IMEC (Leuven, België) / 04886 / 05051
Industrial Automation Integrators
(Veldhoven) / 04323
Institut für Vogelforschung
(Wilhemshafen, Duitsland) / 04804
Institute for Pig Genetics BV
(Beuningen) / 04802
Intervet International BV
(Boxmeer) / 04600 / 04602
ISOTIS NV (Bilthoven) / 04457
J
Johnson & Johnson Pharmaceutical
K
(Beerse, België) / 04568
KAVB (Bovenkarspel) / 04394
KEMA Nederland BV (Arnhem) / 04448
Kiwa Gas Technology (Apeldoorn) / 04408
Koelhuis Hillegom BV (Hillegom) / 04394
Koeman en Bijkerk BV (Haren) / 04145
Koninklijk Verbond van Nederlandse
Baksteenfabrikanten (Velp) / 04448
Koninklijke Luchtmacht (’s-Gravenhage) / 04804
Koninklijke Marine
(’s-Gravenhage) / 04466 / 04758
Koppert BV (Berkel en Rodenrijs) / 04573 / 04806
Korg Italy (Osimo, Italië) / 04494
KTH (Royal Institute of Technology)
(Stockholm, Zweden) / 04625
L
LC Packings (Amsterdam) / 04556
Leids Universitair Medisch Centrum
(Leiden) / 04503 / 04538
Licentec (Bilthoven) / 04689
LioniX BV (Enschede) / 04408 / 04886
Lithp Systems BV (Purmerend) / 04551
LU General Biscuits Nederland BV (Breda) / 04487
Lucent Technologies Nederland BV
(Enschede) / 04111
M
Magellan M5 BV (Arnhem) / 04439
Medis Medical Imaging Systems BV
(Leiden) / 04503
Medtronic Bakken Research Center BV
(Maastricht) / 04183
Merck Biomaterial GmbH
(Darmstadt, Duitsland) / 04484
Microflown Technologies BV (Zevenaar) / 04886
Mifa Aluminium BV (Venlo) / 04174 / 04381
Ministerie van Binnenlandse Zaken
(’s-Gravenhage) / 04536
Ministerie van Defensie
(’s-Gravenhage) / 04411 / 04758
Ministerie van Landbouw, Natuur
en Voedselkwaliteit
(’s-Gravenhage) / 04474 / 04804
Ministerie van Verkeer en Waterstaat
(Rotterdam) / 04614
Ministerie van Volkshuisvesting,
Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer
(’s-Gravenhage) / 04552 / 04725
Mos Grondmechanica (Rhoon) / 04672
N
Nationaal Chipcard Platform
(Leidschendam) / 04536
Nationaal Lucht- en Ruimtevaart
Laboratorium (Marknesse) / 04323 /
04411 / 04506
National Environment Research Council
(Exeter, Groot Brittannië) / 04804
National Semiconductor BV (Delft) / 04442
National Starch Chemical BV (Zutphen) / 04556
Nederlandse Aardolie Maatschappij BV
(Assen) / 04552
Nedeximpo BV (Amsterdam) / 04672
Netlon Ltd (Blackburn, Groot Brittannië) / 04473
Nikon Europe BV (Badhoevedorp) / 04538
Nortel Networks plc
(Harlow, Groot Brittannië) / 04447
NS Railinfrabeheer (Vondelingenplaat) / 04672
NTS-amaryllis (De Lier) / 04394
NTS-lelie (Pijnacker) / 04394
Nunhems Netherlands BV
(Nunhem) / 04572 / 04723 / 04737
Nutreco Nederland BV (Boxmeer) / 04802
nv Bekaert sa (Kortrijk, België) / 04457
NV Organon (Oss) / 04624
NV Waterwinningsbedrijf Brabantse
Biesbosch (Werkendam) / 04145
NXP Semiconductors
(Eindhoven) / 04536 / 04577 / 05051
O
Oogziekenhuis (Rotterdam) / 04399
OPRA Optimal Radial Turbine BV
(Hengelo) / 04507
Organon Development G
(Waltrop, Duitsland) / 04556
OrthoDynamics (Drachten) / 04459 / 04588
Ovako Wire BV (Alblasserdam) / 02981
P
Paques BV (Balk) / 04653
Pasminco Budel Zink (Budel-Dorplein) / 04653
PDE Automotive BV (Helmond) / 04323
Pepscan Presto BV (Lelystad) / 04624
Pharma Bio-Research Group BV
(Zuidlaren) / 04453
Pharming Group NV (Leiden) / 04790
Philips (Eindhoven) / 04661
Philips Applied Technologies
(Eindhoven) / 04886
Philips Consumer Electronics
(Eindhoven) / 04625
Philips Lighting BV (Eindhoven) / 04561
Philips Optical Storage (Eindhoven) / 03951
Philips Research (Eindhoven) / 04407 /
04442 / 04447 / 04556 / 04561 /
04625 / 05051
Philips Research Europe
(Eindhoven) / 04111/ 04661
Philips Research Laboratories
(Eindhoven) / 04625
Philips Research Laboratories GmbH
(Aachen, Duitsland) / 04175
Pie Medical Equipment BV (Maastricht) / 04661
Plant Research International
(Wageningen) / 04197 / 04513 / 04716 / 04737
Plantenkwekerij Jongerius Houten BV
(Houten) / 04723
Plantsupport BV (Grootebroek) / 04806
Plaxis BV (Delft) / 04672
Polymer Laboratories (Middelburg) / 04556
Polymer Laboratories Ltd
(Church Stretton, Groot Brittannië) / 04556
Procter & Gamble
(Strombeek-Bever, België) / 04552
Proefstation voor de Champignoncultuur
(America) / 04806
Projectorganisatie HSL-Zuid (Utrecht) / 04672
Provincie Overijssel (Zwolle) / 04483

R
Lijst van gebruikers bij STW-projecten 1998 / Utilisatierapport 2009
Radboud Universiteit Nijmegen
(Nijmegen) / 04411 / 04457 / 04597
Rademaker Den Boer BV (Dalfsen) / 04507
Research Centrum Kalkzandsteenindustrie
(Hilversum) / 04448
Rijk Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel BV
(De Lier) / 04723 / 04737
Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer
en Afvalwaterbehandeling (Lelystad) /
04145 / 04701
Rijksinstituut voor Kust en Zee
(Kamperland) / 04552 / 04804
Rijksinstituut voor Volksgezondheid en
Milieu (Bilthoven) / 04145 / 04552 /
04573 / 04701 / 04725
Rijksuniversiteit Groningen
(Groningen) / 04372 / 04453 / 04728
Rijkswaterstaat (Delft) / 04411 / 04466 / 04672
Robert Bosch GmbH
(Reutlingen, Duitsland) / 04577
Roessingh Research and Development
(Enschede) / 04551
RSP Products BV (Rotterdam) / 04174
Rubber Stichting (Enschede) / 04489
S
Sakata Seed Europe BV (Rijsenhout) / 04723
Schering-Plough Nederland BV
(Oss) / 04453 / 04624 / 04779
Schill & Seilacher GmbH & Co.
(Hamburg, Duitsland) / 04489
Schlumberger Cambridge Research
(Cambridge, Groot Brittannië) / 04585
Schlumberger Dowell
(Sugarland, Verenigde Staten) / 04585
Seed Processing Holland BV
(Enkhuizen) / 04723
Sendt (Roosendaal) / 04323
SenterNovem Utrecht (Utrecht) / 04407 / 04678
Sentron Europe BV (Roden) / 04513
Shell Global Solutions International BV
(Amsterdam) / 04439 / 04556 / 04769 / 04777
Shell International BV
(’s-Gravenhage) / 04407 / 04678
Shell International Chemicals BV
(Amsterdam) / 04777
Shell International Oil Products BV
(Amsterdam) / 04653
Shell Research and Technology Centre
(Amsterdam) / 04112 / 04323 / 04764
Shell SIEP BV
(Rijswijk-Zh) / 04197 / 04403 / 04448 /
04585 / 04854
Siemens AG (Erlangen, Duitsland) / 04025
Sint Maartenskliniek (Nijmegen) / 04459 / 04588
SKF Engineering & Research Centre BV
(Nieuwegein) / 04506 / 04507
SKF Research and Development Company BV
(Nieuwegein) / 03951 / 04506
Solvay Pharmaceuticals BV
(Weesp) / 04568 / 04597 / 04624 / 04736
Sonion Nederland BV (Amsterdam) / 04442
Sound & Telemetry Solutions BV
(Amsterdam) / 05051
Spark Holland BV (Emmen) / 04453
Spierings Medische Techniek
(Nijmegen) / 04484
SRON - Netherlands Institute for Space
Research (Utrecht) / 04689
Statoil (Stavanger, Noorwegen) / 04466 / 04585
Stichting Bedrijfslaboratorium voor Grond- en
Gewasonderzoek (Roelofarendsveen) / 04572
Stichting Maritiem Research Instituut
Nederland (Wageningen) / 04197
Stichting Sanquin Bloedvoorziening
(Amsterdam) / 04731
Stichting Technisch Centrum voor de
Keramische Industrie (Velp) / 04448
Stichting voor Fundamenteel Onderzoek
der Materie (Utrecht) / 04372
Stork Fokker Aerostructures BV
(Hoogeveen) / 04323
Stork Product Engineering (Amsterdam) / 04323
Stuurgroep Waddenprovincies
(Leeuwarden) / 04804
Syngenta Seeds BV (Enkhuizen) / 04572
T
Technische Universiteit Delft
(Delft) / 04323 / 04406 / 04415 / 04448 /
04476 / 04506 / 04507 / 04551 / 04653 / 04728 /
04758
Technische Universiteit Eindhoven
(Eindhoven) / 03937/ 04111 / 04112 / 04448 /
04507 / 04561 / 04625 / 04661
Teikoku Oil Co. Ltd.
(Shibuya-Ku, Tokio, Japan) / 04585
Terra Nigra BV (Kudelstaart) / 04572
Thales Nederland BV
(Hengelo) / 04411 / 04476 / 04758
Thomson CSF/LCR (Orsay, Frankrijk) / 04025
ThreeFive Photonics BV
(Houten) / 03937 / 04447
TNO
(Delft) / 03937 / 04111 / 04323 / 04442 /
04448 / 04466 / 04473 / 04506 / 04507 / 04568
/ 04678 / 04769
TNO Industrie en Techniek (Eindhoven) / 04183
TNO Kwaliteit van Leven
(Zeist) / 04145 / 04453 / 04728 / 04736
TNO-MEP (Apeldoorn) / 04483
U
Unilever R & D
(Vlaardingen) / 04479 / 04527 / 04538 / 04556
Universitair Medisch Centrum Groningen
(Groningen) / 04661
Universitair Medisch Centrum St. Radboud
(Nijmegen) / 04372 / 04457 / 04661
Universitair Medisch Centrum Utrecht
(Utrecht) / 04183 / 04457 / 04661 /
04731 / 04736
Universiteit Gent (Gent, België) / 03937
Universiteit Leiden
(Leiden) / 04538 / 04597 / 04625
Universiteit Twente
(Enschede) / 03937 / 04111 / 04197 /
04408 / 04466 / 04476 / 04489 / 04556 /
04625 / 04661 / 04689
Universiteit Utrecht
(Utrecht) / 04112 / 04175 / 04466 /
04538 / 04624
Universiteit van Amsterdam
(Amsterdam) / 04372 / 04556
University of Glamorgan
(Pontypridd, Groot Brittannië) / 04725
Urenco Nederland BV (Almelo) / 03951
USMC Europe BV (Alphen a/d Rijn) / 04588
V
Van Zanten Flowerbulbs BV
(Hillegom) / 04394
Varian BV
(Middelburg) / 04408 / 04453 / 04556
VBI Ontwikkeling BV (Huissen) / 04406
Vereniging Natuurmonumenten
(’s-Gravenland) / 04804
Vereniging Nederlands Kalkzandsteen
Platform (VNK) (Huizen) / 04448
Verenigingsbureau van de Dierenbescherming
(’s-Gravenhage) / 04474
Viscotek European Technical Center
(Oss) / 04556
Vitro Laboratorium Zuidgeest (Maasdijk) / 04572
Vredestein Banden BV (Enschede) / 04489
Vrije Universiteit Amsterdam
(Amsterdam) / 04443 / 04551
VU Medisch Centrum Amsterdam
(Amsterdam) / 04457 / 04459 / 04484 / 04731
67

68
W
Waddenvereniging (Harlingen) / 04804
Wageningen Universiteit & Researchcentrum
(Wageningen) / 04474 / 04483 / 04513 /
04624 / 04802 / 04804
WITCO (Europe) S.A.
(Meyrin Genève, Zwitserland) / 04489
Witteveen+Bos (’s-Gravenhage) / 04701
WLTO Advies (Grootebroek) / 04394
X
Xendo Laboratories BV (Groningen) / 04453
Xensor Integration BV (Delfgauw) / 04577
X-Flow BV (Enschede) / 04473
Yamaha Corporation (Hamamatsu, Japan) / 04494
Z
Lijst van gebruikers bij STW-projecten 1998 / Utilisatierapport 2009
Ziniflex Budel BV (Budel Dorplein) / 04653

STW-projecten 2003 / Utilisatierapport STW 2009
05
: STW-projecten 2003
A / universiteit van amsterdam
D / technische universiteit delft
E / technische universiteit eindhoven
G / rijksuniversiteit groningen
L / universiteit leiden
M / universiteit maastricht
NKI / nederlands kanker instituut
N / radboud universiteit nijmegen
T / universiteit twente
U / universiteit utrecht
V / vrije universiteit amsterdam
W / wageningen universiteit
Interviews
_ _ dr. Rob Chamuleau _ 05918
Innovaties gaan niet altijd van een leien dakje
_ _ dr. Jorge Duarte _ 05984
Gebruikers zorgen ervoor dat je met beiden benen
op de grond blijft
_ _ prof.dr.ir. Johan van Arendonk _ 05809
Samenwerken met bedrijven is noodzakelijk in de fokkerij
71
75
82
90
90
92
93
93
95
101
102
103
72
86
104
69

70
STW-projecten 2003 / Utilisatierapport STW 2009
Zijaanzicht aansturing van de halfgeleiderschakelaars
bij een driepoortsomzetter
(zie interview pagina 86).

STW-projecten 2003 / Utilisatierapport STW 2009
Uitleg projecten 2003
Hieronder staan de gegevens die u op
de projectpagina’s kunt tegenkomen:
titel: de titel van het project.
project: het projectnummer, de
cijfers vormen het volgnummer waarop
de projecten zijn gesorteerd.
BPI (zie voor verdere uitleg pagina 15
en 16): de utilisatiecategorieën waarin
het project is ingedeeld.
projectleider: naam van de project -
leider.
toewijzing: de door STW aan dit
project toegekende subsidie (in euro).
contracten en octrooien: soort overeenkomst
welke met een gebruiker
is afgesloten (optie, licentie, bijdrage,
samenwerking, raamover een komst,
material transfer agreement (mta),
etc.) en eventuele octrooien/octrooiaanvragen.
inkomsten: op dit project de totaal
geregistreerde inkomsten (in euro).
Dit zijn alle gelden en bijdragen in
natura (door gebruikers en derden)
die op basis van een STW-project
gegenereerd worden gedurende het
hele traject. Dus van voor de start tot
na afloop van het project.
doelstelling: een korte omschrijving
van de doelstelling van het onderzoek.
resultaten: een overzicht van de
behaalde resultaten.
gebruiker(s): een lijst met de
(afgekorte) namen van de gebruikers
bij het project.
NB: Met ingang van juni 2007 zijn alle
projectnummers veranderd. De drie
letters zijn afgeschaft en bij de projectnummers
onder de 10.000 wordt het
nummer voorafgegaan door een 0.
A / universiteit van amsterdam
STEM CELLS: A POTENTIAL
INEXHAUSTIBLE SOURCE
OF HUMAN HEPATOCYTES
FOR THE BIO-ARTIFICIAL
LIVER
05918
CCA
projectleider Dr. R.A.F.M. Chamuleau
totale toewijzing in euro 301.000,00 con
tracten Overig: Academisch Medisch
Centrum, Hep-Art Medical Devices
BV octrooien Stem cells: a potential
inexhaustible source of human hepatocytes
for the bioartificial liver totale
inkomsten in euro 63.945,00
doelstelling
Ter ondersteuning van
patiënten met leverfalen is een bioartificiële
lever (AMC-BAL) ontwikkeld. De
gepatenteerde AMC-BAL bestaat uit
een bioreactor met levercellen die aangesloten
wordt op de circulatie van de
patiënt en functies van de lever overneemt.
Hoewel succesvol met verse
varkenslevercellen, zal klinische toepassing
van de AMC-BAL pas mogelijk
zijn na toepassing van functionele en
expandeerbare menselijke levercellen.
Doel is om menselijke levercellen te
genereren/testen en optimaal te gebruiken
in de AMC-BAL.
resultaat na 5 jaar
Het STW-project heeft
geleid tot optimalisatie van AMC-BAL
en een systeem om cellen te monitoren
tijdens kweek in de bioreactor. We
hebben diverse menselijke levercellijnen
en stamcellen onderzocht op
groeipotentie en voldoende specifieke
leverfuncties. Na beëindiging van het
STW-project hebben we een bestaande
cellijn gevonden die onder aangepaste
kweekomstandigheden in belangrijke
mate aan deze voorwaarden voldoet.
Een patent is ingediend op de toepassing
van deze cellen in de AMC-BAL.
Een 100.000 euro preseed capital (SKE
fonds, Economische Zaken) is verworven
om ‘proof of principle’ aan te tonen
in proefdieren.
gebruiker(s)
Academisch Medisch
Centrum, Amsterdam / Hep-Art
Medical Devices BV, Voorburg /
Licentec, Utrecht
SCHEIDING EN KARAK-
TERISERING VAN
COMPLEXE SYNTHE-
TISCHE POLYMEREN
06058
CCA
projectleider Prof.dr.ir. P.J. Schoenmakers
totale toewijzing in euro 425.000,00 totale
inkomsten in euro 159.500,00
doelstelling
Het ontwikkelen van meerdimensionale
scheidingsmethodes
voor complexe moleculaire materialen.
De techniek moet niet alleen kwalitatief
maar ook betrouwbare kwantitatieve
informatie opleveren. De techniek
moet geschikt worden gemaakt voor
de industriële praktijk.
resultaat na 5 jaar
In dit project is een
meerdimensionale scheidingsmethode
voor complexe moleculaire materialen
ontwikkeld.
gebruiker(s)
Akzo Nobel Chemicals BV,
Arnhem / DSM NeoResins, Waalwijk /
DSM Research BV, Geleen / DSM
Resolve, Geleen / Océ Technologies
BV, Venlo / Philips Electronics
Nederland BV, Eindhoven / Philips
Research, Eindhoven / Polymer
Laboratories, Middelburg / Polymer
Laboratories Ltd, Church Stretton
(Groot Britannië) / Universiteit van
Amsterdam
71

72
Rob Chamuleau
Dr. Rob Chamuleau / Utilisatierapport STW 2009
Innovaties
gaan niet
altijd van een
leien dakje
dr. Rob Chamuleau
project: 05918
Bij acuut falen van de lever is een donorlever niet altijd
meteen beschikbaar. Rob Chamuleau en medewerkers ontwikkelden
een kunstlever, beter gezegd een bio-artificiële
lever (AMC-BAL), waarbij varkenscellen de rol van de lever
tijdelijk overnemen. Vanwege een tot nu toe theoretisch
risico op virusoverdracht moeten de varkenscellen worden
vervangen door humane levercellen. Dat is gelukt, maar het
heeft wel de nodige hoofdbrekens gekost. “Innovatie gaat
niet altijd van een leien dakje”, constateert Chamuleau
droogjes.
Varkenslevercellen
De ontwikkeling van de kunstlever begon
zo halverwege de jaren negentig. Als internist – hepatoloog
(leverspecialist) viel het Chamuleau op dat er geen goed
apparaat was dat de functies van de lever tijdelijk kon
overnemen. Dat is ook niet zo eenvoudig. Chamuleau: “De
lever is een complexe biochemische fabriek die niet alleen
giftige stoffen neutraliseert, maar daarnaast ook belangrijke
eiwitten produceert, zoals stollingsfactoren. Dat bouw je
dus niet zomaar even na.”
In de Verenigde Staten was een kunstlever ontwikkeld,
waarbij het plasma van de patiënt door holle vezels werd
geleid met een diameter van minder dan één millimeter.
Aan de buitenkant waren de vezels voorzien van bevroren

Dr. Rob Chamuleau / Utilisatierapport STW 2009
en weer ontdooide varkenscellen. Het contact tussen
plasma en levercellen verliep via het membraan. “Niet
ideaal”, zegt Chamuleau. “In het lichaam is er direct contact
tussen bloed en levercellen, waardoor je een veel betere
uitwisseling krijgt. Een membraan verhindert het transport
van grote moleculen, zodat belangrijke eiwitten niet in het
plasma terecht komen. Een bijkomend probleem is dat de
levercellen onvoldoende zuurstof krijgen, omdat je met
plasma werkt zonder zuurstoftransporterende rode bloedlichaampjes.”
Chamuleau bedacht een kunstlever waarbij wel direct
contact mogelijk is tussen plasma en levercellen. Het apparaat
bestaat uit een kunststof huis met een staafvormige
kern. Om die kern is een dunne mat gewikkeld, bestaande
uit polyester vezels. In de ‘nonwoven’ mat liggen dunne
kunststofbuisjes (capillairen) met een inwendige diameter
van 200 micrometer. Varkenslevercellen hechten zich – in
klompjes – in de poriën tussen de vezels en worden via de
capillairen van zuurstof voorzien. Deze AMC-BAL wordt
buiten het lichaam aangesloten op de bloedcirculatie van
de patiënt met behulp van een plasmaferese apparaat.
Risico’s
Experimenten met dieren lieten zien dat de
Amsterdamse kunstlever werkt in de zin dat de overleving
na acuut leverfalen significant toenam. Bij ratten van 5 tot
11 uur en bij varkens van 35 tot 55 uur. Daarbij werd gebruik
gemaakt van verse levercellen, die afkomstig waren van
speciaal gekweekte varkens, die vrij zijn van ziektekiemen;
zogeheten SPF-varkens (‘specified pathogen free’). Het
gebruik van verse levercellen in plaats van bevroren en
weer ontdooide bleek de functionaliteit van de levercellen
fors te verbeteren. Het succes was zodanig dat een AMC
spin-off werd opgericht: Hep-Art BV Medical Devices.
(www.hep-art.nl)
Terwijl Chamuleau al nadacht over klinische proeven stak
de CCMO echter een spaak in het wiel. De afkorting staat
voor Centrale Commissie Mensgebonden Onderzoek en
deze commissie kijkt naar medische, ethische en maatschappelijke
aspecten van onderzoek met mensen. Mede
op advies van virologen vond de CCMO dat het gebruik van
varkenscellen te grote risico’s met zich mee brengt voor
de overdracht van virussen. Weliswaar zijn de varkens vrij
van ziekteverwekkers, maar hun DNA bevat ‘slapende’
virussen, die overgedragen kunnen worden naar mensen.
Daarbij gaat het met name om PERV, porcine endogenous
retro viruses, die mogelijk kankerverwekkend zijn voor
mensen. Volgens Chamuleau is het risico van virusoverdracht
vooral theoretisch. “Er zijn talrijke aanwijzingen
dat het virus alleen maar wordt overgedragen bij contact
tussen cellen. Bij onze kunstlever is daar geen sprake van.
Het bloedplasma bevat geen cellen en omgekeerd spoelen
er ook geen varkenscellen uit met het plasma. Mocht dat
onverhoopt wel gebeuren dan worden ze door een dubbel
filter tegengehouden. Het risico is dus verwaarloosbaar.”
Angst
Een constatering die vooralsnog wordt bevestigd
door experimenten met patiënten, die enkele jaren geleden
zijn uitgevoerd in het Cardarelli ziekenhuis in Napels.
Daarbij zijn 14 patiënten met ernstig leverfalen behandeld
met de kunstlever van het AMC. Niet alleen ter overbrugging
tot een transplantatie, maar ook om hun conditie voor de
operatie te verbeteren. Bij 13 van de 14 patiënten kon,
mede dankzij de kunstlever, een transplantatie succesvol
worden uitgevoerd. Geen van hen had een virus overgenomen.
Nummer 14 knapte zover op dat geen transplantatie
meer nodig was. Chamuleau: “Waarschijnlijk draagt de
kunstlever bij aan het regenereren van de zieke lever.
Het lijkt me erg interessant om dat te onderzoeken, maar
daar zijn we nog niet aan toegekomen.” Hoewel vooralsnog
theoretisch, vindt de Europese Unie het risico van virusoverdracht
zo ernstig dat het gebruik van varkenscellen
in kunstlever nu nergens meer is toegestaan, ook niet in
Italië. Chamuleau: “Dat betekent dat we min of meer noodgedwongen,
op zoek moesten naar een alternatief in de
vorm van humane levercellen. Dat is echter nog niet zo
eenvoudig, want volwassen levercellen delen zich niet snel
genoeg om ze te kunnen kweken.”
Nieuwe zoektochten
Op zoek naar levercellen die zich wel
blijvend delen, kwamen de AMC-onderzoekers uit bij foetale
levercellen. In principe kunnen die uitgroeien tot een
volwaardige lever, maar om ze in kweek te houden moet
je ze ‘immortaliseren’, ofwel onsterfelijk maken. Dat lukte
en de foetale levercellen bleven zich goed delen. Toch
functioneerden ze niet goed. Chamuleau: “Wat dat betreft
voldeden ze aan de oude wet van de tuinman: als het groeit
dan bloeit het niet en als het bloeit dan groeit het niet.
Het betekende wel dat ze niet bruikbaar waren voor de
kunstlever.” Een nieuwe zoektocht leverde een cellijn op,
Hepa RG genaamd, die door een Franse onderzoeksgroep
is ontwikkeld en die het wel goed bleek te doen. Althans
als ze werden opgekweekt volgens een in het AMC ontwikkelde
en geoctrooieerde methode. Eind 2009 moet uit experimenten
met ratten zijn gebleken hoe goede deze cellijn
functioneert. De eerste resultaten zijn in ieder geval veelbelovend.
De volgende stap is een klinisch onderzoek
bij patiënten met ernstig leverfalen. Op het moment van
schrijven van dit artikel zijn gesprekken gaande over de
financiering van deze studie. Chamuleau: “Als die met
succes is afgerond kunnen we in gesprek met een van de
internationale bedrijven die dit soort medische apparatuur
op de markt brengen. Zij zouden dan de resterende klinische
studies voor hun rekening moeten nemen, zodat we over
een paar jaar over een goedwerkende kunstlever kunnen
beschikken.”
73

74
Dr. Rob Chamuleau / Utilisatierapport STW 2009
Artistieke impressies van de AMC-kunstlever.
Men ziet de zuurstofcapillairen ingebed in
de matrix lagen waaraan de levercellen
gehecht worden. Beiden zijn het uiteinde
van de bioreactor.

