1949 BRABANTS HEEM JAARGANG 1 (I) - Hops

Flodder
DE WEST-BRABANTSE KWELGEEST
FLODDER IS DE WEST-BRABANTSE KWELGEEST, PLAATSELIJK WAterflodder
(Bergen op Zoom) en Modderduvel (St. Willibrord, Sprundel) geheten.
Deze naam is min of meer klanknabootsend. Als flodder uit sloot of plas opkomt,
en zich schudt, zodat het water in het rond spat, dan floddert hij, en als
de argeloze wandelaar hem tegenkomt, dan hoort hu de daemon door het slijk
naderen, m.a.w. flodderen.
Over flodder hoort men spreken m de volgende plaatsen: Etten, Sint-Willebrord,
Sprundel, Hoeven, Rosendaal, Kruisland, Halsteren, Lepelstraat, Steenbergen,
de Heen, Wouw, Bergen op Zoom en eveneens te Achthuizen op het eiland
Goeree.
Waarschijnlijk kunnen lezers deze lijst uitbreiden, door nog meer plaatsen te
noemen, waar flodder wordt (werd) gezien of waar hij althans nog bij name bekend
is. Elke mededeling, die het gebied waar deze daemon verschijnt, nader kan
bepalen, is natuurlijk van harte welkom.
In het lage land komen de kwelgeesten uit het water op, zoals Lange Wapper te
Antwerpen en Ossaert in de Vlaanderen, en dit doet flodder ook. Hij is dus na
verwant aan de waterdaemon, de nekker of nekkerman. Nekkerman heeft in het
volksgeloof aan macht ingeboet, hij is een kinderschrik geworden, die met zijn
haak degene, die te dicht bij de kant van sloot en plas komt, in de diepte trekt,
maar hij verlaat het natte element nooit, en dat deed hij wel in sagen, die een
eeuw geleden werden opgetekend.
Flodder komt in de avond uit het water op, waar hij zich overdag schuil houdt.
In Sint Willebrord gelooft men, dat hij uit het vroeger zo uitgestrekte moerland,
de Hoevense Beemden, kwam: na donker werd hij op verschillende plaatsen in
het dorp gezien.
In Kruisland huist hij onder een vlondertje op het Krombaatje bij de Drie Olmen;
bij Rosendaal zit hij onder een brug op een eenzame landweg, bij een bos
eikenhakhout; en te Achthuizen rijst hij uit een sloot op.
Bij Halsteren zat hij in het riet van het Lange Water en kwam van daar op de
Kreek, de weg, die langs dat water loopt. In het Lange Water werd veel gevist,
vooral met het kruisnet, maar kwam flodder, dan was het met het vissen gedaan.
Bij Steenbergen vertoont hij zich op de Lindekensdijk, van af de Koevering,
maar vooral aan 't Platte End; te Wouw verschijnt hij in de Altenase Dreef, een
zijweg van de baan naar Moerstraten en te Lepelstraat op 't Kladske Dijkske.
Flodder kan verschillende gedaanten aannemen. Jongens in Sint Willibrord zagen
hem als een wit dier, dat veel weg had van een kalf. Mensen uit hetzelfde
dorp beschreven hem mij als een grote, ruige, zwarte hond.
In Hoeven vertoont flodder zich als een hond, die met een ketting om de hals
rondloopt: hiermee is dan weer een verband gelegd met „de kettingshond", de
spookhond, die met zijn zware ketting rammelend, in menig brabants dorp verschijnt;
in Halsteren zegt men, dat flodder een beest is, dat veel op een hond
gelijkt; te de Heen is het een dier, dat grote kikkerpoten heeft, slijmerig en slap;
te Lepelstraat een grote hond met paardenpoten; te Rosendaal een zwarte hond
en te Etten een wezen, half mens, half dier.
De voornaamse eigenschap van de kwelgeest is, dat hij de voorbijganger op de
rug springt en zich laat dragen, waarbij hij hoe langer hoe zwaarder wordt.
Dat doet flodder ook: te Sint Willibrord, Steenbergen, Kruisland, Rosendaal en
Etten.
155