STW-projecten 2003 / Utilisatierapport STW 2009
D / technische universiteit delft
LONG LIQUID SLUGS IN
STRATIFIED GAS/LIQUID
FLOW INHORIZONTAL
AND SLIGHTLY INCLINED
TUBES
05537
BAA
projectleider Prof.dr. R.V.A. Oliemans
totale toewijzing in euro 482.534,00 totale
inkomsten in euro 113.636,00
doelstelling
Bij tweefasen buistransport
van gas en olie (of condensaat) kan de
gebruikelijke gelaagde stroming bij een
kritische vloeistoflaag overgaan in vloeistof
slokken. Als de gassnelheid hoog
is, is de frequentie hoog en zijn de vloeistofslokken
gemiddeld maar 30 diameters
lang. Bij een laag gasdebiet echter
kunnen extreem lange vloeistof slokken
met lengtes van honderden diameters
voor operationele problemen zorgen.
In het onderzoek wordt experimenteel
het lange vloeistof slok gebied onderzocht
in een unieke laboratorium opstelling
met een lengte van 137 m en een
diameter van 0.05 m.
resultaat na 5 jaar
Een groeimodel van
golven op een vloeistof/gas scheidingsvlak
bij gelaagde tweefasenstroming,
waarbij de groeisnelheden in verticale
en axiale richting worden vergeleken,
geeft met correcte sluitingsrelaties voor
de interactie aan het scheidingsvlak de
lange vloeistof slok waarnemingen in
de laboratoriumopstelling zeer goed
weer. Het model geeft aan dat dit type
vloeistof slokken optreedt bij lage gassnelheden
en lage druk. Het model
heeft ons in staat gesteld om condities
te bepalen waarbij de extreme groei
vermoedelijk kan worden voorkomen.
Dit wordt uitgetest in de meetopstelling.
gebruiker(s)
DSM Research BV, Geleen /
Shell Global Solutions International BV,
Amsterdam / TNO, Geleen / TNO
Science and Industry, Delft
BUILDING OF IN-SITU SPE-
CIMEN HOLDERS (HEATING
AND ATMOSPHERIC PRES-
SURE) FOR TRANSMISSION
ELECTRON MICROSCOPY
TO APPLY IN CATALYSIS AND
METALS RESEARCH
05624
BCC
projectleider Prof.dr. H.W. Zandbergen
totale toewijzing in euro 516.812,68 contracten
Geheimhouding: TUD-TNW, FEI
Company, Haldor Topsøe A/S; Optie:
TUD-TNW, Haldor Topsøe A/S, FEI
Company octrooien Microreactors voor
een transmissie elektronenmicroscoop
en verwarmingselement en werkwijze
voor vervaardiging daarvan totale inkomsten
in euro 99.000,00
doelstelling
In het onderzoek wordt
een preparaathouder ontwikkeld, die
hoge resolutie elektronenmicroscopie
(HREM) met preparaat verhitting
(tot 700 C) onder relatief hoge drukken
(1 bar) mogelijk maakt. Hierbij zal
worden gebruik gemaakt van silicium
microfabricage en piezotechnologie.
De tests van de houders zullen worden
uitgevoerd in het kader van de al
lopende HREM onderzoeken van
katalysatoren en aluminiumlegeringen.
resultaat na 5 jaar
De onderzoeker
F. Creemer heeft een VENI-project
(07293) toegewezen gekregen dat
voortbouwt op het STW-onderzoek.
gebruiker(s)
FEI Company, Eindhoven /
Haldor Topsøe A/S, Lyngby
(Denemarken) / NTS OPTEL BV,
Nijmegen
DEVELOPMENT OF
MULTIFUNCTIONAL
NANOCRYSTALLINE
AND NANOCOMPOSITE
COATINGS ON ALUMINUM
05633
BBA
projectleider Dr.ir. J. Duszczyk totale toewijzing
in euro 366.667,00 contracten
Geheimhouding: AHC Oppervlaktetechnieken,
ADEX BV, RSP Technology
BV, CZL Tilburg BV Oppervlaktetechnieken,
Stream-iD, Mifa
Aluminium BV octrooien Stabilization
of micro-sized particles mixtures in
electroless nickel solutions for synthesis
of mult ifunctional coatings
doelstelling
Coatings van chemisch
gedeponeerd nikkel (ook wel stroomloos
nikkel genoemd) onderscheiden
zich van galvanisch afgezet nikkel
doordat het harder, slijtvaster, beter
corrosiewerend en tevens goed soldeerbaar
en chemisch bestendig is.
Doel van het project is een nieuwe
techniek te ontwikkelen voor de
productie van nanocomposiet coatings
van chemisch gedeponeerd nikkel
door het incorporeren van ‘harde’ en
‘smerende’ nanodeeltjes in de kristallijne
metaalmatrix.
resultaat na 5 jaar
De projectresultaten
hebben zich toegespitst op de introductie
van een nieuwe familie multifunctionele
coatings door AHC Oppervlaktetechnieken
BV en Mifa Aluminium BV.
Er is specifieke aandacht gegeven aan
een nieuw product, namelijk gecoate aluminium
matrijzen. Hiervoor zijn aluminium
legeringen (Al-20Si-X), die resistent
zijn tegen hoge temperaturen, ontwikkeld
door RSP Technologies BV. De verwachtingen
zijn dat deze toepassing van
de coatings op aluminium legeringen
de prestaties van matrijzen significant
zal verbeteren ten opzichte van stalen
matrijzen vanwege de betere thermische
geleidbaarheid. Verder is er een spin-off
van het uitgevoerde onderzoek op het
gebied van biomaterialen. De financiële
revenuen zullen volgend jaar besproken
worden met potentiële partners.
gebruiker(s)
ADEX BV, Venlo / AHC
Oppervlaktetechnieken, Eindhoven /
Corus Technology BV, IJmuiden /
CZL Tilburg BV Oppervlaktetechnieken,
Tilburg / Mifa Aluminium BV, Venlo /
RSP Technology BV, Delfzijl /
Stream-iD, Beek en Donk
75

76
STW-projecten 2003 / Utilisatierapport STW 2009
A µPIV SYSTEM FOR
MEDICAL/BIOLOGICAL
RESEARCH
05695
AB0
projectleider Prof.dr.ir. J. Westerweel
totale toewijzing in euro 247.416,33
octrooien Two-point ensembly correlation
method for PIV applications totale
inkomsten in euro 10.000,00
doelstelling
Het doel van dit onderzoek is
het ontwikkelen en toepassen van een
nieuwe optische meetmetchniek, zogenaamde
micro particle image velocimetry
(micro-PIV) voor het in-vivo meten
van de stroming van bloed in het hart
van een kippen-embryo.
resultaat na 5 jaar
De meettechniek wordt
ingezet bij fundamenteel onderzoek in
de medische onderzoekscentra in
Leiden en Rotterdam, middels formele
en informele samenwerking. Een nieuw
project is in voorbereiding waarbij
dezelfde benadering kan worden
gebruikt op basis van ultrasound
imaging. Dit maakt het mogelijk om
de wandschuifspanning in vivo te meten
in grotere bloedvaten en in klinische
toepassingen. Het proefschrift van
Peter Vennemann heeft de 2008 Da
Vinci Award toegekend gekregen door
ERCOFTAC voor het beste proefschrift
op het gebied van stromingsleer.
gebruiker(s)
Academisch Medisch
Centrum, Amsterdam / Berlin Heart
AG, Berlin (Duitsland) / Erasmus MC,
Rotterdam / LaVision, Goettingen,
(Duitsland) / Leids Universitair
Medisch Centrum, Leiden / Universiteit
Maastricht
HARBOUR SILTATION IN
TURBID WATERS
05723
BBB
projectleider Dr.ir. J.C. Winterwerp totale
toewijzing in euro 302.500,00
doelstelling
Dit onderzoek is opgezet
om de aanslibbingsprocessen in havens
gelegen aan troebele rivieren, waar
slibconcentraties zo hoog zijn dat zij
de waterbeweging kunnen beïnvloeden,
beter te begrijpen. Het onderzoek spitst
zich toe op de processen rondom
de Botlekhaven. Het onderzoek is
uitgevoerd in de vorm van veldmetingen
en met numerieke modellen.
resultaat na 5 jaar
De sedimentatieprocessen
in de Botlekhaven zijn nu goed
begrepen. Er is inzicht verkregen onder
welke omstandigheden en gedurende
welke fasen van het getij slib de haven
instroomt. Dit biedt aanknopingspunten
om maatregelen te ontwerpen en te
evalueren om de aanslibbing te verminderen.
Deze sedimentatieprocessen
zijn sterk gerelateerd aan de processen
op de rivier, met name t.a.v. de zoutverdeling
en de slibwolk. Dit impliceert
dat daarmee ook begrip is opgebouwd
in de aanslibbingsprocessen in andere
langs de Waterweg liggende havens.
Het blijkt dat deze aanslibbingsprocessen
goed met numerieke modellen te
beschrijven zijn. Er is een databestand
verkregen van stroomsnelheidsverdelingen,
saliniteitsgegevens en zwevend
slibgehaltes, tezamen met waarnemingen
van de in de Waterweg migrerende
slibwolken. Deze gegevens zullen in
een database toegankelijk gemaakt en
vastgelegd worden.
gebruiker(s)
Deltares, Delft /Lelystad /
DHV Milieu & Infrastructuur BV,
Amersfoort / Gemeentelijk Haven -
bedrijf Rotterdam / Gemeentewerken
Rotterdam / Hydronamic BV,
Papendrecht / Rijkswaterstaat,
Rotterdam / Rijkswaterstaat, Rijswijk
MODELLING AND
MODIFICATION OF
HNF AND HNF-BASED
PROPELLANT COMBUSTION
05754
CBB
projectleider Prof.dr. D.J.E.M. Roekaerts
totale toewijzing in euro 262.575,00 contracten
Samenwerking onderzoek:
TNO, TUD-TNW totale inkomsten in euro
253.100,00
doelstelling
Hydrazinium Nitroformaat
(HNF) is een krachtige, veelbelovende
component van een vaste stuwstof voor
raketten. Een probleem is dat de
afbrandsnelheid van HNF te fel varieert
met de druk in de verbrandingskamer
van de raket. Dit kan tegengegaan worden
door toevoeging van een zogenoemde
burning rate modifiers (BRM).
Het project had als doel de ontleding
en verbranding van HNF fundamenteel
te onderzoeken en zo een geschikte
BRM te identificeren.
resultaat na 5 jaar
De vlamstructuur
(samenstelling, temperatuur, snelheid)
van HNF werd gedetailleerd in kaart
gebracht door geavanceerde metingen
op laboratoriumschaal. Op basis van
inzicht in de vlamstructuur werd een
effectieve BRM en een principe dat de
werking verklaart gevonden. Helaas is
het mengsel van deze stof met HNF
instabiel bij langdurige opslag en daarom
niet goed bruikbaar op grote schaal.
De suggestie is nu om het gevonden
werkingsprincipe te gebruiken met
andere stoffen. In een kleinschaling
onderzoek door TU Delft en TNO worden
nog een paar cruciale bijkomende
metingen in de vlam verricht.
gebruiker(s)
APP, Klundert /
ESA/ESTEC, Noordwijk / Schöyer
Consultancy BV, Zoetermeer /
Technische Universiteit Eindhoven /
TNO, Rijswijk / Universiteit Twente,
Enschede
EFFECT OF GELS ON
GEOLOGICAL HETERO-
GENEITY OF POROUS
MEDIA: AN MRI AND
X-RAY COMPUTER-AIDED
TOMOGRAPHY STUDY -
DELFGEL
05756
BBA
projectleider Dr. P.L.J. Zitha totale toewijzing
in euro 1.289.940,00 totale inkomsten
in euro 430.500,00
doelstelling
Het doel van dit project is het
onderzoeken van de verandering van de
gesteente eigenschappen inclusief de
veranderingen in een- en meerfase
stroomgedrag veroorzaakt door de
vorming van de gel, en dit alles op 2
observatie schalen, i.e. op microschaal
(1 tot 100 micro-meters) en op macroschaal
(1 tot 100 centimeters).
resultaat na 5 jaar
Uit studies is aangetoond
dat de massa transfer voornamelijk
door natuurlijke convectie in onderlinge
fases gedomineerd wordt. In de
tweede fase van het onderzoek zijn er
experimenten gedaan om de koppeling
van massa transfer en chemische reactie
tijdens stroming door poreuze media
te onderzoeken. De onderzoeksafdelingen
van olie en servicemaatschappijen
zijn de hoofd gebruikers van de kennis
uit dit onderzoek. De resultaten zijn ook
aangeboden aan een consortium van 5
oliebedrijven, en een plan is opgezet om
een proef te gaan uitvoeren op veldschaal.
Deze proef is uiteindelijk niet
door gegaan. Er is wel een Veld Toepassingsplan
aangemaakt, dat snel geactualiseerd
kan worden mocht een nieuwe
kans voor een veld test zich voordoen.
gebruiker(s)
Chevron, Houston en
San Ramon (Verenigde Staten) /
Departamento de Manejo Integrado
de Los Teques (Venezuela) / Gaz de
France, Saint denis la Plaine (Frankrijk)
/ INA Naftalin Oil Co., Zagreb (Kroatië)
/ Nederlandse Aardolie Maatschappij
BV, Assen / Norsk Conco, Stavanger
(Noorwegen) / R & D Posttuttak,
Trondheim (Noorwegen) / Shell SIEP
BV, Rijswijk / Technische Universiteit
Delft / Technische Universiteit
Eindhoven

STW-projecten 2003 / Utilisatierapport STW 2009
INTEGRATING SHEAR-
WAVE SEISMIC AND
CONE PENETRATION
TESTING TO DERIVE
LATERALLY VARYING
GEOTECHNICAL
INFORMATION
05761
ABA
projectleider Dr.ir. G.G. Drijkoningen
totale toewijzing in euro 339.500,00
doelstelling
(1) nieuwe datagedreven
methodieken te ontwikkelen om de laterale
variatie in laagovergangen af te
beelden, (2) de onderliggende fysica van
de relatie tussen schuifgolf seismiek en
CPT te begrijpen, en (3) een laboratoriumfaciliteit
voor gecombineerde seismiek-CPT
metingen op te bouwen. De
nieuwe technologieën zullen belangrijk
zijn voor geotechnische en civieltechnische
ingenieurs, zullen helpen in het
reduceren van risico’s en onzekerheden,
en zullen de efficiëntie faciliteren van
ontwerp en constructie. De laboratoriumfaciliteit
zal nieuwe fundamentele
inzichten geven en zal het uitvoeren van
innovatieve testen toelaten.
resultaat na 5 jaar
Nieuw datagedreven en
modelgedreven integratie methodieken,
tezamen met een unieke laboratoriumfaciliteit,
zijn ontwikkeld in dit project.
Deze nieuwe onderzoeksresultaten en
technologieën kunnen direct ingezet
worden in geo- en civieltechnische
projecten. De ontwikkelde algoritmes
zijn klaar voor gebruik op veldgegevens.
De unieke laboratoriumfaciliteit
is ook klaar voor gebruik.
gebruiker(s)
Deltares, Delft / Deutsche
Montan Technologie GmbH, Essen
(Duitsland) / Fugro Ingenieursbureau
BV, Leidschendam / Holland
Railconsult, Utrecht / TNO, Utrecht
TIME-LAPSE SEISMIC
RESERVOIR CHARAC-
TERIZATION
05763
ABA
projectleider Prof.dr.ir. C.P.A. Wapenaar
totale toewijzing in euro 212.000,00
doelstelling
4-D seismische exploratie,
ook wel tijd-afhankelijke seismiek
genoemd, behelst het monitoren van
veranderingen in koolwaterstofreservoirs
in de ondergrond van de aarde
ten gevolge van productie. Doel was
het ontwikkelen van een 4-D seismische
methode waarmee onderscheid
gemaakt kan worden tussen veranderingen
in de saturatie (ten gevolge van
de verdringing van koolwaterstoffen
door water) en veranderingen in de
poriedrukverdeling in het reservoir.
resultaat na 5 jaar
In de loop van het
onderzoek bleek dat de veranderingen
in een koolwaterstofreservoir ten gevolge
van productie niet los gezien kunnen
worden van veranderingen in het omliggende
medium (met name van de
bovenliggende lagen). Er is gekozen
voor een geïntegreerde aanpak waarin
seismische inversie en geomechanisch
modeleren hand-in-hand gaan. De
ontwikkelde methodologie is in nauwe
samenwerking met de gebruikerscommissie
toegepast op een producerend
reservoir in de Noordzee. De geïntegreerde
aanpak leidde tot een nauwkeurige
en consistente karakterisatie
van de veranderingen in het reservoir
en het omliggende medium. De in dit
project opgedane kennis is van belang
voor de olie- en gasindustrie alsmede
voor de onderzoeksprogramma’s ISAPP,
CATO en GeoLofar.
gebruiker(s)
De Groot - Bril Earth
Sciences BV, Enschede / Fugro-Jason
Netherlands BV, Leidschendam /
Nederlandse Aardolie Maatschappij BV,
Assen / Shell SIEP BV, Rijswijk /
Technische Universiteit, Delft / TNO,
Utrecht
SIX DEGREE-OF-FREEDOM
ELECTROMAGNETIC
CONTACTLESS SLIDE
SYSTEM
05777
CCB
projectleider Prof.dr.ir. J. van Eijk totale
toewijzing in euro 655.433,33 totale
inkomsten in euro 120.000,00
doelstelling
Draadloze en contactloos
geleide bewegingssystemen kunnen
voor extreem nauwkeurige machines
een verbetering in prestatie opleveren.
Voor het maken van een machine voor
Blue Ray Disc Mastering zou een dergelijk
systeem eventueel in vacuüm moeten
worden toegepast. Voor de rotor in
een dergelijke applicatie is aan de TU
Delft een magnetisch gelagerd systeem
gerealiseerd. Om het systeem te completeren
is ook een lineaire slider noodzakelijk.
De doelstelling in dit project
is een dergelijk elektromagnetisch
contactloos geleidingssysteem met zes
vrijheidsgraden (6 DoF) te analyseren,
ontwerpen, construeren en testen.
resultaat na 5 jaar
De ontwikkelde 6 DoF
slider is volledig operationeel. Met deze
opstelling is aangetoond dat contactloos
elektromagnetisch positioneren met
extreme precisie mogelijk is. Een ander
deel van het onderzoek richtte zich op
drie dimensionaal modelleren van de
elektromagnetische componenten. Deze
kennis is toegepast bij de ontwikkeling
van manipulator systemen voor toepassing
in de semi-conductor industrie.
Een vervolgproject samen met onder
andere ASML is gestart. De magneetlagertechnologie
ontwikkeld in de
projecten voor Blue Disc Master is door
meerdere bedrijven overgenomen en
gebruikt voor industriële systemen.
Voorbeelden zijn Philips Applied
Technologies en Singulus.
gebruiker(s)
ASML Netherlands BV,
Veldhoven / ODME BV, Eindhoven /
Philips Applied Technologies,
Eindhoven / Renishaw Benelux BV,
Prinsenbeek / SKF Research and
Development Company BV, Nieuwegein
DISTRIBUTED MODEL
BASED DIAGNOSIS AND
REPAIR
05780
ABA
projectleider Prof.dr. C. Witteveen totale
toewijzing in euro 455.112,50 contracten
Licentie: NLRL; Material Transfer
Agreement: UU, TUD-EWI, NLRL,
UM-AW totale inkomsten in euro 75.780,00
doelstelling
Diagnostische (repair)
technieken ontwikkelen en implemen-teren
die geschikt zijn om in een
gedistribueerde, multi-actor gebaseerde,
omgeving te gebruiken zodanig
dat zij als generalisatie van bestaande
als single-actor te beschouwen
technieken te beschouwen zijn.
resultaat na 5 jaar
Om bovenstaande
doelstellingen te realiseren heeft het
onderzoek in het project zich op drie
deelgebieden geconcentreerd die ieder
hun eigen bijdrage voor de ontwikkelde
demonstrator hebben geleverd. Mede
met het oog op de toepassing in air
traffic control waarin conflict detectie,
diagnose en plan reparatie van multiactor
plannen een grote rol spelen is
er voor gekozen in deze deelgebieden
de model gebaseerde diagnose benadering
toe te spitsen op multi-actor
planning. (a) Constructie van een
model voor (multi-agent) conflict
detectie en diagnose van plan executie.
(b) Gedistribueerde methoden voor
plan reparatie suggesties als eenmaal
verstoringen van een multi-actor plan
gedetecteerd zijn. (c) Het toewijzen
van reparatie acties in een gedistribueerde
multi-actor omgeving aan
verantwoordelijke actoren. Deze drie
onderzoekslijnen zijn gebruikt om een
demonstrator voor air traffic control te
construeren.
gebruiker(s)
Logica Nederland BV,
Rotterdam / Luchtverkeersleiding
Nederland, Schiphol Airport /
Nationaal Lucht- en Ruimtevaart
Laboratorium, Amsterdam / NedTrain
BV, Utrecht / Technische Universiteit
Delft / TNO, Delft / Universiteit
Utrecht
77

78
STW-projecten 2003 / Utilisatierapport STW 2009
HET GEDRAG VAN ZEER
HOGESTERKTE STAAL-
VEZELBETON (B 150 -
B 200) ONDER VERMOEI-
INGSBELASTING
05829
AA0
projectleider Prof.dr.ir. J.C. Walraven
totale toewijzing in euro 345.500,00
doelstelling
Hoge sterkte vezelbeton is
een nieuw materiaal. Het paart een hoge
sterkte aan een hoge taaiheid. Hierdoor
is het een heel attractief bouwmateriaal,
omdat het lichte, slanke en duurzame
constructies met grote overspanningen
toelaat. Het materiaal is ook bijzonder
geschikt voor het repareren van brugdekken.
Omdat dergelijke constructies
heel licht zijn, zijn ze gevoelig voor de
dynamische effecten van het verkeer.
Het onderzoek had tot doel het vermoeiingsgedrag
van hoge sterkte vezelbeton
te onderzoeken en een basis voor het
ontwerpen op vermoeiing te ontwikkelen.
resultaat na 5 jaar
Er zijn uitvoerige proevenseries
uitgevoerd op drie verschillende
soorten hoge sterkte vezelbeton.
Hierbij bleek dat alle soorten een eigen
relatie toonden tussen het aantal wisselingen
tot breuk en het belastingniveau.
De verschillen zijn echter zodanig dat
tot algemene ontwerpregels zou kunnen
worden overgegaan. Relaties zijn afgeleid
om te kunnen ontwerpen en om
een constructie onder vermoeiing te
kunnen analyseren met numerieke
rekenmodellen. De resultaten zullen
worden gebruikt als basis voor een
internationale richtlijn op het gebied van
hoge sterkte, die momenteel geschreven
wordt. Hierdoor is de verantwoorde
toepassing een stuk dichterbij gekomen.
gebruiker(s)
Adviesbureau ir. J.G.
Hageman BV, Rijswijk / Chemiebouw
Visser BV, Sliedrecht / Deutsche
Forschungsgemeinschaft, Bonn
(Duitsland) / DHV BV, Zaandam /
FIBRICON, Nieuwegein / Hurks Beton,
Veldhoven / Rijkswaterstaat Dienst
Infrastructuur, Utrecht / Spanbeton BV,
Koudekerk a/d Rijn / TNO, Delft
EFFICIENT ANALYSIS
AND SYNTHESIS TOOLS
FOR ROBUST AND
SCHEDULED CONTROL-
LER DESIGN AGAINST
TIME-VARYING AND
DYNAMIC UNCERTAINTIES
05848
ACA
projectleider Prof.dr. C.W. Scherer totale
toewijzing in euro 405.444,00 contracten
Material Transfer Agreement:
TUD, Technische Universität Hamburg-
Harburg
doelstelling
Het ontwikkelen van nieuwe
wiskundige methodieken en praktische
algoritmen voor het ontwerpen van
optimale terugkoppelregelaars die
robuust zijn tegen ongemodelleerde
dynamische effecten en die zich kunnen
adapteren aan meetbare veranderende
externe omstandigheden. Deze technieken
zijn onontbeerlijk om de prestatie
van regelaars voor hightech systemen
in verschillenden domeinen essentieel
te kunnen verhogen. Zij vormen de
basis voor het begrijpen en het aansturen
van complexe interconnecties van
dynamische systemen met gedistribueerde
regelaarstructuren.
resultaat na 5 jaar
De technieken voor het
ontwerpen van zelfadapterende robuuste
regelaars zijn met behulp van methoden
uit de semidefiniete programmering
en de reële algebraïsche geometrie
substantieel uitgebreid en in krachtige
softwarepakketten voor toepassingen
toegankelijk gemaakt. De resultaten
gaven aanleiding voor het opstarten
van drie nieuwe projecten over (1) het
aansturen van high-speed spindels
met magnetische lagering voor microbewerkingen
(Microned); (2) het regelen
van haptische master-slave systemen
die zich aan veranderende prestatieeisen
kunnen aanpassen (Microned) en
(3) de analyse en synthese van autopiloten
voor ruimteveren (Deimos/ESA).
Nieuwe concepten voor de gedistribueerde
regeling van complexe dynamische
netwerken zijn in ontwikkeling.
gebruiker(s)
ESA/ESTEC, Noordwijk /
Philips Applied Technologies,
Eindhoven / Technische Universiteit
Delft / Technische Universiteit
Eindhoven
ADAPTIVE SOUND CODING
05851
BBB
projectleider Dr.ir. R. Heusdens totale
toewijzing in euro 400.868,00
doelstelling
Doel van het project is de
theorie van audio codering te versterken
en nieuwe coderingstechnieken te
ontwikkelen voor spraak en muziek die
beter zijn dan de bestaande technieken.
Met name het robuust maken van de
decoder tegen het verlies van pakketten
in datatransmissie is onderwerp van
studie.
resultaat na 5 jaar
Het project heeft geresulteerd
in een nieuw algoritme voor
‘rate-distortion optimal modeling,
quantizing and coding of audio signals’.
Dit algoritme is breed toepasbaar, van
audio spelers tot mobiele communicatie.
Inmiddels is een contract gesloten
met een met een fabrikant van gehoortoestellen
om deze technologie in praktijk
te brengen.
gebruiker(s)
Aalborg University, Aalborg
(Denemarken) / Philips Research,
Eindhoven
MODELLING OF
COMPLEX BEACH
MORPHODYNAMICS
05865
ACB
projectleider Dr.ir. A.J.H.M. Reniers totale
toewijzing in euro 123.708,00
doelstelling
Onder invloed van golven en
stroming verandert de strandmorfologie
voortdurend, maar de causaliteit tussen
waargenomen patronen gevormd door
breker banken and muigaten en de aanwezige
golf-forcering is onduidelijk.
Door een combinatie van numerieke
modelering en unieke veldwaarnemingen
is deze causaliteit onderzocht met
als doel het vastleggen van de belangrijkste
onderliggende morfodynamische
processes en de daaruitvolgende verbetering
van numerieke modellen.
resultaat na 5 jaar
Het onderzoek heeft
laten zien dat de aanwezigheid van
onregelmatige golfgroepen een ‘keyelement’
is in de forcering van de
morfologische respons. Dit geldt
voor de ontwikkeling van mui-gaten,
mui-stromen en duinafslag onder
extreme condities. Het concept van
een stochastische golfgroepforcering
is ingebracht in een nieuw numeriek
morfodynamisch model, Xbeach, dat
een sterk verbeterde skill laat zien voor
de voorspelling van complexe strandmorfologie
onder extreme omstandigheden.
Het model is open source
(www.xbeach.org) en wordt op het
ogenblik gebruikt door meer dan 90
onderzoekers en consultants in binnen
en buitenland.

STW-projecten 2003 / Utilisatierapport STW 2009
SIGNAL PROCESSING
FOR FUTURE WIRELESS
COMMUNICATIONS
05893
BBA
projectleider Prof.dr.ir. A.J. van der Veen
totale toewijzing in euro 1.215.000,00
doelstelling
Het doel was het onderdrukken
van storingen door communicatiesignalen
(RFI) die op de antennes van
radiotelescopen binnenvallen, door
middel van signaalbewerkingsalgoritmen.
Het onderzoek omvat een in-depth
studie van algoritmes, toepasbaar op de
Westerbork telescoop en toekomstige
telescopen in ontwikkeling bij ASTRON.
resultaat na 5 jaar
Het project leverde
algoritmen voor storingsonderdrukking
op, die ook zijn geïmplementeerd op
computers. Een deel van dit werk is
inmiddels opgenomen in een aanvulling
op het standaard referentieboek in
de radio-astronomie (Thompson). De
promovendus was winnaar van de
KIVI telecommunicatieprijs 2002 en
de verkregen inzichten spelen een rol
bij de ontwikkeling van toekomstige
radiotelescopen zoals LOFAR en SKA.
Verder werd een 8-kanaals datarecorder
en correlatiemachine ontwikkeld en
een 64-kanaals phased array die te
gebruiken is als referentieantenne, en
bijbehorende controller. Tezamen is dit
een demonstrator voor de impact van
spatieel filteren.
gebruiker(s)
ASTRON - Netherlands
Institute for Radio Astronomy,
Dwingeloo / Philips Research,
Eindhoven / TNO, ’s-Gravenhage /
Twente Institute for Wireless and Mobile
Communications BV, Enschede
DIGITAL TESTING OF
VACUUM CIRCUIT
BREAKER
05975
CCA
projectleider Prof.ir. L. van der Sluis
totale toewijzing in euro 245.000,00 totale
inkomsten in euro 82.000,00
doelstelling
Een vermogenschakelaar
beschermt kwetsbare systemen in een
elektriciteitsnetwerk voor gevaarlijke
kortsluitstromen door middel van het
doven van een plasmaboog, die ontstaat
zodra de contacten van de schakelaar
zich van elkaar scheiden. De vacuümschakelaar
is het meest gebruikte type
schakelaar in distributie netwerken,
met spanningsniveau’s tot 72.5 kV. Dit
project is een gedegen studie naar
de analyse van elektrische signalen
van stroomonderbrekingen in vacuum
Trends en indicatoren die betrekking
hebben op het gedrag van de schakelaar
zullen worden onderzocht.
resultaat na 5 jaar
Het project heeft de
betrokken bedrijven vooral verder
geholpen met meettechnieken om de
relevante verschijnselen in vermogensschakelaars
in de openbare elektriciteitsnetten
bij stroomonderbreking in
kaart te brengen. Na het STW-project
is een commercieel traject ingegaan
samen met de leverancier van de apparatuur.
Er is speciale software ontwikkeld
voor analyse van metingen met
dit nieuwe meetsysteem. Inmiddels is
het complete meetsysteem, bestaande
uit data-aquisitie systeem, sensoren en
analyse software geleverd aan bedrijven
en universiteiten in Japan, China en
Zweden, en is commercieel succesvol
als exporttechnologie vanuit Nederland.
Er is een uniek Nederlands exportproduct
in de beproevingsmarkt gezet.
gebruiker(s)
Eaton Electric, Hengelo /
Eaton-Holec, Hengelo / KEMA Nederland
BV, Arnhem / Siemens AG, Berlin
(Duitsland) / Switchgear Research
Laboratory, Sevastopol (Oekraïne) /
Technische Universiteit Delft
WIDE BAND SPARSE
ELEMENT ARRAY
ANTENNAS (WISE)
06000
ABA
projectleider Prof.dr.ir. L.P. Ligthart totale
toewijzing in euro 1.158.416,67 contracten
Optie: TUD-EWI, Thales Nederland
BV octrooien Wide band Sparse Element
array antennas (WiSE) totale
inkomsten in euro 434.000,00
doelstelling
Dit project heeft als doel
om ‘(ultra) wide-band’ (UWB) stralers
geschikt te maken voor integratie in
antenne stelsels, waarbij niet alle
antenne-elementen dicht bij elkaar
staan dan wel op periodieke afstand
staan. Tevens wordt de bruikbaarheid
getoetst van een concept, waarbij
sommige antenne elementen in meerdere
antennestelsels functioneel zijn,
waardoor complexe satelliet communicatie
toepassingen mogelijk worden.
resultaat na 5 jaar
Er zijn tot nog toe
resultaten geboekt voor zowel individuele
antenne-elementen als hun
samenstel in antenne stelsels. Zo zijn
UWB stralers met een veel grotere
bandbreedte dan de huidige generatie
stralers tot stand gekomen, alsmede
‘quadruple-band’ stralers met ingebouwde
filter-eigenschappen. In de
categorie antennesystemen is een
lineair stelsel van UWB antennes
ontwikkeld, dat uniek in de wereld is.
Ook bracht het project een testplatform
voor spaarzaam gepositioneerde dan
wel niet-periodiek gepositioneerde
antennestelsels voort. Tenslotte valt
nog het spin-off project ‘Innovative
Array Antenna Architecture’ te noemen,
met deelname van TUD-IRCTR, ESA-
ESTEC en Thales Alenia Space.
gebruiker(s)
ASTRON - Netherlands
Institute for Radio Astronomy,
Dwingeloo / European Space Agency,
Noordwijk / Romanian Ministry of
National Defence, Bucharest
(Roemenië) / Thales Nederland BV,
Hengelo / TNO, ’s-Gravenhage
TOWARDS A SCIENTIFIC
BODY OF KNOWLEDGE
IN URBAN/REGIONAL
DESIGN: SUBSTANCE
AND METHOD
06006
AAA
projectleider Dr. I.T. Klaasen totale toewijzing
in euro 175.117,00
doelstelling
In stedelijke ontwerpen
moeten de mensen hun leven organiseren.
Dit onderzoek draagt bij aan de
verbetering van de sociale behoeften
en wensen van mensen in het stedelijk
en regionaal ontwerp. In het project
wordt onderzocht hoe met wiskundige
modellen het begrip van ruimteorganisatieprincipes
en theoretische stedelijke/regionale
modellen kan worden
aangevuld.
resultaat na 5 jaar
De belangrijkste bijdrage
is een waarschijnlijkheidsbenadering
van actieruimten van de dagelijkse
activiteiten van mensen. De schatting
is verbeterd door empirische wetten van
reisgedrag toe te voegen. Daarnaast
heeft het onderzoek, welke met name
van exploratieve aard is, twee wiskundige
methoden opgeleverd. Een uniform
wiskundig kader voor ‘isovist-based
visibility analysis’ (IBVA) is geconstrueerd.
Door het wiskundige karakter
van de aanpak kan tevens kennis van
verwante disciplines worden toegevoegd.
Daarnaast zijn de voordelen van
een evolutionair algoritmische benadering
van bouwprocessen vastgesteld.
gebruiker(s)
Andries Geerse Stedenbouwkundige,
Rotterdam / BVR,
Rotterdam / DHV BV, Eindhoven /
StrateGis Groep BV, Voorburg / Town
& Regional Planning Consultants,
’s-Gravenhage / Universiteit Utrecht
79

80
STW-projecten 2003 / Utilisatierapport STW 2009
A SPECKLE INTER-
FEROMETER FOR
MEASURING DYNAMIC
PHASE CHANGES
06019
BCA
projectleider Prof.dr.ir. J.J.M. Braat totale
toewijzing in euro 396.000,00 contracten
Optie: TNO-IT, TUD totale inkomsten in
euro 38.000,00
doelstelling
De doelstelling van het project
was de ontwikkeling van een beeldvormend
contactloos meetsysteem dat
kan worden ingezet voor zowel spatiële
als temporele analyse van trillingspatronen.
Uitgangspunt hiervoor was de in
project 04323 ontwikkelde spikkelinterferometer.
resultaat na 5 jaar
De bestaande interferometer
is verder ontwikkeld voor dynamische
toepassingen. Er zijn een tweetal
benaderingen gevolgd: de eerste gericht
op temporele en spatiële karakterisatie
van harmonische trillingen, de tweede
voor uitsluitend spatiële karakterisatie.
Voor beide benaderingen zijn goede
resultaten bereikt. De prestaties van het
systeem zijn gedemonstreerd aan een
trillend motorblok van een vrachtauto.
Het ontwikkelde prototype is zeer goed
vervoerbaar en wordt gedemonstreerd
op een grote internationale vakbeurs. Er
is een nieuwe methode ontwikkeld die
het systeem minder afhankelijk maakt
van omgevingsvariaties. Er is gekozen
voor publicatie in plaats van octrooiering.
gebruiker(s)
AEA Technology Rail BV,
Utrecht / Corus Technology BV,
IJmuiden / DAF Trucks NV, Eindhoven
/ Dantec Dynamics GmbH, Ulm
(Duitsland) / Dassault Aviation,
Argenteuil (Frankrijk) / DHV
Environ ment and Transportation,
Amersfoort / Dutch Space BV, Leiden
/ Industrial Automation Integrators,
Veldhoven / Nationaal Lucht- en
Ruimtevaart Laboratorium, Marknesse
/ PD&E Automotive Solutions BV,
Helmond / Sendt, Roosendaal /
Stork Fokker Aerostructures BV,
Hoogeveen / Technische Universiteit
Delft / TNO, Delft
LARGE TURBULENCE
STRUCTURES IN
SEPARATING SHALLOW
FREE-SURFACE FLOWS
06037
BAA
projectleider Prof.dr.ir. G.S. Stelling
totale toewijzing in euro 214.550,00
doelstelling
Bij een plotselinge verwijding
van een rivier of kanaal kan de
stroming zich niet zo snel aanpassen
en laat deze los van de wand. Bij dit
loslatingproces ontstaat naast een
recirculatie zone ook veel turbulentie.
Deze stromingseigenschappen, die
ook onder meer te vinden zijn bij haveningangen
en kribvakken, beïnvloeden
de uitwisseling van sediment maar ook
de bodemligging. Door beter begrip
van de loslatingprocessen kunnen computermodellen
en waterbouwkundige
ontwerpen verbeterd worden.
resultaat na 5 jaar
Voor een aantal verschillende
geometrieën is experimenteel
vastgesteld hoe het loslatingproces
verloopt. In deze experimenten is
ook gekeken naar mogelijkheden
om loslating te manipuleren middels
geometrische aanpassing op het loslaatpunt.
Tevens zijn de experimenten
met verschillende rekenmodellen
gesimuleerd waarbij met name de rol
van turbulentie en drie-dimensionaliteit
van de stroming onderzocht is. Voor de
waterbouwkundige toepassingen zijn
ideeën ontwikkeld over aanpassing
van de vorm van het loslaatpunt.
Een vergelijking tussen metingen en
berekeningen geven de beperkingen
van de huidige rekenmodellen aan en
geven richting aan verbetering.
gebruiker(s)
Deltares, Delft / Deltares,
Lelystad / Gemeentewerken Rotterdam,
Rotterdam / Ingenieursbureau Svasek
BV, Rotterdam / Rijksinstituut voor
Integraal Zoetwaterbeheer en
Afvalwaterbehandeling, Arnhem
SINGLE-MICROPHONE
ENCHANCEMENT OF
NOISY SPEECH SIGNALS
06042
BCB
projectleider Dr.ir. R. Heusdens totale
toewijzing in euro 614.000,00 contracten
Samenwerking onderzoek: TUD-
EWIMM, Philips Research Laboratories
totale inkomsten in euro 168.000,00
doelstelling
Het doel van het project
is het ontwikkelen van een systeem
dat (achtergrond) ruis verwijderd van
spraaksignalen. Ruisonderdrukkingssystemen
worden steeds belangrijker
door de opkomst van digitale spraakcommunicatiesytemen
zoals mobiele
telefonie en automatische bookings
services, welke ontworpen zijn voor
ruisvrije ingangssignalen. De prestaties
van deze systemen is onvoldoende in
de aanwezigheid van ruisbronnen
(achtergrond ruis, andere sprekers, etc).
resultaat na 5 jaar
Het onderzoek heeft
geleid tot verbetering van ruisonderdrukkingssystemen
ontwikkeld door
Philips, zoals bijvoorbeeld gebruikt bij
voice-control in TV toestellen. Er zijn
twee patenten gegenereerd en meer
dan 20 journal/conferentie artikelen
gepubliceerd. Naast de publicaties is
de onderzoeker cum laude gepromoveerd.
Naar aanleiding van het onderzoek
is er een nieuw STW-project
gestart op het gebied van ruisonderdrukking
voor gehoorapparaten waarvan
160.000 euro wordt gefinancierd
door Oticon A/S, ’s werelds grootste
gehoorapparaten fabrikant.
gebruiker(s)
GN ReSound BV,
Westervoort / Ministerie van Defensie,
’s-Gravenhage / Philips Research
Europe, Eindhoven / Philips Research
Laboratories, Eindhoven
CONNECTING 3D
SCANNING TO INDUSTRIAL
DESIGN
06071
BBA
projectleider Dr. J.S.M. Vergeest totale
toewijzing in euro 114.000,00
doelstelling
Het project maakt 3D ingescande
gegevens bruikbaar voor het
ontwerpen van nieuwe producten. 3D
scanningtechnieken (bijvoorbeeld
gebaseerd op laser) zijn ruim beschikbaar
en nauwkeurige meetpunten van
bestaande producten en onderdelen
kunnen snel en met hoge dichtheid verkregen
worden. De gescande oppervlakken
blijken praktisch onbruikbaar
voor herontwerp of voor nieuwe vrijgevormde
ontwerpen doordat deze oppervlakken
statisch zijn en geen arameters
bevatten. Door het toepassen van een
fitting-to-feautures methode kan een
zodanige flexibiliteit gewonnen worden
dat de vormen toch een goed startpunt
zijn voor nieuwe producten. In dit project
wordt de fitting-to-features-methode
theoretisch geverifieerd, en beproefd
in de praktijk bij de industriële partners,
samen met andere researchinstituten.
resultaat na 5 jaar
De software ontwikkeld
in het project biedt de benodigde
hoog-niveau functies om de productvorm
effectief en intuïtief te bewerken.
De software is beschikbaar als een
plug-in van het CAD-systeem dat bij
de bedrijven in gebruik is.
gebruiker(s)
Centrum Wiskunde &
Informatica, Amsterdam / Fabrique,
Delft / New Products Industrial Design
BV, Delft / NewProducts Industrial
Design BV, Delft / Universiteit Utrecht
/ Wärtsilä Propulsion Netherlands BV,
Drunen

STW-projecten 2003 / Utilisatierapport STW 2009
TRANSPORT OF
SUSPENDED PARTICLES
WITH GRAVITATIONAL
SETTLING IN TURBULENT
HORIZONTAL CHANNEL
FLOW
06103
BAA
projectleider Prof. dr. R.F. Mudde totale
toewijzing in euro 440.000,00 totale
inkomsten in euro 90.000,00
doelstelling
In dit project staat het
transport van kleine deeltjes zoals in
rivieren en drinkwatersystemen
centraal. Bestudeerd wordt het effect
van de coherente structuren op het
deeltjestransport, hoe de ruimtelijke
verdeling van de deeltjes beïnvloed
wordt en wat de statistische eigenschappen
van de deeltjes zijn in relatie
tot de continue fase. De doelstelling is
het bepalen van de bandbreedte van
de relevante parameters, het ontwikkelen
van DNS-codes om de stroming
numeriek te bestuderen en het doen
van experimenten met PIV in een
(horizontaal) lang kanaal.
resultaat na 5 jaar
De experimenten zijn
succesvol opgezet. De resolutie bij de
PIV was voldoende om de interactie
tussen de deeltjes en de vortices in de
grenslaag gedetailleerd te bestuderen.
Numeriek is er een simpel resuspensiemodel
ontwikkeld waarmee relatief
‘goedkoop’ de experimentele resultaten
worden benaderd. Dit onderzoek
vindt toepassing in het onderzoek
naar de effecten van wolken op het
klimaat. Verder worden de resultaten
en methodieken toegepast in nieuw
onderzoek naar het transport van olie
en water druppels in de gaskern van
verticale stroming in de productie van
aardgas.
gebruiker(s)
Deltares, Delft / KWR Water
BV, Nieuwegein / Witteveen+Bos,
Deventer
MODELLING OF
TURBULENT SPRAY
COMBUSTION
06105
CCB
projectleider Prof.dr. D.J.E.M. Roekaerts
totale toewijzing in euro 262.000,00 contracten
Overdracht: TNO-DELF, TUD-
TNW; Overig: TNO, TUD; Overdracht:
TNO-IT, TUD-TNW totale inkomsten
in euro 104.000,00
doelstelling
Verbrandingsprocessen in
oliegestookte ovens in de procesindustrie
moeten voldoen aan steeds
strenger wordende milieueisen, onder
andere voor de emissie van stikstofoxides
(NOx). De beschikbaarheid van
een nauwkeurig rekenmodel voor de
verbranding van een straal brandstofdruppels
onder turbulente condities kan
de ingenieur helpen schonere oliebranders
te ontwikkelen. Dit project heeft tot
doel een geavanceerd statistisch rekenmodel
te ontwikkelen voor deze turbulente
reagerende meerfasestroming.
resultaat na 5 jaar
Een nieuw model en
computerprogramma zijn ontwikkeld.
Dit geavanceerde model brengt belangrijke
fysische effecten in rekening veroorzaakt
door de wisselwerking tussen
de turbulentie in de luchtstroom en de
verdamping van de vloeistofdruppels.
Het model is gevalideerd aan de hand
van experimenten met methanol als
brandstof. Een beperkt deel van de software
is nu in gebruik bij TNO Industrie
en Techniek in simulaties voor de glasindustrie.
Een vervolgproject over de
ontwikkeling van een ultraschone
verbrandingstechniek voor zware olie
is goedgekeurd in het kader van het
STW Perspectief programma ‘Clean
Combustion Concepts’.
gebruiker(s)
BuNova Development BV,
Zwolle / Shell Global Solutions
International BV, Amsterdam /
Stichting voor Fundamenteel Onderzoek
der Materie, Utrecht / Technische
Universiteit, Delft / Technische
Universiteit, Eindhoven / TNO, Delft /
Universiteit Twente, Enschede
RF AND MICROWAVE
FERROMAGNETIC AND
FERROELECTRIC FILM
DEVICES
06139
AAA
projectleider Dr.ir. B. Rejaei totale toewijzing
in euro 604.000,00 octrooien Switchable
magnetostatic microwave components
with multilayered magnetic
cores; Electromagnetic shielding by
high-k dielectric thin film to reduce
substrate loss for RF IC applicat ions
totale inkomsten in euro 55.400,00
doelstelling
Een opvallend kenmerk van
moderne geïntegreerde schakelingen
voor mobiele telecommunicatie is de
zeer grote afmetingen van passieve
componenten – zoals spoelen en transformatoren.
Het grote oppervlakteverbruik
van deze componenten leidt tot
hogere kosten en het verslechtert het
algeheel gedrag van de schakeling als
gevolg van overspraak en hogere verliezen
in de siliciumsubstraat. Doelstelling
was het verkleinen van hoogfrequent
passieve componenten door middel van
dunne ferromagnetische lagen, alsmede
het ontwikkelen van IC-compatibele
technieken voor het integreren van deze
lagen op een silicium chip.
resultaat na 5 jaar
Spoelen en transmissielijnen
op basis van dunne NiFe lagen
werden geïntegreerd op een silicium
chip, met als gevolg een veel hogere
inductie/oppervlakte eenheid voor
spoelen en een veel kortere golflengte
voor transmissielijnen. Tevens werd een
spoel ontwikkeld met een elektrisch
aanpasbare inductie. Er is een nieuwe
kunsmatige geleider ontwikkeld
bestaande uit een metaal/ferromagnetische
multilaag. De hoogfrequent
verliezen van deze geleider zijn veel
lager dan die van koper, een van de
beste geleiders bij kamertemperatuur.
De onderzoeksresultaten leidden tot
meer dan 20 internationale wetenschappelijke
publicaties.
gebruiker(s)
NXP Semiconductors,
Eindhoven / NXP Semiconductors
Belgium NV, Leuven (België) / Philips
Research, Eindhoven / Technische
Universiteit Eindhoven
THERMOMECHANICAL
AND METALLURGICAL
ASPECTS OF MAGNESIUM
EXTRUSION
06172
BBA
projectleider Dr.ir. J. Duszczyk totale toewijzing
in euro 408.000,00 totale inkomsten
in euro 215.000,00
doelstelling
Doel van het onderzoek is
de ontwikkeling van fundamenteel
inzicht in de thermomechanica van
Magnesium-extrusie voor zowel
bestaande als nieuwe Mg-legeringen.
De benadering is zowel experimenteel
als modelmatig via computersimulaties
resultaat na 5 jaar
Studies naar de microstructuur
en vervormbaarheid van
magnesium legeringen hebben geleid
tot betere typen legeringen. Naast optimalisatie
in de productiewijze levert
dit ook homogenere microstructuren.
Hiermee zijn de oorspronkelijke
projectdoelen gehaald. Met de ontwikkelde
kennis kunnen gericht nieuwe
specifieke producten als superlichte
rolstoelwielen en bioafbreekbare
magnesium-stents worden ontwikkeld.
De kennis is bijzonder interessant voor
Mifa Aluminium, die het mogelijk kan
toepassen in haar geëxtrudeerde magnesium-producten.
gebruiker(s)
ADEX BV, Venlo / AHC
Oppervlaktetechnieken, Eindhoven /
Alcoa Nederland BV, Drunen / Corus
Technology BV, IJmuiden / CZL Tilburg
BV Oppervlaktetechnieken, Tilburg /
Mifa Aluminium BV, Venlo / RSP
Technology BV, Delfzijl / Stream-iD,
Beek en Donk
81

82
STW-projecten 2003 / Utilisatierapport STW 2009
ADAPTIVE OPTICS FOR
HUMAN VISION
06190
ABA
projectleider Dr.ir. G. Vdovin totale toewijzing
in euro 405.399,00 contracten Samenwerking
onderzoek: AkkoLens International
BV
doelstelling
Als gevolg van veroudering
of ziekte moet een ooglens soms worden
vervangen door een kunststoflens.
Het scherpstellend vermogen van de
ooglens is hiermee verdwenen. Dit
wordt opgevangen door het dragen
van een bril of lenzen met varifocus.
Dit VIDI-Vernieuwingsimpulsproject is
gericht op het ontwikkelen van technologie
voor oogimplantaten waarmee
men scherper kan zien en wel kan
accomoderen. Voorgesteld wordt om
hierdoor technieken uit de adaptieve
optica te gebruiken.
resultaat na 5 jaar
Er is een prototype van
een adaptieve lens ontwikkeld die
draadloos kan worden aangestuurd.
De lens zelf bestaat uit een vloeibaar
kristal waarvan de eigenschappen
onder invloed van een elektrisch veld
gevarieerd kunnen worden. Op deze
manier kan de brandpuntsafstand
worden aangepast. Geprobeerd is ook
om de lens door hersensignalen aan
te sturen, maar dat heeft nog niet tot
praktische mogelijkheden geleid. Er
was sprake van directe kennisoverdracht
naar het bedrijfsleven doordat
een van de onderzoekers bij een bedrijf
voor oogimplantaten is gaan werken.
gebruiker(s)
AkkoLens International BV,
BREDA / AkkoLens International BV,
Delft / AMO Groningen BV, Groningen
/ City University London (Groot
Britannië) / Human Optics AG,
Erlangen (Duitsland) / Procornea
Nederland BV, Eerbeek / VU Medisch
Centrum Amsterdam
DEVELOPMENT AND
APPLICATION OF FULL-
FIELD OPTICAL TECHNI-
QUES FOR UNSTEADY/
TURBULENT SUPERSONIC
FLOW DIAGNOSTICS
06198
BBA
projectleider Prof.dr.ing. F. Scarano
totale toewijzing in euro 405.600,00 totale
inkomsten in euro 61.000,00
doelstelling
Voor de ontwikkeling van
geavanceerde supersone transportsystemen
en van ruimtevoertuigen is
een grondig begrip vereist van kritieke
aerodynamische fenomenen die nog
niet volledig kunnen worden gesimuleerd
met computers of in laboratoriumopstellingen
zoals windtunnels. Het
doel is de verbetering van op laser licht
gebaseerde meetmethoden welke geen
verstoring veroorzaken van de gemeten
stroming zodat een nauwkeurige karakterisering
verkregen kan worden van
kritieke fenomenen die optreden tijdens
de utilisatie van ruimtevoertuigen en
supersone vliegtuigen.
resultaat na 5 jaar
Tijdens het project is
PIV, voor het eerst toegepast in supersone
en hypersone stromingen. De
technische beperkingen zijn geïdentificeerd
en experimenteel geverifieerd.
Windtunnelmetingen aan raketachtige
modellen en re-entry capsules zijn uitgevoerd.
Een gedetailleerde studie van
een schokgolfinteractie is uitgevoerd
zoals deze optreedt bij de inlaat van
een vliegtuigmotor. Tijdens deze studie
is gebruik gemaakt van een nieuwe 3D
meettechniek genaamd ‘Tomographic
PIV’. De ontwikkelingen hebben ertoe
geleid dat de projectleider een groot
voorstel heeft ingediend ter waarde
van 1,5 miljoen euro bij de European
Research Council. Doel van het voorstel
is het uitbreiden van de meettechniek.
gebruiker(s)
Deutsches Zentrum für Luft -
und Raumfahrt, Göttingen (Duitsland) /
ESA/ESTEC, Noordwijk / Radboud
Universiteit Nijmegen / Stichting Duits
Nederlandse Windtunnel, Marknesse /
Technische Universiteit Delft / TNO,
Rijswijk
RIGOROUS MODELLING OF
READING AND WRITING IN
OPTICAL RECORDING
06238
AAA
projectleider Prof.dr. H.P. Urbach totale
toewijzing in euro 362.500,00 contracten
Optie & Licentie: Philips Research
Europe, Eindhoven, TUD-TNW
doelstelling
De optische opslagtechnologie
is zeer geavanceerd en kan zelfs
haar grenzen in de nabije toekomst
bereiken. Aan de toenemende eisen kan
alleen worden voldaan indien de optische
grenzen worden verkend en benut.
Dit project ontwikkelt zeer geavanceerde
numerieke modellering voor het
optische lees- en schrijfproces. De
modellen maken voor het eerst in de
geschiedenis de simulatie van het volledige
schrijfproces als een faseverandering
mogelijk. De modellen zullen
experimenteel worden gevalideerd.
resultaat na 5 jaar
De modellen voor
het optische lees- en schrijfproces
zijn gerealiseerd en experimenteel
gevalideerd. Met de modellen konden
onbegrepen experimentele waarnemingen
verklaard worden. Het computerprogramma
voor het schrijven in phase
change recording is ook geimplemen
teerd in het SEPRAN eindige elementen
package van de TUD dat vele gebruikers
heeft, zowel bij universiteit als
bedrijfsleven. Het diffractieprogramma
voor het lezen van optische data is,
behalve in de simulatie van het TwoDos
optische recording concept, ook in twee
andere optische onderzoeken gebruikt
mede in samenwerking met de
Universiteit van Barcelona.
gebruiker(s)
Corus Technology BV,
IJmuiden / Philips Research,
Eindhoven / Philips Research Europe,
Eindhoven / Singulus Mastering BV,
Eindhoven / TNO, Eindhoven
E / technische universiteit eindhoven

STW-projecten 2003 / Utilisatierapport STW 2009
QUALITY OF SERVICE
IN IN-HOME DIGITAL
NETWORKS
05653
AAA
projectleider Prof.dr. E.H.L. Aarts totale
toewijzing in euro 262.449,00 contracten
Overdracht: Philips Research
Europe, Eindhoven, Technische Universiteit
Eindhoven octrooien Streaming
MPEG over WIFI transmit policy totale
inkomsten in euro 71.424,00
doelstelling
Het project is gericht op verbonden
real-time embedded systemen,
waarvan het gebruik onder volledige
controle van de eigenaar is. De gedeelde
bronnen zijn het netwerk, het rekenvermogen
en het geheugen en deze
zijn beperkt. Het domein van studie is
het domein van genetwerkte video,
want dit is momenteel de grootste
uitdaging. Omdat dit systeem om
moet gaan met overbelastingssituaties,
moet het mogelijk zijn om de kwaliteit
aan te passen om fouten te voorkomen:
graceful quality adaptation.
resultaat na 5 jaar
Constructie van modellen
voor systemen die bestaan uit het
communicerende ketens. Industriële
software engineers hebben deze
modellen toegepast. Er is een ontwerp
gemaakt voor een videosysteem in
thuisnetwerken met de ‘beste’ daling
van de kwaliteit met beperkte middelen.
Er is een nieuwe manier van het uitvoeren
van gelaagde codering voor video
en adaptieve controle algoritmes ontworpen,
gebaseerd op Q-learning.
Hier is een demonstrator voor. De
utilisatie is minder dan het had kunnen
zijn als gevolg van de veranderende
belangen binnen de groep gebruikers
en Philips Research, en de economische
vertraging in de periode.
gebruiker(s)
Ericsson Telecommunicatie
BV, Rijen / Philips Digital Systems
Lab Eindhoven / Philips Research,
Eindhoven / Technische Universiteit
Eindhoven / Twente Institute for
Wireless and Mobile Communications
BV, Enschede
ARCHITECTURE AND
LOGIC SYNTHESIS OF
APPLICATION-SPECIFIC
EMBEDDED CONTROLLERS
FOR PROGRAMMABLE
HARDWARE
IMPLEMENTATION
05766
AAA
projectleider Dr.ir. L. Józwiak totale toewijzing
in euro 157.917,00
doelstelling
De talrijke voordelen van programmeerbare
schakelingen (FPGA’s)
hebben geresulteerd in hun zeer snel
groeiend gebruik voor de realisatie van
de ingebedde systemen. Helaas zijn
de traditionele synthesemethoden niet
adequaat voor schakelingen van de
moderne FPGA’s. Een nieuw ontwikkelde
informatiegedreven syntheseaanpak
leverde een ultra-effectieve synthesemethode
voor combinationele schakelingen
op. Het project had twee doelen:
het verkrijgen van inzicht in de problemen
en het ontwikkelen van een synthesemethode
voor sequentiële schakelingen
gebaseerd op de informatiegedreven
aanpak.
resultaat na 5 jaar
Er is veel inzicht verkregen
in de problemen van sequentiële
synthese voor FPGA’s in de bestaande
academische en commerciële synthesemethoden.
Gebruikmakend van dit
inzicht is een aantal artikelen gepubliceerd
en is een nieuwe FPGA-gerichte
synthesemethode ontwikkeld voor
sequentiële schakelingen. Het werk
wordt voortgezet met als doel het
implementeren van de methode in een
prototype softwaregereedschap (dat
bijna afgerond is) en het experimentele
onderzoek met gebruik van dit gereedschap.
Vanwege het fundamentele
karakter van het onderzoek is geen
direct gebruik van de methode of softwaregereedschap
te verwachten anders
dan voor het vervolgonderzoek of -ontwikkeling.
gebruiker(s)
ASML Netherlands BV,
Veldhoven / Indac BV, Enschede /
NXP Semiconductors, Eindhoven /
Syntens, Enschede / Technische
Universiteit Delft
GAS-LIQUID SOLID-FOAM
REACTORS: A STUDY OF
REACTION ENGINEERING
CHARACTERISTICS
05784
BBA
projectleider Prof.dr.ir. J.C. Schouten
totale toewijzing in euro 527.775,00
octrooien Solid foams for multiphase
reactions totale inkomsten in euro 20.000,00
doelstelling
Doel van het project was
het ontwikkelen van een generieke
ontwerpmethode voor nieuwe gestructureerde
gas-vloeistof reactoren, welke
gebruik maken van open-cel schuimmaterialen,
voor optimale stofoverdracht
en hydrodynamica waardoor geïntensifeerde
chemische processen mogelijk
worden. Het project had bovendien als
doel de haalbaarheid van deze nieuwe
gestructureerde reactorvormen, en de
voordelen ten opzichte van bestaande
en conventionele technologieën voor
meerfasenreactoren in te schatten.
resultaat na 5 jaar
Er is een meerfasen
reactoropstelling gebouwd, waarin
vast-schuim, als gestructureerde
pakking met gas-vloeistofstroming, is
bestudeerd: hydrodynamica en stofoverdracht,
voor zowel tegenstroom
als op- en neerwaartse meestroom.
Gebruik is gemaakt van aluminium- en
koolstofschuimen, variërend van 5 tot
40 poriën per inch. Verschillende stromingsregimes
konden worden geïdentificeerd:
bellen-, druppel- en pulserende
stroming. De vloeistoffractie, drukval
en de stofoverdracht konden worden
gevat in correlaties. Het is gebleken dat
vaste schuimen veelbelovende materialen
zijn, die een goede stofoverdracht
mogelijk maken bij zeer lage drukval.
gebruiker(s)
ABB Lummus Global BV,
’s-Gravenhage / BASF Nederland
BV, De Meern / DSM Research BV,
Geleen/ ECO Ceramics BV, Velzen /
KEN RECEMAT International BV,
Krimpen aan de Lek / Lummus
Technology, Bloomfield (Verenigde
Staten) / Shell Global Solutions,
Amsterdam / Shell International Oil
Products BV, Amsterdam
DEVELOPMENT OF
DYNAMIC STABILITY
PREDICTION AND OPTIMI-
ZATION METHODS FOR
VIRTUAL STABILITY
PROTOTYPING OF THIN-
WALLED STRUCTURES
05792
BBA
projectleider Prof.dr.ir. D.H. van Campen
totale toewijzing in euro 444.136,00 totale
inkomsten in euro 96.636,00
doelstelling
Het projectdoel was het
ontwikkelen van een betrouwbare,
efficiënte, berekeningsmethode waarmee
het dynamische stabiliteitsgedrag
en (na-)knikgedrag van dunwandige
constructies voorspeld en beter begrepen
kan worden in de voorontwerp fase
van virtuele prototypes. Het beschikken
over een dergelijke methode zal
industrie (lucht- en ruimevaart, MEMS
industrie) in staat stellen om snellere
productontwikkeling, betere productkwaliteit
en besparing op kosten, materiaal
en energie te realiseren.
resultaat na 5 jaar
Een snelle, accurate
semi-analytische methode is ontwikkeld
voor de analyse van de dynamische
stabiliteit van dunwandige constructies.
De methode is zeer geschikt voor het
uitvoeren van parameterstudies in
de voorontwerp fase. De methode is
toegepast in vier casestudies, waarbij
niet-lineaire dynamische steady-state
en schokresponsies zijn onderzocht
van dunwandige balk- en cilindrische
schaalconstructies, al dan niet met
een te dragen massa. De responsies
zijn geverifieerd met experimenten en
Eindige Elementenanalyses. Het inzicht
in het dynamische (na-)knikgedrag
van dunwandige constructies is sterk
verbeterd.
gebruiker(s)
Dutch Space BV, Leiden /
Philips Applied Technologies,
Eindhoven / Technische Universiteit
Delft / TNO, Delft
83