Te Lepelstraat en te Halsteren likt hij bovendien nog degene, die hem moet
dragen in het gezicht.
Een jongen uit Wouw, die de kwelgeest had uitgedaagd, met de woorden:
,,Tsa, tsa, flodder, flodder, kom de nog riie' waant ik wil me dur oe aon 'uis
laote draoge" kreeg bovendien nog links en rechts klappen op zijn gezicht en op
zijn hoofd.
Te de Heen wachtte flodder op het hek voor de herberg ,,de Zwarte Ruiter" op
de mensen, die er een borrel vatten, en hem moesten dragen.
De angst verlamt bij voorbaat al de voeten van de dronkaards op de plaats,
waar flodder zich moet ophouden, 't Zijn hun loodzware benen, die hen de indruk
geven, dat zij zo moeizaam vooruitkomen, omdat zij „iets" moeten dragen.
In hetzelfde geval verkeren zij, die aan een verlammende angst voor het
onzienlyke hjden, of zij die een ziekte onder de leden hebben. Wanneer ons verteld
wordt van met naam en toenaam genoemde personen, die na een kwade
ontmoeting in de nachtelijke uren, meer dood dan levend thuiskwamen, ernstig
ziek werden of stierven, dan kunnen wij er zeker van zijn, dat deze mensen reeds
zwaar ziek waren en onderweg door een ijlende koorts zijn overvallen, zodat hun
ontmoeting slechts een koortsdroom was.
FLODDERSAGEN
1. ,,Op het Krombaantje, onder het vondertje, huisde een flodder. En die
flodder dee' in 't algemeen niks, maar als je daar over dat vlondertje liep, dan
kwam ie te voorschijn en zei altijd maar:
,,Da' lapke past hier op,
En da' lapke past daar op."
En een keer dan had 'em de veldwachter 's willen vangen, maar toen was de
flodder boven op zijn nek gesprongen en de veldwachter was doodsbenauwd op
de'vlucht geslagen."
(Verteller: J.P.A.C. 37 jaar oud. geb. te Kruisland. ambtenaar, opget. 1942).
De roep van deze flodder wordt ook gehoord te Rijsbergen bij de Kattekuil,
waar een oud mannetje verschijnt, en op de Amersfoortse Berg, waar het lake'mannetje
zich vertoonde. Het is de kreet van de kleermaker, die terug moet komen,
omdat hij te veel door de schaar heeft gehaald.
Merkwaardig is in dit opzicht de naam lake'mannetjé, een verbastering van
laakmannetje, de vuurgeest, die niet ver van Amersfoort bij het grensriviertje de
Laak wordt gezien.
2. Een boer kon z'ri peerden nie in 't leven 'ouwe. Hij 'ad er al ach g'ad.
's Nachts brocht ie 't in de wei en dan kwam er 'nen flodderduvel: dat hed Peer
van Trulle 'nen keer gezien.
En dieë flodderduvel versierde 't pèrd mee strooi in z'n manen en in z' ne
steert. Peer van Trulle is van schrik hard weggelopen.
's Morgens von de boer z'n peerd mee schuum op z'nen bek, en helegoar foezwit.
's Avonds was 't kapot. En dien avond dat 't peerd kapot ging, kwamp er 'n
wefke bij den boer binnen en ging nie weg, en wou bij 't vuur zitten.
Den boer vertelde da aan twee soldaten. En op 'nen avond kwamen de twee
soldaten toen 't wefke er waar, en ze zeeën: „A ge nie weggaat, gooien we jou
in 't vuur." Ze gieng nog 'n schutje dichter aan 't vuur toe. Da' gebeurde zo'n
keer of drie. Op lest waar ze zo dicht aan 't vuur dat d'r rok brandde. Ze gaaf
'nen gil en weg was ze. Nooit emme ze 't teruggezien en de peerden bleven voortaan
leven.
(Verteller: een schooljongen, 10 jaar oud. geb. en wonend te Sint Willebrord.
opget. 1934.)
In deze sage is flodderduvel er als 't ware by de staart bijgesleept. Het thema
156

van de mare — de oude vrouw — die de paarden m de weide berijdt en doodt is
het oorspronkelijke. Wij krijgen nu de indruk, dat de oude vrouw samenwerkt
met de flodderduvel — zoals de heks met de duvel —; zij wil het kwade en flodderduvel
verricht het.
Ook in Halsteren worden flodder en mare met elkaar in verband gebracht. ,,De
enigste manier om van de flodder af te komen was om bij het uitkleden de kousen
kruiselings over elkaar te leggen. Deed je dat niet, dan werd je vast en zeker
die eigen nacht nog door de maar bereden."
3. Mee 'nen zwarte 'ond, daar heeft de ouwe Poor een schoft mee verlet van
't fabriek. In de Dreef aan 't end doar stoan me 'nen 'ond as 'n koe, zó'n groot
kreng, recht in de pad.
„As ik de draaiboom te pakken krijg" denkt ie, ,,dan kom ik de werf op", en
toe' ie 'm openhad, vluchtte ie de kar op. Die 'ond kuierde moar vlak voor het
kar'uis. Toen sprong 't ie van de kar, de deur van 't slot van Jan de Rooi.
„Enne 'ond, 'enne 'ond" zeit ie.
Hij dorst er niet uit te komen.
(Verteller: J. van Z. plm. 80 jaar. geb. en wonend te Sint-Willebrord. opget.
1942.)
4. M'n moeder, die had 's nachts om gras geweest voor de koeien. Nou zijn
we recht tegenover 't 'uis, woar nou Mulders woont en toen kwamp die 'ond aonlopen:
hij was zeker zo groot as 'n kalf.
De Wiette ging voor: hij dorst niet achter te blijven.
,,Nou jongen" zee ons moeder, ,,ga de gij moar vooruit. Moeder is nie bang.
Moeder zal wel achterblijven."
„Moeder! Moeder!"
Hij ging net zo kort nevens onze Sjans door het karspoor: de Wiette zag 'm
ook.
In 't eind, woar 't Zwartje woont, was ie weg: we zagen ginne 'ond meer.
We dachten: „da's de Wiette zenne dood," toen we in 'uis kwamen, zo was ie
geschrokken.
(Vertelster: M. van Z.-M., 82 jaar. geb. en wonend in Sint-Willebrord; opget.
1942.)
5. Doar nou Jan Bruurt woont, recht het padje uit, doar dragen we zout
naar de Klundert 3 ): ik, m'n broer Martinus en Broek Mons.
Nou komt er doar zó'n koolzwarte-n-'ond, een grote vaars groot, me tegen.
,,Ga van de pad", zee ik, ,zie de doar die.ne-n-'ond!"
„Ben de gek, jongen", zeeën ze, want ze zagen niks.
Vast neven ons hjf aan kwam die ons voorbij.
(Verteller: J. van Z. oud omstreeks 80 jaar. geb. en wonend te Sint-Willebrord.
Opget. 1942.)
1) J. van.Z. heeft in zijn jeugd zout uit België gesmokkeld, toen er in ons land
nog accijns op zout werd geheven.
157
JACQUES R. W. SINNINGHE