84
STW-projecten 2003 / Utilisatierapport STW 2009
SPINTRONICS
05901
BAA
projectleider Prof.dr.ir. H.J.M. Swagten
totale toewijzing in euro 841.620,00
doelstelling
Binnen het turbulente onderzoeksveld
van de spintronics – waarbij
in nanomagnetische elektrische devices
en industriële toepassingen expliciet
gebruik gemaakt wordt van de spin
van het elektron – is er fundamenteel
onderzoek gedaan op het gebied van
nieuwe strategische ontwikkelingen.
Dit betreft het gebruik van halfgeleidende
materialen in generieke elektrische
devices en het verkennen van (magnetische)
nanostructuren op de ultieme
schaal van een nanometer.
resultaat na 5 jaar
In dit project zijn er
een aantal wetenschappelijke bijdragen
geleverd die in nauw verband staan met
relevante industriële ontwikkelingen.
Magneetveldafhankelijk (spin) transport
is bestudeerd voor alternatieve veelbelovende
materialen in spintronics
devices, zoals GaAs, Si en organisch
Alq3. Met het oog op device miniaturisatie
zijn er ‘scanning-probe-microscopy’
studies gedaan naar het visualiseren,
creëren en manipuleren van
oppervlakte en ‘embedded’ nanostructuren.
Er is een nieuwe onderzoekslijn
uitgezet voor manipulatie van magnetische
domeinen in ‘next-generation’
toepassingen, hetgeen gebaseerd is
op de recente wetenschappelijke ontdekking
van ‘spin-transfer torque’.
gebruiker(s)
IMEC, Leuven (België) /
NXP Semiconductors, Eindhoven /
Omicron NanoTechnology GmbH,
Taunusstein (Duitsland) / OTB
Engineering BV, Eindhoven / Philips
Research, Eindhoven / Technische
Universiteit Eindhoven
INTEGRATION OF
SUSTAINABLE ENERGY
SOURCES THROUGH
POWER ELECTRONIC
CONVERTERS IN SMALL,
DISTRIBUTED, ELECTRICITY
GENERATION SYSTEMS
05984
BCC
projectleider Prof.dr.ir. A.J.A. Vandenput†
totale toewijzing in euro 437.500,00 contracten
Licentie: Philips Lighting BV
octrooien Method for operating a power
converter in a soft-switcing range
doelstelling
Te onderzoeken hoe milieuvriendelijke
energiebronnen zoals
brandstof- en zonnecellen, in combinatie
met geschikte opslagelementen zoals
accu’s en supercondensatoren, het best
geïntegreerd kunnen worden in energiesystemen
voor huishoudelijke toepassing.
Deze systemen slaan de energie,
die bijvoorbeeld via zonnecellen wordt
opgewekt, op in een batterij voor lokaal
gebruik. Als de energie niet nodig is kan
deze worden teruggeleverd aan het het
openbare net voor algemeen gebruik
door iedereen. De eigenaar van het
systeem ontvangt hiervoor dan een vergoeding
van het energiebedrijf. De complexe
energiehuishouding die hier mee
samengaat, moet liefst met zo weinig
mogelijk elektronica gerealiseerd worden.
resultaat na 5 jaar
Binnen de context van
het project is een opzienbarende familie
van zeer efficiënte, betrouwbare, en ook
nog goedkope gelijkspanningsomzetters
bedacht waarmee het geschetste
doel zich op diverse manieren laat realiseren.
Op belangrijke aspecten van de
vindingen is patent aangevraagd door
Philips Lighting, en de promovendus is
zelfs bij dit bedrijf in dienst getreden om
(onder meer) verdere toepassing van de
techniek te evalueren. Wetenschappelijk
gezien hebben de publicaties van de
promovendus een nieuw veld in de vermogenselektronica
blootgelegd waarop
momenteel veel onderzoek wordt gedaan.
gebruiker(s)
CTO Betronic BV, Amsterdam
/ Energieonderzoek Centrum Nederland,
Petten / Liander, Arnhem / Philips
Lighting BV, Eindhoven / Prodrive BV,
Son
TOWARDS A NEW
ENERGY-EFFICIENT
CATALYTIC PROCESS FOR
THE PRODUCTION OF
LOWER OLEFINS FROM
PARAFFIN FEEDSTOCK
06045
BBA
projectleider Dr. E.J.M. Hensen totale toewijzing
in euro 134.524,00
doelstelling
Doel van het project is de
ontwikkeling van nieuwe stabiele katalysatoren
voor de productie van olefines
met een hoge selectiviteit. Een aanpak
door middel van parallelle screening
moet de gewenste katalysator identificeren.
Het heptaan kraakproces is
gekozen als modelreactie.
resultaat na 5 jaar
Dit VENI-project heeft
bijgedragen aan de ontwikkeling van
gemodificeerde zeolietkatalysatoren
die naftavoedingen selectief omzetten
in olefines. Olefines zoals etheen en
propeen zijn de bouwstenen van de
chemische industrie, onder andere voor
de productie van polymeren. Zeolieten
gemodificeerd met Lewis zure kationen
zoals gallium zijn inderdaad in staat
om paraffines met hoge selectiviteit
om te zetten in de gewenste olefines,
dit met hogere aktiviteit en selectiviteit
dan ongemodificeerde zeolieten.
Mechanistisch onderzoek heeft geleid
tot de definitie van verbeterde procescondities.
Het onderzoek heeft in grote
mate bijgedragen aan de formulering
van een nieuw model om de structuur
en reactiviteit van overgangsmetaaloxide-complexen
in zeolieten te
beschrijven. Een groot chemische
bedrijf sponsort thans een promovenduspositie
om het potentieel van gallium-gebaseerde
zeolietkatalysatoren
verder in detail te onderzoeken.
gebruiker(s)
Dow Benelux BV,
Terneuzen / Lummus Technology,
Bloomfield (Verenigde Staten) /
SABIC EuroPetrochemicals BV,
Geleen / Shell International Oil
Products BV, Amsterdam / TNO-MEP,
Apeldoorn
TRANSPORT PHENOMENA
IN HIGH-PRESSURE
PLASMAS OF COMPLEX
CHEMICAL COMPOSITION:
NUMERICAL SIMULATIONS
AND EXPERIMENTAL
VALIDATION
06093
CBB
projectleider Prof.dr. J.J.A.M. van der
Mullen totale toewijzing in euro 655.475,00
contracten Optie: Koppert BV, UL-
WN, WUR-PW totale inkomsten in euro
110.675,00
doelstelling
In dit project worden complex-chemische
plasma’s bestudeerd.
Deze plasma’s zijn sterk niet-lineair en
daarmee bijzonder gevoelig voor uitwendige
factoren. Een voorbeeld is dat
Metaal Halogenide (MH) lampen van
kleur kunnen veranderen als ze worden
gedraaid (door de zwaartekracht). De
meeste aandacht zal uitgaan naar de
studie van MH lampen, maar het inzicht
dat hiermee verkregen wordt zal zeker
ook bijdragen tot een beter begrip van
allerlei andere technologische plasma’s.
resultaat na 5 jaar
Met het simulatiepakket
PLASIMO is een aantal modellen
geconstrueerd waarmee lampen van
verschillende chemische samenstelling
zijn doorgerekend. Hieruit afgeleide
trends blijken een grote voorspellende
waarde te hebben. Voor het valideren
van de modellen zijn verschillende
nieuwe diagnostieken ontwikkeld en
toegepast. Het project heeft gefunctioneerd
als bakermat voor een Europees
COST project. In het kader daarvan
is een referentielamp gedefinieerd.
Verschil lende exemplaren van deze
lamp zijn elders in Europa gebruikt voor
onderzoek. Om de rol van convectie
beter te begrijpen zijn verschillende van
deze lampen in het International Space
Station in de toestand van gewichtsloosheid
gebracht. Dit voorstel leidde
tot een derde geldstroom project van
Philips Lighting.
gebruiker(s)
ASML Netherlands BV,
Veldhoven / Draka Comteq Fibre BV,
Eindhoven / Philips Extreme UV
GmbH, Aachen (Duitsland) / Philips
Lighting BV, Eindhoven / Philips
Research, Aachen (Duitsland) /
Universiteit Antwerpen (België)

STW-projecten 2003 / Utilisatierapport STW 2009
MIXED-SIGNAL SOC
PLATFORM
06098
BBA
projectleider Prof.dr.ir. A.H.M. van
Roermund totale toewijzing in euro 485.400
contracten Samenw. onderzoek: Xilinx
Ireland, NXP Semi-conductors; Geheimhouding:
Xilinx, TUE octrooien Suppression
of harmonic distortion..; Programmeerbareanaloog-naar-digitaal-(A/D)conversieschakeling;
Method and apparatus
for calibrating a current...; Method
and apparatus for calibrating a scaled...
totale inkomsten in euro 80.888,00
doelstelling
Doel van dit project is om
aan Field Programmable Gate Arrays
(FPGA’s) programmeerbare ADC’s en
DAC’s toe te voegen, die gebaseerd zijn
op dezelfde modulaire configureerbaarheid
als het digitale deel van de FPGA
en daarmee een belangrijke stap te
zetten in de richting van flexibele
programmeerbare herconfigureerbare
mixed-signal SoC platforms.
resultaat na 5 jaar
Er is een gepatenteerde
flexibele programmeerbare ADC ontwikkeld
en als IC gerealiseerd, gebaseerd
op een matrix-structuur met
programmeerbare verbindingen.
Diverse technieken voor zelf-meting
en zelf-correctie zijn ontwikkeld, die
worden toegepast in combinatie met
nieuwe calibratie algoritmen. De ontwikkelde
methoden voor zelf-calibratie
hebben geleid tot twee patenten. Er
een theorie ontwikkeld met betrekking
tot het configureren van verschillende
typen ADC’s, waarbij hun vermogensdissipatie
wordt geoptimaliseerd, afhankelijk
van de gewenste resolutie en
snelheid van de converter. Vooral voor
batterijgevoede apparatuur, waarin
snelle converters nodig zijn, is dit van
zeer groot belang. Er een analytisch
model afgeleid om de statische nietlineariteit
en harmonische vervorming
van DACs te berekenen als functie van
de statistische afwijkingen van de stromen
in een DAC. Dit model kan onder
andere nuttig worden toegepast voor
het optimaal dimensioneren van DACs.
gebruiker(s)
NXP Semiconductors,
Eindhoven / Océ Technologies BV,
Venlo / STS BV, Amsterdam /
Technolution BV, Gouda / Xilinx
Ireland, Saggart (Ierland)
PLASMA-ASSISTED ATOMIC
LAYER DEPOSITION FOR
PROCESSING AT THE
NANO-SCALE
06174
CBA
projectleider Dr.ir. W.M.M. Kessels totale
toewijzing in euro 589.000,00 contracten
Optie: Technische Universiteit
Eindhoven, Oxford Instruments;
Geheimhouding: TUE, Hauzer Techno
Coating BV octrooien Atomic layer
deposition totale inkomsten in euro
331.000,00
doelstelling
Atoomlaagdepositie (‘atomic
layer deposition’, ALD) is recentelijk
uitgegroeid als een zeer belangrijke en
zelfs essentiële methode om op een
gecontroleerde manier ultradunne lagen
van allerlei materialen aan te brengen.
Het doel van het project was om de
technologische mogelijkheden en toepassingen
van ALD uit te breiden door
gebruik te maken van plasmastappen
en door het vergaren van diepgaand
wetenschappelijk inzicht in deze plasma-geassisteerde
ALD processen.
resultaat na 5 jaar
Een veelvoud van
nieuwe plasma-geassisteerde ALD
processen en materialen zijn ontwikkeld.
Binnen 5 jaar tijd heeft de TU/e
zich ontwikkeld tot het belangrijkste
inter-nationale kenniscentrum op dit
gebied. Met Oxford Instruments zijn
twee nieuwe types ALD reactoren ontwikkeld
waarvan er inmiddels meer dan
40 verkocht zijn. Met andere gebruikers
zijn tal van demonstrator-experimenten
uitgevoerd die geleid hebben tot nieuwe,
potentiële toepassingen van ALD
die momenteel bestudeerd worden in
(bilaterale) samenwerkingsprojecten.
Tevens is een vervolgproject opgestart
binnen het STW Thin Film Nanomanufacturing
programma.
gebruiker(s)
ASM International BV,
Bilthoven / ASM Microchemistry Ltd,
Helsinki (Finland) / FOM-Instituut
voor Plasmafysica Rijnhuizen,
Nieuwegein / Hauzer Techno Coating
BV, Venlo / NXP Semiconductors
Belgium NV, Leuven (België) / OTB
Engineering BV, Eindhoven / Oxford
Instruments, Bristol (Groot Brittannië) /
Technische Universiteit Delft /
Technische Universiteit Eindhoven
THE APPLICATION OF
CALCIUM SILICATE
ELEMENTS IN INFILLED
STABILITY FRAMES
06211
BAA
projectleider Prof.ir. D.R.W. Martens
totale toewijzing in euro 257.299,00 totale
inkomsten in euro 20.400,00
doelstelling
Het onderzoek richt zich op
de ontwikkeling van momenteel ontbrekende
ontwerpregels voor raamwerken
in staal en prefabbeton met stabiliserende
invulwanden in kalkzandsteen.
Door experimenteel onderzoek en
numerieke modellering wordt inzicht
verkregen in de complexe samenwerking
tussen raamwerk en invulwand.
Met deze kennis kunnen fabrikanten
van (prefab)metselwerk, aannemers,
ontwerpers en ingenieurs in hun ontwerp
gebruik maken van de versterkende
en verstijvende effecten van
kalkzandsteen invulwanden.
resultaat na 5 jaar
Nieuwe inzichten werden
verworven, de gevoeligheden van
het bouwproces werden in kaart
gebracht en suggesties omtrent nieuwe
bouwmethoden werden voorgesteld. In
het onderzoek is een grondige evaluatie
van de bestaande kennis inzake het
constructief gedrag van invulwanden
gemaakt. Dit heeft geleid tot een eerste
aanzet voor de ontwikkeling van ontwerpregels
voor kalkzandsteen in stalen
invulwanden. Aanvullend zijn er nieuwe
inzichten verworven door middel van
een uitgebreid experimenteel onderzoek
en een numerieke parameterstudie.
gebruiker(s)
Calduran Kalkzandsteen,
Harderwijk / Koninklijk Verbond van
Nederlandse Baksteenfabrikanten,
Velp / Technische Universiteit Delft /
Technische Universiteit Eindhoven /
Vereniging Nederlands Kalkzandsteen
Platform, Huizen / Wienerberger BV,
Zaltbommel
EXPLORING THE
COMPOSITIONAL
FREEDOM IN SPACE
AND CHEMISTRY OF
MICROWAVE INDUCED
PLASMAS: AN OBJECT
ORIENTED APPROACH
06265
CBB
projectleider Prof.dr. J.J.A.M. van der
Mullen totale toewijzing in euro 691.566,67
contracten Optie: Draka Comteq Fibre
BV totale inkomsten in euro 229.250,00
doelstelling
Het doel is het construeren
van computermodellen die in staat zijn
richting te geven in de zoektocht naar de
meest geschikte plasmaconfiguratie en
de beste chemische compositie.
resultaat na 5 jaar
De onderzoekers
hebben zich vooral gericht op de plasma’s
die in gebruik zijn bij de kabelfabrikant
Draka Communicationsvoor
het bewerken van de interne structuur
van glasvezels. Verschillende soorten
modellen zijn geconstrueerd met
behulp van het PLASIMO simulatiepakket
en kunnen worden toegepast.
Het project heeft geleid tot een
vervolgproject bij STW, samen met
ECN, Draka Communications, Philips
Lighting en ASML. Naast de compositievrijheid
in ruimte en chemie brengt het
aanbrengen van magnetische velden
extra mogelijkheden. Door Philips
Lighting is een apart 3de geldstroom
project gestart om de chemische vrijheid
van de nieuwe generatie complex
chemische lampen verder te verkennen.
gebruiker(s)
ASM Europe BV, Almere /
Draka Comteq Fibre BV, Eindhoven /
Energieonderzoek Centrum Nederland,
Petten / Energieonderzoek Centrum
Nederland, Petten / FOM-Instituut
voor Plasmafysica Rijnhuizen,
Nieuwegein / Philips Lighting BV,
Eindhoven / Technische Universiteit
Eindhoven / TNO, Delft / VITO, Mol
(België)
85

86
Jorge Duarte
Dr. Jorge Duarte / Utilisatierapport STW 2009
Gebruikers
zorgen ervoor
dat je met
beiden benen
op de grond
blijft
dr. Jorge Duarte
project: 05984
Zon en wind zijn niet alleen duurzame bronnen van
energie, ze zijn ook erg variabel. In combinatie met een
per definitie variabele vraag naar elektriciteit, leidt dat
tot afstemmingsproblemen bij decentrale opwekking.
Jorge Duarte, universitair docent bij de leerstoelgroep
Elektromechanica en Vermogenselektronica van de TUe
ontwikkelde samen met collega’s en aio’s een driepoorts
omzetter waarmee een variabel aanbod van elektriciteit
wordt afgestemd op een variabele vraag. Een fundamentele
doorbraak, die ook zijn nut afwerpt bij de ontwikkeling van
elektrische vrachtwagens. Duarte: “Het mooie van dit STWproject
is dat de onderzoeker zijn eigen wetenschappelijke
nieuwsgierigheid kan volgen. Tegelijkertijd houdt de gebruikerscommissie
hem met beide benen op de grond. Dat is
een buitengewoon vruchtbare combinatie gebleken.”
Supercondensator
Het verhaal van de driepoorts omzetter
begon een jaar of acht geleden. Op een internationale
wetenschappelijke conferentie kwam Duarte in aanraking
met de supercondensator, indertijd nog voornamelijk een
concept. Evenals een gewone condensator slaat de supercondensator
elektrische lading op en kan hij deze snel weer
afstaan. Het verschil is dat de supercondensator per kilo
gewicht duizend keer meer energie kan opslaan dan een
gewone condensator. Bovendien kunnen ze hun vermogen

Dr. Jorge Duarte / Utilisatierapport STW 2009
heel snel afgeven. Veel sneller dan bijvoorbeeld batterijen.
Een ander voordeel ten opzichte van batterijen is dat ze
niet ‘verslijten’ door het veelvuldig opnemen en afgeven van
energie.
Duarte: “We zagen mogelijkheden om de supercondensator
te gebruiken voor het opslaan van energie en dan vooral
wanneer aanbod en vraag sterk variabel zijn. Dat is met
name het geval bij het benutten van duurzame bronnen.
Door variatie in windsnelheid en zonlicht varieert het aanbod
aan elektriciteit voortdurend. Tegelijkertijd varieert de
vraag, zeker als je naar kleine systemen kijkt, zoals een
huishouden of een bedrijf. Als je op een zomerse dag de
wasmachine aanzet, schiet de vraag ineens omhoog van
pakweg 0,3 kilowattuur naar 3 kilowattuur.”
Overschot
Normaliter wordt de elektriciteit van zon en
wind via een convertor omgezet in wisselspanning van 240
volt en 50 hertz. Daarbij zijn opwekking en belasting rechtstreeks
gekoppeld. Wordt er meer elektriciteit opgewekt
dan er wordt gevraagd dan wordt het overschot aan het
elektriciteitsnet geleverd. Wordt er minder elektriciteit
opgewekt, dan wordt elektriciteit afgenomen van het net.
Duarte: “Met een bescheiden aantal zelfopwekkers is
dat niet zo’n probleem, maar als veel meer huishoudens
en bedrijven duurzame energie gaan opwekken, kan dat
problemen op gaan leveren op het netwerk.”
Tussenopslag in accu’s is een mogelijkheid, maar heeft
als nadeel dat het opslagproces relatief traag is en dat veel
energie verloren gaat door omzetten van elektrische energie
in chemische energie en weer terug. Dat kan wel oplopen
tot de helft. Duarte: “Daarom dachten we meteen aan supercondensatoren
voor het opslaan van elektriciteit, als een
slimme handelaar tussen een trage bron en een wispelturige
belasting.”
Driepootsomzetter
Vanaf begin 2004 ging de Chinese aio
Haimin Tao aan de slag met het ontwikkelen van het
concept van de driepoorts omzetter, aanvankelijk voor toepassingen
met brandstofcellen. Duarte: “Nadat STW de
aanvraag had goedgekeurd, konden we geen Nederlandse
promovendus vinden om het onderzoek uit te voeren. Een
van de gebruikers, Philips Lighting, heeft echter via zijn
vestiging in Sjanghai contact met de Hangzhou Universiteit
in die stad. Langs die weg hebben we niet alleen een prima
promovendus gekregen, maar is er ook een vruchtbare
samenwerking ontstaan bij het onderzoek naar het ‘future
power grid’, het elektriciteitsnetwerk van de toekomst met
vele kleine opwekkers.”
Haimin Tao ontwikkelde een driepoorts systeem waarbij de
elektriciteit in een enkele stap wordt getransformeerd. In
zijn eenvoudigste opzet bestaat het systeem uit een poort
Detail van het besturingssysteem bij
een driepoortsomzetter
waarlangs de elektriciteit uit een windmolen, brandstofcellen
of zonnepaneel binnenkomt; één poort die gekoppeld
is aan een supercondensator en één poort die gekoppeld is
aan het net en elektrische energie levert in de vorm van
240 volt en 50 hertz. Duarte: “Waar het op neer komt is dat
de variatie in zowel opwekking als afname worden gedempt
door opslag in de omzetter zelf. Omdat dat gebeurt bij hoge
frequenties van rond de 100 kilohertz is de schakeling zeer
compact,. Bovendien maken we gebruik van zogeheten ‘soft
switching’, zacht schakelen, wat leidt tot geringe omzettingsverliezen.
Daarbij worden spanning en stroomsterkte niet
tegelijkertijd afgeschakeld, maar één voor één. We brengen
bijvoorbeeld eerst de spanning naar nul en dan pas de
stroomsterkte. Op die manier hebben we de efficiëntie van
de omzetting kunnen verhogen naar 95 procent.”
Octrooi
Zoals gebruikelijk bij STW-projecten is ook in het
geval van de driepoorts omzetter een gebruikerscommissie
in het leven geroepen, die tweemaal per jaar bij elkaar
kwam om de behaalde resultaten te bespreken en te
overleggen over aanpak en richting van het onderzoek.
Halverwege waren er al dusdanige resultaten dat Philips
Lighting een octrooi aanvroeg. Ze waren met name geïnteresseerd
in het gebruik van de omzetter voor de productie
van elektriciteit uit zonne-energie. Duarte: “Inmiddels is de
87

88
Dr. Jorge Duarte / Utilisatierapport STW 2009
Bovenaanzicht aansturing van de halfgeleiderschakelaars
bij een driepoortsomzetter.
Zijaanzicht aansturing van de halfgeleiderschakelaars
bij een driepoortsomzetter.

Dr. Jorge Duarte / Utilisatierapport STW 2009
belangstelling van Philips Lighting voor zonnepanelen
verminderd, waardoor ze zelf waarschijnlijk geen gebruik
zullen maken van het octrooi. Via de handel in octrooien en
licenties, waarin Philips een grote speler is, zal het octrooi
zijn weg wel vinden naar een bedrijf dat het wil benutten.”
Vervolgonderzoek
In een vervolgonderzoek kijkt een andere
promovendus naar de mogelijke toepassing van de driepoorts
omzetter in vrachtwagens. Duarte: “Dan moet je
denken aan piekvermogens van 50 tot 90 kilowatt, die
binnen enkele milliseconden geleverd moeten worden.
Bij voorkeur rechtstreeks op het wiel, zodat je geen tijd
en vermogen verliest door overbrenging via tandwielen en
assen. De driepoorts omzetter met de supercondensator
zou zich goed lenen voor het aandrijven van de wielen
van een vrachtwagen, mits het lukt om hem zo compact
te maken dat hij in de wielkast past.” Omdat de driepoorts
omzetter bi-directioneel is, kan daarmee ook de energie
worden opgeslagen die vrijkomt bij afremmen van de auto.
Deze zogeheten KERS (kinetic energy recovery systems)
worden nu vaak uitgevoerd in de vorm van een vliegwiel,
maar er wordt ook al geëxperimenteerd met condensatoren.
Zo heeft de McLaren Mercedes Formule I auto naar verluidt
een KERS op basis van een supercondensator die de auto
een gratis ‘boost’ kan geven van 60 kW. Duarte: “Vooralsnog
concentreren we ons op elektrisch aangedreven vrachtwagens
en bussen, omdat we verwachten dat je daar de
grootste milieuwinst kunt boeken.”
Filtercondensatoren ter bestrijding van
schakelrimpels.
89

90
STW-projecten 2003 / Utilisatierapport STW 2009
G / rijksuniversiteit groningen
VOICE DIAGNOSTICS IN
A NEW PERSPECTIVE
05973
BCC
projectleider Prof.dr. H.K. Schutte totale
toewijzing in euro 653.000,00 contracten
Letter of intent: KayPENTAX; Geheimhouding:
Richard Wolf GmbH; Optie:
Cymo BV octrooien Optical triggering
system for stroboscopy and a stroboscopic
system (voice diagnostics) totale
inkomsten in euro 75.000,00
doelstelling
Doel was het ontwerpen
en vervaardigen van een verbeterde
versie van een videokymografiecamera.
Videokymografie beoogt de snelle en
onregelmatige trillingen van de stemplooien
te registreren en vast te leggen.
Het instrument toont op een scherm
zowel het noodzakelijke overzichtsbeeld
als het videokymografiebeeld.
De evaluatie van de beelden bij patiënten
in een medische setting wordt
gesteund door een instructiedatabase
en worden met procedures voor beeldanalyse
vergeleken.
resultaat na 5 jaar
De nieuwe versie
videokymografiecamera kan gebruikt
worden voor de onderzoekende laryngoloog
naar stemplooitrillingen die
onregelmatig verlopen en gepaard
gaan met een afwijkend stemgeluid.
De camera betekent een aanvulling
op het bestaande instrumentarium
van de KNO-arts. Er werd een bedrijf
opgericht dat de videokymograaf levert:
CYMO BV. De wetenschappelijke resultaten
toonden aan dat het slijmvlies op
de stemplooien van belang is voor een
goede stem. Met videokymografie kan
dit optimaal worden bestudeerd. Een
octrooi werd verkregen op een optische
triggering van een stroboscoop.
gebruiker(s)
Academisch Medisch
Centrum, Amsterdam / Alphatron
Medical Systems BV, Rotterdam /
Lambert Instruments BV, Leutingewolde
/ Martini Ziekenhuis Groningen /
Richard Wolf GmbH, Knittingen
(Duitsland) / Universitair Medisch
Centrum St. Radboud, Nijmegen
DEVELOPMENT OF A
DEVICE FOR THE FAST
ANALYSIS OF AHIGH
NUMBER OF BIOFLUIDS
SAMPLES CONTAINING
HORMONES BOUND TO
PROTEINS
06038
BBA
projectleider Prof.dr. J. Korf totale toewijzing
in euro 436.000,00 totale inkomsten
in euro 105.000,00
doelstelling
Het project beoogt goedkope
analysetechnieken (‘disposables’)
te ontwikkelen die door niet-geschoold
personeel en zonder labfaciliteiten
kunnen worden uitgevoerd. LFIA
(‘lateral flow immuno assay’ soort
dipstick; een techniek waarop veel
zwangerschapstesten zijn gebaseerd)
werd gebruikt voor de analyse van de
hormonen. Ontwikkeling van microfiltratie
en microdialyse probes om
in een vrij rondlopend dier bloed en
andere lichaamsappen continu te
verzamelen en op te slaan.
resultaat na 5 jaar
De focus lag op de
hormonen progesteron (in melk, in
de koeienstal) en cortisol (bloed,
onderhuids; stress index), en op
geneesmiddelen (onderhuids, bloed).
Een LFIA prototype bleek te werken.
Steriele in vivo probes werden ontwikkeld
op basis van door ons geteste
materialen. Microfiltraten werden
on-line opgeslagen in prototypes
glazen capillairs voor latere off-line
analyses, waarmee dagvariaties variërend
van 10 uur tot ongeveer 4 dagen
werden bepaald bij koeien en ratten.
Probes en opslagtechnieken zijn toepasbaar
bij de mens.
gebruiker(s)
Applikon Biotechnology
BV, Schiedam / Rijksuniversiteit
Groningen / Wageningen Universiteit &
Researchcentrum, Wageningen
L / universiteit leiden

STW-projecten 2003 / Utilisatierapport STW 2009
ISOLATION AND CHARAC-
TERISATION OF BACTERIA
SUITED TO CONTROL
FUNGAL PLANT DISEASES
IN STONEWOOL SUBSTRA-
TE CULTURE
05884
BAA
projectleider Prof.dr. E.J.J. Lugtenberg
totale toewijzing in euro 500.266,67 totale
inkomsten in euro 35.000,00
doelstelling
Pathogene schimmels
vormen een grote bedreiging voor het
kweken van gewassen. In dit project
wil men bacteriestammen van ziekteonderdrukkende
(wild-type) microben
isoleren die optimaal geschikt zijn
voor gebruik in steenwol substraat
(belangrijke kweekmethode). Nieuwe
invalshoeken zijn (1) het gebruik van
ophopingsculturen om bacteriën vóór
te selecteren die voldoen aan een reeks
industriële eisen, en (2) het kiezen van
geschikte bronnen voor de isolatie van
deze bacteriën.
resultaat na 5 jaar
Er zijn enkele veelbelovende
bacteriestammen geïsoleerd.
De betrokken gebruiker Grodan/
Rockwool BV heeft zich vanwege een
aanpassing in de bedrijfsstrategie
teruggetrokken uit deze tak van sport.
Een nieuwe gebruiker, Groen Agro
Control, is geïnteresseerd om met de
isolaten uit dit project verder te gaan
werken. Projectleider Prof. Lugtenberg
is met emeritaat gegaan. De groep
valt nu onder Prof. Van den Hondel.
Hij is op het moment een STW-projectvoorstel
aan het schrijven waarin men
uitgebreide veldexperimenten met de
geïsoleerde bacteriestammen wil gaan
doen.
gebruiker(s)
4creadvice BV, Maarn /
Federal Biological Research Centre
for Agriculture and Forestry, Darmstadt
(Duitsland) / Grodan Rockwool BV,
Roermond / Plant Research
International, Wageningen /
Rockwool/Grodan BV, Roermond
MICRO-IONTOPHORESIS
NEEDLE ARRAY (MINA)
05950
BCA
projectleider Prof.dr. J.A. Bouwstra totale
toewijzing in euro 758.833,33 contracten
Geheimhouding: Micronit Microfluidics
BV; Integrated Mechanization
Solutions BV; Unilever Research &
Development; Optie: Universiteit
Leiden, Universiteit Twente, Unilever
Research & Development; Octrooikosten:
UT-S&C octrooien MINA;
Microneedles totale inkomsten in euro
95.000,00
doelstelling
In dit onderzoek beoogden
we micronaalden te ontwerpen en te
gebruiken voor toediening van geneesmiddelen
via de huid.
resultaat na 5 jaar
Het is gelukt reproduceerbaar
in de huid prikken (zonder
huidirritatie en pijn). Door het prikken
ontstaan aantoonbare kleine poriën in
de huid. Na het prikken vindt een verhoogd
transport door de huid plaats,
waardoor we efficiënter kunnen vaccineren.
Uit dit onderzoek is een applicator
waarmee reproduceerbaar geprikt
wordt voortgekomen. Hiervoor is een
patent aangevraagd. Betreffende de
micronaalden is er ook een patent
aangevraagd. Tevens zijn er een
Valorisatiegrant I en II aangevraagd en
toegekend. Dit heeft geresulteerd in a
start-up bedrijf MyLifeTechnologies, die
naaldjes produceert, die men verkoopt
aan bedrijven. Op dit moment zijn we
bezig om alle expertise (applicator en
micronaaldjes) uit dit project te bundelen,
om ons succes verder te kunnen vergroten.
Voortbordurend op deze resultaten
zijn we bezig andere projecten op te zetten,
waarbij we zo dicht mogelijk bij de
gebruikers willen opereren. Het gaat hier
voornamelijk om vaccinatie en de partner
is het Nederlands Vaccin Instituut.
gebruiker(s)
Integrated Mechanization
Solutions BV, Almelo / Micronit
Microfluidics BV, Enschede /
Nederlands Vaccin Instituut, Bilthoven /
Philips Research, Eindhoven / Solvay
Pharmaceuticals BV, Weesp / Unilever
Research & Development, Begington
(Groot Brittannië) / Universitair
Medisch Centrum Groningen /
Universiteit Leiden
DEVELOPMENT OF NOVEL
THERAPEUTICS FOR
CARDIOVASCULAR
DISORDERS VIA A MULTI-
DISCIPLINARY COMBINA-
TION OF PHAGE DISPLAY
AND ORGANIC CHEMISTRY
05952
BCA
projectleider Prof.dr.ir. E.A.L. Biessen
totale toewijzing in euro 439.500,00 contracten
Geheimhouding: Leids Universitair
Medisch Centrum; Octrooikosten:
Universiteit Leiden octrooien
Selectieve remmers van de nucleaire
factor van geactiveerde T-cellen totale
inkomsten in euro 20.000,00
doelstelling
Dit onderzoeksvoorstel
beoogt de ontwikkeling van nieuwe
leads voor recent geïdentificeerde
therapeutische targets voor hart- en
vaatziekten. Hierbij wordt gebruik
gemaakt van de unieke combinatie
van phage display en combinatoriële
organische chemie. De verkregen
leads zullen worden getest op hun
vermogen om het proces van atherosclerose
te remmen in proefdieren
en worden gebruikt als diagnostisch
hulpmiddel om risicovolle atherosclerotische
laesies in een vroeg stadium op
te sporen en in kaart te brengen.
resultaat na 5 jaar
De huidige generatie
immunosuppressiva grijpen met name
aan op calcineurine activiteit en niet
zozeer op NFAT. Dit leidt tot een scala
aan bijwerkingen. In dit project hebben
remodelling studies laten zien dat de
nieuwe klasse remmers, INCA en VIVIT
analoga, niet exact op dezelfde plaats
binnen calcineurine binden. We hebben
het essentiële domein binnen VIVIT
geïdentificeerd en deze geconjugeerd
via een korte spacer aan een INCA type
remmer. De resulterende bifunctionele
inhibitor conjugaten hebben een superieure
affiniteit en blijken >1000 maal
potenter en veel selectiever dan de
moederverbinding. Daarnaast blijken
ze een langdurige remming te sorteren
op de NFAT activiteit. Een van de conjugaten
is inmiddels gepatenteerd.
gebruiker(s)
Astellas Pharma BV,
Leiderdorp / Leids Universitair
Medisch Centrum, Leiden / Philips
Research Laboratories, Eindhoven /
Universiteit Leiden
INVESTIGATING SEMICON-
DUCTING POLYMER
DEVICES BY HIGH-FIELD
ELECTRON PARAMAGNETIC
RESONANCE AND ELEC-
TRON NUCLEAR DOUBLE
RESONANCE TECHNIQUES
06040
CBA
projectleider Prof.dr. E.J.J. Groenen
totale toewijzing in euro 436.000,00 totale
inkomsten in euro 120.000,00
doelstelling
Nieuwe organische dunnefilm
transistors kunnen elektrische signalen
schakelen en versterken zoals
dat vereist is voor logische circuits
(IC’s). Door de eenvoud van preparatie
en door hun flexibele structuur zijn
deze nieuwe polymeren zeer veelbelovend
voor industriële toepassingen.
Ze kunnen echter worden aangetast
door blootstelling aan lucht en licht.
In dit project wordt voorgesteld recent
in Leiden ontwikkelde hoog-frequente
Electron Paramagnetische Resonantie
(EPR) en Electron Kern Dubbel
Resonantie (ENDOR) technieken toe
te passen om er achter te komen welke
stucturen bij de beschadigingen een rol
spelen.
resultaat na 5 jaar
Het onderzoek heeft
zich gericht op het bestuderen van
het polymeer poly(3-hexylthiofeen). In
het bijzonder is met EPR gekeken naar
het ladings-overdracht complex dat
ontstaat tussen het polymeer en zuurstof
moleculen die in het materiaal
diffunderen. Om de radicaalionen en
complexen verder te karakteriseren
hebben de onderzoekers 275 GHz
ENDOR spectroscopie ontwikkeld en
met succes toegepast. De onderzoeksresultaten
hebben vooral geleid tot
meer inzicht. Philips was nauw bij dit
onderzoek betrokken.
gebruiker(s)
Holst Centre/TNO,
Eindhoven / Philips Research,
Eindhoven / Technische Universiteit
Eindhoven / TNO, Eindhoven
91

92
STW-projecten 2003 / Utilisatierapport STW 2009
DEVELOPMENT OF
LADYBIRD BEETLES FOR
IMPROVED BIOCONTROL
OF APHID INFESTATIONS
06094
BCB
projectleider Prof.dr. P.M. Brakefield
totale toewijzing in euro 361.600,00 totale
inkomsten in euro 30.750,00
doelstelling
Doel is om de effectiviteit van
lieveheersbeesten als biologische
bestrijders van bladluizen te vergroten.
Hiertoe zal een bestaande natuurlijke
vleugelloze variant van het lieveheersbeest,
die zich niet kan verspreiden
door te vliegen, verder worden ontwikkeld.
Tevens zal men kunstmatige
selectie toegepassen in kweken van
gevleugelde lieveheersbeesten op een
aantal kenmerken die van direct belang
zijn voor biologische bestrijding van
bladluizen. Deze 2 benaderingen zijn
bedoeld om op een zeer directe manier
biologische bestrijders met gewenste
fenotypen te produceren.
resultaat na 5 jaar
Het doel is bereikt.
Er zijn enkele lijnen van vleugelloze
lieveheersbeesten ontwikkeld met
belanghebbende potentie in de biologische
bestrijding van luizen. Naast
toepassing in de kasteelt (aardbeien,
paprika, rozen), wordt nu met extra
financiering door de Gemeente
Amsterdam gekeken of de toepassing
van vleugelloze lieveheersbeesten
ook een oplossing kan bieden aan
het honing-dauwprobleem in laanbomen
in steden. De honingdauw die geproduceerd
wordt door luizen zorgt voor
hardnekkige aanslag op auto’s en trottoirs
en wegen. De gemeenten staan
onder druk om een oplossing te vinden
zonder de toepassingen van chemische
middelen. De eerste resultaten zijn
bijzonder hoopvol.
gebruiker(s)
BSI, Baarn / Klep BV, Etten
Leur / Koppert BV, Berkel en Rodenrijs
/ Praktijkonderzoek Plant & Omgeving,
Lisse / Wageningen UR Glastuinbouw,
Bleiswijk
AUTONOMOUS VIRTUAL
ROBOTS FOR IMAGE
EXPLORATION APPLICATION
TO CONTOUR AND FIBER
TRACKING IN MEDICAL
IMAGES
06122
BBA
projectleider Prof.dr.ir. J.H.C. Reiber
totale toewijzing in euro 236.000,00 totale
inkomsten in euro 28.666,67
doelstelling
De moderne medische beeldmodaliteiten
leveren hoge resolutie
drie-dimensionale beelden. De tijd
die nodig is om dergelijke datasets uit
te werken, belemmert de uitgebreide
toepassing van automatische technieken
in de dagelijkse praktijk. Het doel
van deze aanvraag is nieuwe beeldverwerkingstechnieken
te ontwikkelen
door het integreren van state-of-the-art
herkenning en beschrijving van afwijkingen
in verschillende organen, en
de volle potentie te onderzoeken ten
behoeve van de automatische herkenning
en beschrijving van organen in
hoge resolutie medische beelden.
resultaat na 5 jaar
De ontwikkelde Virtuele
Robot is gebruikt in het klinisch onderzoek
van cochlea-implantaten. Het
project heeft geleid tot een nieuwe
vormanalysemethode: GAMEs (Growing
and Adaptive Meshes). Al het onderzoek
heeft geleid tot 16 wetenschappelijke
publicaties, onder andere in
nauwe samenwerking met klinische
onderzoekers van de afdeling Radiologie
(LUMC) en andere (inter)nationale
centra. Teneinde GAMEs naar de
klinische praktijk te brengen is er een
nieuw onderzoeksproject ingediend
bij STW/Nieuwe Instrumenten voor
de Gezondheids zorg (NIG). Onze
industriële partner Medis medical imaging
systems bv is van plan om GAMEs
in haar neuro softwareapplicatie QBrain
te integreren.
gebruiker(s)
Bio-Imaging Technologies
BV, Leiden / Leids Universitair Medisch
Centrum, Leiden / Medis Medical
Imaging Systems BV, Leiden / Technische
Universiteit Delft / Universitair
Medisch Centrum Maastricht
M / universiteit maastricht
IDENTIFICATION AND
EVALUATION OF POLY(ADP-
RIBOSE) POLYMERASE-1
INHIBITORS IN FOODS
06041
BCA
projectleider Dr.ir. G.J. Hageman totale
toewijzing in euro 601.500,00 contracten
Geheimhouding: Danone Research
BV; GBI Holding BV; Unilever R & D;
Letter of intent: Universiteit Maastricht
octrooien Fused bicyclic natural compounds
and their use as inhibitors of
PARP and PARP-mediated inflammatory
processes totale inkomsten in euro
25.000,00
doelstelling
In het project was het doel
voedingsbestanddelen te vinden die
op basis van specifieke eigenschappen,
namelijk het remmen van het enzym
Poly(ADP-Ribose)- Polymerase-1
(PARP-1), toegepast kunnen worden in
functional foods of nutraceuticals met
ontstekingsremmende werking. Met
name voor patiënten met chronische
ziekten waarin ontstekingsprocessen
bijdragen aan een verdere verslechtering,
zoals COPD en diabetes kunnen
deze componenten toegepast worden.
resultaat na 5 jaar
Er zijn twee klassen
voedingsbestanddelen geïdenficeerd
die PARP- en ontstekingsremmende
activiteiten bezitten, te weten specifieke
caffeïnemetabolieten en enkele flavonoïden,
nl. fisetine, flavone, tricetine
en quercetine. In bloed afkomstig van
patiënten met COPD en type 2 diabetes,
en in een muizenmodel voor acute
longontsteking bleken deze componenten
effectief als ontstekingsremmer.
Er is een Europese patentaanvraag
ingediend, niet gecontinueerd na
maart 2008 vanwege ontbrekende
belang-stelling bij potentiële gebruikers.
In vervolgprojecten wordt
fisetine geëvalueerd in een chronische
studie met diabetische ratten, en
worden metabolieten van flavonoïden
onderzocht op ontstekingsremmende
activiteit.
gebruiker(s)
Danone Research BV,
Wageningen / DSM Food Specialties,
Delft / TNO, Zeist / Unilever R & D,
Vlaardingen / Universiteit Maastricht

STW-projecten 2003 / Utilisatierapport STW 2009
NKI / nederlands kanker instintuur
EXPLORING NEW USES OF
ACHBP AS MODEL FOR
LIGAND-GATED ION
CHANNEL RESEARCH
06035
AAA
projectleider Prof.dr. T.K. Sixma totale
toewijzing in euro 480.225,00
doelstelling
AChBP is een modeleiwit
voor ligand-binding in de farmacologisch
belangrijke klasse van cys-loop
receptoren. Hiertoe horen de nicotinerge
acetylcholine receptor (nAChR),de
GabaA, 5HT3 en glycine receptor. In
dit project zijn AChBPs gebruikt om
informatie te krijgen over de specifieke
binding van stoffen zoals nicotine en
conotoxines. Daarnaast is gekeken
naar receptor subtype-specificiteit en
er is geprobeerd of AChBP gebruikt kan
worden om nieuwe liganden voor de
nAChRs te identificeren.
resultaat na 5 jaar
We hebben kristalstructuren
bepaald van AChBP gebonden
aan nicotine, carbamylcholine en
conotoxines. Samen met mutantenanalyse
verschafte dit informatie over de
subtype specificiteit van nAChRs.
Daarnaast zijn screens met AChBP
gebruikt om nieuwe liganden voor
nAChRs te vinden, zowel in vitro,
waarbij een nieuw conotoxine werd
gevonden, als in silico, waarbij naar
nieuwe liganden werd gezocht. Dit
werk leidt tot ontwikkeling van nieuwe
medicijnen tegen cys-loop receptoren.
Samen met de gebruikerscommissie
wordt het project voortgezet in de vorm
van een TI pharma samenwerking en
daarnaast is het werk uitgemond in
een EU integrated project, waarvan
Guus Smit coordinator is.
gebruiker(s)
Schering-Plough Nederland
BV, Oss / Solvay Pharmaceuticals BV,
Weesp
N / radboud universiteit nijmegen
METASTABILITY IN
MIXED CRYSTAL GROWTH
PROCESSES
05738
CCB
projectleider Prof.dr. E. Vlieg totale toewijzing
in euro 428.314,25 contracten
Licentie: Unilever R & D totale inkomsten
in euro 74.460,00
doelstelling
In verschilende industriële
sectoren speelt ‘mixed crystallization’
in multicomponent systemen een
belangrijke rol. Om de toestand van
zo’n systeem na kristallisatie te bepalen
neemt men gewoonlijk aan dat het
systeem in evenwicht is en men berekende
de evenwichtstoestand, d.i. de
toestand met de laagste ‘Gibbs free
energy’. Vaak gaat deze veronderstelling
niet op vanwege de kinetiek van
het kristallisatieproces. Vanwege de
kinetiek behoudt de vaste fase ‘composition
gradients’. Door de erg trage
diffusie in vaste stoffen vindt de
transitie naar de evenwichtstoestand,
die uit een homogene fase bestaat,
niet of extreem langzaam plaats. In
deze gevallen spreekt men van een
‘frozen-in metastable state’. Dit project
draait om het bepalen van deze
metastabiele toestand, zowel theoretisch
als ook experimenteel.
resultaat na 5 jaar
Op inhoudelijk niveau
zijn alle onderdelen uit het project gerealiseerd.
Er is software gemaakt om
fasediagrammen en kristallisatie van
vetmengsels te berekenen op grond van
een minimum aantal thermodynamische
en kinetische parameters. Deze software
berekent niet alleen de thermodynamische
evenwichtsituatie, maar kan
ook de kinetiek in rekening brengen.
In een verlenging van het project is in
samenwerking met Unilever een gebruikersvriendelijke
interface en een goede
handleiding gemaakt om de daadwerkelijke
toepassing mogelijk te maken.
gebruiker(s)
Océ Technologies BV, Venlo
/ Shell Global Solutions International
BV, Amsterdam / Unilever R & D,
Vlaardingen
93

94
STW-projecten 2003 / Utilisatierapport STW 2009
ONTWIKKELING VAN
NIEUWE STATISTISCHE
METHODEN VOOR
AUDITING
05759
BBA
projectleider Prof.dr. M.C.A. van Zuijlen
totale toewijzing in euro 382.208,33
doelstelling
Statistische methoden
vormen bij de accountantscontrole een
kwantitatief hulpmiddel. De bijzondere
omstandigheden bij een audit zorgen
ervoor dat in veel gevallen standaard
statistische technieken niet optimaal
functioneren of niet toepasbaar zijn.
In het project is onderzoek gedaan naar
zowel steekproeftechnieken als naar
betrouwbaarheidsbovengrenzen voor
audit-toepassingen.
resultaat na 5 jaar
Dit project heeft een
wezenlijke bijdrage kunnen leveren bij
het aanreiken van oplossingen in bekende
probleemsituaties in de statistische
auditing. Aantoonbaar correcte betrouwbaarheidsbovengrenzen
zijn ontwikkeld
in situaties van kleine steekproefomvangen.
Deze technieken zijn ook toepasbaar
gemaakt in het meersteek proevensituaties.
Tevens zijn meertrapssteekproeftechnieken
ontwikkeld, waarbij
initieel een kleine steekproef wordt
genomen; het aantal fouten hierin
bepaalt of er een tweede steekproef
getrokken moet worden, etc. Tenslotte
is een begin gemaakt met het verwerken
van alle belangrijke resultaten in
een softwarepakket om ze zodoende
gemakkelijk toegankelijk te maken voor
de praktijk. Vrijwel alle resultaten van
het onderzoek zijn verschenen in de
vorm van wetenschappelijke publicaties.
gebruiker(s)
Algemene Rekenkamer,
’s-Gravenhage / Belastingdienst,
Hendrik Ido Ambacht / Deloitte
Accountants BV, Amstelveen /
Ernst & Young, ‘s-Gravenhage /
KPMG Accountants NV, Amsterdam /
Universiteit van Tilburg / Veenstra
Accountancy-Consultants, Naarden /
Vrije Universiteit Amsterdam
DE ONTWIKKELING VAN
EEN DIAGNOSTISCHE
TEST VOOR DIABETES
TYPE 1 GEBASEERD
OP GEMODIFICEERDE
PEPTIDEN
05898
BAA
projectleider Prof.dr. G.J.M. Pruijn totale
toewijzing in euro 515.666,67
doelstelling
De ontwikkeling van type 1
diabetes (T1D) gaat gepaard met de
productie van autoantistoffen. De specificiteit
van deze autoantistoffen is vaak
karakteristiek voor de ziekte en dit
biedt mogelijkheden voor de ontwikkeling
van daarop gebaseerde diagnostische
testen. Een belangrijke hypothese
voor het doorbreken van immunologische
tolerantie is het initiëren van de
immuunrespons door gemodificeerde
eiwitten, die daardoor niet meer als
lichaamseigen gezien worden. Dit project
had als doel zulke, voor T1D relevante,
gemodificeerde targetmoleculen
te identificeren en op basis daarvan een
diagnostische test te ontwikkelen.
resultaat na 5 jaar
Modificaties van bekende
targeteiwitten voor T1D autoantistoffen
leidden niet tot een toename van de
reactiviteit met antistoffen in patiëntensera.
Voor pro-insuline werden ook een
aantal andere modificaties onderzocht.
Met een lage frequentie werd reactiviteit
tegen een aantal van deze gemodificeerde
targets waargenomen. Uit het bloed
van een viertal T1D patiënten werden de
antistof coderende mRNA moleculen geïsoleerd
en omgezet in DNA, met als doel
faag-display bibliotheken te genereren.
De bereikte resultaten hebben nog niet
geleid tot directe toepassingen, maar bieden
voldoende aanknopingspunten voor
vervolgonderzoek met dezelfde doelstelling.
Het is de bedoeling dat dit door hetzelfde
consortium uitgevoerd zal worden.
gebruiker(s)
Erasmus MC, Rotterdam /
Euro-Diagnostica BV, Arnhem /
ModiQuest BV, Nijmegen /
Nederlands Vaccin Instituut, Bilthoven /
Universitair Medisch Centrum
St. Radboud, Nijmegen
IMPROVING THE APPLICA-
BILITY OF THE ANAEROBIC
AMMONIUM OXIDATION
(ANAMMOX) PROCESS
05987
BBB
projectleider Prof.dr.ir. M.S.M. Jetten
totale toewijzing in euro 472.360,00 contracten
Optie: TUD-TNW, Radboud
Universiteit Nijmegen, Paques BV
totale inkomsten in euro 50.680,00
doelstelling
Het ANaerobe AMMonium
OXidatie (anammox) process is een
innovatief nieuw proces voor stikstofverwijdering
uit afvalwater (zie
www.anammox.com). Vergeleken met
conventionele stikstofverwijdering is
het energieverbruik slechts 40%, COD
is niet nodig, de slibproductie is met
90% gereduceerd, net als de CO2 emissies. Het doel was om mechanistisch
inzicht te verkrijgen in het
anammox catabolisme en anabolisme.
resultaat na 5 jaar
Anammox bacteriën
kunnen zowel azijnzuur als propionzuur
gebruiken als substraat voor nitraat
reductie en ze kunnen aan 3% zout
adapteren. De metabole analyse liet zien
dat NO en hydrazine belangrijke intermediaren
zijn in het anammox proces,
en dat hydroxylamine omzetting kon
worden gemodelleerd. Tevens werd in
het onderzoek een nieuwe membraanreactor
ontwikkeld voor de groei van de
anammoxbacteriën in suspensie. Deze
cellen werden gebruikt om met behulp
van 31P-NMR inzicht te krijgen in het
energie metabolisme. De opstart van
de eerste 75 m3 anammoxreactor op
praktijkschaal werd tijdens het onderzoek
gevolgd met ondere andere Q-PCR.
Biomassaretentie en korrelvorming
bleken van cruciaal belang tijdens de
opstart. De volumetrische omzettingssnelheid
van 10 kg-N/m3 /dag was hoog
in vergelijking met reactoren op laboratoriumschaal.
gebruiker(s)
Paques BV, Balk /
STOWA, Utrecht / Vrije Universiteit
Amsterdam / Wageningen Universiteit
& Research-centrum, Wageningen /
Waterschap Hollandse Delta, Ridderkerk
/ Waterstromen BV, Lochem
QUANTITATIVE NUCLEIC
ACID SEQUENCE BASED
AMPLIFICATION (NASBA)
TO MONITOR MALARIA
DRUG RESISTANCE
06009
BCA
projectleider Prof.dr. R.W. Sauerwein
totale toewijzing in euro 350.072,00
doelstelling
In endemische gebieden
neemt malaria drugresistentie snel toe
en is vroege herkenning en monitoring
essentieel. Naast detectie van alle
parasieten is meting van transmissiestadia
belangrijk om verspreiding
van drugsresistentie vast te stellen.
Doelstelling: ontwikkeling van gevoelige
moleculaire testen voor parasitair RNA
(QT-NASBA) met toetsing veldsituatie
in Kenia.
resultaat na 5 jaar
Een Pfs25 en 18S
rRNA QT-NASBA werden ontwikkeld
met ‘real-time’ technologie en getoetst
met verschillende malaria stammen;
de test is in principe geschikt bevonden
voor metingen op grote schaal.
Testen werden gebruikt in een veldstudie
gericht op snelle detectie van
anti-malaria drug resistentie waarbij
praktische geschiktheid werd aangetoond.
Keniaanse partner zal implementatie
in nationale resistentiemonitoring
onderzoeken. Er werden
geen patenten aangevraagd, maar
verdere ontwikkeling en toepassing
met firma bioMerieux wordt verkend.
De onderzoeksresultaten zijn gepubliceerd
en verschillende onderzoekers
gebruiken inmiddels de ontworpen
technieken.
gebruiker(s)
Biomedical Primate
Research Centre, Rijswijk /
BioMérieux BV, Boxtel / Koninklijk
Instituut voor de Tropen, Amsterdam /
Rijksinstituut voor Volksgezondheid
en Milieu, Bilthoven / Vrije Universiteit
Amsterdam

STW-projecten 2003 / Utilisatierapport STW 2009
SYNTHESIS OF NOVEL
PEPTIDE SUBSTRATES TO
MONITOR THE THROMBIN
ACTIVITY IN BLOOD
06028
BBA
projectleider Prof.dr. F.P.J.T. Rutjes totale
toewijzing in euro 355.000,00 contracten
Optie: Universiteit Maastricht,
Synapse BV, RU-NWI; Geheimhouding:
Bayer Bioscience NV; Schering-
Plough Nederland BV octrooien Methods
of determining endogenous thrombin
potential (ETP)...; Process for the
preparationof 1,4,5-trisubstituted triazoles
and 3,4,5-trisubstituted triazoles
totale inkomsten in euro 48.000,00
doelstelling
Het zogenaamd ‘thrombogram’,
is een test voor het stollingsgedrag
van bloed waarin het verloop van
de thrombineconcentratie in stollend
bloed wordt weergegeven. Doel van het
onderzoek is de verbetering van het
thrombogram, de ontwikkeling van nieuwe
fluorogene peptidesubstraten, waarmee
de efficiëntie en de toepasbaarheid
van de test enorm wordt vergroot.
resultaat na 5 jaar
Het project betrof
het ontwerpen en synthetiseren van
nieuwe fluorescente peptidesubstraten,
die gebruikt kunnen worden voor het
monitoren van de activiteit van trombine
in bloed (thrombogram). Trombine is
een enzym dat cruciaal is bij het stollen
van bloed en het op deze manier monitoren
van de activiteit van dit enzym
heeft een aantal voordelen tov conventionele
empirische stollingstesten. De
nieuw ontwikkelde substraten geven
aanzienlijk betere resultaten in het
thromogram. Daarnaast is een nieuwe
conjugatiemethode ontwikkeld waarmee
het mogelijk is om onder fysiologische
condities – zonder gebruik van
andere reagentia – moleculen met
elkaar te koppelen. Op deze laatste
methode is octrooi aangevraagd. Uit
het trombineonderzoek is een nieuw
project voortgekomen – gericht op het
iniaturiseren van het thrombogram –
dat gefinancierd wordt middels het
Pieken in de Delta programma en waaraan
door een consortium van academische
groepen en bedrijven wordt
gewerkt. Het conjugatieonderzoek
wordt met NWO-financiering voortgezet.
gebruiker(s)
Chiralix BV, Nijmegen /
DSM Research BV, Geleen / Synapse
BV, Maastricht / Universiteit Utrecht
OPTIMALIZATION OF
ENGINEERED BONE
CONSTRUCTS BY CELL
SELECTION, CELL
LOADING AND CELL
CULTURE
06052
AAA
projectleider Dr. J. van den Dolder totale
toewijzing in euro 135.200,00
doelstelling
Het doel was het verbeteren
van de osteogeniciteit van geïsoleerde
beenmergcellen door cel selectie en het
variëren van de cel kweektechniek.
resultaat na 5 jaar
Het project is slechts
deels geslaagd. De diverse onderzoeken
lieten zien dat cel selectie niet
tot een beter osteogeniciteit van de
geïsoleerde beenmergcellen leidde.
Het onderzoek op het gebied van de
celkweekcondities werd uitgevoerd in
samenwerking met Prof. Mikos (Rice
University, Houston, USA). Ook deze
studies mondden niet in een significant
effect op het uiteindelijke botvormende
vermogen van de beenmergcellen.
Echter, de combinatie van celselectie
met gen transfectie (voor botgroei
stimulerende factoren) resulteerde
wel in een beter botvormend vermogen
van de cellen. Hiervoor werd gebruik
gemaakt van een virale vector. Op
basis van deze laatste resultaten zijn
twee nieuwe subsidies verworven
(ITI-Foundation en KNAW-China
Exchange programma), welke zich
richten op de verder ontwikkeling van
de gen transfectie techniek. Het doel is
om de virale vector te vervangen door
een non-virale techniek.
gebruiker(s)
CAM Implants BV, Leiden /
EMCM, Nijmegen / European Medical
Contract Manufacturing BV, Nijmegen /
Harlan Nederland, Horst / Universiteit
Twente, Enschede
SIMON STEVIN
ONDERZOEK: NEW BONE
06205
CCB
projectleider Prof.dr. J.A. Jansen totale
toewijzing in euro 500.000,00 contracten
Optie: Universitair Medisch Centrum
St. Radboud, CAM Implants BV
octrooien New Bone totale inkomsten in
euro 68.800,00
doelstelling
Het doel was het ontwikkelen
van een osteoinductief en osteogeen
calciumfosfaat keramisch materiaal
dat als injecteerbare botvervangend
materiaal gebruikt kan worden.
resultaat na 5 jaar
Het project is geslaagd.
Er is aangetoond dat aan het reeds
eerder ontwikkelde calciumfosfaat
cement (project 4484) degradeerbare
polymere microbolletjes kunnen worden
toegevoegd die niet alleen de afbreekbaarheid
van het cement vergroten,
maar ook kunnen dien als drager
voor botgroeistimulerende factoren.
Door gebruik te maken van verschillende
polymeren kan de afgifte van de
botgroei stimulerende factoren gevarieerd
worden en kunnen verschillende
factoren sequentieel afgegeven worden.
Tevens is er in samenwerking met
CAM Bioceramics (Leiden) een calciumfosfaat
cement ontwikkeld dat volledig
in eigen beheer geproduceerd kan
worden. Het project wordt voortgezet
in het Smartmix project ‘TeRM’ en
het KNAW-PSA project ‘Nanoscale
materials for bone regeneration’. In
deze projecten zal niet alleen verder
ontwikkeling van het cement voor
definitieve toepassing plaatsvinden,
maar zullen ook humane klinische
studies met het basismateriaal
(cement met polymere microbolletjes)
plaatsvinden.
gebruiker(s)
CAM Implants BV, Leiden /
FUJIFILM Manufacturing Europe BV,
Tilburg / Universitair Medisch Centrum
Utrecht
T / universiteit twente
95

96
STW-projecten 2003 / Utilisatierapport STW 2009
ROBUST INVERSION OF
NONLINEAIR DYNAMIC
SYSTEMS (INVERT)
05636
BBA
projectleider Prof.dr.ir. M. Verhaegen
totale toewijzing in euro 524.525,17
contracten Optie: LMS International NV
totale inkomsten in euro 192.000,00
doelstelling
Dit project heeft als doel om
numerieke modellen te ontwikkelen
voor het inverteren van niet-lineaire
dynamische systemen. Een voorbeeld
van zo’n systeem is het beproeven van
de levensduur van nieuwe voertuigen.
Nieuwe prototypes worden met een
proefopstelling getest onder realistische
belastingscondities. De methoden
die in het project ontwikkeld worden
zullen het instellen van de proefstanden
efficiënter maken. Het instellen door
middel van een iteratief proces kan nu
enige weken in beslag nemen.
resultaat na 5 jaar
Er zijn methoden ontwikkeld
om de aansturing van een complexe
dynamische systeem op een
iteratieve manier te leren. Condities zijn
afgeleid waarbij deze iteratief lerende
algorithmen een exponentiële convergentie
hebben. Een wereldprimeur van
deze algorithmen is de efficiente manier
waarmee de leerregel berekend kan
worden. De complexiteit van de nieuwe
algorithmen hangt op een lineaire
manier af van de lengte van het tijdsinterval.
Het project zal deze resultaten
veralgemeniseren voor systemen waarbij
de dynamica ook ruimtelijk verdeeld is.
gebruiker(s)
ASML Netherlands BV,
Veldhoven / DAF Trucks NV, Eindhoven
/ LMS International NV, Leuven (België)
/ Nationaal Lucht- en Ruimtevaart
Laboratorium, Amsterdam / Philips
Applied Technologies, Eindhoven /
Philips Lighting BV, Eindhoven /
Rijksuniversiteit Groningen / SKF
Engineering & Research Centre BV,
Nieuwegein / SKF Research and
Development Company BV, Nieuwegein
/ TNO, Delft / Universiteit Twente,
Enschede
MODELLING OF SPATIAL
AND TEMPORAL VARIA-
TIONS IN OFFSHORE
SANDWAVES: PROCESS-
ORIENTED VS
STOCHASTICAPPROACH
05805
BBA
projectleider Prof.dr. S.J.M.H. Hulscher
totale toewijzing in euro 460.125,00
doelstelling
Zandgolven in ondiepe
zeeën kunnen door hun dimensies en
migratie snelheid grote invloed hebben
op bijvoorbeeld scheepvaartgeulen,
pijpleidingen en windturbines. Hiervoor
is het belangrijk te weten welke variatie
(in tijd en ruimte) er in bijvoorbeeld
de zandgolfhoogte en migratie kan
voorkomen. Het doel van dit project
was meer inzicht te krijgen in de
variatie in zandgolfkarakteristieken en
welke processen deze variatie kunnen
veroorzaken.
resultaat na 5 jaar
Binnen het project is
een nieuwe snellere numerieke code
ontwikkeld die de zandgolfevolutie en
eindvorm kan voorspellen. Het model is
gevalideerd en verschillende fysische
processen zijn toegevoegd om hun
effect op zandgolven te bestuderen
(bijvoorbeeld oppervlaktegolven en
zwevend sediment om stormeffecten
te bestuderen). Hierdoor is beter te
voorspellen waar zandgolf variatie en
dynamiek vandaan komt. Mogelijk kan
hierdoor de frequentie van (kostbare)
meetcampagnes (bijvoorbeeld om de
diepte van vaargeulen of het op veilige
diepte liggen van pijpleidingen) in
sommige gebieden lager worden.
gebruiker(s)
ACRB, Lemmer / ARGOSS,
Marknesse / Deltares, Delft /
Deltares, Lelystad / Koninklijke Marine,
’s-Gravenhage / Rijkswaterstaat,
Rijswijk / TNO, Utrecht /
Witteveen+Bos, Rotterdam
ENGINEERD MODEL
SYSTEMS AND NOVEL
DEVICE CONCEPTS USING
EPITAXIALLY LAYERED
MATERIALS
05821
ABA
projectleider Dr.ir. G. Koster totale toewijzing
in euro 135.065,00
doelstelling
Om van het supergeleidende
materialen met vluchtige elementen een
heel dun laagje te kunnen maken zijn
speciale technieken ontwikkeld. Door
de aanwezigheid van bijvoorbeeld magnesium
of andere vluchtige elementen
is het lastig om bij hoge temperaturen
te groeien. Voordat daarom deze veelbelovende
nieuwe materialen gebruikt
kunnen worden in bijvoorbeeld chips
of kabeltoepassingen is nog veel onderzoek
en ontwikkeling nodig.
resultaat na 5 jaar
De onderzoekers hebben laten zien, in
samenwerking met Stanford University
in de Verenigde Staten, dat met een
optische techniek Fourier getransformeerde
infrarood spectroscopie kan
de kristallisatie van een dunne film
materiaal in detail worden gevolgd. De
verrassende uitkomst is dat sommige
materialen, zoals het modelmateriaal
Yttrium Barium Koperoxide, kristalliseren
via een aan vloeistof verwante fase,
en niet zoals werd verondersteld, via
de dampfase tijdens de groei van een
dunne film. In de productie van kabels
van deze materialen is deze informatie
van essentieel belang. Deze resultaten
zijn gepubliceerd in Applied Physics
Letters en worden toegelicht in het blad
Spectroscopy Focus.
LOW COHERENCE
OPTICAL PROBING OF
STRUCTURE AND MICRO-
CIRCULATORY FUNCTION
IN LIVING TISSUE WITH A
MULTI-SCALE STRATEGY
05840
ABA
projectleider Dr. ir. W. Steenbergen
totale toewijzing in euro 405.600,00
doelstelling
Dit onderzoek ging in op de
uitdaging, om in verstrooiend weefsel
kwantitatieve metingen te doen van
medisch relevante grootheden, zoals
absorptie en doorbloeding. Dat is lastig
omdat de hoeveelheid verstrooiing niet
bekend is. Om controle te krijgen over
het licht, stellen we voor om gebruik
te maken van interferometrische
technieken waarbij incoherent licht
(met meerdere kleuren) is gebruikt.
Dit geeft de mogelijkheid om slechts
naar licht te kijken dat een bekende
weglengte heeft afgelegd.
resultaat na 5 jaar
Een fiberoptische
laag-coherente interferometer is ontwikkeld
waarmee aan de huid kan
worden gemeten. Hiermee kunnen wel
weglengteverdelingen meten van
het gedetecteerde licht, maar ook
Dopplerverschuivingen voor een bekende
weglengte. In modelsystemen
hebben we aangetoond hiermee bijna
kwantitatief de doorbloeding te kunnen
meten. Verder hebben we laten zie dat
we echte doorbloedingssignalen in de
huid kunnen meten. Uit het onderzoek
zijn 15 publicaties voortgekomen.
Het onderzoek heeft niet geleid tot een
octrooi of product. Vervolgonderzoek
is momenteel in voorbereiding, waarin
medische toepassingen zullen worden
onderzocht.
gebruiker(s)
Erasmus MC, Rotterdam /
Perimed AB, Järfälla (Zweden) /
Universiteit Twente, Enschede

STW-projecten 2003 / Utilisatierapport STW 2009
NANOSCALE DEVICES
BASED ON ARTIFICIAL
MATERIALS
05909
AAA
projectleider Prof.dr.ing. D.H.A. Blank
totale toewijzing in euro 845.000,00
doelstelling
Met behulp van gecontroleerde
pulslaserdepositie, die aan de
Universiteit Twente is ontwikkeld, kunnen
nieuwe materialen gesynthetiseerd
worden. Daarmee kan men onder meer
geavanceerde en zeer kleine schakelmechanismen
ontwerpen en maken.
resultaat na 5 jaar
Bij dit project was geen
gebruikerscommissie. Resultaten zijn
niet bekend bij STW.
NAADVOLG- EN INSPEC-
TIESYSTEEM VOOR HET
ROBOT LASERLASSEN
05927
BCA
projectleider Prof.dr.ir. J. Meijer totale
toewijzing in euro 429.762,50 octrooien
Advies octrooieerbaarheid; Perimetric
trajectory detection using distinctive
structured light sources totale inkomsten
in euro 31.000,00
doelstelling
De ontwikkeling van een
compacte geïntegreerde laser laskop
voor het inmeten van een lasnaad, het
real time meten en regelen van het lasproces
en voor lasnaadinspectie en
kwaliteitscontrole van de verkregen las.
resultaat na 5 jaar
Een werkend prototype
is ontwikkeld. Een snelle camera inclusief
dataverwerking verzorgt zowel de
procesbewaking als kwaliteitsbepaling
van de laserlas. Het prototype is met
hulp van het NIMR instituut succesvol
in de praktijk getest op producten van
Corus. De IPR is met een patent
beschermd en er zijn contacten met
bedrijven die de utilisatie willen verzorgen.
Er is een vervolgproject in voorbereiding,
waarbij het ontwikkelde
prototype zal worden ingezet. Voor de
synchronisatie van robot en sensor
wordt het ontwikkelde softwarepakket
(24-Laser) als een interface platform
gebruikt. Er is ook een Iterative
Learning Control (ILC) ontwikkeld waarbij
met de laserkop als sensor grote
snelheidswinst mogelijk is.
gebruiker(s)
Corus Technology BV,
IJmuiden / Demar Laser BV, Hengelo /
Inalfa Metal BV, Hamont-Achel (België)
/ Mitutoyo Research Center Europe BV,
Veenendaal / OMEGA Laser Systems
BV, Enschede / OST-Smartline, Moerdijk
/ Philips Electronics Nederland BV,
Eindhoven / Rolan Robotics BV, Zwaag
/ SKF Research and Development
Company BV, Nieuwegein / Stork
Materials Technology, Amsterdam /
Technische Universiteit Delft / TNO,
Delft / TRUMPF Laser Nederland BV,
Alphen a/d Rijn / TRUMPF Nederland
BV, Hengelo / Universiteit Twente,
Enschede
RELIABILITY OF WET
CHEMICAL ETCHING OF
SILICON
05990
BAA
projectleider Prof.dr. M.C. Elwenspoek
totale toewijzing in euro 52.000,00 totale
inkomsten in euro 60.000,00
doelstelling
De belangrijkste techniek om
micromechanische structuren te maken
is het nat-chemisch, anisotroop etsen
van siliciumplakken. Hierbij wordt
gebruik gemaakt van het feit dat de
etssnelheid sterk afhankelijk is van
de kristalorientatie van het te etsen
oppervlak. Deze bewerkingsmethode
is onmisbaar voor de produktie van
miniatuur sensors (druk, schokken, versnel-lingen,
...) en andere microsystemen
(inkt jet printerkoppen, optomechanische
verbindingstukken, …). Hoewel de
etstechniek overal wordt toegepast, is
de nauwkeurigheid voor veel toepassingen
nog steeds onvoldoende. Deze problemen
en de daarmee samenhangende
afwijkingen in de etsstructuren en het
ontstaan van ruwe oppervlakken zullen
in dit project nader worden onderzocht.
resultaat na 5 jaar
Het onderzoek betrof
een samenwerking tussen de universiteiten
van Twente, Nijmegen en
Utrecht. In Twente is vooral aandacht
geweest voor de invloed van elektrochemie
op anisotroop etsen van silicium.
Het onderzoek in Nijmegen richtte
zich op het gedetailleerde metingen en
het numeriek modelleren van de ets -
processen. In Utrecht lag de nadruk op
nauwkeurige elektrochemische metingen.
Het onderzoek heeft voornamelijk
geleid tot meer inzicht in de werking
van nat-chemische anisotroop etsen
van siliciumstructuren. Tot praktische
toepassingen heeft het onderzoek nog
niet geleid.
gebruiker(s)
ASML Netherlands BV,
Veldhoven / C2V, Enschede /
HL-Planartechnik GmbH, Dortmund
(Duitsland) / LioniX BV, Enschede /
Siemens AG, Berlijn (Duitsland)
5CC FHARMON: 5 KELVIN
CRYOCOOLER-COOLED
FETAL HEART MONITOR
05998
BBA
projectleider Prof.dr.ir. H.J.M. ter Brake
totale toewijzing in euro 53.429,17 octrooien
Increase of cooling capacity in heliumgas
circulation loop by means of flow
restriction totale inkomsten in euro
22.000,00
doelstelling
Ontwikkeling van systeem
waarmee in niet-afgeschermde
ziekenhuisomgeving foetale hartsignalen
gemeten kunnen worden.
Werkend op basis van supergeleidende
sensoren. Koeling tot 4K met gesloten
koelsysteem.
resultaat na 5 jaar
Demonstrator is
gerealiseerd en zou voor klinische tests
gebruikt kunnen worden.
gebruiker(s)
BAAT Medical Engineering,
Hengelo / DeMaCo Holland BV,
Noord-Scahrwoude / Philips Research
Europe, Eindhoven / Thales
Cryogenics BV, Eindhoven / TMS
International BV, Oldenzaal / Twente
Solid State Technology BV, Enschede /
Universiteit Twente, Enschede
97

98
STW-projecten 2003 / Utilisatierapport STW 2009
PORT-BASED APPROACH
OF COMPLEX DISTRIBU-
TED-PARAMETER SYSTEM
MODELS FOR ANALYSIS
AND SIMULATION
06012
ABA
projectleider Prof.dr. A.J. van der Schaft
totale toewijzing in euro 278.000,00
doelstelling
In een snel ontwikkelproces
voor geavanceerde, complexe, technologische
systemen zijn numerieke,
model-gebaseerde, simulatietechnieken
onontbeerlijk. Om tot flexibiliteit, modulariteit
en efficientie in de simulatie
te komen, is combinatie van eindigeelementen
methoden uit de numerieke
wiskunde met poort-gebaseerde
modelleertechnieken afkomstig uit de
systeem-en regeltheorie, benodigd.
De uitdaging daarbij is om verdeelde
parameter componenten te benaderen
met eindige elementen modellen.
resultaat na 5 jaar
Er zijn proefversies
van software voor eindige-elementen
representatie van open verdeeldeparameter
componenten ontwikkeld,
die op een aantal specifieke toepassingen
met succes zijn uitgeprobeerd.
De verkregen inzichten zijn vastgelegd
in publicaties en een proefschrift. De
volgende uitdaging is de ontwikkeling
van software die breder toepasbaar is
in het domein van technologisch onderzoek
en ontwerp dan de huidige proefversies.
gebruiker(s)
Controllab Products BV,
Enschede / Dutch Space BV, Leiden /
NXP Semiconductors, Nijmegen / Océ
Technologies BV, Venlo / Philips
Applied Technologies, Eindhoven /
Reden BV, Hengelo / Universiteit
Twente, Enschede
RELIABLE RF, ROBUST
RF POWER-DRIVERS IN
LOW-VOLTAGE CMOS
TECHNOLOGY
06015
BBA
projectleider Dr.ir. A.J. Annema totale toewijzing
in euro 567.000,00 totale inkomsten
in euro 470.000,00
doelstelling
Doel van het project tweeledig:
ten eerste de bestaande (quasi-
DC) modellen te toetsen bij RF en waar
nodig betere modellen te ontwikkelen,
om tot een goede voorspelling te komen
van de levensduur van transis-toren in RF
circuits. Ten tweede was het doel om op
circuit- en systeemniveau fundamentele
te genereren die de mate van slijtage in
RF-vermogensversterkers reduceren.
resultaat na 5 jaar
De bestaande modellen
voor zogeheten ‘hot-carrier’ en NBTI
degradatie voorspellen de slijtage bij RF
goed. Het model voor diëlektrische doorslag
bleek echter zeer pessimistisch bij
deze hoge frequenties. Dientengevolge
zijn hogere spanningen in een CMOS
circuit toelaatbaar, wat de vermogensefficiëntie
van CMOS RF circuits ten
goede kan komen. Daarnaast is een
nieuwe meetmethode ontwikkeld (RF
charge pumping) waarmee de oppervlaktetoestanden
in een moderne transistor
nauwkeuriger kunnen worden
gekwantificeerd. Het aantal mogelijke
klasse-E werkingsgebieden is vergroot
wat vele optimalisatiemogelijkheden
geeft voor langere levensduur. Er is
een aantal innovaties gedaan waardoor
in-situ degradatiemonitoring mogelijk is
in RF-schakelingen. Het onderzoek is
voortgezet bij NXP in Eindhoven waar
de promovendus in dienst is getreden,
en waar het wordt toegepast in nieuwe
generaties RF vermogensversterkers.
gebruiker(s)
National Semiconductor
BV, ’s Hertogenbosch / NXP Semi -
conductors, Eindhoven en Nijmegen /
NXP Semiconductors Belgium NV,
Leuven (België) / SiTel Semiconductor
BV, ’s Hertogenbosch / Universiteit
Twente, Enschede
REVERSAL & INTERACTION
STUDIES OF NANOSIZED
MAGNETIC STRUCTURES
FOR VERY HIGH DENSITY
RECORDING
06017
BBA
projectleider Prof.dr. J.C. Lodder em.
totale toewijzing in euro 499.958,33
doelstelling
Het doel van dit project is
de Anomaal Hall Effect (AHE) meettechniek
te verbeteren en toe te passen
op nano-magnetische structuren.
resultaat na 5 jaar
De AHE techniek is
dusdanig verbeterd dat het mogelijk
werd het omkeergedrag van magnetische
elementen met een diameter
onder 100 nm te meten. Individuele
magnetische elementen, met en zonder
buren, zijn gemeten, en het effect
van thermische fluctuaties op het
omkeergedrag kon uitstekend worden
bepaald. Deze informatie is van
uitzonderlijk belang voor de ontwikkeling
van discrete magnetische media,
een techniek die over 5-10 in harddisks
zal worden gebruikt.
gebruiker(s)
IMEC, Leuven (België) /
NanoMagnetics Ltd., Bristol (Groot
Brittannië) / Technische Universiteit
Eindhoven
WATER-GAS-SHIFT
REACTION IN A CATALYTIC
MEMBRANE REACTOR FOR
FUEL-CELL APPICATION
06030
BBA
projectleider Prof.dr.ir. L. Lefferts totale
toewijzing in euro 53.416,67 octrooien
Active and stable catalyst for single
step WGS reaction totale inkomsten in
euro 99.000,00
doelstelling
Doel van het project is de
toepassing van edelmetaal katalysatoren
in een keramische membraanreactor,
om daarmee in een enkele
stap hogere omzettingen te behalen
in de ‘water-gas-shift’-reactie, alsmede
het geproduceerde waterstof af te
scheiden via een selectief scheidend
membraan. Als toepassingsgebied
wordt gedacht aan de productie van
waterstof voor energieopwekking in
brandstofcellen.
resultaat na 5 jaar
Het onderzoek heeft
geleid tot een aanzet voor een brug
tussen de verschillende temperatuur
windows van operatie van katalysatoren
versus membranen. Het katalysator
onderzoek heeft laten zien dat variatie
van de drager van Pt katalysatoren voor
WGS zowel de activiteit als het mechanisme
beïnvloedt. Titania-gedragen
katalysatoren blijken buitengewoon
actief, terwijl promotie met Re leidt tot
verbeterde stabiliteit en een verdere
verbetering van activiteit. De resultaten
van het onderzoek zijn aanleiding
geweest voor het formuleren van een
vervolg project, dat zal focussen op de
rol van de oxidische drager in het activeren
van water voor stoom-reforming
en WGS. Dit project zal worden uitgevoerd
in het kader van ADEM.
gebruiker(s)
BASF Nederland BV, De
Meern / Energieonderzoek Centrum
Nederland, Petten / Shell Global
Solutions, Amsterdam / Shell Global
Solutions International BV, Amsterdam
/ Westfalia Separator Membraflow
GmbH, Essingen (Duitsland)

STW-projecten 2003 / Utilisatierapport STW 2009
TOWARDS ROBUST
FINGERPRINT
RECOGNITION
06051
BCC
projectleider Dr.ir. A.M. Bazen totale toewijzing
in euro 34.859,00 contracten
Geheimhouding: Philips International
BV; Overdracht Octrooi: Uniqkey
Biometrics octrooien Biometric template
similarity based on feature locations;
Bit Extraction from fixed length
feature vectors
doelstelling
Biometrie kan potentieel toegang
tot inhoud en locaties beveiligen
en (internet) transacties authenticeren.
Het maakt gebruik van lichaams-, of
soms gedragskenmerken. Biometrische
herkenning kan veiligheid met gebruikersgemak
combineren. Een mogelijkheid
is vingerafdrukherkenning. Een
probleem daarmee is het gebrek aan
robuustheid: de prestaties nemen af
wanneer het gebruikt wordt in real-life
omstandigheden. Dit VENI-project gaat
over het verbeteren van de robuustheid
van vingerafdrukherkenning.
resultaat na 5 jaar
Het project heeft zeer
goed resultaten opgeleverd. De projectleider
is met onder ander met deze
resultaten een eigen bedrijf begonnen
op het gebied van beveiliging, UniqKey.
Er zijn twee octrooien aangevraagd.
gebruiker(s)
Atos Consulting, Rijswijk /
KLPD-DNRI, Zoetermeer / Philips
Research, Eindhoven / SDU
Indentification, Haarlem
FUNDAMENTALS OF A
NEW CLASS OF OXIDATION
PROCESSESBASED ON
THERMAL AND PHOTO-
CATALYSIS IN BASIC
ZEOLITES
06057
AAA
projectleider Prof.dr.ir. L. Lefferts totale
toewijzing in euro 525.325,00
doelstelling
Nieuwe selectieve oxidatietechnologie
te onderzoeken die is
gebaseerd op de vinding dat basische
zeolieten alkanen selectief kunnen
oxideren na blootstelling aan zichtbaar
licht. Selectieve oxidatie van korte
alkanen is een sleutelproces is in de
chemische industrie, aangezien de
producten hiervan de bouwstenen zijn
voor synthetische materialen en fijnchemicaliën.
Oxygenerering van eenvoudige
koolwaterstoffen is vooral van
interesse voor de bulkchmie; vandaar
dat zal worden samengewerkt met DSM
en DOW.
resultaat na 5 jaar
De wetenschappelijke
doelen zijn deels gehaald. Het project
heeft aangetoond dat selectieve oxidatie
van propaan naar aceton en/of
propanol mogelijk is in zeolieten met
aardalkali metalen. Een tussenproduct
van die reactie is isopropylhydroperoxide
(IHP). De reactie verloopt goed
bij gematigde temperatuur (

100
STW-projecten 2003 / Utilisatierapport STW 2009
FORMATION OF
DENSE WALL LAYER IN
HIGH-SPEED SWIRLING
DISPERSED MULTI-PHASE
FLOW
06104
BAA
projectleider Prof.dr.ir. H.W.M. Hoeijmakers
totale toewijzing in euro 177.000,00 contracten
Optie: Universiteit Twente, Twister
BV
doelstelling
Bij het ontwerp van apparaten
voor industriële processen zoals
het verwijderen van waterdamp uit
aardgas, ontbrak het aan essentiële
kennis over de wisselwerking tussen
vloeistof (druppels) en gas. Het doel
van het project is om de vorming van
een vloeistoflaag in een ronddraaiende
gedispergeerde meerfasestroming,
zoals voorkomt in gas-vloeistofseparators,
te bestuderen.
resultaat na 5 jaar
Er werden met name
gedetailleerde studies gedaan naar
de druppelgrootteverdeling en de
druppeldynamica in gebieden met
gelokaliseerde vorticiteit of turbulentie.
Het onderzoek resulteerde in kennis
over het gedrag van gecondenseerde
druppeltjes in supersone stromingen
op macroscopische en microscopische
schaal. Dit is van groot belang voor
bijvoorbeeld Twister BV in Rijswijk, dat
supersone gasscheiders ontwikkelt.
gebruiker(s)
Shell SIEP BV, Rijswijk /
Technische Universiteit Eindhoven /
TNO, Delft / Twister BV, Rijswijk
OPTIMAL SAVING
MEMBRANE OPERATION
(OSMO)
06115
CCB
projectleider Prof.dr.ir. B. Roffel totale
toewijzing in euro 681.800,00 contracten
Optie: X-Flow BV totale inkomsten in euro
271.342,00
doelstelling
De onderzoeksdoelstelling
is om de cyclische operatie van
embraanmodules te optimaliseren om
een optimale besparing te verkrijgen
in operatiekosten en de levensduur
van het membraan. De aanpak is om
de procesoperatie op te delen in drie
hiërarchische tijdhorizons: een terugspoelcyclus,
een chemische reinigingscyclus
en een membraanvervangingscyclus.
Om de cycli online te kunnen
regelen, zijn metingen van de membraanvervuiling
en -efficiëntie nodig.
resultaat na 5 jaar
In het eerste deel van
het onderzoek werden methoden ontwikkeld
om optimale procesconditions
voor bestaande membraanprocessen
te bepalen. In het tweede deel werden
modellen ontwikkeld voor de filtratiefase,
de terugspoelfase en de complete
cyclus van filtratie en terugspoelfasen.
Grote besparingen bleken mogelijk
indien het spoelvolume groot is.
Verder bleek dat de vervuilingsweerstand
goed is te regelen door de
coagulantdosering te sturen. In het
derde deel van het onderzoek werd
een een model ontwikkeld voor de
levensduur van een membraan. De
levensduur bleek maximaal te zijn
indien de vervuilingsweerstand nooit
groter wordt dan tweemaal de membraanweerstand.
gebruiker(s)
Aquacare Europe BV,
’s Hertogenbosch / Hatenboer-Water
BV, Schiedam / Norit Membrane
Technology BV, Enschede / Vitens
Watertechnologie, Leeuwarden
INVERSE-DESIGN AND
OPTIMIZATION METHODS
FOR CENTRIFUGAL PUMPS
AND FANS
06157
BBA
projectleider Prof.dr.ir. H.W.M. Hoeijmakers
totale toewijzing in euro 322.166,67 contracten
Overig: MTI Holland BV, MARIN,
Flowserve BV totale inkomsten in euro
49.895,00
doelstelling
Het ontwerp van componenten
van roterende stromingsmachines is
een gecompliceerde taak gezien de
hoge en vaak tegenstrijdige eisen aan de
prestaties. Nieuwe ontwerpen worden
veelal door ‘trial-and-error’ verkregen,
mogelijk aangevuld met tijdrovende
numerieke stromingsanalyses. Het doel
van dit project is om met een minder tijdrovend
potentiaalstromingsmodel twee
typen ontwerpmethoden te ontwikkelen
voor pompwaaiers (inverse ontwerpmetdhode
en optimalisatiemethode).
resultaat na 5 jaar
Een driedimensionaal
inverse-ontwerpmethode voor waaiers
van centrifugaalpompen is ontwikkeld.
Met deze methode is bij een voorgeschreven
prestatie (t.a.v. rotatiesnelheid,
debiet en vermogen) een bijpassende
waaiergeometrie bepaald. Daarnaast
is met de ontwikkelde optimalisatiemethoden
een waaier van een centrifugaalpomp
geoptimaliseerd. Verdisconteerd
zijn onder andere de prestatie,
lage verliezen en optimaal gedrag bij
optreden van cavitatie. Als validatie is
van deze geoptimaliseerde waaier het
relatieve snelheidsgebied gemeten bij
diverse werkpunten in de nieuw ontwikkelde
meetopstelling voor roterende
stromingen.
gebruiker(s)
Aeronamic BV, Almelo /
Enrichment Technology NL BV, Almelo
/ Flowserve BV, Hengelo / IHC
Holland NV, Kinderdijk / Johnson
Pump BV, Assen / Johnson Pump
Water BV, Assen / MTI Holland BV,
Kinderdijk / Nationaal Lucht- en
Ruimtevaart Laboratorium, Amsterdam
/ Stichting Maritiem Research
Instituut Nederland, Wageningen
HIGH EFFICIENCY LIGHT
EMISSION OUT OF SILICON
(HELIOS)
06159
BBA
projectleider Dr. J. Holleman totale toewijzing
in euro 605.741,67 totale inkomsten in
euro 185.000,00
doelstelling
Doel was om lichtbronnen
(LEDs) in monokristallijn silicium te
maken met behulp van standaard
fabricagemethoden uit de chipindustrie.
Plan was om silicium LEDs te maken
waarin elektronen en gaten worden
opgesloten. Hiermee kan een hoge
schakelsnelheid worden gecombineerd
met een (voor silicium) hoge vermogensefficiëntie.
Een tweede plan was, door
middel van defecten, de lichtopbrengst
verder op te krikken.
resultaat na 5 jaar
Uit ons onderzoek is
onverwacht gebleken dat defecten
de lichtopbrengst louter verslechteren
(behalve bij extreem lage temperaturen).
Het opsluiten van elektronen en
gaten is gelukt, zij het in een meer
ingewikkeld device dan geanticipeerd.
Het positieve effect op vermogens -
efficientie is bevestigd. De onderzoeksresultaten
zijn getransfereerd naar
Philips/NXP. Dit bedrijf is in 2007 en
2008 verder gegaan met R&D van
Si-gebaseerde LEDs. Het universitair
onderzoek wordt gecontinueerd
dankzij financiering uit SmartMix
gelden (project MEMPHIS).
gebruiker(s)
DANNALAB, Enschede /
LioniX BV, Enschede / NXP
Semiconductors, Eindhoven / Philips
Lumileds Lighting Company, Best /
Philips Research, Eindhoven / Philips
Research Europe, Eindhoven /
Universiteit Twente, Enschede

STW-projecten 2003 / Utilisatierapport STW 2009
THE STRUCTURE OF
UNSTEADY 3D SHEET
CAVITATION
06170
BCA
projectleider Prof.dr.ir. H.W.M. Hoeijmakers
totale toewijzing in euro 704.200,00
con-tracten Optie: Wärtsilä Propulsion
Netherlands BV; MARIN; Material
Transfer Agreement: Universiteit
Twente, MARIN, TUD totale inkomsten in
euro 281.000,00
doelstelling
Het doel is, door een
experimentele en numerieke studie, te
komen tot een model van de dynamiek
van driedimensionale vliescavitatie
op draagvleugels. Een beter begrip
van de interactie tussen de nietstationaire
instroming en de cavitatie
biedt mogelijkheden tot het beheersen
van de cavitatie.
resultaat na 5 jaar
Een rekenmethode is
ontwikkeld gebaseerd op de Euler-vergelijkingen
voor het voorspellen van de
structuur en dynamica van driedimensionale,
niet-stationaire vliescavitatie zoals
die voorkomt op een stationaire hydrofoil
geplaatst in een stationaire, uniforme
aanstroming. Experimenten zijn uitgevoerd
aan caviterende stromingen. De
belangrijkste aspecten van de dynamica
van de vliescaviteit, zoals waargenomen
op een van de driedimensionale configuraties,
zijn gebruikt om de ontwikkelde
rekenmethode te valideren. Daarnaast
wordt de unieke experimentele database
als validatie-instrument gebruikt bij het
Europese VIRTUE-project.
gebruiker(s)
Defensie Materieel
Organisatie, ’s-Gravenhage /
Flowserve BV, Hengelo / HRP Thruster
Systems BV, Krimpen a/d Lek / IHC
Holland NV, Kinderdijk / MTI Holland
BV, Kinderdijk / Nederland Maritiem
Land, Rotterdam / Shell Research
and Technology Centre, Amsterdam /
Stichting Maritiem Research Instituut
Nederland, Wageningen / Technische
Universiteit Delft / Twister BV, Rijswijk
/ Van Voorden Gieterij BV, Zaltbommel
/ Wärtsilä Propulsion Netherlands BV,
Drunen
DYNAMIC ROUGHNESS IN
RIVERS DURING FLOODS
06222
BBA
projectleider Prof.dr. S.J.M.H. Hulscher
totale toewijzing in euro 179.250,00 totale
inkomsten in euro 10.250,00
doelstelling
Nauwkeurige voorspellingen
van rivierwaterstanden tijdens hoogwater
zijn essentieel voor effectief
hoogwaterbeheer. Deze worden sterk
beïnvloed door duinen op de bodem van
de rivier die zich ontwikkelen tijdens
hoogwater en daarmee leiden tot een
dynamische bodemruwheid. Het doel
was om een model te ontwikkelen waarmee
dynamische ruwheid als gevolg
van duinen meegenomen kan worden
in hoogwatervoorspellingen, zodat de
voorspelling nauwkeurig genoeg zijn
voor effectief hoogwaterbeheer.
resultaat na 5 jaar
Er is een dynamisch
ruwheidsmodel ontwikkeld dat bestaat
uit een duinevolutiemodel en een ruwheidsformulering
die gebruik maakt van
de duindimensies uit het duinevolutiemodel.
Het dynamische ruwheidsmodel
is gekoppeld aan het 1D hydraulisch
model Sobek. Hierdoor kan de dynamische
ruwheid als gevolg van duinen
meegenomen worden in waterstandsvoorspellingen.
Er is een STW-vervolgonderzoek
gehonoreerd (10483) waarin
Rijkswaterstaat met een adviesbureau
het huidige dynamische ruwheidsmodel
aan de hand van veldgegevens zal valideren.
Ook zal in dit project het onderliggende
duinevolutiemodel uitgebreid
worden en zal onderzocht worden hoe
dit dynamische ruwheidsmodel daadwerkelijk
te implementeren is in een
hoogwaterwaarschuwingssysteem.
gebruiker(s)
HKV Consultants Lijn
in water, Lelystad / Rijksinstituut
voor Integraal Zoetwaterbeheer en
Afvalwaterbehandeling, Arnhem /
Rijkswaterstaat, Arnhem en Delft /
Waterschap Zuiderzeeland, Lelystad /
WL - Delft Hydraulics, Delft
U / universiteit utrecht
ELECTROKINETIC SEPARA-
TION TECHNIQUES USING
PSEUDO-STATIONARY
PHASES FOR THE
PROFILING OF PHARMA-
CEUTICAL PRODUCTS
05897
BAA
projectleider Dr. G.W. Somsen totale toewijzing
in euro 340.000,00
doelstelling
Nieuwe technieken voor de
combinatie van elektrokinetische chromatografie
(EKC) en massaspectrometrie
(MS) te ontwerpen en deze toe te
passen in de geneesmiddelanalyse.
resultaat na 5 jaar
Verscheidene onbekende
verontreinigingen konden worden
geïdentificeerd. Het systeem is toegepast
op de impurity profiling van mebeverine.
Een onzuiverheid in mebeverine
die eerder niet werd gedetecteerd, kon
nu wel worden aangetoond. Met chirale
EKC kunnen enantiomeren van geneesmiddelmoleculen
van elkaar worden
gescheiden door gebruik te maken van
cyclodextrines (CDs). Door geladen
CDs in te zetten bleek het mogelijk
MS-interferenties te voorkomen en een
efficiënte EKC-MS koppeling tot stand
te brengen. De toepasbaarheid is
aangetoond met de analyse van de
chirale geneesmiddelen salbutamol,
amiodaron and mebeverine. Mogelijk
is verontreinigingen in geneesmiddelen
te meten tot onder het 0.1% (m/m)
niveau. Het proefschrift van dr. Mol
is in 2008 gehonoreerd met de prestigieuze
Kolthoff-prijs van de KNCV. Op
basis van resultaten uit het onderhavige
onderzoek is een tweede onderzoeksproject
gestart op het gebied van EKC-
MS met financiële ondersteuning van
AstraZeneca.
gebruiker(s)
Astellas Pharma BV,
Leiderdorp / AstraZeneca, Södertälje
(Zweden) / Avantis Pharma, Frankfurt
am Main (Duitsland) / Aventis Pharma,
Frankfurt (Duitsland) / Janssen
Pharmaceutica, Beerse (België) /
Schering-Plough Nederland BV, Oss /
Solvay Pharmaceuticals BV, Weesp
101

102
STW-projecten 2003 / Utilisatierapport STW 2009
LIVE ATTENUATED
VACCINES AGAINST
FELINE INFECTIOUS-
PERITONITIS VIRUS
AND OTHER FELINE
PATHOGENS
06029
BBA
projectleider Prof.dr. P.J.M. Rottier totale
toewijzing in euro 53.725,00 totale inkomsten
in euro 137.800,00
doelstelling
Feline infectueuze peritonitis
(FIP) is een ernstige kattenziekte die
veroorzaakt wordt door het FIP-virus.
Aangezien de ziekte vrijwel altijd dodelijk
is, is een vaccin tegen FIP zeer gewenst.
Doel is om het in een eerder project
(04600) ontwikkeld levend verzwakt FIP
virus als vaccin verder te ontwikkelen
en te testen door middel van dierproeven.
Een ander doel is om het vaccinvirus
te benutten als vector, als drager
van niet-eigen genetische informatie.
resultaat na 5 jaar
Een ander doel was
het verhogen van de veiligheid van dit
vaccinvirus door genetische aanpassing
en onderzoeken of het virus te gebruiken
is als multi-valent vaccin door het
inbouwen van genen van andere kattenpathogenen.
Door gerichte deletie van
enkele virale genen werd een verzwakt
serotype II vaccinvirus verkregen dat
katten uitstekend bleek te beschermen,
niet alleen tegen een homologe challenge
infectie, maar ook tegen het in het
veld predominante serotype I FIPV.
Door her-rangschikking van genen werd
het virus verder verzwakt en veiliger
gemaakt, zonder verlies aan werkzaamheid.
Momenteel wordt overlegd met
een industriële partner over een licentie
op de vinding teneinde het vaccin na
verder testen in veldstudies te registreren
en naar de markt te brengen. De
succesvolle inbouw en expressie van
een gen koderend voor een antigeen
van een ander pathogeen opent goede
mogelijkheden voor verdere ontwikkeling
van het vaccin als vector.
gebruiker(s)
Intervet International BV,
Boxmeer, Boxmeer / Intervet UK Ltd.,
Milton Keynes (Groot Brittannië)
RADIOACTIVE MICRO-
SPHERES FOR SELECTIVE
INTERNAL TREATMENT OF
LIVER MALIGNANCIES
06069
BBA
projectleider Dr. A.D. van het Schip
totale toewijzing in euro 736.850,00
contracten Samenwerking onderzoek:
UU Holding BV; Optie: GE Healthcare,
UMCU; Geheimhouding: Mallinckrodt
Medical BV, GE Healthcare, NRG
octrooien Inrichting en werkwijze voor
het voor toediening gereed maken van
radio-actieve...; Holmium loaded alginate...;
A particle comprising... totale
inkomsten in euro 140.000,00
doelstelling
In dit project worden radioactieve
microsferen van polymelkzuur
en het metaal holmium ontwikkeld voor
de behandeling van leverkanker. Deze
minuscule deeltjes (diameter 30 micrometer)
worden lokaal ingebracht in de
leverslagader via een catheter waar
ze vastlopen rond de tumor en deze
bestralen. Dankzij hun unieke eigenschappen
kunnen de toediening en
verdeling van de microsferen in de lever
zichtbaar gemaakt worden. De resultaten
moeten leiden tot toepassing in
een patientenstudie.
resultaat na 5 jaar
In uitgebreide laboratorium-
en dierstudies waarin stabiliteit,
verdeling, toxiciteit, effectiviteit en de
gehele toedieningsprocedure werd
onderzocht, bleken de holmium microsferen
veilig en goed werkzaam. Daarnaast
kunnen ze multimodaal (SPECT,
MRI en CT) worden afgebeeld wat een
grote verbetering is ten opzichte van
bestaande microsferen met yttrium.
Inmiddels is toestemming verkregen
voor een eerste klinische studie met
dit nieuwe ‘microdevice’. Het project
heeft geleid tot twee octrooi-aanvragen
en twee vervolgsubsidies: een VENIproject
en een KWF-subsidie ter ondersteuning
van de klinische studies. Het
is de bedoeling om dit ‘microdevice’ via
een zg. approval traject (CE-markering)
naar de markt te brengen.
gebruiker(s)
COVIDIEN, Petten / GE
Healthcare, Eindhoven / Nuclear
Research and Consultancy Group
(NRG), Petten / Philips Healthcare
Nederland BV, Best / Philips Research,
Eindhoven / Technische Universiteit
Delft/ Universitair Medisch Centrum
Utrecht / Universiteit Utrecht
POLYMERIC MICELLES
WITH TRANSIENT
STABILITY: A NOVEL AND
HIGHLY VERSATILE DRUG
DELIVERY CONCEPT
06110
BBA
projectleider Dr. C.F. van Nostrum totale
toewijzing in euro 19.800,00 contracten
Material Transfer Agreement: Universiteit
Utrecht, Polyvation Medical
Technologies BV; Universiteit Utrecht,
Biolitec AG totale inkomsten in euro
100.000,00
doelstelling
Doel is het ontwikkelen van
een drug-delivery systeem, waarbij
gebruik wordt gemaakt van micellen.
Deze bestaan uit temperatuurgevoelige
amfifiele blokpolymeren die worden
omgezet door een chemisch of
enzymatisch proces. De polymeren
en het omzettingsproces zijn zodanig
ontworpen dat deze een verandering
in de polariteit van de blokpolymeren
teweeg brengen. Dit zal resulteren in
de destabilisatie van de micellen en de
afgifte van het verpakte geneesmiddel
nadat de omzetting een kritisch niveau
heeft bereikt. De actieve geneesmiddelen
zullen fysisch ingesloten worden in
de micellen en/of covalent gebonden
worden aan de polymeren.
resultaat na 5 jaar
Het onderzoek gaf een
nieuwe klasse van polymeren waarmee
op eenvoudige wijze micellen, beladen
met een grote varieteit aan hydrofobe
geneesmiddelen, kunnen worden
gevormd, waarvan de in vitro afgiftesnelheid
ingesteld kan worden, en die
zodanig gestabiliseerd kunnen worden
dat ze lange circulatietijd en tumorophoping
vertonen in vivo. Tevens is
een klasse van lichtgevoelige stoffen
ontwikkeld die uitzonderlijk sterke celdodende
eigenschappen bezit en ingesloten
kunnen worden in de micellen.
Het project heeft vervolg gekregen in de
vorm van een valorisatiebeurs van STW,
waarmee de mogelijkheid voor oprichting
van een bedrijf wordt bestudeerd.
gebruiker(s)
Astellas Pharma BV,
Leiderdorp / OctoPlus NV, Leiden /
Top Institute Pharma, Leiden /
Universiteit Utrecht / VU Medisch
Centrum Amsterdam
V / vrije universiteit amsterdam

STW-projecten 2003 / Utilisatierapport STW 2009
THE LONG-LIVED POSITRON
EMITTERS ZIRCONIUM-89
AND IODINE-124 FOR
IMAGING AND QUANTI-
FICATION OF TUMOR-
SEEKING PROTEINS AND
PEPTIDES
06120
BCB
projectleider Prof.dr. G.A.M.S. van Dongen
totale toewijzing in euro 52.333,33 contracten
Geheimhouding: Macrocyclics Inc.,
VUMC totale inkomsten in euro 92.233,00
doelstelling
Met positron emissie tomography
(PET) kun je zeer lage concentraties
van een geneesmiddel in het
lichaam afbeelden en kwantificeren.
Om een geneesmiddel met PET te kunnen
afbeelden moet er een radioactief
atoom aan gekoppeld worden. Dit project
richtte zich op het afbeelden van
monoclonale antilichamen (mAbs) met
PET (immuno-PET). Alleen de positron
emitters zirconium-89 (89Zr) en iodium-
124 (124I) hebben een halveringstijd
die lang genoeg is voor dit doel. Beide
waren niet op de markt verkrijgbaar.
resultaat na 5 jaar
Methoden werden ontwikkeld
voor grootschalige productie en
zuivering van zowel 89Zr als 124I. Dit is
gebeurd binnen Cyclotron BV, de grootste
gebruiker van de resultaten. Binnen
dat bedrijf werd tevens geïnvesteerd in
laboratoria voor het uitvoeren van de
procedures volgens Good Manufacturing
Practice (GMP), waardoor 89Zr en
124I ook voor klinisch gebruik beschikbaar
kwamen. Er werden methoden
ontwikkeld voor stabiele koppeling
van 89Zr en 124I aan mAbs. In diverse
studies werd vervolgens de waarde van
PET met 89Zr- en 124I-gelabelde mAbs
aangetoond. Inmiddels worden zowel
89Zr als 124I wereldwijd gedistribueerd,
en hebben meerdere grote internationale
farmaceutische bedrijven interesse
getoond in immuno-PET.
gebruiker(s)
Boehringer Ingelheim
Pharmaceuticals Inc., Ridgefield
(Verenigde Staten) / BV Cyclotron VU,
Amsterdam / Philips Research,
Eindhoven / Universitair Medisch
Centrum St. Radboud, Nijmegen /
Universiteit Maastricht / VU Medisch
Centrum Amsterdam
W / wageningen universiteit
FUNCTIONALIZED
POLYDIACETYLENES AS
BUILDING BLOCKSIN
ORGANIZED ORGANIC
SOLAR CELLS
05740
BAA
projectleider Prof.dr. E.J.R. Sudhölter
totale toewijzing in euro 298.554,00
doelstelling
Synthese van nieuwe oligomere
polydiacetyleen (PDA) analoga,
met twee doelen: (a) verheldering van
de eigenschappen van PDA die leiden
tot de absorptie van zichtbaar licht.
(b) gebruik hiervan als model verbindingen
in fotovoltaïsche organische
zonnecellen.
resultaat na 5 jaar
Een efficiënte synthese
van hoog-oplosbare oligodiacetylenes
(ODAs) is ontwikkeld gebaseerd op de
Sonogashira reactie. Voor ODAs leidde
dit tot oligomeren met 34 conjugeerde
C atomen; voor een aanverwante klasse
van homogekoppelde ODAs zelfs tot
70 geconjugeerde C atomen (totale
lengte molecuul: 8.2 nm). Van deze
serie van verbindingen werden de
optische eigenschappen onderzocht
(absorptie, fluorescentie, zowel in
oplossing als in film). Dit leidde tot
op de opheldering van de oorsprong
van de absorptie van zichtbaar licht
door polydiacetylenen: intermoleculaire
interacties in de vaste fase geven
hiervoor aanleiding.
gebruiker(s)
Energieonderzoek Centrum
Nederland,Petten / Holst Centre /
TNO, Eindhoven / Shell Global
Solutions, Amsterdam
DETECTION AND
UTILISATION OF (NON-)
MENDELIAN GENES
IN COMMERCIAL PIG
POPULATIONS
05809
CCA
projectleider Prof.dr.ir. J.A.M. van
Arendonk totale toewijzing in euro
888.680,00 contracten Overig: Gentec
NV, WUR-DW; Optie: Hendrix
Genetics BV, Institute for Pig
Genetics BV totale inkomsten in euro
212.250,00
doelstelling
Het ontwikkelen en valideren
van de moleculaire en statistische
methoden om genen in commerciële
varkenpopulaties te kunnen opsporen
en gebruiken. In recent genetisch
onderzoek is aangetoond dat genetische
inprenting een belangrijke rol
speelt bij lichaamssamenstelling. De
aanwezigheid van ingeprente genen
heeft belangrijke gevolgen voor de
selectieprogramma’s ter verbetering
van eigenschappen van vleesvarkens.
Dit vraagt om een aanpassing van de
methodes die worden gehanteerd voor
de genetisch evaluatie van dieren en de
opzet van het fokprogramma.
resultaat na 5 jaar
Het project heeft een
wezenlijke bijdrage geleverd aan de
ontwikkeling en invoering van merker
ondersteunde selectie bij varkens. Mede
door de ontwikkeling op het gebied van
genomics (eind 2009 wordt de genoom
sequentie van het varken verwacht) leidt
het gebruik van genomische informatie
in de varkensfokkerij tot een revolutionaire
verbetering van fokprogramma’s.
Het project heeft bijgedragen aan de ontwikkeling
van de kennisbasis die nodig is
voor deze implementatie. Nieuwe onderzoeksprojecten
zijn gestart waarin in
samenwerking met bedrijfsleven wordt
gewerkt aan benutten van de kansen
die genomics biedt voor het verbeteren
van fokprogramma’s bij varkens. In
een huidig STW-project wordt specifiek
gekeken naar de mogelijkheden om
imprinting effecten te benutten in fokprogrammas.
Het project heeft geresulteerd
in patent toegekend in 2003.
gebruiker(s)
Hendrix Genetics BV,
Boxmeer / ID-Lelystad BV, Lelystad /
Institute for Pig Genetics BV, Beuningen
103

104
Johan van Arendonk
Prof.dr.ir. Johan van Arendonk / Utilisatierapport STW 2009
Samenwerken
met bedrijven is
noodzakelijk in
de fokkerij
prof.dr.ir. Johan van Arendonk
project: 05809
Meer dierenwelzijn en een betere kwaliteit varkensvlees
zijn het beoogde resultaat van een onderzoeksprogramma
waarin ‘genetisch inprenten’ wordt onderzocht, het fenomeen
dat sommige eigenschappen altijd van of de moeder
of de vader afkomstig zijn. Johan van Arendonk, hoogleraar
Fokkerij en Genetica in Wageningen en zijn medewerkers
ontdekten dat genetisch inprenten veel minder uitzonderlijk
was dan altijd gedacht. Én dat je het kunt gebruiken voor
het gericht fokken op bepaalde eigenschappen.
Bedrijfsleven
Alvorens in te gaan op het onderzoek zelf, wil
Van Arendonk benadrukken hoe belangrijk samenwerking
met het bedrijfsleven is in de fokkerij. “Wat varkens betreft
hebben we twee grote partijen in Nederland, TOPIGS in
Vught en Hendrix Genetics in Boxmeer. Allebei beschikken
ze over grote populaties die wereldwijd worden ingezet om
mee te fokken. Van de verschillende lijnen worden heel veel
data bijgehouden. Zonder die populaties zou ons onderzoek
niet mogelijk zijn.”
Omgekeerd hebben de bedrijven ook veel baat bij het
wetenschappelijk onderzoek. Het is een kennisintensieve
sector, die – vooral door de snelle ontwikkelingen op het
gebied van genomics – momenteel een transitie doormaakt.
Van Arendonk: “Dankzij onze inspanningen hebben ze bij-

Prof.dr.ir. Johan van Arendonk / Utilisatierapport STW 2009
tijds in kunnen stappen en kunnen ze veel gerichter fokken.
Het blijft natuurlijk ‘trial and error’ – we doen niet aan genetische
modificatie – maar dankzij de koppeling van genetische
merkers aan eigenschappen gaat het veel sneller.”
Speklaag
Een belangrijk resultaat, dat ook commercieel
van belang is, was de ontdekking van gebieden in het
genoom die voor een belangrijk deel verklaren waarom het
ene varken een dikkere speklaag en meer intramusculair
vet heeft dan het andere. Van Arendonk: “In een vorig STWproject
hebben we het Chinese Meishan-varken gekruist
met een Westers varken en konden we een groot deel van
de genetische variatie in de lichaamsbouw herleiden tot een
aantal regio’s op de chromosomen van het varken. Verder
bleek dat vier van de vijf chromosoomdelen die de variatie
in lichaamsbouw bepalen, genetisch worden ingeprent.”
Waar normaliter de genetische aanleg van zowel de vader
als de moeder tot uitdrukking komt in de nakomeling, komt
bij genetisch inprenten alleen de genetische aanleg van de
vader dan wel de moeder tot uitdrukking voor een bepaalde
eigenschap – spekdikte bijvoorbeeld. Die functionele ongelijkheid
kan worden gebruikt in de fokkerij, realiseerden de
onderzoekers zich. In de varkenshouderij worden verschillende
eisen gesteld aan verschillende groepen dieren (zeugen
enerzijds en hun nakomelingen anderzijds). Zeugen moeten
Een close-up opname van de ABI 3730
DNA Sequencer.
zoveel mogelijk gezonde jonge biggen grootbrengen. Dat
betekent dat de zeug over voldoende energiereserves moet
beschikken om gemiddeld ruim 13 biggen per worp te zogen.
Een flinke vetvoorraad in de vorm van spek helpt haar daarbij
en vergroot impliciet ook de overlevingskans van de biggen.
Na het spenen echter worden diezelfde biggen grootgebracht
als vleesvarken. Consumenten willen mager varkensvlees,
dus de zonen en dochters van de zeug moeten juist géén
dikke speklaag hebben. Van Arendonk: “Wat je wilt is een
zeug die over flinke reserves beschikt in de vorm van spek
en vet, maar tegelijkertijd een nageslacht voortbrengt dat
juist weinig spek en vet heeft. Via genetisch inprenten kun
je dat proberen te sturen. Om dat te kunnen moet je wel
kunnen beschikken over moleculaire gereedschappen om
genetische verschillen vast te stellen in aanleg voor spekdikte
en intramusculair vet. We hadden die gereedschappen
wel voor de experimentele kruisingen tussen een Chinees
en een Westers varken, maar we hadden ze ook nodig om
genetische verschillen vast te stellen tussen de zuivere lijnen
die in de commerciële fokkerij worden gebruikt.” Bij de
kruising tussen het Chinese Meishan-varken en het Westerse
varken is nog gebruik gemaakt van 150 microsatellieten
(korte, sterk variërende DNA-ketens) als genetische merker.
105

106
Prof.dr.ir. Johan van Arendonk / Utilisatierapport STW 2009
Een micro-titer plaat met samples (te zien
aan de blauwe kleur om op een agarose
gel te analyseren)

Prof.dr.ir. Johan van Arendonk / Utilisatierapport STW 2009
SNP
Momenteel echter worden SNP’s gebruikt om
genetische verschillen binnen een zuivere lijn op te sporen.
De afkorting staat voor single nucleotide polymorphism
en betreft de genetische variatie van een enkele base in
het genoom. Voor het varken zijn meer dan 400.000 van dergelijke
SNP’s gevonden; het is inmiddels een belangrijk
hulpmiddel om genetische verschillen op te sporen en te
koppelen aan eigenschappen van het dier. Bovendien werkt
het veel sneller dan microsatellieten. Omdat uit het eerdere
onderzoek bekend is waar de genen voor spekdikte liggen
op het varkenschromosoom, hoef je niet alle SNP’s te
gebruiken om de genetische variatie op te sporen. Van
Arendonk: “We hebben een tailor made DNA-chip laten
maken met 384 SNP’s, waarmee je heel snel verschillen in
aanleg voor lichaamssamenstelling kunt opsporen.
Gekoppeld aan gegevens over de feitelijke lichaamssamenstelling
kun je vervolgens vaststellen welke eigenschappen
via genetische inprenting van vaders of van moeders kant
afkomstig zijn.”
In de varkensfokkerij worden gangbaar drie rassen gebruikt
om via kruising een vleesvarken te produceren. Twee rassen
worden gebruikt om zeugen te produceren. Sperma van
varkens uit het derde ras wordt gebruikt om die zeugen te
insemineren voor de productie van vleesvarkens. Door slim
gebruik te maken van genetische inprenting voor een eigenschap
als spekdikte kun je dus een onderscheid te maken
tussen de generaties: vette zeugen en nakomelingen in de
vorm van vleesvarkens.
Andere toepassing
In de hekgolf van het onderzoek naar de
mogelijkheden van genetisch inprenten voor de fokkerij,
ontstaan ook weer andere interessante toepassingen,
zoals het uitbannen van berengeur. Dat is de onprettige
geur die vrijkomt bij het bereiden van varkensvlees afkomstig
van een seksueel rijp mannetjesvarken. Momenteel
wordt het ontstaan van berengeur voorkomen door castratie
van biggen. Sinds kort weliswaar verplicht onder verdoving,
maar echt bevorderlijk voor dierenwelzijn is het niet.
Van Arendonk: “In principe kun je berengeur grotendeels
voorkomen door erop te selecteren. De vraag is wat voor
andere effecten dat heeft bijvoorbeeld op de groei van het
varken of op het gedrag. Dat willen we nu gaan uitzoeken.”
Het onderzoek naar genetisch inprenten gebeurt in een
onderzoeksgroep die met 50 medewerkers (waarvan 30
aio’s) tot een van de grootste van Europa behoort. Naast
varkens wordt ook de genetica van kippen en runderen
bestudeerd. De wetenschappelijke kwaliteit is onbetwist
getuige de rapporten van visitatiecommissies en de internationale
waardering voor het onderzoek. “In alle gevallen
geldt dat de lijnen met het bedrijfsleven kort zijn”, zegt
Van Arendonk. “Het een sluit het ander ook niet uit. Wetenschappelijke
kwaliteit en toepassing gaan heel goed samen.”
Albart Coster, aio
Henri Heuven
Bert Dibbits, analist
107

108
Prof.dr.ir. Johan van Arendonk / Utilisatierapport STW 2009
48 Capillairen van de ABI 3730
DNA Sequencer.

STW-projecten 2003 / Utilisatierapport STW 2009
TOOLS FOR RISK-ANALYSIS
OF PATHOGEN SPREAD
IN THE VEGETABLE
INDUSTRY. A COMPARISON
OF ORGANIC AND CON-
VENTIONAL PRODUCTION
CHAINS
05814
CBA
projectleider Prof.dr. A.H.C. van
Bruggen totale toewijzing in euro
630.528,00 totale inkomsten in euro
108.000,00
doelstelling
Onderzoeksvraag: Wat zijn de
risicofactoren die bijdragen tot besmetting
en overleving van E. coli O157:H7
en Salmonella enterica tijdens de
productie van groenten. Doelstellingen:
(1) DNA-technieken ontwikkelen voor
detectie van E. coli O157:H7 en
Salmonella enteria. (2) Risicofactoren
bepalen voor de overleving en kolonisatie
van menselijke pathogenen.
(3) Quantitatieve risicoanalyse uitvoeren
voor ziektekiemen in de groenteproductieketen
met modellen, en HACCP
protocollen formuleren (utilisatie).
resultaat na 5 jaar
qPCR technieken
met een interne controle voor E. coli
O157:H7 en Salmonella enteria is
ontwikkeld. Beide pathogenen kunnen
sla binnendringen. De kwaliteit van voer
bepaalt de overleving in koeienmest.
Een risicomodel voor de besmetting
van sla door E. coli O157:H7 werd ontwikkeld.
De risico’s op besmetting van
sla zijn laag, en zeker niet hoger voor
biologische dan gangbare bedrijven.
Een simulatiemodel voor overleving
E. coli O157:H7onder verschillende
omstandigheden is ontwikkeld.
gebruiker(s)
Bakker Barendrecht,
Ridderkerk / Biologica, Utrecht /
Keygene NV, Wageningen / Louis
Bolk Instituut, Driebergen-Rijsenburg /
Plant Research International,
Wageningen / Productschap
Tuinbouw, Zoetermeer / Rijksinstituut
voor Volksgezondheid en Milieu,
Bilthoven / The Greenery International,
Barendrecht / Voedsel en Waren
Autoriteit, Eindhoven / Voedsel en
Waren Autoriteit, Zutphen
MEASURING PRESSURE
HEAD DYNAMICS WITH
OSMOTIC TENSIOMETERS
TO IMPROVE IRRIGATION
PRACTICES
05828
CBA
projectleider Dr.ir. G.H. de Rooij totale
toewijzing in euro 655.287,00 contracten
Overig: WUR-ALT; Geheimhouding:
WUR-OW totale inkomsten in euro
103.300,00
doelstelling
De ontwikkeling van een
instrument dat de potentiaal van het
bodemwater kan meten. Het gaat om
het bereik van nat naar droog tot het
punt waar plantenwortels niet langer
in staat zijn water aan de bodem te
onttrekken. Het idee was om een meter
te maken die niet met water gevuld is,
maar om het water te vervangen door
een polymeeroplossing met een hoge
osmotische druk. Hiermee kunnen
irrigatiegiften strategischer worden
gepland zodat de oogst per kuub
water geoptimaliseerd kan worden.
resultaat na 5 jaar
In dit project (volgend
op een project waarin een prototype
is ontwikkeld) hebben we een polymeer
gevonden dat functioneert onder diverse
(extreme) bodemomstandigheden.
De tensiometer presteert aantoonbaar
veel beter in droge bodems dan
bestaande instrumenten. ECO Ceramics
ontwikkelt en fabriceert de keramieken
neus. Keller heeft de druksensor voor
langdurig stand-alone gebruik geschikt
gemaakt. Ook is het design van de
tensiometer aangepast voor installatie
in het veld. De interesse van een aantal
in bodem instrumentatie gespecialiseerde
bedrijven wekt de verwachting
dat bovenstaande ontwikkelingen
zullen leiden tot een verkoopbaar
product.
gebruiker(s)
ALTERRA, Wageningen /
ECO Ceramics BV, Velzen / ENRIN,
Wageningen / KELLER Meettechniek
BV, Reeuwijk / Universiteit Twente,
Enschede
APPLICATION OF THE BIO-
LOGICAL SULFUR CYCLE
UNDER HALO-ALKALIPHI-
LIC CONDITIONS FOR
HIGH PRESSURE NATURAL
GAS DESULFURISATION
05939
CBA
projectleider Prof.dr.ir. A.J.M. Stams
totale toewijzing in euro 834.000,00 contracten
Optie: Paques BV, Shell International
Oil Products BV; Geheimhouding:
TUD, WUR-AV, Paques BV,
Shell International Oil Products BV
octrooien Method to maximize selectivity
for sulfur formation in a biotechnological
process to remove sulfide from
sour gases totale inkomsten in euro
167.500,00
doelstelling
Doel is om samen met
Paques BV en Shell Global Solutions
International BV een nieuw biotechnologisch
proces te ontwikkelen om H2S te verwijderen uit zure gassen in de
olie- en gas industrie.
resultaat na 5 jaar
In dit project is een
biotechnologisch proces om H2S gas
te verwijderen uit zogenaamde zure
gassen, zoals geproduceerd in de olieen
gasindustrie, ontwikkeld.
gebruiker(s)
Paques BV (BALK) /
Shell International Oil Products BV,
Amsterdam / Wageningen Universiteit
& Researchcentrum, Wageningen
STRESS INDUCIBLE GENE
EXPRESSION AND ITS
IMPACT ON SEED AND
PLANT PERFORMANCE
05989
CCA
projectleider Dr. H.W.M. Hilhorst totale
toewijzing in euro 00.981,25 contracten
Germain’s Technology Group UK,
WUR; WUR, KWS SAAT AG; Octrooikosten:
Wageningen Universiteit &
Researchcentrum octrooien Werkwijze
voor het meten van zaadkwaliteit totale
inkomsten in euro 216.750,00
doelstelling
In de tuinbouwsector is een
goede zaaizaadkwaliteit van groot
belang. Het doel van dit project was
om door toepassing van kwaliteitsverhogende
behandelingen (primen) de
genen te identificeren die geassocieerd
zijn met de diverse aspecten van zaadkwaliteit,
in het bijzonder tolerantie
tegen diverse vormen van abiotische
stress. Deze genen kunnen als moleculaire
merkers gebruikt worden bij selectie
in de veredeling en bij het volgen
van zaadkwaliteit tijdens het productieproces.
resultaat na 5 jaar
Er is in tomatenzaad
een tiental genen geïdentificeerd
waarvan de expressie een sterke
correlatie vertoont met diverse aspecten
van zaadkwaliteit, zoals kieming,
kiemenergie, stresstolerantie en zaailingkwaliteit.
Transcripthoeveelheden
van deze genen in droog zaad hebben
een voorspellende waarde voor zaadkwaliteit
die onafhankelijk is van cultivar,
zaadpartij of zaadvoorbehandeling.
Er is internationaal octrooi aangevraagd
voor het gebruik van deze genen (en
homologen) in de zaaizaadproductieketen.
Inmiddels loopt een nieuw STWproject
dat de genetische achtergrond
van zaadkwaliteit tracht te ontrafelen.
gebruiker(s)
Bejo Zaden BV,
Warmenhuizen / De Kooi Zaadtechnologie,
Enkhuizen / De Ruiter
Seeds CV, Bergschenhoek / Enza
Zaden BV, Enkhuizen / Nunhems
Netherlands BV, Nunhem / Plant
Research International, Wageningen /
Rijk Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel BV,
De Lier / Wageningen Universiteit &
Researchcentrum, Wageningen
109

110
STW-projecten 2003 / Utilisatierapport STW 2009
THE ROLE OF ETHYLENE
PRODUCTION AND
PERCEPTION, BYBOTH
PATHOGEN AND PLANT,
IN THE INTERACTION OF
BOTRYTIS CINEREA AND
TOMATO PERSPECTIVES
06084
CCB
projectleider Dr. J.A.L. van Kan totale toewijzing
in euro 442.000,00 contracten
Overig: WUR, Syngenta Biotechnology,
Inc.; Optie: Agrotechnology & Food
Innovations BV, WUR-PW; WUR-PW,
De Ruiter Seeds CV; Nunhems Netherlands
BV, WUR-PW; Material Transfer
Agreement: Nunhems Netherlands BV
octrooien Novel necrosis and ethylene
inducing proteins from Botrytis totale
inkomsten in euro 193.000,00
doelstelling
De schimmel Botrytis cinerea
veroorzaakt ziektes in veel tuinbouwgewassen,
waaronder tomaat. Het
project richt zich op de rol van het
fytohormoon ethyleen in de interactie
van Botrytis met tomaat. De rol van
ethyleenproductie en ethyleenperceptie
wordt bestudeerd in de plant én de
schimmel. Ook wordt de rol bestudeerd
van fytotoxische eiwitten die de schimmel
Botrytis uitscheidt en die in de
plant ethyleenproductie en celdood
veroorzaken.
resultaat na 5 jaar
Productie en perceptie
van ethyleen door tomatenplanten
heeft geen effect op Botrytis ziekteontwikkeling.
Planten die geen ethyleen
produceren of ethyleen overproduceren,
maar ook planten die niet op ethyleen
reageren zijn even gevoelig voor
Botrytis als gewone tomaat. Botrytis
scheidt twee eiwitten uit met fytotoxische
werking. Deze eiwitten kunnen
in lage concentratie plantencellen
doden. In 2004 is een patentaanvraag
ingediend voor gebruik van de fytotoxische
eiwitten als herbicide en in
de resistentieveredeling. Drie bedrijven
hebben op het patent een test- en
ontwikkellicentie genomen, inkomsten
6 k€. De patentaanvraag is in 2007
ingetrokken.
gebruiker(s)
De Ruiter Seeds CV,
Bergschenhoek / Productschap
Tuinbouw, Zoetermeer / Syngenta
Crop Protection, Greensboro (Verenigde
Staten) / Wageningen Universiteit &
Researchcentrum, Wageningen
FUNCTIONAL GENOMIC
CHARACTERISATION OF
NON-HOST RESISTANCE
TO DOWNY MILDEW
SPECIES IN LETTUCE AND
RELATED PLANT SPECIES
06212
CBA
projectleider Prof.dr. R.G.F. Visser totale
toewijzing in euro 882.992,00 contracten
Samenwerking onderzoek: WUR, Enza
Zaden Research and Develop-ment BV,
Nunhems Netherlands BV, Nickerson-
Zwaan BV, Rijk Zwaan Zaadteelt en
Zaadhandel BV, Syngenta Seeds BV,
Seminis Vegetable Seeds Holland;
Material Transfer Agreement: WUR,
Syngenta Seeds BV totale inkomsten in
euro 199.992,00
doelstelling
Valse meeldauw is de belangrijkste
ziekte in slateelt wereldwijd. Het
project heeft tot doel om de niet-waardresistentie
uit een wilde slasoort tegen
valse meeldauw te karakteriseren voor
het aantal verklarende genen, hun positie
op het genoom, hun onderlinge interactie
en het mechanisme. Het utilisatiedoel
was het verkrijgen van meer achtergrondkennis,
cultuursla-lijnen verrijkt met
resistentiegenen van wilde sla en moleculaire
merkers geassocieerd met de
resistenties voor gebruik in veredeling.
resultaat na 5 jaar
Vijftien resistentieverklarende
gebieden, QTLs, zijn
geïdentificeerd op het sla-genoom.
Uit een intensieve studie naar de onderlinge
interactie en het mechanisme van
de vier waardevolste QTLs, blijkt dat
drie specifieke QTLs voldoende zijn
voor volledige resistentie. Verdere
terugkruising van deze QTLs heeft
geleid tot: (1) meer kennis: fijnkartering
van de positie van de QTLs, (2) een
beter product: gecultiveerd resis-tent
veredelingsmateriaal 3) betere veredelingtools:
nauwgekoppelde moleculaire
merkers en nieuwe specifieke biotoetsen
en (4) betere onderzoekstools:
een zogenaamde ‘gene-silencing’
functionele toets in sla. Voortvloeiend
uit deze resultaten is er een nieuw
onderzoeksproject gestart binnen
TTI-Groene Genetica.
gebruiker(s)
Enza Zaden BV, Enkhuizen /
Enza Zaden Research and Development
BV, Enkhuizen / HZPC Holland BV,
Metslawier / Monsanto Holland BV,
Wageningen / Nunhems Netherlands
BV, Nunhems / Rijk Zwaan Zaadteelt
en Zaadhandel BV, De Lier / Vilmorin
S.A., La Menitre (Frankrijk)

Lijst van gebruikers bij STW-projecten 2003 / Utilisatierapport 2009
01 :
06 : Lijst gebruikers bij
STW-projecten 2003
111

112
Lijst van gebruikers bij STW-projecten 2003 / Utilisatierapport 2009
Bovenaanzicht aansturing van de halfgeleiderschakelaars
bij een driepoortsomzetter.
(zie interview pagina 86).

Lijst van gebruikers bij STW-projecten 2003 / Utilisatierapport 2009
Lijst van gebruikers betrokken bij projecten
gestart in 2003.
A
4creadvice BV (Maarn) / 05884
Aalborg University
(Aalborg, Denemarken) / 05851
ABB Lummus Global BV
(’s-Gravenhage) / 05784
Academisch Medisch Centrum
(Amsterdam Zuidoost) / 05695 / 05973
ACRB (Lemmer) / 05805
ADEX BV (Venlo) / 05633 / 06172
Adviesbureau ir. J.G. Hageman BV
(Rijswijk) / 05829
Aeronamic BV (Almelo) / 06157
AHC Oppervlaktetechnieken
(Eindhoven) / 05633 / 06172
AkkoLens International BV (Breda) / 06190
Akzo Nobel Chemicals BV
(Arnhem) / 06058 / 06067 / 06102
Albemarle Catalysts Company BV
(Amsterdam) / 06057
Algemene Rekenkamer
(’s-Gravenhage) / 05759
Alphatron Medical Systems BV
(Rotterdam) / 05973
ALTERRA (Wageningen) / 05828
AMO Groningen BV (Groningen) / 06190
Andries Geerse Stedenbouwkundige
(Rotterdam) / 06006
APP (Klundert) / 05754
Applikon Biotechnology BV (Schiedam) / 06038
Aquacare Europe BV (’s-Hertogenbosch) / 06115
ARGOSS (Marknesse) / 05805
ASM Europe BV (Almere) / 06265
ASM International BV (Bilthoven) / 06174
ASM Microchemistry Ltd
(Helsinki, Finland) / 06174
ASML Netherlands BV
(Veldhoven) / 05636 / 05766 / 05777 / 05990 /
06093
Astellas Pharma BV
(Leiderdorp) / 05897 / 05952 / 06110
AstraZeneca (Södertälje, Zweden) / 05897
ASTRON - Netherlands Institute for
Radio Astronomy (Dwingeloo) / 05893 /
06000 / 06067
Atos Consulting (Rijswijk) / 06051
Avantis Pharma
(Frankfurt am Main, Duitsland) / 05897
Aventis Pharma (Frankfurt, Duitsland) / 05897
B
BAAT Medical Engineering (Hengelo) / 05998
Bakker Barendrecht (Ridderkerk) / 05814
BASF Nederland BV (De Meern) / 05784 / 06030
Bejo Zaden BV (Warmenhuizen) / 05989
Belastingdienst (Hendrik Ido Ambacht) / 05759
Bio-Imaging Technologies BV (Leiden) / 06122
Biologica (Utrecht) / 05814
Biomedical Primate Research Centre
(Rijswijk) / 06009
BioMérieux BV (Boxtel) / 06009
Boehringer Ingelheim Pharmaceuticals Inc.
(Ridgefield, Verenigde Staten) / 06120
BSI (Baarn) / 06094
BuNova Development BV (Zwolle) / 06105
BV Cyclotron VU (Amsterdam) / 06120
C
C2V (Enschede) / 05990
Calduran Kalkzandsteen (Harderwijk) / 06211
CAM Implants BV (Leiden) / 06052 / 06205
Chevron (San Ramon, Verenigde Staten) / 05756
Chiralix BV (Nijmegen) / 06028
City University London
(London, Groot Brittannië) / 06190
Controllab Products BV (Enschede) / 06012
Corus Technology BV
(IJmuiden) / 05633 / 05927 / 06019 /
06172 / 06238
COVIDIEN (Petten) / 06069
CTO Betronic BV (Amsterdam) / 05984
CZL Tilburg BV Oppervlaktetechnieken
(Tilburg) / 05633 / 06172
D
DAF Trucks NV (Eindhoven) / 05636 / 06019
Danone Research BV (Wageningen) / 06041
Dantec Dynamics GmbH
(Ulm, Duitsland) / 06019
Dassault Aviation (Argenteuil, Frankrijk) / 06019
De Kooi Zaadtechnologie (Enkhuizen) / 05989
De Ruiter Seeds CV
(Bergschenhoek) / 05989 / 06084
Defensie Materieel Organisatie
(’s-Gravenhage) / 06170
Deloitte Accountants BV (Amstelveen) / 05759
Deltares
(Delft) / 05723 / 05761 / 05805 / 06037 / 06103
DeMaCo Holland BV
(Noord-Scharwoude) / 05998
Demar Laser BV
(Hengelo) / 05927
Departamento de Manejo Integrado de
(Los Teques, Venezuela) / 05756
Deutsche Forschungsgemeinschaft
(Bonn, Duitsland) / 05829
Deutsche Montan Technologie GmbH
(Essen, Duitsland) / 05761
Deutsches Zentrum für Luft - und Raumfahrt
(Göttingen, Duitsland) / 06198
DHV BV (Zaandam) / 05829 / 06006
DHV Environment and Transportation
(Amersfoort) / 06019
DHV Milieu & Infrastructuur BV
(Amersfoort) / 05723
Dow Benelux BV (Terneuzen) / 06045 / 06057
Draka Comteq Fibre BV
(Eindhoven) / 06093 / 06265
DSM Food Specialties (Delft) / 06041
DSM NeoResins (Waalwijk) / 06058
DSM Research BV
(Geleen) / 05537 / 05784 / 06028 / 06058 /
06102
DSM Resolve (Geleen) / 06058
Dutch Space BV
(Leiden) / 05792 / 0012 / 06019
E
Eaton-Holec (Hengelo) / 05975
ECO Ceramics BV
(Velzen-Noord) / 05784 / 05828
EMCM (Nijmegen) / 06052
Energieonderzoek Centrum Nederland
(Petten) / 05740 / 05984 / 06030 / 06265
ENRIN (Wageningen) / 05828
Enza Zaden BV (Enkhuizen) / 05989 / 06212
Enza Zaden Research and Development BV
(Enkhuizen) / 06212
Erasmus MC (Rotterdam) / 05695 / 05840
Ericsson Telecommunicatie BV
(Rijen) / 05653
Ernst & Young (’s-Gravenhage) / 05759
ESA/ESTEC (Noordwijk) / 05754 / 05848 / 06198
Euro-Diagnostica BV (Arnhem) / 05898
European Medical Contract Manufacturing BV
(Nijmegen) / 06052
European Space Agency (Noordwijk) / 06000
F
Fabrique (Delft) / 06071
Federal Biological Research Centre for
Agriculture and Forestry
(Darmstadt, Duitsland) / 05884
FEI Company (Eindhoven) / 05624
FIBRICON (Nieuwegein) / 05829
Flowserve BV (Hengelo) / 06157 / 06170
FOM-Instituut voor Plasmafysica Rijnhuizen
(Nieuwegein) / 06174 / 06265
113

114
Lijst van gebruikers bij STW-projecten 2003 / Utilisatierapport 2009
Fugro Ingenieursbureau BV
(Leidschendam) / 05761
Fugro-Jason Netherlands BV
(Leidschendam) / 05763
FUJIFILM Manufacturing Europe BV
(Tilburg) / 06205
G
Gaz de France
(Saint Denis La Plaine, Frankrijk) / 05756
GE Healthcare (Eindhoven) / 06069
Gemeentelijk Havenbedrijf Rotterdam
(Rotterdam) / 05723
Gemeentewerken Rotterdam
(Rotterdam) / 05723 / 06037
GN ReSound BV (Westervoort) / 06042
Grodan Rockwool BV (Roermond) / 05884
H
Haldor Topsøe A/S
(Lyngby, Denemarken) / 05624
Harlan Nederland (Horst) / 06052
Hatenboer-Water BV (Schiedam) / 06115
Hauzer Techno Coating BV (Venlo) / 06174
Hendrix Genetics BV (Boxmeer) / 05809
HKV Consultants Lijn in water
(Lelystad) / 06222
HL-Planartechnik GmbH
(Dortmund, Duitsland) / 05990
Holland Railconsult (Utrecht) / 05761
Holst Centre / TNO
(Eindhoven) / 05740 / 06040
HRP Thruster Systems BV0
(Krimpen a/d Lek) / 06170
Human Optics AG (Erlangen, Duitsland) / 06190
Hurks Beton (Veldhoven) / 05829
Hydronamic BV (Papendrecht) / 05723
HZPC Holland BV (Metslawier) / 06212
I
IHC Holland NV (Kinderdijk) / 06157 / 06170
IMEC (Leuven, België) / 05901 / 06017
INA Naftalin Oil Co.
(Zagreb, Kroatië (Hrvatska) / 05756
Inalfa Metal BV (Hamont-Achel, België) / 05927
Indac BV (Enschede) / 05766
Industrial Automation Integrators
(Veldhoven) / 06019
Ingenieursbureau Svasek BV
(Rotterdam) / 06037
Institute for Pig Genetics BV
(Beuningen) / 05809
Integrated Mechanization Solutions BV
(Almelo) / 05950
Intervet International BV (Boxmeer) / 06029
Intervet UK Ltd.
(Milton Keynes, Groot Brittannië) / 06029
J
Janssen Pharmaceutica (Beerse, België) / 05897
JDS Uniphase
(Bloomfield, Verenigde Staten) / 06067
Johnson Pump Water BV (Assen) / 06157
K
KELLER Meettechniek BV (Reeuwijk) / 05828
KEMA Nederland BV (Arnhem) / 05975
KEN RECEMAT International BV
(Krimpen a/d Lek) / 05784
Keygene NV (Wageningen) / 05814
Klep BV (Etten Leur) / 06094
KLPD-DNRI (Zoetermeer) / 06051
Koninklijk Instituut voor de Tropen
(Amsterdam Zuidoost) / 06009
Koninklijk Verbond van Nederlandse
Baksteenfabrikanten (Velp Gld) / 06211
Koninklijke DSM NV (Heerlen) / 06057
Koninklijke Marine (’s-Gravenhage) / 05805
Koppert BV (Berkel en Rodenrijs) / 06094
KPMG Accountants NV (Amsterdam) / 05759
KWR Water BV (Nieuwegein) / 06103
L
Lambert Instruments BV
(Leutingewolde) / 05973
LaVision (Goettingen, Duitsland) / 05695
Leids Universitair Medisch Centrum
(Leiden) / 05695 / 05952 / 06122
Liander (Arnhem) / 05984
LioniX BV (Enschede) / 05990 / 06067 / 06159
LMS International NV (Leuven, België) / 05636
Logica Nederland BV (Rotterdam) / 05780
Louis Bolk Instituut
(Driebergen-Rijsenburg) / 05814
Luchtverkeersleiding Nederland
(Schiphol Airport) / 05780
Lummus Technology
(Bloomfield, Verenigde Staten) / 06045
M
Martini Ziekenhuis Groningen
(Groningen) / 05973
Medis Medical Imaging Systems BV
(Leiden) / 06122
Micronit Microfluidics BV
(Enschede) / 05950
Mifa Aluminium BV (Venlo) / 05633 / 06172
Ministerie van Defensie (’s-Gravenhage) / 06042
Mitutoyo Research Center Europe BV
(Veenendaal) / 05927
ModiQuest BV (Nijmegen) / 05898
Monsanto Holland BV (Wageningen) / 06212
MTI Holland BV (Kinderdijk) / 06157 / 06170
N
NanoMagnetics Ltd.
(Bristol, Groot Brittannië) / 06017
Nationaal Lucht- en Ruimtevaart
Laboratorium (Amsterdam) / 05636 /
05780 / 05813 / 06019 / 06157
National Semiconductor BV
(’s-Hertogenbosch) / 06015
Nederland Maritiem Land
(Rotterdam) / 06170
Nederlands Vaccin Instituut
(Bilthoven) / 05898 / 05950 / 05763
Nederlandse Aardolie Maatschappij BV
(Assen) / 05756
NedTrain BV (Utrecht) / 05780
New Products Industrial Design BV
(Delft) / 06071
NewProducts Industrial Design BV
(Delft) / 06071
Norit Membrane Technology BV
(Enschede) / 06115
NTS OPTEL BV (Nijmegen) / 05624
Nuclear Research and Consultancy Group
(Petten) / 06069
Nunhems Netherlands BV
(Nunhem) / 05989 / 06212
NXP Semiconductors
(Eindhoven) / 05766 / 05813 / 05901 / 06015 /
06098 / 06139 / 06159
NXP Semiconductors Belgium NV
(Leuven, België) / 06015 / 06139 / 06174
O
Océ Technologies BV
(Venlo) / 05738 / 06012 / 06058 / 06098
OctoPlus NV (Leiden) / 06110
ODME BV (Eindhoven) / 05777
OMEGA Laser Systems BV (Enschede) / 05927
Omicron NanoTechnology GmbH
(Taunusstein, Duitsland) / 05901
OptiSense BV (Enschede) / 06067
OST - Smartline (Moerdijk) / 05927
OTB Engineering BV
(Eindhoven) / 05901 / 06174
Oxford Instruments
(Bristol, Groot Brittannië) / 06174

P
Lijst van gebruikers bij STW-projecten 2003 / Utilisatierapport 2009
Paques BV (Balk) / 05939 / 05987
PD&E Automotive Solutions BV
(Helmond) / 06019
Perimed AB (Järfälla, Zweden) / 05840
Philips Applied Technologies
(Eindhoven) / 05636 / 05777 / 05792 /
05848 / 06012
Philips Digital Systems Lab Eindhoven
(Eindhoven) / 05653
Philips Electronics Nederland BV
(Eindhoven) / 05927 / 06058
Philips Extreme UV GmbH
(Aachen, Duitsland) / 06093
Philips Healthcare Nederland BV
(Best) / 06069
Philips Lighting BV
(Eindhoven) / 05636 / 05984 / 06093 / 06265
Philips Lumileds Lighting Company
(Best) / 06159
Philips Research
(Eindhoven) / 05653 / 05851 / 05893 /
05901 / 06040 / 06051 / 06058 / 06069 /
06093 / 06120 / 06139 / 06159 / 06238
Philips Research Europe
(Eindhoven) / 05653 / 05998 / 06159 / 06238
Philips Research Laboratories
(Eindhoven) / 05952 / 06042
Plant Research International
(Wageningen) / 05814 / 05884 / 05989
Polymer Laboratories
(Middelburg) / 06058
Polymer Laboratories Ltd
(Church Stretton, Groot Brittannië) / 06058
Praktijkonderzoek Plant & Omgeving
(Lisse) / 06094
Procornea Nederland BV (Eerbeek) / 06190
Prodrive BV (Son) / 05984
Productschap Tuinbouw
(Zoetermeer) / 05814 / 06084 / 06084
R
R & D Posttuttak
(Trondheim, Noorwegen) / 05756
Radboud Universiteit Nijmegen
(Nijmegen) / 06198
Reden BV (Hengelo) / 06012
Renishaw Benelux BV
(Prinsenbeek) / 05777
Richard Wolf GmbH
(Knittingen, Duitsland) / 05973 / 06212
Rijk Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel BV
(De Lier) / 05989
Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer
en Afvalwaterbehandeling (Arnhem) / 06037 /
06222
Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu
(Bilthoven) / 05814 / 06009
Rijksuniversiteit Groningen
(Groningen) / 05636 / 06038
Rijkswaterstaat
(Rotterdam) / 05723 / 05805 / 06222
Rockwool/Grodan BV (Roermond) / 5884
Rolan Robotics BV (Zwaag) / 05927
Romanian Ministry of National Defence
(Bucharest, Roemenië) / 06000
RSP Technology BV (Delfzijl) / 05633 / 06172
S
SABIC EuroPetrochemicals BV
(Geleen) / 06045
Schering-Plough Nederland BV
(Oss) / 05897 / 06035
Schöyer Consultancy BV (Zoetermeer) / 05754
SDU Indentification (Haarlem) / 06051
Sendt (Roosendaal) / 06019
Shell Global Solutions
(Amsterdam) / 05740 / 05784 / 06030
Shell Global Solutions International BV
(Amsterdam) / 05537 / 05738 / 06030 /
06102 / 06105
Shell International Oil Products BV
(Amsterdam) / 05939 / 06045
Shell Research and Technology Centre
(Amsterdam) / 06170
Shell SIEP BV
(Rijswijk) / 05756 / 05763 / 06104
Siemens AG (Berlin, Duitsland) / 05975 / 05990
Singulus Mastering BV (Eindhoven) / 06238
SiTel Semiconductor BV
(’s-Hertogenbosch) / 06015
SKF Engineering & Research Centre BV
(Nieuwegein) / 05636
SKF Research and Development Company BV
(Nieuwegein) / 05636 / 05777 / 05927
Solvay Pharmaceuticals BV
(Weesp) / 05897 / 05950 / 06035
Spanbeton BV (Koudekerk a/d Rijn) / 05829
Stichting Duits Nederlandse Windtunnel
(Marknesse) / 06198
Stichting Maritiem Research Instituut Nederland
(Wageningen) / 06102 / 06157 / 06170
Stichting voor Fundamenteel Onderzoek
der Materie (Utrecht) / 06105
Stork Fokker Aerostructures BV
(Hoogeveen) / 06019
Stork Materials Technology (Amsterdam) / 05927
STOWA (Utrecht) / 05987
StrateGis Groep BV (Voorburg) / 06006
Stream-iD (Beek En Donk) / 05633 / 06172
STS BV (Amsterdam) / 06098
Switchgear Research Laboratory
(Sevastopol, Oekraïne) / 05975
Synapse BV (Maastricht) / 06028
Syngenta Crop Protection
(Greensboro, Verenigde Staten) / 06084
T
Technische Universiteit Delft
(Delft) / 05756 / 05763 / 05766 / 05780 /
05792 / 05813 / 05848 / 05927 / 05975 /
06019 / 06069 / 06105 / 06122 / 06170 /
06174 / 06198 / 06211
Technische Universiteit Eindhoven
(Eindhoven) / 05653 / 05754 / 05756 /
05813 / 05848 / 05901 / 06017 / 06040 /
06057 / 06104 / 06105 / 06139 / 06174 /
06211 / 06265
Technolution BV (Gouda) / 06098
Thales Cryogenics BV (Eindhoven) / 05998
Thales Nederland BV (Hengelo Ov) / 06000
The Greenery International
(Barendrecht) / 05814
TMS International BV (Oldenzaal) / 05998
TNO
(Delft) / 05537 / 05636 / 05754 / 05761 /
05763 / 05780 / 05792 / 05805 / 05829 /
05893 / 05927 / 06000 / 06019 / 06040 /
06104 / 06105 / 06198 / 06238 / 06265
TNO Science and Industry (Delft) / 05537
TNO-MEP (Apeldoorn) / 06045
Top Institute Pharma (Leiden) / 06110
Town & Regional Planning Consultants
(’s-Gravenhage) / 06006
TRUMPF Laser Nederland BV
(Alphen a/d Rijn) / 05927
TRUMPF Nederland BV
(Hengelo) / 05927
Twente Institute for Wireless and Mobile
Communications BV (Enschede) / 05653 /
05893
Twente Solid State Technology BV
(Enschede) / 05998
Twister BV (Rijswijk) / 06104 / 06170
U
Unilever R & D (Vlaardingen) / 05738 / 06041
Unilever Research & Development
(Begington, Groot Brittannië) / 05950
Universitair Medisch Centrum Groningen
(Groningen) / 05950
115

116
Lijst van gebruikers bij STW-projecten 2003 / Utilisatierapport 2009
Universitair Medisch Centrum Maastricht
(Maastricht) / 06122
Universitair Medisch Centrum St. Radboud
(Nijmegen) / 05898 / 05973 / 06120
Universitair Medisch Centrum Utrecht
(Utrecht) / 06069 / 06205
Universiteit Antwerpen
(Antwerpen, België) / 06093
Universiteit Leiden
(Leiden) / 05950 / 05952
Universiteit Maastricht
(Maastricht) / 05695 / 06041 / 06120
Universiteit Twente
(Enschede) / 05636 / 05754 / 05828 /
05840 / 05927 / 05998 / 06012 / 06015 /
06052 / 06067 / 06105 / 06159
Universiteit Utrecht
(Utrecht) / 05780 / 06006 / 06028 / 06069 /
06071 / 06110
Universiteit van Amsterdam
(Amsterdam) / 06058
Universiteit van Tilburg (Tilburg) / 05759
V
Van Voorden Gieterij BV
(Zaltbommel) / 06170
Veenstra Accountancy-Consultants
(Naarden) / 05759
Vereniging Nederlands Kalkzandsteen
Platform (Huizen) / 06211
Vilmorin S.A. (La Menitre, Frankrijk) / 06212
Vitens Watertechnologie
(Leeuwarden) / 06115
VITO (Mol, België) / 06265
Voedsel en Waren Autoriteit
(Zutphen) / 05814
Vrije Universiteit Amsterdam
(Amsterdam) / 05759 / 05987 / 06009
VU Medisch Centrum Amsterdam
(Amsterdam) / 06110 / 06120 / 06190
W
Wageningen Universiteit & Researchcentrum
(Wageningen) / 05939 / 05987 / 05989 /
06038 / 06084
Wageningen UR Glastuinbouw
(Bleiswijk) / 06094
Wärtsilä Propulsion Netherlands BV
(Drunen) / 06071 / 06170
Waterschap Hollandse Delta
(Ridderkerk) / 05987
Waterschap Zuiderzeeland
(Lelystad) / 06222
Waterstromen BV (Lochem) / 05987
Westfalia Separator Membraflow GmbH
(Essingen, Duitsland) / 06030
Wienerberger BV (Zaltbommel) / 06211
Witteveen+Bos (Rotterdam) / 05805 / 06103
WL - Delft Hydraulics (Delft) / 06222
X
Xilinx Ireland (Saggart, Ierland) / 06098

117

118
Technologiestichting STW / Utilisatierapport 2009
De injecteerbare CaP cement pasta.
(zie interview pagina 42).

Lijst van afkortingen / Utilisatierapport 2009
Lijst van afkortingen
EU Europese Unie
EUR Erasmus Universiteit Rotterdam
EZ Ministerie van Economische Zaken
FES Fonds Economische
Structuurversterking
FOM Stichting voor Fundamenteel
Onderzoek der Materie
k€ kilo euro
(eenheid van 1.000 euro)
KIA Kennisinvesteringsagenda
M€ Mega euro
(eenheid van 1.000.000 euro)
NWO Nederlandse Organisatie voor
Wetenschappelijk Onderzoek
OCW Ministerie van Onderwijs,
Cultuur en Wetenschap
OECD Organisatie voor Economische
Samenwerking en Ontwikkeling
OTP Open Technologieprogramma
R&D Research and Development
RU(N) Radbouduniversiteit Nijmegen
RUG Rijksuniversiteit Groningen
TNO Nederlandse Organisatie
voor Toegepast
Natuurwetenschappelijk
Onderzoek
TTI Technologische Topinstituten
TU Technische Universiteit
TUD Technische Universiteit Delft
TUE Technische Universiteit Eindhoven
UL Universiteit Leiden
UM Universiteit Maastricht
UMC Universitair Medisch Centrum
UT Universiteit Twente
UU Universiteit Utrecht
UvA Universiteit van Amsterdam
VU Vrije Universiteit
WL Waterloopkundig Laboratorium
WRR Wetenschappelijke Raad voor het
Regeringsbeleid
WU Wageningen Universiteit
WUR Wageningen Universiteit en
Researchcentrum
119

Technologiestichting STW / Utilisatierapport 2009

De statuten vermelden als doel van de Stichting: in het algemeen
belang en in dat van het wetenschappelijk onderwijs technisch-
wetenschappelijk onderzoek en de toepassing daarvan te bevorderen.
Het doel wordt nagestreefd door met geld, dat beschikbaar wordt
gesteld door NWO (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap)
en door het Ministerie van Economische Zaken, technisch-wetenschap-
pelijk onderzoek te stimuleren en te steunen in het bijzonder bij
de instellingen van wetenschappelijk onderwijs. Tevens draagt de
stichting bij aan de bevordering van de coördinatie van het onderzoek
en het gebruik ervan. Technologiestichting STW financiert onderzoek,
dat wordt geselecteerd op grond van wetenschappelijke kwaliteit
en utilisatie. Onder dit laatste wordt verstaan de kans dat gebruikers
de resultaten zullen toepassen. De kans op gebruik kan op twee
manieren groot zijn. Ten eerste wanneer nu al gebruikers kunnen
worden geïdentificeerd, die daadwerkelijk geïnteresseerd zijn. Ten
tweede doordat resultaten klaarblijkelijk een heel veld van toepassingen
zullen ontsluiten, ook al zijn in dit stadium concrete gebruikers nog
niet aan te wijzen.
STW zal tevens stimulerend en initiërend optreden op prioriteitsgebie-
den waar er, op grond van maatschappelijke en/of wetenschappelijke
ontwikkelingen, een duidelijke inspanning vanuit het (para-)universitair
onderzoekspotentieel is.
De utilisatie van de STW-projecten die in 1998 van start gingen,
alsmede de interimrapportage over de in 2003 gestarte projecten.
Technologiestichting STW